Газарзүйн сургалтын өнөөгийн байдал,

тулгамдаж буй асуудал

Ембүүгийн Батчулуун (МУБИС)

batchuluun@msue.edu.mn

Газарзүйн шинжлэх ухаан, Газарзүйн боловсрол

Анхдугаар форум Улаанбаатар 2016.12.09

?

Багшийн хөгжил,

мэргэжлийн

ур чадвар

Олон нийтийн ойлголт

Сургалтын

хэрэглэгдэхүүн:

атлас, зураг,

багаж, кабинет

Эрх зүйн

орчин: сургалтын

төлөвлөгөө,

хичээлийн цаг

Хөтөлбөр,

сурах бичиг, сурагчийн ном

Экскурс хичээл, ангиас гадуур

Газарзүйн сургалтад тулгамдаж буй асуудлууд

ШУ-ны судалгааны

сургалтад ашиглах

Асуудал 1. Эрх зүйн орчин

1938: Дунд сургуулиудын программ-Газарзүй

1939: Дунд сургуулиудын I-IY ангид ангид үзэх дэлхийн байдлын

программ

1950, 1955: Дунд сургуулиудын географийн программ

1972, 1985: Газарзүйн хичээлийн программ

1994: Газарзүйн хичээлийн төлөвлөгөө

1998: Цөм хөтөлбөр

2004: Газарзүйн боловсролын стандарт

2008: Газарзүйн сургалтын үндэсний хөтөлбөр

2014: Сургалтын цөм хөтөлбөр

1985 1994 1998 2004 2008 2014

IY Түмэн бодис Түмэн бодис Байгаль

шинжлэл

Байгаль

шинжлэл

Хүн байгаль Хүн байгаль

Y Ерөнхий

физик ГЗ

Ерөнхий

физик ГЗ

Байгаль

шинжлэл

Байгаль

шинжлэл

Байгалийн ухаан Хүн байгаль

YI Эх газрын

газарзүй

Тивүүдийн

газарзүй

Тивүүдийн

газарзүй

Байгаль

шинжлэл

Байгалийн ухаан

1

YII Монгол орны

физик ГЗ

Монгол орны

физик ГЗ

Монгол орны

физик ГЗ

Дэлхий судлал

1

Газарзүй 1 Газарзүй 1

YIII БНМАУ-ын

ЭЗГЗ

БНМАУ-ын

ЭЗГЗ

Монгол орны

ЭЗГЗ

Монголын

байгалийн ГЗ

Газарзүй 2 Газарзүй 2

IX Гадаад орны

НЭЗГЗ

Гадаад орны

НЭЗГЗ

Ерөнхий

физик ГЗ

Монгол орны

ЭЗГЗ

Газарзүй 3 Газарзүй 3

X Дэлхийн

НЭЗГЗ

Ерөнхий

физик ГЗ

Газарзүй

X- XI

Газарзүй 4

XI ДНЭЗГЗ Зарим сургуульд

Б.Ухаан X-XI

Газарзүй 5

XII Газарзүй 6

1925

1927

1937

1939

1950 1955 1972 1985 1994 1998 2004 2008 2012 2015 2016

Заа-

вал

Сон

гон

IY 124 82 82 82 35 60 70 35 БШ ХБ ХБ ХБ

Y 120 90 99 99 70 60 70 55 БШ ХБ ХБ ХБ

YI 82 82 82 70 60 105 70 БШ ХБ

YII 66 66 66 70 64 70 40 67 70 35 35 -

YIII 99 99 82 70 64 70 55 51 35 35 35 -

IX 82 99 99 70 64 35 55 67 35 35 35 -

X - 64 35 - 35 70 70 70 -

XI - - - 132 35 70 70 70 5кр

XII 70 70 - 5кр

ЕБС-д Газарзүйн хичээлд ногдох цагийн

өөрчлөлт

Багшийн норм: Нэг долоо хоногт 19 цаг

Газарзүйн багш нарын хувьд: 14 цаг

Сумын 9 жилийн сургуульд: 3 цаг

Нийт ажиллаж байсан багш нарын 20 орчим хувь ажлаас чөлөөлөгдсөн

120

124

82

82

82

35

60

70

35

120

90

99

99

70

60

70

55

82

82

82

70

60

105

70

66

66

66

70

64

70

40

67

70

35

35

99

99

82

70

64

70

55

51

35

35

35

82

99

99

70

64

35

55

67

35

35

35

64

35

35

35

70

70

33

35

35

70

70

35

70

1927

1937

1950

1955

1972

1985

1994

1998

2004

2008

2012

2014

2016

IY Y YI YII YIII IX X XI XII

Сургалтын

төлөвлөгөө,

хичээлийн цагийн

өөрчлөлт

21-р зууны цөм

хичээлүүд

1. Төрөлх хэл

2. Урлаг

3. Эдийн засаг

4. Газарзүй

5. Түүх

6. Дэлхийн хэл (гадаад хэл)

7. Математик

8. Байгалийн ухаан

9. Иргэншил

http://www.21stcenturyskills.org/index.php

Гэтэл манайд яагаад өөр байна?

• Олон нийт болон шийдвэр

гаргагч нарын ойлголт муу

байна.

- Мэргэжлийн байгууллага,

хүмүүсийн дуу хоолой, нөлөө

дутагдаж байна.

- Иймд газар нутаг багатай,

хотжилт хөгжсөн орныг

“дуурайдаг.” Ж-нь: Япон,

Англи Сингапур г.м.

Газарзүйн хичээлийн байр суурь

21-р зууны сэдвүүд

1. Глобал асуудлууд (Global Awareness)

• Глобал асуудлуудыг ойлгох чадвараа ашиглах

• Шашин, соёл, амьдралын хэв маягийн ялгааг хүндлэх, хувь хүн, ажил, амьдрах орчны

контектс дээр ойлгох,

• Бусад үндэстэн ба соёлыг ойлгох

2. Санхүү, эдийн засаг, бизнес ба аж ахуй эрхлэлт (Financial, Economic, Business and

Entrepreneurial Literacy)

• Хувь хүний эдийн засгийн сонголтоо хэрхэн хийхийг мэддэг болох

• Нийгэмд эдийн засгийн эзлэх байр суурийг ойлгодог байх

• Мэргэжлээ сонгох, ажлын бүтээмжээ дээшлүүлэхийн тулд аж ахуй эрхлэх чадвараа

ашиглах

3. Иргэний боловсрол (Civic Literacy)

• Иргэний амьдралд идэвхтэй оролцох

• Орон нутаг, улс үндэстэн, дэлхийн хэмжээнд иргэний эрх үүргээ ухамсарлах

• Иргэний хувьд хариуцлагатай шийдвэр гаргахын чухлыг ойлгох

4. Эрүүл мэндийн боловсрол (Health Literacy)

• Эрүүл мэндийн анхан шатны мэдлэг, ойлголт эзэмших, амьдралд хэрэглэх, эрүүл мэндийн

үйлчилгээний мэдээллийг ашиглах

• Биеийн болон оюун санааны эрүүл мэндийн эрсдэл, уур бухимдлаас сэргийлэн зөв

хооллолт, дасгал хөдөлгөөний ач тусыг ойлгох

• Эрүүл мэндтэй холбоотой шийдвэр гаргахдаа зөв мэдээлэл ашиглах

• Хувийн болон гэр бүлийнхний эрүүл мэндэд хяналт тавих

• Үндэсний болон олон улсын нийгмийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын талаар болгох

5. Байгаль орчны боловсрол (Environmental Literacy)

http://www.21stcenturyskills.org/index.php

Юу?

Яагаад? Яаж? ААМ

Юу заах вэ? ГЗ

мэдлэг, чадвар

Яагаад үүнийг

заах хэрэгтэй вэ? Итгэл үнэмшил,

сэдэл тэмүүлэл,

мэргэжилдээ

дурлах чанар,

хариуцлага,

хандлага

Асуудал 2. Газарзүйн багшийн чадвар, хөгжил, ойлголт

• Бодит байдалд тохируулах-Контекстжүүлэх

• Бусдын соёлыг ойлгох

• Зураг харьцуулах

• Жишээлэх зарчим: Улс-Япон, бүс нутгийн ялгаа-Африк г.м.

• Кейс судлал: Кофе үйлдвэрлэл-хөдөлмөрийн хуваарь, үнэ өртөг, тэгш бус байдал

• Байгалийн нөөцийн менежмэнт: Финлянд

• Усны бохирдол: Рейн мөрөн

Агуулга-Арга зүйн мэдлэг

Хэрхэн яаж заах

вэ? ГЗ заах арга,

багшлах урлаг,

дидактикийн

мэдлэг

35%

26%

18%

21%

Нийт багш нарын ажилласан

жил

1-5 жил 6-10 жил

11-15 жил 16 жилээс дээш

Сэдэвчилсэн чиглэл

системчилсэн Асуудалд

суурилсан

Тогтолцооны

Геоморфо-логи Ус судлал ууо амьсгал судлал биогазар-зүйГ.м

Хүн амын ГЗЭЗ-ийн ГЗХотын НЗ Түүхэн ГЗ Улс төрийн ГЗХөдөөгийн ГЗТээврийн ГЗ...

Орчны чанар

Нийгэм орон зайн

ялгарал

байгалийн гамшиг

Уур амьсгалын

дулаарал

Хүн амын өсөлт

Хотжилт

өлсгөлөн

Энергийн хомсдол

хөгжлийн ялгаа

жендер ба арьстаны

ялгаа

Шашин

Зөрчилдөөнтэй бүс

нутаг (нийгмийн,

байгалийн, эдийн

засгийн )

Тогтвортой хөгжил ...

Экосистем

Хүн ба байгалийн

харилцаа

Хүний нийгмийн тогтолцоо Хөдөө аж ахуйн, аж үйлдвэрийнсууршлын, Тээврийн ба худалдааны,

Байгалийн тогтолцоо хөрсний, Уур амьсгалын ,Ус зүйн, Биологийн

Физик

ГЗ

Нийгэм-

ЭЗГЗ

Бодит байдалд тохируулах-Контекстжүүлэх

Даалгавар ч мөн адил...

Асуудал 3. ШУ-ны судалгааны сургалтад

ашиглах явдал дутмаг

12 дугаар анги-ойн менежмэнтийн жишээ

Судалгааны иж бүрэн байдал

Рейн мөрний усны бохирдол:

Бохирдлын түвшин, газрын тос, химийн

болон хуванцарын үйлдвэр, цөмийн

станцын байрлал

12 дугаар анги: Байгалийн нөхцөл, нөөц,

үйлдвэрлэл ба хэрэглээ

Монгол орны жишээн дээр авсан изоплет, уур

амьсгалын диаграмм, ой мод бэлтгэл, нөхөн

сэргээлтийн талаарх мэдээллийн хүртээмж хомс

Асуудал 4: Олон нийтийн ойлголт

Газарзүйг хэрхэн ойлгож байна вэ?

• Хаана юу байгааг заадаг хичээл

• Дэлхийн улс орнууд, нийслэл хотыг заадаг

• Уулын өндөр, голын урт цээжилдэг

• Интернэт бүхнийг орлоно

• Магелланы аялалыг Google-оос үзсэн нь дээр г.м.

• Газарзүй бол science биш гэх үзэл (Geography-г орчуулан хэрэглэсэн нь алдаа байсан ч байж мэднэ)

• Боловсролын бодлого, сургалтын агуулгад нөлөө бүхий хүмүүсийн дутуу дулимаг мэдээлэл (Өндөр хөгжилтэй ихэнх оронд “газарзүй” гэж хичээл байхгүй, Кембрижийн хөтөлбөрт байхгүй г.м. Ташаа мэдээлэл)

• Зарим тохиолдолд хувийн ашиг сонирхол ч байдгийг үгүйсгэхгүй

http://www.cie.org.uk/programmes-and-qualifications/cambridge-igcse-geography-0460/

http://www.cie.org.uk/programmes-and-qualifications/cambridge-igcse-geography-0460/past-papers/

Асуудал 5: Газарзүйн сургалтын

хэрэглэгдэхүүн

• Атлас, сургалтын газарзүйн зураг хүрэлцээгүй

• Нэргүй зураг

• portpofolio (бүтээлийн сан)

• Ажлын хуудас

• Дасгал ажлын дэвтэр

• Кабинетийн тоног төхөөрөмж

• Газарзүйн хэмжилтийн багаж, хэрэгсэл

• Глобус, термометр, барометр, теллур г.м.

• Сурах бичиг

Газарзүйн сургалт ямар байна вэ?

Австрали: 3-р анги

Австрали: 3-р ангид

Австрали, 4-р анги

Австрали : 9-р анги

2014 он 2013 он 2014 он 2013 он 2014 он 2014 он

Асуудал 6: Сурах бичиг, сурагчийн ном

Хөтөлбөр шинэчлэгдсэн ч сурах бичиг хуучнаар

Сурах бичиг- сурагчийн ном гэдгийг ойлгох

Багшийн аргазүйн зөвлөмж (YII, YIII, IX)

Сурах бичиг зохиогчид цөөн, хязгаарлагдмал

Англи: Ахлах ангийн газарзүйн

сурах бичиг

Экскурс хичээл

• “Хааяа сургуулиас гадагш гарч

зугаалгаар явж бие ухаан

сэтгэлийг сэргээхийн далимд

орчин тойрон бүхий уул, ус, тал

газар явж мод ногоо, шороо

чулууны дүрс байдал, нэр зэргийг

үзүүлэн хэлж таниулна” гэж

(1927)

• Fieldwork the 4th grade class at Jackson

Elementary School in Pascagoula on

May 18, 2011. (The Mississippi Press/Michael Dumas)

Сүхбаатар, Түмэнцогт

Асуудал 7: Мэргэжил сонголт

• Төрийн болон хувийн өмчийн 15 сургуульд давхардсан тоогоор 32

хөтөлбөрт газарзүйн хичээл тусгагдсан. Мэргэжлийн сурталчилгаа

муу

• ЭЕШ –аар мат 70%, газарзүй 30% байдаг

• ЭЕШ-ын босго оноо дунджаар 400.

• 4 хичээл сонгох зааврын дагуу ихэвчлэн математик, нийгэм, англи

хэл, монгол хэл зэргийг сонгодог

• Нэг аймагт газарзүйн 2-4 хуваарь ногддог

70997829

7076

5407

2134

0

2000

4000

6000

8000

10000

2011 2012 2013 2014 2015

ЭЕШ-д газарзүйн шалгалтад хамрагсдын тоо

Шалгуулагчдын тоо

499

500 500 500 500

498

499

500

501

2011 2012 2013 2014 2015

ЭЕШ-д газарзүйн шалгалтад хамрагсдын

хэмжээст онооны дундаж

Хэмжээст онооны

дундаж

Эх сурвалж: 2015 оны элсэлтийн ерөнхий шалгалтын тайлан, х.181

Цөөн тооны

мэргэжлийн чиглэлээр

их, дээд сургуулиуд

элсэлтээ авч байгаатай

холбоотой.

2015 онд өмнөх

оноос 60,5%-аар

буурсан.

Санал, дүгнэлт • Мэргэжлийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа

• Шийдвэр гаргагч нар, удирдлагын ойлголтыг нэмэдүүлэхэд анхаарах

• Газарзүйн шинжлэх ухааны тулгуур нь сургууль

• Өнөөдрийн сурагчаас маргаашийн эрдэмтэн, судлаач төрнө- Аймгуудад газарзүйн аргазүйчтэй болоход анхаарах- Багш нарын хамтын ажиллагааг дэмжих, сайн туршлагыг

түгээх ажлыг зохион байгуулах - Их дээд сургуулийн консерциумд хандаж газарзүйн

мэргэжлийн хуваарилтыг зохицуулах- Тогтвортой хөгжлийн боловсрол (усны боловсрол, цаг уурын

боловсрол гм)-ыг газарзүйн хичээлээр олгодог олон улсын туршлагыг нэвтрүүлэх

- Төрөөс боловсролын талаар баримталж байгаа бодлогод газарзүйн талаар тусгайлан анхаарах

АНХААРАН СОНССОНД

БАЯРЛАЛАА