Зарема Шаукенова, Елена Бурова, Асель Назарбетоваiph.kz/doc/ru/507.pdf · өміріндегі азаматтық құқық, еңбек

1. Зерттеу бағдарламасы 1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ, САЯСАТТАНУ ЖӘНЕ ДІНТАНУ ИНСТИТУТЫ

ИНСТИТУТ ФИЛОСОФИИ, ПОЛИТОЛОГИИ И РЕЛИГИОВЕДЕНИЯ КОМИТЕТА НАУКИ

МИНИСТЕРСТВА ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Зарема Шаукенова, Елена Бурова, Асель Назарбетова

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭТНОСТЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ ТОПТАРЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚҚА

ТОПТАСУЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ-МАҒЫНАЛЫҚ ЖӘНЕ РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК НЕГІЗДЕРІ

ЦЕННОСТНО-СМЫСЛОВЫЕ И ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕ ОСНОВАНИЯ КОНСОЛИДАЦИИ ЭТНИЧЕСКИХ

И РЕЛИГИОЗНЫХ ГРУПП РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В ГРАЖДАНСКУЮ ОБЩНОСТЬ

Алматы2014

Қазақстан Республикасы этностық және діни топтарының азаматтық қауымдастыққа топтасуының құндылықтық-мағыналық...

2

ӘӨЖ 316ҚБЖ 60.54Ш 34

ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтануинститутының Ғылыми Кеңесі баспаға ұсынды

Рецензенттер:Насимова Г.О., саяси ғылымдарының докторы, профессорШайкемелев М.С., философия ғылымдарының докторы

Сатершинов Б.М., философия ғылымдарының докторы, доцент

Ш 34 Шәукенова З.К., Бурова Е.Е., Назарбетова Ә.Қ. Қазақстан Республикасы этностық және діни топтарының азаматтық қауымдастыққа топтасуының құндылықтық-мағыналық және рухани-адамгершілік негіздері. Монография = Шаукенова З.К., Бурова Е.Е., Назарбетова А.К. Ценностно-смысловые и духовно-нравственные основания консолидации этнических и религиозных групп Республики Казахстан в гражданскую общность. Монография. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты, 2014. – 266 с.

ISBN – 978-601-304-009-7

Бұл еңбекте Философия, саясаттану және дінтану институтымен ұйымдастырылған әлеуметтанулық зерттеудің нәтижесі талданған. Зерттеу жұмысы 2013 жылдың тамызында «Демократия институты» Ғылыми-зерттеу ассоциациясы» қоғамдық ұйымы арқылы жүргізілді.

Зерттеу мақсаты Қазақстанның көпұлтты және көпконфессиялы тұрғындарының азаматтық қауымдастыққа тұтасуының құндылықтық-мәндік концептілерінің көрініс беруін, полимәдени кеңістіктегі респонденттердің идентификациялық ерекшеліктерін анықтау, отандастарымыздың қоғамның әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси мәселелеріне берген бағасын зерделеу, қоғамның ыдырауына әкеп соқтырған тәуекелдерді реттеу және т.б.

Аталмыш еңбек әлеуметтік зерттеушілерге, мемлекеттік қызметкерлерге, оқытушылар мен ЖОО-ның студенттеріне, МЕҰ-дың өкілдеріне, сонымен қатар, қоғамның топтасу үрдістері мәселесіне қызығушылық танытатындардың барлығына арналады.

Авторлар, өз әріптестеріне жалпықазақстандық бірегейліктің қалыптасу үрдістерінің мәнін түсінуге бұл зерттеу нәтижесі көмектеседі деген сенімде.

Монография «Ғылыми қазына (2012–2014 жж.)» салааралық ғылыми бағдарлама аясында дайындалған.

В работе проанализированы результаты социологического исследования, организованного Институтом философии, политологии и религиоведения. Полевой этап проведен ОО «Научно-исследовательская ассоциация «Институт демократии» в августе 2013 года.

Целью исследования явилось проявление ценностно-смысловых концептов, интегрирующих полиэтничное и многоконфессиональное население Казахстана в гражданскую общность, обнаружение идентификационных особенностей респондентов в поликультурном пространстве, изучение оценок согражданами социально-экономических, социально-политических проблем общества, ранжирование рисков, которые могут привести к дезинтеграции общества и др.

Издание адресуется социальным исследователям, государственным служащим, преподавателям и студентам вузов, представителям НПО, а также всем, кто интересуется тенденциями консолидации общества.

Авторы выражают уверенность в том, что результаты исследования помогут коллегам в осмыслении тенденций формирования общеказахстанской идентичности.

Монография подготовлена в рамках междисциплинарнойнаучной программы «Ғылыми қазына (2012–2014 гг.)»

ӘӨЖ 316 КБЖ 60.54

ISBN – 978-601-304-009-7 © ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты, 2014

© Шәукенова З.К. , Бурова Е.Е., Назарбетова Ә.Қ., 2014


МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ

1 Зерттеу бағдарламасы............................................................ 61.1 Зерттеу өзектілігі мен негіздемесі......................................... 61.2 Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері............................... 101.3 Зерттеудің технологиялық бөлімі ........................................ 112 Респонденттердің геосаяси, мәдени-әлеуметтік,

тілдік ареалындағы өзіндік идентификациясы........... 142.1 Респонденттердің қазақстандық қоғам және маңызды

референттік топтармен бірегейленуі.................................... 142.2 Респонденттердің тілді қолдану аясына қарай тілдік

бірегейлігінің үрдістері............................................................ 172.3 Діни тұрғыдағы өзіндік бірегейлену ерекшеліктері,

дінді қабылдау мен дәстүрлі және жаңа діндер әрекеттерінің тиімділігін бағалау.......................................... 20

3 Жалпыазаматтық бірегейліктің құндылықтық-мағыналық тұжырымдары.................................................. 26

3.1 «Қазақстандық ұлт» азаматтық бірегейліктің бастапқы тұжырымы ретінде.................................................................... 26

3.2 «Жақсы азамат» туралы түсінік............................................. 27

3.3 Азамат және мемлекет: демаркациялық желі мен сенім векторы......................................................................................... 32

4 Негізгі мәселелерді қабылдау және қоғамдық дамудың интеграциялық тұжырымдары...................... 35

4.1 Респонденттердің бағалауларындағы қоғамның құндылықтық-мағыналық интеграциясы........................... 35

4.2 Құндылықтық матрица жеке таңдау ретінде..................... 384.3 Респонденттердің пікірлерінше қоғамды ыдыратушы

қатерлер........................................................................................ 394.4 Заманауи қазақстандық идеологемаларды қабылдау

және респонденттердің әлеуметтік лифтілерге деген қатынасы....................................................................................... 45Зерттеу нәтижелері................................................................ 47ҚОСЫМША................................................................................ 52

1 Программа исследования..................................................... 1321.1 Актуальность и обоснование исследования......................... 1321.2 Цель и задачи исследования.................................................... 136


4

1.3 Технологическая часть исследования.................................... 1382 Самоидентификации респондентов в

геополитическом и социокультурном ареалах.......... 1402.1 Идентификация респондентов с казахстанским

обществом и значимыми референтными группами........ 1402.2 Тенденции языковой идентичности респондентов

в зависимости от сфер применения языка........................... 1432.3 Особенности религиозной самоидентификации,

восприятие религии и оценка эффективности деятельности традиционных и новых религий................. 147

3 Ценностно-смысловые концепты общегражданской идентичности..................................... 153

3.1 «Казахстанская нация» как базовый концепт гражданской идентификации................................................ 153

3.2 Представления о «хорошем гражданине».......................... 154

3.3 Гражданин и государство: линии демаркации и векторы доверия..................................................................... 159

4 Восприятие ключевых проблем и интегрирующие концепты общественного развития................................ 163

4.1 Ценностно-смысловая интеграция общества в оценке респондентов .............................................................................. 163

4.2 Ценностная матрица как личностный выбор..................... 166

4.3 Риски дезинтеграции социума в представлениях респондентов................................................................................ 167

4.4 Восприятие современных казахстанских идеологем и отношение респондентов к социальным лифтам......... 172Выводы по исследованию .................................................... 176ПРИЛОЖЕНИЕ........................................................................... 181

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті Философия, саясаттану және дінтану институты туралы мәлімет................................................................ 260

Информация об Институте философии, политологии и религиоведения Комитета науки Министерства образования и науки Республики Казахстан............................... 262Information about the Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies of Science Committee of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan................ 264


ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭТНОСТЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ ТОПТАРЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ

ҚАУЫМДАСТЫҚҚА ТОПТАСУЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ-МАҒЫНАЛЫҚ ЖӘНЕ

РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК НЕГІЗДЕРІ


6

1 ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ

1.1 Зерттеу өзектілігі мен негіздемесі

«Ғылыми қазына» бағдарламасы бойынша ҚР БҒМ ҒК философия, саясаттану және дінтану институтында «Қазіргі Қазақстандағы идеологиялық концептілерді конструкциялау» жобасын жүзеге асыру аясында «Қазақстан Республикасының этностық және діни топтарының азаматтық қауымдастыққа топтасуының құндылықтық-мағыналық және рухани-адамгершілік негіздері»* атты әлеуметтанулық сауалнама жүргізілген еді.

Өзектілігін негіздеуҚазақстан Республикасы Тәуелсіздікке ие болғаннан кейін

нарықтық қатынас, демократиялық құндылықтар, қатынас-тарды құқықтық реттеу, әлеуметтік дамудың артықшылығы негізінде мемлекет құрудағы стратегиялық бағыттар мен мақсаттар айқындалды. Осы жылдар бойы жаңа тарихи қауым-дастық қалыптасып келеді, ол – Қазақстан халқы. Қазақстан үшін егемендіктің қалыптасуы мен дамуы аясында идеологиялық өзіндік бірегейлікке деген қажет жағдайды қалыптастыру мен оның жеткілікті болуы қашан да өзекті болып табылады. Идеологиялық тұрғыдан өзін-өзі анықтау – полимәдени және көпэтностылықтың жағдайында тиімді әлеуметтік, мәдени, экономикалық саясат қалыптастырудың алғышартын құра отырып, қоғамның, мемлекет пен азаматтардың дамуына қатысты бағдарларын айқындауға мүмкіндік береді.

Қазақстанның демократиялық тұрғыдан өзгеруге деген бағдарлары, мемлекеттік институттардың пәрменді жүйесі мен

* Зерттеуді ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институтының тапсырысымен «Демократия институты» Ғылыми-зерттеу ассоциациясы дайындады.


тиімді нарықтық экономикасымен қатар, қажетті шарт ретінде азаматтық қоғамның дамуын да алға тартады. Қазіргі қазақстан-дық өмірдің құндылықтық контекстін жүйелі түрде зерделеу жалпыұлттық келісім, ұлттың тұрақты дамуы мен гүлденуіне бағытталған тиімді мемлекеттік басқарудың мүмкіндіктерін ашады. Осы орайда ұлт түсінігі саясаттанулық мағынада қолданылған, яғни қазақстандық халық – азаматтық ұлт ретіндегі жаңа тарихи қауымдастықтың тұрпатында қолданылады.

Гүлдену мен серпінді дамуға, жоғары сапа мен барлық сатыдағы тұрғындардың алдыңғы қатардағы әлеуметтік стандарттарға ие болуына, ұлтаралық пен мәдениетаралық келісімді сақтау мен нығайтуға, Қазақстанның біртұтатас халқының ілгері жылжуына талпынған полимәдени, көпконфессиялы, әлеуметтік бағдарланған, еркін, ашық және демократиялық қоғамның аясындағы консолидацияның негізі қазақстандық патриотизмнің парадигмасы бола алады және ол болуға міндетті де. Соңғысы өз кезегінде, азаматтық тұрғыдан өзіндік идентификациялануға әсер ететін шынайы нарықтық қатынастармен өлшемделген, білімнің, ағартушылықтың міндеттеріне мән беру, дін институтының мәнісін анықтау, саяси институттардың қызметін жаңарту сияқты нақты ұтымды мағыналармен толықтырылған.

Күрделі жағдай1990-шы жылдарда басталған транзиттік кезең жаңа инсти-

туционалдылық, әлеуметтік құрылымның модификациясы, топ пен социумның деңгейіндегі өзге менталитеттің қалыптасуы-ның әсері арқылы көрініс тапқан трансформацияның өзге де үдерістері анықталды. Болып жатқан өзгерістер түрлі бірегейліктің қажеттілігін алға тартты (кәсіби, діни, азаматтық және т. б.). Дүниетанымдық плюрализмді конституциямен бекіткен Қазақстанда идеологиялық әсердің жаңа субъектілері пайда болды: партиялар, жаңа діни ұйымдар, тәуелсіз БАҚ және т.б., олар қоғамның деидеологизациясының аясында идеологиялық алаңның маңызды «ойыншыларына» айналды.

Қазақстанда тұратын халықтардың әртүрлі этномәдение-тінің тамырынан ғана емес, бұрынғы азаматтық мәдениеттен


8

тараған жаңа құндылықтардың қатеріне, бірегейлікті қалыптастыруға түрлі когерентті факторлар мен жағдайларды есепке ала отырып қана жауап беруге болады. Олардың ішінде – қоғамның өзгеруі аясында жаңа азаматтық мәдениеттің қалыптасуына мүмкіндік беретін жалпыазаматтық құндылықтарды атауға болады.

Әлеуметтік-экономикалық жаңару, саяси демократизация, қазақстандық мемлекеттілікті жетілдіру сатысында қоғамның тұтасуы үдерісі ерекше өзектілікке ие. Қалыптасып келе жатқан азаматтық құндылықтар жүйесі жаңа қазақстандық идеологияның құрылуына түрткі болады, бұл жағдай тек өткен тарихи үрдістерге сай келетін ғана емес, бүгінгі күні де өзекті болып табылатын отандастарымыздың ортақ тарихи тағдырды терең түсініп, сана елегінен өткізген жағдайда ғана мүмкін болады. Дамудың жалпы мемлекеттік пен жалпы ұлттық саласындағы жеке адам тағдырының жауапкершілігі ғана қоғамның интеграциясы мен тұрақты, жарқын келешекті қамтамасыз етеді. Әсіресе бұл қазақстандықтардың жаңа ұрпағының әлеуметтену үдерісі егемендік даму жылдарына сәйкес келген, мына қазіргі таңда өте маңызды.

Үдерістерді, ерекшеліктерді анықтау және түрлі әлеуметтік тобы бар қоғамның заманауи менталитетіндегі жалпы ерекшеліктерді талдау үшін кешенді әлеуметтанулық зерттеу жүргізу қажет. Жаһандық әлем аясындағы егемендік жылдар барысында жүзеге асатын және «қазақстандық халық – азаматтық ұлт ретінде» концептісін анықтап қана қоймай, сонымен қатар бірегейліктің формасына, әдісіне және түрлеріне әсер ететін азаматтылық, ұжымдылық, патриотизм барысы, идеологема туралы жаңа түсінікті қалыптастыратын тек эмпирикалық мәліметтердің негізінде ғана қазақстандық менталдылықтың жалпы және ерекше сипаттамасын жаңғыртуға болады.

Қазақстандықтардың өміріндегі әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени контекстердің өзгеруі бұқаралық санадағы өмір сапасы, қолжетімділік, әлеуметтік лифтіні қолдану мүмкіндігі, саяси үдеріске белсенді қатысу, қоғамның тұрақты дамуы және өмірдің өзге де индикаторлары жайлы түсініктерінің


қалыптасуымен тікелей байланысты. Аталған индикаторлар жалпы әлеуметтік сапа жайлы түсінікпен ұласады, ал ол кезегінде демократиялану жолындағы қоғамның басты әлеуметтендіруші үрдісі болып табылатын азаматтылықтың қалыптасуына негіз бола алады.

Әлеуметтік сапаның сипаттары төмендегідей: •әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік – қаржылық

қор, тұрғын-үй және қоршаған орта, денсаулық, білім және жұмыспен қамту мәселесі саласындағы сәйкес құралдар (стандарт) жиынтығы;

•әлеуметтік тұтастық – бұл әлеуметтік қатынастар, қағидалар мен құндылықтар қоғам ынтымағын қамтамасыз ететін деңгей;

•әлеуметтік ену – әлеуметтік депривацияға қарсы тұратын қоғамның әлеуметтік, мәдени және экономикалық өміріндегі азаматтық құқық, еңбек нарығы, қоғамдық қызмет және әлеуметтік желі саласына араласу мүмкіндігі;

•әлеуметтік өкілеттілік – әлеуметтік қатынастар аясында білім, еңбек нарығы саласында әрекет ету мүмкіндігі; әлеуметтік институттардың ашықтығы және оларды қолдау; өз құқығыңды ұжымдаса қорғау мүмкіндігі.

Сондықтан зерттеу тобының алдында қоғамдық өзгерістер арқылы азаматтық бірегейлік үдерісін, Қазақстанда орын алып жатқан үдерістерге деген респонденттердің бағалау көзқарасы арқылы өлшеу сияқты міндеттер тұрды.

Ғылыми өңделуіҚазіргі жағдай көрсетіп отырғандай, азаматтық

консолидация мәселесіне байланысты халықаралық зерттеу-лердің тақырыптық аясы төмендегі сұрақтарды туындатады:

- азаматтардың құқығы мен түрлі дүниетанымы аясын-да жалпы азаматтық құндылықтардың дамуына мемлекет қаншалықты әсер етеді;

- бұқара санада жаңарып отырған идеологема қалай мойындалып, нығаяды;

- әл-ауқаттың дамуындағы сәйкессіздік барысында қоғамның консолидациясын қамтамасыз ететін құқықтық ин-


10

дивидуализация мен ынтымақтастықтың арасында теңдікті қалай сақтап қалуға болады;

- тұрғындардың жан-жақтылығы, көші-қонның қарқынды дамуы жағдайында қалай дәстүрлі азаматтық бірегейлікті сақтап және саяси тұрақсыздықтың қатерлерін бәсеңдетеміз;

- азаматтық әлеуметтену үдерісіне қандай институттар тиімді әсер етеді.

Зерттеудің негізгі түсініктері: азамат; бірегейлік; қазақстандық ұлт; діни сенім, дәстүрлі діндер; жаңа діни қозғалыстар және діндер; саяси үдерістер; азаматтылық; әлеуметтендіру; зайырлы, демократиялық, әлеуметтік, құқықтық мемлекет; құндылықтар; тіл.

1.2 Зерттеу мақсаты Зерттеу мақсаты – қоғамды шоғырландыратын

қоғамның менталдылығына енген құндылықтық-мағыналық концептілердің негізінде азаматтық қауымдастықтың (қазақстандық халық) қалыптасу үдерістеріне тиімді әсер ететін ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарды дайындау арқылы қазіргі Қазақстандағы азаматтық бірегейліктің үрдістерін зерттеу.

Зерттеу міндеттері: 1) трансформацияланып жатқан қоғамның аясындағы

топтасу үдерістерін зерттеу жұмысына әдістемелік амалдарды таңдау үшін, оның мәселелік тұстарын концептуализациялап, әдіснамалық парадигмаларды негіздеу;

2) бақылау үшін әлеуметтанулық құрылғыларды дайындау;3) қоғамдық дамудың заманауи сатысындағы азаматтық

бірегейленудің ерекшеліктерін анықтау;4) түрлі әлеуметтік топтар үшін маңызды болып табылатын

құндылықтық парадигмалардың сатысын анықтау; 5) «жақсы азамат», үкімет міндеттері концептілерінің

пайда болуына байланысты қазақстандықтардың азаматтық бірегейленуді қалай түсінетіндерін айқындау;

6) қоғамдағы «күрделі» мәселелерді тұрғындардың қабылдауына қарай классификациялау;


7) бұқаралық сананың негізгі идеологемдерді қабылдауын өлшеу негізінде азаматтық топтасудың үрдістерін сипаттау;

8) азаматтық ұлттың қалыптасуы үдерісіне әсер ететін тиімді мемлекеттік саясат жүргізу үшін ұсыныстар дайындау.

Мониторинг жүргізудегі міндеттерді шешу үшін келесі көрсеткіштер айқындалды:

•әлеуметтік-мәдени және геосаяси кеңістіктегі өзіндік бірегейленудің қажет түрлері мен әдістері (мысалы, «қазақстандық», «өз этностық тобының өкілі», «діндар», «өз отбасының мүшесі», «әріптес», «жолдас» және т. б.).

•қоғамдағы азаматтық салада респонденттердің қаншалықты атсалысатынын сипаттайтын әлеуметтік және саяси өзекті мәселелерге қатысты бағалау пікірлер;

•әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси маңызы бар мәселелерді шешуге қызығушылық таныту;

•мемлекетте болып жатқан саяси және экономикалық үдерістер бойынша ақпараттандыратын деректерге деген сенімділік;

•тұлға үшін басым болып табылатын маңызды жобалар, құндылықтық ұстанымдар;

•жалпы азаматтылық құндылыққа деген бағдарлар;•мемлекеттік және мемлекеттік емес институттардың

қызметін бағалайтын пікірлер; •қоғамның дезинтеграциялану қатерлерінің факторлары.

1.3 Зерттеудің технологиялық бөлімі

Зерттеу репрезентативті ұлттық таңдау бойынша жүргізілді. Таңдау Қазақстанның жынысы, жасы, ұлты, білім деңгейі, сонымен қатар тұрғылықты жері (қоныстанған жеріне қарай), кіріс деңгейі, айналысатын салаларына қарай үлкен жастағы (18- ден асқан) тұрғындарына түсті.

Іріктеу бойынша таңдалынып алынғандардың көлемі – 1500 респондент.


12

Іріктеу сатысының географиясы – сауалнама Қазақстан Республикасының барлық обылыстары, сонымен қатар Астана және Алматы қалаларында жүргізілді.

ЖОБА БОЙЫНША ІРІКТЕУ ЖИЫНТЫҒЫ

ОблысЖалпы жиынтық Таңдаулы жиынтық

қала ауыл барлығы қала ауыл барлығыАқмола 257 232 280 631 537 863 33 36 69Ақтөбе 350 206 201 327 551 533 46 26 72Алматы 309 197 986 864 1 296 061 40 128 168Атырау 171 705 180 347 352 052 22 23 45БатысҚазақстан 219 783 223 388 443 171 28 29 57Жамбыл 279 833 401 477 681 310 37 51 88Қарағанды 801 738 206 672 1 008 410 103 27 130Қостанай 352 332 326 164 678 496 31 58 89Қызылорда 193 739 251 880 445 619 25 32 57Маңғыстау 184 576 152 664 337 240 24 20 44Оңтүстік Қазақстан 642 563 912 978 1 555 541 83 117 200Павлодар 397 897 170 054 567 951 35 39 74Солтүстік Қазақстан 191 734 258 524 450 258 25 34 59Шығыс Қазақстан 635 676 426 082 1 061 758 83 55 138

Астана 522 988 0 522 988 68 - 68Алматы 1 098 752 0 1 098 752 142 - 142Барлығы 6 609 951 4979052 11 589 003 825 675 1 500

* Кестеде ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 18-ден жоғары жас көрсеткішіндегі тұрғындардың саны көрсетілген.

Респонденттерді іріктеу кездейсоқ және көпсатылы іріктеу бойынша жүргізілді:

1. Барлық республика – облыс, сонымен қатар, Астана және Алматы қалалары түрлі әлеуметтік сатыларға бөлінеді;


2. Әр сатыда кездейсоқ сандар әдісі арқылы пропор-ционалды қатынаста тұрғындар орналасқан пунктер іріктеліп алынды (қалалар, ауылдар, қала типтес ауылдар, аудан орталықтары).

3. Әр пункте сауалнаманы бастайтын жер мен оны жүргізудегі жалпы жердің аумағы анықталды;

4. Сауалнаманы бастайтын жердің бағытымен жүре отырып және «сол қолдың» ережесін сақтап, сауалнамаға қатысу үшін арнайы орындар іріктеліп алынды;

5. Әр іріктелген арнайы орында іріктеу әдісі арқылы болашақ респондент анықталып отырды.

Ақпарат жинақтау әдісі – сауалнама. Зерттеу жүргізілген мерзімі: 2013 жылдың тамыз айы.Зерттеу нәтижесі SPSS for Windows (19 нұсқасы) арнайы

бағдарламасын қолдану арқылы өңделді.Зерттеу объекті – кәмелеттік жастағы Қазақстан азамат-– кәмелеттік жастағы Қазақстан азамат-

тары.Респонденттерді іріктеу кездейсоқ және көпсатылы

іріктеу бойынша жүргізілді.6. Сауалнама жүргізу үшін әлеуметтік сатылары бар

тұрғындар орналасқан пунктердің ішінен SPSS Complex Samples модулін қолдану арқылы арнайы пунктер іріктеліп алынды.


14

2 РЕСПОНДЕНТТЕРДІҢ ГЕОСАЯСИ, МӘДЕНИ -ӘЛЕУМЕТТІК, ТІЛДІК АРЕАЛЫНДАҒЫ

ӨЗІНДІК БІРЕГЕЙЛЕНУІ

2.1 Респонденттердің қазақстандық қоғам және маңызды референттік топтармен бірегейленуі

Өздерін анық қазақстандық қоғамның бөлшегі ретінде сезінетін респонденттердің саны – 72,3%, өзін қазақстандық қоғамның бөлшегі ретінде «қандай да бір дәрежеде сезінемін» дейтіндердің саны – 22,5%. Сұраққа теріс жауап бергендер – 3,4%, жауап беруге қиналғандардың саны – 1,9%.

Осылайша сұралғандардың 94,8%-ы үшін қазақстандық қоғамның мүшесі болу маңызды екені даусыз (1–сурет).

1–сурет. «Cіз өзіңізді қазіргі қазақстандық қоғамның бөлшегі ретінде сезінесіз бе?» сұрағына жауап бөліндісі

Зерттеу барысында топтық бірегейлікке қатысты сұрақтар туындағандықтан, референттік топтарды таңдауға қатысты сұрақтар қойылған болатын. Алынған жауаптар (2–сурет), отбасы бірегейлігі – бірінші орында (40,7%), азаматтық – екінші орында (37,7%), этностық-үшінші орында (31%), тұрғылықты

Иә 72,3%

Белгілі бір дәрежеде сезінемін

22,5%

Жоқ 3,4%

Жауап беруге қиналамын

1,9%

2. Респонденттердің геосаяси, мәдени-әлеуметтік, тілдік ареалындағы өзіндік бірегейленуі

15

жері (қала/ауыл тұрғыны) төртінші орында (27,5%) екенін көрсетті.

Ары қарай, дос/жолдас(4,3%) және әріптестік (жұмыста/оқуда) 3,0% бірегейлену аса басымдыққа ие емес.

2–сурет. «Айтыңызшы, Сіз ең алдымен өзіңізді кіммін деп анықтайсыз, кіммен жақындықты сезінесіз»?

сұрағының жауап бөліндісі

Азаматтық бірегейлік («қазақстандық» концепті)- (61,9%) ұлттық бірегейлікке («өз ұлтымның өкілі» концепті) – (36,1%) қарағанда басым (3–сурет).

3–сурет. «Айтыңызшы, Сіз ең алдымен өзіңізді кіммін деп анықтайсыз, кіммен жақындықты сезінесіз?»


1,3

3,0

5,3

27,5

31,0

37,7

40,7

Жауар бесуге қиналамын

Оқудағы/жұмыттағы әсіртет

Дпт, жплдат

Өз қаламныо, ауылымныо тұсғыны

Өз ұлтымныо өкілі

Қазақттандық, өз елімніо тұсғыны

Өз птбатымныо мүшеті

36,1

61,9

1,9

Өз ұлтымныо өкілі

Қазақстандық



16

Қазақстанның Еуразиялық мәртебесі, ашық саясаты мен сұхбатқа шақыруы, жоғары миграциялық қоры, отандастарымызға жаңа бірегейлену мүмкіндіктерін беріп отыр.

Жаһандану кеңістігіндегі респонденттердің өзіндік идентификациялануына қатысты қойылған сұрақтың жауабы азиаттық бірегейліктің (50,9%) өзге еуропалық, еуразиялық не-50,9%) өзге еуропалық, еуразиялық не-месе өзін «әлем азаматы» деп санайтын жаһандық бірегейлікке жатқызатындардан басым екенін көрсетті – 43% (4–сурет).

4–сурет. «Сіз өзіңізді көбінесе кіммін деп сезінесіз-азиаттық, еуропалық, әлем азаматы?» сұрағының жауап бөліндісі

Азиаттық бірегейлену 18-ден 60-жас аралығындағы респонденттердің үш түрлі тобына тән (50,9-55% аралығында), өздерін әлем азаматы деп есептейтін 18-29 жас аралығындағы респонденттердің саны – 21%; еуропалық бірегейлік көбіне 61 жастан асқан респонденттерге тән (22,9%), 30-45 және 46-60 жас аралығындағылардың көрсеткіші 14,6 және 14,7%-ға жетеді.

Азиаттық бірегейлікке жатқызатындар көбіне қазақ респонденттер (73,3%), өзге ұлттағы респонденттердің көрсеткіші – 42,2%. Еуропалық бірегейлік көбіне орыс респонденттеріне тән (41,7%), өзге ұлттағы респонденттердің көрсеткіші 17,5%-ға тең. Еуразиялық бірегейлік те орыс


6,10%

Еуразиялық 10,90%

Еуропалық 15,10%

Әлем азаматы 17,00%

Азиаттық 50,90%


17

респонденттерінің 16,2%-на тән, ал өзге ұлттағыларда -15,6%, ал бұл ұстанымды қазақ респонденттерінің 74%-ы ғана таңдады.

Орыстардың 23,7%-ы, өзге ұлттағылардың – 18,8%-ы және қазақ респонденттерінің 13,2%-ы өздерін әлем азаматы деп біледі.

2.2 Респонденттердің тілді қолдану аясына қарай тілдік бірегейленудің үрдістері

Қазақстандық қоғамдағы көптілділік тарихи тұрғыдан шартталған және тұрғындардың түрлі мәдени құрылымын сақтап қалу арқылы ғана жүзеге асуда. Респонденттерге бір текті емес тілдік кеңістіктегі жалпы бірегейлену мәселесіне қатысты сұрақ қойылған болатын. Респонденттердің төрттен бір бөлігі өздерін екітілді санайды (27,7%), ал 36,1%-ына әлеуметтенудің орыстілді аясы жақындау, 30,5%-ы тілдік дискурсын түркілік бірегейлікпен байланыстырады, тек 3,8%-ы ғана үштілді екендіктерін айтса, 2%-ы жауап беруге қиналды (5 сурет).

5–сурет. «Сіз өзіңізді тілдік белгіңізге қарай кіммін деп сезінесіз?» сұрағының жауап бөліндісі

30,5

36,1

27,7

3,8

1,9

Түркітілдестер

Орыстілдестер

Екітілдес

Үштілді



18

Сауалнама төмендегілерді анықтады:- қазақ және орыс респонденттерге қарағанда өзге ұлттың

респонденттеріндегі аралас бірегейлік үрдісті; - қазақ респонденттер (40,3%) өзге этностар (22,7%) мен орыс

респонденттерге (4,8%) қарағанда өздерін екітілді санайды; - Өздерін үштілді санайтын өзге этностағы респонденттер

басымдау (11,7%); - орыс респонденттердің тілдік және этностық бірегей-

ліктері ұқсас болып келеді (91,4%) (6–сурет).

6–сурет. Респонденттердің ұлтына қарай «Сіз өзіңізді тілдік белгіңізге қарай кіммін деп сезінесіз?»


Жас көрсеткішіне қарай респонденттердің жауаптарының бөліндісінде төмендегілер байқалады:

- Өздерін екітілді санайтын түрлі жастағы респонденттерге қарағанда (29,4-30,5%), үлкен жастағылардың тобында (61 жас-тан асқандардың– 14,1%-ы) екітілділік екі есе төмен екендігі;

- 61 жастан асқан респонденттердің 54,6%-на қарағанда, 18-29 жас аралығындағы жас респонденттердің 28,3%-ы ғана өздерін орыстілді санайды, көрсеткіш екі есеге азайған (7–сурет).

48,5

1,3 13

5,0

91,4

51,9 40,3

4,8 22,7

3,8 1,1 11,7

2,4 1,4 0,7

Қазақтар Орыстар Өзгелер

Түркітілдес Орыстілді Екітілді Үштілді Жауап беруге қиналамын


19

7–сурет. Жас көрсеткішіне қарай «Сіз өзіңізді тілдік белгіңізге қарай кіммін деп сезінесіз?» сұрағының жауап бөліндісі

а) Мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту, б) билингвизмге өту, в) қазақстандықтардың үш тілді де меңгеру керектігіне қатысты мемлекет алдына қойылған міндеттерге байланысты жалпы орта білім алатын, отбасындағы қатынас және ойлау тілі ретінде ана тілінің орны мен рөлі (қазақ, орыс немесе Қазақстанда тұратын өзге ұлттардың тілі, шет тілдері) төңірегіндегі мәселелер қозғалған болатын (8–сурет).

8–сурет. «Сіз үшін қандай тіл ана тілі болып табылады?», «Сіз жалпы орта білімді қай тілде алдыңыз?», «Сіздің

отбасыңызда қай тілде сөйлеседі?», «Сіз қай тілде ойлайсыз, сөйлейсіз, жазасыз?» сұрағының жауап бөліндісі

34,2 31,6

27,0 26,4 28,3 33,1 38,1

54,6

29,6 30,4 30,5

14,1 4,8 4,1 2,8 3,1 3,2 0,8 1,8 1,8

18–29 жас 30–45 жас 46–60 жас 61 жастан асқан

Түркітілдес Орыстілді

Екітілді Үштілді Жауап беруге қиналамын

7,1 1,1 1,7 0,9

3,3 2,3 0 0

36,1

58,6

43,8 49,4

52,8 37,6 40,9 36,5

Ана тілі Білім алған тілі

Отбасындағы сөйлесетін

тілі

Ойлау тілі

Қазақ тілі

Орыс тілі

Қазақстан халықтарыныо басқа тілі

Бірнеше тілде

Шет тілі



20

Әлеуметтену құралы ретіндегі тілге қатысты қойылған сұрақтың жауаптары, тілдің түрлі салада қолдануымен шартталған идентификациялық стратегиялардың иерархиясын көрсетті. Зерттеу мәліметтері бойынша мыналар анықталды:

- қазақ тілі ана тілі ретінде басым рөлде (52,8%), отбасындағы қарым-қатынас тілі ретінде орыс тілі де жүруде (40,9%) және салыстырмалы түрде білім алуға қатысты (37,6%) және ойлау тілі деп санайтындардың саны – 36,5%;

- орыс тілі жалпы орта білім саласында негізгі әлеуметтену қызметін атқаруда (58,6%), ойлау тілі ретінде (49,4%), отбасындағы қарым-қатынас құралы ретінде (43,8%). Ал орыс тілін ана тілі деп есептейтіндердің көрсеткіші – 36,1%;

- нақты екітілді респонденттер (қазақ және орыс тілін қатар алып жүретіндер) отбасында (13,3%) және кәсіби (ойлау, сөйлеу, жазу) (12,4%) салада айқын байқалады.

2.3 Діни тұрғыдағы өзіндік бірегейлену ерекшеліктері, дінді қабылдау мен дәстүрлі және жаңа діндер әрекеттерінің тиімділігін бағалау

Егемендік, деидеология сатысы дүниетанымдық бағдардың төмендеу жағдайында білім беру жүйесінде идеологиялық тұрғыдан назарда болған діндарлық мәселесі болды. Оның ауқымы мен бұқаралық менталдыққа кіру деңгейі, сондай-ақ оның азаматтық бірегейлікке әсері туралы сараптамалық бағалау біркелкі емес, ол қарама-қайшылықты. Дін институтымен рухани-ізгіліктік құндылықтарды қалыптастыру бойынша барлық теңмүмкіндікті(зайырлы дискурспен салыстыруға болатын) үміттер байланыстырылады.

Мониторинг респонденттердің діни дәстүрдің жолында екенін анықтады (9–сурет), олардың 42,6%-ы өздерін дінге сенушілерміз деп көрсетеді, ал басқа да анықтау мақсатында сұрақтар қойылған кезде, бұл топтың қатарында дін заңдары бойынша өмір сүретіндер (олар 15%-дан көп емес) мен діни дәстүрлерді кейде ғана орындайтындардың бары анықталды.


21

9–сурет. «Сіз діндар адамсыз ба?» сұрағының жауап бөліндісі

Діни өзіндік бірегейлену туралы сұрақтарға берілген жауап бойынша, 96-97% адамдардың дүниетанымдық бірегейлігін таңдауда қиналмайтындықтарын көрсетті.

Дінді қалай қабылдайтындарына қатысты сұрақты талдау барысында, респонденттердің тек үштен бір бөлігіне ғана дін руханилыққа қол жеткізу тәсілі болып табылатынын (ретрансляция арнасы және менталдықтың құндылық құрылымын қабылдау) көрсетті, 19% дінді өнегелік тұрғыдан қолдау және рухын көтерілу жолы ретінде көреді. 13,2% дін өмір шындығы мен мәні болып табылады (міне осы нақты дінге сенушілер индикаторы болып табылады), 15,6% дінді мәдени дәстүр деп қарастырады, 5%-ға жуығы дінге жағымсыз көзқарасын білдірді (10–сурет).

10–сурет. «Сіз үшін дін не болып табылады?» сұрағының жауап бөліндісі

Иә 42,6

Дәлірегі діндармын

38,5

Дәлірегі діндар

емеспін 8,4

Жоқ 8,1


2,4

34,1

19

15,6

13,2

9,4

6,3

2,6

2,5

Адамды адам ететін суханилық

Өнегелік қплдау, сухты нығайту амалы

Мәдени дәттүс

Ақиқат және өмісдіо мәні


Әлемдегі әбігесліктен кету

Адату және өзін-өзі алдау, халық үшін ариын

Еткісген идеплпгия


22

Еліміздегі егемендіктің даму жылдарындағы жүргізіліп келе жатқан мониторинг негізінде діндарлық үлгісін реконструк-циялау Қазақстандағы нақты дінге сенуші ересек адамдар саны 18–19%-дан аспайтын үлгінің пайда болуына әкелді.

Өздерін дінге сенушілер қатарына жатқызатын, бірақ дін талабы бойынша өмір сүрмейтіндер 55%-ға жуық, ересек тұрғындардың бестен бір бөлігі атеистік көзқарасқа сүйенеді, 5–7% діни көзқарасқа бейжайлық танытады, діни конверсия үрдісіне тартылғандар 5–9%.

Идеологиялық дамудың жаңа шарттары жағдайында егеменді Қазақстанның көзқарастық кеңістігіндегі мәдениет пен менталитет үшін дәстүрлі емес жаңа діни ұйымдар қызметінде үнемі қайтадан пайда болып отыратын діни ілімдер мен тәжірибенің пайда болуын және бар екендігін ескермеуге болмайды. Діни ұйымдар туралы ақпараттылық төмендегідей жағдайды анықтады, оған байланысты респонденттердің іс жүзінде бестен бір бөлігі діни ұйымдар қызметі туралы мүлдем білмейтіндер (18,6%), әрбір оныншы сұраққа жауап беруге қиналамын деп жауап бергендер (10,6%), яғни шамамен әрбір үшінші респондент (29,4%) діни ұйымдар жұмысы туралы мүлде ақпараттандырылмағандар. Сонымен қатар жаңа діни ұйымдар (ДҰ) қызметі туралы жауаптарды салыстырғанда, респонденттердің тек 4,1% олар туралы білетіні, 27,2% – жаңа және дәстүрлі ДҰ туралы білетіні, тек дәстүрлі ДҰ білетін респонденттер 39,6% екендігін көрсетті (11–сурет).

11–сурет. «Қандай діни ұйымдар қызметі туралы білесіз?» сұрағының жауап бөліндісі

Дәттүслі діндес мен жаоа діни

бағыттас қызметі тусалы білемін

27,2

Тек дәттүслі діни бағыттас тусалы

білемін 39,6

Жаоа діни ұйымдас мен

қпзғалыттасдыо қызметі тусалы

білемін 4,1

Діни ұйымдасдыо

қызметі тусалы ештеое білмеймін

18,6


10,6


23

Білімдік, ақпараттылық қазақстандық қоғамдағы дәстүрлі және жаңа діндердің әсерін бағалауға, сипаттауға мүмкіндік береді (12–сурет)

12–сурет. «Қалай ойлайсыз, дәстүрлі және жаңа діндердің қазақстандық қоғам үшін әсері қандай?»


Дәстүрлі және жаңа діндердің қазақстандық қоғам үшін әсерін салыстырмалы түрде бағалау, респонденттердің жартысынан көбі (55,6%) дәстүрлі діннің жағымды әсерін көрсетеді, ал жаңа діндерге қатысты респонденттердің тек төртінші бөлігі ғана (25,1%) осындай жағымды сипаттама беретінін көрсетті.

Дәстүрлі діндердің жағымсыз әсерін 9% респондент, ал әрбір үшінші респондент (30,3%) жаңа діндердің жағымсыз әсерін көрсетіп отыр.

Дәстүрлі діндердің тиімді әсерінің жоқтығын 16 % респон-% респон-дент, ал жаңа дінге қатысты осындай бағаны 20,3% респондент беріп отыр.

Қоғам өміріне діннің әсерін бағалауға қиналатын респонденттер санының артық және көп болуына назар аудару қажет: мысалы, әрбір бесінші респондент дәстүрлі діннің әсерін бағаламайды (19,4%) және әрбір төртінші респондент жаңа діндердің әсерін бағаламайды (24,2%) (1-кесте).

Айтаслықтай по әтес

Ата по әтес емет

Тиімді әтесі жпқ

Ата маоызды әтес етрейді және дәлісегі тесіт

Айтаслықтай тесіт әтес


28,7

26,9

16

5

4

19,4

11,7

13,4

20,3

15,7

14,6

24,2

Жаоа діни ұйымдасдыо әтесі

Дәттүслі діндесдіо әтесі


24

1–кесте

Қазақстан қоғамында дәстүрлі және жаңа діндер әсерін бағалау

Бағалау векторы және

параметрлері дәстүрлі діндер жаңа діндер

% мәні % мәніЖағымды әсер (маңызды және айтарлықтай емес)

55,6 25,1

Жағымсыз және жағымсызға жақын әсер (маңызды және айтарлықтай емес)

9,0 30,3

Тиімді әсері жоқ 16,0 20,3Баға беруге қиналамын 19,4 24,2

Бұқаралық санада діннің рөлі қайта ой елегінен өтуде, респонденттер біздің қоғамымыздағы оның рөлін бағалауда біркелкі жауап бермейді. Шамамен респонденттердің жартысы оның жағымды әсерін, шамамен әрбір алтыншы респондент оның жағымды әсерін көрмейді, респонденттердің үштен көп бөлігі өзгерістер үрдісіне баға беруге қиналады.

Діни көптүрлілікке қатысты мемлекеттің толерантты саясатын бағалау бойынша респонденттердің пікірі біркелкі емес және олардың 58,8% діни көптүрлілікке толерантты қатынасты қолдайды, әрбір бесінші респондент мемлекеттік саясаттың осы векторын қолдамайды, 20,6% жауап бере алмады (13–сурет).

13–сурет. «Қазақстандағы діни көптүрлілікке қатысты мемлекеттік толерантты саясатқа сіз қалай қарайсыз?» сұрағының жауап бөліндісі

Толық қолдаймын

27,5

Қолдайтын шығармын

31,3 Қолдамайтын шығармын

9,7 Қарсы

10,1


20,6


25

Діни бірегейлік отбасылық, әлеуметтік-кәсіби топ деңгейінде өмір сүру жолын таңдау барысында күннен күнге жетекші мәселенің бірі болып келеді, ол қызмет түрлерін, оқу түрін, демалысты өткізу формаларын алдын ала анықтайды, өмірдің құндылықтық-мағыналық бағыттарын қалыптастырады. Қазақстан мемлекетінің зайырлық жағдайында діни менталдық құндылық бағыттылықтардың қолданыстағы «сүзбесі» ретінде тиімді әсер етеді, ал ол жалпы қазақстандық сәйкестікке әсер етпей қоймайды. Бір жағынан, дүниетанымдылық таңдау тұрғысынан қазақстандық қоғам полимәдени болып табылады, бұл жағдайда дін басты болып саналмайды. Сондықтан жалпықазақстандық идеология мен көзқарастың тиімді конструктісі ретінде дінге қатысты мұқият парадигма жасауды талап етеді.


26

3 ЖАЛПЫАЗАМАТТЫҚ БІРЕГЕЙЛІКТІҢ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ-МАҒЫНАЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАРЫ

3.1 «Қазақстандық ұлт» азаматтық бірегейліктің бастапқы тұжырымы ретінде

Азаматтық қоғамды либерализациялау және қалыптастыру жағдайында бұқаралық сананың «қазақстандық ұлт» тұжырымын түсінуі мен қабылдауын анықтау маңызды болып табылады (14–сурет).

14–сурет. «Қазақстандық ұлт» ұғымының мағынасын қалай түсінесіз?» сұрағының жауап бөліндісі

Респонденттер пікірлерін қарастыру барысында тең көрсеткіштер байқалады, осылайша тарихи тағдыр мен біріктіруші мәдениеттің («жалпы тарих пен мәдениеті бойынша біріккен әртүрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қоғамдастығы» концепті – 28,2%) ортақ болуы «заманауи Қазақстан тұрғындары» бірегейленушілік мәнімен (28,7%) салыстыруға болады. Олардың әрқайсысына «қазақстандық ұлт – ол қазақ ұлты» концептіне аздап қана жол береді (24,3%).

Әс түслі этникалық тпр өкілдесініо

азаматтығы 14

Қазақ ұлты 24,3

Остақ тасих және мәдениетрен

бісіккен түслі халықтас мен ұлт азаматтасыныо

қауымдаттығы 28,2

Қазісгі Қазақттан тұсғындасы

28,7

Әстүслі ұлт өкілдесініо мәжбүслі тұсуы

1,4


3,4

3. Жалпыазаматтық бірегейліктіңқұндылықтық-мағыналық тұжырымдары

27

Әртүрлі этнос топтарының бірлескен азаматтық идеясы 14% қолдау алды, ал қазақстан ұлтын қабылдау – әртүрлі ұлт адамдарының мәжбүрлі қатар өмір сүруі дегенді қолдайтындар бар жоғы 1,4% респондент (2–кесте).

2–кесте«Қазақстандық ұлт» концептінің матрицасы

I Заманауи Қазақстан тұрғындары – 28,7%

Жалпы тарих пен мәдениеті бойынша біріккен әртүрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қоғамдастығы – 28,2%

II Қазақ ұлты – 24,3%III Әртүрлі этнос топтарының бірлескен азаматтығы – 14%IV Әртүрлі ұлт адамдарының мәжбүрлі қатар өмір сүруі – 1,4%

Заманауи Қазақстанның тұрғындары ретінде Қазақстандық ұлт туралы концепт және жалпы тарих пен мәдениеті бойынша біріккен әртүрлі халықтар мен ұлт азаматтарының қоғамдастығы әртүрлі этнос респонденттері арасында 26,2–32,7% және 36,5–31,1% мәні аралығында синхрондалған. Тек негізінде қазақстандық ұлтты қазақ ұлты ұғымдарымен біріктіретін концепт ерекше болып табылады, оны 31,9% қазақ-респондент пен 12,3% және 13,4% басқа этнос респонденттері мен орыс-респонденттері қолдайды.

Респонденттердің жасы, тұрған жеріне байланысты пікірлері одан да көбірек синхрондалған.

3.2 «Жақсы азамат» туралы түсінік

Қазақстанның дамуының қажетті шарты мемлекеттік институттары мен нарықтық экономикасының, демократиялық қайта құруларға бағыт алуы мемлекет, қоғам және азаматтың өзара дамыған жүйесін қоса қарайтын азаматтық қоғамның өмір сүруіне алғышарттардың қалыптасуы.


28

Жаңарту жағдайында әрбір адамның ерекшелігі (оның мәдениеті, білімділігі, жалпы көзқарасы, танымы, шығармашылығы және т.б.), белсенді азаматтылығы арқылы анықталатын қоғамның жаңаруына қазақстандықтардың жеке қарым-қатынасының мәні өте үлкен. Халықаралық тәжірибеде азаматтылықтың өлшемі «жақсы азамат» туралы түсінікті анықтау болып табылады.

«Жақсы азаматтың» тақырыптық контексті жалпы азаматтық өмірді идеологиялау және саясаттандыру факторлары бұрынғыдан да өзекті бола бастаған кезде, демократияландырылушы қоғамның сәйкестік негіздерін іздеумен байланысты пайда болды.

Қазақстандықтардың «жақсы азамат» сапасын көру арқылы азаматтық концептін түсінуі бұқаралық санада азаматтардың жауапкершілігі туралы жеткілікті түсінік қалыптасқанын ғана емес, сонымен қатар саяси мәдениеттің белгілі типін қалыптастыратын азаматтық сапаның да қалыптасқанын көрсетеді.

Респонденттердің «жақсы азамат» сипатын таңдау келесі үрдістерді анықтады:

а) орта саяси белсенділік, сайлауда дауыс беруді маңызды деп санайтындар 36,6%, саяси партиялар жұмысына қатысу – 12%, саяси пікірталастарға қатысу – 6,3% респондент;

б) азаматтық парыз бен белсенділікті жеткіліксіз түсіну, оның ішінде балаларға патриоттық тәрбие беру – тек 37,3%, әскерде қызмет ету мен Отанды қорғауға ниет білдіру 25,9%, қоғамдық әрекеттерге қатысу – 17%, қоғамдық қозғалыстарға қатысу – 9,5% респондент (15-сурет).


29

15-сурет. «Жақсы азамат – ол...» сұрағының жауап бөліндісі

0,1

0,1

1,9

6,3

7,6

9,2

9,5

11,7

11,8

12

13,4

15,2

17

18

18,5

20,4

25,9

28,1

28,3

30,5

31,9

31,9

36

37,3

43,3

49,7

50,6

52,8

54,6

73,7

Өзініо адамгесшілігін тезінеді

Мемлекеттік тілді құсметтейді


Саяти рікісталаттасға қатытады

Әлеуметтік құқықтасды қпсғау жөніндегі насазылық білдісу әсекеттесіне қатытады

Дінніо жақтаушыты бплыр табылады

Қпғамдық жұмыттасға қатытады

Батқаныо (жеке, мемлекеттік) меншігін құсметтейді

Үкіметтік шешімдесге құсметрен қасайды

Саяти растияныо қызметіне қатытады, таяти пқиғаласды білір птысады

Қпсшаған пстаны қпсғау жөніндегі акцияласға қатытады

Жпғасы кәтіби біліктілікке ие

Қпғамдық қпзғалыттыо қатытушыты бплыр табылады

Аяныш білдіседі, қайысымдылық білдіседі

Ас-намыты бас

Көмек көстетуге дайын тұсады

Әткесде қызмет етуді, Отанды қпсғауды қалайды

Шыдамды, батқа адамдасдыо көзқасаттасы мен рікісін құсметтейді

Адамдасға бауысмал және қайысымды

Батқа ұлт өкілдесін тыйлайды

Сыбайлат жемқпслыққа қасты әсекет етеді

Мемлекет игілігі үшін өміс түседі және жұмыт іттейді

Сайлауда дауыт беседі

Балаласын Қазақттанныо ратсипты етір тәсбиелейді

Өз елініо тасихын біледі және құсметтейді

Жақты үй иеті бплыр табылады

Ата-анатын, жақындасын тыйлайды

Әділетті

Пасататты

Заоды тақтайды


30

Этникалық параметрлер бойынша бөліп қарау, әртүрлі этностық топ респонденттерінің арасында біраз айырмашылық болса да, азаматтық сапаны қабылдаудағы үрдістік ұқсастықты көрсетеді. 2-кестеде азаматтық сапа иерархиясы қазақ-респонденттер үшін жасалған.

Салыстырмалы сараптама негізгі ұлт өкілдері мен басқа этностар респонденттері сияқты, орыс респонденттері үшін де балаларды Қазақстанның патриоты етіп тәрбиелеу (30,7%), әскерде қызмет ету мен Отанды қорғау (21%) сияқты факторлар аса маңызды емес екендігін көрсетті.

Ал басқа ұлт респонденттері үшін (бөлініп көрсетілген қазақ-респонденттері мен орыс-респонденттер тобымен салыстырғанда) отбасылық стратегияларды нығайтуға көбірек бағытталған (ата-ананы сыйлау сияқты индикатор – 57,1%, жақсы отбасы болуға талпыну – 57,1%), ол туыстық қандық қарым-қатынастар жүйесінде «бірінші шеңбердегі» сәйкестік линиясының артықшылығын көрсетеді.

Респонденттердің таңдауындағы «Мемлекеттік тілді құрметтеу» және «ар-намыстылық» сияқты белгілер төмен көрсеткішімен назар аударады (3-кесте).

3–кесте

Респонденттердің этностық қатынастығына қарай«Жақсы азамат – ол...» сұрағының жауаптарын іріктеу

қазақ орыс басқа ұлт

Заңдарды сақтайды 73,7 73,7 73,4Әділетті 54,3 48,7 55,8Әдепті 53,5 52,9 65,6Ата-аналарын, туыстарын сыйлайды 50,7 48,2 57,1Жақсы отбасы мүшесі болып табылады 48,3 50,0 57,1Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді 47,4 39,3 31,8Балаларын Қазақстан патриоты етіп тәрбиелейді 41,0 30,7 35,1

Сайлауларға қатысады 35,5 35,1 41,6Жемқорлыққа қарсы күреседі 33,7 30,7 24,7


31

Мемлекет өркендеуі үшін өмір сүреді және жұмыс жасайды 31,0 33,6 31,8

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 28,4 31,1 40,3Әскеге барғысы, Отанын қорғағысы келеді 28,3 22,1 23,4Шыдамды, басқа адамдардың көзқарасы мен пікірін сыйлайды 27,2 28,7 31,2

Адамдарға бауырмал және сезімтал 25,9 31,8 32,5Өзара көмек көрсетуге, қол ұшын беруге дайын 20,7 19,7 20,8Өз намысы бар 19,7 16,4 17,5Қоғамдық жұмысқа араласады 17,6 16,2 16,2Қайырымдылық, рақымдылық көрсетеді 17,1 19,7 17,5Жоғары кәсіпкерлікті көрсетеді 17,0 11,4 16,2Қоршаған ортаны қорғау бойынша акцияларға қатысады 13,8 12,5 14,3

Саяси партиялардың жұмысына қатысады, саясатты бақылап отырады 12,2 11,6 12,3

Бөтен (жеке, мемлекеттік) жекеменшікті сыйлайды 11,9 11,6 11,0

Өкімет шешімдеріне құрметпен қарайтынын көрсетеді 11,1 12,7 13,6

Қоғамдық қозғалыс қатысушысы болып табылады 10,6 7,2 9,7Дінге сенуші болып табылады 10,2 7,9 7,8Әлеуметтік құқықтарды қорғау бойынша наразылық әрекеттеріне қатысады 8,7 4,6 9,7

Саяси пікірталастарға қатысады 6,8 4,8 7,8Жауап беруге қиналамын 1,8 2,4 1,3Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,1 0,0 0,0Намысты 0,0 0,0 0,6

Жалпы үрдістер тоталитарлық кезеңнен кейінгі жағдайда азаматтық бірегейлікке тән саяси мәдениеттің азаматтық типінен алшақтағаны байқалады. Жағдай амбивалентті позициялармен белгіленген және оның ділдік таңдау негізінде – ұжымдық сана конструктілері жатыр, ал құндылықтарды таңдау үшін жағдай жаңа – нарықтық мағынада, бәсекелестік пен өмірді жекешелендірумен негізделген құндылықтардың сәйкес жүйесін орната отырып берілген.


32

3.3 Азамат және мемлекет: демаркациялық желі мен сенім векторы

Егемендік жылдары көптеген қазақстандықтар үшін негізгі ұстанымдары мен өмір бағыттарының: әлеуметтік-мәдени, экономикалық, саяси-адамгершіліктің айтарлықтай өзгеруімен белгіленген әлеуметтену кезеңіне айналды. Көптеген отандастарымыз үшін әлеуметтік жаңа мағынадағы өзінің «Менін» іздеу мен табу, жалпыазаматтық бірегейлік әлеуметтік және кәсіби қайта анықталу аясында жүзеге асты.

Бұл үрдіс әлі аяқталған жоқ, өйткені ол тек тұлғалық өзін-өзі анықтаумен ғана байланысты емес, сондай-ақ ол қоғам мен мемлекеттің өзгеруіне сәйкес жеке тұлға өмірін синхрондауды белгілейді, билік институттарына және атап айтқанда, атқарушы орган ретінде – үкіметке артикулданған қарым-қатынаспен байланысты (16–сурет).

Респонденттер Үкіметке ерекше сенім білдірмесе де, одан, бірінші кезекте, қоғамдық дамудың тұрақтылығы мен болжамдылығын қамтамасыз ететін маңызды іс-шараларды күтеді. Солардың ішінде респонденттер, бірінші кезекте, жұмыс істегісі келетіндер үшін әрқайсысын жұмыспен қамту шараларын (38,1%), баға құру саясатын бақылау және реттеу міндеттерін (29,5%) таңдады. Үкіметтің азаматтар алдындағы міндеттерін орындау бойынша екінші топқа «денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету» (15,8%) мен «зейнеткерлердің лайықты өмір деңгейін қамтамасыз етуді» (15,8%) таңдады, ол 1/6 сұралғандар пікірі бойынша жасалды.

Азаматтар ҚР Үкіметінен «байлар мен кедейлер арасындағы кіріс айырмашылығын азайтуға ықпал ететін» (12,6%), елде және елден тыс жерде азаматтар қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша (12,4%), негізгі білімге еркін қолжетімдік (6,8%), қоршаған ортаны қорғау шараларын бақылау (6,3%) бойынша іс-шаралар қабылдауы мен жүзеге асыруын күтеді.


33

16–сурет. «Үкімет азаматтардың алдында қандай міндеттерді атқаруы керек?» сұрағының жауап бөліндісі

Сонымен, біз күткен рейтинг азаматтардың, бірінші кезекте, өздерінің экономикалық және әлеуметтік құқықтарын жүзеге асыру үшін мазасызданатынын анықтады. Үкіметтің тең саяси құқықтарды жүзеге асыру үшін жағдай жасауды қамтамасыз етуі (2,9%), сондай-ақ демократиялық құндылықтарды қалыптастыруы мен алдыға жылжытуы (2,6%) соңғы орындарда болып отыр.

Идеологиялық концептілерді тарататын әлеуметтік институттар мен саяси институттарға сенім азаматтық

38,1

29,5

15,8

15,8

12,6

12,4

10

6,9

6,3

5,5

2,9

2,6

Жұмыт іттегеті келгендесге жұмытқа керілдеме бесу

Бағаласды бақылауда ұттау

Дентаулық тақтау жүйетініо қалырты жұмытын қамтаматыз ету

Зейнеткеслес үшін лайықты өміс түсу деогейін қамтаматыз ету

Байлас мен кедейлес асатындағы табыттасдыо алшақтығын қытқастуға

ықрал ету

Ел ішінде, тпндай-ақ тыстында азаматтасға қауіртіздік шасаласына керілдеме бесу

Жұмыттыздас үшін лайықты өміс түсу деогейін қамтаматыз ету

Негізгі білімге жағдайлас жатау және ескін қплжетімділікті қамтаматыз ету

Қпсшаған пстаны қпсғауды қадағалау


Бісдей таяти құқықтас үшін жағдайласды жүзеге атысуға қамқпс бплу

Қпғамда демпксатиялық құндылықтасды құсу және алға тасту


34

әлеуметтендірудің маңызды факторы болып табылады. Саяси фактілер, оқиғалар мен үрдістерге қатысты ақпарат көздеріне сенім туралы сұраққа жауап бере отырып, респонденттер ҚР Президентіне сөзсіз сенетіндерін көрсетті (55,2%). Бұл сенім арнасы саяси ақпаратты респонденттерге жеткізудің басқа форматтарын деңгейі бойынша айтарлықтай «басып түседі» (17–сурет).

17–сурет. «Әңгіме саяси оқиғалар туралы болған кезде, Сіз қандай ақпарат көздеріне көбірек сенесіз?» сұрағының жауап

бөліндісі

55,2

19,5

8,6

6,1

5,1

4,7

4,6

4,5

3,2

2,7

1,7

1,6

ҚР Псезидентіне

Мемлекеттік бұқасалық ақрасат құсалдасына (теледидас, садип, газеттес)

ҚР Үкіметіне

Интеснет-сетусттасға

Мені таяти пқиғалас қызықтысмайды

Мемлекеттік емет бұқасалық ақрасат құсалдасына (теледидас, садип, газет)

Әогіме таяти пқиғалас мен рспцеттес тусалы бплған кезде ақрасат көздесіне тенбеймін

Туытқандасға және дпттасға

ҚР Пасламентіне


Көсшілесге, әсіртеттесге

Оррпзициялық бұқасалық ақрасат құсалдасына (теледидас, газеттес)

4. Негізгі мәселелерді қабылдау және қоғамдық дамудың интеграциялық тұжырымдары

35

4 НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ДАМУДЫҢ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАРЫ

4.1 Респонденттердің бағаларындағы қоғамның құндылықтық-мағыналық интеграциясы

Қазақстанда этникалық, діни, жас шамасына және өзге де ерекшеліктерге қарамастан барлық азаматтарға ортақ құндылықтар қалыптасты ма деген сұраққа жалпы респонденттердің 69,6% пайызы (32,7% нақты «иә» және 36,9% – шамамен, «нақтырақ иә») жағымды жауап берді, мұны қоғамның идеялық бірлігіне қатысты келісімнің жоғарғы деңгейі деп қарастыру тиіс. Дегенмен, жалпы азаматтардың үштен бір бөлігі үшін әлеуметтік өмір кеңістігіндегі құндылықтық-мағыналық бірегейлік жөніндегі сұрақ әлі де күрделі болып отыр, себебі респонденттердің 16% сұраққа жауап беруге қиналса, 14,4% құндылықтар бойынша бірігу жүріп отырған жоқ деп есептейді (18–сурет).

18–сурет. «Сіз қалай есептейсіз, Қазақстанда этникалық, жастық, кәсіби, діни, саяси шығу тегіне қарамастан барлық

азаматтар үшін ортақ мәнге ие құндылықтар қалыптасқан ба?» сұрағына жауап бөліндісі

Этникалық белгілер бойынша жалпыға ортақ қалыптасқан құндылықтар мәселесіне берілген жауаптардың проекциялары өзге этникалық топтар (28,6%) және орыс респонденттерімен (27,9%) салыстырғанда қазақ-респонденттері (35,8%) үшін айқын екендігін анықталды (19–сурет).

Ия 32,7

Дәлірегі ия 36,9 Дәлірегі жоқ

10,3 Жоқ

4,1

Жауап беруге қиналамын 16


36

19–сурет. «Сіз қалай есептейсіз, Қазақстанда этникалық, жастық, кәсіби, діни, саяси шығу тегіне қарамастан барлық азаматтар

үшін ортақ мәнге ие құндылықтар қалыптасқан ба?» сұрағына этностық белгілеріне қарай жауап бөліндісі

Барлық азаматтарға ортақ құндылықтар әлі қалыптасып біткен жоқ деп ойлайтындар өзге этникалық топтарға жататын респонденттер (19,4%) мен орыс-респонденттердің үлестеріне тиселі (18,4%).

Респонденттердің жас шамаларына байланысты корреляциялардағы пікір үлестірімі де аталмыш үрдісті бағалаудағы ұқсас бағыттарды анықтайды (20–сурет).

20–сурет. «Сіз қалай есептейсіз, Қазақстанда этникалық, жастық, кәсіби, діни, саяси шығу тегіне қарамастан барлық азаматтар үшін ортақ мәнге ие құндылықтар қалыптасқан ба?» сұрағына

жас көрсеткіші тұрғысынан жауап бөліндісі

35,8 27,9 28,6

34,8 41,2 36,4

7,4 13,6 17,5 4,1 4,8 1,9 17,8 12,5 15,6

Қазақ Орыс Басқа ұлт


Жоқ

Дәлірегі жоқ

Дәлірегі иә

17 13,2 17,6 17,6

2,7 6,1 5,6 10,4

9,5 11,4 7,9

13,2

40,7 35,7 36,4 35,7

30,1 33,7 32,6 33

18-29 жас 30-45 жас 46-60 жас 61 жастан жоғары


Жоқ

Дәлірегі жоқ

Дәлірегі иә

Иә


37

Барлық қазақстандықтар үшін ортақ құндылықтардың қалыптасуына кедергі жасайтын факторлар ретінде респонденттер келесі обьективті шарттарды бөліп көрсетті (құндылықтық-мағыналық жүйелер арасындағы ара-қашықтықты алшақтататын азаматтардың өмір сүру салтындағы ерекшеліктер – 15,7% және мемлекеттік институттардың жеткіліксіз іс-шараларымен (50,8% – формализм факторларының жалпы жиынтығы, нақтырақ айтсақ, шенеуніктердің аса қызығушылық танытпауы, декларациялар мен шынайы тәжірибе арасындағы қашықтық, қоғамды нығайтудың міндеттері жөнінде халықтың жеткілікті деңгейде ақпарат алмауы) және азаматтық енжарлықпен (14,3%) байланысты субьективті шарттар (4–кесте).

4–кесте

Жалпыға ортақ құндылықтардың қалыптасуына кедергі жасайтын факторлар

Қоғамдағы интеллектуалды күштердің жеткілікті деңгейде болмауы

19,7

Өмір сүру салтындағы маңызды ерекшеліктер және соның нәтижесінде қазақстандықтардың сенім-пікірлеріндегі сәйкессіздік

15,7

Мемлекеттік даму бағдарламаларының міндеттері мен оларды жүзеге асырудың шынайы тәжірибесі арасындағы алшақтық

15,7

Енжарлық, азаматтардың саяси үрдістерге деген қызығушылығының жоқтығы

14,3

Осы саладағы мемлекеттік институттар жұмыстарының формализмі, жеткіліксіз идеологиялық жұмыс

13,7

Шенеуніктердің қызығушылық танытпауы 10,3Қоғамды нығайтудың міндеттері жөнінде халықтың жеткілікті деңгейде ақпарат алмауы

7,1

Кеңестік мұра, алшақтық (ностальгиялық) көңіл-күй 0,1Жауап беруге қиналамын 16,8


38

4.2 Құндылықтық матрица жеке таңдау ретінде

Респонденттердің жеке өмірлік мәнге проекция жасауындағы ерекше аталып өткен құндылықтық мақсаттары өмірдегі басымдықтар жөніндегі сұрақтарға жауаптарда айқындалды, олар өз кезегінде, құндылықтардың дәстүрлі матрицасын «анықтады» (21–сурет).

21–сурет. «Сіз үшін өмірдегі басты нәрсе не?» сұрағының жауап бөліндісі

Мониторинг, қазақстандықтардың өмірлерінде жанұя (82,7%), денсаулық (72,9%) және балаларды сәтті әлеуметтендіру (60,5%) басымдықтар ретінде аталғанын көрсетті.

Қызмет (47,1%) және ата-аналарға күтім көрсету (46,6%) мағынасы жағынан екінші орынға ие екендігі анықталды.

Қалыптасқан нарықтық тәртіпке қарамастан ақша (26,3%) қазақстандықтар үшін идеал және нышанға айналмады.

Оқу және білім алу 17,7%-на маңызды болса, мансапқа жету респонденттердің тек 14,3% ғана қызықтырады екен.

82,7

72,9 60,5

47,1 46,6

26,3 17,7

14,3 11,9 11,2

8,9 6,3 5,3

4,1 2,5 2,3 2

0,7 0,1 0,1

Отбаты Дентаулық

Балалас, пласдыо тәсбиеті мен әлеуметтенуі Жұмыт

Ата-ана, пласға қамқпслық жатау Ақша

Оқу, білім Мантар

Үйдегі, бақтағы, бақшаласдағы жұмыт Мемлекет

Белтенді өміс талты, таяхат Діни тенім

Бпт уақыт, пйын-тауық Српст

Интеснет, кпмрьютеслік технплпгиялас Ұлттық диатрпса

Билік Жауар бесуге қиналамы

Бесеке Көсшілесге деген қасым-қатынат


39

«Мемлекет туралы ойлар» сияқты азаматтылық бірегейліктің факторы, респонденттердің 11,2%-ы үшін маңызды. Өмірдегі ең бастысы діни сенім деп есептейтіндердің саны 6,3%, дәл осы көрсеткіш шынайы діндарлықты анықтайды.

Ойын-сауық, демалыс (5,1%), спорттағы (4,1%) берген жауаптары, олардың халыққа қолжетімді емес екендігін аңғартады.

Бағандағылардың ішіндегі ең маңыздысы ұлттық диаспора (2,3%) мен билік (2%) таңдалынып алынды.

Респонденттердің 6,3% діни сенімді өздерінің өміріндегі ең маңызды құндылық ретінде бөліп көрсетті. «Мемлекет жөніндегі ойлар» (11,2%), «билік» (2%), «ұлттық диаспораның мүдделері» (2,3%) сияқты азаматтық әлеуметтенудің факторлары аса маңызды болып табылмайды.

4.3 Респонденттердің пікірлерінше қоғамды ыдыратушы қатерлер

Саяси сипаттағы ақпаратты қабылдауда қоғамдық өмірдің мәселелерін түсінуге басты назар аударылады. Респонденттер қоғамдық өмірде негізінен қандай мәселелер алаңдатушылық туғызады деген сұраққа жауап берді. Жауаптарды талдау келесі нәтижелерді көрсетті:

- респонденттердің аса жоғарғы деңгейде алаңдатушылы-ғын туғызатын экономикалық өмірдің жағдайы мен мәселелері (жұмыссыздық, төмен жалақы, тағам өнімдері мен коммунал-дық қызметтің қымбаттауы) – мағыналардың диапазоны 32,7% дан 44,4%-ға дейін;

- келесі мәселелер тобы өмірдің экзистенционалдық негіздерімен байланысты (қылмыстың жоғарғы деңгейі және қылмыс жиі жасалатын аймақ, заңсыздық және адам құқықтарын сақтамау, адамгершілік және мәдениет деңгейінің құлдырауы, қоғамның жіктелуі, билік органдарындағы бюрократизм және жемқорлық, әлеуметтік әлсіздік) – 19% дан 31,3% аралығы;

- маңыздылығы жағынан алаңдатушылық туғызатын фак-торлар ретінде респонденттер тұрақты мекен жай бойын-


40

ша экологиялық ахуалды (16,6%), экономика жағдайы мен жеке өндірістің жеткіліксіз дамуын (13,6%), кәсібіи білімнің қол жетімсіздігі (12,4%), тіл мен этностық мәдениетті жоғалту қаупі (12,1%), ұлтаралық (6,6%) және конфессияаралық (2,9%) қатынастар (22–сурет).

22–сурет. «Қоғамдық өмірдің қандай проблемалары Сізді көбінесе алаңдатады?» сұрағының жауап бөліндісі

44,4

44,4

43,3

32,7

31,1

24,2

23,2

22,4

21,8

19

16,6

13,6

12,4

12,1

8,8

3,9

3,6

0,3

0,3

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Жұмыттыздық

Төменгі жалақы

Азық-түлік бағатыныо жпғасы бплуы

Кпммуналды қызметтес бағатыныо жпғасы бплуы (электс, газ)

Қылмыттыо өту, тұсғылықты жесдегі қылмыттық жағдай

Заотыздық, адам құқықтасын тақтамау

Адамгесшіліктіо, адамдасдыо мюдени деогейініо төмендеуі

Әлеуметтік юділеттіздік, халықтыо байлас мен кедейлесге бөлінуініо тесеодеуі

Бяспксатизм, қызметті атыса райдалану, билік псгандасындағы жемқпслық

Әлеуметтік қпсғалмаушылық (аз зейнетақы, шюкістақы, жеоілдіктесдіо жпқтығы жюне т.б.)

Тұсғылықты жесдегі экплпгиѐлық жағдай

Экпнпмика жағдайы, өзіміздіо тауасласды өндісудіо дамымауы

Кютіби білімніо қплжетімді бплмауы (жпғасы немете аснайы пста)

Меніо халқымныо тілі мен мюдениетін жпғалту қаурі

Ұлтасалық қатынаттас

Кпнфеттиѐасалық қатынаттас


Дентаулық мютелеті, жедел жюсдем жпқ

Қплжетімді батрана

Мүгедектесдіо рспблематы

Көліктіо жпқтығы

Кабельдік ТД жпқ

Дүкендесдегі таратыз азық-түлік

Экттсемизм қатесі


41

Қоғамдық өмірдің маңызды мәселерін түсінуде алаңдатушылық таныту тығырыққа кіру сезімін білдірмейді. Қоғамда орын алып отырған өзгерістер бойынша респонденттерде түрлі сезімдер қалыптасқан: (үмітсіздік) және қорқыныш 1%, немқұрайлық және селқостық – 2%, сенімсіздік және алаңдаушылық – 13%. Респонденттердің 23% – болашаққа сенімді түрде қараса, 57% – тек жақсы үмітпен қарайтын болып шықты. Осылайша, азаматтардың басым көпшілігінің жақсы өмірге деген өзгерістерден үміті бар. (23–сурет).

23–сурет. «Қазіргі қоғамдағы өзгерістерге қатысты Сіз не сезінесіз?» сұрағының жауап бөліндісі

Респонденттер қоғамдық дамуға «аса өзекті» деген ауқымды мәселелер тобын бөліп көрсетті. Мониторинг нәтижелері азаматтардың қоғамдық өмірдің барлық дерлік салаларына белгілі деңгейде алаңдаушылық туғызатынын көрсетті. (24–су-рет).

Аса өзекті мәселелер ішінде жемқорлық бірінші орында (39,5%).

Жақтыға деген үміт 57%

Бплашаққа деген тенімділік

23%

Сенімтіздік, үсей 13%


4%

Немқұсайдылық, көоілтіздік

2%

Үміттіздік, қпсқыныш

1%

Өзге 3%


42

24–сурет. «Қазіргі Қазақстанның қандай мәселелерін Сіз айтарлықтай өткір деп есептейсіз?» сұрағының жауап бөліндісі

Одан кейінгі мәселелер экономикамен байланысты (оның жағдайы, мардымсыз табыстар және кедейшілік қауіптері,

39,5

35,7

33,7

28,5

28

27,2

22,8

22,4

22,2

18,1

15,3

15,1

15

13,5

12,8

11,5

11

8,4

7,8

7,3

5,9

4,6

2,2

0,1

0,1

0,1

0,1

Жемқпслық рен расақпслық

Төменгі табыттас, кедейлік қаурі

Экпнпмика жағдайы

Жұмытқа псналату мәтелеті мен жұмыттыздық

Тұсғын үй тараты мен пныо қплжетімділігі

Медициналық қызметтесдіо қплжетімділігі мен тараты

Тұсғын үйлік-кпммуналдық қызметтесдіо бағаты

Ауыл шасуашылығыныо жағдайы

«Әлеуметтік» аусулас (наскпмания, СПИД, маткүнемдік)

Қылмыттық жағдай

Білім жүйетініо жағдайы

Қпғамдық қауіртіздік қатеслесі (экттсемизм, тесспсизм)

Әлеуметтік әділеттіздік

Экплпгиялық қауіртіздік

Мәдениет дағдасыты

Ғылым мен техниканыо дамуы

Әлеуметтік қпсғалмау

Отбаты құндылықтасыныо дағдасыты

Тұлғаныо құқықтасы мен бпттандықтасыныо керілдігі

«Көлеокелі» экпнпмика

Ұсрақтас сатындағы шиеленіт

Ішкі көші-қпнныо жпғасы деогейі


Жаттасдыо пйын тауығы

Банктегі нетие

Тұсғындасдыо дентаулығы

Қазақттанныо тәуелтіздігі


43

жұмысқа орналасу және жұмыссыздық мәселелері). Аталған мәселелердің маңыздылығының диапазоны 28,5% ден 35,7%-ға дейінгі аралықта орналасқан және бұл аса жоғарғы деңгейдегі шиеленістің көрсеткіші болып табылады.

Респонденттердің 28% тұрғын үйдің қол жетімділігі мен оның сапасын «аса өзекті» мәселе деп белгілесе, медициналық қызмет көрсету және оның сапасы респонденттердің – 27,3%, ал тұрғын үйдегі коммуналдық қызмет көрсету бағалары респонденттердің 22,8% үшін өзекті болып табылады. Ауыл шаруашылығының жағдайын аса өзекті мәселе ретінде респонденттердің 22,4% нұсқаған. Әлеуметтік ауруларға алаңдаушылық білдірген респонденттер (маскүнемдік, нашақорлық, СПИД) – 22,2%, қылмыскерлікті – 18,1% атады. Бұл мәселелер аса жоғарғы деңгейдегі шиеленіс аралығында жатыр.

Әрбір алтыншы респондент «өзекті» мәселе ретінде білім беру жүйесінің жағдайын (15,3%), қоғамдық қауіпсіздік қауіптерін (15,1%), әлеуметтік әділеттілікті (15%), экологиялық қауіпсіздікті (13,5%), адамгершілік пен мәдениет дағдарысын (12%), ғылым мен техниканың дамуын (11,5%) атады. Аталмыш мәселелер шиеленіс күйінің орта деңгейіне жатады.

Отбасы саласындағы шиеленіс деңгейі көтерілді: респонденттердің 8,4% жанұялық құндылықтардың дағдарысын, ал 5,9% ұрпақтар қақтығысын белгілеген.

Респонденттердің елімізді дамыту бағыттары бойынша мемлекеттің басымдықтары жөніндегі пікірлері негізінен экономика, әлеуметтік саясат, мәдениет салаларына негізделіп, олар белгілі бір иерархияда көрінеді:

- ауыл шаруашылығын дамытуға басты назар аудару (32,6%),

- өндірістік секторды дамыту қажеттілігі көрсетілді (30,7%),- жанұяға мемлекеттік қолдау көрсетудің міндеттері

көрсетілді (28,4%),- денсаулық сақтау жүйесіне қол жетімділік пен оның

сапасының жақсаруына деген сенімділік (28%),- баршаға қолжетімді білім беру (27,1%) (25–сурет).


44

25–сурет. «Сіз қалай ойлайсыз, елдің гүлденуі мен өркендеуін қамтамасыз ету үшін қандай бағыттарға назар аударып,

дамыту қажет?» сұрағының жауап бөліндісі

Таңдап алынған басымдықтар бойынша, респонденттер мемлекеттік саясаттың басым бағыттары ретінде оның экономикалық және әлеуметтік векторларын (15,3%-дан 32,6%-ға дейін) атады. Ал әлеуметтік маңыздылардың қатарына балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтенуі(18,8%), әйелдер(15,8%) мен аға буынның жағдайын (15,3%) көтеру мәселесі енді.

Саяси жаңару факторлары алдыңғы қатардағы мәселе ретінде қарастырылмайды (6,9% – дан 13,8%-аралығындағылар осылай көрсетті). Тек 13,8%-ы ғана саяси бағыттың сабақтастығы арқылы мемлекет гүлденеді десе, 10%-ы мұндай жағдайды саяси әртүрлілік деп көреді, ал 6,9%-ы қарапайым халықтың мүддесін қорғайтын партиямен байланыстырады.

32,6

30,7

28,4

28

27,1

20,6

18,8

15,8

15,3

13,8

10

7,6

6,9

4,4

4,1

4

Ауыл шасуашылығы тектпсын дамыту

Өндісіттік тектпсды дамыту

Отбатыныо мемлекеттік қплдауы

Қплжетімді және таралы дентаулық тақтау жүйеті

Баслығы үшін таралы және қплжетімді білім

Қызмет көстету талатын дамыту

Балаласдыо, жатөтрісімдесдіо әлеуметтенуі

Әйелдесдіо лайықты жағдайы

Аға ұсраққа қамқпслық жатау

Мемлекет сетінде нығаю мен тұсақты дамудағы таяти кустыныо табақтаттығы

Саяти әсалуандылық

Қазақттандық дәттүслесдіо, мәдениеттесдіо дамуы

Қасарайым адамдасдыо мүддетін қпсғайтын таяти растияныо бплуы

Діни әсалуандылық

Қазақттандықтасдыо әстүслі ұлттасыныо табақтаттығы



45

4.4 Заманауи қазақстандық идеологемаларды қабылдау және респонденттердің әлеуметтік лифтілерге деген қатынасы

Қазіргі замандағы плюрализм аясында қоғамның жіктелуі мен саралануының күшею және әр әлеуметтік топта ерекшеленетін өмірлік стратегиялардың түрлі мүмкіндіктерінің даму шарттарында қазақстандық қоғам үшін өзіндік біріктіруші матрица болып табылатын құндылықтық контексті қалыптастыру аса өзекті міндеттердің бірі болып табылады.

Егеменді мемлекеттік саясатында белсенді түрде жүзеге асырылып келген идеологиялық тұжырымдарды зерттеу олардың бұқаралық санада қабыладануының иерархиясын көрсетті (26–сурет).

26–сурет. «Қазіргі қазақстандық ұрпақтар үшін қандай пікірлер айтарлықтай маңызды»? сұрағының жауап бөліндісі

31,5

31,1

30,2

26,9

19,9

17,8

16,8

14,6

13,3

11,9

4,7

4,1

Қазақттан халқы – пстақ тағдысмен бісіккен әстүслі халықтасыо өкілдесі

Баслық қазақттандықтасдыо өміс түсу деогейін асттысу

Ескіндік, тұсақтылық, лайықты өміс түсу – бұл біздіо батты қпғамдық бағдасласымыз

Қазақттандық қпғам біслігі – мәдениеттесдіо әстүслігінде

Қазақ халқыныо тілін және мәдениетін білу әсбіс қазақттандық үшін міндетті

Интеснаципнализм, бейбітшілік, дпттық – қазақттандық қпғамныо гүлденуініо керілі

Табиғи байлықтыо табыттасын әділетті бөлу

Патсиптизм, Отанға деген түйітреншілік лпзунг сетінде бплмауы кесек, әсбіс азамат пны іт жүзінде

көстетуі кесек

Діни экттсемизм мен тесспсизмге жпл жпқ

Елдіо экпнпмикалық дамуы еобекшілес мен жұмыт бесушілесдіо таналы белтенділігіне байланытты


Жаһандану жағдайында әлем азаматы бплу қажет


46

Мониторинг нәтижелері көрсеткендей, қазақстандықтар үшін маңызды идеологемалар келесідей:

- «Қазақстан халқы» түсінігінің негізінде жатқан тарихи тағдыр қауымдастығы (31,5%),

- барлық қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін көтеруге бағытталған әлеуметтік мемлекет курсы (31,1%)

- нормативті құндылықтар ретіндегі еркіндік, тұрақтылық және лайықты өмір сүру аясындағы негізгі қоғамдық бағыттар (30,2%),

- түрлі мәдениеттер арқылы қазақстан қоғамының бірлігі (26,9%),

- әрбір азаматтың қазақ тілі мен мәдениетін білуі және құрметтеуі (19,9%),

- интернационализм, бейбітшілік және достықтың қажеттілігі қазақстан қоғамының гүлденуінің кепілі ретінде (17,8%),

- табиғи байлық табыстарын әділетті түрде бөлу (16,8%),- тәжірибедегі патриотизм және азаматтық (14,6%),- діни экстремизм мен терроризмді қабылдау (13,3%),- экономикалық даму және оған деген отандық және

шетелдік жұмысшылардың үлесі арасындағы байланысты ұғыну (11,9%).

Респонденттер және олардың жақындары үшін табысты өмірге не сәйкес келеді деген сұраққа жауап нарыққа бейімделу және оның заңдылықтарын түсінудің көрсеткіші болып табылады.

Әрбір үшінші респондент табысты өмірдің кепілі білім беру жүйесіндегі, қызметтегі және жанұялық өмірдегі әрекеттері мен күш салумен байланыстырса (33,3%), респонденттердің 28,3% табысты өмірді кәсіби жетілдірумен байланыстырады. Протекционизм, сәтті неке, саяси партияның мүшелігі сияқты әлеуметтенудің дәстүрлі каналдарды респонденттердің тек 5–7% пайызы ғана белгіледі. Діни сенім қазіргі таңдағы қазақстандықтың өмірі үшін, ал діни жамағаттың өміріне қатысу рухани жетілу мен толыққанды өмір сүруге маңызды моральдік негіздер болады деп респонденттердің 5,7% есептейді

Зерттеу нәтижелері 47

(27–сурет).

27–сурет. «Сіз бен Сіздің жақындарыңыз үшін табысты өмір сүруге жету үшін не қажет?» сұрағының жауап бөліндісі

Осылайша, мониторинг келесі мәселелерді анықтады 1) қазақстандық идеологемалар қоғамдық менталдылыққа берік орнықты, 2) респонденттер отбасы амандығына қатысты жеке жауапкершілікті түсінеді, 3) мемлекеттің сәйкес институционалды шарттар арқылы қоғамдық өмірдің барлық салаларында тұрақтылықты орнықтыруға бағытталған тұрақты әлеуметтік экономикалық және саяси бағыттарына зор үміт пен сенім арту, 4) қоғамдық дамудың экономикалық және саяси міндеттерінің өзектілігін тең дәрежеде қарастыру, 5) «мемлекет-азамат» жүйесіндегі қатынастарды жақсартуға деген даярлық.

Зерттеу нәтижелері

1. Тәуелсіздікке қол жеткізгелі бері Қазақстанда нарықтық жүйе, демократиялық құндылықтар, қоғамдық қарым-қатынастарды құқықтық жолмен реттеу, әлеуметтік дамуға басымдық беру негізінде мемлекеттілікті қалыптастыруға стратегиялық бағыттар мен мақсат анықталды. 90-шы

33,8

28,3

7,1

6,9

6,5

6,3

5,7

5,4

Тек білімдегі, еобектегі, птбатылық өмісдегі өзіндік күш қана адамныо табыттылығыныо керілі

Табытты бплу үшін кәтіби жетілуге ұмтылу қажет

Ата-аналасдыо, туыттасдыо қплдауынтыз қажетті нәстеге жету қиын

Маоызды беделді байланыттас, қплдау

Сәтті неке – табытты өмісге жпл


Діни тенім қазісгі заманғы қазақттандықтыо өмісі үшін айтаслықтай өнегелік тісек беседі

Саяти қызметке қатыту – табытқа жетудіо жплдасыныо бісі


48

жылдардағы өтпелі кезеңдегі әлеуметтік құрылымды трансформациялау аясындағы институционалдылықтың жаңа түрлерінің пайда болуы, менталдылықтың қалыптасуы және жаңа азаматтықтың дамуы қайшылықты үрдістерге алып келді. Қоғамда орын алып отырған осы өзгерістер түрлі бірегейлікке деген қажеттілікті туындатты.

2. Қазақстандық азаматтылықтың қалыптасуы егемендік даму жылдарына сәйкес келді, бұл демократия қағидалары бекітіліп, нарықтық қатынастар институционалдырылып, дүниетанымдық парадигмалар күрделі өзгерістерге ұшыраған (өмірдің мәнін қалыптастыратын концептілермен қатар, идеалдардың қалыптасуы) кезең. Қазақстанда құндылықтардың жаңа жүйесі қалыптасып келеді. Сонымен қатар қазақстандық қоғамның бірлігі көп жағдайда дәстүрлерді сақтауға, жанұяда, білім беру жүйесінде дәріптелетін барлық ұрпақ өкілдеріне ортақ рухани-адамгершілік құндылықтардың орнығуына да тікелей байланысты.

3. Отандық егемендіктің қалыптасуы және дамуы шарттарында Қазақстан үшін сәйкесінше идеологиялық өзіндік бірегейліктің қажеттілігі жөніндегі мәселе өзекті болып табылады. Идеологиялық тұрғыдан анықталу қоғамның, мемлекеттің және азамттардың дамуының қолайлы бағыттарын нақты анықтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар, көп мәдениет және көп этносты даму шарттары аясында нәтижелі әлеуметтік, мәдени, экономикалық саясатты қалыптастыру алғышарттарға негіз қалайды.

4. Қоғамдық өмірдің барлық қырларын демократиялан-дыру шарттарында қазақстандықтар менталдылығында жалпыазаматтық құндылықтарды қалыптастыру мәселесі туындайды. Қазақстан өз алдына адам капиталын дамыту және жетілген, кемел азаматтар ұрпағын тиімді түрде қалыптастыру міндеттерін қояды, бұл өз кезегінде саналы түрде дүниетанымдық парадигманы таңдауды ғана емес, сонымен қатар, алуан түрлі бірегейлікке қабілеттілікті білдіреді.

5. Тәуелсіздік жылдар кезеңінде қазақстандықтардың жаңа ұрпағы пайда болып қана қоймай, олар өзіндік әлеуметтік өмірге еніп те үлгерді, осыған байланысты, қоғам


трансформациясының үдерістерін және оның біріктіруші сипаттарының аясында анықтау және ұрпақтар сабақтастығын тарихи, мәдени жадының құндылықтық-мағыналық концептісі арқылы анықтау өзекті болып табылады.

6. Мемлекеттік институттардың жүйесі және тиімді нарықтық экономикамен қатар Қазақстанның экономикалық тұрғыдан өзгеруіне деген бағдары, азаматтық қоғамның дамуының басты шарты ретінде мемлекеттік патернализмнен бас тартып, ауыртпалықты өзіңе жүктейтін азаматтылықтың қалыптасуын болжайды.

7. Зерттеу нәтижелері Қазақстандағы саяси-әлеуметтік өзгерістерді түрлі топтар тарапынан қабылдау және бағалау тұрғысынан азаматтық бірегейліктің сипаттарын анықтауды, геосаяси, этномәдени және азаматтық перспективадағы жеке және әлеуметтік проекцияларды, қазақстандық идеологиядағы жалпыға ортақ құндылықтық-мәндік концептілерге артықшылық беруді, қазақстандықтардың азаматтық бірегейлігіне айтарлықтай ықпал ететін өзекті мәселелерді саралауды және т.б. қамтиды.

8. Азаматтардың азамат пен мемлекет арасындағы байланысты, өзекті қоғамдық мәселелерді қабылдауға, өмірдегі басымдықтар ретінде саналатын жобалық ұмтылыстар мен құндылықтық ұстанымдарды зерттеуге және азаматтардың көңілдеріне қонған идеологиялық концептілерге бағытталған қоғамдық менталдылыққа талдау жүргізу оларды жүзеге асырудағы мемлекет тарапынан және оларды қабылдап отырған бұқаралық қоғамдық сана тұрғысынан қазақстандық идеологияда саяси бағыттың міндеттерін түсінудегі белгілі бір тепе-теңдікті көрсетеді. Соңғылары қоғамдық дамудың шынайы жағдайын обьективті және сыни түрде бағалап, жағдайдың өзектілігі жөнінде белгі беріп, өндірістік (өнеркәсіптік және ауылшаруашылық), өндірістік емес (қызмет көрсету) салалардағы іс-шараларға белсенді түрде қатысуға дайындығын көрсетіп отыр.

9. Экономикалық модернизация және саяси демократияландыру, қазақстандық мемлекеттілікті жетілдіру кезеңінде қоғамды нығайту үрдісі аса өзекті үрдіс болып табылады. Респонденттердің қоғамның азаматтық саласындағы


50

іс-шараларға қатысуының деңгейін білдіретін маңызды әлеуметтік және саяси мәселелерге қатысты пайымдаулары, белгілі жалпыазаматтық және мемлекеттік маңызы бар мәселелерді шешуге қызығушылық білдіруі бұқаралық сананың сыни деңгейін көрсетеді.

10. Қазіргі таңдағы азаматтық құндылықтардың қалыпта-суы бұл азаматтардың тек өткен кезеңдегі ғана емес, сонымен қатар бүгінгі таңда өзекті болып отырған тарихи үрдіс шынайылығына сәйкес тарихи тағдырдың ортақ екендігін са-налы түрде түсінуден шығып отыр. Әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени контекстердің өзгеруі өмір сүру сапасы, игіліктерге қол жеткізу, кәсіби дайындық, ерен еңбек және жанұялық қолдау арқылы табысты өмірге қол жеткізу мүмкіндігі сияқты өмірлік контекстермен салыстырылған (өлшенген) бұқаралық санадағы түсініктермен байланысты.

11. Бірінші кезекте респонденттер әлеуметтік өкілеттілікті білім, қызмет нарығы, жас ұрпақтың білім беру саласына қол жеткізу және жанұяны қолдау бағдарламалары арқылы жас ұрпақты дұрыс әлеуметтендіру сияқты әлеуметтік қатынастар контекстінде әрекет ету мүмкіндігі ретінде есептейді.

12. Респонденттер мемлекет тарапынан қызметке орналасуға мүмкіндік беру, жеткілікті қаржылық ресурстарға қол жеткізу, балаларды тәрбиелеу және білім беру мүмкіндігі, тұрғын үй мен таза қоршаған ортаға қол жеткізу, денсаулықты сақтау, білім беру және жұмыс орындарын құру салаларында қажетті шаралар жиынтығы ретінде әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуін күтеді. Респонденттер кедейлікті жою, табыстарды теңестіру және әлеуметтік лифтілерді жақсарту сияқты мәселелерге алаңдаушылық білдіреді.

13. Қазіргі таңда діндарлық саласындағы өзгермелі үрдіс-терді есепке алмай идеология саласында тиімді саяси шешімдерді қабылдау мүмкін емес. Халықтың қазіргі діндарлығы қоғамдық дамудың мақсаттарына, азаматтардың құндылықтық-мәндік контекстілерінің өзгеруіне айтарлықтай ықпал ететін серпінді қоғамдық факторлардың бірі болып табылады.

14. Егемендік жылдарында діни бірлестіктер мен топтар-дың, түрлі бағыттағы жаңа діни ағымдардың саны


айтарлықтай өсіп (исламдандыру, евангелияландыру, неоориентализм және желілік маркетинг және т.б.) толерантты Қазақстан қоғамына сәтті еніп те үлгерді. Жаңа діндарлықтың нәтижесі көрсеткендей, жаңа діни ұйымдарға мүше болған азаматтардың басым көпшілігінің бірегейлікті жоғалту жағдайына түскендігін, дүниетанымдық бағдарлардан алшақтаудан азаматтық міндеттерді орындаудан бас тартуға дейін жүретін маргиналдануға үлесін тигізетін жаңа «діни» (дәлірек айтсақ, квази-діни) идеология мен субмәдениеттің өкілдеріне айналғандарын көрсетеді.

15. Менталдылықтың өзгеру үрдісі (діни компонетті қоса алғанда) жасырын сипатқа ие. Зайырлы мемлекет, көп конфессионалды және көп мәдениетті қоғам жағдайында діннің қоғамдық өмірдегі орны мен маңызын қайта қарастыру, оның заманауи қызметтерін түсіну, мемлекет пен діннің ара-қатынасын түзетін тиімді мемлекеттік саясатты қалыптастыру, жаңа идеологияны іздестіру маңызды.

16. Мониторинг қазіргі таңдағы қазақстандық өмірдің құндылықтық контекстін зерттеу жалпыұлттық келісімді орнатуға, ұлттың тұрақты және табысты дамуына бағытталған тиімді мемлекеттік басқаруға мүмкіндіктер беретіндігін ашты. Сонымен қатар, қазақстандық ұлт ұғымы оның саясаттанулық мағынасы – жаңа тарихи қауымдастық форматындағы-қазақстандық ұлт ұғымы аясында қабылданады (негізделеді). Жеке адам тағдырының дамудың жалпы мемлекеттік, жалпы ұлттық бағдарына жақындығы мен сәйкестік сезімі қазіргі және болашақтағы тұрақты орта мен негізді қалыптастыруға үлесін тигізеді. Сондықтан, азаматтық менталдылықты мақсатты түрде қалыптастыру қоғамды басқарудың маңызды және қажетті тетігі ретінде қарастырылады.

17. Жеке адам тағдырының дамудың жалпы мемлекеттік, жалпыұлттық векторымен ортақ болуы қоғамның интеграция-лануына, нақты қазіргі уақыттың тұрақты, ал болашақтың жарқын болуына әкеледі, ал азаматтық менталдылықты зерттеу қоғамның басқару тетігі ретінде қарастырылады.


52

ҚОСЫМША

МАҒЫНАЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСТЫЛЫҒЫ (%-дық көрсеткішпен)

Респонденттердің жас көрсеткіші бойынша байланыстылығы

Cіз өзіңізді қазіргі қазақстандық қоғамның бөлшегі ретінде сезінесіз бе?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас

61 жастан асқандар

Иә 74,4 71,0 74,5 67,4Қандай да бір дәрежеде сезінемін 21,9 22,7 19,9 26,9Жоқ 2,0 4,5 2,9 4,4Жауап беруге қиналамын 1,6 1,8 2,6 1,3

Сіз ең алдымен өзіңізді кіммін деп анықтайсыз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Өз ұлтымның өкілі 30,8 30,0 32,3 31,7Өз қаламның, ауылымның тұрғыны 23,5 28,8 28,4 31,3

Отбасымның мүшесі 39,8 43,2 41,6 35,7Оқудағы/жұмыстағы әріптес 3,8 3,2 3,2 0,4Дос, жолдас 7,9 5,3 3,2 3,5Қазақстандық, өз елімнің тұрғыны 38,9 38,3 35,5 37,4

Жауап беруге қиналамын 1,1 0,8 1,5 2,6

Сіз өзіңізді тілдік белгіңізге қарай кіммін деп сезінесіз?

18–29 жас 30–45 жас 46–60 жас61 жастан асқандар

Түркі тілді 34,2 31,6 27,0 26,4Орыс тілді 28,3 33,1 38,1 54,6

Қосымша 53

Қос тілді 29,6 30,4 30,5 14,1Үш тілді 4,8 4,1 2,6 3,1Жауап беруге қиналамын 3,2 0,8 1,8 1,8

Сіз үшін қандай тіл ана тілі болып табылады?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қазақ тілі 58,8 55,4 53,1 34,8Орыс тілі 27,6 33,3 37,5 56,4Қазақстан халықтарының басқа тілі 9,7 7,1 6,2 3,5

Бірнеше тілде 2,7 3,7 2,6 4,4Шетел тілінде 0,2 0,2 0,0 0,0

Сіз жалпы орта білімді қай тілде алдыңыз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қазақ тілі 45,5 38,9 33,1 26,0Орыс тілі 49,5 56,4 65,1 71,4Қазақ тілі де, орыс тілі де 0,5 1,8 0,9 1,3Қазақстан халықтарының басқа тілі 3,8 2,6 0,9 0,9

Шетел тілі 0,0 0,0 0,0 0,4

Сіздің отбасыңызда қай тілде сөйлеседі?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қазақ тілінде 44,6 43,4 40,2 29,1Орыс тілінде 36,2 43,2 43,4 60,4Қазақстан халықтарының басқа тілінде 1,8 1,4 2,1 1,8



54

Сіз қай тілде ойлайсыз, сөйлейсіз, жазасыз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қазақ тілінде 38,0 39,4 35,2 29,1Орыс тілінде 43,4 47,9 50,4 62,6Қазақстан халықтарының басқа тілінде 0,7 0,8 1,2 1,3


Сіз өзіңізді көбінесе өз ұлтымның өкілімін деп есептейсіз бе әлде қазақстандық ретінде есептейсіз бе?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Өз ұлтымның өкілі 33,5 36,3 37,0 39,6Қазақстандық 64,5 61,9 61,3 58,1Жауап беруге қиналамын 2,0 1,8 1,8 2,2

Сіз өзіңізді көбінесе кіммін деп сезінесіз – азиаттық, еуропалық немесе әлем азаматы ретінде ме?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Азиаттық 50,9 55,0 53,1 38,8Еуропалық 12,0 14,6 14,7 22,9Еуразиялық 8,1 10,8 13,8 12,3Әлем азаматы 21,0 15,6 14,1 16,3Жауап беруге қиналамын 7,9 4,1 4,4 9,7

«Қазақстандық ұлт» ұғымының мағынасын қалай түсінесіз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Әр түрлі этникалық топтардың өкілдерінің азаматтығы

13,1 13,6 16,4 13,2

Қосымша 55

Қазақ ұлты 24,4 24,1 25,8 22,0Ортақ тарих және мәдениетпен біріккен түрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қауымдастығы

30,5 26,8 26,4 29,5

Қазіргі Қазақстанның тұрғындары 27,1 32,0 26,4 27,8

Әртүрлі ұлт өкілдерінің мәжбүрлі тұруы 0,7 1,0 1,8 3,1


Сіз үшін өмірде басты не нәрсе?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Отбасы 79,4 86,2 87,1 74,9Балалар, олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуі 42,8 63,1 76,0 66,5

Ата-ана, оларға қамқорлық жасау 56,3 56,2 38,7 18,5Оқу, білім 30,8 12,8 13,5 9,3Жұмыс 48,6 52,9 55,7 18,5Мансап 21,3 16,8 8,5 4,0Ақша 28,7 27,4 24,6 22,0Денсаулық 61,8 70,0 80,6 89,0Ұлттық диаспора 2,7 2,2 1,5 3,1Мемлекет 9,7 9,5 12,3 16,3Билік 1,6 2,8 1,8 1,3Діни сенім 4,3 3,2 5,9 17,2Бос уақыт, ойын-сауық 8,6 5,5 2,9 2,2Спорт 5,0 5,1 2,6 2,6Белсенді өмір салты, саяхат 9,7 8,3 7,0 11,5Үйдегі, бақтағы, бақшалардағы жұмыс 5,2 8,5 15,8 26,4

Интернет, компьютерлік технологиялар 4,5 2,0 1,2 1,8

Береке 0,0 0,0 0,0 0,4Көршілермен қарым-қатынас 0,0 0,0 0,0 0,4


56

Сіз қалай есептейсіз, Қазақстанда этникалық, жастық, кәсіби, діни, саяси шығу тегіне қарамастан барлық азаматтар үшін ортақ мәнге ие құндылықтар қалыптасқан ба?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Ия 30,1 33,7 32,6 35,7Дәлірегі ия 40,7 35,7 36,4 33,0Дәлірегі жоқ 9,5 11,4 7,9 13,2Жоқ 2,7 6,1 5,6 0,4Жауап беруге қиналамын 17,0 13,2 17,6 17,6

Сіздің пікіріңізше, қандай факторлар барлық қазақстандықтар үшін ортақ құндылықтарды қалыпастыруға кедергі келтіреді?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қоғамда жеткілікті интеллектуалдық күштердің жоқтығы

17,5 20,3 17,9 25,1

Бұл саладағы мемлекеттік институттардың жұмысының ресмилігі, жеткіліксіз идеологиялық жұмыс

13,4 11,8 16,4 14,1

Өмір сүру салтындағы айырмашылықтар, қазақстандықтардың пікірлерінің сәйкес келмеуі

14,1 16,1 15,0 18,9

Мемлекеттік даму бағдарламаларының міндеттері мен оларды орындаудың нақты практикасы арасындағы алшақтық

17,2 15,2 16,7 12,3

Шенеуніктердің қызықпауы 7,7 9,6 11,7 15,0Селқостық, азаматтардың саяси процестерге қызығушылығының жоқтығы

12,9 16,1 13,2 15,0

Қосымша 57

Халықтың қоғамның шоғырландыру міндеттері туралы ақпараттық жеткіліксіздігі

6,6 5,5 8,5 9,3

Қеңестік кезеңге деген сағыныш 0,2 0,0 0,3 0,0Жауап беруге қиналамын 20,4 15,4 15,8 14,1

«Жақсы азамат» – бұл...

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Заңды сақтайды 69,9 71,0 79,2 78,4Сайлауда дауыс береді 32,4 38,3 34,3 40,5Саяси партияның қызметіне қатысады, саяси оқиғаларді біліп отырады

11,1 13,0 12,0 11,9

Қоғамдық қозғалыстың қатысушысы болып табылады 9,0 11,4 9,7 6,2

Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді 44,6 41,0 44,0 44,9

Әскерде қызмет етуді, Отанды қорғауды қалайды 27,1 29,0 27,0 15,4

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет етеді 36,2 31,6 28,2 29,5

Діннің жақтаушысы болып табылады 10,0 10,5 7,3 7,9

Үкіметтік шешімдерге құрметпен қарайды 9,5 12,0 11,7 16,3

Қоғамдық жұмыстарға қатысады 18,3 17,0 18,2 12,8Әлеуметтік құқықтарды қорғау жөніндегі наразылық білдіру әрекеттеріне қатысады

7,0 8,3 7,3 7,5

Саяси пікір-таластарға қатысады 7,2 5,7 6,5 5,7Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі акцияларға қатысады 14,7 13,2 13,5 11,5

Жақсы үй иесі болып табылады 40,5 51,5 53,7 57,7Мемлекет игілігі үшін өмір сүреді және жұмыс істейді 32,1 33,9 29,0 31,3


58

Балаларын Қазақстанның патриоты етіп тәрбиелейді 36,2 37,1 39,0 37,0

Ата-анасын, жақындарын сыйлайды 50,5 49,3 54,0 48,9Парасатты 50,5 51,3 60,1 61,2Әділетті 52,7 50,1 54,3 56,4Адамдарға бауырмал және қайырымды 25,6 26,8 31,7 32,2

Шыдамды, басқа адамдардың көзқарастары мен пікірін құрметтейді

28,3 23,5 29,9 34,8

Өзінің адамгершілігін сезінеді 15,4 21,1 22,0 13,7Аяныш білдіреді, қайырымдылық білдіреді 14,7 19,3 21,7 15,9

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 28,1 28,2 32,8 36,6Көмек көрсетуге дайын тұрады 19,5 21,1 19,1 22,9Басқаның (жеке, мемлекеттік) меншігін құрметтейді 12,2 12,8 11,1 9,3

Жоғары кәсіби біліктілікке ие 12,9 15,2 19,1 14,1Ар-намысты 0,0 0,2 0,0 0,0Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,0 0,0 0,3 0,0Жауап беруге қиналамын 3,2 1,4 1,5 1,3

Қазақстандағы саяси оқиғалар мен процестер туралы әңгіме болған кезде Сіз қандай ақпарат көздеріне көбінесе сенесіз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


ҚР Президентіне 52,3 52,5 56,3 64,8ҚР Үкіметіне 10,0 8,1 7,9 8,4ҚР Парламентіне 3,6 1,6 4,4 4,0

Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарына (теледидар, радио, газеттер)

17,0 20,3 19,6 22,5

Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарына (теледидар, радио, газет)

4,8 4,9 6,2 1,8

Интернет-ресурстарға 9,7 6,1 4,4 1,8

Қосымша 59

Оппозициялық бұқаралық ақпарат құралдарына (теледи-(теледи-ди-дар, газеттер)

0,5 2,4 1,8 1,8

Көршілерге, әріптестерге 0,9 2,6 1,5 1,3Туысқандарға және достарға 4,3 4,1 5,6 4,4Саяси оқиғалар мен процесстер төңірегіндегі ақпараттарға сенбеймін

3,6 4,5 6,5 4,0

Мені саяси оқиғалар қызықтырмайды 4,5 4,9 6,2 5,3


Қазіргі Қазақстанның қандай проблемаларын Сіз айтарлықтай өткір деп есептейсіз?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Экономика жағдайы 32,8 34,9 38,1 26,4Ауыл шаруашылығының жағдайы 18,8 20,3 27,9 25,6Ғылым мен техниканың дамуы 13,6 11,6 9,4 10,6Сыбайлас жемқорлық, парақорлық 41,6 39,4 40,8 33,5Қоғамдық қауіпсіздік қатерлері (экстремизм, терроризм) 19,5 14,6 12,0 12,3

«Көлеңкелі» экономика 7,7 6,9 7,9 6,6Адамгершілік пен мәдениет дағдарысы 12,2 12,8 13,5 12,8

Отбасылық құндылықтар дағдарысы 7,0 9,3 8,8 8,4Ұрпақтар жанжалы 5,9 7,1 4,1 6,2Ішкі көші-қонның жоғары деңгейі 4,1 6,5 3,2 3,5Білім жүйесінің жағдайы 16,7 15,4 15,8 11,5Медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы 20,1 25,8 29,0 41,4

«Әлеуметтік» аурулар (наркомания, СПИД, маскүнемдік) 22,2 23,3 20,2 22,5

Қылмыстық іс 19,0 18,7 16,1 18,1Тұрғын үйлік-коммуналдық қызметтердің бағасы 19,0 24,5 23,5 25,1


60

Тұрғын үй сапасы мен оның қолжетімділігі 31,7 29,8 27,3 18,1

Төменгі табыстар, кедейлік қаупі 34,6 33,5 40,8 34,8Әлеуметтік әділетсіздік 10,9 17,2 17,6 14,5Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі 8,8 9,3 5,9 5,3

Жұмысқа орналасу проблемалары мен жұмыссыздық 27,4 28,8 32,0 24,7

Әлеуметтік қорғалу 9,0 10,8 10,9 15,9Экологиялық қауіпсіздік 15,6 12,8 11,7 13,7Жастардың ойын сауығы 0,0 0,0 0,0 0,4Банктегі несие 0,0 0,0 0,3 0,0Тұрғындардың денсаулығы 0,0 0,0 0,0 0,4Қазақстанның тәуелсіздігі 0,0 0,0 0,3 0,0

Қазіргі қоғамдағы өзгерістерге қатысты Сіз не сезінесіз?

18–29 жас

30 – 45 жас

46 – 60 жас


Болашаққа деген сенімділік 25,3 23,5 20,8 22,9Жақсыға деген үміт 56,3 56,4 60,4 55,5Сенімсіздік, үрей 10,4 14,2 13,2 15,0Немқұрайдылық, көңілсіздік 2,3 1,2 1,5 0,9Үмітсіздік, қорқыныш 1,1 1,8 0,9 1,3Жауап беруге қиналамын 4,5 2,8 3,2 4,4

Үкімет азаматтардың алдында қандай міндеттерді атқаруы қажет?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Жұмыс істегесі келгендерге жұмысқа кепілдеме беру 35,5 38,1 46,0 31,3

Бағаларды бақылауда ұстау 27,4 26,0 32,3 37,0Денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету 14,5 13,0 19,6 18,5

Қосымша 61

Зейнеткерлер үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету 11,3 11,8 17,3 31,3

Жұмыссыздар үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету 11,1 10,5 10,0 7,0

Байлар мен кедейлер арасындағы табыстардың алшақтығын қысқартуға ықпал ету

14,0 12,8 14,4 7,0

Негізгі білімге жағдайлар жасау және еркін қолжетімділікті қамтамасыз ету

10,6 5,1 7,3 2,6

Бірдей саяси құқықтар үшін жағдайларды жүзеге асыруға қамқор болу

2,9 3,2 3,5 1,3

Қоршаған ортаны қорғауды қадағалау 3,8 6,7 7,0 9,3

Ел ішінде, сондай-ақ сыртында азаматтарға қауіпсіздік шараларына кепілдеме беру

12,0 12,6 11,7 14,1

Қоғамда демократиялық құндылықтарды құру және алға тарту

1,8 3,0 2,9 2,6


Сіз қалай ойлайсыз, Сіз бен Сіздің жақындарыңыз үшін табысты өмір сүруге жету үшін не қажет?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Табысты болу үшін кәсіби жетілуге ұмтылу қажет 30,8 27,2 27,6 27,3

Саяси қызметке қатысу – табысқа жетудің жолдарының бірі 4,1 6,7 5,6 4,8

Діни сенім қазіргі заманғы қазақстандықтың өмірі үшін айтарлықтай өнегелік тірек береді, діни қауым өміріне қатысу рухани жетілу мен толыққанды өмірге жету қажеттілігін қамтамасыз етеді

5,0 5,3 6,7 6,6

Сәтті неке – табысты өмірге жол 6,3 7,1 5,6 7,0


62

Тек білімдегі, еңбектегі, отбасылық өмірдегі өзіндік күш қана адамның табыстылығының кепілі

31,9 36,1 32,6 34,4

Ата-аналардың, туыстардың қолдауынсыз қажетті нәрсеге жету қиын

9,0 5,1 7,9 6,2

Маңызды беделді байланыстар, қолдау 5,9 7,3 8,5 5,7


Сіз қалай ойлайсыз, елдің гүлденуі мен өркендеуін қамтамасыз ету үшін қандай бағыттарға назар аударып, дамыту қажет?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Өндірістік секторды дамыту 28,5 30,8 34,3 29,1Ауыл шаруашылығы секторын дамыту 28,5 31,4 38,7 33,9

Қызмет көрсету саласын дамыту 21,9 21,9 17,6 19,8Барлығы үшін сапалы және қолжетімді білім 33,7 26,0 25,5 18,9

Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау жүйесі 27,4 27,4 26,1 33,5

Қарапайым адамдардың мүддесін қорғайтын саяси партияның болуы 7,0 8,3 4,4 7,5

Қазақстанның құқықтық, әлеуметтік, зайырлы, демократиялық мемлекет ретінде нығаюы мен тұрақты даму саяси курсының сабақтастығы

12,9 11,6 18,5 13,2

Саяси әралуандылық (қоғамның әртүрлі топтарының мүдделерін қорғайтын саяси партиялардың бәсекелестігі)

10,9 13,0 8,2 4,8

Діни әралуандылық (қазақстандықтар үшін дәстүрлі және жаңа діни ұйымдардың болуы)

3,4 5,1 5,9 2,6

Отбасының мемлекеттік қолдауы 27,4 31,0 25,8 28,6Әйелдердің лайықты жағдайы 12,0 16,8 16,1 20,3

Қосымша 63

Аға ұрпаққа қамқорлық жасау 12,4 12,8 16,1 25,1Балалардың, жасөспірімдердің әлеуметтенуі (оқыту, тәрбие, еңбектік қызметке және отбасылық өмірге даярлау)

21,3 17,2 18,5 17,6

Қазақстандықтардың әртүрлі ұлттарының сабақтастығы 4,3 3,0 4,1 5,7

Қазақстандық дәстүрлердің, мәдениеттердің дамуы 7,0 7,9 7,3 8,4


Қазіргі қазақстандық ұрпақтар үшін қандай пікірлер айтарлықтай маңызды?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қазақстандық қоғам бірлігі – мәдениеттердің әртүрлігінде 24,0 28,4 26,4 30,0

Қазақстан халқы – ортақ тағдырмен біріккен әртүрлі халықтарың өкілдері

33,7 27,0 34,3 32,6

Қазақ халқының тілін және мәдениетін білу әрбір қазақстандық үшін міндетті

22,4 22,3 17,6 13,2

Еркіндік, тұрақтылық, лайықты өмір сүру – бұл біздің басты қоғамдық бағдарларымыз

28,1 30,2 29,9 34,8

Интернационализм, бейбітшілік, достық – қазақстандық қоғамның гүлденуінің кепілі

15,6 17,4 21,4 17,6

Табиғи байлықтың табыстарын әділетті бөлу 13,3 16,2 21,7 17,6

Барлық қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін арттыру 29,0 32,5 32,8 30,0

Патриотизм, Отанға деген сүйіспеншілік лозунг ретінде болмауы керек, әрбір азамат оны іс жүзінде көрсетуі керек

14,5 18,5 11,1 11,5


64

Елдің экономикалық дамуы еңбекшілер мен жұмыс берушілердің саналы белсенділігіне байланысты

12,9 9,7 12,6 13,7

Діни экстремизм мен терроризмге жол жоқ 14,5 13,8 12,3 11,5

Жаһандану жағдайында әлем азаматы болу қажет 5,9 4,1 3,8 0,9


Қоғамдық өмірдің қандай проблемалары Сізді көбінесе алаңдатады?

18–29 жас

30–45 жас

46–60 жас


Қылмыстың өсуі, тұрғылықты жердегі қылмыстық жағдай 33,0 33,5 26,1 29,5

Ұлтаралық қатынастар 10,2 8,1 9,7 6,6Конфессияаралық қатынастар 4,5 4,7 2,3 3,1Адамгершіліктің, адамдардың мәдени деңгейінің төмендеуі 21,3 22,1 24,0 28,2

Заңсыздық, адам құқықтарын сақтамау 24,4 23,7 24,0 24,7

Менің халқымның тілі мен мәдениетін жоғалту қаупі 16,5 11,6 10,3 7,5

Әлеуметтік әділетсіздік, халықтың байлар мен кедейлерге бөлінуінің тереңдеуі

17,2 21,1 29,3 25,1

Кәсіби білімнің қолжетімді болмауы (жоғары немесе арнайы орта)

16,3 13,0 10,9 5,7

Азық-түлік бағасының жоғары болуы 38,0 41,8 46,6 52,0

Коммуналды қызметтер бағасының жоғары болуы (электр, газ)

26,7 33,5 32,6 42,7

Жұмыссыздық 45,2 45,0 46,9 37,9Төменгі жалақы 45,2 43,8 51,9 33,0

Қосымша 65

Экономика жағдайы, өзіміздің тауарларды өндірудің дамымауы

13,6 13,8 15,8 9,7

Бюрократизм, қызметті асыра пайдалану, билік органдарындағы жемқорлық

21,0 23,9 23,2 16,7

Тұрғылықты жердегі экологиялық жағдай 16,5 15,0 18,2 18,1

Әлеуметтік қорғалмаушылық (аз зейнетақы, шәкіртақы, жеңілдіктердің жоқтығы және т.б.)

12,2 18,3 19,6 32,6

Мүгедектердің проблемасы 0,0 0,0 0,0 0,4Көліктің жоқтығы 0,0 0,0 0,3 0,0Денсаулық мәселесі, жедел жәрдемнің жоқтығы 0,2 0,0 0,3 1,3

Кабельдік ТД жоқтығы 0,0 0,0 0,3 0,0Базар мен дүкендердегі сапасыз азық-түлік 0,0 0,0 0,0 0,4

Қолжетімді баспана 0,5 0,2 0,0 0,4Экстремизм қатері 0,0 0,0 0,6 0,0Жауап беруге қиналамын 4,5 3,7 2,6 3,1


66

Респонденттердің этностық белгісі бойынша байланыстылығы


Қазақтар Орыстар БасқаларыИә 80,5 58,6 64,9Қандай да бір дәрежеде сезінемін 16,1 33,1 27,9Жоқ 1,8 6,1 4,5Жауап беруге қиналамын 1,6 2,2 2,6

Айтыңызшы, Сіз ең алдымен өзіңізді кіммін деп анықтайсыз, кіммен жақындықты сезінесіз?

Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақстандық, өз елімнің тұрғыны 40,0 34,4 34,4

Отбасымның мүшесі 39,2 42,8 43,5Өз ұлтымның өкілі 35,7 22,8 27,9Өз қаламның, ауылымның тұрғыны 23,5 35,3 27,9

Дос, жолдас 4,6 7,2 3,9Оқудағы/жұмыстағы әріптес 3,2 2,6 2,6Жауап беруге қиналамын 1,2 1,3 1,9

Сіз ең алдымен өзіңізді тілдік белгіңізге қарай кіммін деп анықтайсыз?

Қазақтар Орыстар БасқаларыТүркі тілді 48,5 1,3 13,0Орыс тілді 5,0 91,4 51,9Қос тілді 40,3 4,8 22,7Үш тілді 3,8 1,1 11,7Жауап беруге қиналамын 2,4 1,3 0,6

Қосымша 67


Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақ тілі 86,5 1,8 8,4Орыс тілі 4 95,6 49,4Қазақ тілі де, орыс тілі де 9,3 2,2 9,1Қазақстан халықтарының басқа тілі 0,3 0,2 29,2Шетел тілі 0,0 0,0 1,3


Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақ тілі 61,6 1,1 6,5Орыс тілі 34,4 96,7 86,4Қазақстан халықтарының басқа тілі 1,0 0,2 4,5Бірнеше тілде 2,7 2,0 1,3Шетел тілінде 0,0 0,0 0,6


Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақ тілі 67,2 0,9 6,5Орыс тілі 13,3 97,1 62,3Қазақстан халықтарының басқа тілі 0,9 0,0 11,7

Бірнеше тілде 18,4 1,8 18,2Шетел тілінде 0,0 0,0 0,6


Қазақтар Орыстар БасқаларыӨз ұлтымның өкілі 38,5 33,8 29,2Қазақстандық 59,9 63,2 70,1Жауап беруге қиналамын 1,6 3,1 0,6


68


Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақ тілінде 59,4 2,4 4,5Орыс тілінде 20,9 95,6 77,3Қазақстан халықтарының басқа тілінде 0,4 0,2 5,8

Бірнеше тілде 18,3 1,3 11,0Шетел тілінде 0,0 0,0 0,6

Сіз өзіңізді көбінесе кіммін деп сезінесіз-азиаттық, еуропалық немесе әлем азаматы ретінде ме?

Қазақтар Орыстар БасқаларыАзиаттық 73,3 9,9 42,2Еуропалық 1,1 41,7 17,5Еуразиялық 7,4 16,2 15,6Әлем азаматы 13,2 23,7 18,8Жауап беруге қиналамын 4,9 8,6 5,8


Қазақтар Орыстар БасқаларыӘр түрлі этникалық топтардың өкілдерінің азаматтығы 11,2 17,5 20,1

Қазақ ұлты 31,9 13,4 12,3Ортақ тарих және мәдениетпен біріккен түрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қауымдастығы

26,5 31,1 29,2

Қазіргі Қазақстанның тұрғындары 26,2 32,7 31,2

Әртүрлі ұлт өкілдерінің мәжбүрлі тұруы 1,1 1,1 3,9

Жауап беруге қиналамын 3,0 4,2 3,2

Қосымша 69


Қазақтар Орыстар БасқаларыОтбасы 84,0 79,6 84,4Балалар, олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуі 72,8 72,4 74,7

Ата-ана, оларға қамқорлық жасау 61,9 56,1 65,6

Оқу, білім 52,3 37,3 40,9Жұмыс 48,8 42,3 51,3Мансап 25,4 27,6 27,9Ақша 20,9 12,3 14,9Денсаулық 14,2 13,6 16,9Ұлттық диаспора 13,3 8,8 6,5Мемлекет 9,0 17,3 13,0Билік 8,4 10,1 8,4Діни сенім 6,0 7,0 5,2Бос уақыт, ойын-сауық 4,5 7,0 5,2Спорт 4,1 3,9 4,5Белсенді өмір салты, саяхат 2,4 2,9 2,6Үйдегі, бақтағы, бақшалардағы жұмыс 2,2 1,5 5,2

Интернет, компьютерлік технологиялар 2,2 1,5 1,9

Береке 0,7 0,7 0,6Көршілермен қарым-қатынас 0,1 0,0 0,0Отбасы 0,0 0,2 0,0

Сіз діндар адамсыз ба?

Қазақтар Орыстар БасқаларыИә 43,3 41,2 42,2Дәлірегі діндармын 37,6 41,7 34,4Дәлірегі діндар емеспін 7,6 9,0 11,7Жоқ 9,1 6,1 7,8Жауап беруге қиналамын 2,4 2,0 3,9


70

Сіз үшін дін не болып табылады?

Қазақтар Орыстар БасқаларыӘлемдегі әбігерліктен кету 4,8 9,4 5,8Ақиқат және өмірдің мәні 14,4 10,5 14,3Адамды адам ететін руханилық 34,7 33,1 33,1Өнегелік қолдау, рухты нығайту амалы 16,5 22,4 23,4

Мәдени дәстүр 16,5 13,6 16,2Адасу және өзін-өзі алдау, халық үшін апиын 2,5 2,6 3,2

Ескірген идеология 1,8 3,9 2,6Жауап беруге қиналамын 11,1 7,0 6,5

Қандай діни ұйымдардың қызметі туралы білесіз?

Қазақтар Орыстар БасқаларыДәстүрлі діни бағыттар мен жаңа діни бағыттар туралы білемін 23,4 35,5 24,7

Тек дәстүрлі діндер мен олардың ұйымдарының қызметі туралы ғана білемін

38,3 39,9 46,1

Қазақстан үшін тек жаңа діни ұйымдар мен қозғалыстардың қызметі туралы білемін

5,3 2,0 3,2

Діни ұйымдардың қызметі туралы ештеңе білмеймін 20,8 14,5 17,5


Сіз қалай ойлайсыз, дәстүрлі діндердің Қазақстан қоғамына әсері қалай?

Қазақтар Орыстар БасқаларыАйтарлықтай оң әсер 29,2 28,7 26,0Аса оң әсер емес 26,0 27,9 29,2Тиімді әсері жоқ 15,3 15,1 22,7Аса маңызды әсер етпейді және дәлірегі теріс 5,5 3,9 5,2

Қосымша 71

Айтарлықтай теріс әсер 4,4 4,2 1,3Жауап беруге қиналамын 19,6 20,2 15,6

Қазақстандықтардың өміріне дін қаншалықты әсер етеді?

Қазақтар Орыстар БасқаларыАйтарлықтай оң әсер 12,1 11,4 10,4Аса оң әсер емес 13,1 13,4 15,6Тиімді әсері жоқ 19,3 20,6 25,3Аса маңызды әсер етпейді және дәлірегі теріс 16,1 14,5 16,9

Айтарлықтай теріс әсер 14,9 14,9 12,3Жауап беруге қиналамын 24,5 25,2 19,5

Дін рөлінің өзгеруін ескере отырып, Сіз Қазақстанның болағашын қалай елестетесіз?

Қазақтар Орыстар БасқаларыҚазақстан – зайырлы, демократиялық, әлеуметтік, құқықтық мемлекет

71,8 68,9 63,0

Қазақстан – тиісті құқықтық заң мен әлеуметтік қатынастары бар діни мемлекет

15,5 15,8 20,1



Қазақтар Орыстар БасқаларыИя 35,8 27,9 28,6Дәлірегі ия 34,8 41,2 36,4Дәлірегі жоқ 7,4 13,6 17,5Жоқ 4,1 4,8 1,9Жауап беруге қиналамын 17,8 12,5 15,6


72

Сіздің пікіріңізше, қандай факторлар барлық қазақстандықтар үшін ортақ құндылықтарды қалыпастартыруға кедергі келтіреді?

Қазақтар Орыстар БасқаларыҚоғамда жеткілікті интеллектуалдық күштердің жоқтығы

19,5 19,7 20,1


19,0 14,5 11,0


15,3 17,1 14,3


14,9 11,4 19,5

Шенеуніктердің қызықпауы 14,1 18,4 16,2Селқостық, азаматтардың саяси процестерге қызығушылығының жоқтығы

13,7 12,7 16,2


9,5 11,8 10,4

Қеңестік кезеңге деген сағыныш 5,8 7,9 11,7Жауап беруге қиналамын 0,2 0,0 0,0


Қазақтар Орыстар БасқаларыЗаңды сақтайды 73,7 73,7 73,4Әділетті 54,3 48,7 55,8Тәртіпті 53,5 52,9 65,6Ата-анасын, жақындарын сыйлайды 50,7 48,2 57,1

Жақсы үй иесі болып табылады 48,3 50,0 57,1

Қосымша 73

Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді 47,4 39,3 31,8

Балаларын Қазақстанның патриоты етіп тәрбиелейді 41,0 30,7 35,1

Сайлауда дауыс береді 35,5 35,1 41,6Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет етеді 33,7 30,7 24,7

Мемлекет игілігі үшін өмір сүреді және жұмыс істейді 31,0 33,6 31,8

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 28,4 31,1 40,3Әскерде қызмет етуді, Отанды қорғауды қалайды 28,3 22,1 23,4


27,2 28,7 31,2

Көмек көрсетуге дайын тұрады 25,9 31,8 32,5Аяныш білдіреді, қайырымдылық білдіреді 20,7 19,7 20,8

Өзінің адамгершілігін сезінеді 19,7 16,4 17,5Қоғамдық қозғалыстың қатысушысы болып табылады 17,6 16,2 16,2

Адамдарға бауырмал және қайырымды 17,1 19,7 17,5

Жоғары кәсіби біліктілікке ие 17,0 11,4 16,2Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі акцияларға қатысады 13,8 12,5 14,3

Саяси партияның қызметіне қатысады, саяси оқиғаларді біліп отырады

12,2 11,6 12,3

Басқаның (жеке, мемлекеттік) меншігін құрметтейді 11,9 11,6 11,0

Шешімдерге құрметпен қарайды 11,1 12,7 13,6Қоғамдық жұмыстарға қатысады 10,6 7,2 9,7Діннің жақтаушысы болып табылады 10,2 7,9 7,8

Әлеуметтік құқықтарды қорғау жөніндегі наразылық білдіру әрекеттеріне қатысады

8,7 4,6 9,7


74

Саяси пікір-таластарға қатысады 6,8 4,8 7,8Жауап беруге қиналамын 1,8 2,4 1,3Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,1 0,0 0,0Ар-намысты 0,0 0,0 0,6


Қазақтар Орыстар БасқаларыҚР Президентіне 55,5 55,5 51,9ҚР Үкіметіне 10,8 5,5 5,8ҚР Парламентіне 3,7 2,6 1,9Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарына (теледидар, радио, газеттер)

16,5 23,5 25,3

Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарына (теледидар, радио, газет)

5,8 2,2 5,2

Интернет-ресурстарға 6,7 5,7 3,9Оппозициялық бұқаралық ақпарат құралдарына (теледи-(теледи-ди-дар, газеттер)

1,6 1,8 1,3

Көршілерге, әріптестерге 1,7 1,8 1,3Туысқандарға және достарға 3,7 5,7 5,8Саяси оқиғалар мен процесстер төңірегіндегі ақпараттарға сенбеймін

3,8 5,0 7,8

Мені саяси оқиғалар қызықтырмайды 4,9 4,2 9,1



Қазақтар Орыстар БасқаларыСыбайлас жемқорлық, парақорлық 40,5 39,0 34,4Төменгі табыстар, кедейлік қаупі 34,7 36,6 38,3

Қосымша 75

Экономика жағдайы 33,3 35,3 31,8Жұмысқа орналасу проблемалары мен жұмыссыздық 31,7 23,2 25,3

Тұрғын үй сапасы мен оның қолжетімділігі 29,6 25,4 26,6

Медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы 23,6 33,1 30,5

«Әлеуметтік» аурулар (наркомания, СПИД, маскүнемдік) 23,6 23,5 9,7

Ауыл шаруашылығының жағдайы 23,4 20,6 21,4Тұрғын үйлік-коммуналдық қызметтердің бағасы 21,5 23,9 26,6

Қылмыстық іс 20,3 13,4 19,5Қоғамдық қауіпсіздік қатерлері 16,1 12,5 16,9Әлеуметтік әділетсіздік 15,9 13,6 14,3Білім жүйесінің жағдайы 15,3 16,0 13,0Адамгершілік пен мәдениет дағдарысы 14,1 10,3 12,3

Экологиялық қауіпсіздік 14,1 12,7 12,3Ғылым мен техниканың дамуы 12,1 11,0 9,7Әлеуметтік қорғалу 10,8 11,4 11,7Отбасылық құндылықтар дағдарысы 9,9 6,4 5,8

Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі 8,8 6,1 6,5

«Көлеңкелі» экономика 8,1 6,6 5,2Ішкі көші-қонның жоғары деңгейі 4,9 3,9 4,5Ұрпақтар жанжалы 4,6 7,0 10,4Жауап беруге қиналамын 2,4 2,0 1,9Қазақстанның тәуелсіздігі 0,1 0,0 0,0Жастардың ойын сауығы 0,0 0,2 0,0Банктағы несие 0,0 0,2 0,0Тұрғындардың денсаулығы 0,0 0,2 0,0


76


Қазақтар Орыстар БасқаларыЖақсыға деген үміт 55,4 61,2 55,2Болашаққа деген сенімділік 26,8 16,9 22,7Сенімсіздік, үрей 11,6 15,8 12,3Жауап беруге қиналамын 4,0 2,0 6,5Үмітсіздік, қорқыныш 1,1 1,8 1,3Немқұрайдылық, көңілсіздік 1,0 2,4 1,9


Қазақтар Орыстар БасқаларыЖұмыс істегесі келгендерге жұмысқа кепілдеме беру 35,9 39,3 47,4

Бағаларды бақылауда ұстау 27,7 35,3 22,7Денсаулық сақтау жүйесінің қа-лыпты жұмысын қамтамасыз ету 17,1 13,4 14,9

Зейнеткерлер үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету 14,3 17,5 19,5


12,4 12,1 13,6


12,3 14,7 8,4

Жұмыссыздар үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету 12,1 7,2 6,5


7,6 6,4 3,9

Қоршаған ортаны қорғауды қадағалау 6,9 5,7 4,5

Жауап беруге қиналамын 6,0 4,4 5,2Бірдей саяси құқықтар үшін жағдайларды жүзеге асыруға қамқор болу

3,1 2,2 3,9

Қоғамда демократиялық құнды-лықтарды құру және алға тарту 2,8 1,8 3,9

Қосымша 77


Қазақтар Орыстар БасқаларыТек білімдегі, еңбектегі, отбасылық өмірдегі өзіндік күш қана адамның табыстылығының кепілі

30,9 39,0 35,1

Табысты болу үшін кәсіби жетілуге ұмтылу қажет 30,7 23,7 28,6

Жауап беруге қиналамын 6,7 5,9 4,5Сәтті неке – табысты өмірге жол 6,6 6,4 6,5Ата-аналардың, туыстардың қолдауынсыз қажетті нәрсеге жету қиын

6,6 7,0 9,7

Маңызды беделді байланыстар, қолдау 6,6 7,5 7,1

Саяси қызметке қатысу – табысқа жетудің жолдарының бірі

6,2 4,2 4,5

Діни сенім қазіргі заманғы қазақстандықтың өмірі үшін айтарлықтай өнегелік тірек береді

5,7 6,4 3,9


Қазақтар Орыстар БасқаларыАуыл шаруашылығы секторын дамыту 34,8 29,4 29,2

Өндірістік секторды дамыту 29,3 32,9 31,8Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау жүйесі 27,7 29,2 26,6

Отбасының мемлекеттік қолдауы 27,0 31,6 27,3

Барлығы үшін сапалы және қолжетімді білім 26,2 28,3 28,6


78

Қызмет көрсету саласын дамыту 19,8 20,8 24,7

Балалардың, жасөспірімдердің әлеуметтенуі 19,3 18,6 16,2

Қазақстанның нығаюы мен тұрақты дамуындағы саяси курсының сабақтастығы

15,7 10,1 13,6

Әйелдердің лайықты жағдайы 15,3 16,0 17,5Аға ұрпаққа қамқорлық жасау 14,7 15,8 17,5Саяси әралуандылық 12,0 7,5 6,5Қазақстандық дәстүрлердің, мәдениеттердің дамуы 9,4 4,6 5,8

Қарапайым адамдардың мүддесін қорғайтын саяси партияның болуы

7,1 6,1 8,4

Қазақстандықтардың әртүрлі ұлттарының сабақтастығы 4,7 3,1 3,2

Діни әралуандылық (қазақстан-дықтар үшін дәстүрлі және жаңа діни ұйымдардың болуы)

4,4 4,8 3,2



Қазақтар Орыстар БасқаларыБарлық қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін арттыру 30,0 34,2 28,6


29,0 34,0 38,3


28,6 33,8 29,2


27,3 8,3 11,0

Қазақстандық қоғам бірлігі – мәдениеттердің әртүрлігінде 26,1 28,1 27,9

Қосымша 79

Табиғи байлықтың табыстарын әділетті бөлу 19,4 14,3 9,7


15,8 13,8 9,7


15,3 19,3 27,9

Діни экстремизм мен терроризмге жол жоқ 13,3 13,2 13,6


12,1 9,9 16,9

Жауап беруге қиналамын 5,4 3,7 3,9Жаһандану жағдайында әлем азаматы болу қажет 4,9 2,9 2,6


Қазақтар Орыстар БасқаларыЖұмыссыздық 47,9 36,6 47,4Төменгі жалақы 45,7 41,9 44,8Азық-түлік бағасының жоғары болуы 41,9 46,7 41,6

Қылмыстың өсу, тұрғылықты жердегі қылмыстық жағдай 33,4 29,6 22,1

Коммуналды қызметтер бағасының жоғары болуы 30,3 37,5 31,8

Заңсыздық, адам құқықтарын сақтамау 25,6 21,1 24,7

Адамгершіліктің, адамдардың мәдени деңгейінің төмендеуі 22,4 26,1 19,5


21,6 22,8 20,1


80


21,1 24,1 25,3

Тұрғылықты жердегі экологиялық жағдай 17,6 14,5 17,5


17,2 21,1 22,7

Менің халқымның тілі мен мәдениетін жоғалту қаупі 15,5 5,9 11,0

Экономика жағдайы, өзіміздің тауарларды өндірудің дамымауы 14,3 12,3 13,0

Кәсіби білімнің қолжетімді болмауы 12,1 12,1 14,9

Ұлтаралық қатынастар 7,8 9,4 13,0Конфессияаралық қатынастар 4,0 3,5 3,9Жауап беруге қиналамын 3,9 3,9 0,6Қолжетімді баспана 0,4 0,0 0,0Экстремизм қатері 0,2 0,0 0,0Мүгедектердің проблемасы 0,0 0,0 0,6Көлікті жоқтығы 0,0 0,2 0,0Денсаулық мәселесі, жедел жәрдем жоқтығы 0,0 0,9 0,6

Кабельдік ТД жоқтығы 0,0 0,2 0,0Дүкендердегі сапасыз азық-түлік 0,0 0,2 0,0

Қосымша 81

Респонденттердің білім деңгейіне қатысты байланыстар


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Ия 79,1 72,6 77,6 71,4 68,8 72,5 100,0Қандай да бір дәрежеде сезінемін 11,9 23,2 20,0 22,8 25,4 20,0 0,0

Жоқ 4,5 2,7 0,8 4,3 2,9 7,5 0,0Жауап беруге қиналамын 4,5 1,5 1,6 1,5 2,9 0,0 0,0

Сіз ең алдымен өзіңізді кіммін деп анықтайсыз, кіммен жақындықты сезінесіз?

Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Өз ұлтымның өкілі 41,8 32,4 32,8 28,2 33,3 20,0 16,7Өз қаламның, ауылымның тұрғыны 16,4 28,7 18,4 29,3 28,6 30,0 33,3

Отбасымның мүшесі 41,8 42,1 35,2 43,0 34,1 55,0 33,3Оқудағы/жұмыстағы әріптес 7,5 2,5 1,6 4,3 1,1 0,0 0,0

Дос, жолдас 6,0 4,7 4,8 6,5 4,0 5,0 0,0Қазақстандық, өз елімнің тұрғыны 26,9 41,4 43,2 35,2 38,8 32,5 33,3

Жауап беруге қиналамын 1,5 1,0 2,4 1,4 0,7 5,0 0,0


82

Сіз өзіңізді көп жағдайда тілдік ерекшелікке байланысты кіммін деп сезінесіз?

Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Түркі тілді 14,9 34,2 40,0 23,6 38,8 27,5 83,3Орыс тілді 43,3 29,9 26,4 42,2 32,2 57,5 0,0Екі тілді 31,3 28,9 28,0 29,9 23,6 10,0 0,0Үш тілді 9,0 4,0 3,2 2,7 4,3 5,0 16,7


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қазақ тілі 41,8 59,9 60,8 46,1 57,6 35,0 83,3Орыс тілі 43,3 27,4 28,0 43,5 32,2 57,5 0,0Қазақ тілі және орыс тілі 13,4 9,7 7,2 6,1 4,7 2,5 0,0

Қазақстан халық-тарының басқа тілі 0,0 2,5 2,4 3,2 5,4 2,5 16,7

Шетел тілі 0,0 0,0 0,8 0,2 0,0 0,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қазақ тілі 26,9 39,2 48,0 31,0 47,5 32,5 66,7

Қосымша 83

Орыс тілі 65,7 56,6 44,8 66,3 49,3 65,0 33,3Қазақстан халықтарының басқа тілі 3,0 0,7 0,8 0,9 2,2 0,0 0,0

Бірнеше тілде 3,0 3,2 4,8 1,7 1,1 2,5 0,0Шетел тілі 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қазақ тілінде 31,3 42,4 50,4 35,0 48,9 35,0 83,3Орыс тілінде 56,7 38,9 36,8 49,5 37,3 60,0 0,0Қазақстан халықтарының басқа тілінде 1,5 1,0 0,8 1,4 3,6 2,5 16,7

Бірнеше тілде 9,0 17,5 12,0 13,9 9,4 2,5 0,0Шетел тілінде 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Білі

мім

жоқ

Қазақ тілінде 25,4 35,7 45,6 31,6 46,4 32,5 66,7

Орыс тілінде 61,2 46,1 40,0 54,9 42,0 65,0 16,7

Қазақстан халықтарының басқа тілінде 0,0 0,2 0,8 0,5 3,3 0,0 0,0

Бірнеше тілде 11,9 17,0 12,8 12,6 6,9 2,5 0,0

Шетел тілінде 0,0 0,0 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0


84


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Өз ұлтымның өкілі 43,3 33,9 33,6 35,9 36,6 55,0 33,3Қазақстандық 50,7 64,6 64,0 62,1 62,3 42,5 66,7Жауап беруге қиналамын 6,0 1,5 2,4 2,0 1,1 2,5 0,0

Кейде сыртқы белгілеріне қарамастан адам өзін әлемнің азаматы ретінде сезінеді. Ал сіз өзіңізді көбінесе кіммін деп сезінесіз?

Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Азиаттық 58,2 50,1 53,6 49,1 53,6 42,5 66,7Еуропалық 10,4 14,2 14,4 16,8 12,3 30,0 0,0Еуразиялық 3,0 10,5 10,4 11,4 13,0 10,0 0,0Әлем азаматы 19,4 19,7 15,2 16,7 14,9 7,5 33,3Жауап беруге қиналамын 9,0 5,5 6,4 6,0 6,2 10,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Әр түрлі этникалық топ өкілдерінің азаматтығы 19,4 9,7 13,6 16,0 15,2 12,5 16,7

Қазақстандық ұлт 26,9 26,2 30,4 21,4 23,6 27,5 33,3

Қосымша 85

Ортақ тарих және мәдениетпен біріккен түрлі халықтар мен ұлт азаматтарының қауымдастығы

23,9 30,7 20,0 29,9 24,3 40,0 16,7

Қазіргі Қазақстан тұрғындары 20,9 28,9 31,2 28,2 32,6 12,5 16,7

Әртүрлі ұлт өкілдерінің мәжбүрлі тұруы 1,5 1,7 0,8 1,5 0,4 2,5 16,7



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Отбасы 85,1 84,0 80,0 82,7 82,6 72,5 100,0Балалар, олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуі

53,7 65,1 43,2 59,9 64,1 60,0 100,0

Ата-ана, оларға қамқорлық жасау 50,7 49,9 59,2 45,4 40,9 25,0 33,3

Оқу, білім 19,4 15,2 35,2 16,3 17,0 7,5 33,3Жұмыс 50,7 50,1 36,0 51,2 42,0 22,5 33,3Мансап 28,4 16,7 21,6 13,6 6,9 7,5 0,0Ақша 31,3 25,2 24,8 26,4 28,3 20,0 33,3Денсаулық 73,1 70,8 58,4 75,5 74,6 90,0 50,0Ұлттық диаспора 0,0 2,0 3,2 1,7 4,7 0,0 0,0Мемлекет 6,0 14,2 8,0 9,4 13,8 10,0 16,7Билік 3,0 1,2 0,8 2,6 2,2 2,5 0,0Діни сенім 7,5 4,0 4,8 4,9 10,5 20,0 16,7Бос уақыт, ойын-сауық 14,9 5,0 7,2 3,9 6,2 2,5 0,0

Спорт 0,0 4,2 3,2 3,7 6,2 5,0 0,0Белсенді өмір салты, саяхат 11,9 9,2 8,8 7,1 13,0 0,0 0,0


86

Үйдегі, бақтағы, бақшалардағы 1,5 8,2 5,6 15,1 13,8 27,5 0,0

Интернет, компьютерлік технологиялар

4,5 2,5 1,6 2,4 3,3 0,0 0,0

Береке 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Көршілерге деген қарым-қатынас 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Ия 40,3 28,9 36,8 33,5 30,1 45,0 66,7Дәлірегі ия 29,9 39,7 34,4 39,3 33,0 22,5 33,3Дәлірегі жоқ 6,0 11,2 10,4 9,9 10,5 15,0 0,0Жоқ 1,5 5,5 4,8 3,4 4,7 0,0 0,0Жауап беруге қиналамын 22,4 14,7 13,6 13,9 21,7 17,5 0,0

Сіздің пікіріңізше, қандай факторлар барлық қазақстан-дықтар үшін ортақ құндылықтарды қалыпастартыруға кедергі келтіреді?

Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ


29,9 19,0 12,0 18,4 25,4 15,0 0,0

Қосымша 87


13,4 14,3 14,4 11,9 15,9 10,0 50,0


11,9 14,5 16,0 16,0 18,1 10,0 16,7


11,9 19,0 11,2 15,2 15,2 17,5 0,0

Шенеуніктердің қызықпауы 13,4 10,8 9,6 10,1 9,1 15,0 16,7Селқостық, азаматтардың саяси процестерге қызығушылығының жоқтығы

9,0 13,0 17,6 13,5 18,5 10,0 16,7


6,0 6,8 4,0 8,7 5,8 7,5 0,0

Кеңестік кезеңге деген сағыныш 1,5 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Заңды сақтайды 67,2 70,8 67,2 73,5 81,5 80,0 83,3Сайлауда дауыс береді 43,3 32,9 35,2 37,2 35,5 35,0 83,3Саяси партияның қызметіне қатысады, саяси оқиғаларді біліп отырады

28,4 8,7 12,0 10,2 16,7 12,5 16,7


88

Қоғамдық қозғалыстың қатысушысы болып табылады

16,4 11,0 12,8 6,5 9,4 12,5 50,0

Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді 40,3 45,6 42,4 40,8 46,7 37,5 66,7

Әскерде қызмет етуді, Отанды қорғауды қалайды

32,8 30,4 34,4 22,6 22,8 15,0 16,7

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет етеді 31,3 34,7 37,6 31,0 26,1 35,0 66,7

Діннің жақтаушысы болып табылады 11,9 9,5 12,0 8,5 8,3 10,0 16,7

Үкіметтік шешімдерге құрметпен қарайды 22,4 8,7 12,8 13,6 10,1 10,0 0,0

Қоғамдық жұмыстарға қатысады 32,8 14,7 17,6 17,7 14,5 20,0 16,7


9,0 8,2 12,0 7,0 5,8 7,5 0,0

Саяси пікір-таластарға қатысады 14,9 5,2 5,6 6,6 6,2 2,5 0,0

Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі акцияларға қатысады

13,4 11,7 16,0 15,0 12,7 7,5 0,0

Жақсы үй иесі болып табылады 49,3 51,1 40,0 49,8 49,6 65,0 50,0

Мемлекет игілігі үшін өмір сүреді және жұмыс істейді

37,3 31,9 32,8 32,3 29,0 30,0 50,0

Балаларын Қазақстанның патриоты етіп тәрбиелейді

26,9 35,9 37,6 38,6 38,8 35,0 50,0

Ата-анасын, жақындарын сыйлайды 43,3 51,9 40,0 49,3 56,5 62,5 50,0

Парасатты 47,8 50,9 48,0 54,4 63,4 62,5 66,7Әділетті 47,8 54,4 47,2 49,7 59,8 60,0 50,0Адамдарға бауырмал және қайырымды 31,3 27,4 23,2 27,4 33,3 30,0 16,7

Қосымша 89


29,9 24,9 23,2 27,6 34,4 35,0 33,3

Өзінің адамгершілігін сезінеді 19,4 18,7 11,2 19,7 20,3 7,5 16,7

Аяныш білдіреді, қайырымдылық білдіреді 13,4 19,7 11,2 17,7 20,3 20,0 0,0

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 26,9 30,4 19,2 32,5 33,0 22,5 50,0

Көмек көрсетуге дайын тұрады 25,4 19,0 17,6 20,2 21,0 35,0 16,7

Басқаның (жеке, мемлекеттік) меншігін құрметтейді

11,9 12,7 7,2 10,5 14,5 15,0 0,0

Жоғары кәсіби біліктілікке ие 22,4 14,5 9,6 15,1 18,1 12,5 0,0

Ар-намысты 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

ҚР Президентіне 50,7 49,4 46,4 60,2 56,2 70,0 33,3ҚР Үкіметіне 9,0 7,7 11,2 8,2 10,9 0,0 16,7ҚР Парламентіне 6,0 3,7 4,8 2,0 2,9 5,0 16,7Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарына 7,5 22,7 10,4 20,6 20,3 12,5 33,3

Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарына

3,0 6,2 6,4 3,1 6,2 0,0 0,0

Интернет-ресурстарға 22,4 7,2 9,6 4,1 4,3 0,0 0,0


90

Оппозициялық бұқаралық ақпарат құралдарына 0,0 2,5 1,6 1,7 0,7 0,0 0,0

Көршілерге, әріптестерге 0,0 1,7 2,4 1,4 2,2 2,5 0,0Туысқандарға және достарға 0,0 4,0 2,4 4,6 8,0 0,0 0,0

Әңгіме саяси оқиғалар мен процестер туралы болған кезде ақпарат көздеріне

7,5 5,2 5,6 3,4 4,7 7,5 0,0

Мені саяси оқиғалар қызықтырмайды 6,0 4,2 3,2 4,1 9,4 5,0 0,0



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Экономика жағдайы 52,2 31,7 29,6 34,4 34,1 27,5 16,7Ауыл шаруашылығының жағдайы 17,9 18,5 16,8 21,1 34,1 22,5 33,3

Ғылым мен техниканың дамуы 19,4 11,0 14,4 10,7 11,2 5,0 33,3

Сыбайлас жемқорлық, парақорлық 38,8 41,6 42,4 37,4 38,0 45,0 66,7

Қоғамдық қауіпсіздік қатерлері 14,9 15,2 18,4 13,9 16,3 10,0 33,3

«Көлеңкелі» экономика 9,0 8,5 6,4 6,6 8,3 0,0 0,0Адамгершілік пен мәдениет дағдарысы 29,9 13,2 10,4 11,7 11,6 12,5 0,0

Отбасылық құндылықтар дағдарысы 3,0 9,5 11,2 7,7 9,4 2,5 0,0

Ұрпақтар жанжалы 1,5 5,2 7,2 6,5 6,5 2,5 16,7Ішкі көші-қонның жоғары деңгейі 6,0 4,7 3,2 5,1 2,9 10,0 0,0

Білім жүйесінің жағдайы 9,0 18,2 16,8 13,3 16,7 15,0 0,0

Қосымша 91

Медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы 20,9 26,2 23,2 27,6 28,3 50,0 16,7

«Әлеуметтік» аурулар (наркомания, СПИД, маскүнемдік)

14,9 25,7 18,4 22,3 19,9 22,5 33,3

Қылмыстық іс 17,9 15,0 16,0 17,7 24,3 15,0 50,0Тұрғын үйлік-коммуналдық қызметтердің бағасы

28,4 25,9 20,8 23,5 16,7 20,0 16,7

Тұрғын үй сапасы мен оның қолжетімділігі 28,4 31,9 27,2 30,1 21,0 12,5 0,0

Төменгі табыстар, кедейлік қаупі 13,4 33,7 35,2 37,1 39,5 50,0 16,7

Әлеуметтік әділетсіздік 13,4 16,2 8,0 15,3 17,8 7,5 0,0Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі

13,4 6,5 8,8 7,5 9,1 5,0 0,0

Жұмысқа орналасу проблемалары мен жұмыссыздық

26,9 27,7 31,2 28,7 29,3 22,5 16,7

Әлеуметтік қорғалу 10,4 12,7 6,4 9,9 12,0 22,5 0,0Экологиялық қауіпсіздік 20,9 15,0 15,2 10,5 15,9 5,0 33,3Жастардың ойын-сауығы 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,5 0,0Банктегі несие 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0Тұрғындардың денсаулығы 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0Қазақстанның тәуелсіздігі 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Болашаққа деген сенімділік 25,4 20,2 24,8 25,2 21,4 30,0 50,0

Жақсыға деген үміт 50,7 58,6 55,2 57,3 58,0 55,0 33,3Сенімсіздік, үрей 11,9 14,2 12,8 11,6 14,9 10,0 16,7


92

Немқұрайдылық, көңілсіздік 1,5 2,0 0,8 1,2 1,8 2,5 0,0

Үмітсіздік, қорқыныш 0,0 2,0 1,6 1,7 0,0 0,0 0,0



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Жұмыс істегесі келгендерге жұмысқа кепілдеме беру 34,3 34,2 38,4 41,7 38,8 27,5 33,3

Бағаларды бақылауда ұстау 32,8 28,2 31,2 31,1 25,7 37,5 0,0Денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету

19,4 16,7 11,2 13,9 18,8 17,5 33,3

Зейнеткерлер үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету

10,4 16,0 8,8 13,6 23,9 25,0 0,0

Жұмыссыздар үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету

6,0 10,2 13,6 9,5 11,6 2,5 0,0


11,9 15,5 4,0 13,6 12,3 2,5 0,0

Негізгі білімге жағдайлар жасау және еркін қолжетімді-лікті қамтамасыз ету

9,0 9,7 9,6 5,4 4,0 5,0 16,7


3,0 2,5 7,2 2,2 3,6 0,0 0,0

Қоршаған ортаны қорғауды қадағалау 6,0 8,2 4,8 4,6 8,0 7,5 0,0

Қосымша 93


7,5 12,5 12,8 10,5 16,7 17,5 16,7


3,0 3,7 2,4 1,7 3,3 0,0 0,0



Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Табысты болу үшін кәсіби жетілуге ұмтылу қажет 46,3 26,9 24,8 27,7 29,7 20,0 50,0


7,5 3,7 11,2 5,8 4,7 0,0 0,0


0,0 5,0 6,4 6,5 5,8 10,0 0,0

Сәтті неке – табысты өмірге жол 6,0 5,2 4,8 7,5 6,5 10,0 16,7

Тек білімдегі, еңбекқорлық, отбасылық өмірдегі өзіндік күш қана адамның табыстылығының кепілі

29,9 39,7 32,8 31,1 32,6 32,5 33,3


1,5 5,2 12,8 7,5 6,5 15,0 0,0

Маңызды беделді байланыстар, қолдау 3,0 7,5 1,6 7,3 9,4 2,5 0,0



94

Сіз қалай ойлайсыз, елдің гүлденуі мен өркендеуін қамта-масыз ету үшін қандай бағыттарға назар аударып, дамыту қажет?

Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қызмет көрсету саласын дамыту 43,3 17,7 31,2 20,1 17,0 12,5 16,7

Өндірістік секторды дамыту 35,8 28,2 33,6 31,6 27,9 45,0 16,7

Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау жүйесі

29,9 29,4 28,0 25,5 29,3 35,0 50,0

Ауыл шаруашылығы секторын дамыту 25,4 27,4 28,8 32,3 42,0 45,0 50,0

Барлығы үшін сапалы және қолжетімді білім 25,4 30,2 28,8 26,0 25,4 20,0 33,3

Отбасының мемлекеттік қолдауы 20,9 32,7 18,4 29,1 29,3 15,0 16,7


11,9 12,7 12,8 11,9 21,4 7,5 0,0

Саяси әралуандылық 11,9 12,0 17,6 9,4 6,2 2,5 0,0Балалардың, жасөспірімдердің әлеуметтенуі

11,9 18,2 16,0 20,6 18,5 20,0 16,7

Әйелдердің лайықты жағдайы 10,4 18,2 12,0 13,9 19,2 12,5 33,3

Қазақстандық дәстүрлердің, мәде-ниеттердің дамуы

10,4 7,5 8,8 7,3 6,9 10,0 0,0

Аға ұрпаққа қамқорлық жасау 9,0 14,2 6,4 15,3 21,4 22,5 16,7


Қосымша 95

Қазақстандықтардың әртүрлі ұлттарының сабақтастығы

7,5 4,0 0,8 4,4 4,3 0,0 16,7


3,0 7,7 8,0 8,3 4,0 2,5 0,0

Діни әралуандылық 3,0 6,0 3,2 3,6 5,1 2,5 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Жоғ

ары

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қазақстан халқы – ортақ тағдырмен біріккен әртүрлі халықтардың өкілдері

34,3 29,4 33,6 31,6 31,5 37,5 33,3

Барлық қазақстандық-тардың өмір сүру деңгейін арттыру

31,3 33,7 24,0 30,1 33,0 32,5 16,7

Қазақстандық қоғам бірлігі – мәдениеттердің әртүрлігінде

29,9 24,9 24,0 26,4 29,7 35,0 50,0


28,4 31,4 18,4 33,5 28,6 20,0 33,3


23,9 21,7 23,2 16,3 21,7 20,0 50,0


17,9 14,2 22,4 18,0 21,0 15,0 16,7

Табиғи байлықтың табыстарын әділетті бөлу

17,9 19,0 14,4 16,0 15,6 22,5 16,7


96


14,9 16,0 14,4 13,8 15,9 2,5 16,7


Діни экстремизм мен терроризмге жол жоқ 9,0 14,0 11,2 12,4 16,3 10,0 33,3


4,5 13,2 8,8 10,0 18,5 5,0 0,0

Жаһандану жағдайында әлем азаматы болу қажет 4,5 4,0 5,6 3,4 5,1 2,5 0,0


Жоғ

ары

, дә

реж

ем б

ар

Высш

ее

Аяқ

талм

аған

ж

оғар

ы

Орт

а ар

найы

Жал

пы о

рта

Толы

қ ем

ес

орта

Біл

імім

жоқ

Қылмыстың өсуі, тұрғылықты жердегі қылмыстық жағдай

43,3 25,9 29,6 30,1 37,7 30,0 66,7

Жұмыссыздық 38,8 41,9 46,4 43,9 50,0 37,5 83,3Заңсыздық, адам құқықтарын сақтамау 35,8 22,9 33,6 22,6 22,8 22,5 0,0

Төменгі жалақы 35,8 42,6 40,8 45,6 50,0 35,0 33,3Адамгершіліктің, адамдардың мәдени деңгейінің төмендеуі

29,9 24,4 20,8 21,8 23,9 25,0 16,7


28,4 26,7 20,8 20,6 16,7 20,0 16,7

Азық-түлік бағасының жоғары болуы 25,4 41,6 31,2 48,1 45,3 45,0 33,3

Қосымша 97

Коммуналды қызметтер бағасының жоғары болуы

23,9 40,1 25,6 32,8 26,1 40,0 16,7

Тұрғылықты жердегі экологиялық жағдай 23,9 16,0 15,2 15,3 20,7 5,0 33,3

Ұлтаралық қатынастар 22,4 8,7 11,2 7,3 8,3 7,5 0,0

Менің халқымның тілі мен мәдениетін жоғалту қаупі

19,4 11,2 17,6 10,9 10,9 10,0 66,7

Кәсіби білімнің қолжетімді болмауы 17,9 11,7 18,4 12,2 10,9 5,0 0,0


14,9 23,4 12,8 22,3 28,3 20,0 0,0


11,9 18,5 11,2 18,5 22,5 42,5 16,7


10,4 15,5 15,2 12,1 15,6 5,0 0,0

Конфессияаралық қатынастар 6,0 5,5 2,4 3,1 4,0 0,0 0,0


Мүгедектердің проблемасы 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0

Көліктің жоқтығы 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Денсаулық мәселесі, жедел жәрдем жоқтығы 0,0 0,2 0,0 0,5 0,0 2,5 0,0

Кабельдік ТД жоқтығы 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Дүкендердегі сапасыз азық-түлік 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,5 0,0

Қолжетімді баспана 0,0 0,2 0,8 0,3 0,0 0,0 0,0Экстремизм қатері 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


98

Респонденттердің әлеуметтік тобы бойынша байланысы


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Ия 71,4 80,0 86,1 84,1 71,1 77,0 66,3Қандай да бір дәрежеде сезінемін

23,9 20,0 13,9 15,9 20,7 16,2 26,6

Жоқ 3,3 0,0 0,0 0,0 5,9 4,1 4,0Жауап беруге қиналамын 1,5 0,0 0,0 0,0 2,2 2,7 3,2


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Өз ұлтымның өкілі 31,6 26,7 50,0 36,6 22,2 26,4 32,1

Өз қаламның, ауылымның тұрғыны

26,8 13,3 25,0 22,0 23,7 31,1 32,9

Қосымша 99

Отбасымның мүшесі 42,1 60,0 44,4 32,9 51,1 39,2 33,3

Оқудағы/жұмыстағы әріптес

4,4 0,0 11,1 1,2 1,5 0,7 0,4

Дос, жолдас 5,3 6,7 13,9 2,4 8,1 4,1 3,6Қазақстандық, өз елімнің тұрғыны 37,9 40,0 25,0 46,3 36,3 36,5 37,7


Сіз өзіңізді көп жағдайда тілдік ерекшелік бойынша кіммін деп сезінесіз?

Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Түркі тілді 28,9 33,3 50,0 40,2 32,6 33,8 26,2Орыс тілді 35,3 40,0 22,2 22,0 32,6 27,7 51,6Екі тілді 30,0 20,0 19,4 28,0 30,4 33,8 17,5Үш тілді 4,0 6,7 8,3 4,9 3,7 2,7 2,8


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс ж

асам

айм

ын,

ж

ұмы

с із

деп

жүр

мін

Жұм

ыс ж

асам

айм

ын,

ж

ұмы

с ізд

еп ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Қазақ тілі 52,9 40,0 72,2 59,8 61,5 59,5 39,3Орыс тілі 34,1 46,7 19,4 28,0 33,3 25,7 54,4


100

Қазақ тілі және Орыс тілі 8,6 13,3 2,8 8,5 3,0 8,8 3,2

Қазақстан халықтарының басқа тілі

3,5 0,0 2,8 1,2 2,2 6,1 2,4

Шетел тілі 0,1 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0

Сіз жалпы орта білімді қай тілде алдыңыз?Ж

ұмы

с ж

асай

мы

н

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Қазақ тілі 35,9 20,0 52,8 54,9 43,7 43,9 29,4Орыс тілі 59,5 80,0 41,7 45,1 53,3 52,0 68,3Қазақстан халықтарының басқа тілі

1,1 0,0 2,8 0,0 0,7 2,0 1,2

Бірнеше тілде 3,2 0,0 2,8 0,0 1,5 2,0 0,8Шетел тілі 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Қазақ тілінде 39,9 20,0 44,4 53,7 46,7 44,6 34,9Орыс тілінде 42,7 66,7 33,3 35,4 41,5 33,8 57,1

Қосымша 101

Қазақстан халықтарының басқа тілінде

1,6 0,0 0,0 0,0 1,5 4,7 1,6


Сіз қай тілде ойлайсыз, сөйлейсіз, жазасыз? Ж

ұмы

с ж

асай

мы

н

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Қазақ тілінде 34,8 33,3 44,4 51,2 35,6 43,2 32,5Орыс тілінде 49,3 66,7 38,9 35,4 51,1 40,5 59,1Қазақстан халықтарының басқа тілінде

0,6 0,0 0,0 1,2 0,7 2,7 1,2



Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс ж

асам

айм

ын,

ж

ұмы

с ізд

еп ж

үрм

ін

Жұм

ыс ж

асам

айм

ын,

ж

ұмы

с ізд

еп ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Өз ұлтымның өкілі 36,2 40,0 52,8 29,3 36,3 29,1 40,1Қазақстандық 61,3 53,3 47,2 70,7 62,2 70,3 58,3Жауап беруге қиналамын 2,5 6,7 0,0 0,0 1,5 0,7 1,6


102


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Азиаттық 51,0 53,3 72,2 50,0 50,4 63,5 40,9Еуропалық 14,7 13,3 11,1 12,2 14,1 12,2 20,6Еуразиялық 11,2 6,7 8,3 9,8 10,4 8,8 12,3Әлем азаматы 17,5 26,7 5,6 17,1 21,5 13,5 15,9


5,7 0,0 2,8 11,0 3,7 2,0 10,3


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Әр түрлі этника-лық топтардың өкілдерінің азаматтығы

13,6 20,0 8,3 12,2 14,1 20,9 12,3

Қазақстандық ұлт 25,6 13,3 25,0 22,0 21,5 20,9 25,0

Қосымша 103

Ортақ тарих және мәдениетпен біріккен түрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қауымдастығы

27,5 46,7 50,0 24,4 37,0 22,3 26,2

Қазіргі Қазақстанның тұрғындары

29,0 20,0 16,7 39,0 23,7 29,7 28,6

Әртүрлі ұлт өкілдерінің мәжбүрлі тұруы

1,3 0,0 0,0 0,0 0,7 1,4 2,8



Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Отбасы 84,5 86,7 72,2 72,0 86,7 86,5 77,0Балалар, олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуі

61,8 93,3 22,2 32,9 65,2 65,5 64,7

Ата-ана, оларға қамқорлық жасау 50,5 33,3 55,6 64,6 48,1 56,8 21,8

Оқу, білім 14,1 13,3 72,2 51,2 20,7 16,9 9,9Жұмыс 59,2 40,0 44,4 31,7 47,4 42,6 17,1Мансап 17,6 6,7 41,7 22,0 10,4 8,1 3,6Ақша 28,3 33,3 27,8 20,7 27,4 25,0 21,8Денсаулық 72,7 93,3 52,8 54,9 72,6 62,2 88,9Ұлттық диаспора 1,8 6,7 0,0 4,9 1,5 4,1 2,8Мемлекет 10,3 13,3 2,8 12,2 8,1 8,1 17,1


104

Билік 2,3 0,0 5,6 0,0 2,2 2,0 1,2Діни сенім 4,0 0,0 8,3 4,9 1,5 6,1 17,1Бос уақыт, ойын-сауық 5,6 0,0 8,3 9,8 4,4 6,8 2,0

Спорт 4,0 0,0 8,3 7,3 3,0 4,1 3,2Белсенді өмір салты, саяхат 8,0 20,0 2,8 14,6 8,1 9,5 10,3

Үйдегі, бақтағы, бақшалардағы 7,9 13,3 0,0 3,7 11,9 14,2 28,2

Интернет, компьютерлік технологиялар

2,8 6,7 2,8 8,5 0,7 0,7 1,2

Береке 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Көршілерге деген қарым-қатынас 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Ия 32,5 26,7 33,3 32,9 31,9 29,1 36,1Дәлірегі ия 35,3 40,0 38,9 46,3 38,5 43,9 34,1Дәлірегі жоқ 10,2 6,7 8,3 4,9 9,6 12,8 12,3Жоқ 5,3 0,0 5,6 1,2 5,9 1,4 1,6Жауап беруге қиналамын 16,6 26,7 13,9 14,6 14,1 12,8 15,9

Қосымша 105

Сіздің пікіріңізше, қандай факторлар барлық қазақстандықтар үшін ортақ құндылықтарды қалыпастыруға кедергі келтіреді?

Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін


18,9 26,7 16,7 12,2 23,0 14,9 25,4


14,4 0,0 8,3 11,0 14,1 12,2 14,7


14,2 6,7 16,7 8,5 19,3 18,9 19,0


16,7 13,3 19,4 14,6 14,1 18,2 12,7

Шенеуніктердің қызықпауы 10,3 13,3 5,6 8,5 11,9 6,8 13,1

Селқостық, азаматтардың саяси процестерге қызығушылығының жоқтығы

14,6 13,3 22,2 15,9 12,6 14,2 13,1


106


7,2 6,7 8,3 4,9 5,2 3,4 10,3

Кеңестік кезеңге деген сағыныш 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0


«Жақсы азамат» – бұл Ж

ұмы

с ж

асай

мы

н

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Заңды сақтайды 72,5 80,0 69,4 67,1 78,5 72,3 79,4Сайлауда дауыс береді 33,5 53,3 36,1 37,8 35,6 39,2 41,3Саяси партияның қызметіне қатысады, саяси оқиғаларды біліп отырады

11,4 33,3 11,1 18,3 13,3 12,8 10,3

Қоғамдық қозғалыстың қатысушысы болып табылады

9,6 0,0 13,9 14,6 8,1 10,1 7,5

Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді

41,5 60,0 50,0 50,0 49,6 40,5 44,4


26,9 40,0 36,1 32,9 31,1 20,9 18,7

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет етеді 32,8 40,0 44,4 41,5 31,9 26,4 27,8

Діннің жақтаушысы болып табылады 9,2 13,3 11,1 13,4 9,6 8,8 7,5

Қосымша 107

Үкіметтік шешімдерге құрметпен қарайды 11,7 26,7 13,9 11,0 8,9 10,8 13,5

Қоғамдық жұмыстарға қатысады 17,6 20,0 19,4 17,1 16,3 19,6 13,1


7,8 6,7 13,9 9,8 6,7 7,4 6,3

Саяси пікір-таластарға қатысады 6,4 20,0 11,1 12,2 3,7 5,4 4,8

Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі акцияларға қатысады

13,5 20,0 25,0 12,2 13,3 14,2 11,5

Жақсы үй иесі болып табылады 50,0 46,7 16,7 29,3 51,9 46,6 61,1

Мемлекет игілігі үшін өмір сүреді және жұмыс істейді

30,8 46,7 27,8 39,0 33,3 33,8 30,6


36,2 53,3 30,6 43,9 35,6 41,9 36,9

Ата-анасын, жақындарын сыйлайды 51,3 46,7 38,9 43,9 52,6 54,1 50,4

Парасатты 52,5 26,7 36,1 52,4 59,3 58,1 62,3Әділетті 50,8 46,7 47,2 54,9 57,0 52,0 57,9Адамдарға бауырмал және қайырымды 28,5 13,3 16,7 17,1 27,4 32,4 32,9


25,4 20,0 33,3 25,6 34,8 27,7 35,3

Өзінің адамгершілігін сезінеді 20,3 6,7 27,8 7,3 19,3 20,9 13,9

Аяныш білдіреді, қайырымдылық білдіреді

18,2 13,3 13,9 9,8 18,5 24,3 16,3

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 28,9 13,3 36,1 22,0 41,5 25,0 36,5


108

Көмек көрсетуге дайын тұрады 19,3 0,0 36,1 15,9 24,4 20,9 23,0

Басқаның (жеке, мемлекеттік) меншігін құрметтейді

12,6 6,7 19,4 7,3 12,6 10,8 9,1

Жоғары кәсіби біліктілікке ие 16,1 20,0 27,8 8,5 15,6 11,5 14,3

Ар-намысты 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0



Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

ҚР Президентіне 53,9 73,3 36,1 50,0 59,3 48,6 64,3ҚР Үкіметіне 7,3 6,7 11,1 8,5 11,9 15,5 6,7ҚР Парламентіне 3,2 0,0 2,8 4,9 1,5 2,7 4,0Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарына

18,0 26,7 11,1 24,4 18,5 23,0 22,2

Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарына

5,6 0,0 11,1 2,4 6,7 2,7 2,0

Интернет-ресурстарға 6,6 13,3 36,1 11,0 3,7 2,7 1,6Оппозициялық бұқаралық ақпарат құралдарына

2,3 0,0 0,0 0,0 1,5 0,7 0,8

Қосымша 109

Көршілерге, әріптестерге 1,6 0,0 0,0 0,0 2,2 2,0 2,0

Туысқандарға және достарға 4,6 6,7 2,8 2,4 3,7 6,1 4,8

Әңгіме саяси оқиғалар мен процестер туралы болған кезде ақпарат көздеріне

5,8 0,0 0,0 2,4 3,0 2,7 4,4

Мені саяси оқиғалар қызықтырмайды 5,0 0,0 2,8 6,1 6,7 4,1 6,0



Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ ж

ұмы

с ж

асау

ды ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н, ж

ұмы

с із

деп

жүр

мін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н, ж

ұмы

с із

деп

жүр

ген

жоқ

пын

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Экономика жағдайы 37,7 33,3 25,0 30,5 27,4 31,8 27,8Ауыл шаруашылығының жағдайы 22,5 20,0 16,7 15,9 19,3 21,6 27,8

Ғылым мен техниканың дамуы 11,2 26,7 11,1 17,1 10,4 10,8 10,3

Сыбайлас жемқорлық, парақорлық 39,3 46,7 44,4 46,3 43,0 45,3 31,7

Қоғамдық қауіпсіздік қатерлері 15,5 13,3 27,8 23,2 11,1 14,2 12,7

«Көлеңкелі» экономика 8,0 0,0 5,6 8,5 6,7 4,1 7,1Адамгершілік пен мәдениет дағдарысы 13,8 20,0 13,9 9,8 10,4 11,5 12,3


110

Отбасылық құндылықтар дағдарысы 8,9 6,7 0,0 7,3 11,1 7,4 7,9

Ұрпақтар жанжалы 5,3 0,0 8,3 2,4 5,2 10,8 6,7Ішкі көші-қонның жоғары деңгейі 5,2 0,0 0,0 4,9 2,2 7,4 2,8

Білім жүйесінің жағдайы 16,3 6,7 16,7 23,2 13,3 14,2 11,9Медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы

24,9 26,7 11,1 20,7 26,7 27,7 39,7


21,8 6,7 19,4 28,0 27,4 18,2 21,8

Қылмыстық іс 16,7 0,0 27,8 20,7 20,7 19,6 19,4Тұрғын үйлік-коммуналдық қызметтердің бағасы 25,0 46,7 11,1 12,2 18,5 18,2 23,8

Тұрғын үй сапасы мен оның қолжетімділігі 30,1 26,7 25,0 26,8 34,8 25,0 19,8

Төменгі табыстар, кедейлік қаупі 34,6 20,0 41,7 32,9 40,0 41,2 34,9

Әлеуметтік әділетсіздік 15,3 20,0 5,6 7,3 20,7 16,2 14,7Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі

7,8 6,7 16,7 11,0 6,7 10,1 4,4


27,7 33,3 47,2 26,8 40,7 27,0 23,4

Әлеуметтік қорғалу 10,0 6,7 8,3 9,8 10,4 10,1 17,1Экологиялық қауіпсіздік 13,2 26,7 22,2 18,3 13,3 12,2 11,9Жастардың ойын-сауығы 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Банктегі несие 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Тұрғындардың денсаулығы 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Қазақстанның тәуелсіздігі 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Қосымша 111


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Болашаққа деген сенімділік 20,6 20,0 27,8 36,6 26,7 23,6 24,2

Жақсыға деген үміт 58,7 66,7 41,7 53,7 57,8 60,8 54,0Сенімсіздік, үрей 13,8 6,7 22,2 3,7 10,4 10,1 15,5Немқұрайдылық, көңілсіздік 1,6 0,0 2,8 1,2 1,5 2,0 0,8

Үмітсіздік, қорқыныш 1,8 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,2Жауап беруге қиналамын 3,4 6,7 5,6 4,9 3,0 2,7 4,4


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Жұмыс істегісі келгендерге жұмысқа кепілдеме беру

38,1 53,3 47,2 41,5 45,2 36,5 32,5

Бағаларды бақылауда ұстау 29,1 20,0 25,0 25,6 34,8 23,0 35,3


112

Денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету

16,3 6,7 16,7 13,4 14,1 14,2 17,9

Зейнеткерлер үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету

13,5 6,7 8,3 9,8 13,3 10,1 32,5


10,0 20,0 11,1 9,8 13,3 12,8 6,7


14,3 0,0 11,1 14,6 12,6 10,1 7,9


7,9 0,0 16,7 9,8 6,7 4,7 2,8


3,3 0,0 11,1 4,9 1,5 1,4 1,6

Қоршаған ортаны қорғауды қадағалау 6,7 0,0 2,8 4,9 5,2 3,4 9,1


12,3 6,7 11,1 14,6 12,6 10,1 14,3


3,0 0,0 8,3 1,2 2,2 0,0 2,8


Қосымша 113


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Табысты болу үшін кәсіби жетілуге ұмтылу қажет

28,3 26,7 19,4 34,1 29,6 29,7 27,0


5,1 6,7 2,8 7,3 4,4 10,1 3,6


5,9 20,0 2,8 6,1 3,0 6,1 6,0

Сәтті неке – табысты өмірге жол 6,3 0,0 8,3 3,7 4,4 8,8 8,3

Тек білімдегі, еңбек-қорлық, отбасылық өмірдегі өзіндік күш қана адамның табыстылығының кепілі

34,3 33,3 38,9 29,3 37,0 27,7 35,3


6,8 0,0 25,0 9,8 7,4 4,1 6,3

Маңызды беделді байланыстар, қолдау 7,5 0,0 2,8 2,4 8,9 6,8 6,3



114


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

іздеп

жүр

мін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

іздеп

жүр

ген

жоқ

пын

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Өндірістік секторды дамыту 32,0 33,3 30,6 23,2 33,3 27,0 29,4

Ауыл шаруашылығы секторын дамыту 31,4 53,3 19,4 26,8 41,5 32,4 35,7

Қызмет көрсету саласын дамыту 20,6 26,7 27,8 19,5 18,5 24,3 18,7

Барлығы үшін сапалы және қолжетімді білім 27,2 13,3 30,6 53,7 25,9 25,7 19,0

Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау жүйесі

25,7 40,0 36,1 29,3 28,9 27,0 32,9


7,5 13,3 2,8 11,0 5,9 2,7 7,1


14,3 20,0 11,1 12,2 14,8 11,5 13,9

Саяси әралуандылық 11,8 6,7 19,4 14,6 5,9 9,5 4,8

Діни әралуандылық, қазақстандықтар үшін дәстүрлі және жаңа діни ұйымдардың болуы

4,9 6,7 0,0 3,7 2,2 6,8 3,2

Отбасының мемлекеттік қолдауы 29,5 26,7 13,9 20,7 30,4 28,4 28,6

Қосымша 115

Әйелдердің лайықты жағдайы 15,9 13,3 13,9 9,8 11,1 17,6 19,8

Аға ұрпаққа қамқорлық жасау 14,1 0,0 8,3 4,9 13,3 14,9 26,2

Балалардың, жасөспірімдердің әлеуметтенуі

17,6 13,3 25,0 22,0 23,0 21,6 17,5

Қазақстандықтардың әртүрлі ұлттарының сабақтастығы

3,2 0,0 5,6 7,3 3,7 4,7 5,2

Қазақстандық дәстүрлердің, мәдениеттердің дамуы

6,7 6,7 30,6 6,1 8,9 6,8 7,9



Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін


25,2 40,0 25,0 23,2 27,4 33,1 28,6


33,0 46,7 33,3 32,9 23,0 29,1 31,7

Қазақ халқының тілін және мәдениет білу әрбір қазақстандық үшін міндетті

19,4 26,7 11,1 32,9 24,4 22,3 14,3


116


30,3 40,0 27,8 20,7 28,9 32,4 31,7


17,4 20,0 22,2 22,0 20,7 13,5 19,0


16,9 20,0 5,6 14,6 18,5 15,5 18,7

Барлық қазақстан-дықтардың өмір сүру деңгейін арттыру

33,5 26,7 25,0 24,4 31,1 26,4 29,0


15,3 20,0 8,3 15,9 13,3 16,2 11,9


11,2 6,7 11,1 8,5 18,5 10,1 13,5

Діни экстремизм мен терроризмге жол жоқ 12,9 6,7 13,9 13,4 11,9 19,6 12,3

Жаһандану жағдайында әлем азаматы болу қажет

4,2 0,0 11,1 4,9 6,7 4,1 0,8


Қосымша 117


Жұм

ыс

жас

айм

ын

Зейн

етке

рмін

, бір

ақ

жұм

ыс

жас

ауды

ж

алға

сты

руда

мы

н

Оқи

мы

н ж

әне

жұм

ыс

жас

айм

ын

Оқи

мы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрм

ін

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

жұм

ыс

ізде

п ж

үрге

н ж

оқпы

н

Жұм

ыс

жас

амай

мы

н,

зейн

етке

рмін

Қылмыстың өсуі, тұрғылықты жердегі қылмыстық жағдай

31,2 33,3 36,1 32,9 29,6 33,1 27,4

Ұлтаралық қатынастар 9,6 6,7 8,3 9,8 9,6 8,8 6,0

Конфессияаралық қатынастар 4,5 0,0 5,6 2,4 1,5 4,7 3,2

Адамгершіліктің, адамдардың мәдени деңгейінің төмендеуі

22,6 6,7 25,0 20,7 23,7 22,3 27,0

Заңсыздық, адам құқықтарын сақтамау 22,1 40,0 36,1 31,7 28,9 25,0 23,4

Менің халқымның тілі мен мәдениетін жоғалту қаупі

11,2 20,0 25,0 25,6 8,1 16,9 7,9


22,0 13,3 13,9 7,3 30,4 20,9 27,4

Кәсіби білімнің қолжетімді болмауы 12,3 6,7 25,0 22,0 14,1 11,5 7,1

Азық-түлік бағасының жоғары болуы 42,7 53,3 19,4 37,8 40,7 44,6 52,0

Коммуналды қызметтер бағасының жоғары болуы

31,9 33,3 13,9 26,8 30,4 28,4 44,0

Жұмыссыздық 42,2 53,3 44,4 47,6 56,3 52,0 40,5Төменгі жалақы 46,2 46,7 44,4 41,5 51,9 51,4 32,1


118


15,3 0,0 16,7 15,9 9,6 12,2 10,7


23,8 20,0 30,6 20,7 23,0 18,2 15,9

Тұрғылықты жердегі экологиялық жағдай 18,8 13,3 16,7 11,0 11,9 14,2 16,3


15,9 13,3 13,9 15,9 16,3 16,2 33,7

Мүгедектердің проблемасы 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4

Көліктің жоқтығы 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Денсаулық мәселесі, жедел жәрдем жоқтығы 0,1 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 1,2

Кабельдік ТД жоқтығы 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Дүкендердегі сапасыз азық-түлік 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4

Қолжетімді баспана 0,2 0,0 0,0 1,2 0,0 0,0 0,4Экстремизм қатері 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Жауап беруге қиналамын 3,9 6,7 0,0 4,9 2,2 2,7 3,2

Қосымша 119

Респонденттердің тұрғылықты жеріне байланысты өзарақатыстылығы


Қала тұрғындары

Ауыл тұрғындары

Ия 71,6 73,1Қандай да бір дәрежеде сезінемін 23,7 20,9Жоқ 3,0 3,8Жауап беруге қиналамын 1,6 2,2


Қала

тұрғындарыАуыл

тұрғындарыӨз ұлтымның өкілі 26,0 37,5Өз қаламның, ауылымның тұрғыны 29,4 25,1Отбасымның мүшесі 43,0 37,7Оқудағы/жұмыстағы әріптес 3,6 2,2Дос, жолдас 6,8 3,4Қазақстандық, өз елімнің тұрғыны 38,9 36,2Жауап беруге қиналамын 1,5 1,1

Сіз өзіңізді көп жағдайда тілдік ерекшелік бойынша кіммін деп сезінесіз?



Түркі тілді 23,1 40,3Орыс тілді 41,5 28,9Екі тілді 29,1 26,0Үш тілді 3,8 3,8Жауап беруге қиналамын 2,6 0,9


120




Қазақ тілі 45,1 62,8Орыс тілі 41,1 29,4Қазақ және Орыс тілі 9,4 4,2Қазақстан халықтарының басқа тілі 3,3 3,2Шетел тілі 0,1 0,2




Қазақ тілі 29,7 48,0Орыс тілі 65,1 50,2Қазақстан халықтарының басқа тілі 1,4 0,8Бірнеше тілде 3,4 0,9Шетел тілі 0,1 0,0




Қазақ тілінде 30,8 54,0Орыс тілінде 51,8 33,2Қазақстан халықтарының басқа тілінде 1,4 2,2Бірнеше тілде 15,6 10,3Шетел тілінде 0,0 0,2




Қазақ тілінде 27,7 48,0Орыс тілінде 56,3 40,3Қазақстан халықтарының басқа тілінде 0,9 0,9Бірнеше тілде 14,3 9,8Шетел тілінде 0,1 0,0

Қосымша 121




Өз ұлтымның өкілі 31,9 41,7Қазақстандық 66,5 56,0Жауап беруге қиналамын 1,6 2,3




Азиаттық 45,7 57,7Еуропалық 18,3 10,9Еуразиялық 9,1 13,2Әлем азаматы 19,9 13,1Жауап беруге қиналамын 6,9 5,1




Қазіргі Қазақстанның тұрғындары 30,5 26,3Ортақ тарих және мәдениетпен біріккен түрлі халықтар мен ұлттар азаматтарының қауымдастығы

29,3 26,8

Қазақстандық ұлт 21,9 27,4Әр түрлі этникалық топтардың өкілдерінің азаматтығы

14,0 14,2

Жауап беруге қиналамын 3,4 3,4Әртүрлі ұлт өкілдерінің мәжбүрлі тұруы

0,9 2,0


122




Береке 0,0 0,2Көршілерге деген қарым-қатынас 0,1 0,0Жауап беруге қиналамын 0,8 0,5Ұлттық диаспора 2,0 2,8Билік 2,2 1,7Интернет, компьютерлік технологиялар

3,4 1,4

Спорт 4,2 4,0Бос уақыт, ойын-сауық 5,5 5,1Діни сенім 6,3 6,2Белсенді өмір салты, саяхат 10,2 7,2Үйдегі, бақтағы, бақшалардағы 10,9 13,2Мемлекет 12,3 9,8Оқу, білім 17,5 18,0Мансап 18,1 9,4Ақша 26,7 25,8Ата-ана, оларға қамқорлық жасау 44,0 50,0Жұмыс 51,3 41,5Балалар, олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуі

60,3 60,9

Денсаулық 71,7 74,3Отбасы 82,3 83,2


Қала


тұрғындарыИя 29,3 37,1Дәлірегі ия 38,1 35,4Дәлірегі жоқ 13,1 6,6Жоқ 3,5 4,9Жауап беруге қиналамын 15,9 16,0

Қосымша 123

Сіздің пікіріңізше, қандай факторлар барлық қазақстандық-тар үшін ортақ құндылықтарды қалыпастыруға кедергі келтіреді?




16,9 23,2

Бұл саладағы мемлекеттік институт-тардың жұмысының ресмилігі, жеткіліксіз идеологиялық жұмыс

13,6 13,7

Өмір сүру салтындағы айырмашылық-тар, қазақстандықтардың пікірлерінің сәйкес келмеуі

15,7 15,5


16,9 14,2

Шенеуніктердің қызықпауы 11,3 9,1Селқостық, азаматтардың саяси процестерге қызығушылығының жоқтығы

11,0 18,6


6,7 7,5

Кеңестік кезеңге деген сағыныш 0,1 0,2Жауап беруге қиналамын 20,0 12,6




Заңды сақтайды 70,9 77,2Парасатты 53,6 55,8Ата-анасын, жақындарын сыйлайды 51,7 49,2Жақсы үй иесі болып табылады 50,6 48,5Әділетті 49,8 56,6Өз елінің тарихын біледі және құрметтейді

42,6 44,3


37,3 37,2


124

Сайлауда дауыс береді 37,2 34,5Мемлекет игілігі үшін өмір сүреді және жұмыс істейді

36,5 25,8

Басқа ұлт өкілдерін сыйлайды 33,3 26,8Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет етеді

33,1 30,3

Адамдарға бауырмал және қайырымды 28,5 28,2Шыдамды, басқа адамдардың көзқарастары мен пікірін құрметтейді

27,5 28,8


26,3 25,5

Көмек көрсетуге дайын тұрады 19,2 22,0Қоғамдық жұмыстарға қатысады 17,7 16,2Аяныш, қайырымдылық білдіреді 17,4 18,8Өзінің адамгершілігін сезінеді 17,0 20,5Жоғары кәсіби біліктілікке ие 15,9 14,3Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі акцияларға қатысады

14,2 12,5

Сыйласымды қатынас білдіреді 13,1 10,2Саяси партияның қызметіне қатысады, 12,4 11,5Өзгенің меншігін құрметтейді 12,0 11,4Діннің жақтаушысы болып табылады 8,8 9,8Қоғамдық қозғалыстың қатысушысы болып табылады

8,7 10,6


7,3 8,0

Саяси пікір-таластарға қатысады 7,0 5,4Жауап беруге қиналамын 2,5 1,2Ар-намысты 0,1 0,0Мемлекеттік тілді құрметтейді 0,0 0,2




ҚР Президентіне 49,4 62,8

Қосымша 125

Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарына

19,3 19,7

ҚР Үкіметіне 8,3 9,1Интернет-ресурстарға 7,4 4,5Әңгіме саяси оқиғалар мен процестер туралы болған кезде ақпарат көздеріне

6,4 2,2

Мені саяси оқиғалар қызықтырмайды 6,4 3,4Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарына

4,5 4,9

Туысқандарға және достарға 3,8 5,5Жауап беруге қиналамын 3,8 1,2ҚР Парламентіне 2,3 4,3Оппозициялық бұқаралық ақпарат құралдарына

1,6 1,5

Көршілерге, әріптестерге 0,9 2,6




Сыбайлас жемқорлық, парақорлық 40,3 38,3Экономика жағдайы 32,6 35,2Тұрғын үй сапасы мен оның қолжетімділігі

32,4 22,3

Төменгі табыстар, кедейлік қаупі 31,7 40,9Медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы

28,4 25,7

Тұрғын үйлік-коммуналдық қызметтердің бағасы

27,8 16,2


25,7 32,2


21,6 22,9

Ауыл шаруашылығының жағдайы 19,1 26,6Білім жүйесінің жағдайы 17,6 12,3Қылмыстық іс 16,5 20,2Экологиялық қауіпсіздік 16,3 9,8Қоғамдық қауіпсіздік қатерлері 14,2 16,3


126

Адамгершілік пен мәдениет дағдарысы 14,2 10,9Ғылым мен техниканың дамуы 13,4 9,1Әлеуметтік әділетсіздік 12,9 17,8Әлеуметтік қорғалу 10,3 12,0«Көлеңкелі» экономика 7,9 6,6Отбасылық құндылықтар дағдарысы 7,5 9,5Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі

7,4 8,3

Ішкі көші-қонның жоғары деңгейі 5,4 3,5Ұрпақтар жанжалы 4,6 7,7Жауап беруге қиналамын 2,6 1,7Тұрғындардың денсаулығы 0,1 0,0Қазақстанның тәуелсіздігі 0,1 0,0Жастардың ойын-сауығы 0,0 0,2Банктегі несие 0,0 0,2




Жақсыға деген үміт 60,7 52,5Болашаққа деген сенімділік 17,9 30,5Сенімсіздік, үрей 14,3 11,2Жауап беруге қиналамын 4,2 2,9Немқұрайдылық, көңілсіздік 1,6 1,4Үмітсіздік, қорқыныш 1,2 1,5




Жұмыс істегесі келгендерге жұмысқа кепілдеме беру

36,5 40,3

Бағаларды бақылауда ұстау 30,2 28,5Зейнеткерлер үшін лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету

18,4 12,5

Қосымша 127

Денсаулық сақтау жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету

14,4 17,5


14,3 10,5


12,9 11,8


9,8 10,3


7,9 5,5

Қоршаған ортаны қорғауды қадағалау 7,6 4,6Бірдей саяси құқықтар үшін жағдайларды жүзеге асыруға қамқор болу

3,3 2,5


2,7 2,5

Жауап беруге қиналамын 6,9 3,5




Тек білімдегі, еңбектек, отбасылық өмірдегі өзіндік күш қана адамның табыстылығының кепілі

38,1 28,2

Табысты болу үшін кәсіби жетілуге ұмтылу қажет

27,5 29,4


6,1 8,3

Маңызды беделді байланыстар, қолдау 5,9 8,3Сәтті неке – табысты өмірге жол 5,5 7,8Діни қауым өміріне қатысу рухани жетілу мен толыққанды өмірге жету қажеттілігін қамтамасыз етеді

5,4 6,2


3,4 8,0



128


Қала


тұрғындарыӨндірістік секторды дамыту 31,1 30,2Барлығы үшін сапалы және қолжетімді білім

30,7 22,3

Отбасының мемлекеттік қолдауы 29,5 26,9Ауыл шаруашылығы секторын дамыту 29,1 37,2Қолжетімді және сапалы денсаулық сақтау жүйесі

28,4 27,5

Қызмет көрсету саласын дамыту 22,7 17,8Балалардың, жасөспірімдердің әлеуметтенуі

20,0 17,1

Әйелдердің лайықты жағдайы 16,1 15,4Аға ұрпаққа қамқорлық жасау 14,4 16,5Саяси курстың сабақтастығы 14,1 13,4Саяси әралуандылық 8,8 11,7Қазақстандық дәстүрлердің, мәдениеттердің дамуы

8,3 6,6

Саяси партияның болуы 6,7 7,2Діни әралуандылық 4,1 4,8Қазақстандықтардың әртүрлі ұлттарының сабақтастығы

2,9 5,5






34,1 27,2

Барлық қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін арттыру

34,0 28,2

Қосымша 129


31,5 28,5


26,6 27,2


18,4 21,8

Қазақ халқының тілін және мәдениет білу әрбір қазақстандық үшін міндетті

17,0 18,9


16,8 16,9


14,4 14,8


12,9 13,8

Діни экстремизм мен терроризмге жол жоқ

11,3 12,8

Жаһандану жағдайында әлем азаматы болу қажет

5,9 3,2





Азық-түлік бағасының жоғары болуы 41,7 45,4Төменгі жалақы 39,6 50,8Жұмыссыздық 39,4 51,1Коммуналды қызметтер бағасының жоғары болуы

35,5 28,9

Қылмыстың өсу, тұрғылықты жердегі қылмыстық жағдай

32,4 29,4

Адамгершіліктің, адамдардың мәдени деңгейінің төмендеуі

26,1 19,4


130

Бюрократизм, қызметті асыра пайда-лану, билік органдарындағы жемқорлық

25,1 17,5

Заңсыздық, адам құқықтарын сақтамау 25,0 23,1Әлеуметтік әділетсіздік, халықтың байлар мен кедейлерге бөлінуінің тереңдеуі

20,8 24,6

Тұрғылықты жердегі экологиялық жағдай 18,1 14,8Әлеуметтік қорғалмаушылық (аз зейнетақы, шәкіртақы, жеңілдіктердің жоқтығы және т.б.)

17,7 20,6


15,8 10,6

Кәсіби білімнің қолжетімді болмауы 13,1 11,4Менің халқымның тілі мен мәдениетін жоғалту қаупі

12,4 11,7

Ұлтаралық қатынастар 10,1 7,2Жауап беруге қиналамын 4,2 2,8Конфессияаралық қатынастар 3,8 4,0Қолжетімді баспана 0,4 0,2Мүгедектердің проблемасы 0,1 0,0Экстремизм қатері 0,1 0,2Көлікті жоқтығы 0,0 0,2Денсаулық мәселесі, жедел жәрдем жоқ 0,0 0,8Кабельдік ТД жоқ 0,0 0,2Дүкендердегі сапасыз азық-түлік 0,0 0,2

Қосымша 131

ЦЕННОСТНО-СМЫСЛОВЫЕ И ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕ ОСНОВАНИЯ

КОНСОЛИДАЦИИ ЭТНИЧЕСКИХ И РЕЛИГИОЗНЫХ ГРУПП РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

В ГРАЖДАНСКУЮ ОБЩНОСТЬ


132

1 ПРОГРАММА ИССЛЕДОВАНИЯ

1.1 Актуальность и обоснование исследования

В рамках реализации проекта «Конструирование идеологических концептов в современном Казахстане» по программе «Ғылыми қазына» Институт философии, политологии и религиоведения КН МОН РК инициировал проведение социологического исследования «Ценностно-смысловые и духовно-нравственные основания консолидации этнических и религиозных групп в РК в гражданскую общность».*

Обоснование актуальностиС обретением независимости в Республике Казахстан

были обозначены стратегические направления и цели курса на построение казахстанской государственности на базе рыночного уклада, демократических ценностей, правового регулирования отношений, приоритетности социального развития. Все эти годы формируется новая историческая общность – казахстанский народ. Вопрос о необходимости и достаточности соответствующих условий идеологической самоидентификации для Казахстана в условиях становления и развития отечественного суверенитета актуален. Идеологическое самоопределение позволяет четко обозначить ориентиры предпочтительного развития общества, государства и граждан, создавая предпосылки для формирования результативной социальной, культурной, экономической политики в условиях поликультурности и многоэтничности.

Ориентация Казахстана на демократические преобразо-вания, наряду с действенной системой государственных институтов и эффективной рыночной экономикой,

* Исследование по заказу Института философии, политологии и религио-ведения КН МОН РК проведено Научно-исследовательской Ассоциацией «Институт демократии».

Қосымша 133

предполагает в качестве необходимого условия существование и динамичное развитие гражданского общества. Систематическое изучение ценностного контекста современной казахстанской жизни открывает возможности эффективного государственного управления, направленного на достижение задач общенационального согласия, стабильного и процветающего развития нации. При этом само понимание нации центрируется вокруг ее политологического смысла – гражданской нации в формате новой исторической общности – казахстанского народа.

Основой консолидации в условиях поликультурного, многоконфессионального, социально ориентированного, свободного, открытого и демократического общества, стремящегося к процветанию и динамичному развитию, к высокому качеству и передовым социальным стандартам жизни всех слоев населения, сохранению и упрочению межнационального и межкультурного согласия, прогрессу единого народа Казахстана может и должна быть парадигма казахстанского патриотизма. Последний, в свою очередь, наполняется конкретным действенным смыслом, соизмеренным с реалиями рыночного уклада, осмыслением задач образования, просвещения, доопределением значений института религии, обновлением функций политических институтов, влияющих на гражданскую самоидентификацию.

Проблемная ситуация Транзитный этап с начала 1990-х выявил неоднозначные

процессы трансформации, вызванные появлением новейшей институциональности, модификацией социальной струк-туры, формированием иного менталитета на уровне групп и социума в целом. Происходящие изменения инициировали потребность в разнообразной идентичности (профессиональной, религиозной, гражданской и др.). В Казахстане, конституционно утвердившем мировоззренческий плюрализм, появились новые субъекты идеологического влия-ния: партии, новые религиозные организации, независимые СМИ и т. д., которые в условиях деидеологизации общества стали значимыми «игроками» на идеологическом поле.

Ценностно-смысловые и духовно-нравственные основания консолидации этнических и религиозных групп...

134

Ответить на новые ценностные вызовы, утвердить уникальную идентичность, корнями не только уходящую в этнокультурное разнообразие народов, живущих в Казахстане, но также и непосредственно «вырастающую» из прежней гражданской культуры, возможно только с условием учета различных когерентных факторов и условий. Среди них – общегражданские ценности, которые в условиях трансформации общества могут способствовать формированию новой гражданской культуры.

На этапе социально-экономической модернизации и политической демократизации, совершенствования казахстанской государственности особую актуальность приобретает процесс консолидации общества. Становящаяся система гражданских ценностей может стать средством формирования новой действенной казахстанской идеологии при условии, если она будет «вырастать» из осмысленного, отрефлексированного понимания соотечественниками общности исторической судьбы, соответствующей реалиям исторического процесса не только в его прошлом, но и актуальном настоящем. Только чувство сопричастности отдельной человеческой судьбы общегосударственным, общенациональным векторам развития способствует интеграции общества, создает атмосферу стабильного настоящего и предсказуемого будущего. Тем более это важно сейчас, когда в самостоятельную жизнь входит новое поколение казахстанцев, социализация которых совпала с суверенным развитием.

Для выявления тенденций, обнаружения специфики, анализа общего и особенного в современном менталитете различных групп социально неоднородного общества необходимо проведение комплексных социологических исследований. Только на основе эмпирических данных возможно воссоздание общих и особенных характеристик ментальности казахстанцев, которая в годы суверенизации осуществляется в условиях глобального мира и детерминирует новые представления о гражданственности, о коллективизме, о сущности патриотизма, о понимании идеологем, проясняющих не только восприятие концепта «казахстанский

1. Программа исследования 135

народ как гражданская нация», но и влияющих на формы, способы и виды идентичности.

Сфера изменения социоэкономического, политического, культурного контекстов жизни казахстанцев связана с формированием в массовом сознании представлений и соизмерением своей жизни с такими ее индикаторами, как качество жизни, доступность благ, возможности использования социальных лифтов, участие в политическом процессе, стабильное развитие общества и др. Все эти индикаторы интегрируются в представление о социальном качестве, которое является основой для формирования активной гражданственности как главной социализирующей тенденции демократизирующихся обществ.

Представления о социальном качестве содержат такие характеристики, как:

•социально-экономическая безопасность – набор адекватных средств (стандартов) в области финансовых ресурсов, жилья и окружающей среды, здоровья и заботы о нем, образования и наличия работы;

•социальная сплоченность – степень, в которой социальные отношения, нормы и ценности обеспечивают солидарность общества;

•социальная включенность – как способность участвовать в социальной, культурной и экономической жизни общества в сфере гражданских прав, рынка труда, общественных служб и социальных сетей, которая противостоит социальной депривации;

•социальные полномочия – как способность действовать в контексте социальных отношений в сфере знаний, рынка труда; открытость и поддержка социальных институтов; возможность отстаивать свои права в коллективных действиях с другими.

Таким образом, перед исследовательским коллективом стояла далеко не простая задача соизмерения процесса гражданской идентичности с социетальными сдвигами через выявление оценочного отношения респондентов к процессам, происходящим в Казахстане.


136

Научная разработанность Современная ситуация показывает, что наиболее

популярными тематическими контекстами международных исследований, связанными с проблематикой гражданской консолидации, становятся следующие вопросы:

- как государство содействует развитию общегражданских ценностей в условиях равенства прав граждан и мировоззрен-ческого разнообразия;

- как находят признание и укоренение в массовом созна-нии обновляющиеся идеологемы;

- каким образом можно сохранить баланс между индиви-дуализацией прав и солидарностью, обеспечить консолида-цию общества на фоне развития диспропорций в динамике благосостояния различных групп;

- как в условиях высокой мобильности населения, интен-сивных и разнообразных миграций влиять на гражданскую идентичность и снижать опасность рисков политической не-стабильности;

- какие институты наиболее эффективны в процессах граж-данской социализации, и др.

Основные ключевые понятия исследования: гражданин; идентичность; казахстанская нация; вера религиозная, традиционные религии; новые религиозные движения и культы; политические процессы; согражданство; социализация; светское, демократическое, социальное, правовое государство; ценности; язык.

1.2 Цель исследования Цель исследования – изучение тенденций современной

гражданской идентичности в современном Казахстане с разработкой научно-практических рекомендаций эффективного влияния на процессы формирования гражданской общности (казахстанского народа) на основе консолидирующих общество ценностно-смысловых концептов, укорененных в общественной ментальности.


Задачи исследования включают1) концептуализацию проблемных областей и

обоснование методологических парадигм для выбора методических подходов к изучению процессов консолидации в условиях трансформирующегося социума;

2) разработку социологического инструментария для мониторинга;

3) выявление особенностей гражданской идентификации на современном этапе общественного развития;

4) обнаружение иерархии ценностных парадигм, значимых для различных социальных групп;

5) проявление отношения казахстанцев к пониманию гражданской идентификации в связи с выделением концептов «хорошего гражданина», обязанностей правительства;

6) классификацию наиболее «острых» проблем общества с позиций их восприятия населением;

7) описание тенденций гражданской консолидации на основе измерения «принятия» массовым сознанием ключевых идеологем;

8) разработку рекомендаций для эффективной государ-ственной политики влияния на процесс формирования граж-данской нации.

Для решения задач мониторинга выделены следующие индикаторы:

•предпочитаемые формы и способы самоидентификации в социокультурном и геополитическом ареалах (такие, как «казахстанец», «представитель своей этнической группы», «верующий», «член своей семьи», «коллега», «товарищ» и др.);

•оценочные суждения относительно значимости актуальных социальных и политических вопросов, характеризующих степень включенности респондентов в процессы функционирования гражданской сферы общества;

•заинтересованность в решении тех или иных проблем социально-экономического, социально-политического значения;

•доверие источникам информирования о происходящих в государстве политических и экономических процессах;


138

•жизненные проекты, ценностные установки, обозначаемые личностью как приоритетные;

•ориентации на общегражданские ценности;•оценочные суждения относительно деятельности

государственных и негосударственных институтов;•факторы рисков дезинтеграции социума.

1.3 Технологическая часть исследования

Исследование было проведено по репрезентативной национальной выборке. Выборка репрезентирует взрослое (старше 18 лет) население Казахстана по полу, возрасту, национальной принадлежности, уровню образования, а также месту проживания (по типу населенных пунктов), уровню доходов, занятости и сферам занятости.

Объем выборочной совокупности – 1500 респондентов.География построения выборки: опрос проведен

во всех областях Республики Казахстан, а также городах республиканского значения Астана и Алматы.

ВЫБОРОЧНАЯ СОВОКУПНОСТЬ ПО ПРОЕКТУ

Область Генеральная совокупностьВыборочная

совокупностьгород село всего город село всего

Акмолинская 257 232 280 631 537 863 33 36 69Актюбинская 350 206 201 327 551 533 46 26 72Алматинская 309 197 986 864 1 296 061 40 128 168Атырауская 171 705 180 347 352 052 22 23 45Западно-Казахстанская 219 783 223 388 443 171 28 29 57Жамбылская 279 833 401 477 681 310 37 51 88Карагандинская 801 738 206 672 1 008 410 103 27 130Костанайская 352 332 326 164 678 496 31 58 89Кызылординская 193 739 251 880 445 619 25 32 57Мангистауская 184 576 152 664 337 240 24 20 44


Южно-Казахстанская 642 563 912 978 1 555 541 83 117 200Павлодарская 397 897 170 054 567 951 35 39 74Северо-Казахстанская 191 734 258 524 450 258 25 34 59Восточно-Казахстанская 635 676 426 082 1 061 758 83 55 138

Астана 522 988 0 522 988 68 - 68Алматы 1 098 752 0 1 098 752 142 - 142Итого 6 609 951 4 979 052 11 589 003 825 675 1500

* В таблице представлены данные по численности населения старше 18 лет, по данным Агентства РК по статистике.

Отбор респондентов был случайным и осуществлялся по многоступенчатой выборке:

1. Вся республика стратифицируется на отдельные характерные страты – в данном случае, это области, а также города Астана и Алматы;

2. В каждой страте методом случайных чисел в пропорциональном соотношении были отобраны населенные пункты (города, села, ПГТ, районные центры).

3. В каждом населенном пункте случайным образом были определены стартовые точки и количество участков;

4. Следуя по маршруту от стартовой точки с соблюдением правила «левой руки» и заданного шага, на каждом участке был проведен отбор домохозяйств для участия в опросе;

5. В каждом отобранном домохозяйстве с использованием случайной методики отбора определен потенциальный респондент.

Метод сбора информации – анкетирование.Сроки проведения полевых работ: август 2013 года.Результаты исследования были обработаны с

использованием специального программного обеспечения SPSS for Windows (версия 19).


140

2. САМОИДЕНТИФИКАЦИИ РЕСПОНДЕНТОВ В ГЕОПОЛИТИЧЕСКОМ, СОЦИОКУЛЬТУРНОМ,

ЯЗЫКОВОМ АРЕАЛАХ

2.1 Идентификация респондентов с казахстанским об-ществом и значимыми референтными группами

Восприятие себя частью казахстанского общества вполне очевидно для 72,3% респондентов, «в какой-то мере» ощущают себя частью казахстанского общества 22,5% опрошенных. Отрицательно отвечают на вопрос – 3,4%, затрудняются с ответом – 1,9%.

Таким образом, можно констатировать, что для 94,8% опрошенных интеграция с казахстанским обществом бесспорна (рисунок 1).

Рис. 1. Распределение ответов на вопрос: «Ощущаете ли Вы себя частью современного казахстанского общества?»

В исследовании выявлялись предпочтения в групповой идентичности, в связи с чем ставился вопрос о выборе ближайшей референтной группы. Полученные распределения (рис. 2) показывают, что семейная идентификация – на первом

Да 72,30%

В какой-то мере

ощущаю 22,50%

Нет 3,40%

Затрудняюсь ответить

1,90%

2. Самоидентификации респондентов в геополитическом и социокультурном ареалах

141

месте (40,7%), гражданская – на втором (37,7%), этническая – на третьем (31%), поселенческая (житель города/села) – на четвертом (27,5%).

Далее в позиционировании обнаруживается большой дистанционный разрыв и оказывается, что дружеско-товари-щеская (4,3%) и коллегиальная (в работе/учебе) идентификации – 3,0% не выступают приоритетными (рис. 2).

Рис. 2. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы являетесь в большей степени?», %

Гражданская идентичность (концепт «казахстанец») (61,9%) предстает преобладающей перед национальной (концепт «представитель своей национальности») – (36,1%) (рис. 3).

Рис. 3. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы себя считаете в большей степени – представителем

своей национальности или казахстанцем?», %

40,7

37,7

31

27,5

5,3

3

1,3

Член своей семьи

Казахстанец, житель своей страны

Представитель своей национальности

Житель своего города, села

Друг, товарищ

Коллега по работе/учебе


36,1

61,9

1,9

Представителем своей национальности

Казахстанцем



142

Евразийский статус Казахстана, политика открытости и приглашения к диалогу, высокий миграционный ресурс предоставляют новые идентификационные возможности для сограждан.

Проективный вопрос о самоидентификации респондентов в глобальном пространстве показал, что преобладающей выступает азиатская идентичность (50,9%) перед позиционированием других, таких, как европейская, евразийская или глобальная, характерная для тех, кто позиционирует себя в качестве «гражданина мира», которые в сумме составляют 43% (рис. 4).

Рис. 4. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы ощущаете себя в большей степени – азиатом,

европейцем, гражданином мира?»

Азиатская идентификация наиболее характерна трем возрастным когортам в диапазоне возраста респондентов от 18 до 60 лет (в интервале значений 50,9–55%), гражданином мира склонны воспринимать себя 21% респондентов в возрасте 18–29 лет; европейская идентичность более привлекательна для респондентов от 61 года (22,9%), в группах от 30 до 45 лет и от 46 до 60 лет она составляет 14,6 и 14,7%, соответственно.

Азиатская идентификация преимущественна у респондентов-казахов (73,3%), у респондентов других национальностей (42,2%). Европейская идентичность

Азиатом 50,90%

Европейцем 15,10%

Евразийцем 10,90%

Гражданином мира 17,00%


6,10%


143

превалирует у респондентов-русских (41,7%); у респондентов других национальностей она составила 17,5% ответов. Евразийская идентичность в большей мере характерна для респондентов-русских (16,2%) и респондентов других национальностей (15,6%); у респондентов-казахов эту позицию выбрали 7,4% опрошенных.

Гражданами мира «видят» себя 23,7% русских, 18,8% респондентов других национальностей и 13,2% респондентов-казахов.

2.2 Тенденции языковой идентичности респондентов в зависимости от сфер применения языка

Полиязычность в казахстанском обществе обусловлена исторически и поддерживается сохраняющейся многокуль-турной структурой населения. Респондентам задавался вопрос об общей самоидентификации в фактически нелинейном языковом пространстве. Более четверти респондентов позиционируют себя двуязычными (27,7%), для 36,1% респондентов ближе русскоязычный контекст социализации, 30,5% связывают свой языковой дискурс с тюркской идентичностью, только 3,8% заявили об освоении трехъязычного пространства, менее 2% затруднились с ответом (рис. 5).

Рис. 5. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы себя чувствуете в большей мере по языковым признакам?», %

30,5

36,1

27,7

3,8

1,9

Тюркоязычным

Русскоязычным

Двуязычным

Трехъязычным



144

Опрос проявил:- более разноплановую языковую идентификацию у

респондентов других национальностей по сравнению с респондентами-русскими и респондентами-казахами;

- наиболее высокое позиционирование себя двуязычными среди респондентов-казахов (40,3%) по сравнению с 22,7% у респондентов других этносов и 4,8% респондентов-русских;

- наибольшее позиционирование себя как трехязычных респондентами других этносов (11,7%);

- почти самотождественную языковую и этническую иден-тичность у респондентов-русских (91,4%) (рис. 6).

Рис. 6. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы себя чувствуете в большей мере по языковым признакам?» в проекции на этничность респондентов, %

В распределении ответов респондентов в зависимости от возраста обнаруживается:

- уменьшение почти в два раза двуязычных в старшей воз-растной группе (от 61 года – 14,1%) по сравнению со всеми остальными возрастными когортами респондентов, где дву-язычными себя называют 29,4–30,5%;

- уменьшение в два раза самовосприятия в качестве русско-язычных в группе самых молодых респондентов, от 18 до 29 лет:

48,5

1,3 13

5

91,4

51,9 40,3

4,8

22,7

3,8 1,1 11,7

2,4 1,4 0,7

Казахи Русские Другие

Тюркоязычным Русскоязычным

Двуязычным Трехъязычным



145

28,3% по сравнению с 54,6% в группе респондентов старше 61 года (рис. 7).

Рис. 7. Распределение ответов на вопрос: «Кем Вы себя чувствуете в большей мере по языковым признакам?»

в проекции на возраст респондентов, %

В связи с государственными задачами: а) расширения сферы применения государственного языка; б) переходом к билингвизму и в) в перспективе – к овладению казахстанцами тремя языками были поставлены вопросы о месте и роли языка (казахского, русского или языков других этносов Казахстана, иностранных языков) в функциях родного, языка получения общего среднего образования, языка как средства общения в семье и языка мышления (рис. 8).

34,2 31,6 27 26,4 28,3

33,1 38,1

54,6

29,6 30,4 30,5

14,1

4,8 4,1 2,8 3,1 3,2 0,8 1,8 1,8

От 18 до 29 лет От 30 до 45 лет От 46 до 60 лет От 61 года и старше

Тюркоязычным Русскоязычным

Двуязычным Трехъязычным



146

Рис. 8. Распределение ответов на вопросы: «Какой язык для Вас является родным?», «На каком языке Вы получили общее среднее образование?», «На каком языке говорят в Вашей

семье?», «На каком языке Вы думаете, говорите, пишите?», %

Ответы на вопросы о языке как средстве социализации проявили ситуацию с иерархией идентификационных стратегий, обусловленных практической применимостью языков в разных сферах. По данным исследования проявлено, что:

- казахский язык доминирует в качестве родного языка (52,8%), выступает паритетным с русским языком как язык внутрисемейного общения (40,9%), сопоставим по значениям при выборе респондентами языка образования (37,6%) и в функционировании языка мышления (36,5%);

- русский язык продолжает выполнять фундаментальные функции социализации в сфере общего среднего образования (58,6%), языка мышления (49,4%), средства внутрисемейного об-щения (43,8%). Все перечисленные функции превышают значение русского языка, называемого респондентами как родного (36,1%);

- реальное двуязычие (подразумевается бинарность казах-ского/русского языков) фиксируется респондентами в сфере се-мейного (13,3%) и профессионального (мышление, говорение, письменное изложение) применения (12,4%).

52,8

37,6 40,9

36,5 36,1

58,6

43,8 49,4

7,1 1,1 1,7 0,9 3,3 2,3

13,3 12,4

0,7 Родной

язык

0,3 Язык

образования

0,3 Язык общения

в семье

0,8 Язык

мышления

Казахский язык

Русский язык

Другой язык народов Казахстана Несколько языков

Иностранный язык



147

2.3 Особенности религиозной самоидентификации, восприятие религии и оценка эффективности деятельности традиционных и новых религий

В условиях суверенизации, этапа деиодеологизации, снижения мировоззренческой ориентации в системе образования одним из идеологически акцентированных фокусов стала религиозность. О ее масштабах и уровне проникновения в массовую ментальность, а также влиянии на гражданскую идентичность экспертные оценки противоречивы. С институтом религии связываются практически равновозможные (сопоставимые со светским дискурсом) ожидания по формированию духовно-нравственных ценностей.

Мониторинг выявляет приверженность религиозной традиции (рис. 9), когда однозначно позиционируют себя верующими 42,6% респондентов, а при других уточняющих вопросах выясняется, что эта группа включает тех, кто ведет образ жизни по канонам веры (их не более 15%) и тех, кто иногда прибегает к исполнению религиозной обрядности.

Рис. 9. Распределение ответов на вопрос: «Верующий ли Вы человек?»

Ответы на вопрос о религиозной самоидентификации показали, что 96–97% не затрудняются с выбором мировоззренческой идентичности.

Да 42,60%

Скорее верующий, чем

неверующий 38,50%

Скорее неверующий,

чем верующий 8,40%

Нет 8,10%


2,40%


148

В выборе суждений о восприятии религии получены распределения, которые показывают, что только для трети респондентов религия является способом постижения духовности (т. е. каналом ретрансляции и принятия ценностной структуры ментальности), 19% находят в религии нравственную поддержку и способ укрепления духа, для 13,2% религия выступает истиной и смыслом жизни (это и есть индикатор собственно верующих), 15,6% рассматривают религию как культурную традицию, около 5% выражают негативное отношение к институту религии (рис. 10).

Рис. 10. Распределение ответов на вопрос: «Чем для Вас является религия»?,%

Реконструкция модели религиозности на основе продолжающегося мониторинга в годы суверенного развития страны приводит нас к абрису модели, согласно которой численность действительно верующего взрослого населения в Казахстане в целом не превышает 18–19%. Причисляющих себя к верующим, но не живущих в соответствии с требованиями религиозного образа жизни – около 55%, атеистически настроена примерно пятая часть взрослого населения, не рефлексируют по поводу религиозности мировоззрения 5%–7%, в процессы религиозной конверсии вовлечено 5%–9%.

34,1

19

15,6

13,2

6,3

2,6

2,5

9,4

Духовность, делающая человека человеком

Нравственная поддержка, способ укрепления духа

Культурная традиция

Истина и смысл жизни

Уход от суеты мира

Заблуждение и самообман, опиум для народа

Устаревшая идеология



149

В контексте новых условий идеологического развития нельзя не учитывать появление и присутствие в мировоззренческом пространстве суверенного Казахстана нетрадиционных для культуры и менталитета религиозных вероучений и практик, которые систематически воспроизво-дятся в деятельности новый религиозных организаций. Информированность о деятельности религиозных организаций выявила картину, в соответствии с которой, в области полного незнания о деятельности религиозных организаций оказывается практически пятая часть респондентов (18,6%), затрудняется с ответом на поставленный вопрос каждый десятый (10,6%), т. е. обнаруживается, что примерно каждый третий (29,4%) респондент не информирован о деятельности религиозных организаций. В то же время, сравнение ответов о деятельности новых религиозных организаций (РО) указывает, что только о них информированы 4,1% респондентов, знают и о новых, и о традиционных РО – 27,2%, знают о деятельности только традиционных РО – 39,6% респондентов (рис. 11).

Рис.11. Распределение ответов на вопрос: «О деятельности каких религиозных организаций Вы знаете?», %

Знаниевая информированность предоставляет возмож-ность для оценочных характеристик влияния традиционных и новых религий на казахстанское общество (рис. 12).

27,2

39,6

4,1

18,6

10,6

Знаю как о традиционных, так и о новых религиозных

направлениях

Знаю о деятельности только традиционных религий

Знаю о деятельности только новых религиозных религий

Ничего не знаю о деятельности религиозных организаций



150

Рис. 12. Распределение ответов на вопрос: «Как Вы считаете,каково влияние традиционных и новых религий

на казахстанское общество?», %

Сравнительный анализ оценки влияния традиционных и новых религий показывает, что более половины респондентов (55,6%) – оценивают влияние традиционных религий позитив-но, в то время как только четверть респондентов (25,1%) дают сходную характеристику позитивного влияния в отношении новых религий.

По негативному оцениванию влияния традиционные религии отмечают 9% респондентов, в то время как почти каждый третий респондент (30,3%) оценивает влияние новых религий как негативное.

Отсутствие эффективного влияния традиционных религий отмечают 16%, а в отношении новых религий за сходную оценку высказываются 20,3% респондентов.

Обращает внимание достаточно большой удельный вес респондентов, затрудняющихся дать оценку влияния религий на жизнь общества: так, каждый пятый респондент (19,4%) не оценивает влияние традиционных религий и каждый четвертый (24,2%) – новых (табл. 1).

11,7

13,4

20,3

15,7

14,6

24,2

28,7

26,9

16

5

4,1

19,4

Влияние значительное положительное

Влияние незначительное положительное

Нет эффективного влияния

Влияние незначительное и, скорее, негативное

Влияние значительное негативное


Влияние новых религиозных движений

Влияние традиционных религий


151

Таблица 1Суммативная оценка влияния традиционных

и новых религий в казахстанском обществе

Вектор и параметры оценивания Традиционные религии

Новыерелигии

Влияние положительное (значительное и незначительное) 55,6 25,1

Влияние негативное и, скорее, негативное (значительное и незначительное)

9,0 30,3

Нет эффективного влияния 16,0 20,3Затрудняюсь дать оценку 19,4 24,2

В массовом сознании совершается переосмысление роли религии, респонденты дают неоднозначную оценку ее роли в нашем обществе. Примерно половина респондентов отмечает ее положительное влияние, примерно каждый шестой респондент не видит позитивного воздействия религии, более трети респондентов затрудняются дать оценку процессу изменений.

Мнения респондентов в оценке государственной политики толерантности в отношении религиозного многообразия далеко неоднозначны и показывают, что 58,8% поддержи-вают толерантное отношение к религиозному многообразию, каждый пятый респондент не поддерживает такой вектор го-сударственной политики, 20,6% не могут дать ответа (рис. 13).

Рис. 13. Распределение ответов на вопрос: «Как Вы относитесь к государственной политике толерантности в отношении

религиозного многообразия в Казахстане?», %

27,5

31,3

9,7 10,1

20,6

Полностью поддерживаю

Скорее, поддерживаю

Скорее, не поддерживаю

Отрицательно Затрудняюсь ответить


152

Религиозная идентичность все чаще становится ведущей при выборе образа жизни на уровне семейных, социально-профессиональных групп, предопределяет виды деятельности, характер обучения, формы проведения досуга, формирует ценностно-смысловые ориентиры жизни как таковой. В условиях светскости казахстанского государства религиозная ментальность выступает эффективно действующим «фильтром» ценностных ориентаций, что не может не влиять на общеказахстанскую идентичность. С другой стороны, казахстанское общество выступает поликультурным с позиций мировоззренческих предпочтений, в которых религиозные не являются доминантными. Именно поэтому требует более тщательной проработки парадигма в отношении религии как эффективного конструкта общеказахстанской идеологии и мировоззрения.

3. Ценностно-смысловые концепты общегражданской идентичности

153

3. ЦЕННОСТНО-СМЫСЛОВЫЕ КОНЦЕПТЫ ОБЩЕГРАЖДАНСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ

3.1 «Казахстанская нация» как базовый концепт гражданской идентификации

В условиях либерализации и формирования гражданского общества важным становится выяснение понимания и приня-тия массовым сознанием концепта «казахстанская нация» (рис. 14).

Рис. 14. Распределение ответов на вопрос: «Как Вы понимаете смысл понятия «казахстанская нация?», %

В распределении мнений респондентов обнаруживаются паритеты и предпочтения, которые показывают, что принятие общности исторической судьбы и объединяющей культуры (концепт «сообщество граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой» – 28,2%) сопоставим с идентификационным значением «жители современного Казахстана» – 28,7%. Каждому из них лишь не- – 28,7%. Каждому из них лишь не-

14

24,3

28,2

28,7

1,4

3,4

Согражданство людей различных этнических групп

Казахская нация

Сообщество граждан разных народов и национальностей,

объединений

Жители современного Казахстана

Вынужденное жительство людей различных национальностей



154

много уступает концепт «казахстанская нация – это казахская нация» (24,3%).

Идея согражданства различных этнических групп получает поддержку 14%, а восприятие казахстанской нации как вынужденного жительства людей различных национальностей поддерживают лишь 1,4% респондентов (табл. 2).

Таблица 2

Матрица концепта «казахстанская нация»

I Жители современного Казахстана – 28,7%

Сообщество граждан разных народов и национальностей,

объединенных общей историей и культурой – 28,2%

II Казахская нация – 24,3%III Согражданство представителей

различных этнических групп – 14%IV Вынужденное жительство людей

различных национальностей – 1,4%

Концепты о казахстанской нации как жителях современного Казахстана и сообществе граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой, синхронизированы между респондентами разных этносов в интервалах значений 26,2–32,7% и 36,5–31,1%, соответственно. Исключение составляет концепт, в основе которого – отождествление казахстанской нации с казахской нацией, который поддерживают 31,9% респондентов-казахов и 12,3% и 13,4% – респондентов других этносов и респондентов-русских.

В корреляции на возраст, на место жительства респондентов их суждения еще больше синхронизированы.

3.2 Представления о «хорошем гражданине»

Ориентация Казахстана на демократические преобра-зования, наряду с действенной системой государственных


155

институтов и рыночной экономикой, предполагает в качестве необходимого условия существование гражданского общества, включающего развитую систему взаимодействий государства, общества и гражданина.

В условиях модернизации большое значение приобретает личное отношение казахстанцев к обновлению общества, определяемое особенностями каждого человека (его культурой, образованностью, кругозором, творческим началом и др.), восприятием активной гражданственности. Одним из измерений гражданственности в международном опыте является выяснение представлений о «хорошем гражданине».

Тематический контекст «хорошего гражданина» возник в связи с поиском идентификационных оснований демократизирующегося общества, когда факторы идеологизации и политизации общегражданской жизни становятся все более актуальными.

Понимание казахстанцами концепта гражданственности через видение качеств «хорошего гражданина» показывает, что в массовом сознании сформировано достаточно полное представление об ответственности граждан не только с позиций осознания прав и обязанностей, но и гражданских качеств, формирующих определенный тип политической культуры.

Выбор респондентами характеристик «хорошего гражданина» проявил тенденции:

а) средней политической активности, когда считают важным: – голосовать на выборах – 36,6%; участвовать в деятельности политической партии – 12%; участвовать в политических дискуссиях – 6,3% респондентов;

б) недостаточного осознания гражданского долга и активности, при которых воспитание детей патриотами отмечают лишь 37,3%, желание служить в армии и защищать Отечество демонстрируют 25,9%, участвовать в общественной деятельности – 17%, быть участником общественного движения – 9,5% респондентов (рис. 15).


156

Рис. 15. Распределение ответов на вопрос: «Хороший гражданин – это тот, кто…», %

73,7

54,6

52,8

50,6

49,7

43,3

37,3

36

31,9

31,9

30,5

28,3

28,1

25,9

20,4

18,5

13,4

12

11,8

11,7

9,2

7,6

6,3

0,2

1,9

Соблюдает законы

Порядочен

Справедлив

Уважает родителей, близких

Является хорошим семьянином

Знает и уважает историю своей страны

Воспитывает детей патриотами Казахстана

Голосует на выборах

Противодействует коррупции

Живет и работает во благо государства

Уважает людей других национальностей

Отзывчив и чуток к людям

Терпим, уважает взгляды и мнения других людей

Желает служить в армии, защищать Отечество

Готов оказать взаимопомощь, выручить

Обладает чувством собственного достоинства

Принимает участие в акциях по защите окружающей среды

Участвует в деятельности политической партии, следит за политикой

Демонстрирует уважительное отношение к правительственным решениям

Уважает чужую (частную, государственную) собственность

Является последователем религии

Принимает участие в протестных действиях по защите социальных прав

Участвует в политических дискуссиях

Другое



157

Срез по этническому параметру показывает тенден-циальную схожесть восприятия гражданских качеств респон-дентами разных этнических групп, хотя и с определенными акцентами. В представленной таблице 2 иерархия гражданских качеств выстроена для респондентов-казахов.

Сопоставительный анализ показывает, что для респондентов-русских не столь значим, как для представителей титульной нации и для респондентов других этносов, фактор воспитания детей патриотами Казахстана (30,7%), желание служить в армии и защищать Отечество (21%).

А для респондентов других национальностей характерна большая (по сравнению с выделенными группами респондентов-казахов и респондентов-русских) ориентация на укрепление семейных стратегий (такие индикаторы, как уважение родителей – 57,1%, стремление быть хорошим семьянином – 57,1%), которая показывает преимущественную линию идентификации в «круге первом», в системе кровно-родственных отношений.

Обращают внимание низкие показатели на выбор респондентами таких критериев, как «уважение государственного языка» и «совестливость» (табл. 3).

Таблица 3

Распределение ответов на вопрос:«Хороший гражданин – это тот, кто…» в проекции на этническую принадлежность респондентов, %

Казахи Русские ДругиеСоблюдает законы 73,7 73,7 73,4Справедлив 54,3 48,7 55,8Порядочен 53,5 52,9 65,6Уважает родителей, близких 50,7 48,2 57,1Является хорошим семьянином 48,3 50,0 57,1


158

Продолжение таблицы 3Знает и уважает историю своей страны 47,4 39,3 31,8

Воспитывает детей патриотами Казахстана 41,0 30,7 35,1

Голосует на выборах 35,5 35,1 41,6Противодействует коррупции 33,7 30,7 24,7Живет и работает во благо государства 31,0 33,6 31,8

Уважает людей других национальностей 28,4 31,1 40,3Желает служить в армии, защищать Отечество 28,3 22,1 23,4

Терпим, уважает взгляды и мнения других людей 27,2 28,7 31,2

Отзывчив и чуток к людям 25,9 31,8 32,5Готов оказать взаимопомощь, выручить 20,7 19,7 20,8

Обладает чувством собственного достоинства 19,7 16,4 17,5

Участвует в общественной деятельности 17,6 16,2 16,2

Проявляет сострадание, милосердие 17,1 19,7 17,5Обладает высоким профессионализмом 17,0 11,4 16,2Принимает участие в акциях по защите окружающей среды 13,8 12,5 14,3

Участвует в деятельности политической партии, следит за политикой

12,2 11,6 12,3

Уважает чужую (частную, государственную) собственность 11,9 11,6 11,0


11,1 12,7 13,6

Является участником общественного движения 10,6 7,2 9,7

Является последователем религии 10,2 7,9 7,8Принимает участие в протестных действиях по защите социальных прав 8,7 4,6 9,7


159

Окончание таблицы 3Участвует в политических дискуссиях 6,8 4,8 7,8Затрудняюсь ответить 1,8 2,4 1,3Уважает язык государства 0,1 0,0 0,0Совестливый 0,0 0,0 0,6

В целом тенденции проявляют отход от подданнического типа политической культуры, характерной для гражданской идентификации в условиях посттоталитарного периода. Ситуация отмечена амбивалентными позициями и вызвана тем, что в основе ментального выбора – конструкты коллективистского сознания, а условия для выбора ценностей продиктованы новым – рыночным укладом с утверждением соответствующей системы ценностей, обусловленных конкуренцией и индивидуализацией жизни.

3.3 Гражданин и государство: линии демаркации и векторы доверия

Для большинства казахстанцев годы суверенизации стали периодом ресоциализации, отмеченной существенной трансформацией основополагающих установок и жизненных ориентиров: социокультурных, экономических, политических, нравственно-духовных. Поиск и обретение нового социального «Я» для многих сограждан осуществлялось в контексте общегражданской идентичности, социального и профессионального переопределения.

Процесс этот не завершен, так как он не только связан с личностным самоопределением, но и предполагает синхронизацию жизни индивидов в соответствии с изменениями общества и государства, связан с артикулированным отношением к властным институтам, и, в частности, к правительству – как органу исполнительной власти (рис. 16).


160

Рис. 16. Распределение ответов на вопрос: «Какие обязательства должно нести правительство перед гражданами»?, %

Хотя респонденты не возлагают на правительство особых надежд, но, в то же время, ожидают от него, в первую очередь, весьма важных мер, обеспечивающих стабильность и предсказуемость общественного развития. Среди них, в первую очередь, респондентами выбраны меры, гарантирующие работу для каждого, кто хочет работать (38,1%), функция контроля и регулирования политики ценообразования (29,5%). Во вторую группу ожиданий выполняемых обязательства

38,1

29,5

15,8

15,8

12,6

12,4

10

6,9

6,3

2,9

2,6

5,5

Гарантировать работу для каждого, кто хочет работать

Держать цены под контролем

Обеспечивать нормальную работу системы здравоохранения

Обеспечивать достойный уровень жизни для пенсионеров

Способствовать уменьшению разрыва в доходах между бедными и богатыми

Гарантировать меры безопасности гражданам, как внутри страны, так и за ее пределами

Обеспечивать должный уровень жизни для безработных

Создавать условия и обеспечивать свободный доступ к основному образованию

Следить за охраной окружающей среды

Заботиться о реализации условий для равных политических прав

Формировать и продвигать в обществе демократические ценности



161

правительства перед гражданами, которая представлена мнениями 1/6 опрошенных, вошли: «обеспечение нормальной работы системы здравоохранения» (15,8%) и «обеспечение достойного уровня жизни пенсионеров» (15,8%).

Сограждане ожидают от Правительства РК принятия и реализации мер, способствующих уменьшению разрыва в доходах между бедными и богатыми (12,6%), гарантированных шагов по обеспечению безопасности граждан в стране и за ее пределами (12,4%), обеспечения должного уровня жизни для безработных (10%), свободного доступа к основному образованию (6,8%), контроля мер за охраной окружающей среды (6,3%).

Таким образом, рейтинг ожиданий проявляет обеспокоенность граждан, в первую очередь, реализацией своих экономических и социальных прав. Обеспечение правительством условий для реализации равных политических прав (2,9%), а также формирования и продвижения демократических ценностей (2,6%) оказывается на последних позициях.

Доверие социальным и политическим институтам, транслирующим идеологические концепты, выступает важным фактором гражданской социализации. Отвечая на вопрос о доверии источникам информации в отношении политических фактов, событий и процессов, респонденты указали на безусловное доверие Президенту РК (55,2%). Этот канал доверия значительно «перекрывает» по уровню доверия другие форматы доставки политической информации респондентам (рис. 17).


162

Рис. 17. Распределение ответов на вопрос: «Каким источникам информации Вы доверяете в большей

степени, когда речь идет о политических событиях?», %

55,2

19,5

8,6

6,1

4,7

4,6

4,5

3,2

1,7

1,6

5,1

2,7

Президенту РК

Государственным средствам массовой информации

Правительству РК

Интернет-ресурсам

Негосударственным средствам массовой информации

Не доверяю источникам информации, когда речь идет о политических событиях

и процессах

Родственникам и друзьям

Парламенту РК

Соседям, коллегам

Оппозиционным средствам массовой информации

Меня не интересуют политические события


4. Восприятие ключевых проблем и интегрирующие концепты общественного развития

163

4. ВОСПРИЯТИЕ КЛЮЧЕВЫХ ПРОБЛЕМ И ИНТЕГРИРУЮЩИЕ КОНЦЕПТЫ ОБЩЕСТВЕННОГО

РАЗВИТИЯ

4.1 Ценностно-смысловая интеграция общества в оценке респондентов

На вопрос о том, сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности, в целом утвердительно ответили 69,6% респондентов (32,7% –явно, значение «да», и 36,9% – предположительно, в значении «скорее, да»), что следует рассматривать как достаточно высокий уровень консенсуса в отношении идейного единства общества. Но, в то же время, для практически третьей части сограждан вопрос о ценностно-смысловой идентификации в пространстве социальной жизни пока еще проблематизирован, при этом 16% с ответом затруднились, а 14,4% полагают, что интеграции по ценностям не происходит (рис. 18).

Рис. 18. Распределение ответов на вопрос: «Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех

граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?», %

32,7

36,9

10,3

4,1

16

Да Скорее, да Скорее, нет Нет Затрудняюсь ответить


164

Проекции ответов по вопросу о сформированных общезначимых ценностях на этническую принадлежность респондентов показали, что процесс более очевиден для респондентов-казахов (35,8%), чем для респондентов других этнических групп (28,6%) и респондентов-русских (27,9%) (рис. 19).

Рис. 19. Распределение ответов на вопрос: «Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее

значение для всех граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?»

в проекции на этничность респондентов, %

Наибольшее число полагающих, что общезначимые для всех граждан ценности еще не сформированы – в группе респондентов других этнических групп (19,4%) и у респондентов-русских (18,4%).

В распределении мнений в корреляции на возраст респондентов обнаруживается тенденциальная схожесть оценок (рис. 20).

35,8

27,9

28,6

34,8

41,2

36,4

7,4

13,6

17,5

4,1

4,8

1,9

17,8

12,5

15,6

Казахи

Русские

Другие



165

Рис. 20. Распределение ответов на вопрос: «Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех

граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?» в проекции на возраст респондентов, %

Среди факторов, которые препятствуют формированию общих ценностей для всех казахстанцев, респонденты выделили и объективные обстоятельства (существенные различия в образе жизни, которые увеличивают дистанцию между ценностно-смысловыми мирами – принятыми и разделяемыми убеждениям сограждан – 15,7% и субъектив- сограждан – 15,7% и субъектив-сограждан – 15,7% и субъектив- – 15,7% и субъектив-ными условиями, которые связаны как с недостаточными уси-лиями государственных институтов (50,8% – в сумме факторов формализма, незаинтересованности чиновников, разрывом между декларациями и реальной практикой, недостаточной информированностью населения о задачах консолидации общества), так и с гражданской пассивностью (14,3%) (табл. 4).

Таблица 4

Факторы, препятствующие формированию общих ценностей, %

Отсутствие достаточных интеллектуальных сил в обществе 19,7Существенные различия в образе жизни и, как следствие, несовпадение убеждений казахстанцев

15,7

30,1

33,7

32,6

35,7

40,7

35,7

36,4

33

9,5

11,4

7,9

13,2

17,0

13,2

17,6

17,6

От 18 до 29 лет



От 61 года и старше



166

Разрыв между задачами государственных программ развития и реальной практикой их выполнения

15,7

Пассивность, отсутствие интереса к политическим процессам у граждан

14,3

Формализм работы государственных институтов в этой области, недостаточная идеологическая работа

13,7

Незаинтересованность чиновников 10,3Недостаточная информированность населения о задачах консолидации общества

7,1

Советское прошлое, ностальгические настроения 0,1Затрудняюсь ответить 16,8

4.2 Ценностная матрица как личностный выбор

Ценностные установки, обозначаемые респондентами в личной смысложизненной проекции, зафиксированы в ответах на вопрос о жизненных приоритетах, которые «высветили» традиционную матрицу ценностей (рис. 21).

Рис. 21. Распределение ответов на вопрос: «Что для Вас является главным в жизни?», %

82,7

72,9

60,5

47,1

46,6

26,3

17,7

14,3

11,9

11,2

8,9

6,3

5,3

4,1

2,5

2,3

2

0,2

0,7

Семья

Здоровье

Дети, их воспитание и социализация

Работа

Родители, забота о них

Деньги

Учеба, образование

Карьера

Работа по дому, в саду, в огороде

Государство

Активный образ жизни, путешествия

Религиозная вера

Досуг, развлечения

Спорт

Интернет, компьютерные технологии

Национальная диаспора

Власть

Другое



167

Как показал мониторинг, приоритетными в своей жизни казахстанцы считают жизнь семьи (82,7%), здоровье (72,9%) и успешную социализацию детей (60,5%).

Работа (47,1%) и забота о родителях (46,6%) оказываются вторыми по значимости. Несмотря на сформировавшийся рыночный уклад, деньги (26,3%) не стали символом и идеалом для казахстанцев.

Учеба и образование значимы для 17,7%, а карьера интересует 14,3%.

Такой фактор гражданской социализации, как «думы о государстве», значим для 11,2%. Религиозная вера как главное дело жизни выделена 6,3% респондентов, в связи с чем можно предположить, что именно этот уровень фиксирует так называемую «истинную религиозность», тесно связанную с религиозным образом жизни, ее смыслообразующими координатами.

Выбор досуга, развлечений (5,1%), спорта (4,1%) указывает на их малодоступность населению.

Наименее значимыми в шкалировании оказались интересы национальной диаспоры (2,3%), власть (2%).

4.3 Риски дезинтеграции социума в представлениях респондентов

Восприятие информации политического плана фокусируется на осмыслении проблем общественной жизни. Респонденты отвечали на вопрос о том, какие из проблем общественной жизни их более всего тревожат. Анализ ответов показывает, что:

- наибольшую тревогу респондентов вызывают вопросы и состояние экономической жизни (безработица, низкий уровень заработной платы, высокие цены на продукты питания и на коммунальные услуги) – диапазон значений от 32,7 до 44,4%;

- далее следует группа проблем, связанных с экзистенциальными основами жизни (высокий уровень преступности и криминогенный фон по месту проживания,


168

беззаконие и несоблюдение прав человека, падение морали и уровня культуры, социальная несправедливость, расслоение общества, бюрократизм и коррупция в органах власти, социальная незащищенность) – в интервалах значений от 19 до 31,3%;

- по мере убывания респонденты отмечают такие факторы тревожности, как экологическую обстановку по месту прожи-вания (16,6%), состояние экономики и неразвитость собствен-ного производства (13,6%), недоступность профессионального образования (12,4%), угрозу утраты языка и культуры этноса (12,1%), межнациональные (6,6%) и межконфессиональные (2,9%) отношения (рис. 22).

Рис 22. Распределение ответов на вопрос: «Какие проблемы общественной жизни Вас более всего тревожат»?, %

44,4

44,4

43,3

32,7

31,1

24,2

23,2

22,4

21,8

19

16,6

13,6

12,4

12,1

8,8

3,9

1,0

3,6

Безработица

Низкая зарплата

Высокие цены на продовольствие

Высокие цены на коммунальные услуги

Рост преступности, криминогенный фон по месту проживания

Беззаконие, несоблюдение прав человека

Падение морали, уровня культуры людей

Социальная несправедливость, усилившееся расслоение населения

Бюрократизм, злоупотребления, коррупция в органах власти

Социальная незащищенность небольшая пенсия, стипендия, отсутствие достойного заработка

Экологическая обстановка по месту проживания

Состояние экономики, неразвитость собственного производства

Недоступность профессионального образования

Угроза утраты языка и культуры моего народа

Межнациональные отношения

Межконфессиональные отношения

Другое



169

Выражение тревожности по поводу осмысленности проблем общественной жизни не означает ощущения безысходности. По поводу происходящих в обществе изменений респонденты испытывают разные чувства: безнадежность и страх называют 1%, безразличие и апатию – 2%, недоверие и тревогу – 13%. Уве- – 13%. Уве-ренно смотрят в будущее 23%, с надеждой на лучшее – 57% рес-пондентов. Таким образом, сограждане в массе своей находятся в состоянии ожидания перемен к лучшей жизни (рис. 23).

Рис. 23. Распределение ответов на вопрос: «Какие чувства Вы испытываете по поводу перемен в современном обществе?», %

Респонденты выделили довольно большой перечень проблем, которые можно рассматривать как «наиболее острые» для общественного развития. По данным мониторинга, следует, что в обществе практически нет таких областей, состояние которых не вызывало бы тревожности сограждан в той или иной степени (рис. 24).

По остроте восприятия проблем лидирует коррупция (39,5%). Далее называются проблемы, связанные с экономикой,

как таковой (ее состоянием, низкими доходами и угрозами бедности, проблемами трудоустройства и безработицы). Диапазон выбранных значений каждой из перечисленных проблем находится в интервале от 28,5 до 35,7%, что является показателем их очень высокой напряженности.

Доступность жилья и его качество как «острая» проблема отмечена 28%, доступность и качество медицинских услуг –

Надежда на лучшее

57,2

Уверенность в будущем

23,4

Недоверие, тревога

13 Затрудняюсь ответить

3,7

Безразличие, апатия

1,5

Безнадежность, страх

1,3

Другой 2,8


170

27,3%, стоимость жилищно-коммунальных услуг актуальна для 22,8%. О состоянии сельского хозяйства как острой проблеме сообщают 22,4% респондентов. Обеспокоены распространением социальных болезней (алкоголизмом, наркоманией, СПИД) – 22,2%, уголовной преступностью – 18,1% респондентов. Эти проблемы находятся в интервале высокой напряженности.

Каждый шестой респондент отметил в качестве «острых» проблем такие, как состояние системы образования (15,3%), угрозы общественной безопасности (15,1%), социальную справедливость (15%), экологическую безопасность (13,5%), кризис морали и культуры (12%), развитие науки и техники (11,5%). Как представляется, пока эти значения отображают среднюю напряженность.

Рис. 24. Распределение ответов на вопрос: «Какие проблемы общественной жизни Казахстана Вы считаете наиболее острыми?»

39,5 35,7

33,7 28,5

28 27,2

22,8 22,4 22,2

18,1 15,3 15,1 15

13,5 12,8

11,5 11

8,4 7,8

7,3 5,9

4,6 0,4

2,2

Коррупция, взяточничество Низкие доходы, угроза бедности

Состояние экономики Проблемы трудоустройства и безработицы

Качество жилья и его доступность Доступность и качество медицинских услуг

Стоимость жилищно-коммунальных услуг Состояние сельского хозяйства

Социальные болезни наркомания, СПИД, … Уголовная преступность

Состояние системы образования Угрозы общественной безопасности

Социальная несправедливость Экологическая безопасность

Кризис морали и культуры Развитие науки и техники

Социальная защищенность Кризис семейных ценностей

Гарантии прав и свобод личности Теневая экономика

Конфликт поколений Высокий уровень внутренней миграции

Другое Затрудняюсь ответить


171

Повысились значения напряженности в такой сфере, как семья: респонденты в 8,4% анкет отмечают кризис семейных ценностей, а в 5,9% – указывают на наличие конфликта поколений.

Мнения респондентов о приоритетах государства в обеспечении курса процветания страны сосредоточены на основополагающих направлениях экономики, социальной политики, культуры и представлены определенной иерархией, в которой, в первую очередь:

- акцентировано значение развития сельскохозяйственного сектора (32,6%);

- указано на необходимость развития промышленного сек-тора (30,7%);

- проявлена задача государственной поддержки семьи (28,4%);

- отмечены высокие ожидания доступа и качества системы здравоохранения (28%) , качественного и доступного образова-ния для всех (27,1%) (рис. 25).

Как следует из выбранных приоритетов, респонденты в качестве приоритетных направлений государственной политики называют ее экономические и социальные векторы (в интервале значений от 15,3 до 32,6%). В качестве социальных отмечены должная социализация детей и подростков (18,8%), достойное положение женщин (15,8%), забота о старших по-колениях (15,3%).

Факторы политической модернизации не воспринимаются в качестве первостепенных (отмечены в диапазоне значений от 6,9 до 13,8%). Только 13,8% отмечают необходимость для процветания страны в преемственности политического курса, 10% видят такие условия в политическом многообразии, 6,9% связывают с партией, выражающей интересы простых людей.


172

Рис. 25. Распределение ответов на вопрос: «На какие направления необходимо обратить внимание и развивать их, чтобы

обеспечить процветание страны?»,%

4.4 Восприятие современных казахстанских идеологем и отношение респондентов к социальным лифтам

В условиях растущего разнообразия, в том числе – усиливающейся дифференциации и сегментации общества, разными возможностями выбора жизненных стратегий, которые существенно отличаются в социальных группах, остаются актуальными задачи по воспроизведению

4

4,1

4,4

6,9

7,6

10

13,8

15,3

15,8

18,8

20,6

27,1

28

28,4

30,7

32,6


Преемственность разных поколений казахстанцев

Религиозное многообразие наличие как традиционных религий,так и новых

Наличие политичесокй партии, выражающей интересы людей

Развитие казахстанских традиций, культуры

Политическое многообразие

Преемственность политического курса на укрепление и устойчивое развитие

Забота о старших поколениях

Достойное положение женщин

Должная социализация детей, подростков

Развитие сферы услуг

Качественное и доступное образование для всех

Доступная и качественная система здравоохранения

Государственная поддержка семьи

Развитие промышленного сектора

Развитие сельскохозяйственного сектора


173

ценностного контекста, который бы выступал своеобразной интегрирующей матрицей для казахстанской общности.

Исследование некоторых идеологических концептов, которые активно воспроизводились в политике суверенного государства, проявило их иерархию в массовом восприятии (рис. 26).

Рис. 26. Распределение ответов на вопрос: «Какие утверждения наиболее важны для современных поколений казахстанцев»?

Как показал мониторинг, наиболее востребованными стали идеологемы, связанные с осознанием казахстанцами:

- общности исторической судьбы (31,5%), которая лежит в основе понятия «народ Казахстана»;

31,5

31,1

30,2

26,9

19,9

17,8

16,8

14,6

13,3

11,9

4,1

4,7

Народ Казахстана – это представители разных народов

Повышение уровня жизни всех казахстанцев

Свобода, стабильность, достойное существование – это наши главные

ценности

Единство казахстанского общества – в многообразии культур

Знание языка и культуры казахского народа обязательно для каждого

казахстанца

Интернационализм, мир, дружба – залог процветания

Справедливое распределение доходов от природных богатств

Патриотизм, любовь к Родине должны быть не лозунгами, а проявлением

Нет – религиозному экстремизму и терроризму

Экономическое развитие страны зависит от сознательной активности

В условиях глобализации надо быть гражданином мира



174

- курса социального государства, политика которого на-правлена на повышение уровня жизни всех казахстанцев (31,1%);

- главных общественных ориентиров в формате норматив-ных ценностей свободы, стабильности и достойного существо-вания (30,2%);

- единства казахстанского общества через многообразие культур (26,9%);

- уважения и знания казахского языка и культуры каждым гражданином (19,9%);

- необходимости интернационализма, мира и дружбы как залога процветания казахстанского общества (17,8%);

- справедливого распределения доходов от природных бо-гатств (16,8%);

- практического патриотизма и гражданственности (14,6%),- неприятия религиозного экстремизма и терроризма

(13,3%);- осознания связи между экономическим развитием и вкла-

дом в него как тружеников, так и ответственных работодателей (11,9%).

Показателем адаптации к рынку, пониманием правил его игры, их принятием стали ответы на вопрос о том, что больше всего соответствует достижению успешной жизни для самих респондентов и их близких.

Каждый третий считает, что залог успешной жизни – в собственных усилиях в образовании, в труде, в семейной жизни (33,3%); связывают успешность жизни с профессиональным совершенствованием – 28,3%.

Такие традиционные каналы социализации, как протекционизм, удачный брак, принадлежность к политической партии называют всего 5–7% респондентов. Считают, что религиозная вера дает достаточные нравственные опоры для жизни современного казахстанца, а участие в жизни религиозной общины обеспечивает потребность в духовном совершенствовании и достижении полной жизни – 5,7% респондентов (рис. 27).


175

Рис. 27. Распределение ответов на вопрос: «Как Вы считаете, что больше всего соответствует достижению

успешной жизни для Вас и Ваших близких?», %

Таким образом, мониторинг выявил: 1) достаточно прочное «укоренение» казахстанских идео-

логем в общественной ментальности; 2) понимание респондентами личной ответственности за

благополучие семьи;3) высокий уровень ожиданий от государства в реализа-

ции устойчивого социально-экономического и политического курса на стабильность всех сфер жизнедеятельности общества через создание соответствующих институциональных условий;

4) паритетное восприятие актуальности экономических и политических задач общественного развития;

5) готовность совершенствовать отношения в системе «го-сударство-гражданин».

33,8

28,3

7,1

6,9

6,5

5,7

5,4

6,3

Только собственные усилия в образовании в труде в семейной

жизни – залог жизненного успеха Чтобы быть успешным, надо

стремиться к профессиональному совершенству

Без поддержки родителей, родных трудно достичь желаемого

Важные влиятельные связи, протекция

Удачный брак – путь к благополучной жизни

Религиозная вера дает достаточные нравственные опоры для жизни,

участие в жизни РО

Участие в политической деятельности – один из путей к успеху



176

Выводы по исследованию

1. С обретением независимости в Казахстане были обозначены стратегические направления и цели курса на построение государственности на базе рыночного уклада, демократических ценностей, правового регулирования отношений, приоритетности социального развития. Транзитный этап с начала 1990-х гг. выявил неоднозначные процессы, вызванные проявлениями новейшей институциональности в связи с трансформацией социальной структуры, формированием менталитета, развитием новой гражданственности. Происходящие изменения инициировали потребность в разнообразной идентификации.

2. Формирование казахстанской гражданственности опосредовано появлением нового поколения казахстанцев, становление которого совпало со временем развития суверенитета, когда утверждались принципы демократии и получили институционализацию рыночные отношения, существенно модифицировались мировоззренческие парадигмы (как в отношении смыслообразующих жизненных концептов, так и в отношении идеалов). В Казахстане выстраивается обновленная система ценностей. При этом единство казахстанского общества в немалой степени зависит от возможности трансляции традиций, укоренения духовно-нравственных ценностей, общих для различных поколений и воспроизводимых в семье, в системе воспитания, образования.

3. Вопрос о необходимости и достаточности соответствующих условий идеологической самоидентифика-ции для Казахстана в условиях становления и развития отечественного суверенитета по-прежнему актуален. Идеологическое самоопределение позволяет четко обозначить ориентиры предпочтительного развития общества, государства и граждан, создавая предпосылки для формирования результативной социальной, культурной, экономической политики в условиях поликультурности и многоэтничности.

Выводы по исследованию 177

4. В условиях демократизации разных аспектов жизнедеятельности социума встает вопрос о формировании и укоренении в менталитете казахстанцев общегражданских ценностей. Казахстан ставит задачу развития человеческого капитала, эффективного становления поколений личностно зрелых граждан, что предполагает не только осознанный выбор мировоззренческой парадигмы, но и способность к многообразной самоидентичности.

5. За годы независимости не только появилось, но уже «входит» в самостоятельную социальную жизнь новое поколение казахстанцев, в связи с чем становится актуальным выявление тенденций трансформации социума в аспекте его интегральных характеристик, в том числе – преемственности поколений через ценностно-смысловые концепты исторической, культурной памяти.

6. Ориентация Казахстана на демократические преобразования, наряду с действенной системой государственных институтов и эффективной рыночной экономикой, предполагает в качестве необходимого условия существование и динамичное развитие гражданского общества, формирование активной гражданственности с отходом от установок на государственный патернализм и переносом центра тяжести на собственные возможности и усилия для достижения искомой идентичности.

7. Результаты исследования включают выявление характе-ристик гражданской идентичности с позиций восприятия и оценки различными референтными группами социально-политических изменений в Казахстане, проекций личностной и социальной самоидентификации в геополитической, этнокультурной и гражданской перспективах, самоиденти-фикации гражданской позиции в предпочтении общезначимых ценностно-смысловых концептов казахстанской идеологии, ранжирование актуальных проблем, существенно влияющих на гражданскую идентичность казахстанцев, и др.

8. Мониторинг общественной ментальности, спроециро-ванный на исследование идеологических концептов, нашедших


178

отклик у сограждан, на понимание ими взаимосвязи гражданина и государства, на восприятие остроты общественных проблем, на изучение проективных устремлений и ценностных установок, обозначаемых как приоритетные для жизни и др. показывает, что в казахстанской идеологии достигнут паритет в понимании задач политического курса, как со стороны их трансляции властью, так и со стороны восприятия массовым сознанием. Последнее критично и объективно оценивает реальное состояние общественного развития, сигнализирует об остроте ситуации, готово к вовлечению в трудовую активность в производственной (промышленной и сельскохозяйственной), непроизводственной (услуги) сферах, надеется быть услышанным.

9. На этапе социально-экономической модернизации и политической демократизации, совершенствования казахстанской государственности приобретает особую актуальность процесс консолидации общества. Оценочные суждения относительно значимости актуальных социальных и политических вопросов, характеризующих степень включенности респондентов в процессы функционирования гражданской сферы общества, заинтересованность в решении тех или иных проблем общегражданского, государственного значения проявляют достаточно критичный уровень массового сознания.

10. Становящаяся система гражданских ценностей «вырастает» из осмысленного, отрефлексированного понимания соотечественниками общности исторической судьбы, соответствующей реалиям исторического процесса не только в его прошлом, но и актуальном настоящем. Сфера изменения социоэкономического, политического, культурного контекстов жизни связана с представлениями в массовом сознании, соизмеренными с реальными жизненными контекстами, таких условий, как качество жизни, доступность благ, возможность достижения благополучной жизни профессиональной подготовкой, упорным трудом, семейной поддержкой.

Выводы по исследованию 179

11. В первую очередь респонденты заявляют о социальных полномочиях – как способности действовать в контексте социальных отношений в сфере знаний, рынка труда, должной социализации молодых поколений через доступ к образованию и программы поддержки семьи.

12. Со стороны государства респондентами ожидается обеспечение условий социально-экономической безопасности – как набора адекватных средств (стандартов) в области гарантированного доступа к работе, достаточных финансовых ресурсов, возможностей воспитывать и давать образование детям, доступа к жилью и чистой окружающей среде, сохранение здоровья и заботы о нем, образования и наличия работы. Респонденты обеспокоены ситуацией с преодолением бедности, выравниванием доходов, совершенствованием социальных лифтов.

13. Сегодня невозможно разрабатывать эффективные политические решения в области идеологии вне или без учета реально разворачивающихся процессов в сфере меняющейся религиозности. Наличная религиозность населения в настоящий момент выступает одним из самых динамичных социетальных факторов, существенным образом влияющим на цели развития общества, меняющим ценностно-смысловой контекст жизнедеятельности граждан.

14. В период суверенизации значительно увеличилось количество религиозных организаций и групп, новые религиозные движения разного толка (на ниве исламизации, евангелизации, неоориенталистики, сетевого маркетинга и проч.) достаточно «успешно» интегрируются в толерантное казахстанское общество. Результирующие следствия «новой религиозности» показывают, что достаточно большие группы сограждан, вовлеченные в НРО, фактически оказались в ситуации утратной идентичности, стали носителями новой «религиозной» (точнее – квазирелигиозной) идеологии и субкультуры, которые содействуют маргинализации.

15. Сам процесс изменения ментальности (включая ее религиозную компоненту) имеет латентный характер. В


180

условиях светского государства, многоконфессионального и поликультурного общества становится важным переосмысление значения, определение места религии в контексте жизнедеятельности, понимание ее современных функций, выстраивание эффективной государственной политики взаимодействия государства и религии, поиск новой идеологии.

16. Мониторинг показал, что изучение ценностного контекста современной казахстанской жизни открывает возможности эффективного государственного управления, направленного на достижение задач общенационального согласия, стабильного и процветающего развития нации. При этом само понимание казахстанской нации центрируется вокруг ее политологического смысла – гражданской нации в формате новой исторической общности – казахстанского народа.

17. Чувство сопричастности отдельной человеческой судьбы общегосударственным, общенациональным векторам развития способствует интеграции общества, создает атмосферу стабильного настоящего и предсказуемого будущего, а изучение гражданской ментальности рассматривается как необходимый рычаг управляемости обществом.

Приложение 181

ПРИЛОЖЕНИЕ

КОРРЕЛЯЦИИ ЗНАЧЕНИЙ (в % выражении)

Корреляции по возрастной принадлежности респондентов

Ощущаете ли Вы себя частью современного казахстанского общества?





Да 74,4 71,0 74,5 67,4В какой-то мере ощущаю 21,9 22,7 19,9 26,9

Нет 2,0 4,5 2,9 4,4Затрудняюсь ответить 1,6 1,8 2,6 1,3

Кем Вы являетесь в большей степени?





Представитель своей национальности 30,8 30,0 32,3 31,7

Житель своего города, села 23,5 28,8 28,4 31,3Член своей семьи 39,8 43,2 41,6 35,7Коллега по работе/учебе 3,8 3,2 3,2 0,4Друг, товарищ 7,9 5,3 3,2 3,5Казахстанец, житель своей страны 38,9 38,3 35,5 37,4

Затрудняюсь ответить 1,1 0,8 1,5 2,6

Кем Вы себя чувствуете в большей мере по языковым признакам?





Тюркоязычным 34,2 31,6 27,0 26,4


182

Русскоязычным 28,3 33,1 38,1 54,6Двуязычным 29,6 30,4 30,5 14,1Трехъязычным 4,8 4,1 2,6 3,1Затрудняюсь ответить 3,2 0,8 1,8 1,8

Какой язык для Вас является родным?





Казахский язык 58,8 55,4 53,1 34,8Русский язык 27,6 33,3 37,5 56,4И казахский, и русский язык 9,7 7,1 6,2 3,5Другой язык народов Казахстана 2,7 3,7 2,6 4,4

Иностранный язык 0,2 0,2 0,0 0,0

На каком языке Вы получили общее среднее образование?





Казахский язык 45,5 38,9 33,1 26,0Русский язык 49,5 56,4 65,1 71,4Другой язык народов Казахстана 0,5 1,8 0,9 1,3

На нескольких языках 3,8 2,6 0,9 0,9Иностранный язык 0,0 0,0 0,0 0,4

На каком языке говорят в Вашей семье?





На казахском языке 44,6 43,4 40,2 29,1На русском языке 36,2 43,2 43,4 60,4На другом языке народов Казахстана 1,8 1,4 2,1 1,8

На нескольких языках 17,0 11,8 14,1 8,4На иностранном языке 0,0 0,0 0,3 0,0


На каком языке Вы думаете, говорите, пишете?





На казахском языке 38,0 39,4 35,2 29,1На русском языке 43,4 47,9 50,4 62,6На другом языке народов Казахстана 0,7 0,8 1,2 1,3

На нескольких языках 16,7 11,4 12,6 5,7На иностранном языке 0,2 0,0 0,0 0,0

Кем Вы себя считаете в большей степени – представителем своей национальности или казахстанцем?





Представителем своей национальности 33,5 36,3 37,0 39,6

Казахстанцем 64,5 61,9 61,3 58,1Затрудняюсь ответить 2,0 1,8 1,8 2,2

Кем Вы ощущаете себя в большей степени – азиатом, европейцем, гражданином мира?





Азиатом 50,9 55,0 53,1 38,8Европейцем 12,0 14,6 14,7 22,9Евразийцем 8,1 10,8 13,8 12,3Гражданином мира 21,0 15,6 14,1 16,3Затрудняюсь ответить 7,9 4,1 4,4 9,7

Как Вы понимаете смысл понятия «казахстанская нация»?






13,1 13,6 16,4 13,2


184

Казахская нация 24,4 24,1 25,8 22,0Сообщество граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой

30,5 26,8 26,4 29,5

Жители современного Казахстана 27,1 32,0 26,4 27,8

Вынужденное жительство людей различной национальности

0,7 1,0 1,8 3,1


Что для Вас является главным в жизни?





Семья 79,4 86,2 87,1 74,9Дети, их воспитание и социализация 42,8 63,1 76,0 66,5

Родители, забота о них 56,3 56,2 38,7 18,5Учеба, образование 30,8 12,8 13,5 9,3Работа 48,6 52,9 55,7 18,5Карьера 21,3 16,8 8,5 4,0Деньги 28,7 27,4 24,6 22,0Здоровье 61,8 70,0 80,6 89,0Национальная диаспора 2,7 2,2 1,5 3,1Государство 9,7 9,5 12,3 16,3Власть 1,6 2,8 1,8 1,3Религиозная вера 4,3 3,2 5,9 17,2Досуг, развлечения 8,6 5,5 2,9 2,2Спорт 5,0 5,1 2,6 2,6Активный образ жизни, путешествия 9,7 8,3 7,0 11,5

Работа по дому, в саду, в огороде 5,2 8,5 15,8 26,4



4,5 2,0 1,2 1,8

Благополучие 0,0 0,0 0,0 0,4Отношения с соседями 0,0 0,0 0,0 0,4

Как Вы считаете, сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?





Да 30,1 33,7 32,6 35,7Скорее, да 40,7 35,7 36,4 33,0Скорее, нет 9,5 11,4 7,9 13,2Нет 2,7 6,1 5,6 0,4Затрудняюсь ответить 17,0 13,2 17,6 17,6

Какие факторы препятствуют формированию общих ценностей для всех казахстанцев?





Отсутствие достаточных интеллектуальных сил в обществе

17,5 20,3 17,9 25,1

Формализм работы государственных институтов в этой области,

13,4 11,8 16,4 14,1

Существенные различия в образе жизни, несовпадение убеждений казахстанцев

14,1 16,1 15,0 18,9

Разрыв между задачами государственных программ развития и ре

17,2 15,2 16,7 12,3

Незаинтересованность чиновников 7,7 9,6 11,7 15,0


186

Пассивность, отсутствие интереса к политическим процессам у

12,9 16,1 13,2 15,0

Недостаточная информированность населения о задачах консолидации общества

6,6 5,5 8,5 9,3

Советское прошлое, ностальгические настроения

0,2 0,0 0,3 0,0


Хороший гражданин – этот тот, кто...





Соблюдает законы 69,9 71,0 79,2 78,4Голосует на выборах 32,4 38,3 34,3 40,5Участвует в деятельности политической партии, следит за политическими событиями

11,1 13,0 12,0 11,9

Является участником общественного движения 9,0 11,4 9,7 6,2

Знает и уважает историю своей страны 44,6 41,0 44,0 44,9

Желает служить в армии, защищать Отечество 27,1 29,0 27,0 15,4

Противодействует коррупции 36,2 31,6 28,2 29,5

Является последователем религии 10,0 10,5 7,3 7,9


9,5 12,0 11,7 16,3

Участвует в общественной деятельности

18,3 17,0 18,2 12,8



7,0 8,3 7,3 7,5

Участвует в политических дискуссиях 7,2 5,7 6,5 5,7


14,7 13,2 13,5 11,5

Является хорошим семьянином 40,5 51,5 53,7 57,7

Живет и работает во благо государства 32,1 33,9 29,0 31,3

Воспитывает детей патриотами Казахстана 36,2 37,1 39,0 37,0

Уважает родителей, близких 50,5 49,3 54,0 48,9

Порядочен 50,5 51,3 60,1 61,2Справедлив 52,7 50,1 54,3 56,4Отзывчив и чуток к людям 25,6 26,8 31,7 32,2

Терпим, уважает взгляды и мнения других людей 28,3 23,5 29,9 34,8

Обладает чувством собственного достоинства 15,4 21,1 22,0 13,7

Проявляет сострадание, милосердие 14,7 19,3 21,7 15,9

Уважает людей других национальностей 28,1 28,2 32,8 36,6

Готов оказать взаимопомощь, выручить 19,5 21,1 19,1 22,9


12,2 12,8 11,1 9,3

Обладает высоким профессионализмом 12,9 15,2 19,1 14,1

Совестливый 0,0 0,2 0,0 0,0Уважает язык государства 0,0 0,0 0,3 0,0Затрудняюсь ответить 3,2 1,4 1,5 1,3


188

Каким источникам информации Вы доверяете в большей степени, когда речь идет о политических событиях?





Президенту РК 52,3 52,5 56,3 64,8Правительству РК 10,0 8,1 7,9 8,4Парламенту РК 3,6 1,6 4,4 4,0Государственным средствам массовой информации

17,0 20,3 19,6 22,5


4,8 4,9 6,2 1,8

Интернет-ресурсам 9,7 6,1 4,4 1,8Оппозиционным средствам массовой информации

0,5 2,4 1,8 1,8

Соседям, коллегам 0,9 2,6 1,5 1,3Родственникам и друзьям 4,3 4,1 5,6 4,4

Не доверяю источникам информации, когда речь идет о политических событиях и процессах

3,6 4,5 6,5 4,0

Меня не интересуют политические события 4,5 4,9 6,2 5,3


Какие проблемы общественной жизни Казахстана Вы считаете наиболее острыми?





Состояние экономики 32,8 34,9 38,1 26,4Состояние сельского хозяйства 18,8 20,3 27,9 25,6

Развитие науки и техники 13,6 11,6 9,4 10,6


Коррупция, взяточничество 41,6 39,4 40,8 33,5

Угрозы общественной безопасности 19,5 14,6 12,0 12,3

Теневая экономика 7,7 6,9 7,9 6,6Кризис морали и культуры 12,2 12,8 13,5 12,8Кризис семейных ценностей 7,0 9,3 8,8 8,4Конфликт поколений 5,9 7,1 4,1 6,2Высокий уровень внутренней миграции 4,1 6,5 3,2 3,5

Состояние системы образования 16,7 15,4 15,8 11,5

Доступность и качество медицинских услуг 20,1 25,8 29,0 41,4

Социальные болезни: наркомания, СПИД, алкоголизм

22,2 23,3 20,2 22,5

Уголовная преступность 19,0 18,7 16,1 18,1Стоимость жилищно-коммунальных услуг 19,0 24,5 23,5 25,1

Качество жилья и его доступность 31,7 29,8 27,3 18,1

Низкие доходы, угроза бедности 34,6 33,5 40,8 34,8

Социальная несправедливость 10,9 17,2 17,6 14,5

Гарантии прав и свобод личности 8,8 9,3 5,9 5,3

Проблемы трудоустройства и безработица

27,4 28,8 32,0 24,7

Социальная защищенность 9,0 10,8 10,9 15,9Экологическая безопасность 15,6 12,8 11,7 13,7

Досуг молодежи 0,0 0,0 0,0 0,4Кредиты в банках 0,0 0,0 0,3 0,0Здоровье населения 0,0 0,0 0,0 0,4Независимость Казахстана 0,0 0,0 0,3 0,0


190

Какие чувства Вы испытываете по поводу перемен в современном обществе?

От 18 до

29 летОт 30 до

45 летОт 46 до

60 летОт 61 года и старше

Уверенность в будущем 25,3 23,5 20,8 22,9Надежда на лучшее 56,3 56,4 60,4 55,5Недоверие, тревога 10,4 14,2 13,2 15,0Безразличие, апатия 2,3 1,2 1,5 0,9Безнадежность, страх 1,1 1,8 0,9 1,3Затрудняюсь ответить 4,5 2,8 3,2 4,4

Какие обязательства должно нести правительство перед гражданами?






35,5 38,1 46,0 31,3

Держать цены под контролем 27,4 26,0 32,3 37,0


14,5 13,0 19,6 18,5


11,3 11,8 17,3 31,3


11,1 10,5 10,0 7,0

Способствовать уменьшению разрыва в доходах между бедными и

14,0 12,8 14,4 7,0


10,6 5,1 7,3 2,6



2,9 3,2 3,5 1,3

Следить за охраной окружающей среды 3,8 6,7 7,0 9,3

Гарантировать меры безопасности гражданам, как внутри страны

12,0 12,6 11,7 14,1


1,8 3,0 2,9 2,6


Как Вы считаете, что больше всего соответствует достижению успешной жизни для Вас и Ваших близких?





Чтобы быть успешным, надо стремиться к профессиональному совершенству

30,8 27,2 27,6 27,3


4,1 6,7 5,6 4,8

Религиозная вера дает достаточные нравственные опоры для жизни, участие в жизни РО

5,0 5,3 6,7 6,6

Удачный брак – путь к благополучной жизни 6,3 7,1 5,6 7,0

Только собственные усилия в образовании, в труде, в семейной жизни – залог жизненного успеха

31,9 36,1 32,6 34,4


9,0 5,1 7,9 6,2


192

Важные влиятельные связи, протекция 5,9 7,3 8,5 5,7


На какие направления необходимо обратить внимание и развивать, чтобы обеспечить процветание страны?





Развитие промышленного сектора 28,5 30,8 34,3 29,1


28,5 31,4 38,7 33,9

Развитие сферы услуг 21,9 21,9 17,6 19,8Качественное и доступное образование для всех

33,7 26,0 25,5 18,9


27,4 27,4 26,1 33,5

Наличие политической партии, выражающей интересы простых людей

7,0 8,3 4,4 7,5


12,9 11,6 18,5 13,2

Политическое многообразие 10,9 13,0 8,2 4,8

Религиозное многообразие, наличие как традиционных религий, так и новых РО

3,4 5,1 5,9 2,6

Государственная поддержка семьи 27,4 31,0 25,8 28,6

Достойное положение женщин 12,0 16,8 16,1 20,3

Забота о старших поколениях 12,4 12,8 16,1 25,1


Должная социализация детей, подростков 21,3 17,2 18,5 17,6

Преемственность разных поколений казахстанцев 4,3 3,0 4,1 5,7

Развитие казахстанских традиций, культуры 7,0 7,9 7,3 8,4


Какие утверждения наиболее важны для современных поколений казахстанцев?






24,0 28,4 26,4 30,0

Народ Казахстана – это представители разных народов, объединенных общей судьбой

33,7 27,0 34,3 32,6

Знание языка и культуры казахского народа обязательно для каждого казахстанца

22,4 22,3 17,6 13,2

Свобода, стабильность, достойное существование – это наши главные общественные ориентиры

28,1 30,2 29,9 34,8

Интернационализм, мир, дружба – залог процветания казахстанского общества

15,6 17,4 21,4 17,6


13,3 16,2 21,7 17,6

Повышение уровня жизни всех казахстанцев 29,0 32,5 32,8 30,0


194

Патриотизм, любовь к Родине должны быть не лозунгами, а проявляться каждым гражданином практически

14,5 18,5 11,1 11,5

Экономическое развитие страны зависит от сознательной активности тружеников и работодателей

12,9 9,7 12,6 13,7


14,5 13,8 12,3 11,5


5,9 4,1 3,8 0,9


Какие проблемы общественной жизни Вас более всего тревожат?






33,0 33,5 26,1 29,5

Межнациональные отношения 10,2 8,1 9,7 6,6

Межконфессиональные отношения 4,5 4,7 2,3 3,1

Падение морали, уровня культуры людей 21,3 22,1 24,0 28,2

Беззаконие, несоблюдение прав человека 24,4 23,7 24,0 24,7

Угроза утраты языка и культуры моего народа 16,5 11,6 10,3 7,5


17,2 21,1 29,3 25,1



16,3 13,0 10,9 5,7

Высокие цены на продовольствие 38,0 41,8 46,6 52,0

Высокие цены на коммунальные услуги 26,7 33,5 32,6 42,7

Безработица 45,2 45,0 46,9 37,9Низкая зарплата 45,2 43,8 51,9 33,0Состояние экономики, неразвитость собственного производства

13,6 13,8 15,8 9,7


21,0 23,9 23,2 16,7

Экологическая обстановка по месту проживания 16,5 15,0 18,2 18,1

Социальная незащищенность: небольшая пенсия, стипендия, отсутствие достойного заработка

12,2 18,3 19,6 32,6

Проблемы инвалидов 0,0 0,0 0,0 0,4Нет транспорта 0,0 0,0 0,3 0,0Проблемы здравоохранения, нет скорой помощи

0,2 0,0 0,3 1,3

Нет кабельного ТВ 0,0 0,0 0,3 0,0Некачественные продукты в магазинах, на рынках 0,0 0,0 0,0 0,4

Доступное жилье 0,5 0,2 0,0 0,4Угроза экстремизма 0,0 0,0 0,6 0,0Затрудняюсь ответить 4,5 3,7 2,6 3,1


196

Корреляции по этнической принадлежности респондентов


Казахи Русские ДругиеДа 80,5 58,6 64,9В какой-то мере ощущаю 16,1 33,1 27,9Нет 1,8 6,1 4,5Затрудняюсь ответить 1,6 2,2 2,6


Казахи Русские ДругиеКазахстанец, житель своей страны 40,0 34,4 34,4Член своей семьи 39,2 42,8 43,5Представитель своей национальности 35,7 22,8 27,9Житель своего города, села 23,5 35,3 27,9Друг, товарищ 4,6 7,2 3,9Коллега по работе/учебе 3,2 2,6 2,6Затрудняюсь ответить 1,2 1,3 1,9


Казахи Русские ДругиеТюркоязычным 48,5 1,3 13,0Русскоязычным 5,0 91,4 51,9Двуязычным 40,3 4,8 22,7Трехъязычным 3,8 1,1 11,7Затрудняюсь ответить 2,4 1,3 0,6


Казахи Русские ДругиеКазахский язык 86,5 1,8 8,4


Русский язык 4 95,6 49,4И казахский, и русский язык 9,3 2,2 9,1Другой язык народов Казахстана 0,3 0,2 29,2Иностранный язык 0,0 0,0 1,3


Казахи Русские ДругиеКазахский язык 61,6 1,1 6,5Русский язык 34,4 96,7 86,4Другой язык народов Казахстана 1,0 0,2 4,5На нескольких языках 2,7 2,0 1,3Иностранный язык 0,0 0,0 0,6


Казахи Русские Другие

На казахском языке 67,2 0,9 6,5На русском языке 13,3 97,1 62,3На другом языке народов Казахстана 0,9 0,0 11,7На нескольких языках 18,4 1,8 18,2На иностранном языке 0,0 0,0 0,6


Казахи Русские ДругиеПредставителем своей национальности 38,5 33,8 29,2Казахстанцем 59,9 63,2 70,1Затрудняюсь ответить 1,6 3,1 0,6


Казахи Русские ДругиеНа казахском языке 59,4 2,4 4,5На русском языке 20,9 95,6 77,3


198

На другом языке народов Казахстана 0,4 0,2 5,8На нескольких языках 18,3 1,3 11,0На иностранном языке 0,0 0,0 0,6


Казахи Русские ДругиеАзиатом 73,3 9,9 42,2Европейцем 1,1 41,7 17,5Евразийцем 7,4 16,2 15,6Гражданином мира 13,2 23,7 18,8Затрудняюсь ответить 4,9 8,6 5,8


Казахи Русские ДругиеСогражданство людей различных этнических групп 11,2 17,5 20,1

Казахская нация 31,9 13,4 12,3Сообщество граждан разных народов и национальностей 26,5 31,1 29,2

Жители современного Казахстана 26,2 32,7 31,2Вынужденное жительство людей различных национальностей 1,1 1,1 3,9

Затрудняюсь ответить 3,0 4,2 3,2


Казахи Русские ДругиеСемья 84,0 79,6 84,4Здоровье 72,8 72,4 74,7Дети, их воспитание и социализация 61,9 56,1 65,6Родители, забота о них 52,3 37,3 40,9Работа 48,8 42,3 51,3Деньги 25,4 27,6 27,9Учеба, образование 20,9 12,3 14,9


Карьера 14,2 13,6 16,9Государство 13,3 8,8 6,5Работа по дому, в саду, в огороде 9,0 17,3 13,0Активный образ жизни, путешествия 8,4 10,1 8,4Религиозная вера 6,0 7,0 5,2Досуг, развлечения 4,5 7,0 5,2Спорт 4,1 3,9 4,5Интернет, компьютерные технологии 2,4 2,9 2,6Национальная диаспора 2,2 1,5 5,2Власть 2,2 1,5 1,9Затрудняюсь ответить 0,7 0,7 0,6Отношения с соседями 0,1 0,0 0,0Благополучие 0,0 0,2 0,0

Верующий ли Вы человек?

Казахи Русские ДругиеДа 43,3 41,2 42,2Скорее верующий, чем неверующий 37,6 41,7 34,4Скорее неверующий, чем верующий 7,6 9,0 11,7Нет 9,1 6,1 7,8Затрудняюсь ответить 2,4 2,0 3,9

Чем для Вас является религия?

Казахи Русские ДругиеУход от суеты мира 4,8 9,4 5,8Истина и смысл жизни 14,4 10,5 14,3Духовность, делающая человека человеком 34,7 33,1 33,1

Нравственная поддержка, способ укрепления духа 16,5 22,4 23,4

Культурная традиция 16,5 13,6 16,2Заблуждение и самообман, опиум для народа 2,5 2,6 3,2

Устаревшая идеология 1,8 3,9 2,6Затрудняюсь ответить 11,1 7,0 6,5


200

О деятельности каких религиозных организаций Вы знаете?

Казахи Русские ДругиеЗнаю как о традиционных, так и о новых религиозных направлениях 23,4 35,5 24,7

Знаю о деятельности только традиционных религий 38,3 39,9 46,1

Знаю о деятельности только новых религиозных религий 5,3 2,0 3,2

Ничего не знаю о деятельности религиозных организаций 20,8 14,5 17,5


Каково влияние традиционных религий на казахстанское общество?

Казахи Русские ДругиеВлияние значительное положительное 29,2 28,7 26,0

Влияние незначительное положительное 26,0 27,9 29,2

Нет эффективного влияния 15,3 15,1 22,7Влияние незначительное и, скорее, негативное 5,5 3,9 5,2

Влияние значительное негативное 4,4 4,2 1,3Затрудняюсь ответить 19,6 20,2 15,6

Как влияют на жизнь казахстанцев новые религиозные движения?

Казахи Русские ДругиеВлияние значительное положительное 12,1 11,4 10,4Влияние незначительное положительное 13,1 13,4 15,6Нет эффективного влияния 19,3 20,6 25,3Влияние незначительное и, скорее, негативное 16,1 14,5 16,9

Влияние значительное негативное 14,9 14,9 12,3Затрудняюсь ответить 24,5 25,2 19,5


Каким Вы видите будущее Казахстана с учетом меняющейся роли религии?

Казахи Русские ДругиеКазахстан – светское демократическое социальное правовое государство 71,8 68,9 63,0

Казахстан – религиозное государство с соответствующими правовыми установлениями

15,5 15,8 20,1


Как Вы считаете, сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?

Казахи Русские ДругиеДа 35,8 27,9 28,6Скорее, да 34,8 41,2 36,4Скорее, нет 7,4 13,6 17,5Нет 4,1 4,8 1,9Затрудняюсь ответить 17,8 12,5 15,6


Казахи Русские ДругиеОтсутствие достаточных интеллектуальных сил в обществе 19,5 19,7 20,1

Затрудняюсь ответить 19,0 14,5 11,0Разрыв между задачами государственных программ развития и практикой 15,3 17,1 14,3

Пассивность, отсутствие интереса к политическим процессам 14,9 11,4 19,5

Существенные различия в образе жизни и, как следствие, несовпадение убеждений 14,1 18,4 16,2

Формализм работы государственных институтов в этой области, 13,7 12,7 16,2

Незаинтересованность чиновников 9,5 11,8 10,4


202

Недостаточная информированность населения о задачах консолидации 5,8 7,9 11,7

Советское прошлое, ностальгические настроения 0,2 0,0 0,0


Казахи Русские ДругиеСоблюдает законы 73,7 73,7 73,4Справедлив 54,3 48,7 55,8Порядочен 53,5 52,9 65,6Уважает родителей, близких 50,7 48,2 57,1Является хорошим семьянином 48,3 50,0 57,1Знает и уважает историю своей страны 47,4 39,3 31,8Воспитывает детей патриотами Казахстана 41,0 30,7 35,1

Голосует на выборах 35,5 35,1 41,6Противодействует коррупции 33,7 30,7 24,7Живет и работает во благо государства 31,0 33,6 31,8Уважает людей других национальностей 28,4 31,1 40,3Желает служить в армии, защищать Отечество 28,3 22,1 23,4

Терпим, уважает взгляды и мнения других людей 27,2 28,7 31,2

Отзывчив и чуток к людям 25,9 31,8 32,5Готов оказать взаимопомощь, выручить 20,7 19,7 20,8Обладает чувством собственного достоинства 19,7 16,4 17,5

Участвует в общественной деятельности 17,6 16,2 16,2

Проявляет сострадание, милосердие 17,1 19,7 17,5Обладает высоким профессионализмом 17,0 11,4 16,2Принимает участие в акциях по защите окружающей среды 13,8 12,5 14,3

Участвует в деятельности политической партии 12,2 11,6 12,3


Уважает чужую (частную, государственную) собственность 11,9 11,6 11,0

Демонстрирует уважительное отношение к решениям 11,1 12,7 13,6

Является участником общественного движения 10,6 7,2 9,7

Является последователем религии 10,2 7,9 7,8Принимает участие в протестных действиях по защите социальных прав 8,7 4,6 9,7

Участвует в политических дискуссиях 6,8 4,8 7,8Затрудняюсь ответить 1,8 2,4 1,3Уважает язык государства 0,1 0,0 0,0Совестливый 0,0 0,0 0,6


Казахи Русские ДругиеПрезиденту РК 55,5 55,5 51,9Правительству РК 10,8 5,5 5,8Парламенту РК 3,7 2,6 1,9Государственным средствам массовой информации 16,5 23,5 25,3

Негосударственным средствам массовой информации 5,8 2,2 5,2

Интернет-ресурсам 6,7 5,7 3,9Оппозиционным средствам массовой информации 1,6 1,8 1,3

Соседям, коллегам 1,7 1,8 1,3Родственникам и друзьям 3,7 5,7 5,8Не доверяю источникам информации, когда речь идет о политических процессах 3,8 5,0 7,8

Меня не интересуют политические события 4,9 4,2 9,1



204


Казахи Русские ДругиеКоррупция, взяточничество 40,5 39,0 34,4Низкие доходы, угроза бедности 34,7 36,6 38,3Состояние экономики 33,3 35,3 31,8Проблемы трудоустройства и безработицы 31,7 23,2 25,3

Качество жилья и его доступность 29,6 25,4 26,6Доступность и качество медицинских услуг 23,6 33,1 30,5

Социальные болезни: наркомания, СПИД, алкоголизм 23,6 23,5 9,7

Состояние сельского хозяйства 23,4 20,6 21,4Стоимость жилищно-коммунальных услуг 21,5 23,9 26,6

Уголовная преступность 20,3 13,4 19,5Угрозы общественной безопасности 16,1 12,5 16,9Социальная несправедливость 15,9 13,6 14,3Состояние системы образования 15,3 16,0 13,0Кризис морали и культуры 14,1 10,3 12,3Экологическая безопасность 14,1 12,7 12,3Развитие науки и техники 12,1 11,0 9,7Социальная защищенность 10,8 11,4 11,7Кризис семейных ценностей 9,9 6,4 5,8Гарантии прав и свобод личности 8,8 6,1 6,5Теневая экономика 8,1 6,6 5,2Высокий уровень внутренней миграции 4,9 3,9 4,5Конфликт поколений 4,6 7,0 10,4Затрудняюсь ответить 2,4 2,0 1,9Независимость Казахстана 0,1 0,0 0,0Досуг молодежи 0,0 0,2 0,0Кредиты в банках 0,0 0,2 0,0Здоровье населения 0,0 0,2 0,0



Казахи Русские ДругиеНадежда на лучшее 55,4 61,2 55,2Уверенность в будущем 26,8 16,9 22,7Недоверие, тревога 11,6 15,8 12,3Затрудняюсь ответить 4,0 2,0 6,5Безнадежность, страх 1,1 1,8 1,3Безразличие, апатия 1,0 2,4 1,9


Казахи Русские ДругиеГарантировать работу для каждого, кто хочет работать 35,9 39,3 47,4

Держать цены под контролем 27,7 35,3 22,7Обеспечивать нормальную работу системы здравоохранения 17,1 13,4 14,9

Обеспечивать достойный уровень жизни для пенсионеров 14,3 17,5 19,5


12,4 12,1 13,6

Способствовать уменьшению разрыва в доходах между бедными и богатыми 12,3 14,7 8,4

Обеспечивать должный уровень жизни для безработных 12,1 7,2 6,5


7,6 6,4 3,9

Следить за охраной окружающей среды 6,9 5,7 4,5Затрудняюсь ответить 6,0 4,4 5,2Заботиться о реализации условий для равных политических прав 3,1 2,2 3,9

Формировать и продвигать в обществе демократические ценности 2,8 1,8 3,9


206

Что больше всего соответствует достижению успешной жизни для Вас и Ваших близких?

Казахи Русские ДругиеТолько собственные усилия в образовании, в труде, в семейной жизни 30,9 39,0 35,1


30,7 23,7 28,6

Затрудняюсь ответить 6,7 5,9 4,5Удачный брак – путь к благополучной жизни 6,6 6,4 6,5

Без поддержки родителей, родных трудно достичь желаемого 6,6 7,0 9,7

Важные влиятельные связи, протекция 6,6 7,5 7,1Участие в политической деятельности – один из путей к успеху 6,2 4,2 4,5

Религиозная вера дает достаточные нравственные опоры для жизни 5,7 6,4 3,9


Казахи Русские ДругиеРазвитие сельскохозяйственного сектора 34,8 29,4 29,2

Развитие промышленного сектора 29,3 32,9 31,8Доступная и качественная система здравоохранения 27,7 29,2 26,6

Государственная поддержка семьи 27,0 31,6 27,3Качественное и доступное образование для всех 26,2 28,3 28,6

Развитие сферы услуг 19,8 20,8 24,7Должная социализация детей, подростков 19,3 18,6 16,2

Преемственность политического курса на укрепление и устойчивое развитие 15,7 10,1 13,6

Достойное положение женщин 15,3 16,0 17,5


Забота о старших поколениях 14,7 15,8 17,5Политическое многообразие 12,0 7,5 6,5Развитие казахстанских традиций, культуры 9,4 4,6 5,8

Наличие политической партии, выражающей интересы простых людей 7,1 6,1 8,4

Преемственность разных поколений казахстанцев 4,7 3,1 3,2

Религиозное многообразие, наличие как традиционных, так и новых РО 4,4 4,8 3,2



Казахи Русские ДругиеПовышение уровня жизни всех казахстанцев 30,0 34,2 28,6


29,0 34,0 38,3


28,6 33,8 29,2


27,3 8,3 11,0


26,1 28,1 27,9

Справедливое распределение доходов от природных богатств 19,4 14,3 9,7


15,8 13,8 9,7


15,3 19,3 27,9


208

Нет – религиозному экстремизму и терроризму 13,3 13,2 13,6


12,1 9,9 16,9

Затрудняюсь ответить 5,4 3,7 3,9В условиях глобализации надо быть гражданином мира 4,9 2,9 2,6


Казахи Русские ДругиеБезработица 47,9 36,6 47,4Низкая зарплата 45,7 41,9 44,8Высокие цены на продовольствие 41,9 46,7 41,6Рост преступности, криминогенный фон по месту проживания 33,4 29,6 22,1

Высокие цены на коммунальные услуги 30,3 37,5 31,8Беззаконие, несоблюдение прав человека 25,6 21,1 24,7Падение морали, уровня культуры людей 22,4 26,1 19,5Бюрократизм, злоупотребления, коррупция в органах власти 21,6 22,8 20,1

Социальная несправедливость, усилившееся расслоение населения 21,1 24,1 25,3

Экологическая обстановка по месту проживания 17,6 14,5 17,5


17,2 21,1 22,7

Угроза утраты языка и культуры моего народа 15,5 5,9 11,0

Состояние экономики, неразвитость собственного производства 14,3 12,3 13,0

Недоступность профессионального образования 12,1 12,1 14,9

Межнациональные отношения 7,8 9,4 13,0Межконфессиональные отношения 4,0 3,5 3,9


Затрудняюсь ответить 3,9 3,9 0,6Доступное жилье 0,4 0,0 0,0Угроза экстремизма 0,2 0,0 0,0Проблемы инвалидов 0,0 0,0 0,6Нет транспорта 0,0 0,2 0,0Проблемы здравоохранения, нет скорой помощи 0,0 0,9 0,6

Нет кабельного ТВ 0,0 0,2 0,0Некачественные продукты в магазинах, на рынках 0,0 0,2 0,0


210

Корреляции по образовательному статусу респондентов


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Да 79,1 72,6 77,6 71,4 68,8 72,5 100,0В какой-то мере ощущаю 11,9 23,2 20,0 22,8 25,4 20,0 0,0

Нет 4,5 2,7 0,8 4,3 2,9 7,5 0,0Затрудняюсь ответить 4,5 1,5 1,6 1,5 2,9 0,0 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я


41,8 32,4 32,8 28,2 33,3 20,0 16,7

Житель своего города, села 16,4 28,7 18,4 29,3 28,6 30,0 33,3

Член своей семьи 41,8 42,1 35,2 43,0 34,1 55,0 33,3Коллега по работе/учебе 7,5 2,5 1,6 4,3 1,1 0,0 0,0

Друг, товарищ 6,0 4,7 4,8 6,5 4,0 5,0 0,0Казахстанец, житель своей страны

26,9 41,4 43,2 35,2 38,8 32,5 33,3


Затрудняюсь ответить 1,5 1,0 2,4 1,4 0,7 5,0 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

Тюркоязычным 14,9 34,2 40,0 23,6 38,8 27,5 83,3Русскоязычным 43,3 29,9 26,4 42,2 32,2 57,5 0,0Двуязычным 31,3 28,9 28,0 29,9 23,6 10,0 0,0Трехъязычным 9,0 4,0 3,2 2,7 4,3 5,0 16,7


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

Казахский язык 41,8 59,9 60,8 46,1 57,6 35,0 83,3Русский язык 43,3 27,4 28,0 43,5 32,2 57,5 0,0И казахский, и русский язык 13,4 9,7 7,2 6,1 4,7 2,5 0,0

Другой язык народов Казахстана 0,0 2,5 2,4 3,2 5,4 2,5 16,7

Иностранный язык 0,0 0,0 0,8 0,2 0,0 0,0 0,0


212


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

Казахский язык 26,9 39,2 48,0 31,0 47,5 32,5 66,7Русский язык 65,7 56,6 44,8 66,3 49,3 65,0 33,3Другой язык народов Казахстана 3,0 0,7 0,8 0,9 2,2 0,0 0,0

На нескольких языках 3,0 3,2 4,8 1,7 1,1 2,5 0,0Иностранный язык 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

На казахском языке 31,3 42,4 50,4 35,0 48,9 35,0 83,3На русском языке 56,7 38,9 36,8 49,5 37,3 60,0 0,0На другом языке народов Казахстана 1,5 1,0 0,8 1,4 3,6 2,5 16,7

На нескольких языках 9,0 17,5 12,0 13,9 9,4 2,5 0,0На иностранном языке 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0



Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания




Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания


43,3 33,9 33,6 35,9 36,6 55,0 33,3

Казахстанцем 50,7 64,6 64,0 62,1 62,3 42,5 66,7Затрудняюсь ответить 6,0 1,5 2,4 2,0 1,1 2,5 0,0


214


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

Азиатом 58,2 50,1 53,6 49,1 53,6 42,5 66,7Европейцем 10,4 14,2 14,4 16,8 12,3 30,0 0,0Евразийцем 3,0 10,5 10,4 11,4 13,0 10,0 0,0Гражданином мира 19,4 19,7 15,2 16,7 14,9 7,5 33,3Затрудняюсь ответить 9,0 5,5 6,4 6,0 6,2 10,0 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания


19,4 9,7 13,6 16,0 15,2 12,5 16,7

Казахская нация 26,9 26,2 30,4 21,4 23,6 27,5 33,3Сообщество граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой

23,9 30,7 20,0 29,9 24,3 40,0 16,7

Жители современного Казахстана 20,9 28,9 31,2 28,2 32,6 12,5 16,7



1,5 1,7 0,8 1,5 0,4 2,5 16,7



Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания

Семья 85,1 84,0 80,0 82,7 82,6 72,5 100,0Дети, их воспитание и социализация 53,7 65,1 43,2 59,9 64,1 60,0 100,0

Родители, забота о них 50,7 49,9 59,2 45,4 40,9 25,0 33,3Учеба, образование 19,4 15,2 35,2 16,3 17,0 7,5 33,3Работа 50,7 50,1 36,0 51,2 42,0 22,5 33,3Карьера 28,4 16,7 21,6 13,6 6,9 7,5 0,0Деньги 31,3 25,2 24,8 26,4 28,3 20,0 33,3Здоровье 73,1 70,8 58,4 75,5 74,6 90,0 50,0Национальная диаспора 0,0 2,0 3,2 1,7 4,7 0,0 0,0Государство 6,0 14,2 8,0 9,4 13,8 10,0 16,7Власть 3,0 1,2 0,8 2,6 2,2 2,5 0,0Религиозная вера 7,5 4,0 4,8 4,9 10,5 20,0 16,7Досуг, развлечения 14,9 5,0 7,2 3,9 6,2 2,5 0,0Спорт 0,0 4,2 3,2 3,7 6,2 5,0 0,0Активный образ жизни, путешествия 11,9 9,2 8,8 7,1 13,0 0,0 0,0

Работа по дому, в саду, в огороде 1,5 8,2 5,6 15,1 13,8 27,5 0,0

Интернет, компьютер-ные технологии 4,5 2,5 1,6 2,4 3,3 0,0 0,0

Благополучие 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Отношения с соседями 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0


216

Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, независимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?

Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Да 40,3 28,9 36,8 33,5 30,1 45,0 66,7Скорее, да 29,9 39,7 34,4 39,3 33,0 22,5 33,3Скорее, нет 6,0 11,2 10,4 9,9 10,5 15,0 0,0Нет 1,5 5,5 4,8 3,4 4,7 0,0 0,0Затрудняюсь ответить 22,4 14,7 13,6 13,9 21,7 17,5 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

обр

азов

ания


29,9 19,0 12,0 18,4 25,4 15,0 0,0

Формализм работы государственных институтов в этой области

13,4 14,3 14,4 11,9 15,9 10,0 50,0

Существенные различия в образе жизни и несовпадение убеждений казахстанцев

11,9 14,5 16,0 16,0 18,1 10,0 16,7


Разрыв между задачами государственных программ развития и реализацией

11,9 19,0 11,2 15,2 15,2 17,5 0,0

Незаинтересованность чиновников 13,4 10,8 9,6 10,1 9,1 15,0 16,7


9,0 13,0 17,6 13,5 18,5 10,0 16,7


6,0 6,8 4,0 8,7 5,8 7,5 0,0

Советское прошлое, ностальгические настроения 1,5 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0



Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Соблюдает законы 67,2 70,8 67,2 73,5 81,5 80,0 83,3Голосует на выборах 43,3 32,9 35,2 37,2 35,5 35,0 83,3Участвует в деятельности политической партии, следит за политическими событиями

28,4 8,7 12,0 10,2 16,7 12,5 16,7

Является участником общественного движения 16,4 11,0 12,8 6,5 9,4 12,5 50,0

Знает и уважает историю своей страны 40,3 45,6 42,4 40,8 46,7 37,5 66,7

Желает служить в армии, защищать Отечество 32,8 30,4 34,4 22,6 22,8 15,0 16,7

Противодействует коррупции 31,3 34,7 37,6 31,0 26,1 35,0 66,7


218

Является последователем религии 11,9 9,5 12,0 8,5 8,3 10,0 16,7


22,4 8,7 12,8 13,6 10,1 10,0 0,0

Участвует в общественной деятельности 32,8 14,7 17,6 17,7 14,5 20,0 16,7


9,0 8,2 12,0 7,0 5,8 7,5 0,0

Участвует в политических дискуссиях 14,9 5,2 5,6 6,6 6,2 2,5 0,0


13,4 11,7 16,0 15,0 12,7 7,5 0,0

Является хорошим семьянином 49,3 51,1 40,0 49,8 49,6 65,0 50,0

Живет и работает во благо государства 37,3 31,9 32,8 32,3 29,0 30,0 50,0

Воспитывает детей патриотами Казахстана 26,9 35,9 37,6 38,6 38,8 35,0 50,0

Уважает родителей, близких 43,3 51,9 40,0 49,3 56,5 62,5 50,0Порядочен 47,8 50,9 48,0 54,4 63,4 62,5 66,7Справедлив 47,8 54,4 47,2 49,7 59,8 60,0 50,0Отзывчив и чуток к людям 31,3 27,4 23,2 27,4 33,3 30,0 16,7Терпим, уважает взгляды и мнения других людей 29,9 24,9 23,2 27,6 34,4 35,0 33,3

Обладает чувством собственного достоинства 19,4 18,7 11,2 19,7 20,3 7,5 16,7

Проявляет сострадание, милосердие 13,4 19,7 11,2 17,7 20,3 20,0 0,0

Уважает людей других национальностей 26,9 30,4 19,2 32,5 33,0 22,5 50,0

Готов оказать взаимопомощь, выручить 25,4 19,0 17,6 20,2 21,0 35,0 16,7


11,9 12,7 7,2 10,5 14,5 15,0 0,0


Обладает высоким профессионализмом 22,4 14,5 9,6 15,1 18,1 12,5 0,0

Совестливый 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0Уважает язык государства 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0Затрудняюсь ответить 1,5 1,5 1,6 2,6 1,4 2,5 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Президенту РК 50,7 49,4 46,4 60,2 56,2 70,0 33,3Правительству РК 9,0 7,7 11,2 8,2 10,9 0,0 16,7Парламенту РК 6,0 3,7 4,8 2,0 2,9 5,0 16,7Государственным средствам массовой информации

7,5 22,7 10,4 20,6 20,3 12,5 33,3


3,0 6,2 6,4 3,1 6,2 0,0 0,0

Интернет-ресурсам 22,4 7,2 9,6 4,1 4,3 0,0 0,0Оппозиционным средствам массовой информации

0,0 2,5 1,6 1,7 0,7 0,0 0,0

Соседям, коллегам 0,0 1,7 2,4 1,4 2,2 2,5 0,0Родственникам и друзьям 0,0 4,0 2,4 4,6 8,0 0,0 0,0Не доверяю источникам информации, когда речь идет о политических событиях и процессах

7,5 5,2 5,6 3,4 4,7 7,5 0,0

Меня не интересуют политические события 6,0 4,2 3,2 4,1 9,4 5,0 0,0



220


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

еН

ет

обра

зова

ния

Состояние экономики 52,2 31,7 29,6 34,4 34,1 27,5 16,7Состояние сельского хозяйства 17,9 18,5 16,8 21,1 34,1 22,5 33,3

Развитие науки и техники 19,4 11,0 14,4 10,7 11,2 5,0 33,3Коррупция, взяточничество 38,8 41,6 42,4 37,4 38,0 45,0 66,7

Угрозы общественной безопасности 14,9 15,2 18,4 13,9 16,3 10,0 33,3

Теневая экономика 9,0 8,5 6,4 6,6 8,3 0,0 0,0Кризис морали и культуры 29,9 13,2 10,4 11,7 11,6 12,5 0,0

Кризис семейных ценностей 3,0 9,5 11,2 7,7 9,4 2,5 0,0

Конфликт поколений 1,5 5,2 7,2 6,5 6,5 2,5 16,7Высокий уровень внутренней миграции 6,0 4,7 3,2 5,1 2,9 10,0 0,0

Состояние системы образования 9,0 18,2 16,8 13,3 16,7 15,0 0,0

Доступность и качество медицинских услуг 20,9 26,2 23,2 27,6 28,3 50,0 16,7


14,9 25,7 18,4 22,3 19,9 22,5 33,3

Уголовная преступность 17,9 15,0 16,0 17,7 24,3 15,0 50,0Стоимость жилищно-коммунальных услуг 28,4 25,9 20,8 23,5 16,7 20,0 16,7

Качество жилья и его доступность 28,4 31,9 27,2 30,1 21,0 12,5 0,0


Низкие доходы, угроза бедности 13,4 33,7 35,2 37,1 39,5 50,0 16,7

Социальная несправедливость 13,4 16,2 8,0 15,3 17,8 7,5 0,0

Гарантии прав и свобод личности 13,4 6,5 8,8 7,5 9,1 5,0 0,0

Проблемы трудоустройства и безработицы

26,9 27,7 31,2 28,7 29,3 22,5 16,7

Социальная защищенность 10,4 12,7 6,4 9,9 12,0 22,5 0,0

Экологическая безопасность 20,9 15,0 15,2 10,5 15,9 5,0 33,3

Досуг молодежи 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,5 0,0Кредиты в банках 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0Здоровье населения 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0Независимость Казахстана 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Уверенность в будущем 25,4 20,2 24,8 25,2 21,4 30,0 50,0Надежда на лучшее 50,7 58,6 55,2 57,3 58,0 55,0 33,3Недоверие, тревога 11,9 14,2 12,8 11,6 14,9 10,0 16,7Безразличие, апатия 1,5 2,0 0,8 1,2 1,8 2,5 0,0Безнадежность, страх 0,0 2,0 1,6 1,7 0,0 0,0 0,0Затрудняюсь ответить 10,4 3,0 4,8 3,1 4,0 2,5 0,0


222


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ееС

редн

ее

спец

иаль

ное

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я


34,3 34,2 38,4 41,7 38,8 27,5 33,3

Держать цены под контролем 32,8 28,2 31,2 31,1 25,7 37,5 0,0


19,4 16,7 11,2 13,9 18,8 17,5 33,3


10,4 16,0 8,8 13,6 23,9 25,0 0,0


6,0 10,2 13,6 9,5 11,6 2,5 0,0


11,9 15,5 4,0 13,6 12,3 2,5 0,0


9,0 9,7 9,6 5,4 4,0 5,0 16,7


3,0 2,5 7,2 2,2 3,6 0,0 0,0

Следить за охраной окружающей среды 6,0 8,2 4,8 4,6 8,0 7,5 0,0


7,5 12,5 12,8 10,5 16,7 17,5 16,7



3,0 3,7 2,4 1,7 3,3 0,0 0,0



Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я


46,3 26,9 24,8 27,7 29,7 20,0 50,0


7,5 3,7 11,2 5,8 4,7 0,0 0,0


0,0 5,0 6,4 6,5 5,8 10,0 0,0

Удачный брак – путь к благополучной жизни 6,0 5,2 4,8 7,5 6,5 10,0 16,7


29,9 39,7 32,8 31,1 32,6 32,5 33,3


1,5 5,2 12,8 7,5 6,5 15,0 0,0

Важные влиятельные связи, протекция 3,0 7,5 1,6 7,3 9,4 2,5 0,0



224


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я

Развитие сферы услуг 43,3 17,7 31,2 20,1 17,0 12,5 16,7Развитие промышленного сектора 35,8 28,2 33,6 31,6 27,9 45,0 16,7


29,9 29,4 28,0 25,5 29,3 35,0 50,0


25,4 27,4 28,8 32,3 42,0 45,0 50,0

Качественное и доступное образование для всех

25,4 30,2 28,8 26,0 25,4 20,0 33,3

Государственная поддержка семьи 20,9 32,7 18,4 29,1 29,3 15,0 16,7


11,9 12,7 12,8 11,9 21,4 7,5 0,0

Политическое многообразие 11,9 12,0 17,6 9,4 6,2 2,5 0,0

Должная социализация детей, подростков 11,9 18,2 16,0 20,6 18,5 20,0 16,7

Достойное положение женщин 10,4 18,2 12,0 13,9 19,2 12,5 33,3

Развитие казахстанских традиций, культуры 10,4 7,5 8,8 7,3 6,9 10,0 0,0

Забота о старших поколениях 9,0 14,2 6,4 15,3 21,4 22,5 16,7



Преемственность разных поколений казахстанцев 7,5 4,0 0,8 4,4 4,3 0,0 16,7


3,0 7,7 8,0 8,3 4,0 2,5 0,0

Религиозное многообразие, наличие как традиционных религий, так и новых РО

3,0 6,0 3,2 3,6 5,1 2,5 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я


34,3 29,4 33,6 31,6 31,5 37,5 33,3

Повышение уровня жизни всех казахстанцев 31,3 33,7 24,0 30,1 33,0 32,5 16,7


29,9 24,9 24,0 26,4 29,7 35,0 50,0


28,4 31,4 18,4 33,5 28,6 20,0 33,3


23,9 21,7 23,2 16,3 21,7 20,0 50,0


17,9 14,2 22,4 18,0 21,0 15,0 16,7


226


17,9 19,0 14,4 16,0 15,6 22,5 16,7


14,9 16,0 14,4 13,8 15,9 2,5 16,7

Затрудняюсь ответить 10,4 5,5 4,0 4,9 2,2 5,0 0,0Нет – религиозному экстремизму и терроризму 9,0 14,0 11,2 12,4 16,3 10,0 33,3


4,5 13,2 8,8 10,0 18,5 5,0 0,0


4,5 4,0 5,6 3,4 5,1 2,5 0,0


Высш

ее, с

о ст

епен

ью

Высш

ее

Нез

акон

ченн

ое

высш

ее

Сре

днее

сп

ециа

льно

е

Общ

ее с

редн

ее

Неп

олно

е ср

едне

е

Нет

об

разо

вани

я


43,3 25,9 29,6 30,1 37,7 30,0 66,7

Безработица 38,8 41,9 46,4 43,9 50,0 37,5 83,3Беззаконие, несоблюдение прав человека 35,8 22,9 33,6 22,6 22,8 22,5 0,0

Низкая зарплата 35,8 42,6 40,8 45,6 50,0 35,0 33,3Падение морали, уровня культуры людей 29,9 24,4 20,8 21,8 23,9 25,0 16,7



28,4 26,7 20,8 20,6 16,7 20,0 16,7

Высокие цены на продовольствие 25,4 41,6 31,2 48,1 45,3 45,0 33,3

Высокие цены на коммунальные услуги 23,9 40,1 25,6 32,8 26,1 40,0 16,7

Экологическая обстановка по месту проживания 23,9 16,0 15,2 15,3 20,7 5,0 33,3

Межнациональные отношения 22,4 8,7 11,2 7,3 8,3 7,5 0,0

Угроза утраты языка и культуры моего народа 19,4 11,2 17,6 10,9 10,9 10,0 66,7


17,9 11,7 18,4 12,2 10,9 5,0 0,0


14,9 23,4 12,8 22,3 28,3 20,0 0,0


11,9 18,5 11,2 18,5 22,5 42,5 16,7


10,4 15,5 15,2 12,1 15,6 5,0 0,0

Межконфессиональные отношения 6,0 5,5 2,4 3,1 4,0 0,0 0,0

Затрудняюсь ответить 3,0 3,0 3,2 4,3 3,6 2,5 0,0Проблемы инвалидов 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0Нет транспорта 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Проблемы здравоохранения, нет скорой помощи 0,0 0,2 0,0 0,5 0,0 2,5 0,0

Нет кабельного ТВ 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Некачественные продукты в магазинах, на рынках 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,5 0,0

Доступное жилье 0,0 0,2 0,8 0,3 0,0 0,0 0,0Угроза экстремизма 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


228

Корреляции по принадлежности респондентов к социальной группе


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Да 71,4 80,0 86,1 84,1 71,1 77,0 66,3В какой-то мере ощущаю 23,9 20,0 13,9 15,9 20,7 16,2 26,6

Нет 3,3 0,0 0,0 0,0 5,9 4,1 4,0Затрудняюсь ответить 1,5 0,0 0,0 0,0 2,2 2,7 3,2


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


31,6 26,7 50,0 36,6 22,2 26,4 32,1

Житель своего города, села 26,8 13,3 25,0 22,0 23,7 31,1 32,9

Член своей семьи 42,1 60,0 44,4 32,9 51,1 39,2 33,3Коллега по работе/учебе 4,4 0,0 11,1 1,2 1,5 0,7 0,4

Друг, товарищ 5,3 6,7 13,9 2,4 8,1 4,1 3,6


Казахстанец, житель своей страны

37,9 40,0 25,0 46,3 36,3 36,5 37,7



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Тюркоязычным 28,9 33,3 50,0 40,2 32,6 33,8 26,2Русскоязычным 35,3 40,0 22,2 22,0 32,6 27,7 51,6Двуязычным 30,0 20,0 19,4 28,0 30,4 33,8 17,5Трехъязычным 4,0 6,7 8,3 4,9 3,7 2,7 2,8


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Казахский язык 52,9 40,0 72,2 59,8 61,5 59,5 39,3Русский язык 34,1 46,7 19,4 28,0 33,3 25,7 54,4И казахский, и русский язык 8,6 13,3 2,8 8,5 3,0 8,8 3,2

Другой язык народов Казахстана 3,5 0,0 2,8 1,2 2,2 6,1 2,4



230


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Казахский язык 35,9 20,0 52,8 54,9 43,7 43,9 29,4Русский язык 59,5 80,0 41,7 45,1 53,3 52,0 68,3Другой язык народов Казахстана

1,1 0,0 2,8 0,0 0,7 2,0 1,2

На нескольких языках 3,2 0,0 2,8 0,0 1,5 2,0 0,8



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

тьУч

усь

и од

новр

емен

но

рабо

таю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии





Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии




Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


36,2 40,0 52,8 29,3 36,3 29,1 40,1

Казахстанцем 61,3 53,3 47,2 70,7 62,2 70,3 58,3Затрудняюсь ответить 2,5 6,7 0,0 0,0 1,5 0,7 1,6


232


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Азиатом 51,0 53,3 72,2 50,0 50,4 63,5 40,9Европейцем 14,7 13,3 11,1 12,2 14,1 12,2 20,6Евразийцем 11,2 6,7 8,3 9,8 10,4 8,8 12,3Гражданином мира 17,5 26,7 5,6 17,1 21,5 13,5 15,9



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


13,6 20,0 8,3 12,2 14,1 20,9 12,3

Казахская нация 25,6 13,3 25,0 22,0 21,5 20,9 25,0Сообщество граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой

27,5 46,7 50,0 24,4 37,0 22,3 26,2

Жители современного Казахстана

29,0 20,0 16,7 39,0 23,7 29,7 28,6



1,3 0,0 0,0 0,0 0,7 1,4 2,8


Что для Вас является главным в жизни?Ра

бота

ю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Семья 84,5 86,7 72,2 72,0 86,7 86,5 77,0Дети, их воспитание и социализация

61,8 93,3 22,2 32,9 65,2 65,5 64,7

Родители, забота о них 50,5 33,3 55,6 64,6 48,1 56,8 21,8

Учеба, образование 14,1 13,3 72,2 51,2 20,7 16,9 9,9Работа 59,2 40,0 44,4 31,7 47,4 42,6 17,1Карьера 17,6 6,7 41,7 22,0 10,4 8,1 3,6Деньги 28,3 33,3 27,8 20,7 27,4 25,0 21,8Здоровье 72,7 93,3 52,8 54,9 72,6 62,2 88,9Национальная диаспора 1,8 6,7 0,0 4,9 1,5 4,1 2,8

Государство 10,3 13,3 2,8 12,2 8,1 8,1 17,1Власть 2,3 0,0 5,6 0,0 2,2 2,0 1,2Религиозная вера 4,0 0,0 8,3 4,9 1,5 6,1 17,1Досуг, развлечения 5,6 0,0 8,3 9,8 4,4 6,8 2,0Спорт 4,0 0,0 8,3 7,3 3,0 4,1 3,2Активный образ жизни, путешествия

8,0 20,0 2,8 14,6 8,1 9,5 10,3

Работа по дому, в саду, в огороде 7,9 13,3 0,0 3,7 11,9 14,2 28,2


234


2,8 6,7 2,8 8,5 0,7 0,7 1,2

Благополучие 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Отношения с соседями 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4

Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, не зависимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?

Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пен

сии

Да 32,5 26,7 33,3 32,9 31,9 29,1 36,1Скорее, да 35,3 40,0 38,9 46,3 38,5 43,9 34,1Скорее, нет 10,2 6,7 8,3 4,9 9,6 12,8 12,3Нет 5,3 0,0 5,6 1,2 5,9 1,4 1,6Затрудняюсь ответить 16,6 26,7 13,9 14,6 14,1 12,8 15,9


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


18,9 26,7 16,7 12,2 23,0 14,9 25,4



14,4 0,0 8,3 11,0 14,1 12,2 14,7

Существенные различия в образе жизни, несовпадение убеждений казахстанцев

14,2 6,7 16,7 8,5 19,3 18,9 19,0

Разрыв между задачами государственных программ развития и реализацией

16,7 13,3 19,4 14,6 14,1 18,2 12,7

Незаинтересованность чиновников 10,3 13,3 5,6 8,5 11,9 6,8 13,1


14,6 13,3 22,2 15,9 12,6 14,2 13,1


7,2 6,7 8,3 4,9 5,2 3,4 10,3


0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Соблюдает законы 72,5 80,0 69,4 67,1 78,5 72,3 79,4Голосует на выборах 33,5 53,3 36,1 37,8 35,6 39,2 41,3


236

Участвует в деятельности политической партии, следит за политическими событиями

11,4 33,3 11,1 18,3 13,3 12,8 10,3

Является участником общественного движения 9,6 0,0 13,9 14,6 8,1 10,1 7,5

Знает и уважает историю своей страны 41,5 60,0 50,0 50,0 49,6 40,5 44,4


26,9 40,0 36,1 32,9 31,1 20,9 18,7

Противодействует коррупции 32,8 40,0 44,4 41,5 31,9 26,4 27,8

Является последователем религии 9,2 13,3 11,1 13,4 9,6 8,8 7,5


11,7 26,7 13,9 11,0 8,9 10,8 13,5

Участвует в общественной деятельности

17,6 20,0 19,4 17,1 16,3 19,6 13,1


7,8 6,7 13,9 9,8 6,7 7,4 6,3

Участвует в политических дискуссиях 6,4 20,0 11,1 12,2 3,7 5,4 4,8


13,5 20,0 25,0 12,2 13,3 14,2 11,5

Является хорошим семьянином 50,0 46,7 16,7 29,3 51,9 46,6 61,1

Живет и работает во благо государства 30,8 46,7 27,8 39,0 33,3 33,8 30,6

Воспитывает детей патриотами Казахстана

36,2 53,3 30,6 43,9 35,6 41,9 36,9

Уважает родителей, близких 51,3 46,7 38,9 43,9 52,6 54,1 50,4


Порядочен 52,5 26,7 36,1 52,4 59,3 58,1 62,3Справедлив 50,8 46,7 47,2 54,9 57,0 52,0 57,9Отзывчив и чуток к людям 28,5 13,3 16,7 17,1 27,4 32,4 32,9

Терпим, уважает взгляды и мнения других людей 25,4 20,0 33,3 25,6 34,8 27,7 35,3

Обладает чувством собственного достоинства

20,3 6,7 27,8 7,3 19,3 20,9 13,9

Проявляет сострадание, милосердие 18,2 13,3 13,9 9,8 18,5 24,3 16,3

Уважает людей других национальностей 28,9 13,3 36,1 22,0 41,5 25,0 36,5

Готов оказать взаимопомощь, выручить

19,3 0,0 36,1 15,9 24,4 20,9 23,0


12,6 6,7 19,4 7,3 12,6 10,8 9,1

Обладает высоким профессионализмом 16,1 20,0 27,8 8,5 15,6 11,5 14,3

Совестливый 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0Уважает язык государства 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Президенту РК 53,9 73,3 36,1 50,0 59,3 48,6 64,3Правительству РК 7,3 6,7 11,1 8,5 11,9 15,5 6,7Парламенту РК 3,2 0,0 2,8 4,9 1,5 2,7 4,0


238

Государственным средствам массовой информации

18,0 26,7 11,1 24,4 18,5 23,0 22,2


5,6 0,0 11,1 2,4 6,7 2,7 2,0

Интернет-ресурсам 6,6 13,3 36,1 11,0 3,7 2,7 1,6Оппозиционным средствам массовой информации

2,3 0,0 0,0 0,0 1,5 0,7 0,8

Соседям, коллегам 1,6 0,0 0,0 0,0 2,2 2,0 2,0Родственникам и друзьям 4,6 6,7 2,8 2,4 3,7 6,1 4,8


5,8 0,0 0,0 2,4 3,0 2,7 4,4


5,0 0,0 2,8 6,1 6,7 4,1 6,0



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Состояние экономики 37,7 33,3 25,0 30,5 27,4 31,8 27,8Состояние сельского хозяйства 22,5 20,0 16,7 15,9 19,3 21,6 27,8

Развитие науки и техники 11,2 26,7 11,1 17,1 10,4 10,8 10,3


Коррупция, взяточничество 39,3 46,7 44,4 46,3 43,0 45,3 31,7

Угрозы общественной безопасности 15,5 13,3 27,8 23,2 11,1 14,2 12,7

Теневая экономика 8,0 0,0 5,6 8,5 6,7 4,1 7,1Кризис морали и культуры 13,8 20,0 13,9 9,8 10,4 11,5 12,3

Кризис семейных ценностей 8,9 6,7 0,0 7,3 11,1 7,4 7,9

Конфликт поколений 5,3 0,0 8,3 2,4 5,2 10,8 6,7Высокий уровень внутренней миграции 5,2 0,0 0,0 4,9 2,2 7,4 2,8

Состояние системы образования 16,3 6,7 16,7 23,2 13,3 14,2 11,9

Доступность и качество медицинских услуг 24,9 26,7 11,1 20,7 26,7 27,7 39,7


21,8 6,7 19,4 28,0 27,4 18,2 21,8

Уголовная преступность 16,7 0,0 27,8 20,7 20,7 19,6 19,4

Стоимость жилищно-коммунальных услуг 25,0 46,7 11,1 12,2 18,5 18,2 23,8

Качество жилья и его доступность 30,1 26,7 25,0 26,8 34,8 25,0 19,8

Низкие доходы, угроза бедности 34,6 20,0 41,7 32,9 40,0 41,2 34,9

Социальная несправедливость 15,3 20,0 5,6 7,3 20,7 16,2 14,7

Гарантии прав и свобод личности 7,8 6,7 16,7 11,0 6,7 10,1 4,4

Проблемы трудоустройства и безработицы

27,7 33,3 47,2 26,8 40,7 27,0 23,4

Социальная защищенность 10,0 6,7 8,3 9,8 10,4 10,1 17,1

Экологическая безопасность 13,2 26,7 22,2 18,3 13,3 12,2 11,9

Досуг молодежи 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Кредиты в банках 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


240

Здоровье населения 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Независимость Казахстана 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Уверенность в будущем 20,6 20,0 27,8 36,6 26,7 23,6 24,2

Надежда на лучшее 58,7 66,7 41,7 53,7 57,8 60,8 54,0Недоверие, тревога 13,8 6,7 22,2 3,7 10,4 10,1 15,5Безразличие, апатия 1,6 0,0 2,8 1,2 1,5 2,0 0,8

Безнадежность, страх 1,8 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,2



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


38,1 53,3 47,2 41,5 45,2 36,5 32,5

Держать цены под контролем 29,1 20,0 25,0 25,6 34,8 23,0 35,3



16,3 6,7 16,7 13,4 14,1 14,2 17,9


13,5 6,7 8,3 9,8 13,3 10,1 32,5


10,0 20,0 11,1 9,8 13,3 12,8 6,7


14,3 0,0 11,1 14,6 12,6 10,1 7,9


7,9 0,0 16,7 9,8 6,7 4,7 2,8


3,3 0,0 11,1 4,9 1,5 1,4 1,6

Следить за охраной окружающей среды 6,7 0,0 2,8 4,9 5,2 3,4 9,1


12,3 6,7 11,1 14,6 12,6 10,1 14,3


3,0 0,0 8,3 1,2 2,2 0,0 2,8



242


Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии


28,3 26,7 19,4 34,1 29,6 29,7 27,0


5,1 6,7 2,8 7,3 4,4 10,1 3,6


5,9 20,0 2,8 6,1 3,0 6,1 6,0

Удачный брак – путь к благополучной жизни 6,3 0,0 8,3 3,7 4,4 8,8 8,3


34,3 33,3 38,9 29,3 37,0 27,7 35,3


6,8 0,0 25,0 9,8 7,4 4,1 6,3

Важные влиятельные связи, протекция 7,5 0,0 2,8 2,4 8,9 6,8 6,3




Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и н

е ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ии

Развитие промышлен-ного сектора 32,0 33,3 30,6 23,2 33,3 27,0 29,4

Развитие сельскохо-зяйственного сектора 31,4 53,3 19,4 26,8 41,5 32,4 35,7

Развитие сферы услуг 20,6 26,7 27,8 19,5 18,5 24,3 18,7Качественное и доступное образование для всех

27,2 13,3 30,6 53,7 25,9 25,7 19,0


25,7 40,0 36,1 29,3 28,9 27,0 32,9


7,5 13,3 2,8 11,0 5,9 2,7 7,1

Преемственность политического курса на укрепление и устойчивое развитие Казахстана, как правового социального, светского, демократического государства

14,3 20,0 11,1 12,2 14,8 11,5 13,9

Политическое многообразие 11,8 6,7 19,4 14,6 5,9 9,5 4,8

Религиозное многообразие, наличие как традиционных, так и новых религий

4,9 6,7 0,0 3,7 2,2 6,8 3,2

Государственная поддержка семьи 29,5 26,7 13,9 20,7 30,4 28,4 28,6


244

Достойное положение женщин 15,9 13,3 13,9 9,8 11,1 17,6 19,8

Забота о старших поколениях 14,1 0,0 8,3 4,9 13,3 14,9 26,2

Должная социализация детей, подростков 17,6 13,3 25,0 22,0 23,0 21,6 17,5

Преемственность разных поколений казахстанцев

3,2 0,0 5,6 7,3 3,7 4,7 5,2

Развитие казахстанских традиций, культуры

6,7 6,7 30,6 6,1 8,9 6,8 7,9



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пенс

ииЕдинство казахстанского общества – в многообразии культур

25,2 40,0 25,0 23,2 27,4 33,1 28,6


33,0 46,7 33,3 32,9 23,0 29,1 31,7


19,4 26,7 11,1 32,9 24,4 22,3 14,3

Свобода, стабильность, достойное существо-вание – это наши главные общественные ориентиры

30,3 40,0 27,8 20,7 28,9 32,4 31,7


Интернационализм, мир, дружба – залог процветания казахстан-ского общества

17,4 20,0 22,2 22,0 20,7 13,5 19,0


16,9 20,0 5,6 14,6 18,5 15,5 18,7

Повышение уровня жизни всех казахстанцев 33,5 26,7 25,0 24,4 31,1 26,4 29,0


15,3 20,0 8,3 15,9 13,3 16,2 11,9


11,2 6,7 11,1 8,5 18,5 10,1 13,5


12,9 6,7 13,9 13,4 11,9 19,6 12,3


4,2 0,0 11,1 4,9 6,7 4,1 0,8



Рабо

таю

На

пенс

ии, н

о пр

одол

жаю

ра

бота

ть

Учус

ь и

одно

врем

енно

ра

бота

ю

Учус

ь

Не

рабо

таю

, ищ

у ра

боту

Не

рабо

таю

и

не и

щу

рабо

ту

Не

рабо

таю

, на

пен

сии


31,2 33,3 36,1 32,9 29,6 33,1 27,4


246

Межнациональные отношения 9,6 6,7 8,3 9,8 9,6 8,8 6,0

Межконфессиональные отношения 4,5 0,0 5,6 2,4 1,5 4,7 3,2

Падение морали, уровня культуры людей 22,6 6,7 25,0 20,7 23,7 22,3 27,0

Беззаконие, несоблюдение прав человека 22,1 40,0 36,1 31,7 28,9 25,0 23,4

Угроза утраты языка и культуры моего народа 11,2 20,0 25,0 25,6 8,1 16,9 7,9


22,0 13,3 13,9 7,3 30,4 20,9 27,4


12,3 6,7 25,0 22,0 14,1 11,5 7,1

Высокие цены на продовольствие 42,7 53,3 19,4 37,8 40,7 44,6 52,0

Высокие цены на коммунальные услуги 31,9 33,3 13,9 26,8 30,4 28,4 44,0

Безработица 42,2 53,3 44,4 47,6 56,3 52,0 40,5Низкая зарплата 46,2 46,7 44,4 41,5 51,9 51,4 32,1Состояние экономики, неразвитость собст-венного производства

15,3 0,0 16,7 15,9 9,6 12,2 10,7


23,8 20,0 30,6 20,7 23,0 18,2 15,9


18,8 13,3 16,7 11,0 11,9 14,2 16,3


15,9 13,3 13,9 15,9 16,3 16,2 33,7

Проблемы инвалидов 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4Нет транспорта 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0


Проблемы здравоохранения, нет скорой помощи

0,1 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 1,2

Нет кабельного ТВ 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Некачественные продукты в магазинах, на рынках

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4

Доступное жилье 0,2 0,0 0,0 1,2 0,0 0,0 0,4Угроза экстремизма 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Затрудняюсь ответить 3,9 6,7 0,0 4,9 2,2 2,7 3,2


248

Корреляции по месту проживания респондентов


Городские жители

Сельские жители

Да 71,6 73,1В какой-то мере ощущаю 23,7 20,9Нет 3,0 3,8Затрудняюсь ответить 1,6 2,2




Представитель своей национальности 26,0 37,5Житель своего города, села 29,4 25,1Член своей семьи 43,0 37,7Коллега по работе/учебе 3,6 2,2Друг, товарищ 6,8 3,4Казахстанец, житель своей страны 38,9 36,2Затрудняюсь ответить 1,5 1,1




Тюркоязычным 23,1 40,3Русскоязычным 41,5 28,9Двуязычным 29,1 26,0Трехъязычным 3,8 3,8Затрудняюсь ответить 2,6 0,9





Казахский язык 45,1 62,8Русский язык 41,1 29,4И казахский, и русский язык 9,4 4,2Другой язык народов Казахстана 3,3 3,2Иностранный язык 0,1 0,2




Казахский язык 29,7 48,0Русский язык 65,1 50,2Другой язык народов Казахстана 1,4 0,8На нескольких языках 3,4 0,9Иностранный язык 0,1 0,0




На казахском языке 30,8 54,0На русском языке 51,8 33,2На другом языке народов Казахстана 1,4 2,2На нескольких языках 15,6 10,3На иностранном языке 0,0 0,2




На казахском языке 27,7 48,0На русском языке 56,3 40,3На другом языке народов Казахстана 0,9 0,9На нескольких языках 14,3 9,8На иностранном языке 0,1 0,0


250




Представителем своей национальности 31,9 41,7Казахстанцем 66,5 56,0

Затрудняюсь ответить 1,6 2,3




Азиатом 45,7 57,7Европейцем 18,3 10,9Евразийцем 9,1 13,2Гражданином мира 19,9 13,1Затрудняюсь ответить 6,9 5,1




Жители современного Казахстана 30,5 26,3Сообщество граждан разных народов и национальностей, объединенных общей историей и культурой

29,3 26,8

Казахская нация 21,9 27,4Согражданство людей различных этнических групп

14,0 14,2

Затрудняюсь ответить 3,4 3,4Вынужденное жительство людей различной национальности

0,9 2,0





Благополучие 0,0 0,2Отношения с соседями 0,1 0,0Затрудняюсь ответить 0,8 0,5Национальная диаспора 2,0 2,8Власть 2,2 1,7Интернет, компьютерные технологии 3,4 1,4Спорт 4,2 4,0Досуг, развлечения 5,5 5,1Религиозная вера 6,3 6,2Активный образ жизни, путешествия 10,2 7,2Работа по дому, в саду, в огороде 10,9 13,2Государство 12,3 9,8Учеба, образование 17,5 18,0Карьера 18,1 9,4Деньги 26,7 25,8Родители, забота о них 44,0 50,0Работа 51,3 41,5Дети, их воспитание и социализация 60,3 60,9Здоровье 71,7 74,3Семья 82,3 83,2

Сформированы ли в Казахстане ценности, имеющие общее значение для всех граждан, не зависимо от этнической, возрастной, религиозной и др. принадлежности?



Да 29,3 37,1Скорее, да 38,1 35,4Скорее, нет 13,1 6,6Нет 3,5 4,9Затрудняюсь ответить 15,9 16,0


252





16,9 23,2


13,6 13,7

Существенные различия в образе жизни и, как следствие, несовпадение убеждений казахстанцев

15,7 15,5

Разрыв между задачами государственных программ развития

16,9 14,2

Незаинтересованность чиновников 11,3 9,1Пассивность, отсутствие интереса к политическим процессам

11,0 18,6


6,7 7,5


0,1 0,2





Соблюдает законы 70,9 77,2Порядочен 53,6 55,8Уважает родителей, близких 51,7 49,2Является хорошим семьянином 50,6 48,5Справедлив 49,8 56,6Знает и уважает историю своей страны 42,6 44,3Воспитывает детей патриотами Казахстана

37,3 37,2

Голосует на выборах 37,2 34,5Живет и работает во благо государства 36,5 25,8Уважает людей других национальностей 33,3 26,8


Противодействует коррупции 33,1 30,3Отзывчив и чуток к людям 28,5 28,2Терпим, уважает взгляды и мнения других людей

27,5 28,8


26,3 25,5

Готов оказать взаимопомощь, выручить 19,2 22,0Участвует в общественной деятельности 17,7 16,2Проявляет сострадание, милосердие 17,4 18,8Обладает чувством собственного достоинства

17,0 20,5

Обладает высоким профессионализмом 15,9 14,3Принимает участие в акциях по защите окр.среды

14,2 12,5

Демонстрирует уважительное отношение 13,1 10,2Участвует в деятельности политической партии

12,4 11,5

Уважает чужую собственность 12,0 11,4Является последователем религии 8,8 9,8Является участником общественного движения

8,7 10,6


7,3 8,0

Участвует в политических дискуссиях 7,0 5,4Затрудняюсь ответить 2,5 1,2Совестливый 0,1 0,0Уважает язык государства 0,0 0,2




Президенту РК 49,4 62,8Государственным средствам массовой информации

19,3 19,7

Правительству РК 8,3 9,1Интернет-ресурсам 7,4 4,5


254


6,4 2,2


6,4 3,4


4,5 4,9

Родственникам и друзьям 3,8 5,5Затрудняюсь ответить 3,8 1,2Парламенту РК 2,3 4,3Оппозиционным средствам массовой информации

1,6 1,5

Соседям, коллегам 0,9 2,6




Коррупция, взяточничество 40,3 38,3Состояние экономики 32,6 35,2Качество жилья и его доступность 32,4 22,3Низкие доходы, угроза бедности 31,7 40,9Доступность и качество медицинских услуг 28,4 25,7Стоимость жилищно-коммунальных услуг 27,8 16,2Проблемы трудоустройства и безработицы

25,7 32,2


21,6 22,9

Состояние сельского хозяйства 19,1 26,6Состояние системы образования 17,6 12,3Уголовная преступность 16,5 20,2Экологическая безопасность 16,3 9,8Угрозы общественной безопасности 14,2 16,3Кризис морали и культуры 14,2 10,9Развитие науки и техники 13,4 9,1Социальная несправедливость 12,9 17,8Социальная защищенность 10,3 12,0


Теневая экономика 7,9 6,6Кризис семейных ценностей 7,5 9,5Гарантии прав и свобод личности 7,4 8,3Высокий уровень внутренней миграции 5,4 3,5Конфликт поколений 4,6 7,7Затрудняюсь ответить 2,6 1,7Здоровье населения 0,1 0,0Независимость Казахстана 0,1 0,0Досуг молодежи 0,0 0,2Кредиты в банках 0,0 0,2




Надежда на лучшее 60,7 52,5Уверенность в будущем 17,9 30,5Недоверие, тревога 14,3 11,2Затрудняюсь ответить 4,2 2,9Безразличие, апатия 1,6 1,4Безнадежность, страх 1,2 1,5





36,5 40,3

Держать цены под контролем 30,2 28,5Обеспечивать достойный уровень жизни для пенсионеров

18,4 12,5


14,4 17,5


14,3 10,5


256


12,9 11,8


9,8 10,3


7,9 5,5

Следить за охраной окружающей среды 7,6 4,6Заботиться о реализации условий для равных политических прав

3,3 2,5


2,7 2,5





Только собственные усилия в образовании, в труде, в семейной жизни – залог жизненного успеха человека

38,1 28,2


27,5 29,4


6,1 8,3

Важные влиятельные связи, протекция 5,9 8,3Удачный брак – путь к благополучной жизни

5,5 7,8

Религиозная вера, участие в жизни РО обеспечивают потребность в духовном совершенствовании и достижении полной жизни

5,4 6,2


3,4 8,0






Развитие промышленного сектора 31,1 30,2Качественное и доступное образование для всех

30,7 22,3

Государственная поддержка семьи 29,5 26,9Развитие сельскохозяйственного сектора 29,1 37,2Доступная и качественная система здравоохранения

28,4 27,5

Развитие сферы услуг 22,7 17,8Должная социализация детей, подростков 20,0 17,1Достойное положение женщин 16,1 15,4Забота о старших поколениях 14,4 16,5Преемственность политического курса 14,1 13,4Политическое многообразие 8,8 11,7Развитие казахстанских традиций, культуры

8,3 6,6

Наличие политической партии 6,7 7,2Религиозное многообразие 4,1 4,8Преемственность разных поколений казахстанцев

2,9 5,5






34,1 27,2

Повышение уровня жизни всех казахстанцев 34,0 28,2Единство казахстанского общества – в многообразии культур

31,5 28,5


26,6 27,2


258


18,4 21,8


17,0 18,9


16,8 16,9


14,4 14,8


12,9 13,8


11,3 12,8


5,9 3,2





Высокие цены на продовольствие 41,7 45,4Низкая зарплата 39,6 50,8Безработица 39,4 51,1Высокие цены на коммунальные услуги 35,5 28,9Рост преступности, криминогенный фон по месту проживания

32,4 29,4

Падение морали, уровня культуры людей 26,1 19,4Бюрократизм, злоупотребления, коррупция в органах власти

25,1 17,5

Беззаконие, несоблюдение прав человека 25,0 23,1Социальная несправедливость, усилившееся расслоение населения

20,8 24,6


18,1 14,8



17,7 20,6


15,8 10,6


13,1 11,4

Угроза утраты языка и культуры моего народа

12,4 11,7

Межнациональные отношения 10,1 7,2Затрудняюсь ответить 4,2 2,8Межконфессиональные отношения 3,8 4,0Доступное жилье 0,4 0,2Проблемы инвалидов 0,1 0,0Угроза экстремизма 0,1 0,2Нет транспорта 0,0 0,2Проблемы здравоохранения, нет скорой помощи

0,0 0,8

Нет кабельного ТВ 0,0 0,2Некачественные продукты в магазинах, на рынках

0,0 0,2


260

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Философия, саясаттану және дінтану

институты туралы мәлімет

Институт 1999 жылдың ақпан айында 1958 жылы ашылған Фи-лософия және құқық институтының және 1991 жылғы Философия институтының негізінде құрылды. Ол 2012 жылдың мамыр айында ҚР Үкіметінің қаулысымен Философия, саясаттану және дінтану институты болып қайта аталды.

Институттың мемлекеттік ғылыми-зерттеу мекеме ретіндегі негізгі міндеттері қазіргі қазақстандық қоғамның зияткерлік және рухани-адамгершілік әлеуетін дамытуға бағытталған философиялық-дүниетанымдық, философиялық-әдіснамалық, саясаттанулық, дінтанулық және әлеуметтанулық зерттеулер жүргізу болып табы-лады.

Бүгінде Философия, саясаттану және дінтану институты жоғары кәсіби ғылыми-зерттеу орталығы болып табылады. Институт оның құрылымын айқындайтын үш басты бағыт бойынша жұмыс істейді: философия, саясаттану және дінтану. Онда ҚР ҰҒА 1 академигі, 2 корреспондент мүшесі, 21 ғылым докторы, 12 ғылым кандидаты, 3 PhD докторы, 13 PhD докторанты және 7 магистрант ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысады. Олардың ішінде 5 PhD докторант және 6 магистрант 2014 жылы «Ғылым Ордасының» базасында ҚР БҒМ ҒК ҒЗИ-нің әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-мен бірігіп жүргізетін ғылым мен білімнің интеграциясы жобасы шеңберінде магистратура мен докторантураға оқуға түсті.

Институт 2012–2014 жылдарға арналған «Елдің зияткерлік әлеуеті» басым бағыты бойынша гранттық қаржыландыру шеңберінде 24 ғылыми-зерттеу жобасын орындайды. «Ғылыми қазына» салааралық ғылыми бағдарламасы аясында зерттеу жұмыстарын, 2013–2015 жылдарға арналған «Қазақстан-2050» Стра-тегиясын және ғылыми ілеспелеу бойынша Тақырыптық жоспар ая-сында зерттеулер жүргізеді.

Институт қызметкерлері саясат, ғылым, білім беру, мәдениет, дін, қазақ және әлемдік философия мәселелері бойынша монографиялар


мен ғылыми мақалалар жариялайды. Институт қызметкерлерінің ғылыми жарияланымдары таяу және алыс шетелдердің ғылыми рейтингтік басылымдарында сұранысқа ие.

Институт «Мәдени мұра» бағдарламасының шеңберінде «Шығыс Аристотелі» – әл-Фарабидің шығармалар жинағын (10 том), «Әлемдік философиялық мұраны» (20 том), «Қазақ халқының философиялық мұрасын» (20 том) шығарды.

Институт ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған екі журнал шығарады: «Адам әлемі» (1999 жыл-дан бері) және «Әл-Фараби» (2003 жылдан бері). Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі Институттың өз сайты бар.

Институт үнемі халықаралық ғылыми конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинарлар, пікірталас алаңдарын өткізіп тұрады. Бұл іс-шараларға қазақстандық және шетелдік ғалымдар қатысады. Институт Ресейдің, Беларустің, Әзірбайжанның, Қырғызстанның, Қытайдың, Германияның, АҚШ-ның, Түркияның, Иранның, Өзбекстанның, Тәжікстанның және басқа да елдердің ғылыми-зерттеу орталықтарымен тығыз ынтымақтастық орнатқан.

Философия, саясаттану және дінтану институтының базасын-да әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абай атындағы ҚазҰПУ, Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ, ХБА және т.б. жетекші қазақстандық жоғары оқу орындарының магистранттары мен PhD докторанттары тағылымдама мен зерттеу тәжірибесін өткізеді.

Институтта қызметкерлердің кәсіби және ғылыми тұрғыда өсуі үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған.

Философия, саясаттану және дінтану институты туралы анағұрлым кең ақпаратты мына мекен-жайдан алуға болады:

Қазақстан Республикасы, 050010, Алматы қаласы, Құрманғазы көшесі, 29 (3 қабат)Тел.: +7 (727) 272-59-10Факс: +7 (727) 272-59-10E-mail: [email protected]://www.iph.kz


262

Информация об Институте философии,политологии и религиоведения Комитета науки

Министерства образования и науки Республики Казахстан

Институт был образован в феврале 1999 г. на базе созданного в 1958 г. Института философии и права, преобразованного в 1991 г. в Институт философии. В мае 2012 г. постановлением Правительства он был переименован в Институт философии, политологии и рели-гиоведения.

Основной задачей Института как государственного научно-иссле-довательского учреждения является проведение философско-миро-воззренческих, философско-методологических, политологических, религиоведческих и социологических исследований, направленных на развитие интеллектуального и духовно-нравственного потенциа-ла современного казахстанского общества.

Сегодня Институт философии, политологии и религиоведения является высокопрофессиональным научно-исследовательским цен-тром. Институт работает по трем ключевым направлениям, опреде-ляющим его структуру: философия, политология и религиоведение. Здесь проводят научные исследования 1 академик, 2 члена-корре-спондента НАН РК, 21 доктор и 12 кандидатов наук, 3 доктора PhD, 13 докторантов PhD и 7 магистрантов. Из них 5 докторантов PhD и 6 магистрантов в 2014 г. поступили в магистратуру и докторантуру PhD НИИ КН МОН РК совместно с КазНУ им. аль-Фараби на базе «Ғылым ордасы» в рамках проекта интеграции науки и образования.

В Институте на 2012–2014 годы по приоритету «Интеллектуаль-ный потенциал страны» выполняется 24 НИПа в рамках грантового финансирования, ведется работа в рамках междисциплинарной науч-ной программы «Ғылыми қазына», проводятся исследования в рамках Тематического плана по научному сопровождению Стратегии «Казах-стан-2050» на 2013–2015 годы.

Сотрудниками издаются монографии и научные статьи по во-просам политики, науки, образования, культуры, религии, казах-ской и мировой философии. Научные публикации сотрудников Ин-ститута востребованы в научных рейтинговых изданиях ближнего и дальнего зарубежья.


В рамках программы «Культурное наследие» Институтом изда-ны собрание сочинений «Аристотеля Востока» – аль-Фараби (10 то-мов), «Мировое философское наследие» (20 томов), а также «Фило-софское наследие казахского народа» (20 томов).

Издаются два журнала: «Адам әлемі» (с 1999 г.) и «Аль-Фараби» (с 2003 г.), рекомендованных Комитетом по контролю в сфере обра-зования и науки МОН РК. Институт располагает собственным сай-том на трех языках: казахском, русском и английском.

Институт регулярно проводит международные научные конфе-ренции, круглые столы, семинары, дискуссионные площадки, в кото-рых принимают участие казахстанские и зарубежные ученые. Инсти-тут тесно сотрудничает с крупнейшими научно-исследовательскими центрами России, Белорусии, Азербайджана, Кыргызстана, Китая, Германии, США, Турции, Ирана, Узбекистана, Таджикистана и дру-гих стран.

На базе Института философии, политологии и религиоведения проходят стажировку и исследовательскую практику магистранты и докторанты PhD ведущих казахстанских высших учебных заведений, таких, как КазНУ им. аль-Фараби, КазНПУ им. Абая, КазУМОиМЯ им. Абылай хана, МАБ и др.

В Институте созданы все необходимые условия для профессио-нальной работы и научного роста сотрудников.

Более подробную информацию об Институте философии, поли-тологии и религиоведения можно получить по адресу:

Республика Казахстан, 050010Алматы, ул. Курмангазы, 29 (3 этаж)Тел.: +7 (727) 272-59-10Факс: +7 (727) 272-59-10E-mail: [email protected]://www.iph.kz


264

Information about the Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies of Committee Science of the Ministry

of Education and Science оf the Republic of Kazakhstan

The Institute was established in February 1999 on the base of established in 1958 the Institute for Philosophy and Law, and the Institute for Philosophy in 1991. By the Decree of Kazakhstan Government in 31 May, 2012, Institute was renamed to Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies.

The main objectives of the Institute as a public research institution are conducting of philosophicalworld outlook, philosophical-methodological, political studies, religion studies and sociological studies aimed at social-cultural and socialpolitical development and strengthening the independence of Republic of Kazakhstan, development its intellectual and spiritual-moral potential.

Institute of Philosophy, Political Science and Religion Studies is a highly skilled scientific research center. Institute has a three key directions that define its structure: philosophy, political science and religion studies. Currently, scientific research works is conducted by 1 Academician, 2 Correspondent Member of the National Academy of Science of RK, 21 Doctors of science, 12 Candidates of Science, 3 PhD doctor in Political Science, 13 PhD Students and 7 Master Students. In 2014 5 PhD students and 6 Master’s students enrolled in master’s and doctoral PhD training programs of SRI CS MES RK in cooperation with the al-Farabi Kazakh National University on the basis of the «Gylym Ordasy» within the frameworks of science and education integration project. 24 scientific-research projects within the framework of grant financing for 2012–2014 years on priority of «Intellectual potential of the country» are being conducted, also the works within the framework of interdisciplinary scientific research program «Gylymi kazyna» are being carried out in the Thematic Plan on scientific support of the Strategy «Kazakhstan – 2050» for 2013-2015.

Institute employees publish the monographies and articles on important issues of politics, science, education, religion, culture, Kazakh and world philosophy, etc. The quality of scientific publications of the


Institute is determined by the demand for scientific articles in rating’ journals of near and far abroad.

Under the «Cultural Heritage» State Program ten-volume collection of works called «Aristotle of the East» – al-Farabi, twenty volumes «World philosophical heritage», twenty volumes «The Philosophical Heritage of the Kazakh nation», and other books were published by the Institute.

Institute publishes two magazines: «Adam alemi» and «Al-Farabi» recommended by the Committee for Control of Education and Science of RK that been published since 1999 and 2003. The Institute has its own website in three languages: Kazakh, Russian and English.

Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies science regularly organizes international scientific conferences, seminars, round tables, where not only leading Kazakhstani political scientists and philosophers, but also many scientists from foreign countries are participants. Institute has cooperation with scientific-research centers of Russia, China, Germany, USA, Turkey, France, Great Britain, Iran, Azerbaijan, Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan, Belarus and others.

Undergraduate Master’s degree and Doctorate students from leading Kazakh universities, such Al-Farabi KazNU, Abai KazNPU, Abylaikhan KazUIR&WL, IAB and others are conducting their research work and are trained at the Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies.

The Institute has created all necessary conditions for professional and scientific development of employees.

More detailed information about the Institute for Philosophy, Political Science and Religion Studies can be found at:

Republic of Kazakhstan, 050010 Almaty, Kurmangazy Street, 29 (3rd floor) Phone: +7 (727) 272-59-10Fax: +7 (727) 272-59-10E-mail: [email protected]://www.iph.kz


266

Научное издание

Зарема Каукеновна Шаукенова, Елена Евгениевна Бурова Асель Кожахметовна Назарбетова

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭТНОСТЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ ТОПТАРЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚҚА

ТОПТАСУЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ-МАҒЫНАЛЫҚ ЖӘНЕ РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК НЕГІЗДЕРІ

ЦЕННОСТНО-СМЫСЛОВЫЕ И ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕ ОСНОВАНИЯ КОНСОЛИДАЦИИ ЭТНИЧЕСКИХ

И РЕЛИГИОЗНЫХ ГРУПП РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В ГРАЖДАНСКУЮ ОБЩНОСТЬ

Редакторы Е.Н. Дремкова, Ж.Б. Ошакбаева

Компьютерный дизайн и верстка Г. Нусипова

Автор идеи логотипа «Ғылыми қазына» – Аяган Б.Г., д.и.н., профессор Дизайн логотипа «Ғылыми қазына» – Бекенова М.С., Нургожина Ж.Е.

Подписано в печать 27.03.2014.Формат 170х240 1/16

Печать офсетная. Бумага офсетная.Усл. печ. л. 16,62. Тираж 500 экз.

Отпечатано в типографии «ИП Волков А.И.»г. Алматы, пр. Райымбека, 212/1.

Documents

Зарема Шаукенова, Елена Бурова, Асель Назарбетоваiph.kz/doc/ru/507.pdf · өміріндегі азаматтық құқық, еңбек