İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ DÜNYA PROGRAMI

2010-2014

İKİNCİ AŞAMA EYLEM PLANI

Çeviren: Veysel Eşsiz

B İ R L E Ş M İ Ş M İ L L E T L E R İ N S A N H A K L A R I Y Ü K S E K K O M İ S E R L İ Ğ İ B İ R L E Ş M İ Ş M İ L L E T L E R E Ğ İ T İ M , B İ L İ M V E K Ü L T Ü R Ö R G Ü T Ü

1

İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ DÜNYA PROGRAMI

İKİNCİ AŞAMA

EYLEM PLANI

New York ve Cenevre, 2012

2

NOT

Bu yayımda kullanılmış olan isimlendirmeler ve sunulmuş olan içerikler, hiçbir şekilde, herhangi

bir ülke, teritorya, şehir ya da bölgenin, ya da bu yerlerdeki yetkili makamların, ya da bu yerlerin

sınırlarının belirlenmesine dair konularda, BM Genel Sekreterliği'nin görüşü niteliği taşımaz

Birleşmiş Milletler’e ait belgelerdeki semboller, ilgili şekillerle birlikte ve büyük harflerle

belirtilmiştir. Bu tür bir düzenlemenin geçtiği yerlerde Birleşmiş Milletler belgesine atıfta

bulunulduğu anlaşılmalıdır.

HR/PUB/12/3

© 2012 Birleşmiş Milletler

Dünya genelindeki tüm hakları saklıdır

3

Önsöz

İnsan hakları eğitimi, insan haklarının korunmasında ve desteklenmesindeki bilgi ve becerilerin

yanı sıra tutum ve davranışları da geliştiren ve yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bu tanım,

2005 yılından beri insan hakları eğitiminin tüm sektörlere entegre edilmesi için somut tedbirleri

teşvik eden ve Birleşmiş Milletler’in küresel ölçekteki girişimi olan İnsan Hakları Eğitimi Dünya

Programı’na rehberlik etmektedir.

Dünya Programı’nın ilk aşaması (2005-2009) okul sistemine yoğunlaşmıştır. Bu ilk beş yılda

elde edilen başarılar üzerine bina edilen ikinci aşama ise, yüksek öğretim kurumları gibi

geleceğin yurttaşlarını ve liderlerini yetiştiren kişi ve kurumlara ve diğer fertlerin haklarına saygı

gösterilmesi, bu hakların korunması ve gerçekleştirilmesinde temel sorumluluğu bulunan devlet

memurlarına, kolluk kuvvetlerine ve ordu mensuplarına odaklanmaktadır.

Birleşmiş Milletlere üye olan devletler, İnsan Hakları Konseyi’nin ikinci aşama eylem planını

kabul ettiği Eylül 2010 tarihinde, bahsi geçen sektörlerde insan hakları eğitimlerinin politika ve

uygulamaların geliştirilmesi ve gözden geçirilmesiyle yoluyla güçlendirilmesi konusunda

mutabakata varmıştır. Eylem Planı, hükümetlere ve diğer aktörlere bu amacın süreçleri ve

içeriğiyle ilgili pratik bir kılavuz sunmaktadır.

İnsan hakları eğitimi herkesin onurunun korunmasına ve insan haklarına değer verilen ve bu

haklara saygı gösterilen toplumların inşa edilmesine katkıda bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler

İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür

Örgütü, Birleşmiş Milletler’in diğer ajansları ve uluslararası ve bölgesel ölçekte faaliyet gösteren

kuruluşlarla birlikte, üye devletlere ve diğer aktörlere insan hakları eğitiminin uygulanmasına

konusunda verilen desteğin koordine edilmesi için yakın bir şekilde çalışmaya devam edecektir.

Adımların her şeyden önce ulusal ve yerel düzeyde atılması gerekmektedir ve bizler, bu hedefe

yönelen tüm çabaları desteklemeye hazırız.

Irina Bokova

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Direktörü

Navanethem Pillay

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri

4

İçindekiler

Önsöz

2010–2014 Eylem Planı: Kısa Bir Bakış

İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı İkinci Aşama Eylem Planı (2010–2014)

I. Giriş

A. İnsan hakları eğitiminin bağlamı ve tanımı

B. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nın Hedefleri

C. İnsan hakları eğitimi faaliyetlerinde ilkeler

II. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı İkinci Aşaması (2010-2014): Yüksek Öğretimde İnsan

Hakları Eğitimi ve Devlet Memurları, Kolluk Kuvvetleri ve Ordu Mensuplarına Yönelik İnsan

Hakları Eğitimi İçin Eylem Planı

A. Kapsam

B. Özel hedefler

C. Yüksek öğretimde insan hakları eğitiminin teşvik edilmesine ilişkin eylem planı

D. Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları

eğitimlerinin teşvik edilmesine ilişkin eylem planı

E. Ulusal uygulama süreci

F. Uluslararası işbirliği ve destek

G. Koordinasyon ve ölçme-değerlendirme

Ek: İnsan Hakları Eğitimi Dünya Planı İkinci Aşama Eylem Planı’nın Kabulüne İlişkin 30 Eylül

2010 tarihli ve 15/11 sayılı İnsan Hakları Konseyi Kararı

5

2010-2014 EYLEM PLANI: KISA BİR BAKIŞ

Bu bölümde İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı İkinci Aşama (2010-2014) eylem planı

özetlenmekte1 ve insan hakları eğitiminin yüksek öğretime ve devlet memurları, kolluk kuvvetleri

ve ordu mensuplarına yönelik eğitimlere etkili bir biçimde dâhil edilmesi için yapılacak temel

çalışmalar ele alınmaktadır. Eylem Planı Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi tarafından 30

Eylül 2010 tarihinde kabul edilmiştir.2

1 A/HRC/15/28. 2 15/11 sayılı İnsan Hakları Konseyi Kararı.

6

I. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı (2005–)

İnsan hakları eğitimi nedir?

Evrensel bir insan hakları kültürünü tesis etmeyi amaçlayan eğitim, öğretim ve bilgiler insan

hakları eğitimi olarak tanımlanabilir. Etkili bir insan hakları eğitimi yalnızca insan hakları ve bu

hakları koruyan mekanizmalar hakkında bilgi sağlamakla kalmamakta; aynı zamanda insan

haklarının gündelik hayatta teşvik edilmesi, savunulması ve uygulanması için ihtiyaç duyulan

becerileri de geliştirmektedir. İnsan hakları eğitimi ayrıca, toplumun her ferdinin insan haklarının

desteklenmesi için gereken tutum ve davranışları da besler.

İnsan hakları eğitimi faaliyetleri eşitlik ve ayrımcılık yapmama gibi temel insan hakları ilkelerini

aktarırken, bu ilkelerin birbirine bağlılığını, bölünemezliğini ve evrenselliğini de vurgulamalıdır.

Faaliyetler, aynı zamanda, pratik olmalı ve insan haklarını, eğitimi alan kişilerin yaşam

deneyimleriyle ilişkilendirerek, söz konusu bireylerin, aldıkları eğitimi, kendi kültürel

bağlamlarında mevcut olan insan hakları ilkelerinin üzerine bina etmelerine olanak vermelidir.

Eğitimleri alan kişiler, bu tür eğitimler vasıtasıyla insan hakları ihtiyaçlarını tespit ederek ele

almak ve insan hakları standartlarıyla uyumlu olacak çözüm girişimlerinde bulunmak

hususlarında ehilleşecektir. Bu hususlara ilaveten, insan hakları eğitimi, diğer fertlerin haklarına

saygı gösterilmesi, bu hakların korunması ve gerçekleştirilmesinden sorumlu kişilerin, sahip

oldukları bu sorumlulukları yerine getirme kapasitelerini de artırmaktadır. Gerek eğitimin içeriği

gerekse de nasıl öğrenildiği insan hakları değerlerini yansıtmalı, katılımı teşvik etmeli ve korku

ve yoksunluktan uzak bir öğrenme ortamını geliştirmelidir.

İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’na Niçin İhtiyaç Duyuldu?

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 10 Aralık 2004 tarihinde, insan hakları eğitimi programlarının

tüm alanlarda uygulanmasının geliştirilmesi için İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nı (2005-

) ilan etmiştir.3

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi On Yılı’nın (1994-2004) uygulanmasıyla atılan

temeller üzerine inşa edilen Dünya Programı, yeni ve özgün bir standart koyucu çaba olan

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi ve Öğretimi Bildirisi’nin geliştirilmesiyle

desteklenmekte ve uluslararası toplumun, insan hakları eğitiminin kapsamlı sonuçlar

yaratabileceğine dair artan kavrayışını yansıtmaktadır. İnsan hakları eğitimi, insan onuruna,

eşitliğe ve demokratik karar verme mekanizmalarına katılıma saygı duyulmasını teşvik ederek,

istismarların ve şiddet içeren çatışmaların uzun erimli bir biçimde engellenmesine de katkıda

bulunmaktadır.

Dünya Programı, her toplumda insan haklarının fiiliyata dönüşmesine katkıda bulunmak için,

insan hakları eğitiminin temel ilke ve yöntemlerine ilişkin ortak bir anlayışı teşvik etmeyi, somut

bir eylem çerçevesi sunmayı ve uluslararası düzey ile tabandan gelen hareketler arasındaki

ortaklık ve işbirliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

3 59/113 A sayılı Genel Kurul Kararı.

7

Dünya Programı, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi On Yılı (1995-2004) programındaki

süreli çerçevenin aksine açık uçludur ve birbirini takip eden aşamalardan oluşmaktadır.

Bunlardan ilki 2005-2009 tarihleri arasındaki zaman dilimini kapsayan ve ilk ve ortaokul

dereceleri okul sistemlerine odaklanan aşamadır.4 Her ne kadar 2010 yılından itibaren hedef

alınan kitle değişmiş olsa da, İnsan Hakları Konseyi, devletleri ilk ve orta dereceli okul

sistemlerinde insan hakları eğitimlerini uygulamaya devam etme yönünde teşvik etmiştir.5

4 Birinci Aşama Eylem Planı için, bkz: www.ohchr.org ve www.unesco.org. 5 12/4 sayılı İnsan Hakları Konseyi Kararı, 3. paragraf, ve 15/11 sayılı İnsan Hakları Konseyi Kararı, başlangıç.

8

II. Yüksek öğretimde insan hakları eğitimi ve devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu

mensuplarına yönelik insan hakları eğitimi için eylem planı

Hükümet ve hükümet dışı uzmanlar ve uygulayıcıların katkı ve değerlendirmelerinden

faydalanan Dünya Programı’nın ikinci aşama eylem planı (2010-2014), insan hakları eğitiminin

yukarıda sözü edilen alanlarda ve ulusal düzeyde uygulanması için somut bir strateji ve

uygulanabilir fikirler sunmaktadır. Bu aşamanın temel unsurları ise aşağıda özetlenmektedir.

Yüksek öğretimde insan hakları eğitimi

Lise sonrası üniversitelerde ve öğretmen, sosyal çalışmacı ve adli personel gibi kişilerin

eğitilmesi ve ruhsatlandırılmasına ilişkin kurumlar da dâhil olmak üzere devlet makamları

tarafından tanınmış diğer kurumlarda yürütülen her türlü eğitim yüksek öğretim kapsamındadır.

Bu bağlamda insan hakları eğitimi, eğitimde bütüncül ve hak temelli bir yaklaşımı teşvik

etmektedir. Bu, hem müfredat, materyaller, yöntemler ve eğitim gibi öğretimin tüm unsur ve

süreçlerinin insan haklarının öğrenilmesine uygun ve elverişli olmasını sağlayacak “eğitim

yoluyla insan haklarını”, hem de eğitim camiasındaki tüm bireylerin insan haklarına saygı

gösterilmesini sağlayacak “eğitimde insan haklarını” içermektedir.

Böylesi bir yaklaşımın yüksek öğretime etkili bir biçimde kazandırılması, asgari olarak, aşağıda

yer verilen beş alanda harekete geçilmesini gerektirmektedir:

1. Politikalar ve ilgili uygulama önlemleri. Mevzuat, eylem planı, müfredat, eğitim politikaları

gibi yüksek öğrenimine ilişkin politikalar açık bir biçimde insan hakları eğitimini teşvik etmeli ve

insan haklarını yüksek öğrenim sisteminin her aşamasına yaymalıdır. Politikalar, tüm paydaşlarla

işbirliği yapılarak katılımcı bir biçimde geliştirilmeli ve devletlerin kaliteli eğitim hakkını

sağlamaya ve teşvik etmeye dair uluslararası yükümlülüklerini yerine getirebilir nitelikte

olmalıdır. Politikaların etkili bir biçimde uygulanabilmesi için yeterli kaynak tahsisi ile uyum,

izleme ve hesap verebilirliği sağlayacak koordinasyon mekanizmalarının kurulması da dâhil

olmak üzere tutarlı bir uygulama stratejisi gereklidir.

2. Öğretim ve öğrenme süreçleri ve araçları. İnsan hakları eğitiminin hayata geçirilmesi yahut

geliştirilmesi, öğretim ve eğitimde insan hakları değerlerini yansıtacak bütüncül bir yaklaşımı şart

kılar. İnsan hakları tüm disiplinlere yayılan ortak bir mevzu olmalı ve çok disiplinli ve disiplinler

arası insan hakları programları da dâhil olmak üzere, özgün nitelikte insan hakları dersleri ve

programları hayata geçirilmelidir. Uygulamalar ve yöntemler, demokratik ve katılımcı olmalıdır.

Materyaller ve ders kitapları insan hakları değerlerini teşvik etmeli, ilgili destek ve kaynaklar da

mevcut olmalıdır.

3. Araştırma. Yüksek öğretim kurumları insan hakları ve insan hakları eğitimine ilişkin politika

ve uygulamaları besleyecek şekilde insan hakları alanında yeni bilgiler ve eleştirel düşünceyi

geliştirmelidir. Araştırmalar, mevcut uygulamaların değerlendirilmesi ve karşılaştırmalı

çalışmaların yapılması vasıtasıyla iyi örneklerin tespiti ve yaygınlaştırılmasını desteklemeli;

ayrıca bu örnekler temelinde yenilikçi yöntem ve araçların geliştirilmesine de katkıda

bulunmalıdır. Araştırmalar, bu hususlara ilaveten, ders öğrenme ve ölçme-değerlendirme

9

alıştırmalarına da rehberlik edebilir ve değişim programları, burslar ve görevlendirmeler yoluyla

da ilerletilebilir.

4. Öğrenme ortamı. Akademik özgürlük yüksek öğretim kurumlarının bulunduğu ortamı

şekillendirmekte ve insan hakları eğitimi de karşılıklı anlayış, saygı ve sorumluluğu geliştirerek

insan haklarının gündelik hayatta uygulanmasını teşvik etmektedir. Net ve kamuya açık politika

beyanları tüm aktörlerin insan haklarını koruyacaktır. Akademik personelin insan hakları

eğitimini yürütme yetkisi vardır ve öğrenciler de görüşlerini özgürce ifade edebilmeli, akademik

hayata katılabilmeli ve toplumun geneliyle etkileşimde bulunmak için kapsamlı fırsatlara sahip

olabilmelidir.

5. Eğitim ve yüksek öğretim akademik personelinin profesyonel gelişimi. Yüksek öğretim

kurumlarının insan hakları öğrenimi ve pratiğinde bir model olarak işlev görebilmeleri için tüm

akademik personel ve diğer mensuplar insan hakları değerlerini aktarabilmeli ve bu değerleri

kendilerine örnek alabilmelidirler. Eğitim ve profesyonel gelişim, eğiticilerin insan haklarına dair

bilgilerini, bağlılıklarını ve motivasyonlarını beslemelidir. Bu hususlara ilaveten, akademik

personelin kendisi de hak sahibi olarak, onurlarına ve haklarına saygı gösterilen bir ortamda

çalışabilmeli ve bilgilerini geliştirebilmelidir.

Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimleri

Birleşmiş Milletler belgeleri, devlet aktörleri olarak, devletin yetki alanında bulunan kişilerin

insan haklarına saygı duyulması, bu hakların korunması ve gerçekleştirilmesinde özel

sorumlulukları bulunan devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına, görevlerini

yerine getirirken kullanacakları ayrıntılı kılavuzlar olarak yol göstermektedir. Bahsi edilen

gruplara yönelik insan hakları eğitimlerini teşvik edecek stratejiler, asgari olarak, aşağıda yer alan

alanlarda etkili bir biçimde harekete geçmeyi gerektirir:

1. Eğitim politikaları ve ilgili diğer politikalar. Eğitim politikaları, insan hakları eğitimini

mesleki yeterlilik ve terfi için zorunlu kılmalı ve özellikle de hassas gruplarla çalışan görevlilere

yönelik uzmanlaşmış eğitimler verilmelidir. İnsan hakları eğitimi gerek hizmet öncesi gerekse de

hizmet içi eğitim müfredatında yer almalıdır. Eğitimler uzmanlaşmış personel tarafından

verilmeli ve ölçme-değerlendirme ve etki analizi mekanizmaları tesis edilmiş olmalıdır. Eğitimler

tekil bir çaba olmaktan ziyade genel bir kapasite artırma stratejisinin bir unsuru olduğundan,

meslekle ilgili tüm politika ve düzenlemeler, insan hakları standartlarıyla uyum ve mesleğin

insan haklarına katkıda bulunmasını sağlayacak şekilde gözden geçirilmelidir.

2. Eğitim süreçleri ve araçları. Eğitimin içeriği amacına uygun ve konuyla alakalı olmalı ve rol

ve sorumlulukları, kurumsal ve örgütsel kültürü ve ilgili uygulanabilir standartları yansıtmalıdır.

Eğitim yöntemleri ve uygulamaları pratik olmalı, katılımcı ve duyarlılaştırıcı teknikleri

kullanmalı ve eğitimler, meslektaşların birbirlerinden öğrenmelerine ve mesleki özsaygıya

dayandırılmalıdır. Eğitim materyalleri ve ders kitapları da insan hakları değerlerini teşvik

etmelidir.

3. Öğrenme ve çalışma ortamı. Davranış kuralları ve mesleki ahlak ilkeleri gibi politika

belgeleri, mesleğin insan haklarına katkıda bulunmasını teşvik etmeli ve insan haklarını mesleğin

10

tüm alanlarına dâhil etmelidir. İyi uygulamalar teşvik, takdir ve taltif edilmeli ve toplumun

geneliyle olan etkileşim ve işbirliği artırılmalıdır.

Ulusal eylem için somut bir strateji

İnsan hakları eğitiminin yüksek öğretimde yaygınlaştırılması ve mesleki eğitimlerde insan hakları

eğitimlerinin yapılması, ulusal bağlam, öncelikler ve kapasite üzerinden şekillenen kapsamlı bir

stratejiyi gerektirir. Bu eylem planı, yüksek öğretimde ve devlet memurlarına, kolluk

kuvvetlerine ve ordu mensuplarına yönelik eğitimlerde insan hakları eğitiminin ulusal düzeyde

planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi için dört adım sunmaktadır.

1. Adım: Yukarıda yer verilen alanlarda insan hakları eğitimin mevcut durumunun ne

olduğunun incelenmesi

Bu ilk adım, mevcut politika ve uygulamalar ile kaynak ve araçları, tarihsel ve kültürel bağlamı

ve rolü olan aktörleri de kapsayacak bir şekilde mevcut durumun değerlendirilmesi için ülke

çapında bir çalışma yapılmasını gerektirmektedir. Bu tür bir çalışma, yaygın bir biçimde dağıtılıp

tartışıldığı takdirde, 2. adımda ulusal uygulama stratejisinin oluşturulmasında bir dayanak teşkil

edebilecektir.

2. Adım: Önceliklerin belirlenmesi ve ulusal uygulama stratejisinin oluşturulması6

Strateji, eylem planında yer verilen tüm alanları (örneğin politikalar, eğitim ve öğretim süreçleri

ve araçları, öğrenme ortamı) hedef grup için ele almalı ve sürdürülebilir bir etki yaratabilecek

eylemlere odaklanmalıdır. Strateji uyarınca ayrıca, gerçekçi hedeflerin ve önceliklerin

belirlenmesi ve en azından 2010-2014 yılları arasında belli bir düzeyde uygulamanın hayata

geçirilmesi beklenmektedir.

3. Adım: Uygulama ve izleme

Ulusal uygulama stratejisi oluşturulduktan sonra geniş ölçüde yaygınlaştırılmalı ve hayata

geçirilmeli ve sabit kilometre taşları kullanılarak gelişimi izlenmelidir.

4. Adım: Ölçme ve değerlendirme

Ulusal uygulama stratejisine ilişkin öz değerlendirme ve bağımsız ölçme-değerlendirme,

gelecekte de öğrenmenin yolunu açacaktır. Değerlendirme sonuçları, edinilen dersler ışığında

gelecekte yapılması gereken eylemlere dair tavsiyeleri de içerecek bir rapora kaydedilmelidir.

6 “İnsan hakları eğitiminde ulusal eylem planları için kılavuz” (A/52/469/Add.1 and Corr.1) ve Ulusal Ölçekli İnsan Hakları

Eylem Planları için El Kitabı, Profesyonel Eğitim Dizisi No. 10 (2002) ulusal stratejilerin geliştirilmesinde kılavuzluk edebilecek

diğer kaynakları teşkil etmektedir. Bkz: www.ohchr.org. Mevcut plan örnekleri için, bkz:

http://www2.ohchr.org/english/issues/education/training/national-actions-plans.htm (erişim tarihi: 21 Kasım 2011).

11

Kimlerin katılımı sağlanmalı?

Yüksek öğretimde insan hakları eğitimiyle ilgili olarak esas sorumluluk, hükümetin ilgili diğer

birimlerinin yanı sıra yüksek öğretim kurumları ve ilgili eğitim kolejleriyle işbirliğinde bulunarak

çalışacak eğitim ya da yüksek öğretim (ya da bunlara eş diğer kurumlara ilişkin)

bakanlıklarındadır. Yüksek öğretim personeli ve öğrenci sendikaları ve dernekleri, eğitim ve

insan hakları araştırmaları kurumları ve kaynak merkezleri, ilgili meclis komisyonları, insan

hakları ulusal kurumları, hükümet dışı kuruluşlar, vb. de diğer temel aktörlerdir.

Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimlerinde ise

esas sorumluluk, devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarından sorumlu ve

hükümetin diğer birimlerinin (örneğin maliye bakanlığı) yanı sıra yerel yönetimlerle de

işbirliğinde bulunarak çalışacak bakanlıklardadır. Ülkenin yapısına bağlı olarak bu bakanlıklar

Kamu Yönetimi Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı yahut Savunma Bakanlığı

olabilir. Mesleki eğitim kolejleri, devlet memurları ve kolluk kuvvetleri sendika ve dernekleri,

ilgili meclis komisyonları, belediyeler, insan hakları eğitimi kurumları ve kaynak merkezleri,

insan hakları ulusal kurumları, hükümet dışı kuruluşlar, vb. de diğer temel aktörlerdir.

Koordinasyon mekanizmaları nasıl olmalı?

Devletler, ulusal düzeyde, ulusal uygulama stratejisinin geliştirilmesini, uygulanmasını ve

uygulamaların izlenmesini koordine etmekle görevli bir irtibat birimi tespit etmelidir.

Koordinasyon görevini üstlenen irtibat birimi, ilgili diğer birimler, bakanlıklar ve ulusal

aktörlerle yakın ilişkiler tesis etmelidir. Bu birim, aynı zamanda, ülkenin Birleşmiş Milletler

insan hakları mekanizmalarına (sözleşme organları, özel raportörler ve Evrensel Periyodik

İnceleme) sunacağı raporları hazırlamakla görevli birimlerle işbirliğinde bulunarak, bu eylem

planı çerçevesinde gerçekleştirilen insan hakları eğitimleri ve öğretimi konusundaki ilerlemelerin

söz konusu raporlara dâhil edilmesini sağlamakla da sorumlu olmalıdır. Son olarak, bu birim,

Dünya Programı’nın ikinci aşamasının koordinasyonunu, Birleşmiş Milletler sistemindeki ilgili

organlarla (özellikle de yüksek öğretimle ilgili olarak Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür

Örgütü (UNESCO) ile) işbirliğinde bulunarak yürüten ve ulusal uygulamadaki ilerlemelere dair

bilgileri paylaşan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ile de temas halinde

olmalıdır.

İkinci aşamanın sonlanacağı 2015 senesinin ilk aylarında, her ülke bu eylem planı çerçevesinde

yapmış olduğu faaliyet ve işlerin değerlendirmesine dair nihai ulusal değerlendirme raporunu

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne sunacaktır. Komiserlik de, İnsan

Hakları Konseyi’ne 2015 yılında sunulmak üzere, kendisine iletilen ulusal değerlendirme

raporlarına dayanarak küresel bir rapor hazırlayacaktır.

Ulusal uygulama için ne tür bir destek mevcut?

Birleşmiş Milletler sistemi ve diğer uluslararası ve bölgesel ölçekli hükümetler arası örgütler,

meslek ağları ve birlikleri, insan hakları kaynak, eğitim ve belge merkezleri, sivil toplum

kuruluşları ve finans kurumları üye devletlere ulusal uygulama stratejisini geliştirmede ve ilgili

faaliyelerin uygulanmasında uluslararası destek sağlayabilmektedir. Kaynakların maksimize

12

edilmesi, tekrarlardan kaçınılması ve bütünlüğün sağlanması için bu aktörlerle yakın işbirliğinde

bulunulması şarttır.

Bu kurum ve kuruluşlar aşağıdakiler de dâhil olmak üzere çok çeşitli biçimlerde destek sunabilir:

• Ulusal uygulama stratejisinin ve ilgili faaliyetlerin geliştirilmesinde, uygulanmasında ve

izlenmesinde hükümetlere destek vermek;

• İyi örnek ve uygulamaları, mevcut materyalleri, kurumları ve programları tespit edip, bunlara

ilişkin bilgileri derlemek ve yaygınlaştırmak suretiyle her düzeyde paylaşımı kolaylaştırmak;

• İnsan hakları eğitimi konulu ağların geliştirilmesini teşvik etmek;

• Eğitim ve araştırma faaliyetlerini desteklemek.

13

İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ DÜNYA PROGRAMI İKİNCİ AŞAMA EYLEM PLANI (2010-

2014)

I. Giriş

A. İnsan hakları eğitiminin bağlamı ve tanımı

1. Uluslararası toplum, insan hakları eğitiminin, insan haklarının gerçekleşmesine yaptığı esaslı

katkıya dair sahip olduğu görüş birliği giderek artan bir şekilde dillendirmektedir. İnsan hakları

eğitimi, insan haklarının her toplulukta ve toplumun genelinde hayata geçirilmesindeki ortak

sorumluluğumuza dair bir kavrayışın geliştirilmesini amaçlar. İnsan hakları eğitimi, bu itibarla,

insan hakları ihlallerinin ve şiddet içeren çatışmaların uzun erimli olarak önlenmesine, eşitlik ve

sürdürülebilir kalkınmaya ve demokratik bir sistemde karar alma mekanizmalarına katılımın

artırılmasının teşvik edilmesine katkıda bulunur.7

2. İnsan hakları eğitimiyle ilgili düzenlemelere, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1948 (madde

26), Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, 1965

(madde 7), Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, 1966 (madde 13),

İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme,

1984 (madde 10), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi,

1979 (madde 10), Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 1989 (madde 29), Bütün Göçmen İşçilerin ve

Aile Üyelerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, 1990 (madde 33), Engelli Kişilerin

Haklarına Dair Sözleşme, 2006 (madde 4 ve madde 8), Viyana Bildirgesi ve Eylem Programı (1.

Fasıl, 33 ve 34. Paragraflar ile II. Fasıl, 78-82 Paragraflar), Irkçılık, Irk Ayrımcılığı, Yabancı

Düşmanlığı ve İlgili Hoşgörüsüzlüğe Karşı Dünya Konferansı Bildirgesi ve Eylem Planı, 2001

(Bildirge, 95-97. Paragraflar ve Eylem Planı 129-139. Paragraflar), Durban Gözden Geçirme

Konferansı Sonuç Belgesi, 2009 (22 ve 107. Paragraflar) ve 2005 Dünya Zirvesi Sonuç Belgesi

(131. Paragraf) da dâhil olmak üzere çok sayıda uluslararası sözleşme ve belgelerde yer

verilmiştir.

3. İnsan hakları eğitimi kavramının tanımının neyi içereceğine dair uluslararası toplumun

üzerinde anlaştığı unsurları yansıtan bu belgelere göre, evrensel bir insan hakları kültürünü tesis

etmeyi amaçlayan her türlü eğitim, öğretim ve bilgilendirme çabaları insan hakları eğitimi olarak

tanımlanabilmekte ve aşağıdaki unsurları kapsamaktadır:

(a) İnsan hakları ve temel özgürlüklere saygının güçlendirilmesi;

(b) İnsanın kişiliğinin ve onurunun tam anlamıyla gelişmesi;

(c) Tüm milletler, yerli halklar ve azınlıklar arasında anlayış, hoşgörü, toplumsal cinsiyet eşitliği

ve dostluğun teşvik edilmesi;

(d) Herkesin, hukukun üstünlüğü ile yönetilen hür ve demokratik bir topluma etkili bir biçimde

katılımının sağlanması;

7 İnsan Hakları Komisyonu, 21 Nisan 2004 tarihli ve 2004/71 sayılı kararı, Başlangıç, 4. paragraf.

14

(e) Barışın inşası ve korunması;

(f) İnsan odaklı sürdürebilir kalkınmanın ve sosyal adaletin teşvik edilmesi.

4. İnsan hakları eğitimi aşağıdaki hususları içermektedir:

(a) Bilgi ve beceriler—insan hakları ve insan hakları mekanizmalarının öğrenilmesi ve bu hak ve

mekanizmaların gündelik hayatta uygulanılmasına yönelik becerilerin edinilmesi;

(b) Değer, tutum ve davranışlar—insan haklarını destekleyecek değerlerin, tutum ve

davranışların geliştirilmesi ve pekiştirilmesi;

(c) Eylem—insan haklarının savunulması ve teşvik edilmesine yönelik adımların atılması.

5. Üye Devletler, insan hakları eğitimiyle ilgili girişimlerin teşvik edilmesi amacıyla, insan

hakları konulu bilgilendirme materyallerinin geliştirilmesine ve yaygınlaştırılmasına odaklanan

Kamunun İnsan Hakları Konusunda Bilgilendirilmesi Dünya Kampanyası (1998- ), ulusal

düzeyde insan hakları eğitimi için kapsamlı, etkili ve sürdürülebilir stratejilerin ayrıntılı bir

biçimde oluşturulması ve uygulanmasını teşvik eden Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi

On Yılı (1995-2004) ve Eylem Planı, Dünya Çocukları İçin Barış Kültürü ve Şiddet Karşıtlığı

Uluslararası On Yılı (2001-2010), BM Sürdürebilir Kalkınma İçin Eğitim On Yılı (2005-2014),

İnsan Hakları Öğrenimi Uluslararası Yılı (2008-2009) ve Uluslararası Kültürel Yakınlaşma Yılı

(2010) da dâhil olmak üzere çeşitli ve konuya odaklı uluslararası eylem planlarını kabul etmiştir.8

6. Bu bağlamdaki uluslararası faaliyetleri destekleyen İnsan Hakları Konseyi çerçevesinde

oluşturulan ve bölgeler arası devletlerin oluşturduğu gayri resmi bir oluşum olan İnsan Hakları

Eğitimi ve Öğretimi Platformu, Birleşmiş Milletlerin insan hakları eğitimi ve öğretimi konulu bir

bildiri geliştirmesini teşvik etmektedir. İnsan Hakları Konseyi Danışma Kurulu tarafından

hazırlanan ilk taslak, Konsey’e Mart 2010 tarihinde sunulmuştur. Konsey, 25 Mart 2010 tarihli ve

13/15 sayılı kararında Mart 2011 tarihine kadar Konsey’e sunulacak taslak bildirinin müzakere

edilmesi ve nihai hale getirilmesiyle yetkili kılınan açık uçlu ve hükümetler arası çalışma

grubunun kurulmasına karar vermiştir.

7. BM Genel Kurulu, İnsan Hakları Komisyonu ve Ekonomik ve Sosyal Konsey’in tavsiyesi

üzerine, 10 Aralık 2004 tarihinde, insan hakları eğitimi programlarının tüm sektörlerde

uygulanmasını geliştirmek amacıyla 1 Ocak 2005 tarihi itibariyle başlayacak olan İnsan Hakları

Eğitimi Dünya Programı’nı ilan etmiştir.9 Dünya Programı, ulusal düzeydeki insan hakları

eğitimi çabalarının başlıca sektörlere ve konulara daha iyi odaklanması için, birbirini takip

edecek aşamalar halinde yapılandırılmıştır.

B. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nın Hedefleri

8. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nın hedefleri şunlardır:

8 62/90 sayılı Genel Kurul Kararı. 9 59/113 A sayılı Genel Kurul Kararı.

15

(a) İnsan hakları kültürünün gelişmesinin teşvik edilmesi;

(b) Uluslararası belgeler ışığında insan hakları eğitimin temel ilke ve yöntemlerinin neler

olacağına dair ortak bir anlayışın teşvik edilmesi;

(c) Ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerde insan hakları eğitimine odaklanılmasının

sağlanması;

(d) İlgili tüm aktörler tarafından ortak bir eylem planının oluşturulması;

(e) Ortaklık ve işbirliğinin her düzeyde artırılması;

(f) Mevcut insan hakları eğitimi programlarının incelenmesi, değerlendirilmesi ve desteklenmesi;

başarılı uygulamalara dikkat çekilmesi ve bu uygulamaların sürdürülmesinin ve/veya

genişletilmesinin özendirilmesi ve yeni uygulamaların geliştirilmesi.

C. İnsan hakları eğitimi faaliyetlerinde ilkeler

9. Dünya Programı çerçevesinde yapılacak olan eğitim faaliyetleri aşağıdaki hususları

kapsayacaktır:

(a) Medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ile kalkınma hakkı da dâhil olmak üzere

insan haklarının birbirine bağlılığının ve bağlantısının, bölünemezliğinin ve evrenselliğinin teşvik

edilmesi;

(b) Farklılıklara saygının teşvik edilmesi ve ırk, cinsiyet, dil, din, siyasi yahut diğer görüş, ulusal,

etnik ya da sosyal köken, fiziksel yahut ruhsal durum, cinsel yönelim ve diğer temellere dayalı

ayrımcılığa karşı çıkılmasının desteklenmesi;

(c) İnsan hakları standartlarıyla uyumlu çözüm ve müdahaleleri gerektirebilecek siyasal, sosyal,

ekonomik, teknolojik ve çevreyle ilgili alanlarda gerçekleşen ve hızla değişen gelişmeler ışığında,

kronik nitelikte olan ve yeni ortaya çıkmaya başlayan insan hakları sorunlarının (yoksulluk,

şiddet içeren çatışmalar ve ayrımcılık gibi) incelenmesinin teşvik edilmesi;

(d) Toplulukların ve bireylerin kendi insan hakları ihtiyaçlarını tespit etmesi ve bu hakları etkili

bir şekilde talep edebilmeleri için güçlendirilmesi;

(e) Devletin yetki alanında bulunan kişilerin insan haklarına saygı duyma, bu hakların koruma ve

gerçekleştirme yükümlülüğüne sahip olan vazife sahiplerinin (özellikle de devlet görevlilerinin)

bu yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerinin geliştirilmesi;

(f) Eğitimlerin, farklı kültürel bağlamlarda bulunan insan hakları ilkeleri üzerine bina edilmesi ve

her ülkenin tarihsel ve sosyal gelişimlerini dikkate alması;

16

(g) İnsan haklarının korunmasındaki yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası insan hakları belge ve

mekanizmaların kullanımına ilişkin bilgi ve becerilerin artırılması;

(h) İnsan haklarını geliştirecek bilgi, eleştirel inceleme ve eylem becerilerini içeren katılımcı

pedagojilerin kullanılması;

(i) Korku ve yoksunluktan uzak ve katılımı, insan haklarından yararlanılmasını ve insan

kişiliğinin tam manasıyla gelişimini teşvik eden bir öğrenme ve eğitim ortamının geliştirilmesi;

(j) Eğitimlerin, eğitimi alan kişilerin gündelik hayatlarına dokunması ve bu kişilerin, insan

haklarını, soyut norm ifadelerden kendi sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal gerçekliklerine

dönüştürmelerinde kullanacakları yol ve araçlarla ilişki kurabilmelerinin sağlanması.

17

II. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı İkinci Aşaması (2010-2014): Yüksek Öğretimde

İnsan Hakları Eğitimi ve Devlet Memurları, Kolluk Kuvvetleri ve Ordu Mensuplarına

Yönelik İnsan Hakları Eğitimi İçin Eylem Planı

A. Kapsam

10. Dünya Programı’nın birinci aşaması (2005-2009), insan hakları eğitiminin ilk ve orta dereceli

okul sistemleriyle bütünleştirilmesine ilişkindir. İlgili eylem planı Genel Kurul tarafından

Temmuz 2005 tarihinde kabul edilmiştir.10

11. Dünya Programı’nın ikinci aşaması (2010-2014), İnsan Hakları Konseyi’nin 12/4 sayılı kararı

uyarınca “yüksek öğretimde insan hakları eğitimi ile her düzeydeki öğretmen, eğitici, devlet

memuru, kolluk kuvvetleri mensubu ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimlerine”

odaklanacak ve “Üye Devletler ayrıca insan hakları eğitiminin ilk ve orta dereceli okul

sistemlerinde uygulanmasına devam edeceklerdir.”

12. Eylem planı, geniş olarak tanımlanmış iki sektöre, yani yüksek öğretimde yapılacak eğitimler

ile devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik eğitimlere odaklanmaktadır.

13. Öğretmenlere11

verilecek eğitim konusuyla ilgili olarak, ilk ve orta dereceli okullarda görev

yapan öğretmenlere yönelik stratejilere Dünya Programı’nın birinci aşamasına ilişkin eylem

planında hâlihazırda yer verilmiştir. Bazen “öğretmenler” olarak da tabir edilen ve yüksek

öğretim akademik personeline12

ilişkin konulara ise işbu eylem planının yüksek öğretimle ilgili

bölümünde yer verilmektedir.

14. “Eğiticiler” kelimesi, insan hakları eğitim faaliyetlerini ve programlarını örgün, yaygın ve

bunlar dışındaki eğitim ortamlarında tasarlayan, uygulayan ve değerlendiren kişiler anlamına

gelen geniş bir tanımdır. Eylem planında bu denli geniş bir yelpazeye yayılan eğiticilere yönelik

insan hakları eğitimlerine dair ayrı bir bölüm bulunmamakla birlikte, yüksek öğretimin akademik

kadrolarında görev yapan personele ilişkin ilke ve stratejiler, bu grup için de geçerli olabilir.

B. Özel hedefler

15. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nın genel hedefleri ışığında (bkz. yukarıda, Bölüm I.

B), işbu eylem planı, aşağıda yer verilen özel hedeflerin gerçekleştirilmesini amaçlamaktadır.

(a) İnsan hakları eğitiminin, yüksek öğretimle ve devlet memurlarına, kolluk kuvvetlerine ve ordu

mensuplarına verilen eğitimlerle bütünleştirilmesini teşvik etmek;

10 A/59/525/Rev.1 sayılı Genel Kurul Belgesi, İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı Birinci Aşama Taslak Eylem Planı- Gözden

Geçirilmiş Taslak: http://www2.ohchr.org/english/issues/education/ training/planaction.htm. 11 ““Öğretmen” ifadesi okullarda öğrencilerinden eğitiminden sorumlu tüm kişileri kapsamaktadır”, UNESCO Öğretmenlerin

Statüsüne İlişkin Tavsiye Kararı (1966), I. Kısım, Tanımlar, 1(a) paragrafı. 12 “‘Yüksek öğretim akademik personeli” kavramı yüksek öğretim kurumlarında ya da programlarında öğretimle meşgul olan

ve/veya bilimsel faaliyet ve/veya araştırma yürüten ve/veya öğrencilere ve toplumun geneline eğitim hizmetleri sağlayan tüm

bireyleri ifade eder”, UNESCO Yüksek Öğretim Akademik Personelinin Statülerine İlişkin Tavsiye Kararı, 1997, I. Kısım,

Tanımlar, 1(f) paragrafı.

18

(b) İlgili ve sürdürebilir ulusal stratejilerin oluşturulmasını, benimsenmesini ve uygulanmasını

desteklemek;

(c) Yüksek öğretimde ve devlet memurlarına, kolluk kuvvetlerine ve ordu mensuplarına verilen

eğitimlere dâhil edilecek insan hakları eğitimlerinin ana unsurlarına ilişkin rehberler sunmak;

(d) Yüksek öğretim kurullarına ve Üye Devletlere, uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel

örgütlerce sağlanacak desteği kolaylaştırmak;

(e) Yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerdeki hükümet ve hükümet dışı kurum ve

kuruluşlar arasındaki ağları ve işbirliğini desteklemek.

C. Yüksek öğretimde insan hakları eğitiminin teşvik edilmesine ilişkin eylem planı

16. Yetkili devlet makamları tarafından yüksek öğretim kurumu olarak onaylanmış üniversiteler

yahut diğer eğitim kurumları tarafından orta eğitim sonrası düzeyde sağlanan her türlü eğitim,

öğretim ve araştırma eğitimine “yüksek öğretim” denir.13

Öğretmen, sosyal çalışmacı, adli ve

tıbbi personele yönelik her düzeyde verilen eğitim ve sertifika kurumları da yüksek öğretim

kapsamına dâhildir.

17. İnsan hakları eğitiminin, derecesi ilk, orta yahut yüksek öğretim olmak üzere hangi derecede

olursa olsun resmi eğitim sistemine entegre edilmesinde ortak ilke ve stratejiler bulunmasından

ve adı geçen sektörlerin tamamının eğitim hakkı kapsamına girmesinden ötürü, bu bölümde,

ağırlıklı olarak Dünya Programı’nın ilk aşama eylem planından yararlanılmaktadır.

1. Arka plan

18. Bu eylem planında yüksek öğretimle ilgili olarak, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, Çocuk

Haklarına Dair Sözleşme ve Çocuk Hakları Komitesi’nce kabul edilen ilgili kılavuzlar (özellikle

de 1 sayılı (2001) Eğitimin Amaçlarına İlişkin Genel Yorum), Ekonomik, Sosyal ve Kültürel

Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi tarafından

kabul edilen ilgili kılavuz belgeleri (özellikle de 13 sayılı (1999) Eğitim Hakkına İlişkin Genel

Yorum), Viyana Bildirgesi ve Eylem Planı, Uluslararası Anlayış, İşbirliği ve Barış Eğitimi ile

İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerle İlgili Eğitime İlişkin UNESCO Tavsiye Kararı, Barış

Eğitimi, İnsan Hakları ve Demokrasi İçin UNESCO Bildirgesi ve Bütünleştirilmiş Eylem

Çerçevesi, Eğitimde Ayrımcılığa Karşı UNESCO Sözleşmesi, Yüksek Öğrenim Çalışmalarının

ve Belgelerinin Tanınmasına İlişkin UNESCO Tavsiye Kararı ve ilgili bölgesel sözleşmeler,

Yüksek Öğretimde Akademik Personelin Statüsüne İlişkin UNESCO Tavsiye Kararı, 21.

Yüzyılda Yüksek Öğretim: Vizyon ve Eylem konulu UNESCO Dünya Bildirisi ve 2009

UNESCO Yüksek Öğretim Dünya Konferansı’nın nihai belgesi olan “Yüksek Öğretimin Yeni

Dinamikleri ve Toplumsal Değişim ve Kalkınma İçin Araştırma” da dâhil olmak üzere çok sayıda

13 UNESCO Yüksek Öğretimle İlgili Belgelerin ve Çalışmaların Tanınmasına İlişkin Tavsiye Kararı, 1993, I. Kısım, 1 (a)

paragrafı.

19

uluslararası insan hakları ve eğitim belge ve sözleşmelerinde yer verilen ilkelerden ve çerçeve

planlardan yararlanılmaktadır.

19. 2000 senesindeki Dünya Eğitim Forum’unda14

kabul edilen ve Herkes için Eğitim

programının amaçlarının ve hedeflerinin gerçekleştirilmesindeki temel uluslararası platform ve

ortak taahhüdü teşkil eden “Herkes için Eğitim Dakar Eylem Çerçevesi: Ortak Taahhütlerimizin

Yerine Getirilmesi” belgesi, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi tarafından desteklenen eğitim

vizyonunu teyit etmiş ve birlikte yaşamak için öğrenmek hedefine yönelmiştir. Dakar Eylem

Çerçevesi’nde eğitim, insanları sosyal dönüşümün aktif katılımcıları olmaları yönünde

güçlendiren, sosyal uyumu destekleyen ve “sürdürülebilir kalkınma, barış ve istikrar için” (6.

Paragraf) gerekli anahtar olarak kabul edilmiştir. Dakar Eylem Çerçevesi’nin 6. hedefi, eğitimin

kalitesinin tüm yönleriyle geliştirmesi ve herkes tarafından ulaşılabilir kılınması suretiyle okuma-

yazma, aritmetik ve temel yaşam becerilerindeki tanınan ve ölçülebilir öğrenme sonuçlarının da

herkes için erişilebilir kılınmasıdır.15

Bu hedef, okuma, yazma ve aritmetiğin ötesine geçen

kaliteli bir eğitim kavramına dayanak teşkil etmekte ve demokratik yurttaşlık ve dayanışmayı

teşvik eden tutumların gelişimini de önemli çıktılar olarak kabul etmektedir.

20. Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nin Uygulama Planı’nda16

eğitim, eğitimden

faydalanan bireylere, kırsal kalkınma, sağlık hizmetleri, topluluk katılımı, HIV/AIDS, çevre,

geleneksel ve yerli halkların bilgisi ile insan hakları gibi önemli soruları ele almalarında yardımcı

olacak bilgi, beceri ve tutumları sağlayan bir süreç olarak değerlendirilmiştir. Uygulama

Planı’nda ayrıca, başarılı bir sürdürebilir kalkınmanın, “diğer değerlerle- özellikle adalet ve

hakkaniyetle- kurduğumuz ilişkiyi ve insanlarla ortak bir kaderi paylaştığımız bilincini”17

güçlendirecek bir eğitim yaklaşımı ile mümkün olabileceği vurgulanmıştır. Dünya Programı da

değinilen bu hususlara binaen, Birleşmiş Milletler Sürdürebilir Kalkınma On Yılı (2005-2014) ile

sinerji oluşturmakta ve ortak kaygıları ele alan çabaların ortaklaştırılmasını öngörmektedir.18

2. Stratejiler

21. Akademik özgürlüklerin hayata geçirilmesi yüksek öğretimin özerk olmasını gerektirmekle

birlikte, aynı zamanda bir kamu malı olarak görülmesi gereken yüksek öğretim tüm devletler için

sorumluluk ve ekonomik destek konusu olmalıdır.19

Yüksek öğretim kurumlarının, temel

vazifeleri (araştırma, öğretim ve topluma hizmet) yerine getirme yoluyla barışın inşa edilmesi ile

insan haklarının ve demokratik değerlerin savunulması amaçlarına bağlı ahlaklı yurttaşlar

yetiştirmede sahip olduğu sosyal sorumluluğunun yanı sıra, yoksulluğun ve ayrımcılığın ortadan

14 Bkz: http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001211/121147e.pdf. 15 Çocuk Hakları Komitesi’nin 2001 tarihli ve Eğitimin Amaçları konulu 1 Sayılı Genel Yorumu’na göre yaşam becerileri

“dengeli karar verebilme ve uyuşmazlıkları şiddet içermeyen bir şekilde çözebilme becerilerine ilaveten çocuklara yaşamlarında

kendi tercihleri doğrultusunda yol alma imkânı sağlayan sağlıklı yaşam tarzı, olumlu sosyal ilişkiler ve sorumluluk, eleştirel

düşünme, yaratıcı yetenekler ve diğer becerileri” kapsamaktadır (9. Paragraf). 16 Dünya Sürdürebilir Kalkınma Zirvesi Raporu (A/CONF.199/20). 17 UNESCO, “Sürdürebilirlilik için Eğitim: Rio’dan Johannesburg’a On Yıllık Taahhüt Döneminde Edinilen Dersler” (2002). 18 UNESCO Birlemiş Milletler Sürdürebilir Kalkınma için Eğitim On Yılı İkinci Yarısı Stratejisi (2010/ED/UNP/DESD/PI/1,

sayfa. 9). 19 Bkz: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 1999 tarihli ve 13 Sayılı Genel Yorum, 40. paragraf,

http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm. Ayrıca bkz: 2009 UNESCO Dünya Yüksek Öğretim Konferansı nihai

belgesi “Yüksek Öğretimin Yeni Dinamikleri ve Toplumsal Değişim ve Kalkınma İçin Araştırma”, 2 sayfa: “Bir kamu kaynağı

olarak yüksek öğretim tüm paydaşların, özellikle de hükümetlerin, sorumluluğudur.”

20

kaldırılması, çatışma sonrası toplumların yeniden inşası, sürdürebilir kalkınma ve çok kültürlü

anlayış gibi mevcut insan hakları konularının ele alınmasında küresel bilgi üretme sorumluluğu

da bulunmaktadır.20

22. Bu nedenlerden ötürü de yüksek öğretimde insan hakları eğitiminin rolü oldukça önemlidir.

Eğitim “yalnızca müfredatın içeriğiyle değil, ama aynı zamanda eğitim süreçleri, eğitim

yöntemleri ve eğitimin gerçekleştiği öğrenme ortamıyla”21

da ilgili olduğundan, yüksek

öğretimde insan hakları eğitimi bir süreç olarak algılanmalı ve aşağıdaki unsurları içermelidir:

(a) “Eğitim yoluyla insan hakları”: müfredat, materyaller, yöntemler ve eğitim gibi öğretimin tüm

unsur ve süreçlerinin insan haklarının öğrenilmesine uygun ve elverişli olmasının sağlanması;

(b) “Eğitimde insan hakları”: yüksek öğretim camiasında yer alan tüm bireylerin insan haklarına

ve bu haklarını hayata geçirilmesine saygı gösterilmesi.

23. Böyle bir yaklaşımın yüksek öğretim sisteminde yer etmesi her ne kadar çok sayıda unsurun

katkısına bağlı olsa da, asgari olarak aşağıda yer verilen beş alanda adımların atılmasını

gerektirir:

(a) Politikalar ve ilgili uygulama tedbirleri22

24. İnsan hakları eğitimine ilişkin politikaların geliştirilmesi, benimsenmesi ve uygulanması ve

insan haklarının eğitim politikalarının tamamına sirayet ettirilmesi, kurumsal özerklik, akademik

özgürlükler ve her devletin eğitim sistemindeki hak ve sorumluluk paylaşımıyla uyumlu

olmalıdır.

25. Politikalar, öğretim elemanlarının ve diğer paydaşların oluşturduğu dernekleri kapsayacak bir

şekilde katılımcı bir yöntemle geliştirilmelidir.

26. Yüksek öğretimde insan hakları eğitimine dair politikaların oluşturulmasında yer alacak temel

unsurlar aşağıdakileri kapsayabilir:

(a) Yüksek öğretim sisteminde insan haklarının, özellikle de insan hakları eğitiminin, yer

almasını sağlayacak politikaların ve mevzuatın oluşturulması:

(i) İnsan hakları eğitiminin, eğitimle ilgili yasalara dâhil edilmesi ya da insan hakları eğitimine

ilişkin özel bir mevzuatın benimsenmesi;

(ii) İlgili tüm mevzuatın insan hakları ilkeleriyle uyumlu olmasının sağlanması ve mevzuattaki

uyumsuzlukların izlenmesi;

20 Bkz: 2009 UNESCO Dünya Yüksek Öğretim Konferansı nihai belgesi, Başlangıç ve 2–4 paragraflar. 21 Çocuk Hakları Komitesi’nin 2001 tarihli ve Eğitimin Amaçları konulu 1 Sayılı Genel Yorumu, 8. 20. paragraf. 22 Somut ve açıkça ifade edilmiş taahhüt beyanlarına politika denilebilir. Hükümetin farklı düzeylerinde ve tüm paydaşlarla

işbirliğinde bulunularak hazırlanan ilkeler, tanımlar ve hedefler politika kapsamında kabul edilir ve politikalar, yüksek öğretim

sistemi içindeki tüm aktörler için normatif bir referans kaynağı teşkil eder.

21

(iii) Tüm politikaların insan hakları eğitimi konusunda yapılmış ilgili araştırmalara dayanmasının

sağlanması;

(iv) Üniversite kültürünü ve öğrenci yaşamını etkileyenler de dâhil olmak üzere üniversite

yönetimine ilişkin olarak insan hakları ilkeleriyle uyumlu politikaların ve düzenlemelerin

oluşturulması;

(v) Eşitlik, ayrımcılık gözetmeme, saygı, onur, hakkaniyet ve şeffaflık gibi insan hakları

ilkelerine saygılı işe alım, değerlendirme, tazminat, disiplin ve terfi politika ve uygulamalarının

öğretim elemanları için tesis edilmesi;

(vi) Gebelik ya da annelik temelinde yapılanlar da dâhil olmak üzere cinsel ayrımcılığı ve tacizi

yasaklayan politikaların kabul edilmesi; işe alım, eğitim ve terfi politikalarının cinsiyet yanlılığı

teşkil edebilecek unsurlardan ayıklanması için gözden geçirilmesi;

(vii) Yüksek öğretimin, kapasite temelinde, herkes için eşit derecede erişilebilir olmasını

sağlayacak23

, engelli bireyler de dâhil olmak üzere24

yüksek öğretime hassas grupların da

erişimlerini sağlayacak ve ayrımcılığı önleyecek25

politikaların geliştirilmesi;

(viii) İlgili meslek dallarında devlet tarafından yapılacak ruhsatlandırma yahut belgelendirme için

insan hakları eğitimi almanın bir ölçüt olarak kabul edilmesi.

(b) İlgili politikalarla bütünlük, bağlantı ve birlikteliğin sağlanması:

(i) İnsan hakları eğitiminin yüksek öğretime ilişkin ulusal sektörel planlara, Herkes için Eğitim

programına dair ulusal planlara, Sürdürebilir Kalkınma İçin Eğitim On Yılı’nın (2005-2014)

ulusal politika çerçevesine ve içerici eğitim politikalarına entegre edilmesi;

(ii) İnsan hakları eğitiminin ulusal düzeydeki insan hakları planlarına, ırkçılık, ırk ayrımcılığı,

yabancı düşmanlığı ve ilgili hoşgörüsüzlüğe karşı ulusal eylem planlarına, ulusal düzeydeki

yoksulluğu azaltma stratejilerine ve diğer kalkınma çerçeve metinlerine dâhil edilmesi.

(c) Aşağıda yer verilen hususları da içerek şekilde akademik personele yönelik kapsamlı bir insan

hakları eğitimi politikasının kabul edilmesi:

(i) Eğiticilerin eğitimi, öğretim elemanlarına yönelik hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimler;

(ii) Öğretmenlere yönelik tüm hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim politika ve programlarında

öğrencilerin ve öğretim personelinin hakları, sorumlulukları ve katılımlarına dair bilgilendirme;

(iii) İnsan hakları eğitimi faaliyetlerini yürüten hükümet dışı kurumlar ile sivil toplumda yer alan

diğer sektörlerin tanınması, akredite edilmesi ve desteklenmesi;

23 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Madde 13; Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Madde 28. 24 Engelli Bireylerin Haklarına Dair Sözleşme, Madde 9. 25 Örnek olarak, yurttaş olmayan kişilere ırk, renk, köken ve milli ya da etnik temele dayalı olarak yapılan muameledeki farklı

standartlar—bkz: Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, Yurttaş Olmayan Kişilere Yapılan Ayrımcılık konulu 3

Sayılı Genel Yorum (2004), 31. paragraf.

22

(iv) İnsan hakları eğitiminin, öğretim kadrosunun yeterlilik, akreditasyon ve kariyer gelişiminde

bir ölçüt olarak kullanılmasının ve hükümet dışı kuruluşların eğitim faaliyetlerinin akredite

edilmesinin ele alınması;

(v) İnsan hakları eğitim programlarının ve bu programlarının uygulanmasının değerlendirilmesine

ilişkin kriterler ve standartların geliştirilmesi.

(d) İnsan hakları eğitiminde uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesi:

(i) Eğitim hakkı ve insan hakları eğitimiyle ilgili uluslararası sözleşmelerin kabul ve onayının

teşvik edilmesi;

(ii) Birleşmiş Milletler sözleşme organları (özellikle de Çocuk Hakları Komitesi ve Ekonomik,

Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi), Birleşmiş Milletler sözleşme dışı organları (özellikle de

Eğitim Hakkı Özel Raportörü) ve Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması da dâhil olmak

üzere ilgili uluslararası izleme mekanizmalarına sunulacak ulusal raporlarda insan hakları

eğitimlerine dair bilgilerin de sunulması;

(iii) Yukarıda bahsi geçen ulusal raporların hazırlanmasında hükümet dışı kuruluşlar, sivil

toplumun diğer sektörleri ve insan hakları eğitimi uzmanlarıyla işbirliğinde bulunulması;

(iv) Uluslararası izleme mekanizmaları tarafından yapılan tavsiyelerin kamuya duyurulması ve

uygulanması;

(v) İlgili politika uygulama tedbirlerinin geliştirilmesi.

Etkili bir eğitim politikasının geliştirilmesinde ve reformunda, sadece açık bir biçimde telaffuz

edilmiş politika beyanlarına değil; net olarak tanımlanmış tedbirler, mekanizmalar, sorumluluklar

ve kaynaklar da dâhil olmak üzere tutarlı bir uygulama stratejisini de ihtiyaç duyulur. Tüm

paydaşları içerecek böylesi bir uygulama stratejisi, politikaların bütünlük arz etmesini,

izlenmesini ve hesap verebilir olmasını sağlayacaktır.

(b) Öğretim ve öğrenme süreçleri ve araçları

27. Yüksek öğretim sisteminde insan hakları eğitimin hayata geçirilmesi yahut geliştirilmesi,

program hedefleri ve içeriğinin, kaynakların, yöntemlerin, ölçme ve değerlendirmenin entegre

edilmesi, sınıf ve yüksek öğretim kurumundan öte toplumun geneline bakılması ve akademik

topluluk ve diğer topluluklarının farklı mensuplarıyla ortaklıklar kurulması yoluyla tesis

edilebilecek ve eğitim ve öğrenime bütüncül bir yaklaşımla bakabilecek bir anlayışın

benimsenmesini gerektirir.

28. Aşağıda yer verilen hususlar kaliteli bir insan hakları eğitimi ve öğreniminin başarıya

ulaşması için gerekli olup, ulusal ve yüksek öğretim kurumları düzeyindeki politika yapıcılarının

yanı sıra bazı durumlarda eğitim personeline de yöneliktir:

(a) Öğretim ve öğrenim programları ve dersleri:

23

(i) İnsan haklarının yalnızca hukuk, sosyal çalışmalar ya da tarih değil, teknik ve bilimsel

alanlarla ilgili disiplinler de dâhil olmak üzere yüksek öğretimin tüm aşamalarında ortak bir konu

olarak yer etmesini sağlayacak stratejilerin geliştirilmesi (örnek olarak, kalkınma, çevre ve

barınma gibi konularla ilişkileri olması bakımından mimarlık ve mühendislik; çocuk bakımı,

kamu sağlığı, kadınların üreme hakları, HIV/AIDS ve engellilik ile ilişkili olması bakımında tıp;

beslenme, barınma ve çevre ile ilişkileri olması bakımından bio-teknoloji ve mimarlık, vs.);

(ii) Tüm disiplinlerdeki öğrencilere insan hakları konulu başlangıç düzeyinde derslerin

verilmesinin ele alınması;

(iii) Özellikle ilgili çalışma alanlarında, insan hakları meselelerini ele alacak ileri düzeyde

derslerin verilmesinin ele alınması;

(iv) Çeşitli disiplinlerde insan hakları üzerine özelleşmiş yüksek lisans ve doktora

programlarının geliştirilmesi;

(v) Çok disiplinli ve disiplinler arası insan hakları akademik programlarının geliştirilmesi.26

(b) Öğretim ve öğrenme materyalleri:

(i) Ders kitaplarının ve materyallerin insan hakları ilkelerine uyumunun sağlanması için gözden

geçirilmesi ve düzeltilmesi, öğrenme ve öğretim süreçlerinde aktif katılımı teşvik eden dengeli ve

ilgili insan hakları eğitim materyallerinin geliştirilmesi;

(ii) İnsan hakları eğitimi materyallerinin ilgili kültürel bağlamların yanı sıra tarihsel ve sosyal

gelişmelerden de faydalanmalarının sağlanması;

(iii) İnsan hakları eğitimi materyallerinin toplanması, paylaşımı, çevrilmesi ve uyarlanmasının

teşvik edilmesi;

(iv) Ülkede yahut bölgede, Birleşmiş Milletler organları tarafından yayınlanan insan hakları/insan

hakları materyallerinden ve araştırma belgelerinden faydalanılması.

(c) Öğretim ve öğrenme pratikleri ve yöntemleri:

(i) İnsan haklarına ve eğitimi alan her bireyin onuruna ve öz benliğine saygı duyan ve kültürel

düşünceleri dikkate alan insan haklarıyla uyumlu bir öğretim tarzının benimsenmesi;

(ii) Eğitimi alan kişileri güçlendirecek ve etkileşimli katılımlarını teşvik edecek öğrenici-odaklı

yöntem ve yaklaşımlar ile alternatif görüşleri ve eleştirel düşünceyi teşvik edecek faaliyetlerin

benimsenmesi;

26 Çok disiplinli programlar, felsefe, sosyoloji, dil, uluslararası ve iç hukuk gibi insan haklarına farklı disiplinlerin

perspektiflerinden yaklaşan çalışma ve araştırmaları kapsayabilir. Disiplinler arası programlar ise, disiplinler arasındaki sınırları

aşan ve insan haklarına yeni ve bütünleşmiş bir perspektifle yaklaşan yöntem ve yaklaşımların bir araya toplandığı çalışma ve

araştırmaları ifade eder.

24

(iii) Eğitimi alan kişilerin insan hakları kavramlarını anlamalarına ve bunları kendi yaşam ve

deneyimlerinde uygulamalarına yardımcı olacak deneysel öğrenme yöntemlerinin kullanılması;

(iv) İnsan hakları eğitiminin planlanırken, kazanılacak insan hakları becerilerinin ve yetkilerinin

neler olacağının tanımlanması; zihinsel (bilgi ve beceri) ve sosyal/duygusal (değer, tutum,

davranış) eğitim çıktılarına eş derecede önem verilmesi;

(v) Yüksek öğretimde, insan hakları ilkeleriyle uyumlu bir şekilde kalite güvencesini sağlayacak

bir sistemin oluşturulması ve insan hakları eğitimine özel olarak odaklanan kalite güvencesi

mekanizmalarının tesis edilmesi.

(d) Öğretim ve öğrenim desteği ve kaynakları:

(i) Yüksek öğretim kurumları bünyesinde, sürdürülebilir insan hakları eğitimi programlarının ve

derslerinin hayata geçirilmesini yahut artırılmasını teşvik edecek ve insan hakları araştırmaları ve

çalışmalarına mekân sağlayacak insan hakları eğitim ve kaynak merkezlerinin kurulması ve

geliştirilmesi;

(ii) Ağ kurma ve insan haklarına ilişkin bilgilerin paylaşılması ve tartışılması için yeni iletişim

teknolojilerine erişimin kolaylaştırılması; internet tabanlı kaynakların geliştirilmesi; elektronik

ortamda öğrenme programları, e-forumlar, internet tabanlı konferanslar ve uzaktan öğretim

programlarının geliştirilmesi ve kolaylaştırılması;

(iii) İnsan hakları eğitimini ve öğretimini teşvik etmede bir araç olarak burs sağlanmasının teşvik

edilmesi.

(c) Araştırma

29. İnsan hakları alanında yeni bilgilerin üretiminde ve eleştirel düşüncenin ilerletilmesinde

yüksek öğretimin rolü oldukça önemlidir. Yüksek öğretim, araştırma ve insan hakları eğitimi

politikaları ve uygulamaları aracılığıyla, diğerlerinin yanı sıra, aşağıda yer alan stratejileri de

beslemelidir:

(a) Mevcut uygulamalar ile öğretim ve ölçme-değerlendirme alıştırmalarının incelenmesi ve

değerlendirmesine dayanan ve insan hakları eğitiminde yenilikçi ve etkili yöntem ve araçların

geliştirilmesine katkıda bulunan araştırmaların teşvik edilmesi, bu araştırmalara kaynak ayrılması

ve sonuçların yaygın bir biçimde dağıtımının sağlanması;

(b) Araştırma gündeminin bir bölümü olarak insan hakları ilkelerinin ve başlıca insan hakları

sözleşmelerinin somut olarak vücut bulmalarına (örneğin hükümet düzeyindeki politika ve

programlar, iş dünyasındaki uygulamalar, topluluk girişimleri, sosyo-kültürel normlar) yardımcı

olacak vasıtalara dair araştırmaların teşvik edilmesi ve bu araştırmalara kaynak ayrılması;

(c) Yüksek öğretimde ve diğer düzeylerde gerçekleştirilen insan hakları eğitimindeki iyi

uygulama örneklerinin değerlendirilmesi, derlenmesi ve yaygınlaştırılması;

25

(d) Yüksek öğretim kurumları, hükümet dışı ve diğer sivil toplum örgütleri, insan hakları ulusal

kurumları ve uluslararası kuruluşların araştırmacıları arasında işbirliği ve bilgi paylaşımı ile ortak

insan hakları eğitimi araştırma projelerin geliştirilmesini kolaylaştıracak bağlantıların,

ortaklıkların ve ağların inşa edilmesi;

(e) Kapasite geliştirme görevi üstlenecek insan hakları kaynak merkezlerinin ve kütüphanelerinin

kurulması ve geliştirilmesi; insan hakları araştırmalarına ve çalışmalarına mekân tahsisinin

yapılması ve buraların nasıl daha fazla desteklenebileceğinin araştırılması;

(f) İnsan haklarıyla ilgili araştırmaların teşvik edilmesinde bir araç olarak bursların ve

görevlendirmelerin teşvik edilmesi;

(g) Uluslararası anketlere ve karşılaştırmalı araştırmalara katılımın sağlanması.

(d) Öğrenme ortamı

30. Yüksek öğretim bağlamında, akademik camia mensuplarının, bireysel yahut ortak olarak,

araştırma, öğretim, tartışma, belgeleme, üretim, yaratım ve yazı yoluyla bilgi ve fikirleri takip

etme, üretme ve başkalarına aktarma özgürlüklerinin olduğunu vurgulamak oldukça önemlidir.

Akademik özgürlük kavramı, bireylerin içinde çalıştıkları kurumlara yahut sisteme dair

görüşlerini özgürce ifade edebilme hürriyetini, görevlerini ayrımcılığa uğramadan ve devletten

yahut diğer aktörlerden baskı görmekten korkmadan yerine getirebilmelerini, mesleki ve diğer

akademik organlara katılabilmelerini ve aynı yetki alanında yaşayan diğer tüm bireyler için de

geçerli olan ve evrensel olarak tanınan insan haklarından faydalanabilmelerini de içermektedir.27

31. İnsan hakları eğitiminin yüksek öğretim düzeyinde hayata geçirilmesi, bu yerlerin insan

haklarının bilfiil yaşandığı ve uygulandığı yerler olmak için çaba gösterileceği anlamına

gelmektedir. Dolayısıyla yüksek öğretim kurumlarının sahip olduğu öğretim hedeflerinin,

uygulamaların ve yapının insan haklarıyla uyumlu olmasının, diğerlerinin yanı sıra, aşağıda yer

verilen stratejiler yoluyla sağlanması şarttır:

(a) Yüksek öğretim kurumlarının şiddet, cinsel istismar, taciz ve fiziksel cezalandırmadan

arınmasını sağlayacak ve çatışmaların çözümü ve şiddetle karşılaşıldığında uygulanacak usuller

ile kabul, burs, ilerleme, terfi, özel programlar, başvuru koşulları ve fırsat gibi konularda

ayrımcılık gözetilmemesini düzenleyecek politikaların da yer alacağı, öğrencilerin ve öğretim

personelinin temel hak ve sorumluluklarına ilişkin şartlar bildirisi ve davranış kuralları gibi net

ve kamuya açık politika belgelerinin geliştirilmesi;

(b) Akademik personele insan hakları eğitimlerine öncülük etmelerinde açık bir yetki verilmesi

ve kendilerine insan hakları eğitiminde yenilikçi ve iyi uygulamaları geliştirme ve uygulama

fırsatlarının sağlanması;

(c) Yüksek öğretim kurumlarında görev yapan akademik personelin ve bu kurumlarda destek

hizmetleri sunan çalışanların (örneğin kütüphane görevlileri, arşiv memurları, araştırma

27 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 13 Sayılı Genel Yorum (1999), 39. paragraf.

26

görevlileri, yöneticiler) insan haklarını koruyacak ve bu haklara saygı gösterecek politikaların

benimsenmesi;

(d) Öğrencilerin ifade özgürlüğü, karar alma mekanizmalarına katılım, kendi faaliyetlerini

düzenleme ve kendi menfaatlerini temsil etme, arabuluculuk etme ve bu menfaatleri savunma

haklarından yararlanmalarının sağlanması;

(e) Yüksek öğretim kurumlarının, kamunun insan hakları konusundaki bilincinin artırılmasına

yönelik rolünün festivaller, konferanslar, sergiler gibi gençlik grupları, sivil toplum örgütleri ve

yerel yönetimlerle ortak şekilde yürütülen faaliyetler vasıtasıyla güçlendirilmesi;

(f) İnsan hakları meselelerinde, ücretsiz hukuki danışmanlık sağlayacak kliniklerin kurulması ya

da insan hakları alanında çalışan hükümet dışı kuruluşlarda ve diğer sivil toplum aktörlerinde staj

yapılması gibi müfredat dışı öğrenci projelerinin ve toplumsal hizmet projelerinin

kolaylaştırılması.

(e) Yüksek öğretimde görev yapan eğitim personeline yönelik eğitimler ve mesleki gelişim

32. Öğretim personelinin, gerek mesleki sorumluluklarını icra ederken gerekse de rol modeli

olma işlevlerini yerine getirirken, insan hakları değerlerini, becerilerini, tutumları, motivasyonları

ve pratikleri aktarmada büyük sorumluluğu bulunmaktadır. Dolayısıyla, öğretim personelinin

mesleki statülerinin tanınması ve bu statülere saygı duyulması ve yeterli düzeyde insan hakları

eğitiminin sağlanması oldukça önemlidir.

33. Yüksek öğretimde görev yapan akademik personele yönelik eğitimlerde ve bu personelin

mesleki gelişimlerinde insan hakları eğitiminin ele alınmasına yönelik stratejiler aşağıdaki

hususları da içermektedir:

(a) Aşağıda yer alan unsurları da içerecek şekilde hizmet öncesi ve hizmet içi insan hakları

eğitimi müfredatının geliştirilmesi:

(i) İnsan haklarının ve bu hakların evrenselliği, bölünemezliği ve birbirine bağlılığının yanı sıra

bu hakları koruyan mekanizmalara dair bilgi ve anlayış;

(ii) Çok disiplinli ve disiplinler arası insan hakları perspektifleri;

(iii) Örgün, yaygın ve diğer eğitimler de dâhil olmak üzere insan hakları eğitimini belirleyen

eğitim kuramları;

(iv) İnsan hakları eğitiminde öğretim ve öğrenme yöntemleri ve akademik personelin rolü;

(v) Akademik personele yönelik olarak insan hakları ilkeleriyle uyumlu ve demokratik nitelikli

sosyal beceriler ve liderlik;

(vi) Kurum içinde insan haklarının ele alınması da dâhil olmak üzere akademik personelin ve

öğrencilerin hak ve sorumlulukları;

27

(vii) İnsan hakları eğitimiyle ilgili mevcut eğitim materyallerine dair bilgiler ve akademik

personelin bu bilgileri gözden geçirip seçebilmeleri ve yeni materyaller geliştirilebilmeleri için

kapasite gelişimi.

(b) Uygun öğretim yöntemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması:

(i) Yetişkinlere yönelik, özellikle de öğrenici odaklı yaklaşımları içeren, uygun öğretim

yöntemleri ve tutum ve davranışlardaki bilincin artırılmasını sağlayacak motivasyon, özsaygı ve

duygusal gelişim konularının ele alınması;

(ii) İnsan hakları eğitiminde katılımcı, etkileşimi içeren, işbirliğine, deneyime ve pratiğe dayalı

yöntemlerin kullanıldığı ve kültürel mülahazaları da dikkate alan uygun öğretim yöntemleri ile

kuramın uygulamayla ilişkilendirilmesi ve özellikle de sınıf ortamında ve çalışma ortamında

öğrenilen tekniklerin denenmesi ve uygulanması.

(c) Uygun eğitim kaynaklarının ve materyallerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması:

(i) İnsan hakları eğitiminde iyi örneklerin derlenmesi, yaygınlaştırılması ve paylaşılması;

(ii) Hükümet dışı kuruluşlar ve diğer sivil toplum aktörleri tarafından geliştirilen öğretim

yöntemlerinin değerlendirilip derlenmesi ve yaygınlaştırılması;

(iii) Hizmet içi eğitim faaliyetlerinde kullanılmak üzere materyallerin geliştirilmesi;

(iv) İnternet tabanlı materyallerin ve kaynakların oluşturulması.

(d) Eğitim ve öğretim sağlayıcıları arasında ağların oluşturulması ve işbirliği;

(e) Uluslararası eğitim ve öğretim faaliyetlerinin teşvik edilmesi ve bu faaliyetlere katılımın

sağlanması;

(f) Öz değerlendirme ve eğitimi alan kişilerin eğitim faaliyetlerinin anlamlılığı, faydası ve etkisi

üzerine düşüncelerinin alınması da dâhil olmak üzere eğitim faaliyetlerinin ölçme ve

değerlendirilmesinin yapılması.

3. Aktörler

34. Eylem planının bu bölümünün uygulanmasındaki temel sorumluluk, hükümetin ilgili diğer

birimlerinin (örneğin maliye ve ekonomi bakanlıkları) yanı sıra kurumsal özerlik düzeyine bağlı

olarak çeşitli sorumlulukları olan yüksek öğretim kurumları ve ilgili eğitim kolejleriyle

işbirliğinde bulunarak çalışacak eğitim ya da yüksek öğretim bakanlıklarındadır.

35. Bahsi geçen aktörler aşağıda yer alan çok sayıda ulusal kurum ve kuruluşla yakın bir biçimde

çalışmak durumundadır:

(a) Yüksek öğretim personeli sendikaları;

28

(b) Öğrenci sendikaları ve dernekleri;

(c) Eğitim, kalkınma, insan hakları/eğitimle ilgili meclis komisyonları ve danışma kurulları da

dâhil olmak üzere yasa yapıcı organlar;

(d) Kamu denetçisi ve insan hakları komisyonları gibi ulusal insan hakları kurumları;

(e) UNITWIN Ağı ve UNESCO Başkanlık Programı’na28

katılan ilgili yüksek öğretim kurumları;

(f) Ulusal düzeydeki kolej ve üniversitelerin oluşturduğu ağlar;

(g) UNESCO Milli Komisyonları;

(h) Eğitim araştırmaları enstitüleri;

(i) Yüksek öğretim kurumları bünyesinde olanlar da dâhil olmak üzere ulusal ve yerel düzeydeki

insan hakları eğitim ve kaynak merkezleri ve enstitüleri;

(j) Hâlihazırda mevcutsa, yüksek öğretim personeli yetiştiren öğretmen kolejleri;

(k) Hükümet dışı kuruluşlar.

36. Diğer paydaşlar ise:

(a) Medya;

(b) Dini kurumlar;

(c) Topluluk önderleri ve yerel topluluklara ait kurumlar;

(d) Yerli halklar ve azınlıklar;

(e) İş dünyası.

D. Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları

eğitimlerinin teşvik edilmesine ilişkin eylem planı

37. Bu eylem planının D Kısmı, devletin yetki alanında bulunan kişilerin insan haklarına saygı

gösterilmesi, bu hakların korunması ve gerçekleştirilmesinde, devlet aktörleri olarak başlıca

sorumlulukları olan yetişkin personele yönelik insan hakları eğitimlerine odaklanmaktadır. Bahsi

geçen profesyoneller aşağıdaki kişileri kapsamaktadır:

28 UNITWIN/UNESCO Başkanlık Programları, eğitim, insan hakları, kültürel gelişim ve çevre gibi UNESCO’nun yetki alanı

dâhilindeki tüm ana konulardaki eğitim ve araştırma faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu programın esas faydalanıcıları gelişmekte

olan ülkelerdeki ve geçiş ülkelerindeki yüksek öğretim kurumlarıdır.

29

(a) Devlet memurları29

; ulusal kanunlar ve hükümetlerin örgütlenmelerine bağlı olan ve

bakanlıklarda ve kurumlarda görevli ve/veya politika yapıcı olarak çalışanlar, diplomatlar, yerel

yönetimler ve belediyelerin çalışanları, mali ve iktisadi alanlarda çalışanlar, öğretmenler, kamu

sağlığı profesyonelleri ve sosyal çalışmacılar.

(b) Kolluk kuvvetleri30

; polis memurları, cezaevi personeli, sınır güvenlik birimleri ve kendilerine

polis yetkisi verilmiş güvenlik kuvvetleri ve ordu mensupları;

(c) Ordu.

38. Yukarıda yer verilen meslek gruplarının birbirinden oldukça farklı görev ve sorumlulukları,

kurumsal ve örgütsel kültürleri ve tabii oldukları uluslararası insan hakları standartları

bulunmaktadır. Kapsamın bu denli geniş olması göz önünde bulundurulduğunda, bu bölümde bu

meslek mensuplarına yönelik genel stratejilere ve bazı hallerde de özgül örneklere yer

verilecektir.

1. Arka plan

39. Bu eylem planı, devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarıyla ilgili olarak,

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin yanı sıra Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası

Sözleşme, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Her Türlü Irk

Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, İşkence ve Diğer Zalimane,

İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme, Kadınlara Karşı Her Türlü

Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Bütün Göçmen

İşçilerin ve Aile Üyelerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme ve Engelli Kişilerin

Haklarına Dair Sözleşme de dâhil olmak üzere temel uluslararası insan hakları sözleşmelerinden

yararlanmaktadır.

40. Bunlara ilaveten, Birleşmiş Milletler, belli başlı meslek gruplarının vazifelerini insan hakları

standartlarıyla uyumlu bir şekilde yerine getirmelerinde daha ayrıntılı bir şekilde rehberlik edecek

ve aralarında tavsiyelerin, temel ilkelerin ve davranış kurallarının da bulunduğu bir dizi

uluslararası belge de geliştirmiştir.

41. Kolluk kuvvetleriyle ilgili olan belgeler aşağıdaki gibidir:

29 “Kamu hizmeti” kavramının ne olduğuna ilişkin olarak üzerinde uluslararası fikir birliğine ulaşılmış bir tanım bulunmamaktadır

(bkz: Dünya Bankası makalesi, “Devlet Memurluğu Hukuku ve İstihdam Rejimleri”, 26 Nisan 2001, http://www1.worldbank.org/

publicsector/civilservice/civilservicelaw.htm). “Kamu hizmeti” ve “devlet memuru” kavramları ve tanımları ülkeden ülkeye, söz

konusu ülkelerin iç hukukları ve devlet yapılarına göre, oldukça büyük değişiklikler arz etmektedir. Örnek olarak, bkz:

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Sözlük, 6. Bası, 2008 http://www.ilo.org/public/libdoc/ILO-Thesaurus/english/index.htm. Bu

sözlükte kamu hizmeti “ordu ve yargı kurumları ile seçilmiş politikacılar dışındaki daimi ve profesyonel devlet idaresi şubeleri”,

devlet memuru ise “kamu idaresi çalışanı” olarak tanımlanmaktadır. Sivil nitelikli merkezi yahut yerel idarelerde görevli yetkililer

kullanımı ise günlük kullanımında en yaygın olarak kullanılan referansı teşkil eder (bkz: yukarıda anılan Dünya Bankası

çalışması). Araştırmalar, devlet memuru kavramının bakanlıklar, birimler, uygulayıcı kurumlar, diplomatik hizmet, yerel idareler

ve kent konseyleri ya da belediyeler, mali ve iktisadi kuruluşlar, gelir idaresi birimleri gibi yerlerdeki çalışanları ve bazı hallerde

de kamunu sağladığı eğitim sisteminde çalışan öğretmenlerle kamu hastaneleri çalışanlarını kapsadığını göstermektedir. Bu liste

de sonlu bir liste değildir. 30 Kolluk kuvvetlerine dair tanım için bkz: BM Kolluk Kuvvetleri Davranış Kuralları, 1 (a) ve (b) maddeleri,

http://www2.ohchr.org/english/law/codeofconduct.htm.

30

• Kolluk Kuvvetleri Davranış Kuralları

• Kolluk Kuvvetlerinin Silah ve Güç Kullanımına İlişkin Temel İlkeler

• Suç ve Gücü Kötüye Kullanma Mağdurları için Adalete İlişkin Temel İlkeler Bildirgesi

• Zorla Kaybedilmeye Karşı Herkesin Korunması Bildirgesi

• Hukuk Dışı, Keyfi ve Yargısız İnfazların Etkili Bir Şekilde Önlenmesi ve Soruşturulmasına

İlişkin İlkeler

• İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele ve Cezanın Etkili Bir

Biçimde Soruşturulması ve Belgelenmesine Dair İlkeler

• Hapis Dışı Tedbirlerle İlgili Birleşmiş Milletler Asgari Standart Kuralları (Tokyo Kuralları)

• Alıkonulan kişiler ve mahpuslara gösterilecek muameleyle ilgili belgeler (Mahpusların

Muamelesine İlişkin Asgari Standart Kurallar, Mahpuslara Yapılan Muamelelere Dair Temel

İlkeler, Herhangi Bir Alıkoyma ya da Hapis Durumundaki Tüm Kişilerin Korunmasına Dair

İlkeler Manzumesi)

• Çocuk adalet sistemine dair belgeler (Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine İlişkin Birleşmiş

Milletler Yönlendirici İlkeleri (Riyad İlkeleri); Birleşmiş Milletler Çocuk Adalet Sisteminin

Uygulanmasına Asgari Standart Kurallar (Beijing İlkeleri); Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış

Çocukların Korunmasına İlişkin Birleşmiş Milletler Kuralları; Ceza Adalet Sisteminde Çocuklara

İlişkin Yönlendirici İlkeler)

42. Benzer bir biçimde, diğer ilgili uluslararası insan hakları standartları da sivil hizmet

mensuplarına ve ordu mensuplarına uygulanacaktır.

2. Stratejiler

(a) Eğitim politikaları ve ilgili diğer politikalar

43. Eğitimin davranışlarda ve mesleki vazifelerin yerine getirilmesinde arzu edilen bir etki

yaratması isteniyorsa, verilecek eğitim, kurum yahut kuruluşta görev yapan ve eğitimi alan

kişilerle ilgili politikalar ve kurallar ile desteklenmeli ve eğitim ile bu politika ve kurallar

arasında bir bağ bulunmalıdır. Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına ilişkin

olarak aşağıdaki stratejiler uygulanabilir:

(a) Gerek hizmet öncesi gerekse de hizmet içi eğitim politikalarının insan hakları eğitimini de

içermesi için gözden geçirilmesi31

ve hizmet öncesi eğitimde, ilgili kurum mensuplarına özel

insan hakları derslerinin zorunlu kılınması;

(b) Hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerle ilgili olarak kapsamlı bir insan hakları eğitimi

politikasının uygulanmasının teşvik edilmesi ve bu tür eğitimlerin mesleki yeterlilik ve terfi için

zorunlu kriter olarak benimsenmesi;

(c) Çocuklar, kadınlar, azınlıklar, engelli bireyler, yerli halklar gibi hassas gruplara hizmet

vermeye uygun olan personelin istihdamı ve eğitimi için politikaların oluşturulması ve kabulü;

31 Örneğin bkz: Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, Kolluk Kuvvetlerinin Eğitimine İlişkin 13 Sayılı Genel Yorum

(1993), 3. paragraf.

31

(d) İnsan hakları eğitiminin kurumsallaştırılması:

(i) Devlet memurlarına, kolluk kuvvetlerine ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimi

taahhüdü, önceden seçilen bir grup personele verilecek ve bir defaya mahsus olacak eğitimlerle

sınırlı kalmamalıdır. Bu taahhüt aynı zamanda hem eğitimi alacak kişilerin bulunduğu kurumu

hem de bu kurumun hizmet sağlayacağı fertleri de kapsayan somut ve ulusal bir eğitim

örgütlenmesinin tesisini de teşvik etmelidir.

(ii) Mevcut tüm hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerin müfredatı, ilgili tüm konulara insan

hakları ilkeleri ve standartlarının açık bir biçimde dâhil edilmesi için gözden geçirilmeli ve uygun

olan hallerde özel insan hakları eğitimi dersleri de geliştirilmelidir.

(iii) Devlet memurlarının yetiştirildiği kolejlerde, devlet okullarında, polis ve askeri okullarda

yerleşik insan hakları merkezlerinin kurulması teşvik edilmelidir.

(iv) Mümkünse, kurumlarına ya da görev yaptıkları birimlere dönmelerinin ardından insan

hakları eğitimleri gerçekleştirmek ile bilgi ve materyalleri yaygınlaştırmakla mükellef kılınan

kişilere yönelik eğiticilerin eğitimlerine öncelik verilmelidir. Böyle bir yöntem sayesinde eğitim

programlarının etkisi çarpan etkisine sahip olacaktır. Eğiticilerin eğitimine yönelik çalışmalar,

eğitim programları, eğitim yöntemi (bkz. yukarıda) ve tasarımı (hem derslerin hem de

materyallerin) üzerine oturumları da kapsamalıdır.

(v) Farklı meslek gruplarının insan hakları eğitim programlarına katılmalarını özendirecek

teşviklerin hayata geçirilmesi ele alınmalıdır.

(vi) Her devletin sistemiyle uyumlu olarak, kurumsallaşmış insan hakları eğitimlerinin ölçme-

değerlendirmesini ve etki analizini yapacak bir mekanizma tesis edilmelidir.

(e) Eğitimler tekil bir çabadan ziyade genel bir kapasite artırma stratejisinin bir unsuru

olduğundan, meslekle ilgili tüm politika ve düzenlemelerin insan hakları standartlarıyla uyum

göstermesi ve mesleğin insan haklarına katkıda bulunmasını sağlayacak şekilde gözden

geçirilmesi oldukça önemlidir. Bu politikalar, insan hakları ilkelerine riayet etmeyen devlet

memurluğu, kolluk kuvvetleri ve ordu personeli adaylarını hizmete girmekten alıkoyacak

inceleme sisteminin oluşturulmasını; eşitlik, ayrımcılık gözetmeme, saygı, onur, adalet ve

şeffaflık gibi insan hakları ilkelerine saygılı işe alım, değerlendirme, tazminat, disiplin ve terfi

politika ve uygulamalarının devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensupları için tesis

edilmesini; cinsel ayrımcılık ve tacizi yasaklayan politikaların benimsenmesini; özellikle de insan

haklarını etkileyecek başlıca mesleki işlerde (örneğin kolluk kuvvetleri için güç ve silah

kullanımı düzenleyen iç tüzük kuralları ve kadına yönelik şiddet vakalarına ivedi ve etkili bir

şekilde müdahale edilmesi gibi) düzenlemelerin getirilmesini kapsayabilir.

(b) Öğretim süreçleri ve araçları

44. Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensupları gibi yetişkin bireylere yönelik insan

hakları eğitimlerinin etkili olmasını sağlayacak stratejiler aşağıda yer verilen hususları içerebilir:

32

(a) Yetişkin eğitimine dair çalışmalar ve deneyimler ile yönteme dair başlıca ilkeler ışığında

eğitimin yöntemi ve uygulanmasıyla ilgili olarak aşağıdaki hususlara dikkat eden insan hakları

eğitiminin geliştirilmesi;

(i) Eğitimin, bu eğitimi alan kişilere özel olması

Eğitimler, ister polis memurları, sağlık çalışanları ya da diplomatlara, isterse de ordu

mensuplarına ya da kalkınma alanında çalışan kişilere yönelik yapılsın, doğrudan hedefe yönelik

ve eğitimi alan kişilere odaklı olmalıdır. Katılımcıların mesleki vazifeleri, deneyimleri,

beklentileri, kişisel altyapıları ve motivasyonları ile insan hakları bilgi ve becerilerinin analizinin

gerçekleştirilebilmesi için, hedeflenen ve eğitimi alacak kurum ya da grubun katılımıyla ve bu

kişi ve kurumlara danışılarak eğitim ihtiyaçlarının değerlendirilmesi çalışması yapılmalı; başlıca

öğrenme hedefleri (eğitim sonrası katılımcıların bilgi, tutum, davranış ve becerilerinde değişmesi

arzu edilen unsurlar) belirlenmeli ve özellikle de öğrenme hedeflerinin gerçekleşip

gerçekleşmediğinin tespiti ve geliştirilmesi gereken diğer faaliyetlerin belirlenmesi için ölçme-

değerlendirme stratejisinin tasarlanması gerekmektedir.

(ii) Alakalı ve pratiğe yönelik içerik

Bir önceki ilkenin devamı olarak, eğitimin içeriği, eğitime katılan kişilerin gündelik hayatlarıyla

doğrudan alakalı olan insan hakları standartlarına ve uygulamalarına odaklanmalıdır. Meslek

grupları yalnızca insan haklarının ne olduğunu değil; aynı zamanda bu hakları gerçek hayattaki

vakalarda nasıl uygulayacaklarını da bilmelidir. Dolayısıyla eğitimin içeriği, o eğitimi alacak

meslek grubunun işlevine, bu işlevlerin yerine getirilmesinde insan haklarının nasıl

uygulanacağına ve o meslek grubunun özellikle karşılaşabileceği durumlardaki insan hakları

meselelerine odaklanmalıdır.32

(iii) Katılımcı ve duyarlılaştırıcı eğitim teknikleri

Eğitim programlarında, bu eğitimleri alan bireylerin aktif katılımlarını sağlayacak beyin fırtınası,

rol değişimi, grup çalışması, vaka çalışmaları, tartışmalar, saha ziyaretleri gibi yetişkinlere

yönelik katılımcı ve yaratıcı eğitim teknikleri, mümkünse görsel-işitsel malzemelerle birlikte,

kullanılmalıdır. İyi tasarlanmış alıştırmalar, eğitime katılan bireylerin hem insan haklarının

ihlaline katkıda bulunan (örneğin eğitimi alan kişilerin cinsiyet33

ya da ırka dair önyargılı tutum

ve davranışlarına ilişkin farkındalıklarını artırmak) hem de insan haklarını teşvik eden ve savunan

davranışlarını görebilmelerini ve ayırdına varabilmelerini sağlayacaktır.

(iv) Akran eğitimi

32 Örnek olarak, Devletler kolluk kuvvetleri, göç ve sınır güvenliği görevlileri, savcılar ve hizmet sağlayıcılara yönelik olarak, bu

grubun ırkçılık, ırk ayrımcılığı, yabancı düşmanlığı ve ilgili hoşgörüsüzlük konularında duyarlılığının artırılması için eğitim

programları tasarlama ve uygulama konusunda teşvik edilmektedir (bkz: Durban Gözden Geçirme Konferansı, çıktı belgesi, 75.

paragraf). Göç konularında çalışan yahut göçmen işçiler ve aile üyeleriyle temas halinde olan yetkililerin de Bütün Göçmen

İşçilerin ve Aile Üyelerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’nin içeriği konusunda bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. 33 Kadınlara Yönelik Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi’nin Kadına Yönelik Şiddet konulu 19 Sayılı Genel

Yorumu’nun (1992) 24 (b) paragrafında, Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi’nin etkili

bir biçimde uygulanabilmesi için kolluk kuvvetlerine ve diğer kamu görevlilerine toplum cinsiyet duyarlılığı eğitiminin

verilmesinin oldukça önemli olduğunu vurgulanmaktadır.

33

Polis memurlarının ve ordu mensuplarının, hoca-öğrenci öğretim modelinden ziyade kendi

meslektaşları tarafından eğitilmelerini içeren akran eğitimi yaklaşımı sayesinde ciddi kazanımlar

elde edilebilmektedir. Bu tür bir yaklaşım, eğiticilerin, eğitimi alan kişileri çevreleyen ve kendine

özgü nitelikleri olan mesleki kültürlere erişimlerinin olmasını sağlar. Akran eğiticiler, insan

hakları standartlarının eğitim sürecine tam anlamıyla ve tutarlı bir biçimde yansıtılması için

eğitimler esnasında insan hakları uzmanlarıyla birlikte çalışmalı ve bu uzmanlardan destek

almalıdır. Benzer bir biçimde, aynı meslek grubundaki insanlara yönelik olarak uluslararası

eğitim faaliyetleri ve değişim programlarının düzenlenmesi de teşvik edilmelidir.

(v) Özsaygının rolü

Eğitimi alan yetişkin bireyler kendi mesleki uzmanlıklarını ve deneyimlerini eğitime

taşıyacaklardır. Böyle bir aktarımın eğitime katacağı yarar takdir edilmeli ve bundan

faydalanılmalıdır. Eğitime katılanlar da, uzmanlık ve deneyim paylaşımının kolaylaştırıldığı,

mesleki bilgi ve deneyimlerin kayda alındığı ve insan haklarını yansıtan mesleki gururun teşvik

edildiği bir ortamın tesis edilmesini amaçlamalıdır.

(b) Devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik eğitimlerde, sahip

oldukları görev ve sorumlulukları ve kurumsal/örgütsel kültürlerini yansıtacak içeriğin

geliştirilmesi;

(i) Çok çeşitli meslek grubunu kapsayan devlet memurlarına (bkz. yukarıda 37 (a)) yönelik insan

hakları eğitiminin içeriği büyük ölçüde farklılık arz edecektir. Örneğin sosyal çalışmacılara34

yönelik insan hakları eğitimi, çocuklar, kadınlar, yaşlılar, engelli bireyler, mahpuslar, mülteciler,

göçmenler gibi hassas grupların korunması odaklı olabilir. Nitekim sosyal alanda yapılacak

çalışmalar, kamu yararına yönelik olarak devlet eliyle gerçekleştirilen bir fiilin bahsi geçen kişi

ve grupların insan haklarına bir tehdit teşkil etmesi durumunda gerekli korumayı sağlayabilir.

Yerel yönetimlerde çalışanlara35

yönelik olarak yapılacak insan hakları eğitimleri ise iktidarın

şeffaf ve hesap verebilir ve kamunun katılımını teşvik eden siyasi ve kurumsal süreçler yoluyla

kullanılması anlamına gelen iyi yönetişim bağlamında insan haklarına odaklanabilir. Diplomatlar

ise, temsil ettikleri devletlerin uluslararası insan hakları sistemine katkıda bulunmasını

sağlayabileceklerinden, bu meslek grubuna yönelik insan hakları eğitimleri, diğer hususların yanı

sıra, uluslararası insan hakları sözleşmeleri ve belgeleri ile insan hakları mekanizmalarına

odaklanabilir.

(ii) Polis memurlarına36

yönelik insan hakları eğitimleri, polis soruşturmaları, arama ve

yakalama, tutukluluk ve yargılama öncesi tutukluluk, güç ve silah kullanımı, toplumsal kargaşa,

olağanüstü hal ve iç çatışma durumlarında polislik, kabalığın kontrolüne ve yönetimine ilişkin

yasal tedbirler gibi polislikle ilgili çeşitli konulardaki insan hakları standartlarına değinmelidir.

Eğitimler, ayrıca, çocuklar, kadınlar, göçmenler, mülteciler ve engelli bireyler gibi özel koruma

34 Bkz: OHCHR, İnsan Hakları ve Sosyal Hizmetler: Sosyal Hizmet Eğitimi Veren Okullar ve Sosyal Hizmet Mesleği İçin El

Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.94.XIV.4). 35 Bkz: OHCHR, İnsan Haklarının Korunmasında İyi Yönetişim Uygulamaları (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No.

E.07.XIV.10). 36 Bkz: OHCHR kolluk kuvvetlerine yönelik insan hakları eğitimi paketi: İnsan Hakları ve Kolluk Kuvvetleri: Polise Yönelik

İnsan Hakları Eğitimi İçin El Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.96.XIV.5); İnsan Hakları ve Kolluk Kuvvetleri:

Polisin İnsan Hakları- Eğitimcinin El Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.03.XIV.1); ve Polise Yönelik İnsan

Hakları Standartları ve Uygulamaları: Genişletilmiş Cep Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.03.XIV.7).

34

gerektiren gruplara da odaklanmalıdır. Eğitimler, hedef gruba bağlı olarak, insan hakları

perspektifli iç kuralların oluşturulması, davranış kuralları, mesleğe giriş, hizmet içi eğitim ve adil

ve ayrımcı olmayan işe alım süreçleri, mesleğe yeni girenler için tarama süreçleri, toplum

polisliği stratejileri, şikâyet mekanizmalarının kurulması ve insan haklarının ihlal edildiği

vakalarda ivedi ve tarafsız soruşturma başlatma yükümlülüğü de dâhil olmak üzere polis komuta,

idare ve yönetimine ilişkin konuların da dâhil edilmesini gerektirebilir.

(iii) Cezaevi personeline37

yönelik insan hakları eğitimleri, eğitimi alan personelin, cezaevlerinin

yönetimine ilişkin uluslararası insan hakları standartlarını tanımalarını sağlamalı, cezaevi

personelinin vazifelerini yerine getirmelerinde insancıl ve etkili teknikler ile bunların demokratik

bir toplumdaki hukuki ve adli işlevlerini incelemelerini kolaylaştırmalı ve personeli, bu bilgileri,

yerine getirmekte oldukları günlük vazifelerinde uygulamaya hazırlamalıdır. Eğitimler, aşağıda

yer alan konularla ilgili insan hakları standartlarını kapsamalıdır:

Mahpuslar ve alıkonulan kişilerin tutuldukları yerler; HIV/AIDS de dâhil olmak üzere

mahpusların fiziksel ve ruhsal sağlığı; çocuklar, kadınlar, engelli bireyler ve nezarethanede

tutulan kişiler de dâhil olmak üzere özel kategoride bulunan mahpuslar ve alıkonulan kişilere

gösterilecek muameleler; cezaevi kayıtları; cezaevi yönetimi, disiplin ve şikâyet usulleri; aileler,

yasal temsilciler ve tıbbi personelle kurulacak olanlar da dâhil olmak üzere dış dünyayla temas;

inanç ve ibadet özgürlüğü; cezaevinde çalışma (örneğin çalışma koşulları ve ücret konuları);

eğitim ve eğlence ve dinlenme faaliyetleri.

(iv) Ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimleri, bu kişilerin çatışmalardaki rolleriyle

ilgili olanların yanı sıra, savaş halinde olmanın ötesine geçen modern profesyonel askerlikle ilgili

olan konuları da kapsayan uluslararası insan hakları normlarını ve standartlarını ele almalıdır. Bu

konular, ordu mensuplarının yerine getirdiği polislik vazifelerini, olağanüstü hal durumlarında

kamu düzeni ve güvenliğinin korunması görevini ve uluslararası barış gücü operasyonlarına

katılımı da içermelidir. Bahsi geçen vazifelerin etkili, profesyonel ve insancıl bir biçimde ifa

edilmesi, insan hakları konusunda bilgi ve duyarlılığa sahip olunmasını ve bu bilgi ve duyarlılığın

ordunun gündelik işleyişine uygulanmasını sağlayacak becerileri zorunlu kılar. Bugüne dek ordu

mensuplarına yönelik olarak gerçekleştirilen geleneksel eğitimlerin birçoğunda, yalnızca 1949

Cenevre Sözleşmeleri ve ek protokollerinin de aralarında bulunduğu silahlı çatışmalara ilişkin

uluslararası hukuka (bir diğer adıyla insancıl hukuka) değinilmiş; ayrı bir insan hakları eğitimi ise

çarpıcı bir biçimde eksik bırakılmıştır.

(c) Öğretim araçları ve yukarıda anılan yöntemleri yansıtacak eğitim materyallerinin

geliştirilmesiyle ilgili olarak ise, mevcut ders kitapları ve kılavuzlar, insan hakları ilkelerine

uymaları ve hedeflenen gruba doğrudan hitap etmeleri amacıyla gözden geçirilip düzeltilmelidir.

37 Bkz: OHCHR, cezaevi personeline yönelik eğitim paketi: İnsan Hakları ve Cezaevleri: Cezaevi Personeline Yönelik İnsan

Hakları Eğitimi İçin El Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.04. XIV.1); İnsan Hakları ve Cezaevleri: Adaletin

İdaresine İlişkin Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri Derlemesi (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.04.XIV.4); İnsan

Hakları ve Cezaevleri: Cezaevi Personeline Yönelik İnsan Hakları Eğitiminde Eğiticinin El Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları,

Satış No. E.04. XIV.6); ve İnsan Hakları ve Cezaevleri – Cezaevi Personeline Yönelik Uluslararası İnsan Hakları Standartları Cep

Kitabı (Birleşmiş Milletler Yayınları, Satış No. E.04.XIV.5).

35

(c) Öğrenme ve çalışma ortamı

45. İnsan hakları eğitimi ancak insan haklarının fiili olarak uygulandığı bir ortamda

gerçekleştirilebilir. Bu amaçla, aşağıda yer verilen stratejiler uygulanabilir:

(a) Mesleğin tüm alanlarına insan hakları standartlarının açık bir biçimde dâhil edilmesini

öngören davranış kuralları, meslek mensuplarının uyacağı etik ilkeler ve meslek kuralları gibi net

ve herkese açık politika belgeleri ile personelin hak ve sorumluluklarına ilişkin şartlar bildirisi

gibi belgelerin geliştirilmesi ve kabul edilmesi;

(b) İnsan hakları etkinlikleri, yarışmaları, ödülleri ve burslarıyla, insan hakları alanındaki

başarıların tanınıp takdir edilmesinin teşvik edilmesi;

(c) Resmi eylem planlarının (örneğin ırkçılığa, ayrımcılığa ya da toplumsal cinsiyete dayalı

şiddete karşı vs.) kabulü yolu da dâhil olmak üzere kolluk kuvvetleri, yerel yönetimler, ordu

mensupları ve diğer topluluklar arasında etkileşimin teşvik edilmesi.

3. Aktörler

46. Eylem planının bu bölümünün uygulanmasındaki temel sorumluluk, devlet memurları, kolluk

kuvvetleri ve ordu mensuplarından sorumlu ve hükümetin diğer birimlerinin (örneğin maliye

bakanlığı) yanı sıra yerel yönetimlerle de işbirliğinde bulunarak çalışacak bakanlıklardadır.

Ülkenin yapısına bağlı olarak bu bakanlıklar Kamu Yönetimi Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı,

Adalet Bakanlığı yahut Savunma Bakanlığı olabilir.

47. Bu aktörler aşağıda yer verilen çeşitli ulusal kurum ve kuruluşlarla yakın bir şekilde çalışmak

durumundadır:

(a) Devlet memuru yetiştiren kolejler, devlet okulları, polis ve asker okulları;

(b) Devlet memurları ve kolluk kuvvetlerinin sendikaları;

(c) İçişleri, savunma ve insan haklarına ilişkin meclis komisyonları ve danışma kurulları da dâhil

olmak üzere ilgili yasa yapıcı organlar;

(d) Belediyeler, özellikle de UNESCO Irkçılığa ve Ayrımcılığa Karşı Kentler Koalisyonu gibi

ulusal ve bölgesel ağlara ve oluşumlara üye olanlar;

(e) Kamu denetçisi ve insan hakları komisyonları gibi ulusal insan hakları kurumları;

(f) Ulusal ve yerel ölçekteki insan hakları eğitim ve kaynak merkezleri;

(g) Hükümet dışı kuruluşlar.

48. Diğer paydaşlar ise:

36

(a) Medya;

(b) Dini kurumlar;

(c) Topluluk önderleri ve yerel topluluklara ait kurumlar;

(d) Yerli halklar ve azınlıklar;

(e) İş dünyası.

E. Ulusal uygulama süreci

1. Adımlar

49. Üye Devletler bu eylem planının uygulanmasında her ülkenin bağlamı, öncelikleri ve

kapasitesine uygun olarak ve önceki çabalara da dayanarak gerçekçi hedefler ve araçlar tespit

etmelidir.

50. Yüksek öğretimde insan hakları eğitimine ve devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve ordu

mensuplarına yönelik insan hakları eğitimlerine dair ulusal ölçekte planlama, uygulama ve

ölçme-değerlendirmeyi kolaylaştıracak dört adıma aşağıda yer verilmektedir. Bu süreçler,

mümkün olan ilgili tüm ulusal aktörlerin katılımıyla yürütülmelidir (bkz. yukarıda Bölüm C.3 ve

D.3).

1. Adım: Yüksek öğretimde insan hakları eğitimi ile devlet memurları, kolluk kuvvetleri ve

ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitiminde mevcut durum analizi

Eylemler

Yukarıdaki C ve D bölümlerinde yer verilen stratejileri hatırda tutarak:

• Ulusal ölçekli mevcut durum analizi çalışmasına hazırlık olarak, ele alınan her alan (mümkünse

farklı kategoriler şeklinde yüksek öğretim, devlet memurları, kolluk kuvvetleri, ordu mensupları)

için aşağıdaki konularda bilgi toplanması38

;

• Hâlihazırda uygulanmakta olan girişimler ve bu girişimlerin eksiklikleri ve sorun alanları

da dâhil olmak üzere yüksek öğretimde insan hakları eğitimi ile devlet memurları, kolluk

kuvvetleri ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimlerinin mevcut durumu.

• Mevcut politikalar ve mevzuat.

• Yerel, ulusal ve bölgesel düzeydeki mevcut iyi uygulamalar, kaynaklar ve araçlar.

38 Her bir konuda yer alan hedef alanları ve aktörlerin çeşitliliği göz önünde bulundurulduğunda, mevcut durum analizi çalışması

ya hükümetin içinde koordinasyon görevini üstlenen birim tarafından üstlenilecek bir çalışmayla ya da her bir hedef alanı için en

çok ilgili olan aktör/ler tarafından yapılacak ayrı çalışmalarla gerçekleştirilebilir.

37

• İnsan hakları eğitimine ve bahsi geçen alanlarda yapılacak eğitimlere etkide bulunabilecek

tarihsel ve kültürel bağlam.

• Hâlihazırda müdahil olan aktörler (hükümet kuruluşları, insan hakları ulusal kurumları,

araştırma enstitüleri, hükümet dışı kuruluşlar ve diğer sivil toplum aktörleri).

• Tamamlayıcı nitelikteki çalışmalar (barış eğitimi, küresel eğitim, kültürlerarası eğitim,

uluslararası anlayış için eğitim, demokratik yurttaşlık ve değerler eğitimi gibi konularla

alakalı üniversite programları ve meslek mensuplarına yönelik meslek etiği programları, vs).

• Mevcut insan hakları eğitimi girişimleri ile etkili uygulamaların ve programların tespiti.

• Yukarıda bahsi edilen alanlardaki temel unsurların avantajlarının, dezavantajlarının,

fırsatlarının ve kısıtlarının tespiti.

• Uygulama safhasında sonuçlara gidilmesi.

• Kazanılan avantajlardan ve öğrenilen derslerden nasıl faydalanacağının, fırsatların nasıl

kullanılacağının ve dezavantajlı noktalar ile mevcut kısıtların giderilmesi için gerekli olan

tedbirlerin neler olacağının belirlenmesi.

Çıktılar

• Ulusal ölçekli mevcut durum analizi çalışmasının hazırlanması ve bu çalışmanın sonuçlarının

ulusal uygulama stratejisinin geliştirilmesine kolaylık sağlaması için ülke çapında

yaygınlaştırılması.

2. Adım: Önceliklerin belirlenmesi ve ulusal uygulama stratejisinin oluşturulması, hedef ve

önceliklerin tayini ve uygulama faaliyetlerinin (en azından 2010-2014 dönemi için)

belirlenmesi

Eylemler

• Hedeflenen her alan için temel amaçların tanımlanması.

• Bu eylem planının referans olarak kullanılarak hedeflerin tayin edilmesi

• Ulusal ölçekli mevcut durum analizi çalışmasının bulguları temelinde, en acil ihtiyaçların

ve/veya mevcut fırsatların dikkate alındığı bir öncelik tespitinin yapılması

• Etki yaratacak müdahalelere odaklanılması ve geçici faaliyetler yerine sürdürebilir değişim

yaratacak önlemlere öncelik verilmesi

• Farklı aktörler arasında ittifakların kurulmasının ve sinerjilerin yaratılmasının teşvik edilmesi

• Aşağıdaki hususların belirlenmesi:

• Girdiler—mevcut kaynakların tahsisi (insan kaynağı, mali kaynak, zaman)

•Faaliyetler (görevler, sorumluluklar, zaman planı ve aşamalar)

•Ulusal uygulama stratejisinin koordinasyonunu sağlayacak mekanizmalar

•Çıktılar—mevzuat, davranış kuralları, eğitim materyalleri (yeni ya da gözden geçirilmiş),

eğitim programları, ayrımcılık karşıtı politikalar, vb. somut çıktılar

•Netice—erişilecek sonuçlar

Çıktılar

• Ulusal uygulama stratejisi

3. Adım: Uygulama ve İzleme

38

Eylemler

• Ulusal uygulama stratejisinin ilgili birim ve paydaşlara dağıtımının yapılması ve planlanan

faaliyetlerin bu aktörlerin işbirliğiyle gerçekleştirilmesi

• Daha önceden tespit edilen aşamaların uygulanmasının izlenmesini

Çıktılar

• İlerleme raporları

4. Adım: Ölçme-Değerlendirme

Eylemler

• Uygulamanın gözden geçirilmesi ve faaliyetlerin geliştirilip güçlendirilmesine aracılık edecek

öz değerlendirme ve bağımsız ölçme-değerlendirme yöntemlerinin oluşturulması ve kabulü

• Arzulanan sonuçların ne ölçüde başarıldığının tespiti, yaygınlaştırılması ve kaydedilmesi

Çıktılar

• Ulusal uygulama stratejisinin sonuçlarına ilişkin ulusal rapor(lar)

• Edinilen dersler ışığında gelecekte yapılması gereken faaliyetlere ve işlere yönelik tavsiyeler

2. Koordinasyon

51. Uygulamadaki esas sorumluluk, ulusal uygulama stratejisinin geliştirilmesini, uygulanmasını

ve uygulamaların izlenmesini koordine etmekle görevli bir irtibat birimi tespit edecek

hükümettedir. Koordinasyon görevini üstlenen irtibat birimi, ilgili diğer birimler, bakanlıklar ve

ulusal aktörlerle yakın ilişkiler kuracaktır. Bu birim, aynı zamanda, ülkenin Birleşmiş Milletler

insan hakları mekanizmalarına (sözleşme organları39

, özel raportörler ve Evrensel Periyodik

İnceleme) sunacağı raporlara, bu eylem planı çerçevesinde gerçekleştirilen insan hakları

eğitimleri ve öğretimi konusundaki ilerlemelerin dâhil edilmesini sağlamakla da sorumlu

olmalıdır.

52. Koordinasyonu sağlayacak irtibat birimi, yukarıdaki hususlara ilaveten, kaydedilen

ilerlemelerin paylaşılması ve ikinci aşamanın sonuna gelindiğinde hükümetin sunacağı nihai

ulusal değerlendirme raporunun hazırlanması ve teslim edilmesi için Birleşmiş Milletler İnsan

Hakları Yüksek Komiserliği’yle de temas halinde olacaktır.

39 Bkz: “Ortak temel belge ve sözleşme odaklı belgeler de dâhil olmak üzere uluslararası insan hakları sözleşmeleri çerçevesinde

sunulacak raporlara ilişkin uyumlulaştırılmış kılavuzlar” (HRI/GEN/2/Rev.6), 43. paragraf,

http://www2.ohchr.org/english/bodies/icm-mc/docs/9th/HRI-GE-2-Rev6.doc.

39

F. Uluslararası işbirliği ve destek

53. Ulusal uygulama stratejisinin desteklenmesine yönelik olarak devletlerin insan hakları eğitimi

ve öğretimi yürütme kapasitelerini güçlendirecek uluslararası işbirliği ve destek sağlanacaktır. Bu

destek aşağıdaki birimler tarafından sağlanabilir:

(a) Özelleşmiş organları ve Birleşmiş Milletler Üniversitesi de dâhil olmak üzere Birleşmiş

Milletler sistemi40

;

(b) Sosyal refah, tıbbi ve sağlık hizmetleri, uyuşturucu ve kaçakçılığın önlenmesi, mülteciler, göç

ve sınır güvenliği ve ceza usulü ile ilgili olanlar da dâhil olmak üzere Birleşmiş Milletler’e bağlı

profesyonel eğitim kurumları;

(c) Birleşmiş Milletler tarafından yetkilendirilen Barış Üniversitesi (UPEACE);

(d) Uluslararası ölçekte faaliyet gösteren diğer hükümetler-arası kuruluşlar;

(e) Bölgesel ölçekte faaliyet gösteren hükümetler-arası kuruluşlar;

(f) Uluslararası ve bölgesel çapta faaliyetler gösteren ilgili mesleki ağlar;

(g) Yüksek öğretim kurumlarının uluslararası ve bölgesel düzeydeki ağları;

(h) Uluslararası ve bölgesel hükümet dışı kuruluşlar;

(i) Uluslararası ve bölgesel insan hakları kaynak ve belge merkezleri;

(j) Uluslararası ve bölgesel finans kurumları (Dünya Bankası, bölgesel kalkınma bankaları, vs.)

ile ikili fon ajansları;

(k) Çok taraflı ve ikili kalkınma ajansları.

54. Bu eylem planının uygulanması esnasında kaynakların maksimize edilmesi, tekrarlardan

kaçınılması ve bütünlüğün sağlanması için bu aktörlerle yakın işbirliğinde bulunulması şarttır.

55. Bahsi geçen kurum ve kuruluşlar aşağıda yer verilen sorumlulukları üstlenebilirler:

(a) Ulusal uygulama stratejisinin geliştirilmesinde, uygulanmasında ve izlenmesinde hükümetlere

destek vermek;

40 Birleşmiş Milletler insan hakları mekanizmalarının, insan hakları eğitimi ve öğretimi konusunu düzenli olarak Üye Devletlere

dikkatine getirdiğinin hatırda tutulması önemlidir. Örneğin sözleşme organları, Taraf Devletlerin sunduğu raporları incelerken,

devletlerin insan hakları eğitimlerini gerçekleştirme yükümlülüğüne vurgu yapabilmekte ve bu vurguya nihai gözlemlerinde yer

verebilmektedir. İnsan Hakları Konseyi’nin tematik ve ülke mekanizmaları (özel usuller ve çalışma grupları) ise raporlarında

insan hakları eğitimi ve öğretimi konusundaki gelişmelere yer verebilmektedir. İnsan hakları eğitimi ve öğretime yer verilen bir

diğer platform da Evrensel Periyodik İncelemedir. Bunlara ilaveten, 1974 tarihli Uluslararası Anlayış, İşbirliği ve Barış Eğitimi ile

İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerle İlgili Eğitime İlişkin UNESCO Tavsiye Kararı’nın uygulanmasının izlenmesine ilişkin

UNESCO dâhilinde özel bir mekanizma da bulunmaktadır.

40

(b) Ulusal ve yerel hükümet dışı kuruluşlar, meslek örgütleri, yüksek öğretim kurumları, insan

hakları ulusal kurumları ve diğer sivil toplum örgütleri başta olmak üzere müdahil olan diğer

ulusal aktörlere destek sağlamak;

(c) İyi örnek ve uygulamaları, mevcut materyalleri, kurumları ve programları tespit edip, bunlara

ilişkin bilgileri derlemek ve yaygınlaştırmak suretiyle her düzeyde paylaşımı kolaylaştırmak;

(d) İnsan hakları eğitimi ve öğretiminde yer alan aktörler arasındaki mevcut ağları desteklemek

ve yenilerinin her düzeyde oluşturulmasını teşvik etmek.

G. Koordinasyon ve Ölçme-Değerlendirme

56. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde

yer alan ilgili birimlerle, özellikle de yüksek öğretimle alakalı olarak UNESCO ile ve diğer

aktörlerle işbirliğinde bulunarak Dünya Programı’nın ikinci aşamasının uluslararası düzeyde

koordinasyonunu sağlayacak ve farkındalık arttırıcı girişimleri teşvik edecektir.

57. İkinci aşamanın sonlanacağı 2015 tarihinin ilk aylarında, her ülke bu eylem planı

çerçevesinde yapmış oldukları faaliyet ve işlerin değerlendirmesini, özellikle de C, D ve E

bölümleri ışığında, değerlendirmesini gerçekleştirecektir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları

Yüksek Komiserliği, Üye Devletlere nihai ulusal değerlendirme raporlarını sunmaları için çağrıda

bulunacak ve Komiserlik, 2015 senesinde İnsan Hakları Konseyi’ne sunulmak üzere, kendisine

sunulan ulusal değerlendirme raporlarına dayanarak küresel bir rapor hazırlayacaktır.

41

EK

İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ DÜNYA PROGRAMI İKİNCİ AŞAMA EYLEM PLANI’NIN

KABULÜNE İLİŞKİN 30 EYLÜL 2010 TARİHLİ VE 15/11 SAYILI İNSAN HAKLARI

KONSEYİ KARARI

15/11. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı: İkini aşama eylem planının kabulü

İnsan Hakları Konseyi,

Devletlerin, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar

Uluslararası Sözleşmesi ve diğer insan hakları sözleşmelerinde yer verildiği üzere, insan

haklarına ve temel özgürlüklerine saygı gösterilmesini güçlendirmeyi amaçlayan eğitimi sağlama

yükümlülüklerinin olduğunu teyit ederek,

Genel Kurul’un, Kamunun İnsan Hakları Konusunda Bilgilendirilmesi Dünya

Kampanyası’nın ilan ettiği 8 Aralık 1988 tarihli ve 43/128 kararını; Genel Kurul’un, diğer

hususların yanı sıra, Konsey’in insan hakları eğitimi ve öğretimini teşvik etmesine karar verdiği

10 Aralık 2004 tarihli 59/113A, 14 Temmuz 2005 tarihli 59/113B ve 15 Mart 2006 tarihli 60/251

sayılı kararlarını; ve İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı’nı birbirini takip eden aşamalar

halinde yapılandıran 20 Aralık 2005 tarihli ve 2005/61 sayılı İnsan Hakları Komisyonu kararını

ve 24 Ağustos 2006 tarihli ve 2006/19 sayılı İnsan Haklarının Teşvik Edilmesi ve Korunması Alt

Komisyonu kararını hatırlayarak,

28 Eylül 2007 tarihli ve 6/9 ve 6/24 sayılı kararların yanı sıra, 24 Eylül 2008 tarihli 9/12, 25

Mart 2009 tarihli 10/3 ve 1 Ekim 2009 tarihli 12/4 sayılı kararları da hatırda tutarak,

Dünya Programı’nın birbirini takip eden aşamalar halinde yapılandırıldığını; örgün ve

yaygın eğitimi kapsayacak şekilde kapsamlı bir süreç olarak tasarlandığını; ve Üye Devletlerin,

Dünya Programı uyarınca, ilk ve orta dereceli okul sistemlerinde insan hakları eğitimini

uygulamaya devam ederken, aynı zamanda da Dünya Programı’nın yüksek öğretimde insan

hakları eğitimi ile tüm düzeylerdeki öğretmen ve eğitmenlere, devlet memurlarına, kolluk

kuvvetlerine ve ordu mensuplarına yönelik insan hakları eğitimlerine eğilen yeni odağının

gerektirdiği tedbirleri almaları gerektiğini akılda tutarak,

1. İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nin, Üye Devletler ile istişare ederek ve başta Birleşmiş

Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) olmak üzere hükümetler arası kuruluşlar ve

hükümet dışı aktörlerle işbirliğinde bulunarak hazırladığı İnsan Hakları Eğitimi Dünya

Programı’nın ikinci aşama taslak eylem planını (2010-2014)41

memnuniyetle kaydeder;

2. İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programı İkinci Aşama Eylem Planı’nı (2010-2014) kabul eder;

3. Tüm Devletleri ve uygun olduğu takdirde ilgili paydaşları, Dünya Programı çerçevesinde

girişimlerde bulunmaya ve özellikle de kapasiteleri dâhilinde eylem planını uygulamaya teşvik

eder;

41 A/HRC/15/28.

42

4. İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nden, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü

ile yakın bir işbirliğinde bulunarak, ulusal uygulamayı ve uygun olan hallerde eylem planını

teşvik etmesini, talep edildiğinde gerekli teknik desteği sağlamasını ve ilgili uluslararası

çalışmaları koordine etmesini rica eder;

5. Birleşmiş Milletler sisteminde yer alan ilgili organ, birim ve ajansların yanı sıra diğer tüm

uluslararası ve bölgesel ölçekte çalışan hükümetler arası ve hükümet dışı kuruluşları, yetkileri

dâhilinde, bu eylem planının ulusal uygulamasına yönelik teknik desteği teşvik etmeye ve talep

edildiği takdirde bu teknik desteği sağlamaya davet eder;

6. Mevcut tüm insan hakları ulusal kurumlarına, eylem planıyla uyumlu insan hakları eğitimi

programlarının gerçekleştirilmesine destek vermeleri çağrısında bulunur;

7. İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nden ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür

Örgütü’nden eylem planının devletlere ve hükümetler arası ve hükümet dışı kuruluşlara

dağıtımını gerçekleştirmesini rica eder;

8. Dünya Programı’nın uygulanmasını 2012 yılındaki aynı gündem içinde takip etmeye karar

verir ve İnsan Hakları Komiserliği’nden, mevcut kaynaklardan yararlanarak, Dünya Programı’nın

uygulanmasına ilişkin ilerleme raporunu hazırlamasını ve Konsey’e, 2012 yılının son

oturumunda sunmasını rica eder.

31. Oturum, 30 Eylül 2010 [Oylamaya sunulmadan kabul edilmiştir.]