Poradnik dla służby bhp i pracodawców

• Szkolenia bhp• Służba bhp• Ocena ryzyka zawodowego• Wypadki przy pracy• Pierwsza pomoc• Ochrona ppoż.• Dokumenty bhp

ISBN 978-83-269-8945-2

9 7 8 8 3 2 6 9 8 9 4 5 2

UO

H 6

0

Cena brutto: 169,00 zł

Poznaj pełną ofertę na:

Kompendium

BHP

KOM

PEN

DIU

M B

HP

Tom 1

Redakcja nie ponosi odpow

iedzialności za ewentualne nieprawidłowości w funkcjonowaniu programów oraz szk

ody pow

stał

e w

wyn

iku

ich

dzia

łani

a.

DOKUMENTACJAKompendium BHP. Tom 1

Wiedza i Praktyka Sp. z o.o.tel.: 22 518 29 29faks: 22 617 60 10e-mail: cok@wip.pl

PortalBHP.pl

FOH0007

BDO: 000008579

TOM I

Nie

zbęd

na dokumentacja bhp na płycie CD w

prezencie!

v a d e m e c u m b h p

Więcej porad znajdziesz na

Nasze inne publikacje:

Książkę poleca:

Kompendium bhp to poradnik, który przedstawia najważniejsze aspekty dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajdziesz tu m.in. praktyczne przykłady wyjaśniające zastosowanie przepisów dotyczących bhp i orzecznictwo sadów, szczególnie pomoce w procesie postępowania powypadkowego.

Tom 1 zawiera zagadnienia dotyczące szkoleń bhp, służby bhp, wypadków przy pracy, oceny ryzyka zawodowego, pierwszej pomocy i ochrony ppoż.

Tom 2 dotyczy zagadnień związanych z prawami i obowiązkami pracowników, ochro-ną pracowników młodocianych i kobiet, ergonomią w miejscu pracy, hałasem. Omó-wione zostały także środki ochrony indywidualnej i zbiorowej, chemia w miejscu pracy i warunki pracy.

Płyty CD zawierają niezbędne materiały dotyczące omawianych zagadnień.

UOH 60 okladka.indd 1 24.01.2020 14:33

BEZPŁATNE KONTO TESTOWE na PortalBHP.pl 48 h dostępu do zasobów portalu

Jesteś zainteresowany płatną subskrypcją? Zadzwoń do nas lub napisz e-mail. Nasi konsultanci dopasują najlepszą ofertę dla Ciebie.

PortalBHP.pl dostępny jest 24h/7 dni w tygodniu na laptopie, telefonie i tablecie.

Korzystaj wygodnie z wiedzy gdziekolwiek jesteś!

Zamówienia przyjmuje Centrum Obsługi Klienta: 22 518 29 29, e-mail: cok@wip.pl.

ponad 200 wzorów

dokumentów, instrukcji

i ocen ryzyka

raz w tygodniu przegląd najnowszych

porad i aktualności

poradyna e-mail 24/7

wideoblogi tematyczne alert prawny

po każdej ważnej zmianie prawnej

około 100 ocenryzyka zawodowego i list kontrolnych bhp

Możesz z niego korzystać na swoim laptopie, tablecie czy telefonie

LAT NA RYNKU! 10

ponad 4000 porad, analiz

i dobrych praktyk

ponad 100 materiałów szkoleniowych,

tj. prezentacji, filmów, testów i ćwiczeń oraz gier

Chcesz wiedzieć więcej i być na bieżąco

ze zmianami w bhp?

W celu zakupu książki zapraszamy do kontaktu z naszym Centrum Obsługi Klienta:

WIĘCEJ NA: FABRYKAWIEDZY.com ORAZ FACEBOOK.COM/WIEDZAIPRAKTYKA

22 617 60 10 cok@wip.pl@22 518 29 29

Zobacz nasze fachowe publikacje na:

Już dziś odwiedź nasz sklep i poznaj ofertę publikacji

z kategorii BHP

https://fabrykawiedzy.com/praca/bhp-instalacje-elektryczne.html

UOH 60 okladka.indd 2 24.01.2020 14:33

Kompendium bhptom IWydanie 3

1.indd 1 24.01.2020 14:24

Autorzy:Józef M. Boguszewski – specjalista ds. bezpieczeństwa procesów przemysłowych, ekspert w zakresie oceny ryzyka zawodowego i systemów zarządzania bezpieczeństwem,Mariusz Foremniak – główny specjalista ds. bhp, prawnik,Aneta Mościcka – prawnik, dziennikarz,Jan M. Pióro – specjalista z zakresu prawa pracy, biegły sądowy w dziedzinie bhp,Przemysław Ł. Siemiątkowski – prawnik, specjalista ds. bhp,Piotr Skura – Koordynator Krajowy Pierwszej Pomocy Polskiego Czerwonego Krzyża,Robert Widzisz – prawnik, główny specjalista ds. bhp, doktorant w Katedrze Prawa Karnego i Kryminologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach,Jerzy Wroński – specjalista i rzeczoznawca ds. bhp, były zastępca Głównego Inspektora Pracy,Lesław Zieliński – były główny inżynier zarządzania bezpieczeństwem pracy, rejestrowany audytor pomocniczy SZBP wg ISRS,Tomasz Zwolak – prawnik specjalizujący w prawie pracy.

Kierownik Grupy Tematycznej: Alina Sulgostowska

Redaktor: Agnieszka Gawrońska

Wydawca: Rafał Kępka

Koordynator produkcji: Mariusz JezierskiOpracowanie graficzne i łamanie: Raster studio

Drukarnia: KRM Druk

ISBN: 978-83-269-8945-2 UOH 60Nr rejestrowy BDO: 000008579Wydanie 3

Cena brutto: 169 zł

Informacje i zamówienia:e-mail: cok@wip.plinfolinia: 22 518 27 27faks: 22 518 27 50

Wiedza i Praktyka Sp. z o.o.ul. Łotewska 9A, 03-918 WarszawaNIP: 526-19-92-256Numer KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy

Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 złtel. : 22 518 29 29, faks: 22 617 60 10© Copyright by Wiedza i Praktyka Sp. z o.o. Warszawa 2020 r.Publikacja „Kompendium BHP” chroniona jest prawem autorskim. Przedruk i sprzedaż tych materiałów bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło.Publikacja „Kompendium BHP” została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i z wykorzystaniem wyso-kich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów i konsultantów. Zaproponowane w publikacji „Kompendium BHP” wskazówki, porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej i dotyczą sytuacji typowych. Ewentualne zasto-sowanie się do nich powinno być skonsultowane z wykwalifikowanym specjalistą lub ekspertem w celu uwzględnienia indywidualnych okoliczności związanych z daną sprawą, w związku z czym zastosowanie lub wykorzystanie w jakikol-wiek sposób informacji zawartych w tych materiałach następuje na własne ryzyko i odpowiedzialność osoby tego doko-nującej. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowiska organów i urzędów państwowych.

1.indd 2 24.01.2020 14:24

3

Spis treściRozdział 1. SzKolenia bhp ................................................................................................ 11

1.1. Szkolenia wstępne i okresowe bhp ............................................................................. 11Zadania pracodawcy i pracownika ........................................................................................ 11Powstrzymanie się od wykonywania pracy ........................................................................ 12Zakres przedmiotowy rozporządzenia ................................................................................. 13Definicje ........................................................................................................................................... 14Obowiązki pracodawcy .............................................................................................................. 15Cel szkolenia ................................................................................................................................... 18Prowadzenie szkolenia bhp ...................................................................................................... 25Obowiązki organizatora szkolenia ......................................................................................... 27Rodzaje szkoleń ............................................................................................................................ 27Program szkolenia wstępnego i okresowego .................................................................... 28Szkolenie wstępne ....................................................................................................................... 30Cel instruktażu ogólnego i stanowiskowego ..................................................................... 30Ramowy program instruktażu ogólnego ............................................................................ 32Tematy programu instruktażu ogólnego ............................................................................ 48Prowadzenie instruktażu ogólnego ...................................................................................... 54Prowadzenie instruktażu stanowiskowego ........................................................................ 55Potwierdzenie odbycia instruktażu stanowiskowego .................................................... 57Szkolenia bhp pracodawcy ....................................................................................................... 58Szkolenie okresowe bhp ............................................................................................................ 59Terminy szkoleń okresowych ................................................................................................... 62Egzamin sprawdzający przyswojoną wiedzę ..................................................................... 66Podnoszenie kwalifikacji zawodowych ................................................................................ 67Wejście w życie przepisów dotyczących szkoleń bhp .................................................... 68

1.2. Nie każde szkolenie bhp można przeprowadzić w formie e-learningu 68Niższy koszt e-learningu ............................................................................................................ 68E-learning nie jest bez wad ....................................................................................................... 69Tradycja czy e-learning .............................................................................................................. 70Szkolenie bhp z pasją. Praktyczne, subiektywne wskazówki ....................................... 71Najlepiej rozpocząć od siebie .................................................................................................. 71

1.indd 3 24.01.2020 14:24

4

Kompendium bhp

Planowanie szkolenia jest inwestycją ................................................................................... 72Forma przekazu powinna wyróżniać szkolenie ................................................................ 72

1.3. Szkolenie bhp w formie e-learningu ........................................................................... 73Podstawa prawna ......................................................................................................................... 76

Rozdział 2. Służba bhp .......................................................................................................... 79

2.1. Doradztwo i kontrola w zakresie bhp ........................................................................ 79

2.2. Odpowiedzialność karna służby bhp ........................................................................ 95Nieumyślne narażenie i tzw. czynny żal ............................................................................... 96Pracodawca odpowiedzialny za bhp w firmie ................................................................... 97Odpowiedzialność kilku osób za przestępstwo ................................................................ 98Odpowiedzialność karna służby bhp .................................................................................... 99

2.3. Bezpieczeństwo nie tylko zadaniem dla służb bhp ........................................... 100Bezpieczeństwo pracy nie musi kojarzyć się z nudą ....................................................... 101Określenie zasad zachowania .................................................................................................. 102Zaangażowanie wszystkich pracowników ......................................................................... 102

2.4. Służba bhp z zewnątrz w dużych firmach ............................................................... 102UE: W kwestii bezpieczeństwa nie zawsze można korzystać z usług zewnętrznych ................................................................................................................. 103Stanowisko sądów nie jest jednolite ..................................................................................... 104Pierwszeństwo mają kompetentni pracownicy firmy .................................................... 104

2.5. Wynagrodzenie pracownika służby bhp .................................................................. 105

2.6. Prowadzenie (nie tylko) trudnych rozmów z pracownikami ....................... 106Błędy podczas rozmów z pracownikiem ............................................................................. 106Efektywna rozmowa .................................................................................................................... 107Ocena samego siebie po rozmowie ...................................................................................... 109

2.7. Dawanie informacji zwrotnych ....................................................................................... 110Efektywny feedback ................................................................................................................... 111Model kanapki ............................................................................................................................... 113Odbiór feedbacka ........................................................................................................................ 113Efektywny feedback – ćwiczenia ............................................................................................ 114

2.8. Motywacja do bezpiecznej pracy ................................................................................. 115Co motywuje pracowników ..................................................................................................... 116Nie tylko finanse ........................................................................................................................... 118

1.indd 4 24.01.2020 14:24

5

Spis treści

Warunki pracy ................................................................................................................................ 118Wytyczanie celów ......................................................................................................................... 119Wsparcie kierownictwa .............................................................................................................. 119Konstruktywna informacja zwrotna ...................................................................................... 119Wspólny posiłek ............................................................................................................................ 120

2.9. Organizacja pracy ................................................................................................................... 1216 sposobów na lepszą organizację pracy ........................................................................... 121

2.10. Szukanie winnego czy osobista odpowiedzialność pracownika .............. 126Osobista odpowiedzialność ..................................................................................................... 127Czas .................................................................................................................................................... 127Zmiana winy na odpowiedzialność ....................................................................................... 127

2.11. Coaching w służbie... przełożonego ............................................................................ 128Budowanie dobrego kontaktu ................................................................................................ 128Cechy dobrego coacha .............................................................................................................. 128Kto pyta – prowadzi ..................................................................................................................... 129Wpływ coachingu na pracę ...................................................................................................... 130

2.12. Liczy sie efektywna forma szkoleń bhp ................................................................... 130Przygotowanie szkolenia ........................................................................................................... 131Metody pracy ................................................................................................................................. 132Pomoce szkoleniowe .................................................................................................................. 132Kontrola celów .............................................................................................................................. 132Zakończenie szkolenia ............................................................................................................... 133

2.13. Dobry początek szkolenia a aktywne uczestnictwo ........................................ 133Język i humor ................................................................................................................................. 135

Rozdział 3. WypadKi pRzy pRacy i choRoby zaWodoWe ................... 137

3.1. Wypadki przy pracy ............................................................................................................... 137Definicja wypadku przy pracy ................................................................................................. 138Świadczenie pracy ...................................................................................................................... 139Informowanie przełożonego o wypadku ........................................................................... 140Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy ................................................... 140Zespół powypadkowy – powołanie i skład ....................................................................... 140Protokół powypadkowy ............................................................................................................ 141Sprostowanie protokołu powypadkowego ...................................................................... 144Zaniechanie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku ............................................. 145Wątpliwości prawne ................................................................................................................... 145Związek między nagłością i zewnętrzną przyczyną a pracą ....................................... 145

1.indd 5 24.01.2020 14:24

6

Kompendium bhp

Przyczyna zewnętrzna ............................................................................................................... 146Równoczesne zaistnienie przyczyn zewnętrznej i wewnętrznej .............................. 147Związek z pracą w orzecznictwie .......................................................................................... 153

3.2. Wypadki w drodze do pracy lub z pracy ................................................................. 157Nagłość zdarzenia ....................................................................................................................... 158Przyczyna zewnętrzna ............................................................................................................... 158Droga do pracy lub z pracy ...................................................................................................... 158Zamierzona docelowość przemieszczania się .................................................................. 159Wyznaczanie początku i końca drogi ................................................................................... 160Droga dłuższa, ale dogodniejsza ........................................................................................... 163Przerwanie drogi ......................................................................................................................... 164Przerwanie drogi z przyczyn życiowo uzasadnionych .................................................. 165Związek z pracą ............................................................................................................................ 166

3.3. Choroba zawodowa .............................................................................................................. 167Wykaz chorób zawodowych ................................................................................................... 167Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej ................................................................... 173Orzeczenie lekarskie ................................................................................................................... 174Stwierdzenie choroby zawodowej ........................................................................................ 177Śmierć pracownika a postępowanie w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej ..................................................................................................................................... 179Świadczenia wypadkowe i chorobowe ............................................................................... 179Komu nie przysługują świadczenia ...................................................................................... 180

3.4. Świadczenia uzupełniające ............................................................................................... 182Naprawienie szkody .................................................................................................................... 186Renta ................................................................................................................................................ 186Odszkodowanie a zadośćuczynienie ................................................................................... 187Zadośćuczynienie ....................................................................................................................... 187Rozmiar zadośćuczynienia ...................................................................................................... 188Zmniejszenie odszkodowania ................................................................................................ 189Zadośćuczynienie spadkobiercy ........................................................................................... 190Wyrównanie szkód majątkowych spowodowanych śmiercią pracownika ........... 190Przedawnienie .............................................................................................................................. 191Bieg przedawnienia .................................................................................................................... 191Przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu choroby zawodowej ..... 193

3.5. Sposoby na prawidłowe wypełnienie statystycznej karty wypadku ..... 193Rzetelne dochodzenie powypadkowe i prawidłowa dokumentacja ........................ 194Wypełnianie protokołu powypadkowego .......................................................................... 194Wypełnianie statystycznej karty wypadku ......................................................................... 196Przebieg i okoliczności wypadku przy pracy ..................................................................... 198

1.indd 6 24.01.2020 14:24

7

Spis treści

Przykłady wypełniania statystycznej karty wypadku ..................................................... 209PRZYCZYNY WYPADKU ............................................................................................................... 211

Rozdział 4. ocena RyzyKa zaWodoWego ......................................................... 213

4.1. Zasady i metody oceny ryzyka zawodowego ....................................................... 213Definicje ........................................................................................................................................... 214Cel oceny ryzyka zawodowego ............................................................................................... 216Obowiązki pracodawcy i rola służby bhp ............................................................................ 217Przygotowanie oceny ryzyka zawodowego w firmie ..................................................... 221Informowanie o ryzyku zawodowym ................................................................................... 230Sposób przekazywania informacji ......................................................................................... 230Metody oceny ryzyka zawodowego ..................................................................................... 231

4.2. Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy ........................................................................................................ 241Identyfikacja zagrożeń ............................................................................................................... 241Szacowanie i ocena ryzyka zawodowego ........................................................................... 260

4.3. Profilaktyka ryzyka zawodowego ................................................................................. 273Ocena istniejących środków bezpieczeństwa ................................................................... 274Rodzaje działań profilaktycznych ........................................................................................... 275Planowanie profilaktyki ............................................................................................................. 280Skuteczność profilaktyki ............................................................................................................ 281

4.4. Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego .................................................... 283Dokumenty z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego ..................................... 285Wzory dokumentów z praktycznym komentarzem ........................................................ 286A. Informacja pracodawcy o ryzyku zawodowym związanym z pracą w zakładzie pracy ......................................................................................................................... 288B. Informacja o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym ............................ 290C. Karta oceny ryzyka zawodowego wg Polskiej Normy PN-N-18002:2011 ........... 292D. Program naprawczy po ocenie ryzyka zawodowego przeprowadzonej w dniach ... r. ................................................................................................................................... 294

4.5. Lista kontrolna procedury oceny ryzyka zawodowego .................................. 29521 pytań, na które trzeba odpowiedzieć – lista kontrolna ............................................ 295

Rozdział 5. pieRWSza pomoc ........................................................................................... 301

5.1. Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy .......................................... 301Plan działania ................................................................................................................................. 301Ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca zdarzenia ........................................................ 302

1.indd 7 24.01.2020 14:24

8

Kompendium bhp

Ocena stanu poszkodowanego .............................................................................................. 302Wezwanie pomocy ...................................................................................................................... 304Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) ......................................................................... 305Automatyczny Zewnętrzny Defibrylator ............................................................................. 306Pierwsza pomoc w przypadku urazów ................................................................................ 3088 zasad udzielania pierwszej pomocy we wszystkich sytuacjach .............................. 309

5.2. Rany ................................................................................................................................................. 310

5.3. Oparzenia ..................................................................................................................................... 313

5.4. Urazy kończyn ........................................................................................................................... 317

5.5. Urazy głowy i kręgosłupa .................................................................................................. 321

5.6. Zakrztuszenia ............................................................................................................................ 323

Rozdział 6. ochRona ppoż. .............................................................................................. 325

6.1. Pracownicy do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników .......................... 325Kary PIPO za brak pracownika do zwalczania pożarów ................................................. 327Obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż. ...................................................... 327Zaznajamianie pracowników z przepisami w zakresie ochrony ppoż. ................................................................................................................................ 328

6.2. Obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż. ......................................... 330Obowiązek zapoznania się z przepisami w zakresie ochrony ppoż. ......................... 330Obowiązek zapoznania się z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego ................................................................................................................................... 330Szczegółowe obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż. ............................ 330

6.3. Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego .................................................................. 331Tematyka instrukcji bezpieczeństwa pożarowego .......................................................... 331Aktualizacja instrukcji bezpieczeństwa pożarowego ..................................................... 334Zawiadomienie w przypadku pożaru ................................................................................... 334Czas na ewakuację ....................................................................................................................... 335Odpowiedzialność za ewakuację w firmie .......................................................................... 335Zapewnienie możliwości ewakuacji ...................................................................................... 336Zapewnienie odpowiednich warunków ewakuacji ........................................................ 337Praktyczne sprawdzenie organizacji i warunków ewakuacji ....................................... 337Akcja ewakuacyjna ...................................................................................................................... 338Czynności po zakończeniu ewakuacji .................................................................................. 338

1.indd 8 24.01.2020 14:24

9

Spis treści

6.4. Wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie .................................................. 339Procedury eliminacji zagrożeń pożarowych w firmie ..................................................... 339Bezpieczeństwo pożarowe w ramach szkolenia bhp ..................................................... 342Formy przekazywania wiedzy ................................................................................................. 343Organizacja ..................................................................................................................................... 344Charakterystyka zagrożeń pożarowego i wybuchem .................................................... 346

6.5. Techniczne środki zabezpieczenia ppoż. ................................................................. 350Urządzenia ppoż. .......................................................................................................................... 350Podręczny sprzęt gaśniczy ........................................................................................................ 351Instalacje ppoż. ............................................................................................................................. 351Rozwiązania budowlane ............................................................................................................ 351

6.6. Podręczny sprzęt gaśniczy i jego uzupełnienie .................................................. 352Rola podręcznego sprzętu gaśniczego ................................................................................ 352Skład podręcznego sprzętu gaśniczego .............................................................................. 352Uzupełnienie podręcznego sprzętu gaśniczego – przede wszystkim instalacja wodociągowa przeciwpożarowa, czyli hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe ................................................................................................................... 352Obowiązkowy sprzęt gaśniczy ................................................................................................ 359Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego ............................................................................ 360Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze ...................................................................... 362Gaśnice i agregaty śniegowe ................................................................................................ 364Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego ......................................................... 367Konserwacja podręcznego sprzętu gaśniczego ............................................................... 369Bezpieczne użycie gaśnic .......................................................................................................... 370

6.7. Skuteczny system ochrony ppoż. w firmie .............................................................. 373Organizacja ochrony ppoż. ....................................................................................................... 373Warunki ewakuacji ....................................................................................................................... 373Wyposażenie w podręczny sprzęt gaśniczy ....................................................................... 374Stan techniczny instalacji elektrycznej, odgromowej i gazowej ................................ 374Magazynowanie i składowanie materiałów, w tym niebezpiecznych pożarowo .... 378Drogi pożarowe i dojazdy do budynków ............................................................................ 382Prace niebezpieczne pod względem pożarowym ........................................................... 382

6.8. Wewnętrzna ocena warunków ochrony ppoż. ..................................................... 383Ocena warunków ochrony ppoż. ........................................................................................... 384Audyt warunków ochrony ppoż. ............................................................................................ 384

6.9. Przygotowanie do kontroli Państwowej Straży Pożarnej .............................. 385Kontrola PSP ................................................................................................................................... 386Kary za naruszenie przepisów w zakresie ochrony ppoż. ............................................. 390

1.indd 9 24.01.2020 14:24

10

Kompendium bhp

doKumenty bhp ............................................................................................................................. 393

Dokumenty dotyczące szkoleń bhp .......................................................................................... 393

Dokumenty dotyczące wypadków przy pracy ................................................................... 403

Dokumenty dotyczące chorób zawodowych ...................................................................... 427

Dokumenty dotyczące oceny ryzyka zawodowego ....................................................... 435

1.indd 10 24.01.2020 14:24

11

Rozdział 1. Szkolenia bhp

1.1. Szkolenia wstępne i okresowe bhp

Powszechnie akceptowany jest pogląd, że bezpieczeństwo i higiena pracy to zespół warunków i czynników zapewniających wyeliminowanie lub maksymalne ogranicze-nie ujemnego wpływu środowiska pracy na stan zdrowia pracujących. Szkolenie bhp jest ważnym czynnikiem profilaktyki wypadkowej, ponieważ w szczególności umożli-wia zrozumienie zagrożeń związanych z przebiegiem procesu pracy, sprzyja poznaniu sposobów postępowania także w sytuacjach odbiegających od normalnego toku pracy.

Problematykę szkoleń bhp w zakresie dotyczącym ogółu pracowników regulują stosowne prze-pisy Kodeksu pracy (art. 2373–2375 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.; dalej: kp) oraz rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.). Pierwotny tekst rozporządzenia został znowelizowany przepisami: yy rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 28 czerwca 2005 r. zmieniającego

rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 116, poz. 972),

yy rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 9 października 2007 r. zmie-niającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 196, poz. 1420),

yy rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 29 maja 2019 r. zmie-niającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. poz. 1099).

Unormowania w tym rozporządzeniu oraz jego nowelizacjach są rezultatem wdrożenia dyrektywy Rady (89/391/ EWG) z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środ-ków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.Urz. WE L 183 z 29/06/1989 P. 0001–0008), w części dotyczącej kwestii związanych ze szko-leniem pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zadania pracodawcy i pracownika

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie każdemu pracownikowi szkoleń bhp odpo-wiednich do rodzaju wykonywanej pracy:

2.indd 11 23.01.2020 10:40

12

Kompendium bhp

yy wstępnych (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy) przed przystąpieniem do pracy (z wyłączeniem podjęcia przez pracownika pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę), a ponadto instruktaż stanowiskowy w razie:

y przeniesienia na inne stanowisko robocze, y wprowadzenia nowej technologii, y wyposażenia miejsca pracy lub jego zmiany;

yy okresowych, jeżeli jest to konieczne.

W nierozerwalnym związku z obowiązkiem pracodawcy zapewnienia każdemu pra-cownikowi szkolenia bhp pozostaje obowiązek pracownika brania udziału w szkoleniu i instruktażu z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz poddawania się wymaga-nym egzaminom sprawdzającym (art. 211 pkt 1 kp).

Obowiązek pracodawcy zapewnienia odpowiedniego szkolenia w dziedzinie bezpieczeń­stwa i higieny pracy dotyczy nie tylko pracowników, lecz również uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu, studentów odbywających praktyki studenckie, stażystów.

Egzekwowanie odbycia szkolenia, w zakresie określonym przez pracodawcę (w zawartej umowie cywilnoprawnej), ciąży również wobec:yy osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakła-

dzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź inny podmiot orga-nizujący pracę,

yy osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź inny podmiot organizujący pracę.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do wykonywania której nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2373 § 1 kp). Pracownik ma prawo domagać się od pracodawcy (osoby działającej w imieniu pracodawcy) zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracodawca niedopełniający tego warunku dopuszcza się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.Nieprzestrzeganie przez pracodawcę, inną osobę przepisów lub zasad bhp może stano-wić podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Powstrzymanie się od wykonywania pracy

W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom pracownik – z wyłączeniem pracow-nika, do którego obowiązków należy ratowanie życia ludzkiego lub mienia – ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy.

2.indd 12 23.01.2020 10:40

13

Szkolenia bhp

O przyczynie powstrzymania się od wykonywania pracy pracownik jest obowiązany powia-domić przełożonego. Przepisy prawa pracy nie definiują pojęcia „bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia”. W piśmiennictwie za taki stan uznaje się sytuację, w której może nastą-pić znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody. Co prawda jeszcze nie nastąpiła, jednak możliwość jej nastąpienia jest znaczna. Bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia powinno być realne i rzeczywiste. Oceny takiej dokonuje pracownik we własnym zakresie. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagroże­nia dla zdrowia lub życia pracownika lub innych osób, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca niebezpieczeństwa, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.Decyzja pracownika o powstrzymaniu się od wykonywania pracy powinna być podjęta z należytą rozwagą, bo powstrzymanie się od pracy w okolicznościach nieuzasadnio-nych, wynikających z błędnej oceny stanu zagrożenia życia i zdrowia powoduje, że za czas nieświadczenia pracy pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Sprostanie przez pracodawcę (osobę fizyczną będącą pracodawcą, osobę fizyczną dzia-łającą w imieniu pracodawcy) obowiązkowi zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki wymaga, aby pracodawca oraz osoby kierujące pracownikami znali, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym doty-czące zasad bhp (art. 207 § 2 i § 3 kp).

Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r.w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.

Zakres przedmiotowy rozporządzenia§ 1.Rozporządzenie określa:1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwa­

nego dalej „szkoleniem”,2) zakres szkolenia,3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia,4) sposób dokumentowania szkolenia,5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z okreś­

lonych rodzajów szkolenia.

Na podstawie art. 2375 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.) zarządza się, co następuje: 1. Upoważnienie ustawowe Kodeksu pracy (art. 2375 kp) obliguje ministra właściwego

do spraw pracy do określenia w drodze rozporządzenia: yy szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,yy jego zakresu,

2.indd 13 23.01.2020 10:40

14

Kompendium bhp

yy wymagań dotyczących treści i realizacji programów szkolenia,yy sposobu dokumentowania szkolenia oraz przypadków, w których pracodawcy

lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia.2. Sposób sformułowania delegacji ustawowej nie jest w pełni precyzyjny, ponieważ:

yy zawiera zwrot „określi szczegółowe zasady...”, co w świetle § 65 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawo-dawczej” (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 283) jest ogólnikowe,

yy nie zawiera wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, w szczególności wymagań, jakim mają odpowiadać rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu, oraz celów, jakie mają zostać przez nie osiągnięte.

Zakres przedmiotowy regulacji zawartych w rozporządzeniu jest powtórzeniem dele-gacji ustawowej.

Definicje

§ 1a. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:1) instruktażu – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy i zachowania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;

2) jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bez­pieczeństwa i higieny pracy – rozumie się przez to:a) placówkę kształcenia ustawicznego i centrum kształcenia zawodowego;b) szkołę ponadpodstawową;c) podmiot wchodzący w skład systemu szkolnictwa wyższego i nauki, o którym

mowa w art. 7 ust. 1 ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1668 ze zm.);

d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bez­pieczeństwem i higieną pracy;

e) przedsiębiorcę prowadzącego działalność oświatową na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. poz. 646, 1479, 1629, 1633 i 2212)

– jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) kursie – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejęt­ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

4) przygotowaniu dydaktycznym – rozumie się przez to ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzi­nie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektywność,

2.indd 14 23.01.2020 10:40

15

Szkolenia bhp

z uwzględnieniem odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodza­jów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych;

5) samokształceniu kierowanym – rozumie się przez to formę szkolenia umożli­wiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekaza­nych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty, Internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców;

6) seminarium – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót­szym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawowym celem zamieszczenia objaśnienia pojęć występujących w rozporządze-niu jest ułatwienie stosowania przepisów i rozumienia kontekstu uregulowań prawnych zawartych w akcie normatywnym. Zakres słowniczka nie obejmuje wszystkich pojęć, sprowadza się jedynie do wyjaśnienia:yy jednostki organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bhp,yy form szkolenia,yy przygotowania dydaktycznego.

Są to pojęcia, które pojawiają się w różnych przepisach w niejednakowych kontekstach językowych. Pomimo zdefiniowania pojęcia przygotowania dydaktycznego (z greckiego: didaktikós – zdolny do nauczania, nauczający) najczęściej formułowanym pytaniem jest: ukończenie jakiego kształcenia lub szkolenia przygotowuje do prowadzenia szkolenia bhp w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych?

Na tak postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Powszechnie akcepto-wany jest pogląd, że za wystarczające uznaje się legitymowanie się wykładowcy co naj-mniej ukończonym szkoleniem okresowym w dziedzinie bhp, w którego programie uwzględnione zostały elementy organizacji oraz metodyki przeprowadzania szkoleń bhp, potwierdzone świadectwem ukończenia szkolenia.

Słowniczek nie obejmuje wielu innych pojęć zawartych w przepisach rozporządzenia. Rozumienie niektórych wyjaśnimy w dalszej treści komentarza.

Obowiązki pracodawcy

§ 2. 1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do rodzaju wyko­

nywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczą­cych zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.

2.indd 15 23.01.2020 10:40