فصل اول

معرفي استان كهگيلو يه وبويراحمد

1

: استان كهگيلويه وبويراحمد فصل اول.............. ................................................ مقدمه

1فهرست مطالب.................................... .................. .صفحه

10 تحليل سايت

استان كهگيلويه وبويراحمد13جغرافياي انساني .................................. ................... .

13موقعيت جغرافيايي .................................. ............... .

14جغرافياي استان .................................. .................. .

14تقسيمات استان .................................. .................... .

15.................................. ........................ .وسعت استان

16.................................. ........................ . استانجمعیت

16تقسيمات كشوري .................................. ................... .

17موقعيت .................................. ................................ .

17آمار .................................. .................................. .. .

18تاريخچه .................................. ................................. .

19مكا نهاي ديدني .................................. ....................... .

20.................................. ...................... . .وضعیت اقتصادی

آب و هواي کهگيلويه و بويراحمد21.................................. ................................. آب و هوا

21.................................. ...................... .منطقه گرمسیری

21.................................. ................... .منطقه سردسیری

22 .................................. ................................. .منابع آب:

22 .................................. ................................. .رودخیرآباد:

:- دریاچه ها وتاالب ها 23..................... .دریاچه مورزردزیالیی

2

استان اقليميناهمواری های23.................................. ................ . . .ناهمواری های استان

24 .................................. .................. .ناحیه ی سردسیر:

25 .................................. .................... . .ناحیه گرمسیری:

25.................................. ........................ .بادهای موسمی

25.................................. ......................... ..بادهای محلی

25. ................................... ................................جنگل ها کهگیلویه و بویراحمدجاذبه های طبیعی

26 .................................. ..................... .آبشار تنگ پوتک:

26 .................................. ................................. .غار یخی:

26 .................................. ................................. .غارشاه: -

26 .................................. ....................... .غار نیده) ندیده( -

27 .................................. ............................. .قلعه دزکوه: -

27.................................... کهگیلویه و بویراحمدسنتهاي: هويت بومي استان

29.................................. ....... ....................... گويش مشترك

29................................. . .................... ....... ..زيست بوم مشترك

29.................................. ................................. ................ .گويش لري

29 .................................. ............................ .ميراث مشترك تاريخي :

30.................................. .................................. ........... نژاد مشترك

30.................................. ................................. .دين و مذهب مشترك

30 .................................. ............................ .ميراث مشترك فرهنگي :

31.................................. .................... .صنايع دستي و سوغات محلي

32... . واستان کهگیلویه و بویراحمدتاريخچه لباس در ايران باستان

3

استان کهگیلویه وبویراحمدفرهنگ و ادبيات 34.................................. ................................. .پیشینه فولکلور

35.................................. ..................... .فولکلور بر اساس تعریف

36.................................. ادبیات فولکلوراستان کهگیلویه بویراحمد

38.................................. .................................. ..... . .نخستین ها

39.................................. ............................ شعر،عامل تأثیر گذار

مشخصات عمومی واقليمي شهرستان کهگيلويه

40.................................. .......... . .تاريخچه شهر قدیمی دهدشت

41.................................. ............ .پیشینه کهن تاریخی دهدشت

47 .................................. ........ .دهدشت قديم )بالد شاپور(48.................................. ...................... موقعيت دهدشت

49........................ .تقسیمات کشوری شهرستان کهگیلویه

49.................................. ........................ . بخش چاروسا

50.................................. ................................. بخش لنده

50.................................. ............................... بخش چرام

50................................. .بخش مرکزی شهرستان کهگیلویه

51.................................. ......................... بخش دیشموک

52.................................. .................. .شهرستان کهگيلويه

53........................... .مشخصات عمومی شهرستان کهگيلويه

آثار تاریخی 53.................................. . .شهرستان کهگيلويه

55................................. .شهرستان کهگيلويهمراکز اقامتی

56..................... .آریوبرزن يكي از سرداران بزرگ تاريخ ايران

57.................................. ........... .لباس محلي زنان كهگيلويه

4

59.................................. ................................ . صنایع دستی

معنای 63.................................. .......... . .هویت در معماری

65 شناخت موضوع طرح )تجارت (فصل دوم :

66بازار  

66روند شکل گيري بازارهاي شهري

67خصوصيات معماري

68سراها

69تيمچه ها  

69مصالح و فناوري بازار

70شناخت بازار

70 عناصر تشکیل دهنده بازار

70 فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کاال70خان بار یا کالن بار

71فضاهای مربوط به کاال های تولیدی

71 فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری

71فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی

71 فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی71فضاهای ارتباطی

73کاروانسراها

74تاریخچه بازار ومجمع های تجاری

76 فصل سوم : ظوابط استانداردها

77مفهوم مراکزخرید

77تاریخچه وسیر تکامل محیط

78هدف ازایجاد مراکزخرید

5

78بررسی بازارها ازدیدگاههای مختلف

79بررسی بازارها ازدیدگاه شهر سازی

79برسی بازارهاازدیدگاه اجتماعی وروانی

79کلیات ایده ساخت پاساژها ومراکز خرید........................

81 .................................. بازار و تجارت و )اسانداردها (

84.................................. ................. عوامل جذاب در طراحي -

85........................ صافي، همواري = پلكان متحرك )پله برقي(

87................................... تهويه هوا : فضاهاي داخلي نامحدود

88.................................. ............ ترافيك پياده در مركز خريد

89.................................. ............................. مسيرهاي عبور

89.................................. .................................. معابر سواره

89................................ فاكتورهاي مهم در طراحي فروشگاه

89.................................. ........................ روشهاي فروش

91.................................. ......................... خدمات شخصي

91.................................. ......................... مطالعات طراحي 91.................................. .................................. مركز خريد

92.................................. ................................. .مراكز متوسط

92.................................. ................................ .مراكز منطقه اي

93.................................. ........... .تعيين الگوهاي شاخص خريد

6

93.................................. .................... .ترافيك داخلي ـ پاركينگ

94.................................. ................... ............ .طراحي پياده رو 96.................................. .................... . .ابعاد فيزيكي عابر پياده .

96.................................. .................................. ... .اصول طراحي

97.................................. .................................. ............ .جمعيت

98.................................. .................................. . . .محدوده تجاري

99.................................. .................. . .پاركينگ )استاندارد امريكا(

100.................................. .................................. ... .پاركينگ خودرو101.................................. .................................. ....... ..موقعيت

.................................. ..... .فضاهاي اصلي يك مركز تجاري

102103.................................. ......................... ..فضاي ويژه فروش

104.................................. ................ ..تحويل كاال به فروشگاه

105.................................. .............. .موجودي ذخيره كاال

106.................................. ........... .جابه جا كردن كاال 106.................................. .............................. .ويترين

106.................................. ........ .درب ورودي و خروجي

7

107.................................. ........... .درب ورودي كاركنان

107 ................................ ..سرويس بهداشتي كاركنان

107.................................. .............................. .پلكان

109.................................. ..................... .پلكان برقي

109.................................. .......................... .آسانسور 110.................................. ................................. .انبار

110.................................. ............................. .بارانداز

112فصل چهارم : برنامه ريزي فيزيكي

113.................................. ................................ .برنامه ريزي فيزيكي

113نیازهای )انسانی وفضایی( بخش خدمات غذایی – کافی شاپ.... .

113نیاز های انسانی وفضایی بخش کتاب فروشی و لوازم التحر........ .

114نیازهای انسانی وفضایی بخش لوازم ورزشی و اسباب بازی......... .

114نیازهای انسانی و فضایی بخش لوازم خانگی............................ ..

115نیاز های انسانی و فضایی بخش گل خانه................................ ..

115نیاز های انسانی بخش فضایی کیف و کفش.............................. .

116نیاز های انسانی بخش فضایی صنايع دستي..............................

116نیاز های انسانی بخش فضایی طال وجواهرات..............................

فصل پنجم نمونه موردي112

117................................. . ........ مجتمع تجاری الماس شرق

8

126.................................. .................... . فهرست منابع

تحليل سايتبرنامه ریزی فیزیکی

مخاطبین طرح

با توجه به قرار گرفتن استان در بین استانهای صنعتی و کشور و منابع مهم و ارزشمندی که این استان از نظر منابع نفتی و گازی و همچنین دیگر منابع در

زمینه صنعت ساختمان و دارا می باشد و در صد بیکاری که در این استان و شهرستان کهگیویه می باشد و قرار گرفتن شهرستان گهگلیویه در بین

شهرستانها و بخش های مهم همجوار و مهاجرت روستانشینان و شهرستان کوچک به این شهرستان و تراکم جمعیت و همچنین کمبود فضاهای تجاری و خرید

و فروش و همچنین نبود یک مجتمع تجاری مهم در مرکز شهر عموما بیشتر اقشار مردم جهات خرید کاالهای مورد نیاز و و همچنین گذاراندن اوقات فراغات و بیکاری باعث شده تا نیاز اساسی به یک فضای مهم تجاری در مرکز شهر برای

ساماندهی و ساختار شهری و زیبا سازی درون شهری اساس شود و تمامی قشرهای شهرستان چه از نظر تجاری و چه از نظر اداری و ضیا تفریحی احتیاج

.به همچون بنای به ارزشی درون شهر خود را دوشنه باشند

چون اکثر مردم شهرستان و موزه های تابعه کاال های اساسی و همچنین امرار معاش خود را از طریق شهرستان کهگیویه انجام میدهند و به دلیل اینکه کهگلیویه

از نظر تقسیمات استانی و کشوری شهر ها و روستا های زیادی توابع این شهر هستند.و بیشترین جمعیت استان در حوزه کهگلیویه متراکم هستند و به دلیل

دسترسی نداشتن به دیگری شهر های استان مجبورند که محتاج خود را از این شهر تامین کنند بدین ترتیب وجود یک مجتمع تجاری درون شهرستان تا حدوی

احتیاج مردم را برآورده خواهد کرد تا مجبور نشوند اقدام مورد نیاز خود را خارجاز شهراستان تهیه کنند

سازه

قرار گرفتن شهرستان دهدشت در سلسله رشته کوههای جنوبی زاگرس وهمچنین ساختارو بافت شهری که در

درون دشت های جنوبی استان واقع شده از نظر زمین شناسی دارای خاک .مرطوب و ماسه ای نرم میباشد

که به دلیل اینکه مقاومت باربری سازای در این شهرستان كم می باشد اصوال.برای ساختن بناهای ابن شهر از مصالح محلی بنایی استفاده می شود

9

به دلیل اینکه خدمات بازار اصلی شهر یعنی )بازار روز ( دهدشت در حدود سی سال از احداث آن می گذرد . و در مرکز اصلی شهر واقع شده از شلوغی زیادی نسبت به جمعیت متمرکز درون شهر برخوردار است و خیابانهای منتهی به بازار

اصلی با توجه به بافت شهر از طول و عرض كمي برخوردار هستند و بیشتر مواقع از روز مشکل تردد در این ناحیه به علت تراکم جمعیت بیش از حد به کندی

صورت می گیرد و به علت محدود بودن مکان اصلی بازار و غیر قابل وسیع تر شدن این بازار چه الزم است که با برنامه های جدیدتر و ساخت مجتمع های

کوچک وبزرگ از تراکم جمعیت در یک نقطه خاص جلوگیری کرد و سعی شود که بازار اصلی را به خیابا نهای اصلی و منتهی به بازار مرکزی پراکنده کرد تا از هجوم مردم به این نقطه جلوگیری کرد . در صورتی که یکی از نکات منفی و

مشکل بازار شهر متمرکز بودن در یک مکان بسته می باشد که از خیابانهای تنگ و کوچک اطراف آن را احاطه کرده و به علت بی نظمی در ساعاتی از روز باعث

.بروز مشکالتی برای شهروندان می گردد

با این وجود برای کم کردن مشکل ترافیکی وتردد بیش از حد نیاز به یک بازارچه .با مکان تجاری در ضلع دیگری از شهر نباز است

: دسترسی ها

با وجود پیشنهاد یک طرح مجتمع تجاری در درون شهر دهدشت تا حدودی از بار ترافیکی و تردد زیاد جمعیت به بازار روز کاسته می شود پیشنهاد این طرح که در

ضلع غربی میدان اصلی شهر می باشد باعث شده که این مکان تجاری هم به زیبایی بافت شهر و هم کشیدن مردم به این قسمت از شهر قسمت شرقی می افزاید که این خود یکی از نکات مثبت طرح می باشد که مردم را از یک محدووه

سنتی و کم نرافیکی وتردد جمعیت به سمت خود بکشاند . قرار گرفتن این طرح در درون بافت اصلی شهر و همچنین وجود خیابانهای اصلی و میدان مرکزی شهر

در اطراف سایت و همچنین این سایت در جایی واقع شده که نیاز به همچون طرحی احساس می شد با توجه به اینکه این سایت در جلوي خیابانهای اصلی

شهر قرار گرفته و طول و عرض خیابان کامال جوابگوی این طرح می باشد الزم است که بخاطر کم کردن مشکالت شهرستان و همچنین اهمیت دادن به قسمت های شهر باعث می شود که یک جلوه خاص از نظر زیبا ساختی و شهر سازی و

.جاذبه توریستی به این ناحیه بخشید

بدین ترتیب دسترسی های اصلی به این سایت از نقطه قوت بیشتری برخوردار میباشد چون در یک جای کامال مهم واقع شد و خیابانهای منتهی به این سایت. دارای طول و عرض خوبی می باشند که جوابگوی ارائه این طرح می باشند

نکات مثبت سایت = قرار گرفتن در ضلع شرقی میدان )پارک درون شهری ( بخاطر اینکه بازار اصلی شهر در ضلع غربی واقع شد او مشکل تر در و تراکم

جمعیت بیشتری در آن مختلف از شهر می باشد باعث می شود که بار ترافیکی.ضلع غربی کمتر شود و اغلب مردم به این محدوده کشانده شوند

10

دلیل دیگر اینکه به علت محرومیت شهرستان وتراکم جمعیت زیاد متمرکز درون شهر و نداشتن یک مکان تجاری خاص برای خرید اقدام مورد نیاز مردم وجلوگیری

به شهرستانهای همجوار پیشنهاد و ارائه این طرح باز مشکالت مردم را کمتر خواهد کرد. دلیل سوم اینکه نبودن یک مجتمع تجاری بزرگ و با اهمیت در درون

شهر باعث زیبایی از منظر شهر سازی می باشد و به شهر رونق خاصی می بخشد در صورتیکه جنبه توریستی هم می تواند داشته باشد نکات منفی طرح :

شهرستانهاییکی از نکات منفی طرح به دلیل اینکه شهرستان دهدشت در بین کوچکوبزرگ استان واقع شد وخود این شهرستان دارای بخشهای وشهرهای

توابع زیادی می باشد وهمچنین به دلیل نداشتن یک مجموعه خاص تجاری ممکن است به جایگاه یا پاتوق افراد بیکار وهمچنین پاتوق دختر و پسران غیر بومی یا

بومی که از شهر های همجوار به این ناحیه مهاجرت میکنند باشد که باعث بی نظمی و حتی به دلیل این مردم این منطقه به یک سری اصول و سنتهای بومی

.خود معتقدند ممکن است ارائه این طرح از مشکالت اندکی برخوردار باشد

زیرا این شهرستان از جمعیت جوان و همچنین در شد بیکاری در این منطقه باعث شود که ارائه پیشنهادی به محل تجمع و پاتوق افراد بیکار و فاقد کسب و

.کار جهت مزاحمت دیگران گردد

11

استان کهگيلويه و بوير احمدجغرافیای انسانی

42بر اساس آخرين سرشماري جمعيت استان اندکي بالغ بر يک ميليون نفر بوده که حدود درصد آن را جمعيت غيرساکن يا5/1 جمعيت روستايي و 5/56درصد آنرا جمعيت شهري ،

بر اساس اخرين تقسيمات کشوري استان داراي پنج شهرستان ) بويراحمد ،0عشايري است روستا2015 دهستان و 40 بخش ، 14 شهر ، 13دنا ، گچساران ، کهگيلويه و بهمئي ( ،

درصد پرجمعيت ترين و39است . از لحاظ پراكندگي جمعيت ، شهرستان بويراحمد با درصد كم جمعيت ترين شهرستان بوده اند . ميانگين تراكم نسبي23شهرستان گچساران با

نفر در هر كيلومتر مربع مي باشد و شهرستان بويراحمد به دليل وجود5/33جمعيت استان نفر در كيلومتر مربع پرتراكم6/38مراكز سياسي و اداري و شرايط آب و هوايي مناسب با

نفر در هر كيلومترمربع كم تراكم ترين ناحيه استان به6/28ترين و شهرستان گچساران با شمار مي رود . عالوه بر اين نوعي تقسيم بندي ايلي در استان رايج است كه شامل

12

بويراحمدي ، بابويي دشمن زياري ، چرامي ، طيبي ، بهمئي و قشقائي است . بطور كلي مردم اين استان به لهجه هاي لري و تركي و در ياسوج عالوه بر لري و تركي لهجه اردكاني و در

دهدشت و دوگنبدان تعدادي نيز با لهجه بهبهاني تكلم مي كنند . ساختار جمعيتي در كهگيلويه و بويراحمد عليرغم افزايش جمعيت ساكن نسبت به عشاير ، بر اساس ساختار ايلي قرار گرفته

است . به نظر مي رسد عوامل مؤثر بر اين نوع زندگي عالوه بر آداب و سنن گذشته جغرافياي منطقه باشد . در اين شكل جمعيتي اگر چه اكنون خان و عوامل وي به عنوان

قدرتمندان رأس هرم چندان جايگاهي ندارند ليكن هنوز ريش سفيدان و بزرگان ايلي داراينفوذ و قدرت فراوان هستند

  موقعيت جغرافيايي

مرتفع می باشد که کوه های زاکرس استان کهگيلويه و بويراحمد سرزمينی کوهستانی و تقرييا شرق و کوههای سياه و سفيد، خومی خائيز و نيل با رشته های موازی، سراسر شمال و

متر و پست4409جنوب شرقی آن را در برگرفته اند. بلندترين نقطه استان قله دنا با ارتفاع مارون، بشار،  متر از سطح دريا می باشد. رودخانه های500ترين ناحيه آن ليشتر به ارتفاع

زهره، خرسان و نازمکان از اين استان عبور می کنند. و ارتفاعات آن، سرچشمه تعدادی از   تشکيل شده  ماهورها  و تپه  چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات رودخانه ها است .

بيشتر و در مناطق گرمسير است . در مناطق سردسير , ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها ارتفاعات کوتاه تر و تپه ماهورها نيز کمتر است. دشت ها نيز حدود يک پنجم از مساحت

اراضی کشاورزی در دشت ها واقع گرديده است . استان را تشکيل می دهند و معموال عمده با توجه به شرايط جغرافيايي استان، هرچه در امتداد اصلی کوه های زاگرس از شمال شرقی

به جنوب غربی نزديکتر شويم، از ارتفاع کوه ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور اقليمی دوگانه ای را پديد آورده و محسوسی کم می گردد. اين وضعيت طبيعی، مشخصات

استان را به دو ناحيه سردسيری و گرمسيری تقسيم نموده است.

13

استان کهگیلویه وبویر احمد در گذشته اي نه چندان دور جزء يكي از بلوك هاي مملكت فارس

ومشتمل بر دو قسمت شمال شرقي كه آن را سردسير و كوهستاني و پشت كوه و قسمت

شمسي ، قسمتي از1342جنوبي و غرب بود كه آن را نره كوه بهبهان مي ناميدند. تا دوم تيرماه

استان فعلي كهگيلويه و بويراحمد جزءاستان خوزستان و قسمتي نيز جزء استان فارس

، قسمت گرمسير بهبهان به شهرستان كهگيلويه با مركزيت دهدشت 1338بود.پانزدهم آبان ماه

تبديل شد. اين شهرستان كماكان جزء استان خوزستان و بقيه منطقه جزء استان فارس بود. به

، منطقه كهگيلويه و بويراحمد طبق تصويب نامه 1342 تيرماه 22دنبال شورش ايل بويراحمد در

مجلس شوراي ملي وقت ، از استان هاي فارس و خوزستان جدا شد و به يك فرمانداري كل تبديل

شد و ياسوج كه تا آن زمان خالي از سكنه بود، به عنوان مركزآن تعيين گرديد.

شمسي فرمانداري كل كهگيلويه و بويراحمد به استان تبديل شد. به 1352در اسفندماه استنادكتاب "ممسني در گذرگاه

تاريخ " مردم لرستان ، كهگيلويه و بويراحمد، ممسني و حتي ' دشتستان بوشهر با گذشته تاريخي مشترك از يك نژاد هستند و

با يك زبان صحبت مي كنند و آداب و رسوم و فرهنگ مشابهي دارند.كنش هاي فرهنگي مردم كهگيلويه و بويراحمد از روابط

اجتماعي موجود مبتني بر نظام عشيره اي متأثراست . در اين نظام فرهنگي تمام رفتارهاي اجتماعي و فرهنگي مردم تحت

تأثير مستقيم روابط قبيله اي وعشيرتي قرار

دارند

14

جغرافياي استان استان كهگيلويه و بويراحمد واقع در دامنه هاي سلسله جبال زاگرس و در جنوب غربي ايران

كيلومتر مربع يك درصد وسعت كل15517قرار گرفته است . اين استان با وسعتي بيش از

كشور بوده و از لحاظ مرزهاي جغرافيايي محدود به استانهاي چهار محال و بختياري در شمال

فارس و اصفهان در مشرق،فارس و بوشهر در جنوب واستان خوزستان در غرب است. حداكثر

متر )ناحيه بي410 متر )قله دنا( و4409وحداقل ارتفاع استان از سطح دريا به ترتيب برابر با

بي جان آباد( مي باشد. تغييرات شديد ارتفاع در اين استان ، تنوع و گوناگوني نسبتا زيادي را در

وضعيت آب و هوايي آن پديد آورده است.

تقسيمات استان شهرستان)بويراحمد ،كهگيلويه ،گچساران ،دنا و5طبق آخرين تقسيمات كشوري استان داراي

شهر)ياسوج ودهدشت و دوگنبدان وچرام و سي سخت و باشت و ليكك و لنده و14بهمئي(

41 بخش و16(و داراي  سوق و قلعه رئيسي و ديشموك و مارگون و گراب سفلي و بهمئي

دهستان ميباشد.

نسبي جمعيت  نفر وتراكم697473(1383جمعيت كل استان بر اساس آخرين برآورد )سال

بوده است . حدود چهار پنجم از مساحت استان را ناهمواريها  43)نفر در هر كيلومتر مربع(

كوههاي زاگرس با رشته هاي موازيع سراسر شمال و شرق و كوههاي سياه0تشكيل داده است

و سفيد هامي ) خامي( و خائيز جنوب و جنوب شرقي آن را در بر گرفته اند و رودخانه هاي

مارون ، بشار، زهره ، خرسان و نازمكان از آن عبور مي نمايندو بعضا از كوههاي آن سرچشمه

ضريب توپوگرافي در استان بسيار باال بوده و شرايط طبيعي منطقه به نحوي است0مي گيرند

كه هر چه از شمال شرقي به سمت جنوب غربي پيشتر رويم از ميزان ارتفاعات ورطوبت

كاسته گرديده و در مقابل بر شدت درجه حرارت و خشكي هوا افزوده مي شود. اين وضعيت

15

طبيعي ناشي از تغييرات ارتفاع و دما و بارندگي و نواحي اقليمي متفاوتي در استان بوجود آورده

است .

وسعت استان

است و بایاسوج کشور ایران است. مرکز آن شهر استان های یکی از کهگیلویه و بویراحمد است.کوهستانی، سرزمینی نسبتا مرتفع و کیلومتر مربع ۲۴۹هزار و ۱۶ حدود مساحتی

استانجمعیت ۶۳۴،۲۹۹ برابر با ۱۳۸۵ در سال مرکز آمار ایرانجمعیت کهگیلویه و بویراحمد بر پایه سرشماری

درصد آن ها در روستاها و مابقی در شهرها سکونت دارند.۵۲ نفر بوده که

۱ تقسیمات کشوری ۲ موقعیت ۳ آمار ۴ تاریخچه ۵ مکان های دیدنی ۶ وضعیت اقتصادی ۷ منابع

تقسیمات کشوری شهر وبیش از۱۶ بخش تقسیم شده است که شامل ۱۶این استان به پنج شهرستان و

روستا می گردد.۱۷۰۰

شهرستان های این استان عبارتند از: )مرکز شهرستان(

( یاسوج ) شهرستان بویراحمد

( لیکک ) شهرستان بهمئی

( سی سخت ) شهرستان دنا

(دوگنبدان )شهرستان گچساران( دهدشت ) شهرستان کهگیلویه

موقعیت استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله استان های جنوبی ایران به شمار می رود که با پنج استان

: همسایه است16

و از شمالخوزستان ، از غرب با استان بوشهر ، از جنوب با فارس و استان اصفهاناز شرق با .چهارمحال و بختیاریبا

آمار

این استان از نظر جمعیت و مساحت از استان های کوچک ایران است و درهر دو مورد دارای شهرستان در بین سی استان می باشد. بزرگترین و پرجمعیت ترین شهرستان استان ، ۲۸رتبه

می باشد.یاسوج به مرکزیت بویراحمد

تاریخچه نام می برد. مستوفی اشاره به مهاجرت طوایفجاکیحمداله مستوفی در تاریخ گزیده از ایل

می کند.لر کوچک و لر بزرگ کنونی( به مناطق كردستان سوریه از مناطق جبل السماق )کرد نامبختیاری و ممسنی و لیراوی و جاکیم(، از ایل 1330 ه.ق/730حمداله مستوفی در سال )

از كردستان سوریه، به مناطق کوه گیلویه و بختیاری وكرد طایفه دیگر 24میبرد كه همراه با لرستان کنونی كوچ كردند. این رویداد در اوایل سده ششم هجری رخ داد..در سنه ی خمسایه )

کنونی(، به سبب وحشتیكردستان سوریه، از جبل السماق شام )کردق.( قریب صد خانه 500

17

کهمحمد خورشیدکه ایشان را با مهتر قوم خود افتاده بود، به لرستان امدند و در خیل احفاد بود ... او را پسری علیفضلویوزرا بودند نزول کردند، برسبیل رعیتی. بزرگ ایشان ابوالحسن

نام بود. چون علی درگذشت، از او پسری محمد نام بماند. چون او نیز نماند، پسری ابوطاهر کنیت داشت. جوانی شجاع بود ... ابوطاهر به صلح و جنگ به وعد و وعید و فریب وفضلوی

شکیب توانست ملک لرستان در ضبط اورد و چون تمکین و استقرار یافت ، هوس استقالل کرد و خود را اتابک خواند و عصیان نمود و کار ان ملک بر او قرار گرفت، در سنه ی خمسین و

و بهمن و عمادالدینهزاراسپخمس مایه. بعد از مدتی درگذشت و پنج پسر یادگار گذاشت: که مهینهزاراسپپهلوان و نصرة الدین ایلواکوش و قزل. به حکم وصیت و اتفاق برادران.اتابک

و بهین همه بود ، قائم مقام پدر شد و عدل و داد ورزید . در عهد او ملک لرستان رشک بهشت کنونی( بدو پیوستند:كردستان سوریهگشت و بدین سبب اقوام بسیار از جبل السماق شام )

، جوانکی بیدانیان، زاهدیان، عالئی، کوتوند، بتوند، بوازکی، شوند،بختیاری، مماکویه، آسترکی ، ارملکی،مماسنی، ممویی، یحفومی، کمانکشی، کوی لیراوی، هارونی، اشکی، جاکیزاکی،

توانی، کسدانی، مدیحه، اکورد، کوالرد و دیگر قبائل که انساب ایشان معلوم نیست. نامیدهزمیگانکهگیلویه در زمان حمله عرب جزء قلمرو پارس بوده و یکی از مناطقی بوده که

می شدند. ریاست مردم

کهگیلویه در اواخر سده دوم و آغاز سده سوم هجری به عهده فردی به نام روزبه بوده است.پس از او فرزندش

فرمانروای مردم کهگیلویه شدند. در آن زمان شخصیسلمه برادرش مهرگانمهرگان و پس از به نام گیلویه از جایی

به نام خمایگاه پائین نزد سلمه آمد و در دستگاه او پایگاه و جایگاهی پیدا کرد و پس از مرگ سلمه توانست زمام امور را بدست بگیرد و آن چنان بزرگی و ارج یافت که منطقه را به نام او

هجری بر نواحی کهگیلویه۳۴۶ دست کم تا سال گیلویهکوه گیلویه )کهگیلویه( خواندند. خاندان فرمانروایی کردند.

را اصطالحا »چهاربنیچه« می نامیدند. ازچرام و دشمن زیاری، نویی، بویراحمددر قدیم چهار ایل دیگر ایالت مهم و

محل سکونت آنان بوده است. اینگچساران بوده که محدوده شهرستان ایل باویقدرتمند استان منطقه در سده شش

به شمار می آمد. فرمانروایان گوناگون این خاندان،اتابکان لر بزرگهجری بخشی از قلمرو ازجمله ابوطاهر )فرمانروایی

بر این مناطقکامیار، تیکله، کلجه، پشنگ، هوشنگ، افراسیاب و هزاراسپ هجری(، ۶۰۰ تا ۵۰۰حکم راندند. واپسین

ازشاهرخ فرزند سلطان ابراهیم تیموریاتابک، غیاث الدین بن کاووس بن پشنگ بود که او را برکنار کرد.۸۲۷پادشاهان تیموری، احتماال در سال

معروف بوده اند برای نمونه کی ماهین،کیفرماندهان در این ایالت در طول تاریخ با لقب کی هادی و کی عبدوالخلیل.

18

مکان های دیدنی تابستانیگردشگران زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگاه۲۱۷ کهگیلویه و بویراحمد دارای می توانند از آنها دیدن کنند.

بهمراه هزاران چشمه سارمهریان و زهره، بشار، نازمکان، چرام، مارونرودخانه های ، شاه قاسم و شاه مختار یاسوج. سد کوثردیگر و در کنار آن ها

۴۰ قله باالی چهار هزار متر دنا تنگه مهریان و گنجه ای یاسوج و تنگ سولک بهمئی. دیشموکآبشارهای کمردوغ ،باغ چشمه بلقیس چرام، امامزاده های کهگیلویه و دشت بالد شاپور دهدشت، دژ سلیمان

و چندین دژ دیگر.

،آثار تل چگاه، آب گرمون، آب شوران، شهر الرندن، آب انبارها، کاروانسراها، قلعه ها گورستان سه طبقه و تنگ سولک در رشته کوههای بهمئی.

تنگ تکاب، محل برخورد آریو برزن با اسکندر مقدونی و قلعه های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، قلعه رئیسی و دژ سلیمان که مجموع آنها به »دلی مهرگان«

معروف است. تنگ شالل دون،رودخانه و بیشه زیبای شاه بهرام، روستای زیبای باغستانی مارین، تنگ

چشمه جوشان آب آشامیدنی و معدنی، ۴۰ رودخانه کوچک و بزرگ، ۱۸ هنگان و بقعه دره و تنگه، بوستانها و دشتهای سرسبز،۶۰ حلقه قنات، پنج آبشار، سه دریاچه، ۱۷

19

امامزاده ها، گنبدها، قلعه ها، کاروانسراها، مساجد، آب انبارها آتشکده ها، پل ها و برج هایتاریخی از دیگر نقاط گردشگری منطقه است.

وضعیت اقتصادی این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به شمار می آید. بعد از

دامداری و کشاورزی صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج از اهمیت ویژه ای برخوردار است، ولی با این حال فعالیتهای صنعتی و

معدنی در این استان نسبت به سایر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد. به طور

کلی صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می شوند، که عبارتند از صنایع دستی و ماشینی. بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان

دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره است.

جمعیت شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد باشت و بابویی سوق دهستان کفشکنان یاسوج اتابکان لر بزرگ اتابکان لرستان

آب و هواي کهگيلويه و بويراحمد در امتداد رشته كوه هاي اصلي زاگرس از شمال شرقي به جنوب غربي دراستان کهگیلویه وبویر

احمداز ارتفاع كوه ها و مقدار بارندگي و رطوبت هوا به طور محسوسي كاسته شده و

مشخصات اقليمي دوگانه اي راپديد مي آورد. بدين ترتيب اين استان به دو منطقه سردسيري و

گرمسيري تقسيم شده است

20

منطقه گرمسيري در قسمت جنوب و غرب استان واقع شده و آب و هوايي گرم و خشك دارد و

بادهاي موسمي )فصلي ( و محلي متعددي در اين ناحيه مي وزند. باران اين منطقه از آبان ماه

آغاز شده و تا ارديبهشت به تناوب ادامه مي يابد. در اين مناطق يخبندان بندرت اتفاق مي افتد.

منطقه سردسيري در شمال و شرق استان قرار دارد. بارش اين ناحيه معموال از آبان ماه شروع

. اين قسمت از استان كه دريابدو تا ارديبهشت ماه به تناوب و معموال به صورت برف ادامه مي

واقع جنوبي ترين بخش زاگرس مرطوب

آب و هوا

در امتداد رشته كوه های اصلی زاگرس از شمال شرقی به جنوب غربی در استان كهگیلویه وبویراحمد، از ارتفاع كوه ها

و مقداربارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی كاسته شده و مشخصات اقلیمی دوگانه ای راپدید می آورد. بدین

ترتیب این استان به دو منطقه سردسیری و گرمسیری تقسیم شده است.

در قسمت جنوب و غرب استان واقع شده و آب و هوایی گرم و خشك منطقه گرمسیری دارد و بادهای

موسمی )فصلی ( و محلی متعددی در این ناحیه می وزند. باران این منطقه از آبان ماه آغاز شده و تا اردیبهشت به تناوب

ادامه می یابد. در این مناطق یخبندان بندرت اتفاق می افتد.

در شمال و شرق استان قرار دارد. بارش این ناحیه معموال از آبان ماه منطقه سردسیری شروع و تا اردیبهشت ماه

به تناوب و معموال به صورت برف ادامه می یابد. این قسمت از استان كه در واقع جنوبی ترین بخش زاگرس مرطوب

است با جنگل های وسیع و زیبای بلوط پوشیده شده و سرچشمه رودهای بزرگی است . در این  استان بادهایی با جهات مختلف می وزند كه مهم ترین آن ها عبارتند از:

كه به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال از طرف شمال بادهای موسمی :غربی از دریای مدیترانه و

آب های اطراف آن و گاهی از اقیانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ می كند و موجب بارندگی می شود. باد جنوب از سمت

21

جنوب و جنوب غربی به ویژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ می كند ومعموال با   گرما همراه است

:در نواحی مختلف نسبتا محدود و كم وسعت استان می وزند كه مهم ترین آن هابادهای محلی عبارتند از: باد آشوب ،

باد زیر روز، كوه باد، باد حیران ، باد چوغان ، باد او و باد درخت رو.باشد.

منابع آب: رودها: به علت وجود مناطق مرتفع و وزش بادهای مرطوب هر دو منطقه ی سردسیر

وگرمسیری از میزان بارندگی خوبی برخوردارند. این بارندگیها باعث به وجود آمدن رودهای

متعددی در این استان شده اند.مهمترین رودهای کهگیلویه وبویراحمد عبارتند از: رود مارون که

در تنگ تکاب از مرز استان خارج می شود واز کنار بهبهان گذشته وبه نام رود جراحی وارد

خلیج فارس می شود. رود بشار: که به نام های گرم، خرسان ، ونهایتا کارون مشهور است واز

ارتفاعات یاسوج سرچشمه می گیرد. این رود در ضلع شمالی کوه غارون ) وجه تسمیه

کارون( به همین نام از مرزاستان خارج می شود وبا دریافت شاخه هایی همچون بازفت

وآرمند در شهرستان لردگان، از وسط شهر اهوازگذشته .به خلیج فارس می ریزد.

رودخیرآب£££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££££اد: سرچشمه این رود در قسمت مرکزی استان یعنی دیلگ££ان بویراحم££د وتس££وج کهگیلوی££ه اس££ت 

وبه نامهای سر کورتع تسوج، پیچاب، شاه بهرام، نازمکان وخیرآباد معروف است وسرانجام ب££ه

رود زهره می ریزد. رود زهره: این رود از ارتفاعات تنگ تا مرادی وگجستان وباشت وکوهه££ای

ش££مال ش££رقی شهرس££تان ممس££نی سرچش££مه می گ££یرد وب££ه ن££ام رود زه££ره در ض££لع جن££وبی

شهرستان گچساران از مرز استان خارج و پس از دریافت شعبه ی خیرآباد به نام هن££دیجان ب££ه

خلیج فارس می ریزد. رودهای شور در شهرستان گچساران وبابا احمد در منطق££ه بهم££ئی ورود

بهمئی از دیگر رودهای استان هستند.

22

کیلومتری شمال غرب یاسوج135در  :دریاچه مورزردزیالیی-دریاچه ها وتاالب ها: متری از سطح2180ودر ارتفاعات

متر است.14 متر وحداکثر آن 7 هکتار است. حداقل عمق آن 14 دریا قرار دارد.مساحت این دریاچه این دریاچه در تنگی واقع

شده که اطراف آن را کوه هایی با سنگ آهکی پوشانده. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خودادامه می دهند که ماهی کپور

معمولی از مه مترین آنهاست

ناهمواری های استان:

کهگیلویه وبویراحمد منطقه ی ناهمواری است. حدود سه چهارم مساحت منطقه ازارتفاعات 

وتپه ماهورها تشکیل شده است. دشتها تنها یک چهارم مساحت را تشکیل می دهند. بلندترین

متر وپست ترین نقطه ی4409نقطه در این استان قله ی دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع

متر از197آن چره زن در جنوب غربی بی بی حکیمه در شهرستان گچساران می باشد که

سطح دریا ارتفاع دارد.

کوههای این استان از رشته کوههای زاگرس به شمار می روند که در شمال با داشتن یخچال

های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. کوههای مهمی همچون کوه خائیز در جنوب

دهدشت، کوههای نیل وحجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه

نور) نیر( در مرکز استان، کوههای سیاه وسفید در بهمئی وشرق لنده وکوه دل افروز در شمال

23

وکوه ساورز از مهمترین کوههای استان به شمار می روند.

دشتهای سروک، دشت روم در شهرستان بویراحمد ودشتهای امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز

وباشت در شهرستان گچساران، چرام ودهدشت در کهگیلویه از دشتهای مهم استان هستند.

آب وهوای استان: بدلیل کوهستانی بودن وامتداد این کوهها از شمال غربی به جنوب شرقی

وبلندی آنها، همچون سدی در مقابل توده های فعال جوی مقاومت می کنند. از این رو در تنوع

آب وهوایی استان مؤثر واقع شده اند ودو نوع آب وهوای سردسیری وگرمسیری به وجود آمده

است.

ناحیه ی سردسیر: این ناحیه تقریبا نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است وقسمت شمال وشرق استان 

را به خود اختصاص داده است. نواحی سردسیری خود به دو ناحیه ی سردسیر وسرحد ) که

سرد تر است( تقسیم می شود. در این ناحیه میزان بارش برف وباران زیاد بوده واز جنگل های

انبوه بلوط، بنه، کیکم، بادام، وسرو کوهی پوشیده شده است. بارندگی از نیمه دوم مهر ماه

تا540شروع وتا اواخر اردیبهشت در این ناحیه ادامه دارد. میزان بارندگی در این ناحیه بین

میلی متر می باشد.884

ناحیه گرمسیری: این ناحیه بیش از نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است. در جنوب وغرب استان 

واقع شده ودر مسیر وزش بادهای گرم خوزستان قرار دارد. در تابستان آب وهوای گرم وخشک

دارد.و میزان بارندگی در آن کم است. در فصل های پائیز وزمستان آب وهوای مالیم بهاری

داردو سبب می شود سرتاسر منطقه از گل وگیاه پوشیده شود .بارندگی ازنیمه ی دوم آبان ماه

شروع می شود وتا نیمه ی اول اردیبهشت ادامه می یابد. متوسط میزان بارندگی در ناحیه

میلی متر است.در این استان به طور کلی دو نوع باد می وزد:420 تا 300گرمسیری بین

بادهای فصلی وبادهای محلی

24

همچون باد شمال که باران زا است واز طرف شمال غربی این استان را: بادهای فصلی

تحت تأثیر قرار می دهد وسبب ریزش باران در زمستان است. باد جنوب باد فصلی دیگری است

که به باد چپ نیز معروف است واز جنوب وجنوب غربی می وزد. بدلیل گرمی وخشکی بیش از

حد، غالبا به مزارع ومحصوالت آسیب وارد می کند

بادهای محلی همچون باد آشوب در سررود بویراحمد علیا، باد زیر روز در بهمئی، بادبادهای محلی:

کوه باد در بویراحمد گرمسیری وبهمئی ، باد چوغان از مهمترین بادهای محلی استان هستند.

جنگل ها استان كهگيلويه و بويراحمد از نظر جغرافيايی در ناحيه ايران و تورانی و در بخش كوچكی از

جنوب در ناحيه صحاری –

سند واقع شده است . پوشش گياهی استان به دليل نوع آب و هوای گرمسيری و سردسيریمتنوع است . ناحيه

سردسيری به علت آب فراوان ، پوشش گياهی نسبتا انبوه ، متراكم و جنگلی دارد . در قلمرو گرمسيری پوشش گياهی اغلب تنک و نيمه انبوه است . از سوی دیگر طبيعت زيبا و منحصر به

فرد استان كهگيلويه و بوير احمد شرايط زندگی

جانوری و پرندگان بسياری را در اين منطقه فراهم نموده است . استان کهگيلويه و بويراحمدگونه های مختلفی از حيات

وحش را در خود جای داده است . اين گونه ها شامل پستانداران، پرندگان و آبزيان هستند .استان كهگيلويه و بويراحمد

يكی از زيباترين استان های كشور است كه تركيب كوه ، دشت ، جنگل و عناصری هم چونچشمه های طبيعی و آبشار و ... را یک جا در خود دارد .

جاذبه های طبیعی: .

-آبشار تنگ پوتک: کیلومتری4 کیلومتری محدوده امن منطقه حفاظت شده دنا ودر فاصله 5/3واقع در عمق  

پاسگاه محیطبانی آب سپاه

متر ودر نقطه ای صعب العبور واقع15با موقعیت ویژه ومنحصر به فردی با ارتفاعی قریب به گردیده. غار یخی:

25

یکی از غارهای معدود ومنحصر به فردی است که در ارتفاع صعب العبور دیواره شمالی منطقه حفاظت شده دنا ودر

جنوب روستای خفر در محدوده امن منطقه موجود وساالنه پذیرای عالقمندان فراوانی از غارنوردان وکوه نوردان داخلی

می باشد، خصوصیات بارز این غار وجود قندیلهای یخی در تمام فصول سال خصوصا فصلتابستان در دیواره های آن می باشد.

- غارشاه:

یکی از غارهای مشهور موجود در استان واقع در حوالی روستای شاه بهرام در منطقه پیچاب 

کیلومتری150از توابع بخش باشت شهرستان گچساران ودر منطقه گرمسیری ودر فاصله

شمال شرقی شهر دوگنبدان واقع واین منطقه دارای جنگلهای انبوه از نوع بلوط، بنه، کلخنگ،

زبان گنجشگ وانواع بادام می باشد.

نام یکی از سران ونامداران قومی که در تاریخ باستان در محلی بنام قلعه کره سکونت داشته 

که در اصطالحات محلی این مکان به نام کک کهزاد نیز مشهور است. که متعاقبا پیرامون این

مکان تاریخی توضیح کامل خواهد آمد.

- غار نیده) ندیده(

نام غاری است که در تنگه ای به همین نام در منطقه حفاظت شده خائیز سرخ ودر فاصله 

کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان قرار دارد واز نظر موقعیت طبیعی حائز اهمیت20

و در محدوده امن منطقه حفاظت شده قرار گرفته طبق اطالعات مأمورین ومحلیان این غار

متر در زیر زمین دارد. 150عمقی در حدود

- قلعه دزکوه:

دزکوه نام کوهی است بلند در ضلع غربی بخش گرمسیری سوق از توابع شهرستان کهگیلویه

که دوران قدیم با توجه به موقعیت خاص آن بعنوان دژی مستحکم در برابر اقوام یاغی

ومهاجم از آن استفاده می شده که به همین مناسبت به این نام مشهورگردیده است طبق

اطالعات این کوه فقط دارای یک مسیر ورودی پیاده رو در قدیم وهم اکنون دارای جاده

26

ماشین رو به ارتفاع کوه می باشد وبا توجه به وجود چشمه ای بر روی این کوه گرمسیری،

دارای سکنه و روستا می باشد .رودخانه مارون از ضلع غربی وجنوبی این کوه جاری وبه سد

مارون در شمال بهبهان می پیوندد. این محل زادگاه هنرمند محبوب زنده یاد حسین پناهی می

    باشد

کهگیلویه و بویراحمدسنتهاي سنتهاي غني و پر بار عشايري سرشار از از آداب و رسوم نامكتوب نامدوني است . درك آن

براي جامعه غير عشايري با ناباوريهايي همراه است كه خود دايره المعارفي است. اميد مي رود

دلسوزان و فرهنگ دوستان بتوانند همت بگمارند و گوشه اي از اين سنتهاي خوب و پسنديده –

گرفته از دين مبين اسالم – را جهت پايداري و دوام و بقاء ، مكتوب و مدون نمايند. مقدمتا

اشاره اي مي نماييم كه هر كدام خود تفسير و تحليلي خاص دارد.

مهمان نوازي : عشاير منطقه كهگيلويه همه مهمان نوازند ، همه براي مهمان احترام خاصي- 1

قائلند. بهترين غذاي خود را براي مهمان تهيه مي بينند ، آنقدر براي مهمان احترام قائلند كه شام

نخوردن مهمان را نسبت به خودشان توهين مي دانند.

-5- رفت و آمد 4-مراسمات غذا 3-مراسمات شادي 2

دلسوز بودن

- پوشش لباس ساده و ساده8- قانع بودن 7- صادق بودن 6

زيستن

-احترام به سادات ، روحانيون و10-رعايت مسائل مذهبي و احترام كوچكتر به بزرگتر 9

امامزاده ها

- روحيه رشادت و دليري 12

27

- زير بار ناحق نرفتن 13

-توانايي رزمي و مهارت ايستادگي و مقاومت در مقابل زورگويان در هر دوره اي و14

.خصوصيات پسنديده فراوان ديگري كه موارد فوق مختصري از آنهاست

هويت بومي استان : فرهنگ غني و پر بار استان كهگيلويه وبويراحمد با تغذيه از سه سرچشمه پربار فرهنگي يعني

فرهنگ انسان ساز اسالم ، فرهنگ چند هزار ساله آريايي و فرهنگ بومي منطقه و بهره مند از

سه پشتوانه اساسي يعني زندگي عشايري ، زندگي روستايي و زندگي شهر نشيني سرشار از

آداب و رسوم و باورهاي نامكتوب و نامدون است كه بعضا درك بعضي از اين باورها و اعتقادات

براي مردمي غير از جامعه استان ميسر نيست . فرهنگ استان دايره المعارف اصيل و پاكي از

خرده فرهنگ هاي ايراني و اسالمي است كه با ترتيبي زيبا و دلفريب اين عناصر در كنار هم قرار

گرفته اند به گونه اي كه در كمتر استان يا منطقه اي مي توان چنين چشمه بكر و زاللي از

معارف و فرهنگ ايران اسالمي را بدون غل و غش و با همزيستي مثال زدني ، در كنار هم ديد .

فرهنگ استان همچون ديار بكر و محصور استان ، در ميان ديوارهاي كوهستاني بكر و روشن

مانده و هرگونه تأثر و فرهنگ پذيري از سايراستانها چون وصله ناهمگوني بر پيكره آن هويداست

پس با اين اوصاف مي توان به تشخيص هويت بومي در اين استان پي برد.هويت بومي استان ،

داراي يك سري ويژگيهاي ذهني ، همچون آگاهي جمعي ، وفامندي و اراده بومي و ... مي باشد

كه اين عوامل انتزاعي همواره ثابت بوده و در همه حال هويت هاي جمعي مشترك دارند .

گويش مشترك ) لري ( ميراث مشترك فرهنگي و تاريخي و جغرافيا و زيست بوم مكاني مشترك ، ساختار

اقتصادي و شيوه هاي توليدي مشابه و ... نيز دخيل بوده كه به صورت منفرد با تركيبي سازه يا

تركيبي به نام هويت بومي را ساخته اند .

الف : زيست بوم مشترك28

طبعا انسان بر خاسته از خاك دلبسته خاك مي شود . در اثر دلبستگي هاي افراد يك نقطه

جغرافيايي ميان آنان همبستگي و احساس مشتركي پيدا مي شود كه حاضرند در راه حفظ آن

منطقه يا سرزمين هرگونه وفاداري از خود بروز نمايد . وضعيت منحصر به فرد اين استان با

داشتن وضعيت سرزميني خاص ، وجود نمادهاي ويژه چون كوه دنا به عنوان سمبل استقامت و

دليري ، قشالق ، ييالق مردم عشاير و ... موجب شده تا اين بخش ايران زمين به عنوان زيست

بوم مشرك گروهي از لرها و بعضي از عشاير ترك به نام كهگيلويه وبويراحمد محسوب شود .

ب : گويش لري گويش لري به عنوان يكي از بازمانده هاي زبان پهلوي ميانه يا پارسي دري به لحاظ بكر ماندن

اين منطقه و محفوظ ماندن نسبي آن از فرهنگ هاي ديگر در اين استان تقريبا دست نخورده و

منحصر به فرد باقي مانده است .

ميراث مشترك تاريخي :ج : طي قرون گذشته تاريخ نگاري از استان كهگيلويه و بويراحمد صورت نگرفته و در هر دوره اي

اين منطقه جزئي از مناطق ديگر يا به صورت منفك بوده است . مردم اين سرزمين در طول

زيستن در كنار هم صاحب ميراث مشترك تاريخي شده و در كنار هم با دشمنان خود جنگيده اند

و رنج ها ، دردها ، شادي ها و خاطرات مشتركي دارند . بدون شك ظهور اسطوره ها ، اشعار

محلي و حماسي ، آداب و رسوم و سنت هاي مردم اين استان متأثر از جنگ ها ومبارزات مردم

اين استان عليه سپاه اسكندر مقدوني در زمان سلسله مخامنشي ، عليه سپاه تيمور ، ارتش

پهلوي اول و دوم بوده است . وانگهي شرح دالوريهاي مردم اين استان كه نسبت به جمعيت آن

در بين همه استانهاي كشورباال ترين تعداد رزمنده و شهيد را در زمان دفاع هشت ساله داشت

به نوبه خود حاكي از توجه به حفظ ميراث گرانبهاي خصلت هاي مشترك مردم كه به تسليم

ناپذيري در مقابل زور و ستم مشهورند بود .

29

د: نژاد مشترك اهالي لر اين استان كه درصد بااليي از جمعيت آن را تشكيل مي دهد بر حسب قراين تاريخي

متعلق به نژاد آريايي و قوم پارس مي باشد.هر چند هيچ قوم و نژادي در زمان حاضر نمي تواند

ادعاي اصيل يا خالص بودن از خود نمايد ولي روي همرفته با تكيه بر اينكه لرها خود با يك گويش

خاص تكلم نموده ، در كنار هم جنگيده ، با هم زندگي مشترك داشته و جزء در زمان حال كه با

اقوام ديگر ايراني خويشاوندي نموده اساسا خويشاوندي ميان آنها بصورت بسته بودهاست مي

توان به هم نژادي آنان در شكل دهي هويت بومي و قومي آنان توجه داشت .

: دين و مذهب مشترك ه صددر صد مردم اين استان مسلمان و شيعه اثني عشري هستند . و به طور عمده تحت تأثير

جاذبه هاي دين جان بخش اسالم شده اند . به هر حال رفتار ديني مردم استان در گرامي داشت

اعياد اسالمي ، عزاداري ساالر شهيدان )ع( تكيه اساسي بر حرمت ويژه روزهاي وفات ائمه

) ممنوعيت ازدواج ( ، نامگذاري فرزندان به نام بزرگان دين و ائمه اطهار )ع( و ... همه نشانگر

عمق تعصب و ارادت خاص اين مردم به اسالم و شعائر و آيين ها و دستورات آن است كه در

شكل بخشيدن به هويت ديني و قومي آنان اثر گذار بوده است .

و: ميراث مشترك فرهنگي : فرهنگ غني كهگيلويه وبويراحمد با تغذيه شدن از چهار سرچشمه فرهنگي يعني فرهنگ بومي

منطقه ، فرهنگ انسان ساز اسالم ، فرهنگ چند هزار ساله آريايي و فرهنگ ايراني ) بر اساس

چهار شرط نياز مندي ، مطلوبيت ، كارايي و قابليت اجرا ( و بهره مندي از سه پشتوانه اساسي

يعني زندگي عشايري ، زندگي روستايي و زندگي شهرنشيني سرشار از آداب و رسوم و سنن و

باورهاي مكتوب و نامدون است كه بعضا درك بعضي از اين باورها و اعتقادات براي مردم غير

بومي ميسر نيست

30

آداب و رسوم و اعتقادات خاص مردم استان كهگيلويه وبويراحمد كه متأثر از متغيرهاي عمده

اسالم ، سرزمين ، فرهنگ هاي ديگر ، اقليم و ساختار جغرافيايي ويژه اين استان است مبين

شكل خاصي از خرده فرهنگ درون مردم اين استان است .

صنايع دستي و سوغات محلي قالي ، قاليچه ، جاجيم ، گبه ، نمد ، خورجين ، گيمچه ، سفره محلي ، سياه چادر ، حور ، زيربار ،

توبره )جاي قرآن(، گردو

، عسل ، روغن محلي ، کره و کشک ، سيب ، انگور.

تاريخچه لباس در ايران باستانواستان کهگیلویه و بویراحمد

، تاریخ لباس و پوشاك از شاخه های شناخت فرهنگ ادوار گذشته هر تمدنی است. مردان ایرانی در تمامی ادواری كه نشانه هایی از پوشش آنها در دست داریم، نیز حجاب در معنای مخالف

برهنگی را داشتند و اصوال برهنگی در فرهنگ ایرانی امری مذموم به شمار می رفته است. شاید

31

این مفهوم را هنگام مقایسه با تمدنهای همزمان با تمدن ایرانی بهتر درك كنیم. بررسی پوشش مردان و زنان ایرانی نه تنها ما را با ظاهر افرادی كه در گذشته زندگی می كردند، آشنا می كند، بلكه شناخت بسیاری از مسایل مانند انواع بافته های نساجی نوع و طرح آنها و خیلی موارد دیگر

را به ما می دهد. ایرانیان از عهد كهن تا چندی پیش درباره لباس پوشیدن تغییر نگرش اساسی نداشته اند، اگر چه در گذر زمان سعی كرده اند شیوه لباس پوشیدن را متناسب با شرایط متغیر

زمانه خود هماهنگ سازند، ولی در مجموع متفاوت تر از ساكنان كشورهای اروپایی بوده اند. سنگ نگاره های به جا مانده از عهد باستان هم نشان می دهد كه جوامع شرقی از جمله ایران و

مناطق دیگر همچون تمدن »تدمر« در سوریه علی رغم تأثیرپذیری از معماری یونانی و رومی، باز هم حال و هوای شرقی خود را حفظ كرده اند كه این در سنگ نگاره ها و پیكرهای تقریبا

پوشیده از لباس به یادگار مانده از آن دوران خود را نشان می دهد. تاریخ لباس بخشی از تاریخ تمدن است كه در آن تحوالت شكل و فرم لباس از قدیمی ترین ایام تا زمان خاصی مورد بررسی و مطالعه و تحقیق قرار می گیرد و با تغییر این نوع پوشاك رفتارهای فرهنگی و

اجتماعی آن جامعه نیز دستخوش تغییر و تحول می گردد. در هر جامعه مطالعه این بخش از تاریخ رازهای نهفته ای در مورد مردم آن دوران را برای ما روشن می سازد. ::پوشاك در شهر سوخته شهر سوخته زابل شهری پنج هزار ساله در دل كویر است كه آشكار شدن اسرار نهفته اش در هر فصل كاوش توسط باستان شناسان، مردم دنیا را حیرت زده به سوی خود جلب می كند. سیستان به خصوص شهر سوخته از لحاظ موقعیت خاص اقلیمی، سیاسی و فرهنگی مركز

ارتباطات تمدنهای بزرگ ماوراء النهر، بین النهرین و هند و چین به شمار می رفته است. شهر سوخته تنها جایی است در ایران كه حدود هفتصد، هشتصد نوع پارچه از ظریف و خشن و كتانی

شكل در آن یافت شده است و این به خاطر شرایط اقلیمی شهر سوخته است كه توانسته پارچه ها را خیلی خوب نگه دارد. مدارك و اسناد مربوط به پوشاك در ایران باستان از نظر منبع مطالعاتی به چند گروه تقسیم می شود؛ دوران پیش از تاریخ، پیش از دوران ایالمی ها و بعد هم هخامنشیان و دیگری هم دوران ایالمی به بعد تا دوران اسالم است. در دوران اسالمی به خاطر داشتن مدارك و اسناد بسیاری كه وجود دارد مشكل خاصی برای بازسازی نحوه لباس مردمان آن زمان نداریم، مشكل اصلی ما بازسازی نحوه پوشاك مردم پیش از تاریخ است. همان طور

كه می دانید در محوطه های باستانی ایران پارچه نداریم، البته نمونه های بسیار كوچك گهگاه در كاوشهای شهر سوخته دیده می شود. طی كاوشهایی كه در این شهر انجام شده چند نمونه

لباس را روی پیكره های فلزی، سنگی و گلی كشف كرده ایم، به عنوان نمونه مجسمه مفرغی پیدا شده كه خانمی را نشان می دهد كه دیگی روی سر دارد و ظاهرا در حال جابجایی آب از جایی به جای دیگر است. این بانو دارای یك لباس یك تكه بلند است كه تقریبا تا پایین زانو و باالی قوزك پا به صورت یك تكه آمده است. دیگری یك مجسمه كوچك سنگی است كه این

مجسمه یك نوع دیگر لباس كه در مناطق شرق ایران مثل خراسان استفاده می شده را نشان می دهد كه شبیه یك نوع ساری هندی است، این زن یك شالی را به یك طرف شانه انداخته،

شالی كه از جلو بدن او شروع می شود و به پشت شانه می افتد. نوع دیگری از لباسهای خانمهای شهر سوخته كه در كاوشهای متعدد كشف شده، لباس بلندی است كه تا روی زانو پولك

دوزی شده است. البته در بین این پیكره ها دو، سه نمونه لباس مردانه هم دیده شده است كه نشان می دهد ظاهرا مردان شهر سوخته در هوایی كه خیلی سرد نبوده باالتنه شان تقریبا

عریان بوده و از روی كمر یك شال بلندی را چند بار به دور كمر می پیچانده اند. در نمونه دیگری كه از پیكره مرد گلی به دست آمده، می بینیم كه لباس كامال بلند و یك تكه، چیزی شبیه لباس

روحانیان به تن داشته البته با این تفاوت كه در قسمت جلو هیچ شكافی وجود ندارد، مثل كیسه

32

كه ظاهرا از سر پوشیده می شده است. در مورد نوع پوشش مردمان شهر سوخته را تزیینات لباسهای آنها می داند و مثال در یكی از قبرها، ما زنی را پیدا كردیم با یك لباس تمام منجق دوزی شده كه با یك نوع مهره یا سنگ قیمتی تزیین شده است رنگ لباس مادها بیشتر ارغوانی بوده و

براساس طبقه اجتماعی موجود در جامعه شان انتخاب می شده است، به این ترتیب كه جنگجویان قرمز، موبدان سفید و روستاییان آبی می پوشیده اند و طبق نظر پروفسور گزننون،

صاحب منصبان ماد نوعی كاله گرد و ساده می پوشیده اند كه جنس این كاله احتماال از نمد بوده و گاهی حفاظی فلزی همراه با حلقه در پشت برای استحكام بیشتر به آن متصل بوده است و

نوعی دیگر كاله، به شكل باسلق از جنس نمد یا چرم یا ابریشم بوده كه احتماال خاستگاه آن از شرق بوده است. وی می افزاید: سربازان پارسی از نوارهای پهن یا باریكی برای بستن یا جمع

كردن موهایشان استفاده می كرده اند و كالههایی ساده و استوانه ای شیاردار كه مخصوص صاحب منصبان بوده به سر می گذاشتند. جبه مادها كه بر روی دوش می افكنده اند بسیار مزین

بوده به طوری كه بر روی آنها، نقش و نگارها و طرحهای گوناگون از جمله گیاهان و حیواناتی نظیر شیر و نیز طرحهایی باشكوه از دوایر متحد المركز و غنچه های نیلوفر آبی، از پارچه قرمز و ارغوانی رنگ )رنگ محبوب پارسیان( در كنار گلدوزیهای قرمز دیده می شود. خرمی ادامه می دهد: كفشهای آن دوره یا به صورت ساقه كوتاه یا پنجه ای ساده و همراه با سه یا چهار بند و یا

تسمه ای چرمی بوده و یا آن كه نیم چكمه هایی با پنجه های برگشته به باال بوده با دكمه ها یا بندها بر رو و باالیشان. كه البته چكمه هایی با ساق بلند، كفش و بند كفشهای شاهان هخامنشی

در آثار تخت جمشید به رنگ قرمز دیده می شود. ::پوشاك ساسانیان از جایی كه ایران دوره ساسانی، شرق و غرب عالم آن زمان را به هم وصل می كرده، و یگانه راه داد و ستد ما بین یونان، روم، بین النهرین و آسیای صغیر از یكسو و چین، هند و آسیای میانه از دیگر سو بوده،

تجارت ایران از رونق فراوان برخوردار بوده است. به طوری كه نقش برجسته های طاق بستان خود به تنهایی حدود بیست و پنج طرح رایج پارچه آن دوران را مشخص كرده است. یكی از این نقوش بسیار مهم، نقش برجسته تا جداری از اردشیر سوم است، كاله او احتماال به جای نمد از

فلز گرانقیمتی درست شده است. ولی شكل خاص كاله های ایرانی را حفظ كرده است. باالپوش آستین دار كه در محل كمر بسته شده و روی آن شلواری از پارچه نازك و پرچین دیده

می شود كه در قسمت مچ پاها تنگتر شده است و روی آن شلواری از پارچه نازك و پرچین دیده می شود كه در قسمت مچ پاها تنگتر شده است و روی آن دامنی است كه از دو پهلو باال زده

شده است و بدین ترتیب پایین آن به صورت نیم دایره درآمده است. این كار را در مواقعسواركاری و برای آن كه راحت تر حركت كنند، انجام می دادند.

استان کهگیلویه وبویراحمدفرهنگ و ادبيات استان کهگیلویه وبویراحمد در جنوب غربی ایران اسالمی و دامنه های سر به فلک کشیده رش££ته کوه های زاگرس قرار گرفته است.به گونه ای که یکی از بلند ترین قلل رش££ته کوهه££ای زاگ££رس یعنی دنا در این استان قرار گرفته است و بعد از آن قلل ن££یز س££اورز،ن££یز دیگ££ر قل££ل کوچ££ک این

را به عنوان یکی از کوهستانی ترین استانهای کشور به شمار آورده است. استان

این استان در بین استانهای فارس،بوشهر،اصفهان،چهار محال وبختیاری وخوزس££تان ق££رار گرفت££ه است.این استان از یک طرف ب££ه قل££ه دن££ا و از ط££رف دیگ££ر ب££ه س££رزمینهای کم ارتف££اع همچ££ون

33

مناطق بی بی حکیمه درگچساران ختم می گ££ردد. واین ب££اعث گردی££ده اس£ت ت££ا س£ه گون££ه آب و ه£££وای خ£££اص را در این س£££رزمین ش£££اهد باش£££یم.از ط£££رف دیگ£££ر این تن£££وع آب وه£££وایی در نژاد ،لهج££ه،فرهن££گ و س£ایر ش£یوه ه£ای آداب و رس£وم م££ردم من£اطق مختل£ف ت£أثیر گ£ذار ب£وده است،به گونه ای که برخی از لهجه های موجود در استان ب££ه گون££ه ای اس££ت ک££ه عمال س££اکنان و مردم مناطق دور دست تر اصال متوجه آن نمی شوند و در درک آن عاجز هستند.طبیعی است که این قبیل زندگی ها ب££ا ش£یوه وآداب گون££اگونی نس£بت ب££ه دیگ£ر قبای££ل و طوای££ف از فرهن£گ غ£یر مکتوب و نا نوشته ای متفاوت ن££یز برخوردارن££د.ک££ه دراص£طالح عام££ه ب££ه آن ادبی£ات و ب££اور ه£ای فولکلور می گوییم.در این مختصر برآنیم تا با اشاره ای کوتاه در باب ادبیات و تاریخچ££ه فولکل££ور ب£££ه این مق£££والت در ادبی£££ات کهگیلوی£££ه وبویراحم£££د و اس£££تفاده ش£££عرا و نویس£££ندگان از آن بپردازیم.استان کهگیلویه وبویراحمد در جنوب غ££ربی ای££ران اس££المی و دامن££ه ه££ای س££ر ب££ه فل££ک کشیده رشته کوه های زاگرس قرار گرفته است.ب££ه گون££ه ای ک££ه یکی از بلن££د ت££رین قل££ل رش££ته کوههای زاگرس یعنی دنا در این استان قرار گرفته است و بعد از آن قل££ل ن££یز س££اورز،ن££یز دیگ££ر قلل کوچک این استان را ب££ه عن££وان یکی از کوهس££تانی ت££رین اس££تانهای کش££ور ب££ه ش££مار آورده است.این استان در بین استانهای فارس،بوشهر،اصفهان،چهار مح££ال وبختی£اری وخوزس£تان ق£رار گرفته است.این استان از یک طرف به قله دنا و از طرف دیگر به سرزمینهای کم ارتفاع همچون مناطق بی بی حکیمه درگچساران ختم می گ££ردد. واین ب££اعث گردی££ده اس£ت ت££ا س£ه گون££ه آب و ه£££وای خ£££اص را در این س£££رزمین ش£££اهد باش£££یم.از ط£££رف دیگ£££ر این تن£££وع آب وه£££وایی در نژاد ،لهج££ه،فرهن££گ و س£ایر ش£یوه ه£ای آداب و رس£وم م££ردم من£اطق مختل£ف ت£أثیر گ£ذار ب£وده است،به گونه ای که برخی از لهجه های موجود در استان ب££ه گون££ه ای اس££ت ک££ه عمال س££اکنان و مردم مناطق دور دست تر اصال متوجه آن نمی شوند و در درک آن عاجز هستند.طبیعی است که این قبیل زندگی ها ب££ا ش£یوه وآداب گون££اگونی نس£بت ب££ه دیگ£ر قبای££ل و طوای££ف از فرهن£گ غ£یر مکتوب و نا نوشته ای متفاوت ن££یز برخوردارن££د.ک££ه دراص£طالح عام££ه ب££ه آن ادبی£ات و ب££اور ه£ای فولکلور می گوییم.در این مختصر برآنیم تا با اشاره ای کوتاه در باب ادبیات و تاریخچ££ه فولکل££ور

به این مقوالت در ادبیات کهگیلویه وبویراحمد و استفاده شعرا و نویسندگان از آن بپردازیم.

ریشه شناسی واژه

واژه فولکلور از واژه آلمانی»فولکلور یسموس- «ریشه می گیرد ومعادل با واژه است. این واژه توس££ط دبلی££و. جی.1846تحت تأثیر رمانتیسم اروپایی در ق££رون ن££وزدهم،نخس££تین ب££ار درس££ال

تامس» به کار رفت.پیش از این تاریخ از واژه به معنای افسانه ه££ا،اش££عار،آداب ورس££وم وعقای££د «واژه مزبور اندک اندک توسعه یافت و با ب££ار معن££ایی بیش££تر مج££زا از1مردم استفاده می شد.»

اسطوره ها» و امث££ال وحکم » افس££انه ه££ا و داس£تانها» «در زب££ان علمی و عملی س£نتهای عام££ه34

دانشهای مردمی عرضه گردید.ویلیام توم£اس واژه فولکل£ور را در زب££ان فرانس£ه بک£ار ب£رد و این بوقوع پیوست سرآغاز کار برد این واژه در کشور ه££ای فرانس££ه زب££ان و1877اتفاق که در سال

نخس££تین انجمن فولکل££ور پ££اگرفت و1878سایر کشورهای زیر سلطه فرانسویان ب££ود.در س££ال منتش££ر می ش££د،گس££ترش1875اولین مجله درب££اره این دانش ب££ه ن££ام »مل££وزین« ک££ه از س££ال

متخصص£ان و فولکلوریس£تهای جه£ان نخس£تین کنگ£ره1886بیشتری یافت و س£رانجام در س£ال فولکلور را تش££کیل دادن££د.ب££ه م££رور زم££ان توج££ه ب££ه این واژه بیش££تر ش££د و از واژه ای دردس££ت متفکرین و نویسندگان طراز اول خارج شد و در مجالس تبادل آرا و اندیشه ه££ا رون££ق ی££افت.ام££ا توجه و دقت به آنچه که ما امروز آن را فولکلور می ن££امیم و می دانیم از دی££ر زم££انی پیوس££ته ب££ا مردم و در زندگی دخیل بوده و دانش££مندان عل£وم اجتم££اعی و دیگ£ر بزرگ££ان و نویس£ندگان تالش

هایی در این خصوص بعمل آورده بودند آثار چشمگیر و شگرفی بوجود آورده بودند.

پیشینه فولکلور

در اینجا نیز مانند س££ایر دانش ه££ا ،پیش££ینه ب££ه س££رزمینهای یون££ان وروم می رس££د.گوی££ا پزانی££اس«صاحب کتاب »توصیف جهان« اولین کسی است که به این مسئله توجه کرده است.

م«در مطالعات تربیتی خود پاره ای14945- 1553»فرانسوا رابله« پزشک و کشیش فرانسوی» اعتقادات مربوط به جن و پری و داستان های عامیانه را وارد کرد و به دو کتاب مشهور خود، نام دو غول افسانه ای گارگانتوا(و پسرش پانتاگروئ££ل)داد.هم زم££ان در ایتالی££ا نویس££نده ای ب££ه ن££ام» ت££ابورو)داس££تانهای خن££ده دار عامیان££ه و گ££اه خ££ارج از ادب عم££ومی را گ££رد آوری و منتش££ر کرد.»مونتینی)(کتاب سفر به ایتالیا را نوشت و بسیاری از عقاید ملتهای دیگر راب££رای کودک££ان از نظر تربیتی و اخالقی مفید دانست و از این رو سیر و سیاحت در سرزمینهای دیگران را سفارش

پزشک فرانسوی به نام» ریشارد « برای مبازره با طب عامیان££ه و جلوگ££یری1810کرد.در سال از خطر های ناشی از آن ،تألیفی به نام »خطاه££ای عامیان££ه در زمین££ه پزش££کی« انتش££ار داد و دو سال پس از آن برادران »گریم« با جمع آوری داستانهای آلمانی و انتشار کتابی به نام داس££تانهای

م در انگلس££تان1840عامیانه کودکان، ب££اب جدی££دی دراین ن££وع مطالع££ات گش££ودند؛ ک££ه درس££ال (3توسط »ویلیام تامس« توسعه یافت و حدود و رسم جدیدتری پیدا کرد.)

فولکلور بر اساس تعریف

در کنگره ای ک££ه1937تا کنون تعاریف زیادی درخصوص واژه فولکلور ارائه شده است در سال فولکلوریست ها بر پا کرده بودند، تعریف زیر ارائه شد ک£ه ت££ا کن£ون م£ورد و پ£ذیرش بس£یاری از

متخصصان است.

35

»مطالعه در تمدن ها ،ساختهای اجتماعی،سنتها وادبیات شفاهی مردم«بدین اعتبار کلیه اسطوره ها وقصه ها و داستانها،عادات وآداب ،باورها و نهاد های مربوط به دیگر مراسم س£نتی جامع£ه در

زمره ی فولکلور قرار می گیرند.

ادبیات فولکلوراستان کهگیلویه بویراحمد

در قسمت گذشته بر اساس تعریف آوردیم که کلی££ه اس££طوره ه££ا ،قص££ه ه££ا وداس££تانها و ع££ادات وباور های و سنتهای اجتماعی را شامل می شود.حال اگر بخواهیم به ادبی££ات اس££تان کهگیلوی££ه و بویراحمد از این منظر نگاه کنیم، به سه گونه اثر می رسیم.الف: ادبیات فولکل££ور و اس££طوه ک££ه در آن فولکلور همراه وهمگام با برخی اسطوره ها و مثل ها و متل ه££ا وشخص££یت پ££ردازی ه££ای جدید و قدیم است و درآنها رشادتهای ایلی و گاه همراه با برخی مسائل خرافی هم££راه و همگ££ام

است.

ب: ادبیات و آثار حد وسط، که در این قبیل آثار بیشتر به جنبه های روزم££ره و ح££وادث و تغ££زالت عاشقانه پرداخته می شود و اسطوره سازی وجود ندارد.یا حداقل به ندرت صورت می گیرد ولی گاهی اشاره ای به شخصیت ها و یا ادبیات فولکلور یا همان داستانها، قصه ها و متل ها می شود

؛ ولی اثری از خود آنان به چشم نمی خورد.

ج:ادبیات جدید که در حقیقت بستر ادبیات تقلیدی است و اثری از فولکلور اصل استان و قومیت لر درآن مشاهده نمی گرددو تمام اسطوره ها، مثل ها وقصه های عامیانه را از سایر فرهنگها به امانت می گیرند.ناگفته نماند که این قیبل ادبیات را عمال اگ££ر ف££ردی در گوش££ه دیگ££ری از کش£ور مطالعه نماید و از نام شاعر و نویسنده سرباز زنیم ،اصال قاب££ل تش££خیص نیس££ت ک£ه نویس£نده از کجاست و چه معیار های ایلی و قومی را یدک می کش££د،چ££را ک££ه اص££ال ردی از آنه££ا در اث££ر ادبی

خود بجای نمی گذارد.

در حالت »الف «که بیشتر شامل ادبیات نا نوشته ی قومی محسوب می شود بیشتر حالت قص£ه های قدیمی را بخود گرفته که سینه به سینه قصه و داستانی روایت می شده است و امروزه نیز شاهد اختالفات زی££ادی در روایت این قبی£ل داس£تانها هس£تیم ک££ه این می توان£د ب££ه س£بب اختالف فرهنگی در بین اقوام و تیره های گوناگون باشد مانن£د قص£ه »م£اراتتی«وقص£ه ه£ای دیگ£ر مانن££د »کرزنگلو«و...تالش هایی که در این حیطه صورت گرفته ونتیجه آن مکت££وب ک££ردن ب££رخی از این قصص و افسانه ها است باعث گردیده است ک££ه ت££ا ح££دودی این تن££اقض از بین ب££رود ام££ا ش££کل گیری اولیه و اصلی که باید این قبیل داستانها به همراه خود داشته باشند ت££ا ح££دودی خدش£ه وارد

گردیده است.

36

نخستین ها

اگر بخواهیم در باب نخستین پرداخت به ادبیات فولکل££ور در اس£تان کهگیلوی££ه و بویراحم££د س££خن بگوییم،همانگونه که برخی آقایان و قلم بدستان به ذکر پاره ای از آن اشاراتی دارند؛اما باید گفت که هیچ ابتدایی برای پرداختن به ادبیات فولکل££ور این اس££تان وج££ود ن££دارد چ££را ک££ه هن££وز ادبی££ات فولکلور در این استان وجود دارد وآن ادبیاتی است ،به قدمت قوم لر در این استان وح££تی س££ایر استانها ی دیگر،چرا که وضع وق£رار داد اس£تان و مرزبن£دی اس£تان در ق£رن اخ£یر ص£ورت گرفت£ه است و مرزبندی جغرافیایی ن££اتوان ت££ر از آن اس££ت ک££ه مرزبن££دی ف££رهنگی را مح££دود و مس££دود بسازد.به عنوان مثال مرزبندی بین اس££تان کهگیلوی££ه و بویراحم££د ب££ا چه££ار مح££ال وبختی££اری و ی££ا خوزستان در نقطه ای خاص به پایان می رسد اما می بینیم که مردم دو طرف این مرز بن££دی ب££ا گویش و فرهنگ کامال مشابه به زندگی خود ادامه می دهند،تقسیم بندی استانها در رژیم طاغوت بر اساس سیاس£ت مب£ارزه ب££ا ق££درتهای محلی و ق££ومی ص£ورت گ££رفت و ت££وان وق££درت مب££ارزه مردمی تجزیه شده و به حداقل خود برسد ب££ر همین اس££اس نقط££ه مش££ترک و اتص££ال اس££تانهای لرنشین دقیقا در وسط پراکندگی قومی و فرهنگی نهاده شده است.وزندگی ب££ر اس££اس پ££ارامتر ها،معیار ها ومالکهای قومی از زبان مهاجرت اقوام اولیه به کوهپایه ه££ای زاگ££رس ت££اکنون وج££ود داشته و هست.بنابراین تالش کسانی که در نوشته های خود در تالش اولین ها بودند تالشی است در مقطع زمانی خاص چرا که آوازها و ترانه های محلی قصه ها،داستان ها و افسانه ه££ا همیش££ه

در این استان وجود داشته و سینه به سینه به امروز رسیده است.

اما مهمتر از همه تالش هایی که در شناخت ادبیات این استان صورت گرفته اس££ت می ت££وان ب££ه کوش££ش پژوهش££گرانی چ££ون آقای££ان» عباس££قلی جب££ارنژاد«و»ح££اج فری££دون داوری« اش££اره کرد.»"ایل احساس"« پایان نامه کارشناسی ارشد ،پژوهشگر جوان استان ،آق££ای جب££ارنژاد ب££ود

به عنوان گنجینه ای خاص فضای پژوهش های ادبی در استان را متحول کرد. وی76که در سال که پایان نامه خود را در دانشگاه یزد و با راهنمایی دکتر محمد علی صادقیان ب££ه انج££ام رس££انیده بود در مجموعه زیبای خود تالشی وافر در معرفی اولین ها داشته است و سعی نموده اس£ت ک£ه اولین شاعر یا شاعران بویراحمدی را بشناساند اما در این کار و طبق نوشته خ££ود موف££ق نش££ده

است چرا که از عمر آثار مکتوب چندان زمانی نمی گذرد.

چند بیت از یار یار های محلی برگرفته ای کوه گیلویه وایالت آن :

قد بلند اومه گذشت می کله قنده خوم دونم سی کشتنم من ریم ایخنده

37

معشوق بلند قد که شیرین رفتار و گفتار است و مانن££د قن££د ش££یرین اس££ت)کل££ه قن££د(س££راپا قن££د است/ می دانم که لبخند شیرین او برای کشتن من اس£ت و می خواه££د م£را بیش£تر ش£یفته خ££ود

کند.

باریکی پنجه یلت چی قاب نرگس گر بشوری لشمه نی پیسه هرگس

باریکی وکشیدگی و لطافت انگشتانت چون ساقه نرگس است که اگ£ر ب£ا آنه£ا جس£د م£را غس£ل دهی هرگ££ز پوس££یده نمی ش££ود.در کت££اب »ت££اریخ و جغرافی££ای کهگیلوی££ه وبویراحم££د«اث££ر آق££ای» نورمحمد مجیدی« وی نقل قول از کتاب »دانشمندان و سخن سرایان فارس£ی« نوش£ته فری£دون آدمیت نامبرده که ذکر نام چهار شاعر به اسامی: »غالمرضا کوه گیلویی،شوقی دهدش££تی،نج££ات

کوه گیلویی ومحمد باقر دهدشتی« و همچنین از »خداکرم خان بویراحمدی« نام برده است.

شعر،عامل تأثیر گذار

شعر محلی وفولکلور استان به واسطه ظهور و بروز آن و شکل گیری اولیه و اصیل که به زب££ان محلی سرایش می شود، به همان زبان نیز ب££ه رش££ته تحری££ر در می آی££د.هم££ان گون££ه ک££ه در ب££اال آوردیم و تقسیم بندی شد ؛ تأثیر پذیری ادبیات استان را از ادبیات و ش££دت اس££تفاده از فولکل££ور

به سه دسته تقسیم کردیم در اینجا نیز در خصوص شعر همان دسته رعایت می شوند:

الف: اشعاری که تماما به زبان محلی است و در آنه££ا ب££اور ه££ا و عقای££د وزیب££ایی کالمی فولکل££وراستان را به نمایش می گذارند.

ب: اشعاری است بدون دستمایه قراردادن باور ها و عقاید و زیبایی های نگرشی اقوام و م££ردملر نشین است و فقط به زبان لری احساسی عادی و روزمره را بیان می کند.

بی££و ط££بیب دردلم دو ب££اره ت££و گرهتم££ه ت££ونبه چند نمونه توجه نمایید: تحمل ایکنم ،دل و گرو گرهتمه

ای طبیب دردهای من، بیا که دوباره تب ک££رده امام££ا این تب را تحم££ل می کنم چ££ون تب عش££ق تواست که یادگاری از ت££و در دل من اس££ت م££و ک££وگ مهس رش£تیم فل££ک دو ب££الم اش£کنا زی££ر

درخت بنیو بو بنیو گروهتمه

من مانندکبک مست و زیبایی ودم که فلک بال پرواز مرا شکسته ح££ال اگ££ر ب££وی ت££ازگی وش££میمخوش برگهای درختان

38

جنگلی و علفهای کوهپایه های بلند را میدهد هم بواسطه مأمواگرفتن در دل طبعیت است.

مو خارخشک کنگرم،که ب££ای ای£ا و ای££برم ب££رف پوی£یز اوم£ه و ریم ،ج£ون م£ه ول£وگرهتمه

مانند خارخشک کنگر که هیچ ریشه ای در زمین ندارد با کوچکترین بادی از جا کنده

می شوم )کنایه از عدم دلبستگی به دنیا(برف پاییز بر من باریده و زود هنگام بهارم را از دس££تداده ام و جانم به لبم رسیده.

چشمهایت که غزل دستهایت که اوریشم

بخش دوم : معرفي شهرستان كهگيلويه

تاريخچه شهر قدیمی دهدشت

اثر باستانی "بالد شاپور" یا شهر قدیمی دهدشت متعلق به دوران ساسانی درکهگیلویه و بویراحمد

هر قدیمی دهدشت بر اساس دست نوشته های تاریخی، "بالد شاپور" نام داشت و توسط شاپور اول ساسانی، فرزند اردشیر اول ایجاد شده و بر اساس فارسنامه

ناصری این شهر باستانی زمانی یک شهر بزرگ بوده است. این شهر حدود دو هزار خانه، مسجد، حمام و کاروانسرا داشت که بسیاری از این

آثار هنوز برجای مانده است. بالد شاپور در اواخر دوره صفویه به خاطر عدم39

امنیت در راه های بازرگانی آن صدماتی دیده و در زمان هرج و مرج دوره زندیهغارت و ویران شد.

این شهر باستانی از معماری خاصی بر خوردار است و آثار زیبایی از قبیل آب انبار، امامزاده ها، ارگ حکومتی و برج و باروها در آن مشخص است که توجه

محققین و صاحب نظران آثار تاریخی را به خود جلب کرده است. مصالح به کار برده شده در این بناها از نوع گچ ساروج، آهک، الشه و تنها در سقف

گنبدی حمام آن آجر به کار رفته است. اما مکانی که می توانست با جذب گردشگران داخلی و خارجی صنعت توریسم این

شهر را رونق بخشد و به افزایش سطح درآمد مردم کمک کند،. میراث فرهنگی سند هویت و شناسنامه یک ملت است، شناسنامه ای که اگر گم شد دیگر به جای آن المثنی صادر نمی شود شاید آن روز که شاپور ساسانی بنای

این شهر را نهاد تا آبادانی را به مردمانش هدیه دهد، هیچگاه گمان نمی برد کهروزی

سال دارد 500: شهر تاریخی بالد شاپور که قدمتی بیش از هزار و باتوجه به اینکه بافت ساختمانهای این شهر تاریخی از سنگ و گچ تشکیل شده

است، طی سالهای گذشته برخی از افراد اقدام به تخریب این بناها می کردند ومصالح ساختمانی آن را برای ساخت خانه مورد استفاده قرار می دادند.

پیشینه کهن تاریخی دهدشت منطقه ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است . هر

چند در گذشته ای نه چندان دور ،جزء یکی از بلوکهای مملکت فارس بوده که خود شامل دو

قسمت می شد : قسمت شمال شرقی که آن را

40

سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان

نامیده می شد.

در عهد باستان محدوده کهگیلویه ، انشان یا انزان نامیده می شد که شامل کهگیلویه و ممسنی

بوده است . پژوهشگران بر این باورند که مردمان انزان خود بخشی از مردمان پارس بوده و با

هخامنشیان هم نژاد بوده اند .

هجری قمری ، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور ، لیراوی و زیدون1258در سال جزء کهگیلویه و بهبهان

41

بوده اند ) بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند ( و از آن تاریخ به بعدمناطق نامبرده از آن

ه£ . ش به جهات سیاسی ، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه1324جدا شدند . از سال استان فارس گردید . در

،1338 در قلمرو ایل بابویی شهر دوگنبدان شکل گرفت . در پانزدهم آبان ماه 1330دهه کهگیلویه نیز از بهبهان جدا

گردید و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت اما هچنان جزء استان خوزستانبود . و سرانجام در

ه£ . ش طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی وقت ، سرزمین ایالت ششگانه1342تیرماه 22کهگیلویه و بویراحمد )

– بابویی ( که تا آن زمان6 – دشمن زیاری 5 – چرام 4 – بهمئی 3 – طیبی 2– بویراحمد 1بخشی جزء استان

فارس و بخشی جزء خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید ومتعاقب آن شهر یاسوج

ه£ . ش به واسطه قلمرو ایل بویراحمد و مالحظات سیاسی شکل1344مرکز استان در سال گرفت و سرانجام در

اسفند9/12/79 ه£ . ش با همان محدوده به استان تغییر یافت . در تاریخ 1355خرداد سال بخشی 1379ماه سال

از شهرستان بویراحمد با عنوان شهرستان دنا به مرکزیت شهر سی سخت مجزا و به شهرستانمستقل تبدیل شد و

نیز قسمتی از شهرستان کهگیلویه به مرکزیت لیکک از1383 دی ماه سال 9/10/83در تاریخ این شهرستان جدا و

تحت عنوان شهرستان بهمئی نام گرفت خالصه آنکه تشکیالت سیاسی عشایر کهگیلویه و 1330بویراحمد از سال

که اصالحات اراضی اجرا1341ه£ . ش به بعد به تدریج دچار دگرگونی گردید . این روند از سال شد ، شتاب بیشتری

42

گرفت تا قبل از آن همه ایالت مذکور به صورت مال ، اوالد ، طایفه و ایل سازمان یافته بودند .

اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از پنج شهرستان بویراحمد ، کهگیلویه ، گچساران ، دنا و

بهمئی با جمعیتی بالغ بر

کیلو متر مربع ، چونان پلی ارتباطی ، استان264 هزار و 16 هزار نفر و مساحتی در حدود 63های فارس ، اصفهان

،چهار محال و بختیاری ، خوزستان و بوشهر را به هم مرتبط ساخته است . منابع آبی بسیار ،جنگلهای چشمگیر ،معادن

طبیعی متعدد ، ذخائر نفتی مناسب ، پوشش گیاهی متنوع ، گونه های جانوری متعدد ، قللمرتفع ، باغات و کشتزارهای

استانزیبا ، طبیعت این استان را چونان گوشه ای از بهشت جادوان به تصویر کشیده است كهگيلويه وبويراحمد به

عنوان بخشي از سرزمين ايران ، تاريخ پرفراز و نشيبي را پشت سر گذاشته تا به شكل امروزيخود رسيده است . با

تتبع به آثار مكتوب تاريخي مي توان باور داشت كه در هنگام شكل گيري سلسله هاي پادشاهيقبل و بعد از اسالم ،

لرها به عنوان گروهي از پاسيان قديم در به قدرت رسيدن آنان نقش عمده اي داشته اند اسناد و كتب تاريخي روشنگر اين است كه درگير رو دار حوادث تاريخي در سرزمين پهناور ايران

، از دورة هخامنشي

تا اوايل دوره اسالمي ، قلمرو سرزميني لرهاي كهگيلويه وبويراحمد ، البته با گستره بيشتري بهنام ارجان معروف بود و

43

خود جزئي از ايالت بزرگ پارس محسوب مي شد . در زمان ساسانيان ناحيه ارجان شامل دوبخش به نام »زميگان « و

» قباد خره « بود .گفتني است بعضي از شهرهاي استان كهگيلويه وبويراحمد

يعني دهدشت ، دوگنبدان و سي سخت

داراي قدمت تاريخي زيادي هستند .شهر ياسوج كه هم اكنون به

عنوان مركز استان محسوب مي شودبه صورت

فعلي و با موقعيت مكاني كنوني در هجري شمسي بنا گرديد .1342سال

بناي شهر ياسوج در ناحيه سررود با اجازه

حكومت گذاشته شد . ليكن قبل از بنياد شهر ياسوج ، شهر تل خسرو محل تجمع شهري ناحيهسردسيري سررود

محسوب مي شد .شهر تل خسرو با فاصله بسيار نزديك موقعيت فعلي شهر ياسوج و در جنوبآن قرار داشت كه در

عين حال خود همراه با بخش تاريخي » بازرنگ « و مشابه شهرهاي دهدشت ، سي سخت ودوگنبدان داراي قدمت

تاريخي زيادي مي باشد .بنابراين با بنياد شهر ياسوج ، منطقه كهگيلويه و بويراحمد در زمانپهلوي دوم به صورت

فرمانداري كل و بعد در زمان همين حكومت به صورت استان درآمد مردم اين منطقه در طيادوار تاريخي به عنوان نژاد

لر از نژاد گسترده آريايي معروفيت داشته و در آثار تاريخي مورد توجه قرار گرفته و نشان دادهشده كه سرنوشت

سياسي و اجتماعي آنان چگونه بوده است . ولي به هر حال صرف نظر از بيان نظريات متنوعيكه در خصوص جايگاه

سياسي و موقعيت مكاني ، فرهنگي و ... لرها وجود دارد مي توان گفت كه عموم آثار مكتوبباز مانده از لرها به عنوان

نژادي ناب و يكدست ايراني ياد كرده كه در رشته كوه زاگرس جنوبي اسكان داشته اند .بخشوسيعي از اين استان

كه به كهگيلويه و گچساران معروف مي باشند و شامل شهرهاي دهدشت ، دوگنبدان و زيرمجموعه هاي جزء ديگر

44

محسوب مي شدند به استان خوزستان منضم گرديدند . اما در زمان پهلوي دوم هر دو به عنوانفرمانداري كل

كهگيلويه وبويراحمد و سپس استان كهگيلويه وبويراحمد به مركزيت شهر ياسوج به هم منضمگرديدند

اما مردم اين منطقه از حيث قوميتي يا نژادي داراي هويت تاريخي و فرهنگي مشخص بوده اند .بوميان نخستين و

مردم ابتداي اين استان كساني بودند صرف نظر از وجه افسانه اي در مورد آنان كه بنا به نقلآثار تاريخي به عنوان

كاميان ، خوزيان ، ماروها و لولويي ها و سپس لرها ياد شده خللي به اساس ادعاي ما كه مردمايراني اصيل و داراي

نژاد خالص آريايي هستند وارد نمي كند. از لحاظ دين ، اين مردم به دين اسالم و مذهب تشيع) صد در صد مردم

مسلمان استان ، شيعه هستند ( اعتقاد دارند و همواره بر اين اعتقاد وفادار و استوار بوده اند .در عين حال در زمان

باستان نيز آثار باقيمانده از آن دوران حكايت از دين داري آنان و پيروي از آيين زرتشت و نه بتبرستي و نظاير آن

دارد .گفتني مردم استان به لحاظ طبيعت بيدار و روح لطيف وبي تكلف آنها به مذهب تشيعگرويده و جايگاه خود را

مامن امامزاده ها و نوادگان امامامان معصوم )ع( قرارداده و از گذشته تاكنون ضمن ابرازوفاداري به خاندان عصمت و

طهارت و بقاع مقدسه و متبركه آنان را ملجاء عشق ، دعا و نيايش پروردگار نموده ا ند .ازلحاظ بافت عشيره اي و ايلي

استان نيز قابل ذكر است كه همچون ساير مناطق كشور در گذشته هاي دور تا حداقل ظهورپديده شهر و شهر نشيني

در زمان حكومت قاجار اين منطقه بلحاظ اوضاع اجتماعي و فرهنگي مردم ، به طور عمدهداراي ساختاري ملوك

الطوايفي با ايلها ، طوايف و گروهها و اقليت هاي قومي متعددي بوده كه در رأس هر ايل طايفهاي معموال بر حسب

مورد ، رئيسي به نام خان ، كالنتر ، كدخدا و ... قرار داشته است . ليكن بتدريج بسته به رونقتمدن شهري ، استحاله

45

فرهنگي ، استحاله فرهنگي بومي ، هجوم بيگانگان به مملكت و ... در بيشتر مناطق كشورساختار عشيره اي به

فراموشي سپرده شده يا اينكه بسيار كم رنگ تر از گذشته شده است .

با وجود اينكه بلحاظ محفوظ ماندن منطقه كهگيلويه و بويراحمد از نفوذ و گسترش عواملبيروني چون هجوم بيگانگان

، دير شهرنشين شدن مردم منطقه و ... فرهنگ و تمدن اين استان كمتر دستخوش تغيير ودگرگوني شده است و

جالب است كه هنوز هم با وجود رونق تمدن شهر و شهرنشيني در زمان پهلوي دوم و مخصوصابعد از انقالب اسالمي

در ايران ، به طور عمده تمدن و فرهنگ مردم اين استان دست نخورده است و فرهنگ57بومي و اقليمي مردم كه در

عين حال متأثر از فرهنگ ايراني و شيعي است به قوت خود پايدار باقي مانده است

دهدشت قديم )بالد شاپور(بر اساس نوشته هاي باستاني اين ناحيه در گذشته بالد شاپور نام داشته که توسط شاپور اول

ساساني فرزند اردشير اول بنا نهاده شده است. اين شهر در اواخر دوران صفويه به دليل عدماطمينان

به راه هاي بازرگاني آن صدماتي ديد و در زمان هرج و مرج دوره زنديه غارت و ويران گرديد.اثار اين

46

شهر باستاني معماري و مهندسي جالب توجهي دارد. آثار بسياري از قبيل: آب انبار ، بازار ، امام

زاده

ها ، ارگ حکومتي ، و باروها که همان حصار پيرامون شهربودند ، توجه محققين و اهل فن راجلب مي

کنند. مصالح بسيار دقيق و محاسبه شده اي از گچ ساروج ، آهک و الشه در آنها بکار برده شده و تنها در سقف گنبدي حمام آن آجر بکار رفته است.

موقعيت دهدشت می باشد. این شهر در قسمت گرمسیری استاناستان کهگیلویه و بویراحمد یکی از شهرهای واقع شده است و

تابستان هایی گرم و زمستان هایی سرد دارد. قدمت بافت تاریخی دهدشت معروف به »شهرقدیم دهدشت« )بالد

هستند و بافت سنتی عشیره ایلر می رسد. مردم این شهر از اقوام ساسانیشاپور( به دوران هنوز ارتباطات داخلی

مردم را تعیین می کند. دهدشت ازدوجز ده و دشت گرفته شده است که به معنیدهی/روستایی /در دشتی است این

47

معنی به خاطر وسعت زیاد دهدشت استاین شهر مرکز شهرستان کهگیلویه است و جمعیتی بیش هزار نفر ۱۵۰از

جمعیت دارد.در بین شهرهای جنوب غرب و جنوب کشور شهر دهدشت نقشه کشی منحصر به فرداست به گونه ای که

از یکی از شهرهای زیبای آلمان الگو برداری شده است، باخیابانها و کوچه ای عریض و منظم ولیمتاسفانه بدلیل عدم

توجه به این شهرستان آمار بیکاری زیاد بوده و هیچ گونه صنایع ای تقریبا در این شهر دیدهنمی شود. این شهر یک

شهر خدماتی است و روزانه جمعیت زیادی از روستاها و شهرهای کوچک اطراف برای خرید بهاین شهر می آیند. این

شهر در قدیم به بالدشاهپور معروف بوده و اکنون بافت قدیمی شهر مترکه و بر باالی تپه ای برفراز قسنت جدید شهر

سال پیش بنا نهاده شده است.طبیعت دهدشت بسیار۵۰قرار دارد. قسمت جدید شهر کمتر از زیبا می باشد. درشمال

که در زمستان پوشیده از برف است.کوه نیرآن

است.کهگیلویه و بویراحمد در استان ایران از شهرستانهای شهرستان کهگیلویه: مرکز این شهرستان، شهر

[۱] نفر بوده است ۱۹۱٫۸۲۳، برابر با ۱۳۸۵ است. جمعیت این شهرستان در سال دهدشت

تقسیمات کشوری بخش چاروسا

دهستان طیبی سرحدی شرقی

48

قلعه رئیسی دهستان طیبی سرحدی غربی شهرها:

بخش چرام

دهستان چرام دهستان الغچین

بخش لنده o دهستان طیبی گرمسیرى شمالیo :لندهدهستان عالی طیب شهرها

بخش مرکزی شهرستان کهگیلویه

دهستان دشمن زیاری

o دهستان دهدشت شرقیo دهستان دهدشت غربیo سوق و دهدشت شهرها: طیبی گرمسیری جنوبیدهستان

بخش دیشموک o دهستان بهمئی سرحدی شرقیo دهستان بهمئی سرحدی غربیo :دیشموکدهستان آجم شهر

49

بخش سرفارياب

دهستان پشته ذیالئی

دهستان سرفاریاب

50

: شهرستان کهگيلويه شهرستان کهگيلويه در زمانهای قديم

جزء لرستان بزرگ بوده است. استرابون ، جغرافيدان مشهور يونان باستان ، کهگيلويه را بخشی از خاک

اوکسی ها ) نام هخامنشی خوزستان( می داند . در دوره ساسانيان ،قباد

ساسانی شهر ارگان ) ارجان( را در قسمت دشت آن بنا نهاد که )قباد

خوره( ناميده می شد. مناطق کوهستانی آن را نيز ) رم زمگیان( می ناميدند. در دوران بعد از اسالم ) قباد

خوره( به نام شهر حاکم نشين آن واليت ارگان )ارجان( و مناطق کوهستانی آن ) رم زمگيان( به

کهگيلويه شهرت يافت. در قرن های بعدی شهر ارگان ويران گرديد و

افشار ها و لرها سراسر آن را تصرف کردند، تمامی اين خطه کهگيلويه و قسمت کوهستانی آن )پشتکوه ( و قسمت دشت آن ) زيرکوه( ناميده شدند. کهگيلويه از سه کلمه کوه ،

گيل و اويه ترکيب يافته است. کلمه ) او( پسوند مالکيت است. بنابراين معنای اين نام ) منطقه کوهستانی گيل( است. شهرستان کهگيلويه از

شمال به شهرستانهای باغ ملک و ايذه ) استان خوزستان( از جنوب به

شهرستان گچساران ، از غرب به شهرستانهای بهبهان ، اميديه و

رامهرمز )استان خوزستان( و از شرق به شهرستان بويراحمد محدود می

گردد. اين شهرستان دارای مساحتی کيلومتر مربع است و۶۰۷۹بالغ بر

دارای دو نوع آب و هوای کامال متفاوتدر نواحی سردسير و گرمسير بوده و نيز محلی برای قشالق ايالت منطقه می باشد. عمده ترين منابع

آبی منطقه شامل رودخانه مارون می باشد که از ارتفاعات بخش لوداب

شهرستان بويراحمد سرچشمه گرفته و پس از عبور از مناطق مختلف کهگيلويه از جمله سوق و لنده از

آخرين نقطه شهرستان واقع در مرز شهرستان بهبهان از تنگ تکاب گذشته

51

و به سمت شهرستان بهبهان جريان يافته و به نام رود جراحی به خليج

فارس می ريزد. در منطقه تنگ تکاب يک سد بزرگ بنام سد مارون بر روی

اين رودخانه احداث گرديده که آب اراضی زراعی مناطق بهبهان و زيدون خوزستان را تامين می نمايد. از ديگر رودخانه های اين شهرستان می توان رودخانه چرام نام برد که از کوههای

شمال شرقی چرام سرچشمه گرفته و به رودخانه نازمکان می پيوندد.

ارتفاعات مهم اين شهرستان شامل کوههای سياه ، اشکر ،سفيد ،نور

) نيل( چيست خوار و کوه ديل می باشد.نقاط مهم ديدنی و زيارتگاهی

شهرستان نيز عبارتند از چشمه بلقيس چرام ، آبشار طسوج ، درياچه سد مارون واقع در تنگ تکاب و شهر قديمی دهدشت ) بالد شاپور( ،آبشار

آب حيات ،تنگ پيرزال و

... مشخصات عمومی شهرستان کهگيلويه

کيلومتر مربع۶۰۷۹وسعت شهرستان

درصد37/3نسبت وسعت به استان

52

نفر۲۵۳۰۴۳(81جمعيت )برآورد سال

نفر118833شهری

نفر134210روستايی

مارون - چرام- اللهرودخانه های مهم

متر821ارتفاع از سطح دريا

ميليمتر82491/1ميانگين بارندگی در سال

7تعداد شهر

6تعداد بخش

19تعداد دهستان

1370تعداد آبادی

996آبادی دارای سکنه

374آبادی خالی از سکنه

شهرستان کهگيلويهآثار تاریخی آب انبار    آب انبار بافت تاريخي دهدشت    آتشكده    آثار روستاي برد چله    آرامگاه    امامزاده پير -امامزاده بي بي عصمت -امامزاده ابراهيم -آثار معماري صخره اي تنگ ماغر   

- غازي آسياب    5 آسياب شماره - كورسا 4 آسياب شماره - كورسا 3 آسياب شماره - كورسا 2 آسياب شماره    

- كورسا بازار    بناي تجارت خانه -بازار منتهي به امامزاده جابر - ( 14 بازار بافت تاريخي دهدشت )كد     باغ    باغ چشمه بلقيس و برج تاريخي    پل    پل بريده -پل دختر   

53

تپه    تپه قلعه محمد -تپه سوق -تپه ده مهد -تپه توس خيمه -تپه تل بردي -تپه شبيخون -تپه تمپي   

- - - زمان چنگلوا

خانه     خانه تاريخي آقاي -خانه تاريخي -خانه آويش -خانه آقاي محمد قلي كريمي -بناي عمارت   

خانه -خانه علي پناه برسيا -خانه طاهر فرهنمديان -خانه درويش بوذر جمهري -عبدالمحمد خليلي - خانه غالم رضانويد -علي همايون خواه

دخمه    استودان -استودان روستاي گچي -استودان بردچله خونه -آثار معماري صخره اي زورآزما   

- شماره دوليركائيد راه    جاده سنگ فرش كمردوغ    روستا    شهرباستاني دهدشت -بناهاي سه دختران دهدشت    غار    اشكفت قلعه دالو ) غار (    قلعه    -قلعه الگن -قلعه القچين سفلي -قلعه ضرغام -قلعه رئيسي -قلعه تمپي -آثار معماري قلعچه   

قلعه -قلعه دختر -قلعه داو دور -قلعه دالو -قلعه تل كد خدايي چنگلوا -قلعه تل بابونه ) بابينه ( قلعه شاه منصور -قلعه سرپري -دختر كوشك

كاخ    استودان شماره دوتنگ ماغر    كوشك    ارگ محمد خان    كاروانسرا    كاروانسراي تل گندم كش محمد آباد -كاروانسراي بافت تاريخي دهدشت    گرمابه    حمام چرام -حمام القچين -حمام محمد -حمام كهيار -حمام ضلع شرقي بافت تاريخي دهدشت   

گورستان    گورستان دره دوالب شيرين    مجموعه )تپه - محوطه(    -بقعه شاهزاده سلطان محمود -آثار روستاي رود سمه -آثار تاريخي روستاي بي منجگان   

-مجموعه داالنهاي زير زمين تاريخي دهدشت -مجموعه آثار روستاي چنگوا -مجموعه زير بازار مسجد    -مجموعه غارها و پناه گاههاي زكي آباد

مسجد مورك -مسجد جامع -مسجد امامزاده حيدر    نقش برجسته    نقوش برجسته تنگ سولك   

54

ساير    تپه و ده كهنه كيله -تپه ميشل -استودان ده مورد -آثار قلعه رود ايوك -آثار قديمي دلي مهتاب   

- شين

شهرستان کهگيلويهمراکز اقامتی آريو برزن مهمان پذیر

  وطن یعنی دو دست از جان کشیدن  دالور ایران آریو برزن سردار      

بـه اوج آریــــــــــو بـرزن وطن یعـنی بـه دشمــــــن راه بـســتن نشســــــــتن

آریوبرزن يكي از سرداران بزرگ تاريخ ايران است ك££ه در براب££ر ي££ورش اس££كندر مق££دوني ب££ه

ايران زمين ، دليرانه ازسرزمين خود پاسداري كرد و در اين راه جان ب££اخت و حماس££ه ی »در

بند پارس« را از خود در تاريخ به يادگارگذاشت . برخی او را از اجداد لرها يا كردها می دانن££د.

55

پيش از ميالد پس از پ££يروزي در س££ومين جن££گ خ££ود ب££ا331)) اس££كندر مق££دوني(( در س££ال

ايرانيان ) جنگ آربل يا گوگامل ( و شكست پاياني ايران ، بر بابل و ش££وش و اس££تخر چ££يرگي

يافت و براي دست يافتن به پارسه ، پايتخت ايران روانه اين شهر گردي££د . اس££كندر ب££راي فتح

پارسه سپاهيان خود را به دو پ££اره بخش ك£رد :بخش£ي ب££ه فرمان££دهي )پ££ارمن يون££وس( از راه

جلگه )رامهرمز وبهبهان(به سوي پارسه روان شد وخود اسكندر با س££پاهان س££بك اس££لحه راه

كوهستان )كوه كهكيلويه(رادر پيش گرفت ودر تنگه هاي در بند پارس)برخی آن££را تن££گ ت££ك آب

وگروهی آنرا تنگ آری کنونی می دانند( با مقاومت ايرانيان روبرو گرديد. در جنگ در بن££دپارس

آخرين پاسداران ايران ب££ا ش££ماري ان££دك ب££ه فرمان££دهي آري££وبرزن دربراب££ر س££پاهيان پرش££مار

اسكندر دالوران££ه دف£اع كردن££د وس£پاهيان مق£دوني را ناچ£ار ب££ه پس نش£يني نمودن£د. ب£ا وج£ود

آريوبرزن وپاسداران تنگه هاي پ££ارس گذش££تن س££پاهيان اس££كندر ازاين تنگ££ه ه££اي كوهس££تاني

امكان پذير نبود. ازاين رو »اسكندر« به نقشه جنگي ايرانيان درجنگ ترموپيل متوسل شد وب££ا

کمک یک اسیر یونانی از بيراهه وگذراز راههاي س££خت كوهس££تاني خ££ود را ب££ه پش££ت نگهبان££ان

ه££زار پي££اده ووارد ك££ردن5س££وار و40ايراني رساند وآنان رادر محاصره گ££رفت. آري££وبرزن ب££ا

Pتلفات سنگين به دشمن ، خط محاصره را شكست وبراي ي££اري ب££ه پ££اتخت ب££ه س££وي پارسه

شتافت ولي سپاهياني كه به دستور »اسكندر« ازراه جلگه به طرف پارسه رفت££ه بودن££د، پيش

ازرسيدن او به پايتخت،به پارسه دست يافت££ه بودن£د.آري£وبرزن ب££ا وج£ود واژگ£وني پ£ايتخت ودر

حالي كه سخت در تعقيب سپاهيان دشمن بود،حاضر ب££ه تس££ليم نش££دوآنقدر درپیك££ار بادش££من

پافشرد تا گذشته از خود او ، همه يارانش از پاي در افتادندوجنگ هنگامي ب££ه پاي££ان رس££يد ك££ه

آخرين سرباز پارسي زير فرمان آريوبرزن به خاك افتاده بود. الزم به یادآوری است که بدانی££د

یوتاب )به معنی درخشنده و بیمانند( خواهر آریو برزن نیز فرماندهی بخشی از سپاهیان ب££رادر

را برعهده داشت و در کوهها راه را بر اسکندر بست . یوتاب همراه برادر چنان جنگی££د ت££ا ه££ر

دو کشته شدند و نامی جاوید از خود برجای گذاشتند. اسکندر پس از پیروزی ب££ر آری££وبرزن آن

56

اسیر یونانی را هم به جرم خیانت کشت .

.

لباس محلي زنان كهگيلويه ، جلوه گري رنگ ها بر دامنه زاگرس

فرهنگی – صنایع دستی

استان چهار فصل كهگيلويه و بويراحمد به خاطر برخورداري از طبيعتي زيبا و بكر، عالوه برزيبايي هاي طبيعي ، از

جلوه اي خاص در پوشاك زنان اين ديار نيز برخوردار است. لباس محلي زنان ازجمله جذابيت هاياستان كهگيلويه و

بويراحمد بشمار مي آيد، طوري كه هر تازه واردي به اين استان در همان نگاه اول متوجه اينجلوه هاي رنگين مي شود

57

. زنان استان كهگيلويه و بويراحمد از جمله زنان ايراني هستند كه هنوز به پوشاك سنتي و محليخود پايبند بوده و از

آنها در بيشتر اوقات بخصوص در جشن ها و مجالس عروسي استفاده مي كنند.

پوشش وحجاب كامل و تنوع رنگ ها و پارچه ها، جلوه خاصي به لباس محلي زنان در اين استانداده است و رنگ هاي

آن به طبيعت زيبا و دامنه زاگرس، نشاط و شادي مي بخشد. از جمله نكات قابل توجه اين استكه پايبندي به استفاده

از لباس محلي حتي در ميان زنان شهرنشين اين استان عالوه بر زنان روستايي و عشايري ديده مي شود و با قدم زدن در خيابان هاي شهرهاي اين استان مانند ياسوج ،سي سخت و گچساران

اين موضوع به خوبي مشاهده

مي شود. لباس محلي وسنتي زنان استان كهگيلويه و بويراحمد از سه بخش اصلي سرپوش،باالتنه وپايين تنه تشكيل

شده است كه مجموع اين سه بخش، پوشش كاملي را براي زنان به همراه دارد.

بر روي اين روپوش مينا نيز پارچه اي به نام چارقد يا لچكي قرار مي گيرد كه در زبان فارسيهمان سربند است

. همچنين يك كاله كوچك زير مينا قرار مي گيرد تا پوشش دهنده موهاي جلو سر

زنان باشد و معموال زيورآالت و وسايل تزيينسنتي و ظريف به آن متصل مي شود.

بخش باالتنه لباس محلي زنان استان كهگيلويه و

بويراحمد، همان پيراهن يا جامه است كهشامل يك

58

پارچه دو متري مي باشد و از زير گردن تا كف پاي زنان

را مي پوشاند. اين پيراهن ردا مانند ، داراي آستين و

سرآستين است و نوع مدل آن مخصوص زنان استان هاي كهگيلويه و بويراحمد، فارس ،خوزستان و چهارمحال و

بختياري است. بخش پايين اين لباس ها كه به عبارتي زيباترين بخش آن نيز بشمار مي آيد هماندامن يا تنبان است

كه بيشترين حجم پارچه را در اين لباس سنتي در برمي گيرد. معموال براي دامن اين لباس هاي محلي بين پنج تا

متر پارچه مصرف مي شود طوري كه اين دامن از باال كشدار و كامال چين خورده است۱۲ ودرپايين آن تزيين هايي مانند نوار دوزي يا پارچه هاي پليسه دار به كار مي رود. رنگ و جنس

پارچه اين لباس ها معموال بنا به طبيعت اين استان در مناطق گرمسيري و سردسيري، نوع بافت عشايري و روستايي، نوع باورها و گرايش قومي و قبيله اي و سن زنان انتخاب مي شود طوري

كه براي دختران نوجوان و كودك بيشتر از رنگ هاي شاد و حجم كمتر پارچه و براي دختران جوان رنگ هاي روشن تر با پارچه بيشتر استفاده مي شود. با افزايش سن زنان نيز رنگ اين لباس ها

بيشتر به سمت تيره و خاكستري مانند سبز يشمي يا سرمه اي سوق پيدا مي كند. براساس تحقيقات صورت گرفته در كتاب نگارگري مكتب شيراز، قدمت اين نوع لباس ها بيشتر از دوران

تيموريان در قرن هشتم هجري قمري است. اين نوع لباس سنتي در چهار استان كهگيلويه و بويراحمد، فارس، چهارمحال و بختياري و خوزستان مشاهده شده است و هم اينك نيز مورد

استفاده قرار مي گيرد.

سال استان كهگيلويه و۳۰ امروزه استفاده از لباس محلي و سنتي بيشتر در زنان باالي بويراحمد ديده مي شود اما در جشن ها و مجالس عروسي تمام زنان و دختران به عنوان يك سنت از لباس هاي محلي شاد و متنوع استفاده مي كنند. يكي ازداليل ماندگاري اين نوع پوشاك و لباس را در

كهگيلويه و بويراحمد، عجين بودن آن با باورها و اعتقادات زنان اين استان دانست: با توجه به بافت سنتي، روستايي و عشايري اين استان و چهار فصل بودن آن ، استفاده از اين نوع لباس براي

زنان كامال مقرون به صرفه است. ، استفاده از لباس سنتي در فصل گرما و سرما و همچنين .براي زنان عشاير به هنگام كوچ بسيار مناسب مي باشد

59

: بنا به جنس و مقدار پارچه به كار رفته، هزينه تمام شده براي تهيه يك دست لباس محلي و۲۵ سنتي از ۱۵۰ هزار تومان تا هزار تومان متغير است. نوع لباس محلي ديگر،اين لباس با نام

دلق يا دلج مانند نيم تنه كردها است با اين تفاوت كه داراي آستين هاللي مانند تا نوك انگشتان دست مي باشد. : پيراهن دلق مخصوص استان كهگيلويه و بويراحمد است و در آن از رو دوزي، ايجاد

نقوش با زيورآالت يا سكه، رنگ هاي تيره تر و جنس مرغوبتر استفاده مي شود و بيشتر، زنان موسوم به بي بي آن را مي پوشند. : استفاده از لباس محلي بيشتر در فرهنگ پوشش زنان لر مشاهده شده است با اينحال هنوز تاريخ دقيقي از زمان پيدايش آن مشخص نيست. : تنوع و

زيبايي اين نوع لباس نشان مي دهد كه مردم استان كهگيلويه و بويراحمد تا چه اندازه به .رنگ هاي شاد عالقه دارند

: مردم اين استان به دليل تنوع اقليمي طبيعت ، عالقه زيادي به تنوع رنگ ها دارند كه اين امر در نوع پوشاك آنها به خوبي به چشم مي خورد وي با اشاره به اينكه فرم لباس محلي لري براي

زنان اين سرزمين شكيل تر و مناسب تر است،

: در جشن ها و مراسم عروسي رسم است كه زنان با به كار بردن زيورآالت در اين لباس ها،جلوه اي خاص به آن مي بخشند.

: رنگ به كار رفته در لباس محلي و سنتي زنان اين استان با توجه به موقعيت و زمان تغييرمي كند به عنوان مثال زنان

عزادار تا حدود يك سال از لباس هاي تيره استفاده مي كنند. ، اهميت استفاده از لباس محلي در ميان زنان لر تا حدي است كه با وجود گران بودن برخي پارچه ها و حجم باالي پارچه اي كه بايد

تهيه شود، آنها تمايل

زيادي به تهيه اين نوع لباس بخصوص براي جشن هاو عروسي ها دارند. : الزم است تحقيق وپژوهش هاي بيشتري

از سوي متوليان حوزه هاي فرهنگي و گردشگري مانند سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستيدرباره پوشاك سنتي و

محلي صورت گيرد تا ارزش ماندگاري آن بيش از پيش مشخص شود. با عنوان : مقرر شدهنمايشگاهي از لباس هاي

60

بومي، سنتي و ملي مطابق با موازين اسالمي و عرفي در استان كهگيلويه و بويراحمد برپا شوداما تاريخ دقيق اين

نمايشگاه مشخص نيست. كارشناسان معتقدند يكي از روش هاي پيشگيري از ترويج مد و پوشاكغيراسالمي و

نامناسب، ترويج استفاده از پوشاك محلي و سنتي است و الزم است متوليان حوزه هاي فرهنگيو حتي صنايع دستي

معرفي اين نوع پوشاك و مزيت هاي آن نمايند

معنای هویت در معماری

فن و هنر معماری از مهمترین نشانه ه££ا و و یزگیه££ای فرهن££گ ه££ر قوم و هر دوره تاریخی و نشان دهنده فضای زیست انسان در ه££ر

زمان می باشد .

61

فن و هنر معماری از مهمترین نشانه ها و و یزگیهای فرهنگ هر قوم و هر دوره تاریخی و نشان دهنده فضای زیست انسان در هر زمان می باشد . معماری همیشه و در همه حال تابع اصول و ض£وابط معین و ش£ناخته ش£ده ای اس£ت و پیون£دی اس£توار و ناگسس£تنی ب£ا فرهن£گ، الگوه££ای رفتاری و ارزشهای جامعه داردو به همین دلیل است که س££بک معم££اری ه££ر دوره ،انعکاس££ی از فرهنگ و هنر آن دوره محسوب می ش££ود، همچنانک££ه تغی££یرات در معم££اری ب££ا تغی££یراتی ک££ه در سایر عرصه های زندگی به وقوع می پیوندد متناسب است،و این تغییرات الزمه معماری پو یا و زنده است تا بتواند نیازهای جدید انسان را پاس££خگو باش££د. ب££ه این ت££رتیب آی££ا می ت££وان ه££ویت معماری را در فرهنگها و سنت های جامعه که در هر دوره تاریخی ش£کل گرفت££ه اس£ت جس£تجو کرد؟یا اینکه ه££ویت معم£اری چ££یزی ج££دا از س£بکها و اص£ول معم££اری اس£ت؟ ه££ر س£بک جدی££د معماری ب££ر اص££ول، روش££ها و س££نتهای س££بک ه££ای پیش££ین اس££توار اس££ت و ب££ه همین علت بین سبکهای گوناگون معماری در گذشته رابطه ای چنان محکم وجود دارد که مرزبن££دی در بین آنه££ا دشوار به نظر می رسد. این نزدیکی اصول و روشها در بین سبکهای مختل££ف نش££ات گرفت££ه از فرهنگ، سنن و الگوهای رفتاری مشابه افراد جامعه می باش££د ک££ه ب££ا ان££دک تغی££یرات در ش££یوه های جدید زندگی و فرهنگ مردم که ریشه در زم££ان دارد،ب££ه علت پاس££خگویی ب££ه نیازه££ا جدی££د باعث به وجود آمدن سبکهای معم££اری می ش£ده ،زم£ان همیش£ه در ح£رکت اس£ت و آن ق££ومی

62

من معتقدم سنت متعصب حاص££ل ی££ک جه££ان نگری م££داوم و تقلی££دی اس£ت ک£ه ام££روز منس£وخ شده،آیا هنوز هم باید هویت معماری را در سبکها و اصول معماری گذشته جستجو کرد ،مگر در اصول و سبکهای معماری اینگونه نبوده که هر سبک متناسب ب££ا زم££ان و نیازه££ای جامع££ه دچ££ار تغییر و دگرگونی میشده ،آیا می توان گفت که ظهور معماری جدید که بر اساس همان فرهن££گ و الگوهای رفتاری انسان در زمان خویش و بر اساس نیازها و امکان££ات جدی££د و ن££ه ب££ر اس££اس فرهنگ ، نیازهاو مح££دودیتهای گذش££ته ش££کل گرفت££ه اس££ت ،ب££اعث گسس££ت پیون££دهای محکم و اس££توار بین ب££رخی از مظ££اهر و جل££وه ه££ای زن££دگی ب££ا فرهن££گ جامع££ه و در نتیج££ه از بین رفتن

معماری سنتی و هویت معماری شده است؟اگر

اینگونه است تمامی سبکهای معماری که باعث رشد ، پیشرفت و تکامل معماری شده است به دلیل آنکه سبک قبلی خود را دگرگون کرده و یا تکامل بخشیده معماری سنتی و هویت معماری زم££££££££££££££££££££££ان خ££££££££££££££££££££££ویش را از بین ب££££££££££££££££££££££رده اس££££££££££££££££££££££ت

;انسانها وظیفه نداشتند که عمر و توان خ££ویش را ص££رف کش££ف ی££ااختراع و۶۱۴۷۲و اصوال&# ;دستاوردهایی نماییند و می بایستی گرایش به س££نتها و۶۱۴۷۲ایده های جدید و برپایی چنین&#

راههای گذشته داشته باشند. تا حدودی می ت££وان گفت ک££ه این دی££دگاه دی££دگاه و نظری££ه س££نت گرایان متعصب می باشد. هر چند با کمی تامل می توان سنت گرایی آنان را با پیشرفت هم££ان سنت در طول زمان به چالش کشید.زیرا ممکن است که همان چیزی ک££ه ام££روز م££درن اس££ت فردا سنت شود.به نظر من و بسیاری دیگر، سنت چ££یزی در گذش££ته نیس££ت ،س££نت همیش££ه ب££ا ماست و خواهد بود سنت نیاز واعتقاد ما در دورانی است که در آن به س£ر می ب££ریم.پس اگ££ر هویت معماری را در فرهنگ و سنت معنا کنیم ، معماریی که بر اس££اس فرهن££گ و س££نت و نی££از

امروز و نه گذشته باشد معماری با هویتی است و این هویت همیشه با ماست و خواهد بود .

63

شناخت موضوع )بازار و تجارت (

بازار 

سابقه پيدايش بازار در سکونتگاه هاي اين مرز و بوم به چند هزاره پيش از ميالد مي رسد.

افزايش تبادالت اقتصادي و رشد شهرها و شهرنشيني موجب شکل گرفتن فضايي بازرگاني

و توليدي موسوم به »بازار« شد.64

ترين دروازه ها شروع و به مرکز ميدان اصلي شهري مي رسد و گاه از آنجا تا دروازه هاي

ديگر نيز ادامه مي يابد. عموم عناصر و فضاهاي مهم شهري، مانند مسجد جامع و ساير

مساجد بزرگ شهر، برخي مدرسه ها، بعضي از فضاهاي حکومتي، اداري ونهادهاي انتظامي

کم و بيش همانند نهادهاي اقتصادي، رابطه فضايي نزديکي با بازار داشتند. اما در اواخر

عهد قاجاريه به تدريج با ورود فن آوري مدرن، خصوصيات فضايي شهرها و در نتيجه بازارها

دچار دگرگوني شد.

انواع بازارها به شرح زير مي باشند: 

65

 

- بازارهاي ادواري: بازارهايي که در مواقع معيني از روزهاي هفته و ماه تشکيل مي شوند1

مانند دوشنبه بازار،پنجشنبه بازار و ....

– بازارهاي شهري : بازارهايي که داراي فضايي ساخته شده هستند مانند بازار وکيل2

شيراز، بازار همدان و بازار نيشابور

– بازارچه ها : بازارهاي کوچکي که در مراکز محله ها براي تأمين نيازهاي روزمره و3

هفتگي اهالي محله شکل مي گرفت.

بازارچه هر محله بنا به وسعت محله و جمعيت آن شامل تعدادي دکان بود که نيازهاي

 اساسي را تأمين مي کرد.

هسته اوليه بعضي از بازارهاي شهري) و بيشتر : روند شکل گيري بازارهاي شهري  

بازارهاي روستايي( در بازارهايي که در برخي فضاهاي باز و ميدان هاي مهم سکونت گاه

تشکيل مي شد ، تکوين مي يافت و سپس فضاهايي کالبدي براي پاسخگويي به آن گروه از

  نيازهاي فضايي که نمي توانست در محيط باز شکل گيرد، احداث مي شد.

66

خصوصيات معماري  

اغلب بازارهاي شهري ايران داراي شکل خطي و ممتد هستند. البته بايد توجه داشت که

بازارها تنها در جهت طول ، توسعه و گسترش نمي يافته اند بلکه با به خدمت گرفتن

فضاهاي مجاور خود و تغيير کارکرد ، نيازهاي فضايي و ساختماني خود را تأمين مي کردند.

به اين ترتيب، بازارهاي پررونق واقع در شهرهاي بزرگ بازرگاني عالوه بر بدنه اصلي که

گاه متشکل از چند راسته بزرگ بود، داراي تعداد زيادي راسته مرغي و فضاهايي مانند

کاروان سرا، تيمچه و ... نيز بودند. بعضي از بازارها که قسمتي از آنها »قيصريه« نام

 داشت به خصوص در شهرهاي بزرگ، مکان هايي براي عرضه کاالهاي گران بها بودند.

سراها

در طول اصلي بازارها، فضاهايي بودند که در عمق قرار مي گرفتند و فقط ورودي از

طرف بازار داشتند. اين سراها )باراندازها( مخصوص انبار کردن کاالهاي خاص بودند.

سراها بر دو نوع اند : سراهاي سرپوشيده که تعدادشان بسيار کم است و سراهاي روباز،

  همه سراها داراي حياط مرکزي و بسياري از آنها دو طبقه اند.

تيمچه ها 

67

تيمچه هاي روباز هم ديده مي شود. تيمچه ها يک فضاي ازاد در وسط دارند اطراف آن

حجره ها و مغازه ها در يک يا دو طبقه قرار گرفته اند. سقف اکثر تيمچه ها کاربندي و

رسمي بندي و در گوشه ها مقرنس کاري شده است مانند تيمچه امين الدوله غفاري در

کاشان از ديگر تيمچه هاي معروف يکي تيمچه حاجب الدوله تهران و تيمچه مهديه در تهران

و تيمچه مظفريه تبريز است.

 چهارسوها، يعني تقاطع دو بازار، سقف هاي بلندتري دارند و سقف آنها گنبدي است.

مصالح و فناوري بازار 

هميشه سعي مي شود از بهترين مصالح و طرح هاي معماري در بناي بازار استفاده شود.

در زمين هاي مرطوب قطعات سنگ را در شالوده و پي ستون ها )تويزه ها( به کار مي

بردند. تويزه ها و ديوارهاي باربر، اغلب با آجر و گچ ساخته مي شوند.

براي پوشش دهانه بزرگي مانند چهارسوها و تيمچه ها، از گنبد و کاربندي استفاده مي

کردند. به اين ترتيب ضمن آنکه مي توانستند دهانه هاي بزرگ را به کمک تويزه هاي

متقاطع بپوشانند. از نظر زيبايي هم حجم ها و شکل هاي ظريف و بديعي را با کمک فن

کاربندي به وجود مي آورند.

پشت بام بازارها، بيشتر با کاهگل پوشانده مي شد که هم عايق حرارتي بود و هم تا حدودي

  به عنوان عايق رطوبتي عمل مي کرد.

شناخت بازار

تعریف بازار

فضایی که در آن کاالهایی برای فروش یا تولید و فروش عرضه شود ومحل تجمع واغلب مسیری ارتباطی نیز باشد، بازار خوانده می شود.

بازراررا چنین تعریف می نماید: بازار عبارتست از محل یاپروفسور » هاری« مکانی که در آنجا عرضه وتقاضا ، به منظور قیمت واحد، تالقی کنند . بازار

محل جغرافیایی است که عده ای از افراد را که دادو ستد آنها منجر به ایجاد

68

عرضه وتقاضا و قیمت واحد میشود در خود جمع می نماید.

ریشه کلمه بازار

واژه بازار که اصل آن در پهلوی " واچار" است و هنوز هم در گیالن و نطنز بصورت واچار بکار می رود، اصال فارسی است وکلمه بازارگان ) بازرگان( از آن

بدست می آید.

این واژه بدلیل تجارت ایرانیان با پرتغالیها وارد زبان پرتغالی شده و از آنجا به فرانسه و انگلیس راه یافته چنانکه آنان هم مرکز خرید و فروش خود را بازار

می گویند.

عناصر تشکیل دهنده بازار

در طی شکل گیری بازار در شهر های مختلف ایران عناصر متعددی خود را به عنوان اعضائ اصلی و وابسته به آن ظاهر نموده اند که شکل و فرم هر کدام بسته به فرهنگ ، شرایط اقلیمی ، سبک حاکم بر زمان و.... بوده است لذا به

منظور شناخت کامل و دقیق این عناصر آنها را بر اساس نوع عمل کرد تقسیمبندی نموده سپس به تشریح هر کدام می پردازیم .

فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کاال

این فضاها از اولین دسته فضاهای معماری هستند که در جریان گردش کاال دربازار اهمیت دارند.

خانبار محل انبار و کار روی کاال ها بوده است کاال کهخان بار یا کالن بار :  معموال به وسیله چهار پا حمل میشده نباید وارد بازار شود از این رو آن را از

راهی موازی به نام پس کوچه یا پشت کوچه در خانبار خالی می کردند خانبار ها محوطه ی بزرگی در پشت سراها بودند که آنجا چند کارگاه دستی کوچک و انبار

69

قرار داشته است تیم ها ، تیمچه ها ، سراها، و کاروانسراها هر یک به طورمجزا به خانبار متصل می شوند .

فضاهای مربوط به کاال های تولیدی 

در بازار فعالیت های تولیدی اغلب به دو صورت وجود داشتند :اوال فعالیت های تولیدی مستقلی که در کارگاه های صنعتی و مشابه آن انجام می شد و ثانیا

فعالیت های تولیدی که همراه با فروش کاال ها به وسیله دکان ها و کارگاه های کوچک صورت می گرفت هر دو این فعالیت ها در فضاهای معماری مختلف ای

به شرح زیر قرار دارند :داالن...قیصریه...کارگاه

فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری

عملکرد اصلی بازار که همان تجارت خرید و فروش کاالست در فضاهایی که به پاچال شهرت یافته بودند صورت می گرفت بطور کلی داد و ستد در فضاهای

کامال مشخص و مختلفی که هر یک وظیفه خاصی از فعالیتهای تجاری را بعهدهداشتند انجام می شده است .این مکانها عبارتند از :

حجره دکان...کاروانسرا )سرا(...تیمچه...خان...راسته بازار فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی

در هر بازار اصلی و دائمی متناسب با اندازه، وسعت و حجم مبادالت بازرگانی در آن، شماری فضای خدماتی مانند آب انبار یا سقا خانه، اصطبل یا شترخان،

برف انداز، انبار یا خانبار، حمام، و مانند آن وجود داشت که نیازهای الزم به این گونه خدمات به این ترتیب تامین می شد شمار این نوع فضاها و موقعیت آنها

در امتداد بازار به خصوصیاتا کالبدی و کارکردی بازار بستگی داشت در بازارهای بزرگ فضاهایی وسیع برای انبار کردن کاالها در نظر گرفته شد .در حالیکه در بازارهای کوچک که پیشه وران بیشتر خرده فروشی اشتقال داشتند انبارهای

کمتری مورد نیاز بود .

فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی به سبب آنکه بازار اصلی و دایمی هر شهر مهمترین راه ارتباطی و عمومی

شهر به شمار می آمد و بیشترین رفت و آمد در آن صورت می گرفت بسیاری از فضاهای عمومی در کنار راسته اصلی بازار و با فاصله اندکی از آن ساخته

می شد .

برای مثال می توان به مسجد جامع اشاره کرد که به طور معمول در کنار بازار

70

مگر در موارد خاص ساخته می شد .به همین دلیل در بیشتر شهرهای تاریخی کشور که ساختار تاریخی و کهن بافت قدیمی شهر کامال دگرگون نشده است

استقرار مسجد جامع را میان یا کنار بازار شهر هنوز می توان مشاهده کرد .بسیاری از مدرسه های علمیه و سایر فضاهای اموزشی اداری و عمومی

مانند لضرب زورخانه و حمام در کنار بازار ساخته می شد .

فضاهای ارتباطی

فضاهای ارتباطی در بازار به دو صورت مطرح بودند :

فضاهای مانند راسته ها و کوچه ها ، فضاهائی که فقط در حد فاصل دو یا چند فضای اصلی وجود داشتند مانند داالنهای سرپوشیده و کوتاهی که کاروانسراها

مساجد و سایر فضاهای اصلی را به هم و به راسته اصلی بازار وصل میکردند .

عالوه بر فضاهای ارتباطی ذکر شده که معموال قسمتی از فضاهای اصلی بازار محسوب می شدند، فضاهای مشخص تر دیگری نیز وجود داشتند که بیشتر عمل

ارتباط دهی بین سایر قسمتها را به عهده داشتند مانند چهارسوق و جلوخان.

فناوري هاي نوين امروزه زندگي مردم را به شدت تحت تاثير خود قرار داده است تا آنجا ک££ه اگر تا ديروز قصد خريد لوازم را داشتيد نياز بود به مراکز خريد مراجعه کنيد و با سپري کردن وقت و جست وجوي فراوان کاالي مورد نياز را خريداري کنيد. اما امروزه به کمک تکنول££وژي هاي نوين نوع خريد نيز تغي££ير بس££ياري ک££رده اس££ت ت££ا آنج££ا ک££ه ک££افي اس££ت پش££ت دس£تگاه کامپيوتر خود مستقر شويد و با چند کلي££ک س££اده يکي از اجناس££ي را ک££ه در وب فروخت££ه مي شود انتخ££اب کني££د و در مجم££وع باي££د گفت در دني££اي وب ام££روزه ص££دها س££ايت ب££ه اين ام££راختصاص يافته اند و در اين ميان بعضي از سايت ها به معروفيت جهاني دست پيدا کرده اند

ج££ف ب££يزاس1994به هرحال ايده فروش کاال در دنياي مجازي سبب شد در نه££ايت در س££ال يک شرکت تجارت الکترونيک امريکايي را در اين سال در سياتل واش££نگتن تاس££يس کن££د و در

سايت آم££ازون ب££ه ط££ور رس££مي ف££روش محص££والت ن££و ي££ا دس££ت دوم را از طري££ق95سال

71

اينترنت آغاز کرد و به صورت آنالين اجناس را به عالقه مندان ارائه کرد. امروزه اين سايت با وسعت بي نظير خود در بعد جهاني همه روزه سفارش مشتريان خود را از طري££ق تکنول££وژي کامپيوتري دريافت مي کند و در کمترين زمان آنها را ميان ميليون ها مشتري خ££ود توزي££ع مي

کند

- کاروانسراها 1 نیاز انسان به سرپناه و مامن، نه تنها در سراگاه، بلکه در سفرهایی که با هدف رفع نیازهای ارتباطی، اقتصادی و نظامی یا رشد و توسعه تجاری، فرهنگی و گردشگری و سیاحت انجام

است، از دوران باستان در کشورهای شرقی خصوصا ایران مورد توجه بوده است. می شده آثار و مظاهری از این گونه بناها و استراحتگاه های بین راهی، تحت عناوین کاروانسرا، رباط،

کاربات و ... با کاربری های متعدد را در گوشه و کنار ایران می توان دید که از جمله شمار می روند؛ و شاهکارهای معماری و هنری عصر خود و یا در زمان رونق جاده ابریشم به

این در حالی است که در جوامع اروپایی و یا امریکایی با این رویداد به صورت ابتدایی برخورد شده و قرن های متمادی کاروانیان شب هنگام دایره وار دور هم جمع می شدند و جهت امنیت

بیشتر از تهاجم ها، حصاری از دلیجان ها و سپس چهارپایان به دور خود می کشیدند. اقامتگاه های بین راهی عالوه بر ارزش سکونتی و هنری، از دیدگاه مسایل اجتماعی و فرهنگی نیز حایز اهمیت می باشند. کاروانسراها در طول زمان و بر حسب نیازهای محیطی و ضرورت

اجتماعی شان موقعیتی فراتر از یک توقفگاه یا منزلگاه یافته اند و به محلی برای تعامل و تعاطی اندیشه ها، تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف مبدل شده که بی شک ارتباطات و تالقی افکار و اندیشه ها و اقوام گوناگون تاثیر شگرفی بر زندگی مردم ایران

است. زمین داشته به دیگر سخن کاروانسراها به مثابه شهر و یا قصبه ای کوچک عالوه بر تامین نیازهای اقامتی و

امنیتی رهگذران با ارایه خدماتی نظیر نانوایی، آسیاب، مسجد و دکانی جهت خرید و فروش کاالهای کاروانی کلیه نیازهای مخاطبان )مسافران و چارپایان( را فراهم می نموده اند. اما متاسفانه با گذشت دوران این مجموعه ها کاربری خود را از دست داده و به مخروبه هایی

فراموش شده میدل گشته اند، نظیر کاروانسراهای دیرگچین در جنوب تهران و کاروانسرای مهیار در جاده اصفهان - شیراز.

72

تاریخچه بازار ومجمع های تجاری

ازهنگام ظهور انسانها برروی زمین وزندگی به صورت گروهی درجنگلها ونقاط خود به فکر یک سریۀ�مختلف زمین وهمچنین نیاز به معیشت واحتیاجات روزمر

. حیات خود ادامه دهدۀ�ابتکارات افتاده تابه چرخ

های متعدی تقسیم بودند گروهی کشاورز گروهیۀ�انسانهای اولیه به دست حیات درکنارآبهایۀ�دامداری بودند که بیشترآنها برای دفع احتیاجات خود ودام

رودخانه ها وچشمه ظهور کردند وبه حیاط خود ادامه دادند . اما برای برطرف کردن احتیاجات زندگی وبرآوردکردن نیازهای خودشان سعی می کردند ازمنابع یا

کاال به کاالۀ�کاالهای بدست آمده رابه محل تبادل کاال ببرند بعنی درواقع مبادل انجام می دادند ولی این مبادله ها معموال دریک جایی ازمحل سکونت خودشان

انجام می گرفت اینکه مردمان آن محل برای امورانجام معامالت خود دریک محلی گردهم می آمدند وکاالهای خودراپهن می کردند وبه فروش می رساند ند ولی با

بیشتر مردم سعی می کردند کهۀ�پیشرفت جمعیت وهمچنین احتیاجات روزمرۀ�کاالهای خود رادرمکان امن تریاعمومی تری ببرند واین نیازبه یک بازارچ

مخصوص داشت که آنها به فکر افتاند که کاالهای خودرادربازارهامبادله کنند بازارها که عموما ازتنوع کاالهای متعدد برخورداربود به حمل برای امرارمعاش مردم تبدیل شد اما با ظهورشهرهای بزرگ وپیشرفت جمعیت به سوی شهرها

بازارها ازرونق بهتری برخوردارشد ند . واینکه اکثربازارها دردرون شهرها واصوال درقلب شهرها ساخته می شد ند . دولتها وسلسله های گذشته هرکدام در عهد

خود سعی می کردند که محل تجمع مردم رابرای خود کاالهای مورد نیازخود بازارهارا به نحو بهتری ساخته تا محل استقرارخوبی برای شهرومکان خود باشد.

بدین ترتیب آنها سعی بر احداث بازارها ومکانهای اصلی شهرمی کردند با ایجاد این بازارها که دریک خط مستقیم یا به صورت منحنی ساخته می شدند ومکانها یا

همان مغازه ها درکنارهم وموازی راسته بازارها قرار می گرفتند تا ازنظم.وانجام بهتر برخوردارباشند

نمونه های مهم این را سته بازارها درشهرهای چون شیراز درعهد زندیه واصفهان درعهد صفویه ودیگر شهرها ازاهمیت بهتروبیشتری برخورداربودند این

73

بارزارها به حمل استقرار کاسبان وبازاربان تبدیل شده وباعث شده تا مردمکاالها وصنایع دستی خود را برای امرار معاش دراین بازارها به فروش برسانند

بازارها درنوع خود به دودسته تقسیم می شد: را سته بازارها وتیمچه راسته بازارهای همان بازار اصلی می باشد که در صورت دوخط موازی کنارهم می گذشت ودکانها یا همان مغازه ها برروی این خط چیده می شوند که هرکدام

بستگی به نوع کاربریهای درست وازنظرابعاد واندازه چندان باهم تفاوت نداشته. اند

ۀ� بازکه ازبازارچۀ�تیمچه ها دردرون بازارها جای می گرفتند اصوال یک محوط اصلی انشعاب می گرفت واین محوطه متشکل بوده ازمغازها ودکانهای متعدد درکنارهم دردرون یک محوطه که به صورت فرم ومعماری خاصی ساخته می

.شدند

یک ازبازارهای معروف بازارقیصریه اصفهان وبازاروکیل شیرازمی باشند بازارقیصریه که درمرکزشهراصفهان عبورمی کرد وبه میدان معروف نقش جهان

وصل می شد ودورتادورمیدان رابازارتشکیل می دهد واین بازاردرنوع خود بی نظیرمی باشد که ازنظرنتیجه ها وبازارچه های متعددی بخشیده که بازاررونق

خاصی می بخشید

فصل سوم

ساخت پاساژها ومراکز خریدظوابط استاندارد هاي

74

مفهوم مراکزخرید

بازارومراکزخرید به مفهوم کلی کلمه ، به معنای محل سرپوشیده ای است که تجمع تعدادی فروشگاه چه ازیک صنف وچه ازاضاف مختلف رادربرگرفته اند وبه عنوان کانون دادوستدفعالیت می کند ازنظراقتصادی ، واژه بازاربه حوزه هایی

اطالق می گردد که ارتباط مستقیم میان عرضه وتقاضا رابرقرارنماید

تعریف بازاراززبان پرفسور»هادی« بدین گونه است )استخراج ازکتاب دایره المعارف علوم اجتماعی ایالت متحده جلددهم( بازارعبارت ازمحل یامکانی است که درآنجا عرضه وتقاضا بمنظورتخمین قیمت واحد ، تالفی می کنند. بازار محل

جغرافیایی است که عده ای ازافراد راکه داد وستد آنها منجربه ایجاد عرضه.وتقاضا وقیمت واحد می شود درخودجمع می نماید

75

مراکزخرید متاثرازمشکالت شهری شده وپاسخگوی بسیاری ازنیازمندیها وفعالیت های جوامع خواهند شد . ازاین رو» استخرخرید« به اسم مناسبی برای آنها

خواهد بود. دربسیاری ازبرنامه ریزیهای معماری واقتصادی نقش مهمی راعهده دارهستند . این موضوع بخصوص دربرنامه ریزی جهت طراحی ومراکزخرید صادق می باشد زیراهدف اصلی موفقیت اقتصادی است که فقط باانجام برنامه ریزهای

معماری واقتصادی دست یافتنی است بنابراین جهت برنامه ریزی مناسب همکاری واقتصادی دست یافتنی است بنابراین جهت برنامه ریزی مناسب

.همکاری آرشیتیک واقتصاد دان ازمهمترین عوامل می باشد

تاریخچه وسیر تکامل محیط

اززمانهای تمدنهای اولیه تاکنون ، فروشندگان برای فروش اجناس وارائه خدمات سال بعد110درمکانهایی تجمع می نمودند که عموم مردم بدان دسترسی داشتند

ۀ�ازمیالد مسیح ، درزمان امپراطوری » تروژان« برده های یونانی که به حرف معماری اشتغال داشت دردوطبقه ودارای سیستم تهویه بود که درآن ردیفی

ازحجره ها که بطورشگفت انگیزی که با امروزی ترین مراکزخرید شباهت داشت بناشده بودند . تجمع مغازه ها افراد زیادی رابه خودجذب می کرد. بازارچه های

بلژیک ، بازارهای خیابانی لندن درزمان قرون وسطی وبازارهای خاورمیانه تمامی نمونه های ازتشکیل متمرکز واولیه فروشگاه ها هستند . فعالیت دراین

مکانهای دادوستدیعنی مالک عالوه براخذدرصدی ازسودفروش برای فضای اشغال شده نیزاجازه دریافت طریق راههای عبورداشت واین دوامرضامن حیات

.فروشگاهها بودند

باحرکت جمعیت به سمت حومه شهردربعدازجنگ جهانی دوم ، فروشگاههای نیزبد نبال مشتریان ، به خارج ازشهرها نقل ومکان نمودند. روزهای شکوفایی

ادامه1970 ۀ�فروشگاههای حومه شهری که ازآخرجنگ جهانی دوم تااواسط ده داشت طرح معماری بازارها ومراکزخرید امروزی برخالف بازارهای سنتی

متاثرازمعماری محیط نبوده دارای سبکی خاصی ازمعماری می باشد که

.برطراحی بناههای مجاورخود تاثیر می گذارد

هدف ازایجاد مراکزخرید

76

پیش ازبوجودآمدن این سیستم مبادله کاال بصورت پایاپای وبین تولید کنندگان ومصرف کنندگان انجام می گرفت که به تدریج وباازدیاد حجم تولیدات وتوسعه

مبادالت براثرگسترش روابط اجتماعی واقتصادی توزیع تولیدات اهمیت.پیداکردوبه سه دسته عمده زیرپدید آمدند

- مصرف کنندگان3- توزیع کنندگان 2تولیدکنندگان

برای اینکه توزیع کنندگان بتوانند تولیدات رادراختیارمصرف کنندگان قراردهند، نیازبه وجوداماکنی داشتند وبدین ترتیب مراکزی برای عرضه کاال ورفع احتیاجات

.عموم احداث شد

بررسی بازارها ازدیدگاههای مختلف-

برسی بازارهاازدیدگاه معماری بازارها ازراهروهای عریض وسرپوشیده ای 2-1 تشکیل شده که حجره بطوربهم پیوسته دردوسمت آنها قرار گرفته اند . این

راهروها که بنام »راسته « شهرت یافتند معموال طول یکسال نداشته ودرهرکدام کاالی خاصی عرضه شده وفعالیت های خاصی درآن جریان دارد . بخاطرآب

وهوای متغییرایران بازاراغلب بصورت سرپوشیده ای ساخته شدندبدین معنا که راسته های بازارها معموال باطاقهای قوسی شکل سقف می کشتند یکی ازعلل بوجودآمدن طاقهای قوسی شکل دربازار است بنابراین درمراکز خرید وفروش وبخصوص دربازارها مهمترین عمل فیزیکی که انجام می شود حرکت است پس

.درمعماری بازارباید به القاء حرکت وتاکیدبرآنها توجه نمود

بررسی بازارها ازدیدگاه شهر سازی 2-2

اغلب شهرها قدیم ، درمسیر بازرگانی وتجاری )مستند راه ابریشم( شکل می گرفتند. بنابراین عامل اصلی ا ستقرار شهرها درگذشته عامل اقتصادی بوده است وبازار بعنوان یک مکان تجاری اهمیت زیادی درروند شکل گیری شهرها

داشته است . این خصوصیات نقش بسزایی درمحل استقراربازار دربافت شهری داشته است . اگر دربافت این شهرها یک محوراصلی بتوان یافت ، راسته اصلی

بازاراست که با سقفهای گنبدی ازراههای فرعی که ازآن منشعب می شود.تفکیک می گردد

77

برسی بازارهاازدیدگاه اجتماعی وروانی 3-2

درگذشته اعتماد افراد به یکدیگر بقدری زیاد بود که تمام مشکالت اعم ازاقتصادی واجتماعی ، دربازاربه سادگی حل می شد، صداقت واساس مسئولیتی که درآنجا

وجودداشت ازآن قدرتی ساخته بود که مردم درآن مکان به حل وفصل مسائل اجتماعی سیاسی زمان خود می پرداختند مردم کماکان حس می کنند که اجناس

.وکاالهای عرضه شده دربازار، ارزانتروباسودکمتربه فروش می رسند

کلیات ایده ساخت پاساژها ومراکز خرید ايده ساخت پاساژها و مراکز خريد به عنوان در بر گيرنده فعاليتهايی که مشخصه

عصر حاضر است همزمان با پيدايش اولين بارقه های انديشه معماری مرندر اروپارواج يافت بهره گيری از تکنولوژی

روزيعنی فلز و بتن اين مکان را به معماران داد تا ايده های فضايي خويش را جامه عمل بپوشانند , ايده های که سعي داشتند معماری را از زرق و برقو تزئينات

دوران گوتيک و کالسيک رهانيده و ضمن همراه شدن با تفکر غالب دنيا کيفيتی ساده ولی شفاف و برون گرا به آن

ببخشند خريد فعاليتی است که نمود هايي از شرايط و ساختار اقتصادی ,اجتماعي و ويژه فرهنگي يک محيط را آشکار مي سازد هر چند که در ابتدا فضاهای خريد

78

تنها به منظور پاسخگويی به نياز های اقتصادی مراجعان به صورت پالنهای خطی و قرار گيری اجزای خرديعني مغازه ها در اطراف مسير های خطي يا منحني

مراجعان طراحي ميشود , اما کم کم اين ايده که مراکز خريد بايد در بر گيرنده کاربري هايي باشند تا برای ديگر نياز ها ي مراجعان نيز پاسخ مناسب يابد به عنوان انديشه غالب در معماری مراکز تجاری تبديل گردديد. با گذشت زمان مراکز تجاری

با کار بری هاي ديگر تلفيق گشتند و مراکز تجاری _ تفريحي را به وجود آوردند. دراين فضا ها به واژه خريد ديگر به عنوان فعلی برای رفع نياز نگريسته نمي شود.

بلکه خريد به صورت يکي ازاجزای تفريح و گذراندن اوقات فراغت تبديل گشتهآنچه ذکر شد ايده اصلي ساخت مراکز تجاری بزرگ با مشخصه هاي است .

معماري های گيرا و عوام پسند در بر گيرنده کار بري های چند گانه که در حجم بيرونی ظاهری مونومانتال و شاخص دارند اين فضاها به دليل اينکه عمدتا در شب

پذيرای مردم هستند به صورت بسته و مسقف طراحی شده و روشنايي و نور پردازي های گوناگون که خود از مشخصه هاي اصلي ايجاد جاذبه برای فضا ها که

تجاری مي باشد به عنوان اصلي ترين ايده ها طراحي مطرح مي شوندبازار و تجارت و )اسانداردها (

سابقا مهمترين بخش تجارت خرده فروشي درون شهر، در مقابل يكساي جامع و عمارت

شهرداري يا در ميدان بزرگ شهر كه اغلب ميدان بازار هم ناميده مي شد قرار مي گرفت.

كرمان ها در پيرامون ميدان و در طول خيابان هاي بزرگ قرار داشتند. بساط دست فروشان در

روزهاي بازار و بازارهاي فصلي در سالن هاي سرپوشيده يا روباز پهن مي شد. اين سالن ها

روستائيان نواحي اطراف را هم كه براي فروش توليدات خود به شهر مي آورند در خود جاي

مي داد. دروازه هاي شهرها محل هاي ثابت دادوستدهاي ديگري بود كه با ترابري هاي جاده اي

ارتباط داشتند، سرپناه نگهداري و خريد و فروش وسايل نقليه و حيوانات باركش مهمانخانه و

محل غذاخوري، تاجبران عمده غالت، علوفه و غيره در نزديكي دروازه ها قرار داشتند سپس در

آن سوي حصارهاي شهر، تجار كوچك و صنعتگران كنار جاده قرار مي گرفتند حالتي كه امروزه

بيشتر در كشورهاي در حال توسعه ديده مي شود. اين پراكندگي خود جوش اما منطقي هنوز هم

79

آثار بسياري را در شهرهاي كوچك و متوسط ما از خود باقي گذاشته است. در شهرهاي اسالمي،

سوق هاي اغلب تخصصي كه هم زمان تجار عمده، جزها و صنعتگران را در خود متمركز مي سازد

در اطراف مسجد مركزي و در طول جاده هايي كه آن را به دروازه هاي اصلي شهر متصل

مي سازد جمع مي شوند

در بعضي از تحوالت با رشد تدريجي شهر، نمايان شده اند، در مركز شهر، اختصاص يافتن

خيابان ها به مجموع شاغل صنعتگران £ تجار، بسياري از اسامي راهها و همچنين وضعيت عمومي

سوق ها، نشان دهنده اين رسم است. با طوالني شدن فاصله ها برخي از دكان ها و مغازه ها در

محله ها تجمع يافته اند در حالي كه در مركز شهر فروشگاه هاي اختصاصي تر با مراجعات كمتر و

.گاه فروشگاه هاي لوكس افزايش مي يابد

.آنگاه از اواسط قرن نوزدهم تغييرات به شرح زير در شهرهاي بزرگ نمايان شد

گالري ها تجار اغلب به نام پاساژ در فرانسه شكل گرفت و در دو سوي آن بوتيك ها رديف -

.شد

در پاريس ايجاد شد و در سال هاي Bon marches فروشگاه هاي بزرگ چند پيشه از نوع -

كه در محل هاي غير مركزي Monoprix , prisunic بين دو جنگ به شكل فروشگاه هاي زنجيره اي

.شهر ايجاد شدند عموميت پيدا كرد و بعدها دراگ استورها به وجود آمدند

به صورت Leshalles در زمينه مواد غذايي بازارهاي عمده فروشي سر پوشيده همانند -

.سالن هاي غالت، حيوانات، و غيره متولد شدند

80

شهرهاي پررونق، ثروت خود را مدت ها از را تجارت توليدات کمياب وگران با ممالک دور

دست به چنگ آورند. ابريشم، ادويه،قهوه، شکر، چرم، طال، فلزات و سنگ هاي گرانبها، بعضي

ازبنادر همچون جنووا و نيز عضو شرکت تجاري شهرهاي اروپايي درقرن وسطي، سويل در قرن

يامحل شکل گيري بازارهاي بزرگ ادواري همانند رنس،18، بورد دو وفانت درقرن 17

فرانکفورت،نورنمبرگ و الکيسان در چين شهرهاي مسيرجاده ابرشيم را تشکيل مي دادند.

سپس صنعت با توسعه خود ازتجارت نيرومند تر شد و به مهمترين عامل ثروت و رشد شهرها

.تبديل گرديد

شهرمرکزسياسي، تجاري، فرهنگي است و اهميت نهادهاي موجود در شهرها به سبب

نقشي است که به عهده دارند و نيز به سبب جوابگويي آنها به احتياجات وخواسته هاي زندگي

.روزمره

بازارهايکي از جلوه هاي روابط درون شهري هستند، خصوصا بازارهاي ايران که فعاليتي چند

.جانبه و نقش مهم درجامعه ايران به عهده دارند

از رابطه متقابل کارکردهاي مختلف بازار در ايران، بازار مسئول به وجود مي آيد در حالي

که فعاليت بازارهاي ديگر کشورهاي اسالمي به تجارت و جاذبه هاي توريستي بسنده مي شود،

بازاردر ايران به يک عامل فعال اجتماعي به يک عامل تعيين کننده و يک نهاد مرجع تبديل مي

.شود و چند جانبه فعاليت مي کند

81

بازار، آشنا و پذيرفته شده به عنوانيک نهاد سنتي با تشکيالتي منسجم، منظم و همگون در

تمام مراحلکارکردي خود با فعاليت هاي مختلف تجاري –اقتصادي – اجتماعي –سياسي و فرهنگي

–مذهبي قرن هاست که کار مي کند و در اطراف خود ايجاد کار ميکند. قدرت اقتصادي بازار آن

چنان است که قسمت مهمي از صادرات و واردات توزيع را در زمينه هاي مختلف در سطح

مملکت به عهده دارد و بازار تهران که به سبب نقش اقتصادي £ تجاري اش از مهمترين

بازارهاست حضور خود را در سطح کشور و از طريق نماينده ها و واسطه هاي خود در شهرستانها

.تثبيت کرده است

استقرار ندارد. ايجاد هر فعاليتي درهر فعاليتي لزوما در هر جايي ازشهر امكان

.فضا نيازمند شرايط و بستر ويژه اي است كه بستگي تام به نوع فعاليت و سيستم شهري دارد

امكان مناسببراي ايجاد يك مركز خريد با امكان مناسب براي استقرار يك واحد آموزشي يا

صنعتي متفاوت است. براي استقرار هر گونه كاربري و فعاليت در شهر مطالعاتي ويژه مورد

نياز است. مطالعات الزم درباره زمينه سنجي، استقرار فعاليت و همچنين ارزيابي اثرات زيست

محيطي و اقتصادي حاصل از اين فعاليت ها را به تصميم صحيح و در نهايت تعيين مكاني مناسب

.براي آن فعاليت خواهد رساند

در اين بخش از مطالعه به بررسي شرايط اقتصادي مؤثر در مكان يابي مراكز خريد و

.همچنين ارائه ويژگيها والگوهاي معماري شناختن در طراحي موفق اين مركز ميپردازيم

: براي ايجاد يك مركز خريد موفق دو شرط بايد رعايت شود

82

.قرار گرفتن مركز خريد در مكان مناسب -1

.خريد براي مراجعه كنندگان -2

در اينجا محل استقرار مركز خريد از نظر جغرافيايي مورد بررسي قرار بگيرد و محدوده اي

: را شامل مي شود كه موقعيت مناسبي دارد. به طور كلي

از آنجا كه يك مركز خريد مورد استفاده عموم مردم يك شهر يا منطقه قرار مي گيرد، بايد

از نظر سهولت و سرعت دسترسي مورد مطالعه قرار گيرد. در اين مطالعه بايد مشخص شود

كه اين مراكز خريد به چه طريقي با نقاط مختلف شهر ارتباط برقرار مي كند و همچنين اينكه

.اين ارتباط با سهولت و سرعت انجام مي شود يا خير

خريد يكي از مهمترين فعاليت هاي روزمره است و فضاي تخصص يافته به آن بايد جذابيت

الزم را داشته باشد تا مراجعه كننده در طي مسافت در آن لذت ببرد و وقت بيشتري را در آنجا

.صرف كند و مجددا نيز به آنجا باز گردد

به منظور ايجاد جاذبه براي يك مركز خريد مي توان از شيوه هاي مختلفي مانند اب نما،

مجسمه، فراهم آوردن تسهيالت و تفريحات براي خريداران و.... استفاده كرد. تمام اين روشها

را مي توان به

عوامل جذاب در طراحي -

اين بخش شامل مواردي است كه در طراحي مركز تجاري به منظور جذابيت و ترغيب

.عابران و مراجعان مدنظر قرار مي گيرد و دو صورت نماد بيروني و نماد دروني جلوه گر مي شود

83

نماد بيروني : مقصود، بخش خارجي مركز تجاري از نظر عابران است. نمود خارجي يك

مركز تجاري بايد به گونه اي باشد كه توجه عابران را برانگيزاند و در اين زمينه مي توان موارد

.زير را بررسي كرد

فضاي باز و عبوري بايد پر رفت وآمد, مهيج و پر تحرك و به منظور استراحت مراجعان

فضاي مكثي نيز داشته باشند. فضاي سبز، درختان، مجسمه ها، آب نماها و... مواردي هستند كه

يك فضاي تجاري را جذاب و زنده مي كند

طراحي انجام احجام, نمادها و عالئم بايد به گونه اي صورت پذيرد كه مشخص كننده

عملكرد تجاري مجموعه باشد. عالوه بر اين تنوع احجام و نمادها مي تواند عامل مهمي در جهت

جذاب نمودن يك مركز تجاري محسوب مي شود, زيرا باعث مي شود تا مردم مدت طوالني تري

.را صرف تماشاي آنها كنند و با عبور از كنار اين مجموعه نگاه آنان به آن مركز جذب گردد

84

بايد ضمن حفظ ويژگيهاي منحصر به فرد خود با محيط اطراف نيز تلفيق شود و مجموعه

.هماهنگ و يكپارچه اي به وجود آورد. ويترين ها بايد عابران را براي ورود به فروشگاه ترغيب نمايد

به طور كلي نورپردازي، رنگ و فرم مصالح مورد استفاده در ويترينها براي ايجاد كوشش و

.جذابيت داراي اهميت ويژه اي است

تبليغ به منظور ايجاد شناختي تأثيرگذار از يك كاال يا مكان باعث پيشرفت فوق العاده

فعاليت هاي تجاري مي گردد. در اين ميان تبليغي مفيدتر است كه بتواند توجه افراد بيشتري را به

.خود جلب كند

اين تبليغها در داخل فضاي تجاري صورت مي گيرد و يا در خارج آن و هر كدام روشها و

.ابزارهاي ويژه اي دارد

صافي، همواري = پلكان متحرك )پله برقي(

در كنار تهويه مطبوع هيچ اختراع ديگري اهميت و تأثيري كه پله برقي بر مراكز خريد

داشته، نداشته است. برخالف آسانسور، كه در تعداد افرادي كه بين طبقات جابجا مي كند

محدوديت دارد و به خاطر مكانيزمش بر طبقه بندي اصرار دارد، پله برقي هر جرياني را به هم

مي پيوندد، به طور موثر جابجايي يكنواخت و بي تكاني را بين يك سطح و سطح ديگر ايجاد

مي كند و حتي تشخيص ميان سطوح مجزا و فضاهاي خاص را لكه دار و تيره مي كند. پله پرقي

اساسا معماري را اصالح مي كند, وابستگي قسمتها و طبقات را نمي پذيرد. موفقيت و پذيرش

سريع پله برقي £ كه بطور موثر فروشگاه هاي بزرگ را در ابتداي قرن بيست ميسر كرد £ در

85

نتيجه توانايي آن در تبديل كردن فضاهاي موجود بالقوه به مناطق جزئي و خرد است. به عنوان

يكي از عناصر هموار كننده، پله برقي بطور موثر قلمرو وسيع و جديدي از ساخت و ساز را

هدف قرار مي دهد، كه به خاطر سهولت و سادگي ارتباطات £ ما حاال تقريبا خود به خود و از

روي بي فكري و بدون هيچ دركشي از ريشه درست آن مسكن ساخته ايم. و برخالف عقايد

.عمومي ريشه اي ترين معماري، مردمي ترين و غيربرجسته ترين است

به وسيله پله برقي، سابقا حوزه هاي بي ارتباط مي توانستند به طور يكنواخت به يك تجربه

غير مقطوع بپيوندند و اجازه دهند فضاهاي متفاوت و حتي ناسازگار به وسيله نوار باريكي به هم

ارتباط پيدا كنند. به عنوان يك وسيله مؤثر انتقالي، پله برقي سريعا ارتباط و پيوستگي را از ميان

قطعات و اجزاء بوجود مي آورد، بخشهاي بزرگتري از شهر را بهم مي پيوندد و به سايز فيزيكي

مراكز و مناطق خريد توسعه و گشايش مي دهد. اخيرا تأثيرات هموار كننده پله برقي با توسعه

.مراكز خريد به برنامه تكميل شده است

نه فقط فضاها بلكه فعاليتها بطور فزاينده اي غير قابل تشخيص شده اند. با وجود اينكه

مدرسه ها و فرودگاه ها تبديل به مراكز خريد شده اند، گردش گاه ها تبديل به موزه و حومه هاي

شهر تبديل به گردش گاه ها شده اند، پله برقي به عنوان يك نشانه آشنا، حاضر در همه جا و مؤثر

كه همه فعاليت ها و فضاها را با يك روش آسان و جالب توجه به هم ارتباط مي دهد، باقي مانده

است. پله برقي نه فقط نسبت هاي جديد، قلمروها، فضاها را براي ما در دسترس ساخته، بلكه

همچنين ما را به نيروها و توانايي هاي جديد كه بطور متبحرانه شهرهاي ما را شكل مي دهد،

.مجهز ساخته است

86

تهويه هوا : فضاهاي داخلي نامحدود

خريد كردن بدون تهويه هوا نمي توانست به آساني نفس كشيدن باشد. تنها تهويه هوا

مي تواند فضاهاي بدون پنجره، بسته بندي شده و مصنوعي را به اين اندازه طبيعي و راحت شكل

دهد. همراه با پله هاي برقي، وضعيت آب و هوايي طراحي شده مكانيكي، شرايط مناسب براي

ايجاد فضاهاي داخلي مورد توجه همگان كه به سرعت مي توانند از فضاهاي بيرون متفاوت و به

سرعت قابل فراهم كردن هر گونه و هر مقياس از فعاليت هاي انسان باشند، در همه اجتماعات

فراهم كنند. خريد كردن از قديم ترجيح داده مي شده كه در تماس با فضاهاي بيرون، ديدن

طبيعت بعنوان مسأله اي كه بصورت غير قابل پيش بيني در تجارت دخالت مي كند، صورت

مي گيرد. در عوض فضاهاي داخلي خود را ايجاد مي كند : بازار، پاساژها، فروشگاه هاي بزرگ

خريد همه در حال توسعه و كنترل وجود دارند. با اختراع تهويه هوا, نور و هواي طبيعي مي تواند

.به طور فضاهاي كامال مصنوعي و ايده آل كه انسانها به آن خو گرفته اند در آيند

با بزرگتر كردن فضاهاي داخلي، راحتتر كردن، قابل كنترلتر كردن و ايجاد فضاهايي كه قرار

از آنها مشكلتر است و با جمع شدن در يك مجموعه از فعاليت هايي كه پيش از اين بصورت جدا

.و پراكنده بوده اند، تهويه هوا به خوبي روشي كه زمان در اجتماع گذرانده, تغيير داده است

زمان خريد تنها در مورد مغازه ها و مراكز خريد كه تأثير زياد خود را بر روي فعاليت هاي

مردم شروع مي كند، گسترش مي يابند. بلكه به عنوان فضاهاي عمومي براي استفاده بهينه سود

87

بيشتري دارد و استفاده مي كند از : راحتي بيشتر بعالوه رضايت بيشتر براي استفاده از

مقاديرزيادي از زمان در داخل مساوي احتمال وقوع اوقات خوش براي گذراندن. افزايش فروش

بيشتر از فراهم كردن راحتي عاملي است براي استفاده از تهويه هوا در طول زمان بعد از جنگ

.جهاني دوم آب و هواي مناسب يكي از مشخصه هاي بسيار مهم در مراكز خريد است

ترافيك پياده در مركز خريد

يكي از عوامل عمده در ايجاد جذابيت براي مراكز خريد، افزايش ميزان ترافيك پياده در

آنهاست. قرارگيري هر يك از فروشگاه هاي مركز خريد در مكاني كه باالترين ميزان ترافيك پياده

را داراست عالوه براينكه بهترين تضمين براي افزايش فروش است، عامل مؤثري نيز در جذب

جمعيت به فضاي تجاري محسوب مي گردد و عابران با مشاهده ازدحام جمعيت در يك مركز

.تجاري خريد ترغيب و تشويق مي شوند

مسيرهاي عبور

معابر سواره

اين مسيرها بسته به نوع طراحي و همچنين مكان طرح به صورتهاي مختلف طراحي

مي شود. به طور مثال در بعضي از مراكز تجاري, حركت سواره به داخل مجموعه نيز راه يافته

و از آنجا به پاركينگ و بقيه خدمات منتهي مي شود. در بعضي ديگر، در كنار ورودي يا در اطراف

مجموعه پاركينگي تعبيه شده و مشتريان پس از پارك خودرو وارد مسيرهاي پياده مي شوند و يا

88

پاركينگ هايي در طبقات زيرين پاساژها ساخته مي شود و مشتريان از طريق آسانسور و راه پله

.به طبقات اصلي پاساژ راه مي يابند

فاكتورهاي مهم در طراحي فروشگاه

با اينكه طراح يك مركز تجاري ممكن است در طراحي ورودي، واحدهاي جزء و.... دچار

مشكل نشود, اما اصلي ترين وظيفه ايجاد مكاني جذاب است كه غير از خريد بتوان از آن به

.عنوان مكاني چشم نواز جهت گذراندن اوقات فراغت و يا حتي تفريح نيز استفاده نمود

در عين حال جزئياتي همچون مسيرهاي رفت آمد خارجي و داخل فروشگاه, بارانداز كاالها

در پائين, انتقال كاالها در پايين, انتقال كاالها از بارانداز به فروشگاه ها در طبقات مختلف, فراهم

نمودن وسايل آسايش مشتريان و فروشندگان, ايجاد مكانهايي جذاب جهت رقابت بيشتر و جذب

.مشتريان مورد توجه قرار مي گيرد

روشهاي فروش

هر كاالئي با هر ويژگي ممكن است به روشهاي متفاوتي فروخته شود كه در زير به بعضي

.از آنها كه تأثير بسزايي در طراحي پالن فروشگاه خواهد گذاشت اشاره اي مختصر خواهم كرد

خدمات شخصي

اين روش يك روش سنتي است كه در آن فضايي براي فروشنده و دستيارانش، همچنين

قسمتي براي رختكن و انبار و در جلوي مغازه نيز قسمتي به عنوان پيشخوان منظور مي گردد.

مساحت اين مغازه ها بسته به كاربري آنها متفاوت است اما در فروشگاه هاي معمولي89

90

مطالعات طراحي

مركز خريد

مركز خريد به مجموعه اي از مغازه ها و امكانات وابسته به آنها اطالق مي شود كه بهصورت

يك گروه متحد, باالترين امكانات خريد را براي مشتريان و حداكثر عرضه محصوالت را براي

فروشندگان فراهم مي آورد. مقوله مركز خريد بحث جديدي نيست، بازار در شهرهاي يونان

متهم، در واقع مركز خريدي در قلب منطقه تجاري بود. )آگورا( معمار امپراطورتراجان كه يك

بعد از ميالد را داراي110برده يوناني بود، مركز خريدي مجاور ميدان روم باستان در سال

راهروهاي باريك جهت تهويه بودند، ساخت. اين مركز خريد شامل دو طبقه سرپوشيده بود كه

.عمل تهويه آنها توسط فضاهاي باز در قسمت جلو داراي راهرو باريك جهت تهويه بودند

در دو دهه اخير شاهد گسترش و توسعه فاحشي در مراكز خريد درامريكا بوده ايم، در

.حقيقت مراكز امروزي شكل جديدي از مراكز خريد را نشان مي دهند

در ابتدا رشد جمعيت باعث توسعه شهرها به سمت حومه شهر و ساخت مجموعه هاي

مسكوني در حومه شهرها گرديد. تراكم، به دليل افزايش مكان اتومبيل ها و نامناسب بودن

خيابان ها، باعث تضعيف مركز شهر به عنوان يك مركز تجارت گرديد. و سازندگان را تشويق به

ساختار مراكزي در پيرامون حومه شهر براي دسترسي راحت تر مشتريان نمود. در نتيجه اين

فعاليت ها در مقياس بزرگ تر، يك صنعت كامال جديد شكل گرفت. به سرعت، هر بخش از حومه

شهر داراي يك مركز خريد اصلي و چندين مركز كوچكتر گرديد و اين بخش ها هر يك به عنوان

91

يك منطقه تجاري تعريف شدند. عامل مهم ديگر، توسعه سريع بزرگ راه هاي سريع السير در

پيرامون شهرها بود كه باعث تمام مراكز حومه شهر به رقابت با يكديگر بپردازند. هم زمان،

تضعيف تجارت و افت قيمت ساختمان ها در مراكز شهرها، سبب شد كه اين نواحي )مراكز

.شهرها( براي حفظ اقتدار خود به بازسازي بپردازند

در نتيجه اين دو عامل، امروزه صنعت مركز خريد به دو شاخه اصلي جديد تقسيم مي شود.

اول، مركز حومه شهر به مراكز بسيار بزرگ تبديل شدند كه شامل چندين فروشگاه زنجيره اي

بزرگ، ادارات، هتل ها، تفرجگاه ها و همچنين پاركينگ بودند. دوم، محدوده تجاري مركزي كه

تصميم به خنثي نمودن رقابت رو به رشد مراكز حومه شهر با برنامه هاي جديد نمود. اين

برنامه ها شامل ساخت بزرگ راههاي رابط و ساخت پروژه هاي بازسازي مركز شهر و همچنين

.تكميل مغازه ها، ساخت ادارات، هتل ها، مراكز تفريح و پاركنينگ بود

از نظر اقتصادي به نظر پروفسور هاردي، بازار، محلي جغرافيايي است كه عده اي از افراد

را كه داد و ستد آنان باعث ايجاد عرضه و تقاضا و قيمت واحد مي شود را در خود جمع مي كند

مراكز متوسط

اين مراكز نيز به صورت رديفي از مغازه ها ساخته مي شوند، اما اساسا بزرگتر از مراكز

شامل يك فروشگاه زنجيره اي كوچك به عنوان يكي از واحدهاي اصلي هستند. محله اي و معموال

اينگونه مراكز در رقابت با مراكز بزرگتر آسيب پذيرند. الگوي پاركينگ در اين مراكز شبيه مراكز

.محله اي است

92

مراكز منطقه اي

يا تعداد بيشتري مغازه100 تا 50اين مراكز داراي يك يا دو فروشگاه بزرگ )زنجيره اي( و

هستند كه همگي رو به يك راهروي دروني و يا پياده رو قرار گرفته اند. پاركينگ دور تا دور

مجموعه ساختمانها واقع شده است. بنابراين نماي جلوي مغازه ها رو به سمت داخل پاساژ و

.نماي پشت آنها رو به سمت پاركينگ است

امروزه با باال رفتن قيمت زمين و كم شدن زمين هاي بزرگ و مناسب گرايش شديدي به

سمت پاركينگ هاي چند طبقه براي استفاده بهينه از زمين وجود دارد. واضح است كه رابطه

.مستقيمي بين قيمت زمين و قيمت پاركينگ وجود دارد

همچنين تمايل زيادي به سمت مغازه هاي دو طبقه وجود دارد كه در اين حالت راهروهاي

اصلي پياده، در دو طبقه طراحي مي شود. اگر قيمت زمين روند صعودي داشته و به پروژه هاي

. طبقه متداول مي شوند4 و 3بزرگتر نياز باشد، پاساژهاي

تعيين الگوهاي شاخص خريد

: اين الگوها را مي توان با طرح چند سؤال بررسي نمود

چند درصد از درآمد خانواده صرف خريد كاالهاي مختلف مي شود؟ -

ميزان تقاضا براي خريد يك كاالي بخصوص چه قدر است؟ -

93

هر يك از جزء فضاهاي خرده فروشي چه حجمي را به خود اختصاص مي دهند؟ -

...آمارگيري راجع به تعداد افراد خانواده، سن، تعداد خانوار، ميزان درآمد خانواده و -

ترافيك داخلي ـ پاركينگ

وضعيت قرارگيري پاركينگ ها بايد به گونه اي باشد كه مشتريان مركز تجاري به راحتي از -1

.هر مسيري به آن دسترسي داشته باشند

شبكه ارتباط داخلي مركز خريد بايد طوري باشد كه رانندگان را به استفاده از مسير -2

.براي دسترسي به پاركينگ ها راهنمايي و ترغيب كند

.عبور و مرور سواره در نزديكي ساختمان بايد به حداقل برسد -3

پاركينگ ها طوري طراحي شود كه مشتريان به جاي عبور از ميان اتومبيل ها جهت -4

.رسيدن به مركز تجاري از راه روهايي كه مخصوص حركت پياده است، استفاده كنند

.و در نهايت كليه عالئم راهنمايي و رانندگي -5

94

طراحي پياده رو

معموال فقدان پياده روهاي مناسب و كاهش عرض آنها به علت ايجاد باغچه يا موانع ديگر، و

همچنين عدم اتصال مناسب بين سواره رو و پياده رو، باعث گرديده است كه عابران به ناچار از

فضاي سواره رو استفاده كنند و ضمن كاهش ظرفيت خيابان، در معرض تصادف قرار گيرند. در

مراكز خريد و يا نقاط اداري £ تجاري مركز شهر نيز به علت عدم بررسي جريان ترافيك عابر

پياده، غالبا عرض كافي براي پياده رو موجود نيست. در حالي كه غالبا الزم است جريان ترافيك

عابر پياده همانند جريان ترافيك وسايط نقليه مورد مطالعه قرار گيرد. حتي ممكن است بخشي

از شبكه معابر در مناطق تجاري £ اداري و يا تفريحي منحصرا به عابر پياده اختصاص يابد و از

عبور وسايط نقليه موتوري به آن ممانعت به عمل آيد. عواملي كه براي طراحي پياده رو در نظر

: گرفته مي شوند عبارتند از

95

: آگاهي ابعاد بدني عابر پياده براي طراحي پياده روابعاد فيزيكي عابر پياده -1

ضروري است. به طور كلي در برنامه ريزي تسهيالت عابر پياده از داده هاي »آنتروپومتري«

)اندازه گيري اجازي فيزيولوژيك انسان( استفاده مي شود كه شامل پهنا و عمق بدن افراد بالغ در

.حالتهاي مختلف پياده روي است

ويژگيهاي جابجايي عابر پياده : گرچه عابر پياده در مقايسه با وسيله نقليه آهسته تر -2

حركت مي كند و مشخصات جسمي و رواني عابر در حركت تأثير مي گذارد ولي مطالعه ترافيك

عابر پياده بسيار شبيه به ترافيك وسايط نقليه است و با سه معيار »سرعت، حجم و چگالي«

.شناخته مي شود

سطح سرويس پياده رو : كيفيت حركت عابران در پياده رو در هنگامي كه با سرعت -3

دلخواه و آزادانه در حركت باشند، تا اينكه به شدت تحت تأثير يكديگر باشند و به سختي از ميان

.يكديگر عبور كنند، متفاوت است

سطح سرويس صف : سطح سرويس براي افرادي كه در حالت ايستاده و يا در داخل -4

.صفها واقع مي شوند، بستگي به فاصله افراد از يكديگر دارد تا تماس نزديك بين آنها

عرض پياده رو : عرض پياده رو با توجه به سطح سرويس مورد نظر براي آن در نظر -5

گرفته مي شود. بايستي در نظر داشت كه در طراحي پياده رو عرض مفيد مبناي محاسبه قرار

گيرد؛ زيرا عابران پياده به لحاظ رفتاري از موانع فاصله مي گيرند و يك مقدار از عرض كل

.پياده رو را تلف مي كنند

96

ضوابط طرح هندسي پياه رو : مهمترين نكته در طراحي پياده رو اين است كه در سالهاي -6

اخير به علت افزايش ايمني عابر پياده استانداردهاي مربوط به عرض مفيد پياده رو و سطح

سرويس و راحتي عابر پياده افزايش يافته است و تسهيالت بيشتري براي اين گروه از استفاده

.كنندگان از راه در نظر گرفته مي شود

روسازي پياده رو : روسازي پياده رو بايد با مصالح سخت، پايدار و غير لغزنده انجام گيرد -7

و در مقابل مواد ضد يخ و محلول هاي پاك كننده و مواد شيميايي مقاوم باشد. روسازي پياده رو

.بايد متناسب با نيازهاي عملكردي آن انتخاب و طراحي شود

صول طراحيا

هنگام طراحي اوليه مركز تجاري، معمار سعي مي كند اساسي ترين نيازهاي كارفرما را با

كمترين ترسيم در اختيار او قرار دهد. در مرحله بعد معمار، ساختمانهاي منفرد را به دور هم

جمع مي كند و با ايجاد طرحي به صورت مجتمع ساختمان به خريداران مركز امكان مي دهد كه با

.گردش در قسمتهاي مختلف ساختمان ديداري از همه آنها داشته باشند

معماري بازي استادانه، صحيح و باشكوهي از احجام تركيب شده زير نور مي باشد.»

چشمان ما تربيت شده كه فرم ها را زير نور ببينند سايه و روشن، اين فرمها را آشكار

«مي سازد.« »لوكوربوزيه

97

يكي از تعابير جمله باال اين است كه زحمات يك معمار براي بيان فكر و انديشه خود در

قالب حجم چه در خارج ساختمان )زير نور خورشيد( و چه در داخل ساختمان نورهاي طبيعي

نفوذ كرده به داخل و نور مصنوعي با نور قوام مي يابند و چه بسا نور مزاحم و يا عدم نور كافي

.در يك فضا اين زحمات را بر باد دهد

در مراكز تجاري و فروشگاه هاي بزرگ، بازي نور چه طبيعي و چه مصنوعي حرف اول را

.مي زند، چرا كه يكي از نقشهاي اساسي در جذابيت مركز تجاري را نور ايفا مي كند

بازشوها مي توانند در قسمتي واقع شوند كه نور مستقيم آفتاب را در بخش معيني از روز

دريافت نمايند. در بقيه ساعات روز نيز از طريق نورهاي غير مستقيم و نورهاي مصنوعي

.مي توان به جذابيت مجموعه افزود

روشنايي فضا بايد ماليم و كافي باشد تا مردم را تحت تأثير قرار دهد و فضايي جذاب و

.آرام بخش ايجاد كند. منبع روشنايي را مي توان براي ايجاد زيبايي در طرح سقف هابه كار برد

عناصر ديگر عبارتند از : موسيقي £ تابلوها £ تهويه مطبوع £ عالمت گذاري ها و طرح هاي

.گرافيكي و باالخره مبلمان و استانداردها

جمعيت

سال آينده مي بايد عواملي مانند تراكم جمعيت موجود،15 تا 10براي جمعيت

محدوديت هاي منطقه، موانع طبيعي يا مصنوعي را در توسعه محدوده هاي مسكوني جديد

98

)كوهها، رودخانه هاي مناطق صنعتي، پارك هاي عمومي، قبرستان، فرودگاه ها( و استفاده هاي

.ديگر از زمين كه از توسعه محدوده هاي مسكوني جلوگيري به عمل مي آورد را پيش بيني نمود

توجه به تركيب جمعيت در محدوده هاي تجاري به همراه خصيصه هاي نژادي و اقتصادي د

مناطق مختلف كشور بسيار مهم است. در مناطقي كه سنت هاي قومي حاكم است، نبايد انتظار

داشت گروههاي مختلف نژادي با هم خريد كنند. همچنين انتظار اينكه افرادي با درامد پايين يا

متوسط از يك مركز خريد درجه يك خريد كنند، اشتباه است. افرادي با درآمد خيلي باال معموال از

.مراكزي خريد مي كنند كه اجناس با قيمت متوسط يا پايين ارائه مي شوند

محدوده تجاري

واژه محدوده تجاري معموال بدين صورت معني مي شود »محدوده اي كه از آن مي توان

بخش اعظم حمايت هاي تجاري الزم براي مراكز خريد را كسب نمود و عوامل مشخص كننده يك

«.محدوده تجاري در مراكز خريد را كسب نمود

عومل مشخص كننده يك محدوده تجاري در مراكز مختلف، متغير است. اين عوامل شامل

اندازه، امكانات، ويژگيهاي طرح و برنامه ريزي، زمان دسترسي به مركز، موانع طبيعي و يا

مصنوعي )خط راه آهن، رودخانه ها و...( وجود امكانات رقابتي است. بنابراين يك محدوده تجاري

.براي مناطق مختلف الزاما داراي شكل و اندازه يكسان نيست

پاركينگ )استاندارد امريكا(

99

در شكل نقشه رايج پاركينگ، عرض محل پاركينگ و وسعت پاركينگ براي هر نوع از

معمول ترين ماشين هاي امريكا داده شده است. خودروهاي كوچك در پاركينگ ويژه خود از راه

ارائه شده يا از مانع اتوماتيك استفاده خواهد نمود. لذا پارك خودرو كوچك در پاركينگ استاندارد

مورد توصيه نيست، اندازه هاي استاندارد به منظور استفاده خودروهاي استاندارد تعبيه شده

است. پارك ماشين در محل هاي وسيع تر، آسانتر و سريعتر خواهد بود و براي سالمندان و

درجه يا كمتر شايد الزم است پهناي محل60ماشين هاي لوكس توصيه مي شود. در پارك كردن

مم اضافه نماييد، به طوري كه راننده بتواند در اطراف خودرو رفت و162 تا 75پارك را بين

.امد كند. همواره با مسئوالن مربوطه در اين زمينه مشورت نماييد

اندازه هاي الزم براي گردش خودرو در شكل اندازه هاي رايج امريكا در تقاطع هاي راه

در شكل ارائه شده دايره دور زدن U خصوصي و عمومي داده شده است. رانندگي به صورت

تقريبا در حداقل است و نسبت به توانايي و (T) مشخص گرديده است. اندازه هاي تانژانت

.سرعت راننده متفاوت خواهد بود

100

پاركينگ خودرو

استانداردهاي امريكا -1

پارك كنار خياباني -2

محل هاي پاركينگ دائمي و فاصله ها بايد به وضوح عالمت گذاري شده، پياده رو نيز -3

.مشخص شود

موقعيت

101

بهترين موقعيت فروشگاه و مغازه در مركز جمعيت نشين با دسترسي آسان به وسايل

ترابري عمومي شخصي است. در انگلستان استاندارد فضاي پاركينگ براي هر صد مترمربع

خودرو مي باشد كه در عرض روزدر هر واحد25/5 الي 5/3ناخالص فضاي فروشگاه معادل

150پاركينگ سه يا چهار بار تخليه و اشغال صورت مي گيرد. در امريكا در هر جريب زمين

خودرو در نظر گرفته مي شود

فضاهاي اصلي يك مركز تجاري

در توضيح راجع به فضاهاي يك مركز تجاري ابتدا بايد به اين موضوع اشاره كنيم كه منظور،

.تنها يك ساختمان به صورت درست مي باشد نه يك مجموعه كلي پاساژ

فروشگاه ها و مغازه ها

فضاهاي عبور و مرور -

ويد -

102

بار انداز -

پاركينگ -

تأسيسات -

انبار -

راه پله و آسانسور-

فضاهاي انتظار و نشيمن -

سرويس هاي بهداشتي عمومي و خصوصي -

فضاي ويژه فروش

103

فضاي فروش بايد در طبقات بالفاصله روي يكديگر در ساختمان و هر چه نزديكتر به درب

ورودي قرار گيرد. طبقه زير همكف را نيز بهتر است براي فضاي فروش تخصيص داد. بنابراين

.انبارها و جايگاه كاركنان را در طبقات باال و دفاتر اداري را در باالترين طبقه طراحي نمائيد

تحويل كاال به فروشگاه

اين قسمت از فضاي رفت و آمد متشريان مجزا است و معموال تحويل در حياط كاال يا از

طريق راههاي شيبدار صورت مي گيرد. كاال مستقيما به وسيله حمل اتوماتيك به انبار تحويل داده

مي شود. در صورتيكه تحويل كاال به علت خيابانهاي پر ازدحام، با مشكالت روبرو شد مي توان از

قسمتي از فضاي پاركينگ را استفاده نمود. جابجايي كاال از انبار به نقاط فروش درشكل ارائه

.شده است. زباله را مي توان از پشت ساختمان فروشگاه تحويل وسايل حمل نمود

جزئيات خدمات

موجودي ذخيره كاال

اين موجودي در يك طبقه و ترجيحا در باالترين طبقه جداگانه در انبار همان طبقه نگهداري

.و يا در نيم طبقه پايين انبار مي گردد

جابه جا كردن كاال

جا به جا كردن كاال را مي توان به وسيله چرخهاي دستي، منجنيق، حفره هاي پرتاب، غلتك،

.نوار نقاله، راه هاي شيبدار، راه هاي شيب دار مارپيچي، باالبر برقي انجام داد

104

ينويتر

در فروشگاه هاي بزرگ ويترين نمايش با وسايل متحرك و مختلف يا قابل برداشت، معمول

مي باشد. در طراحي ويترين، دسترسي آسان، با حداقل از دست رفتن فضاي پشت بسيار مهم

است. ديد ويترين مغازه تعيين كننده ارزش آن است. ويترينهاي خيره كننده، صفحات منعكس

كننده، ويترين عمق تيره در نزديكي پياده رو روشن تقريبا بي مصرف است و كاالهاي فروش را

105

.به سختي مي توان ديد

ويترينهاي خوب روشن شده، بدون تأللو در كنار پياده رو تيره، در هر حال داراي اثر جالب

.تبليغاتي است

106

درب ورودي و خروجي

مترمربع در فضاهاي قابل استفاده كليه حياط ها بايد1500در ساختمان هاي وسيع تر از

ورودي و خروجي، فاصله هر چه بيشتر از يكديگر نصب شود. طبق مقررات انگليسي ارتفاع و

م م بوده و3700پهناي درب هاي ورودي و خروجي و راهروها در طبقه همكف حداقل معادل

متر. استحكام17وسايل آتش نشاني در دسترس باشد. براي دور زدن خودروها و باركش ها

25 تن سنگيني بار متحمل باشد و فاصله از هر نقطه تا درب ورودي حداكثر 1/10جاده ها براي

.متر باشد

نفر اول مشتريان200در طبقه همكف پهناي درب هاي خروجي راهروهاي اصلي براي

م م پهناي اضافي بايد در نظر گرفته شود. در مواردي كه درب خروجي ها بايد به بيرون1070

.باز شود، درب كشويي مجاز نيست. ميزان و نوع براقي ديوارها طبق مقررات صورت ميگيرد

نفر120 متر براي هر 1 نفر 500تا -

نفر150 متر براي هر 1 نفر 1000تا -

نفر200 متر براي هر 1 نفر 1000باالي -

متر5/1پهناي كريدورها و دربها تقريبا -

.خروجيهاي غير اصلي بايد طوري قرار بگيرند كه خروج از طريق پله ها مسدود نشود -

.باشد m25 اگر خروجي پياده به حياط باز شود مي بايست فاصله هر نقطه از ورودي -

107

.پهنا مي بايست داشته باشيم m2 نزديك پلكان و گذرگاه اصلي مشتريان تقريبا -

در طبقه همكف تقريبا دو خروجي به خيابان يا حياط الزم است كه نوع ثانوي آن بايد ارتباط

مطمئن به خيابان داشته و خروجيها به حياط هنگامي به حساب مي آيند كه ورودي يا گذرگاه به

داشته باشد. دربهاي خروجي هيچگاه درب كشويي به كار نمي رود m4 پهناي

108

درب ورودي كاركنان

متري فضاي فروش مستقر شوند. گروه آسانسورها را مي توان پشت به پشت يا50فاصله

.مشرف به پلكانهاي برقي طرح نمود

در امريكا از آسانسور فقط براي حمل كاال استفاده مي شود

اين درب بايد از ورودي مشتريان مجزا و در صورت لزوم با درب تحويل كاال مشترك باشد.

براي رفتن به اتاق تعويض لباس، پلكان جداگانه الزم خواهد بود. در صورتيكه اتاق تعويض لباس

در باالترين طبقه باشد، ترجيح دارد. در تعيين اندازه اتاق تعويض لباس براي هر يك از كاركنان

. مترمربع فضا منظور نمائيد5/0 الي 4/0معادل

سرويس بهداشتي كاركنان

100 كاركن زن مشروط بر اينكه از 25 نفر يك توالت و يك توالت براي هر 25براي هر

نفر يك توالت اضافي تخصيص دهيد. به طور كلي100 باالي 40نفر متجاوز نباشد واال براي هر

ترجيح دارد و به همين نسبت نيز دستشويي مورد نياز خواهد بود. برابر مقررات در15:1نسبت

انگلستان براي رفاه كاركنان آب خوردن، اتاق استراحت، اتاق با قفسه هاي قفل دار بايد فراهم

.نمود و فضاهاي مزبور بايد وسيله تعويض هوا و روشنايي داشته باشد

پلكان

تعداد و پهناي پلكان و خروجي مقررات ويژه دارد. در انگلستان تعداد پله ها به فاصله

عمودي مربوطه و پهناي آن به ميزان ازدحام رفت و آمد بستگي دارد. طبق مقررات انگلستان109

پلكان ترجيح دارد مشرف به ديوار كف ساختمان با دسترسي مسقتيم به هواي آزاد تعبيه شود.

مترمربع از فضاي ناخالص كف و براي فروشگاه هاي9/1براي كاالهاي مصرفي معمولي

مترمربع از فضاي ناخالص كف مي باشد.مقررات مربوط به فروشگاه هاي بزرگ چند7تخصصي

طبقه و يك طبق متفاوت است. به استثناي فروشگاه هاي يك طبقه ساختمان، فروشگاه بايد به

مترمكعب تجاوز ننمايد. محدوديت مزبور به علت مالحظاتي7080بخشهايي تقسيم شودكه از

.هنگام بروز آتش سوزي است

ايجاد روش از پلكانهاي بزرگ جلوگيري و استفاده از پلكان برقي را مشكل و ايجاد چاه هاي

.عمودي در بيش از دو طبقه را محدود مي كند

در امريكا ميزان ازدحام رفت و امد را مشخص و مقررات ملي و محلي را مطالعه كنيد. در

آن كشور ساختمان با در نظر گرفتن احتمال وقوع آتش سوزي و طبقات بر اساس وجود و

.دسترسي به آب آتش نشاني و پرده هاي ضد حريق و راههاي فرار ارزيابي مي شود

متر ساخته شود. فاصله اتاقهاي مشرف به5/30از هر نقطه طبقه باال دو پلكان به فاصله

. متر تجاوز نمايد15پلكان نبايد از

م م پهناي152 نفر مازاد بر آن 30م م و براي هر 1070 نفر اول پهناي پلكان 200براي

م م باشد250 و پهناي كف پله 125اضافي منظور گردد. بلندي هر پله .

پلكان به زيرزمين يا از خارج و هواي آزاد و مستقيما يا مجزا از پلكان طبقات باال و يا

.بوسيله يك محوطه انتظار جدا قرار گيرد

110

كليه سالن ها و اتاق هاي مشتريان و كاركنان عالوه بر برق شهري بايد به برق اضطراري هم

مجهز باشد. براي رفت وامد در فضاها، پلكان ها، خروجي ها و غيره بايد روشنايي داير و عالمات

.راهنما نصب گردد

متر25/1نفر روي پله در ساعت : پهناي پله 4000 -

متر45/1نفر روي پله در ساعت : پهناي پله 6000 -

متر00/2نفر روي پله در ساعت : پهناي پله 8000 -

بايد داراي نرده اي در وسط باشند. اين مقررات براي پله هاي برقي كه m2 پهناي پهن تر از

.بيشتر مشتريان از آن استفاده مي كنند نيز صدق مي كند

پلكان برقي

پلكان برقي دو2 نفر باال و پايين مي روند نصب 200در صورتيكه در هر ساعت حدود

طرفه ضروري مي باشد. بهترين محل نصب در وسط طبقه است كه از هر دو طرف ديده

درجه معطوف مي باشد. در انگلستان برابر30مي شود. نسبت سفر عمودي به فاصله افقي

مقررات آتش نشاني پلكان برقي بايد سرپوشيده و محفوظ باشد ولي در امريكا به طور باز

.معمول است

درصد از پله برقي استفاده مي كنند.80براساس ميزان ازدحام وسعت طبقه تعداد طبقات

نفردر ساعت بايد منتقل شوند از اصول است و بايد به طور متوالي2000پله برقي هنگامي كه

111

و به دفعات تمام طبقات فروشگاه در هر دو جهت حركت كند. بهترين وضعيت وقوع آن در مركز

. درجه داشته باشد35بوده و از تمام وردويها قابل رؤيت باشد و رأس

آسانسور

آسانسورها بايد پهلوي يكديگر و در معرض ديد قرار گيرند. در فروشگاه هاي بزرگ بايد در

وسط ساختمان و به ود و در فروشگاه هاي مدرن معمول نيست. بجاي آن هم داراي پله هاي

برقي موازي يا متقابل هستند. آسانسور مخصوص كارهاي اكسپرس و سريع است و براساس

درصد از آسانسور استفاده مي كند. تعداد مشتريان روي طبقه هاي فروش از20ميزان ازدحام

.تغيير مي كند m2100 نفر در ساعت بر80 مترمربع، تا 100 نفر در ساعت بر 45

آسانسورها بايد گروهي بوده و از ورودي قابل رؤيت باشند. در فروشگاه هاي كوچك، آنها در جلو

نفر بوده و متصدي نيز الزم دارند و يا20ديوار پشتي مي باشد. آسانسورها بايد براي تقريبا

. تايي و يا پيوسته به پله برقي باشند5 تايي( پشت به پشت، 6ممكن است به صورت گروهي )

انبار

انبار از ضروري ترين فضاهاي يك مركز تجاري بوده كه مورد نياز عمده فروشندگان

مي باشد. وسعت انبار بسته به نوع كاالهايي كه در آن نگهداري مي شود متفاوت خواهد بود. به

عنوان مثال انبار مواد غذايي به دليل نياز به فضايي به عنوان سردخانه وسعت بيشتري را

مي طلبد. در فروشگاه هاي پوشاك و لوازم خانگي و به طور كلي اكثرا فروشگاه هايي كه در آن

اقالم غير خوراكي به فروش مي رسد، معموال قسمتي از قضاي هر مغازه به عنوان انبار براي

112

صاحب مغازه طراحي مي شود. فقط موارد خاص كه ميزان بارهاي رسيده زياد بوده و يا نياز به

نگهداري كاالهاي مستعمل و رواق وجود دارد، انبارهايي را در طبقات مختلف يا زيرزمين بدين

منظور تعبيه مي كنند. انبار يا روي يك طبقه ترجيحا باالي طبقه فروش و يا در هر طبقه در

.قسمت پشت در محوطه انباري يا در زير نيم طبقه است

بارانداز

درمراكز تجاري، بارانداز از مهمترين ودر عين حال حساسترين قسمتهاي ان محسوب

مي شود چرا كه انتقال ناصحيح بار و كاال از محل پياده شدن آن تا درب فروشگاه باعث اختالل

در امور ديگر همچون حركت افراد در داخل فروشگاه و... مي شود. و در عين حال اصلي ترين

هدف بار اندازها، بسته به نوع كاال در قسمتهاي مختلف و با مقياسهاي مختلف ساخته مي شوند

كه اكثرا در طبقات زيرين اين كار انجام مي شود. در مورد باراندازهاي مواد غذايي به دليل

حساسيت آنها در زمينه آلودگي و همچنين ميزان زباله انها به امكانات جانبي ديگر همچون

.سردخانه و.... نيز نيازمنديم

انتقال بارها از بارانداز به طبقات مختلف فروشگاه معموال از طريق آسانسور و رمپ

.صورت مي گيرد. در موارد خاص از راه پله نيز مي توان بدين منظور استفاده نمود

معموال در باراندازها مكاني را براي كنترل فروشنده براي باري كه براي او رسيده است در

نظر مي گيرن. همچنين محل دورگيري و تخليه بار مي بايست در همان بارانداز فراهم شود. در

مورد فروشگاه ها و يا پاساژهاي پوشاك، كتاب، لوازم صوتي و خانگي و امثالهم معموال به اندازه

113

كل زمين اشغالي زيرزمين طراحي مي كنند كه بيشتر سطح اين زيرزمين را بار انداز اشغال

.مي كند

114

فصل چهارم

برنامه ريزي فيزيكي

برنامه ريزي فيزيكي115

نیازهای )انسانی وفضایی( بخش خدمات غذایی – کافی شاپ

ردیف

ظرفیشرح فضا ت

فضا

زیربنای سرانه

m2

زیربنایm2 واحد

زیر بنایتعدادکل واحد

مالحضات

21020120سرپرستی110033001300سالن کافی شاپ2 آشپز خانه و محوطه3

سرو8540140

12121441144..…پشتیبانی42510120صندوق52041018بوفه6 سرویس بهداشتی7

مراجعان15230130

5210110سرویس کارکنان824080180انبار9

نیاز های انسانی وفضایی بخش کتاب فروشی و لوازم التحریر

ظرفیشزح فضاردیف ت

فضا

زیر بنای

سرانهm2

زیر بنای واحدm2

زیر تعداد بنای کل

واحد

مالحضات

21030130در پرستی15073501350نمایش کتاب2105/225125نگهداری کاغذ3 نمایش لوازم4

التحریر3041101120

21530130صندوق5 جمع کل8033401240سیر کالسیون624080180875انبار7

نیازهای انسانی وفضایی بخش لوازم ورزشی و اسباب بازی

مالحضا زیرتعداد زیر بنای زیر بنایشرح فضاردیف

116

سرانهm2

بنایm2واحدکل

ت

5840140سرپرستی14083201320نمایش وسایل ورزشی218590190نمایش لباسهای ورزشی33551751175نمایش اسباب بازی421020120صندوق5جمع کل22040140انبار6903270127995سیر کالسیون7

نیازهای انسانی و فضایی بخش لوازم خانگی

زیر بنایشرح فضاردیفسرانه

زیر بنایواحد

زیرتعداد بنایکل

مالحضات

21530130 سر پرستی1 نمایش لوازم صوتی و2

تصویری5073501350

7064201420نمایش لوازم آشپز خانه321020120حسابداری411010110صندوق5جمع کل24080180انبار6100330013001210سیر کالسیون7

نیاز های انسانی و فضایی بخش گل خانه

ظرفیتشرح فضاردیففضا

زیر بنایسرانه

زیر بنایواحد

زیرتعداد بنایکل

مالحضات

25101020 سرپرستی13061801180نمایش گل طبیعی21581201120نمایش گا مصنوعی325/715115یخچال گلهری طببیی4

117

12525125انبار545/210220 کحل آماده سازی گل6جمع کل11010160 صندوق75031501150520سیر کالسیون8

نیاز های انسانی بخش فضایی کیف و کفش

زیر بنایفضاشرح فضاردیفسرانه

زیر بنای واحد

زیرتعداد بنای کل

مالحظات

21530120 سرپرستی17564501450نمایش لباس25063001300نمایش کیف و کفش32510660 اتاق پرو4جمع کل21020120صندوق5125337513751225سیر کالسیون6

استانداردهاي فضا براي مراكز خريد و ارائه برنامه فيزيكي

نیاز های انسانی بخش فضایی طال وجواهراتردی ف

ظرفی شرح فضا ت فضا

زیر بنای سرانه

زیر بنای واحد

زیر بنای تعداد کل

مالحضات

20 1 10 5 2سرپرستی 1 180 1 100 5 20جواهرات نمایش 2 نمایش فروش 3

ساعت15 5 100 1 75

25 1 25 25 1 انبار 4 60 1 10 10 1صندوق 5

جمع کل 90 1 90 3 30 سیر کالسیون 6

118

نیاز های انسانی بخش فضایی صنايع دستي

زیر بنای فضا شرح فضا ردیف سرانه

زیر بنایواحد

زیر تعداد بنایکل

مالحظا ت

20 1 30 15 2سرپرستی 1 نمایش صنايع 2

دستي 75 6 450 1 450

60 6 10 5 2اتاق پرو 4 جمع 20 1 20 10 2 صندوق 5

کل 1225 375 1 375 3 125 سیر کالسیون 6 25 1 25 25 1 انبار 7

مجتمع تجاری الماس شرق

موقعیت : مشهد

کارفرما و مجری : شرکت سپاد خراسان

متر مربع25000مساحت زمین :

متر مربع104000زیربنای کل :

سهرابیان : خلیل طراح

همکاران : و سهرابیان سازه

119

خرید ومراکز پاساژها ساخت ایده کلیات

ايده ساخت پاساژها و مراکز خريد به عنوان در بر گيرنده فعاليتهايی

که مشخصه عصر حاضر است همزمان با پيدايش اولين بارقه های

انديشه معماری مرندر اروپا رواج يافت بهره گيری از تکنولوژی

روزيعنی فلز و بتن اين مکان را به معماران داد تا ايده های فضايي

خويش را جامه عمل بپوشانند , ايده های که سعي داشتند معماری رااز

زرق و برقو تزئينات دوران گوتيک و کالسيک رهانيده و ضمن

همراه شدن با تفکر غالب دنيا کيفيتی ساده ولی شفاف و برون گرابهآن

120

ببخشند

خريد فعاليتی است که نمود هايي از شرايط و ساختاراقتصادی ,اجتماعي و ويژه

فرهنگي يک محيط را آشکار مي سازد هر چند که در ابتدا فضاهای خريد تنها به منظور پاسخگويی به نياز های اقتصادی مراجعان به صورت پالنهای خطی و قرار گيری اجزای خرديعني مغازه ها در

اطراف مسير های خطي يا منحني مراجعان طراحي ميشود , اما کم کم اين ايده که مراکز خريد بايد در بر گيرنده کاربري هايي باشند تا

برای ديگر نياز ها ي مراجعان نيز پاسخ مناسب يابد به عنوان انديشه غالب در معماری مراکز تجاری تبديل گردديد. با گذشت زمان مراکز

تجاری با کار بری هاي ديگر تلفيق گشتند و مراکز تجاری _ تفريحي را به وجود آوردند. دراين فضا ها به واژه خريد ديگر به عنوان فعلی

برای رفع نياز نگريسته نمي شود. بلکه خريد به صورت يکي ازاجزایتفريح و گذراندن اوقات فراغت تبديل گشته است

آنچه ذکر شد ايده اصلي ساخت مراکز تجاری بزرگ با مشخصه هاي معماري هــای گيرا و عوام پسند در بر گيرنده کار بري های چند گانه که در حجم بيرونی ظاهری مونومانتال و شاخص دارند اين فضاها به دليل اينکه عمدتا در شــب پــذيرای مــردم هستند به صورت بسته و مسقف طــراحی شــده و روشــنايي و نــور پــردازي هــای گوناگون که خود از مشخصه هاي اصلي ايجاد جاذبه برای فضــا هــا کــه تجــاری مي

باشد به عنوان اصلي ترين ايده ها طراحي مطرح مي شوند

مجتمع تجاری الماس شرق

121

122

123

فرم تحليل

ورودی

124

همکف طبقه پالن

125

اول طبقه پالن

دوم طبقه پالن

126

وید

شب هنگام به دید و نما

127

128

پارکینگ ورودی

فهرست منابع

باور،محمود،کوه گیلویه وایالت آن،گچساران،شرکت سهامی چاپ .1تکمیل همایون، ناصر، برگرفته از مقاله نقش فولکلور در تاریخ نگاری .2 جبارنژاد،عباسقلی،ایل احساس،پایان نامه کارشناسی ارشد با راهنمایی دکتر محم££د علی.3

صادقیان،دانشگاه یزد داوری،فری£دون،یکص£د س£ال ش£عر وش£اعری در اس£تان کهگیلوی£ه وبویراحم£د،پای££ان نام££ه.4

کارشناسی ارشد با راهنمایی دکتر رادمنش،دانشگاه آزاد اسالمی نجف آباد اصفهان شکور زاده- ابراهیم،عقاید و رسوم مردم خراسان،تهران .5ماسه،هانری ،معتقدات وآداب وایرانی ،ترجمه مهدی روشن ضمیر،تبریز .6غفاری،یعقوب،نمونه ای از اشعار محلی م££ردم کهگیلوی££ه بوویراحم££د،چ££اپ ام££یر یاس££وج،.7

1362 1371مجیدی،نورمحمد،تاریخ جغرافیای کهگیلویه بویراحمد،انتشارات علمی،چاپ اول.8

منابع

مرکز ملی آمار ایران ۸۸-۸۷اطلس جامع گیتاشناسی اتابکان لرستان در لغت نامه دهخدا اتابکان لر بزرگ در لغت نامه دهخدا اتابکان لر کوچک در لغت نامه دهخدا

129