فهرست مطالب3 - مقدمه

5- واژه نامه تخصصی13- چشم انداز سند آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست114- مأموریت215- چالش ها316- سیاست های کالن سند417- اهداف کالن سند5 - راهبردهاي اص6لی توس6عه فناوری ه6ای آب، خشکس6الی، فرس6ایش و6

18محیط زیست........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری آب -6-118..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری خشکسالی-6-2

19 راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری های کنترل-6-3

19 فرسایش ورسوب..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری محیط زیست -6-420

- راهكاره6666اي توس6666عه فناوری ه6666ای آب،خشکس6666الی، فرس6666ایش721ومحیط زیست

21- راهکارهای اختصاصی توسعه فناوری آب7-124- راهکارهای اختصاصی توسعه فناوری خشکسالی7-228- راهکارهای اختصاصی توسعه فناوری فرسایش خاک و رسوب7-333- راهکارهای اختصاصی توسعه فناوری محیط زیست7-4

- چارچوب نهادي و نظام اجرايي و نظ66ارتی س66ند توس66عه فن66اوری آب،838خشکسالی، فرسایش و محیط زیست

38- هماهنگی، راهبری و سياست گذاري اجرايي8-140- نظارت و ارزيابي8-240- فرهنگ سازي8-3

41- پیوست: اسناد باالدستي941- قانون اساسی9-1

41- اصل چهل وپنجم قانون اساسي جمهوري اسالمي ايران9-1-141- اصل چهل و هشتم قانون اساسي جمهوري اسالمي ايران9-1-241- اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسالمي ايران9-1-3

1

2

- مقدمه آب، هوا و خاك سه عنصر اصلي حيات بشر بوده و

حفاظت و نگهداري صحيح از آنها الزمه تداوم زندگي سالم مي باشد. امنيت غذايي، سالمت و بهداشت فردي و جمعي و

محيط زندگي انسان ها در گرو سالمت آب، هوا و خاك مي باشد. از طرفي نياز روزافزون بشر موجب دخالت در

طبيعت و دستخوش تغييرات اين عوامل شده است، به طوري كه امروز تخريب و آلودگي آب، هوا و خاك يك تهديد جدي براي حال و آينده بشر در مقياس هاي محلي، منطقه اي و

جهاني شده است. تحوالت محيطي، تغيير اقليم، وقوع حوادث ناگوار سيل و خشكسالي، بروز ريزگرد، تشديد فرسايش و در

نتيجه تخريب خاك، گسترش آالينده ها در محيط آب و هوا و خاك و در نتيجه ورود آنها به چرخه مواد غذايي و سيستم

تنفسي همه و همه از جمله اين تهديدات در مقياس جهاني و فراگير مي باشد. اگرچه تالش هايي همه جانبه در سطوح

مختلف ملي، منطقه اي و بين المللي براي مقابله با اين تهديدات شروع شده است، ولي هنوز زياده خواهي هاي

كشورهاي صنعتي و توسعه يافته و مشكالت محيطي در چرخه هاي گردش جو و رطوبت با سالمت همه انسان ها به

عنوان تهديد جدي دست و پنجه نرم كرده است. امروزه حفاظت آب، خاك و هوا نيازمند عزم ملي- منطقه اي و جهاني

است. همگرايي در ايجاد فناوري هاي مورد نياز در پاك سازي محيط هاي سيال آلوده شده، سرمايه گذاري در توسعه و اجراي

فعاليت هاي هدفمند، مشاركت جمعي و فرا ملي در پاكسازي محيط زيست و با تأكيد بر پاكسازي سه عنصر اصلي آب، هوا و

محيط زيست از اولويت هاي بشر امروز است و اين يك عزمجهاني را مي طلبد.

كشور جمهوري اسالمي ايران با قرار گرفتن در نقطه استراتژيك خاورميانه در عزم جهاني فوق الذكر نقش كليدي را

بر عهده دارد و لذا مشاركت آن در توسعه فناوري هاي موردنياز تالش مضاعفي را مي طلبد.

مسلماً اين تالش ها وقتي مي تواند هدفدار و بهينه باشد كه داراي راهبردهايي مشخص براي دستيابي به هدف باشد. بدين

3

منظور ستاد توسعه فناوري هاي آب، خشكسالي، فرسايش و محيط زيست تدوين سندي را ضروري دانسته كه به عنوان يك

سند راهبردي هدايت ذيربطان را در جمهوري اسالمي ايران در مسيري قرار دهد كه حداكثر هم افزايي براي توسعه

فناوري هاي اين چهار بخش صورت گيرد.wب، خشكسالي، فرسايش و از آنجا که موضوعات آ

محيط زيست از بخش های مختلفي تشكيل شده است كه در كشور دستگاه های اجرایی متعددي را به عنوان متولي دارد،

هماهنگی بین این دستگاه ها مقدمه ضروری برای هم افزايي و همگرايي در دست يابي به فناوري هاي مورد نياز می باشد. لذا

برای تحقق این مهم سند توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست تحت هدايت و نظارت ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست و حمايت

معاونت علمي و فناوری ریاست جمهوری در دستور كارقرارگرفته و نسخه اوليه آن تهیه و تدوین شده است.

اين سند حاصل تالش مستمر و بي وقفه و نيز جلسات متعدد كميته راهبري تدوين و تلفيق سند و چهار کارگروه تخصصی

آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست است. در تهيه اين ها سند فرادستي و مدارك و مطالعات پژوهشي وسند از ده

نتيجه اين تالش ها در قالب سند حاضر ارائه شده است. ماحصل اين اقدامات كه چكيده آنها در اين مجموعه ارائه

انداز و ماموريت، چالش ها وگرديده است شامل مباحث چشم هاي كالن، اهداف كالن و همچنين راهبردها و راهکارهایسياست

توسعه فناوری در زمینه های مذکور می باشد. رغم تالش وافر در تهيه اين سند ملي همواره بديهي است علي

ها و اشكاالت آن اقدام و درتوان نسبت به بهبود و رفع كاستيمي-هاي بعدي، مجموعه كامل تري را ارائه نمود. لذا، تهيهويرايش

كنندگان اين سند و دبيرخانه با اشتياق کامل، آمادگی خود را نظران اين حوزه،نظرات صاحببراي دريافت پيشنهادات و نقطه

نمايند.در جهت ارتقای سند اعالم مي

- واژه نامه تخصصیموضوع سند

4

موضوع سند، حوزه ملی اولویت دار توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست است که براي آن سند

تهیه می شود.

چشم انداز دورنمایی از دست یابی به نهایت اهداف برنامه در افق زمانی

انتهای برنامه است. چشم انداز یک سازمان و یا یک نهاد حقوقی بیانگر افق و جایگاه مطلوب، آرمانی و رقابتی براي آن سازمان و نهاد است. بر این اساس در خصوص موضوع سند،

چشم انداز شامل جایگاه مطلوب کشور در موضوع سند خواهد بود. این جایگاه می تواند در مقایسه با موضوعات رقیب داخلی

و یا خارجی تعریف شود.

ماموریت های اقتصادی،های جامعه از برنامه، اعم از خواستغایت خواست

اجتماعی و یا فرهنگی که منبعث از نظام ارزش های حاکم بر جامعه است و برنامه برای دست یابی به آنها تدوین می شود.

ماموریت بیانی کلی از هدفی غایی است که در برگیرنده ي اندیشه ي کلی آن چیزي است که می خواهد در زندگی انجام

گیرد، ماهیتی فلسفی و تجریدي دارد و خصوصیاتی چون عملیاتی بودن و عینیت از آن به دور است. راه تدوین

چشم انداز فردي و سازمانی از تعیین و شفاف سازي ماموریتمی گذرد.

اهداف مجموعه مقاصد و منظورهایی که در جریان برنامه ریزی و برای تحقق ماموریت پیش بینی می شوند و عملیات اجرایی برنامه در

جهت نیل به آن مقاصد تنظیم می شود. اهداف در برنامه هاي یک سازمان بیانگر مقاصد و یا خواسته هاي مطلوب و مورد

انتظار از آن سازمان هستند که باید از طریق اقدامات و فعالیت هاي سازمان محقق شوند. شباهت هدف با چشم انداز در این است که هردو از جنس مقصد مطلوب هستند که باید محقق شوند. تفاوت هدف با چشم انداز نیز در این است که

5

هدف بیانگر مقصدي است که سازمان باید آن را محقق کند، درحالی که چشم انداز بیانگر جایگاه و موقعیتی است که

سازمان، خود باید به آن برسد.سیاست

دستور راهنمای تفکر و چارچوب تصمیم گیری برای مدیران و برنامه ریزان است. همان طورکه راهبردها جهت گیری و

چارچوب تخصیص منابع را مشخص می کنند، سیاست ها خطوط کالن راهنمای تصمیم گیری در انتخاب از میان گزینه های مختلف

راهبردها و برنامه های اجرایی برای تحقق اهداف را فراهم می سازند. سیاست ها، رهنمودها و قواعدي هستند که محدوده

انجام کارها را معین می کنند. به عبارت دیگر سیاست ها مجموعه اي از قواعد و چارچوب ها و خطوط راهنما براي

برنامه ریزان و مجریان هستند. منظور از سیاست هاي کالن و اجرایی در سند پیشنهادي، آن دسته از چارچوب ها، اولویت ها و

رویکردهاي نظام هستند که در موضوع سند از منظر کالن یااجرایی تأثیر گذارند.

بدیهی است که در موضوع سند، مراد از سازمان، حوزه سند خواهد بود. شباهت هدف با سیاست در این است که هر دو

خواسته نظام از حوزه سند هستند. درحالی که تفاوت سیاست با هدف در این است که هدف خواسته اي است که باید محقق

شود ولی سیاست خواسته اي است که باید رعایت گردد.

راهبرد چارچوبی که مجموعه حرکات و اقدامات اصلی را برای

دست یابی به اهداف ترسیم می کند و چگونگی تخصیص منابع را برای به دست آوردن موقعیت های مطلوب و خنثی کردن

تهدیدات در حال وآینده بیان می دارد. تدوین راهبرد، مستلزم برگزیدن یک جهت گیری برای تخصیص منابع از میان

چارچوب های جایگزین است و چارچوبی را در اختیار مدیریت می گذارد که توان اجرای برنامه ها و امکان برخورد بهینه با

تغییرات محیطی را فراهم می سازد. راهبردها مجموعه اي از رویکردها و اقدامات کلی که براي دست یابی به اهداف ضروري می باشند. به عبارتی دیگر به

6

جهت گیري هاي اصلی، رویکردهاي مهم و فعالیت ها و اقدامات اساسی که براي تحقق اهداف الزم اند، راهبرد گویند. بدیهی

است که بر اساس این تعریف، راهبردها الزاماً متناسب با اهداف بوده و مسیرهاي تحقق اهداف را روشن می کنند.

تفاوت هدف و راهبرد در این است که هدف از جنس مقصد است و راهبرد از جنس مسیر است. اما به دلیل کالن بودن

آنها، گاهی راهبرد در یک سطح از کلیت، خود هدفی براي سطوح پایین تر است. براي تفکیک موضوع، بهتر است به نحوي هم سطح بودن اهداف با یکدیگر و همچنین راهبردها با یکدیگر بررسی شود. در طراحی راهبردها، توجه به ارزش ها و رعایت

سیاست ها الزامی است.

برنامه های اجرایی)راهکار( مجموعه ای از عملیات و خدمات مختلف در ارتباط با یکدیگر

برای تحقق هدف های مشخص که در چارچوب راهبردها تنظیم می شوند. معموالً هر برنامه اجرایی، خود حاوی اهداف،

سیاست ها و خط مشی های اجرایی و طرح های مشخص برای انجام عملیات است که دستگاه های اجرایی مسئول هر برنامه

آنها را تهیه خواهند کرد.

اقدام اقدام یک فعالیت مشخص، اندازه پذیر، امکان پذیر )فنی،

اقتصادی، سیاسی و اجتماعی( و سازگار با سیاست ها در سطح ملی و هم راستا با راهبردهاي ملی است که اجراي آن منجر به

تحقق اهداف می شود.

شاخص شاخص معیاری کمی و کیفی براي اندازه گیري پیشرفت میزان

تحقق اهداف سند است که وضع موجود آن مشخص و وضعمطلوب آن قابل پیش بینی و برنامه ریزي است.

ارزش ارزش به باورهای مرتبه مند معنوی، فکری و مادی گویند که

افراد یا گروه هاي انسانی درباره آنچه مطلوب، مناسب، خوب7

و یا بد است، دارند. ارزش هاي مختلف نمایان گر جنبه هاياساسی تنوعات در فرهنگ انسانی است.

برنامه ریزی یافتن مجموعه ای از تصمیم هاي امکان پذیر و قابل اجرا در

طول زمان اجرای برنامه برای دستیابی به باالترین هدف ممکن های هماهنگ و هوشمند برای تعیینو شامل مجموعه ي فعالیت

های موجود برای نیلاقداماتی که انجام آنها با توجه به محدودیتبه وضعیتی که مطلوب تلقی می شود، الزم است.

فناوری خروجی ارزشمند برای جامعهبهمنطق و توانایی تبدیل منابع

که در قالب هایی چون دانش صریح و ضمنی، فرآیند، نرم افزار، اختراع، سخت افزار و ... متجلwی شود. بنابراین فناوری در سه

گردد.حوزه مدیریت، نرم افزار و سخت افزار طبقه بندی می

فناوری اطالعات مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده سازی، حمایت و مدیریت

هایهای اطالعاتی مبتنی بر رایانه بخصوص برنامهسیستم نرم افزاری و سخت افزارهای رایانه ای است که شامل تبدیل،

ذخیره، حمایت، پردازش، انتقال و بازیافت اطالعات می باشد.

انرژی های نوین و پاک به کلیه انرژی های تجدیدپذیر و بدون آالیندگی و تبعات

زیست محیطی مانند سلول های خورشیدی، توربین های بادی وآبی، نیروگاه های ژئوهیدروترمال و ... اطالق می گردد.

حکمرانی آب حاکمیت آب شامل همه فرآیندهای سیاسی، اقتصادی،

اجتماعی و نهادی است که از طریق آن حکومت ها، جوامع مدنی8

و بخش های خصوصی درباره توسعه و مدیریت منابع آب تصمیممی گیرند.

خاك ای طبیعی ساختارمند متشکل از مواد آلی و معدنی که درپیکره

های ژئوبیوشیمیایی و در طی زمان از مواد مادری بهاثر فعالیت تر سطح خارجي زمينوجود آمده، حاوی موجودات زنده و بیش

را پوشانده و قادر است رشد گياهان را حمایت کند.

حاصلخيزي خاك استعداد و توانایی خاك براي تأمين مواد مورد نياز جهت تغذيه واستعداد و توانایی خاك براي تأمين مواد مورد نياز جهت تغذيه و

رشد گياهان.رشد گياهان.

تخريب خاك ، کمیت و توان توليد زيستي يا اقتصادي خاك ياكاهش کیفیتكاهش کیفیت

تركيبي از اين ها كه ناشي از فعاليت هاي انساني و شيوه هايمختلف بهره برداري از خاك است.

تغييركاربري اراضي تغيير نوع استفاده از اراضي از يك نوع به نوع ديگر نظير تغي66ير كاربري كشاورزي به مسكوني یا صنعتي و یا تغيير کاربری مرتع

و جنگل به كشاورزي و مسکونی یا صنعتی

فرسایش خاک فرآیندی است که در آن ذرات و اجزاء خاک از بستر اصلی خود جدا شده و به مکان دیگری توسط عواملی از جمل66ه آب ی66ا ب66اد

حمل می شوند.

رسوب مواد جامد حاصل از فرسايش خاك كه توسط آب، باد و ي66ا ه66ر عام66ل ط66بيعي و انس66اني جابج66ا و در مک66ان دیگ66ری انباش66ته

مي شود. 9

فرسايش تشدیدی فرسایشی که در اثر دخالت بی رویه و غیر اص66ولی انس66ان و ی66ا

دهد. بهره برداری بیش از حد از زمین رخ می

حفاظت خاك مجموع66ه اق66داماتی اس66ت ك66ه ب66ه منظ66ور پيش66گيري و کن66ترل تخريب و فرسایش خاك و تبعات آن )كاهش حاصلخيزي و توليد محص66ول، رس66وب و آل66ودگي من66ابع آب و نظ66اير آن( ص66ورت

می گیرد.

آبخيز یا آبریز پهنه اي از زمين است كه تم66ام روان آب ناش66ي از ب66ارش وارده به آن به يك نقطه خروجی مانن66د رودخان66ه، ت66االب، دریاچ66ه، آب انباش66ت و ... منتهی می ش66ود. ب66ه عب66ارت ديگ66ر مح66دوده اي توپ66وگرافي اس66ت ك66ه از طري66ق ي66ك ش66بكه رودخان66ه زهكش66ي

مي شود.

آبخيزداري مجموعه اقداماتي كه ب66ر اس6اس اص6ول م6ديريت پاي6دار ح6وزه

آبخيز، به منظور حفاظت منابع آب و خاك به اجرا در مي آيد.

خشکسالی یک دوره پیوسته از چن66د روز ت66ا چن66دین س66ال اس66ت ک66ه در این دوره مقدار آب موجود در منابع آبی منطق66ه و خ66اک ب66ه م66یزان

قابل توجهی کاهش می یابد.

زيست بوم و سایر موجودات باحیوانات، گیاهانبه مناطق زندگی تمام

شرایط طبیعی محیط در یک منطقه ویژه گفته می شود. یک ،موقعیتزیست بوم با انواع حیات جانوری مشخص با توجه به

تعیین می شود.ارتفاع و عرض جغرافیايی، شرایط آب وهوايی

10

زيست مهندسي بکارگیری روش های فیزیکی و ریاضی در حل مسائل

گفته می شود که تجزیه و تحلیل های مهندسیعلوم زیستیپایه های آن است.

آبخوان آبخوان یا سفره آب زیرزمینی یک الیه آبدار زیرزمینی است که

در الیه های تحکیم نیافته )گراول، ماسه و سیلت( یا درسنگ های دارای درز و شکاف ایجاد می شود.

آب هاي غيرمتعارف آب هاي غيرمتعارف به مجموعه آب هاي شور، لب شور، آب هاي

فسيلي، زه آب هاي كشاورزي، فاضالب شهري، پساب هايو... اطالق مي شود. صنعتي،

امنيت غذايي دسترسی عادالنه هم66ه م66ردم ب66ه غ66ذای ک66افی در تم66ام اوق66ات برای داشتن یک جسم سالم می باشد. طبق این تعریف موج66ود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه عنصر

اصلی می باشند.

تجاري سازي فرآين66دي اس6ت ك66ه محص66ول جدي66د ناش66ي از اي66ده هاي ن66و و ي66ا

فعاليت هاي پژوهشي را قابل عرضه در بازار رقابتي نمايد.

تنوع زيستي تنوع زيستي به گوناگوني اشكال حي66ات ب66ر روي ك66ره زمين در سه س66طح ژن، گون66ه و اكوسيس66تم وتعام66ل اين عوام66ل اطالق

مي شود كه تابعي از آب، هوا و اقليم است.

ذخاير ژنتيكي)ذخاير توارثي( به انواع گونه، نژاد، سويه، تيپ، و جمعيت هاي موجودات زنده اعم از اصالح شده يا نشده حامل عوامل ارثي شناخته شده يا

نشده اطالق مي گردد.

11

- چشم انداز سند آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست1 ه.ش، با1404جمهوری اسالمی ایران، در راستای چشم انداز

تولی66د علم و فن66اوری در زمین66ه آب، خشکس66الی، فرس66ایش و ه66ایمحیط زیس66ت و تعام66ل مناس66ب و پای66دار بین زیس66ت بوم

انسانی و طبیعی، کش66وری پیش66رفته در بهره ب66رداری و توس66عه پای66دار من66ابع آب، خ66اک و زیس66ت بوم ه66ا و عرض66ه کننده برت66ر

فناوری های مربوطه در منطقه و جهان اسالم خواهد بود.

- مأموریت2 ه66ای مرتب66ط ب66هبرای نیل به چشم انداز مذکور، مأموریت حوزه

شرح زیر است: دست یابی به جایگاه برت66ر در فناوری ه66ای ن66وین م66دیریتالف(

ه66اهای آبخیز، آبخوان داری و توسعه پایدار زیست بومجامع حوزهمنطقه آسیای جنوب غربی وجهان اسالم. در استقرار نظام پیشرفته نوآوری و فناوری در حوزه هاي آب،ب(

خاک و محیط زیست. دس666ت یابی ب666ه پیش666رفته ترین فن666ون بازی666افت پس666اب ها،ج(

پسماندها و کاهش آالینده ها در آب، هوا و خاک ه66ای الزم ب66رای حف66ظ، احی66ا، توس66عه و دست یابی ب66ه فن66اورید(

بهره برداری پایدار از منابع آب، خاک و محیط زیست. ه66ای مرتب66ط ب66ا اف66زایش به66ره وری من66ابع در توس66عه فن66اوریه(

های آبخیز کشور.حوزه دست یابی ب66ه پیش66رفته ترین فن66ون در ت66أمین و بهره ب66رداریو(

بهینه از منابع آب. ه666ای پیش666رفتهبسترس666ازی جهت بهره ب666رداری از فن666اوریز(

حفاظت آب و خاک و مدیریت خشکسالی و محیط زیست. نهادینه س6ازی مش66ارکت م66ردمی و تش66کل های اجتم66اعی درح(

ایجاد و گسترش فناوری های آب، خاک و محیط زیست.- فرهنگ سازی در تولید، تقاضا و بهره برداری بهینه از فناوریط(

های آب، خاک و محیط زیست.

12

- چالش ها3 های طبیعی به ویژه تغييرات زمانی و مک66انی بارن66دگي،محدودیت

تنش ها و مخاطرات آب و هوایی نظیر خشکس66الی، گس66ترش و توسعه بی رویه شهرها، عدم توزی66ع مناس66ب و تع66ادل جمعیت و مشکالت ناشی از آن، اجرای طرح های عم66رانی ب66دون رویک66رد

ب66رداریحف66اظتی آب و خ66اک، حکم66رانی ناکارآم66د آب، به66ره ه66ا ب66ا ش66رایط ط66بیعیغیراص66ولی و ع66دم س66ازگاری فع66الیت

زیست بوم و توسعه ناپایدار که سبب گسترش کویره66ا، تخ66ریب جنگل ها، پوشش گي66اهی و تخ66ريب اراض66ي ب66ه وي66ژه فرس66ايش تشديدي خاك و توليد رسوب، انتشار گازهای گل خانه ای، کاهش و آل66ودگی من66ابع آب، خ66اک، ه66وا و محیط زیس66ت و از بین رفتن

ه66ایتنوع زیستی و تهدید امنیت انسانی شده، تنگناها و محدودیتعمده ای را به شرح زیر به وجود آورده است.

بومیکاهش باروری ذاتی، حاصلخیزی و میزان خدمات زیست-1 خاک در اث66ر وق66وع فرس66ایش و تخ66ریب، و اعم66ال م66دیریت

نامناسب خاک و حوزه آبخیزکاهش ذخیره راهبردی اراضی حاصلخیز کشور -2 ه66ا وک66اهش ظ66رفيت من66ابعافزایش رسوبات معلق رودخان66ه-3

آبی و مخازن سدها، شبکه های آبیاری، آبراهه ها و مع66ابر آبیو بنادر در اثر رسوبات ناشی از فرسایش

افزایش آل66ودگی من66ابع آب، خ66اک و ه66وا، ك66اهش خودپ66االيی-4 هایرودخانه ها در اثر کاهش جریان و افزایش غلظت آالینده

ناشی از فرسایش خاک و تخلیه انواع فاض66الب ها، پس66اب ها، زه آب ها و پسماندها و اف66زایش انتش66ار گازه66ای گلخ66انه ای،

صنعتی و ریزگردها ه6ایخس6ارت فزآین6ده بخش کش6اورزی، من6ابع و زیس6ت بوم-5

طبیعی و اف66زایش مه66اجرت و حاشیه نش66ینی ش6هرها در اث66ر ه66ای پی66اپی و ح66وادثی از قبی66لوقوع تغی66یر اقلیم، خشکس66الی

سیل و آتش سوزی ه66ا و ک66اهش ظ66رفیته66ا و تخ66ریب آبخ66وان فرونشست دش66ت-6

وکیفیت منابع آب زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از منابعآب و مدیریت نامناسب آنها

کاهش آبدهی و اختالل در رژیم آبی رودخانه ها-7

13

وجود مشکالت و مناقشات ف66رهنگی- اجتم66اعی محلی، ملی-8 ای در حفظ، نگهداری، بهره برداری و مصرف بهین66هو منطقه

منابع آب و خاک

توسعه فناوري هاي آب، خشكسالي، فرسايش و- سیاست های کالن 4محيط زيست

حكمراني مدبرانه حوزه آب، خاک، محیط زیست و م66دیریت-4-1خشکسالی با مشارکت مردمی ذی نفعان و ذیربطان

م66ديريت هوش66مند و يكپارچ66ه محیط زیس66ت، مخ66اطرات-4-2 آب وهوایی به وی66ژه س66یل و خشکس66الی، پیش66گیری و مه66ار

ه66ای مختل66ففرسایش خاک ب66ا هم66اهنگی متقاب66ل بین بخشاجتماعی، اقتصادی، زیربنایی و خدماتی

حف66اظت، احی66ا، توس66عه و بهره ب66رداری بهین66ه از من66ابع آب،-4-3خاک و زیست بوم ها با رعایت اصول توسعه پایدار

ه6ای ن6وین در ح6وزه آب، خ6اک،توسعه و بومی سازی فناوری-4-4محیط زیست و مدیریت سیل و خشکسالی

یکپارچه س66ازی اراض66ي زراعی، ب66اغی، جنگلی و م66رتعی و-4-5حفظ کاربری آنها بر مبنای آمايش سرزمين

توس666عه و اعم666ال اس666تانداردهای الزم در حف666ظ کیفیت و-4-6 س66المت آب، خ666اک، ه66وا و محیط زیس66ت و پیش666گیری از

آلودگی آنها ه66ایحمایت و تقویت سرمایه گذاری بویژه در توسعه فن66اوری-4-7

آب، مدیریت خشکسالی، حفاظت خاک و محیط زیست ه66ای الزم ب66اهم66اهنگی و هم اف66زایی ملی در توس66عه فن66اوری-4-8

های دانش بنیانتأکید بر مشارکت بخش خصوصی و شرکت گسترش ارتباطات و تعامالت به منظور اس66تفاده ح66داکثری-4-9

هاهای ملی و بین المللی در توسعه و تبادل فناوریاز ظرفیت بهره ب66رداری ح66داکثری از ن66زوالت، آب ه66ای غیرمتع66ارف،-4-10

آب های مرزی و بازیافت و بازچرخانی آب ارزش گذاری اقتصادی-اجتماعی آب و توجه به آب مج66ازی-4-11

و بازارهای آب

14

ها ب66ا بهره گ66یری تعادل بخشی منابع آب در آبخیزها و آبخوان-4-12های نویناز فناوری

بهره مندی عادالنه از فرصت ها در دس66تیابی و ب66ه ک66ارگیری-4-13فناوری های مرتبط

توسعه فناوري هاي آب، خشكسالي، فرسايش و- اهداف کالن 5محيط زيست

دستیابی به نظام نوآوری، فناوری و علم)نفع( در بخش آب،-5-1خشکسالی، فرسایش و محیط زیست

ها باهای آبخیز و زیست بوماستقرار مدیریت جامع حوزه-5-2مشارکت ذیربطان، تشکل های مردم نهاد و دانش بنیان

بهره مندی پایدار از منابع آب، خاک و هوای سالم و ایجاد-5-3سازگاری با خشکسالی، تغییر اقلیم و محیط زیست

توسعه و توانمندسازی منابع انسانی در بخش آب، خشکسالی،-5-4فرسایش و محیط زیست

توسعه فرهنگی در بکارگیری فناوری های نوین و روزآمد در-5-5 مدیریت و بهره برداری منابع آب، مدیریت خشکسالی،

کنترل فرسایش و بهبود محیط زیست استقرار نظام مدیریت ریسک مخاطرات آب و هوایی و حفظ-5-6

کیفیت منابع آب، خاک و هواپیشگیری و کنترل فرسايش و تقویت برنامه های حفاظت خاک-5-7 حفاظت و بهبود تنوع زيستي و ذخایر ژنتیکی كشور -5-8

- راهبردهاي اصلی توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و6محیط زیست

راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری آب-6-1 - توسعه بستر قانونی و اجرایی الزم برای حکمرانی6-1-1

مدبرانه و مدیریت جامع و به هم پیوسته منابع آب های جوی،سطحی، زیرزمینی و نامتعارف

- نظام مندسازي پايش و هشدار- پیش آگاهی مخاطرات6-1-2 آب و هوایی و بحران های کمی و کیفی مبتنی بر توسعه علم و

فناوری

15

- بهینه سازی فناوری های استفاده تلفيقي از آب هاي6-1-3 سطحي و زيرزميني، بهره گیری از آب های نامتعارف و

بهره برداری از آب های مرزی مشترک - بهینه سازی ساختار مدیریت اقتصادی آب و توجه به6-1-4

ارزش های چندگانه اخالقی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی،سیاسی، امنیتی و زیست محیطی

- توسعه و ایجاد مراكز ملي و منطقه ای مديريت6-1-5 های آبی در ايران و تبديل آنها بهمخاطرات آب و هوایی و بحران

مراكز منطقه اي- بین المللی براي مديريت مخاطرات درمنطقه كشورهاي عضو اکو

راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری-6-2خشکسالی

- تق666ویت ش666وراها و نهاده666ای بین بخش666ی مرتب666ط ب666ا6-2-1خشکسالی

- توسعه زيرساخت ها و فن66اوری اطالع66ات و اس66تقرار و6-2-2 هاي نو براي پ66ايش و پيش آگ66اهي م66دیریتبکارگیری سامانه

یکپارچه خشكسالي ه66ا و الگوه66ای م66ديريت بهين66ه من66ابع در- توس66عه روش6-2-3

راستاي كاهش خسارات و سازگاري با خشكسالي ه66ای پیش بی66نی،- تب66یین روش شناس66ي و ارتق66اء فن66اوری6-2-4

ارزيابي و برآورد خسارات خشكسالي - تبیين سازوكارهاي مديريت ريسك 6-2-5 ه66ای ن66وین- توسعه پژوهش، تجاری سازی و ترویج فناوری6-2-6

در مدیریت خشکسالی ه66ای ن66وین در- فرهنگ سازي وآموزش استفاده از فناوری6-2-7

مدیریت خشکسالی- ارتقاء بهره وري منابع در مديريت خشكسالي 6-2-8 های ک66اهش تبخ66یر و اف66زایش ذخ66یره- ارتقا و بهبود روش6-2-9

آِب خاک راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری های-6-3

کنترل فرسایش و رسوب16

های مدیریتی، زيستي و زيست مهندسيتوسعه فناوری- 6-3-1در پیشگیری و مهار فرسايش تشدیدی

های آموزش و ترویج مديريت و حفاظت- توسعه فناوری6-3-2خاك

تبیین سازوکارهای ارتقاء مشارکت ذینفعان درم6دیریت-6 6-3-3وحفاظت آب وخاک

- توسعه توانمندي های دانش بنیان حفاظت خاک و کنترل6-3-4رسوب س66ازمانی و حق66وقی حف66اظت- توسعه و تعالی الگوهای6-3-5

خاك و اراضی کشور - ت66دوین معیاره66ا و اس66تانداردهای س66ازگاری برنامه ه66ای6-3-6

عمرانی متناسب با آمايش سرزمين

راهبردهاي اختصاصی توسعه فناوری-6-4محیط زیست

های کاهش آالینده ها در زه آب هاي كشاورزي،- بهبود روش6-4-1هاي شهري و روستايي، پساب هاي صنعتي و معدنيفاضالب - کنترل مناطق بحرانی و کانون های فرسایش خاک و6-4-2

تولید ریزگردها های پیشگیری و پاالیش آلودگی آب، خاک-توسعه فناوری6-4-3و هوا

های بازیافت و دفن پسماندها- ارتقا فناوری6-4-4 های سامانه های پايش پارامترهاي- توسعه فناوری6-4-5

کمی وكيفي زیست محیطیها - تعادل بخشی حقابه ها در زیست بوم6-4-6 های بهره برداری مناسب از منابع و ذخایر- بهبود روش6-4-7

ژنتیکی حیوانی و گیاهی های روزآمد برای نظام مندسازي پايش،- توسعه فناوری6-4-8

هشدار و پیش آگاهی مخاطرات آب وهوایی و بالیای طبیعی وبحران های کمی وکیفی ناشی از آنها

های- تقویت نقش بخش خصوصی، جوامع محلی و تشکل6-4-9 تخصصی در مدیریت، نگهداری و بهره برداری از منابع طبیعی و

هازیست بوم17

های پاکهای تولید و مصرف انرژی توسعه فناوری-6-4-10

- راهكاره66اي توس66عه فن66اوری ه66ای آب، خشکس66الی، فرس66ایش و7محیط زیست7-1eبeآ eیeرeوeاeنeف eهeعeسeوeت eیeصeاeصeتeخeا eیeاeهeرeاeکeهeاeر e-

توسعه) 1 شمارهاقدامات معطوف به راهبرد بستر قانونی و اجرایی الزم برای حکمرانی مدبرانه و

مدیریت جامع و به هم پیوسته منابع آب های جوی،(:سطحی، زیرزمینی و نامتعارف

توسعه روش های مناسب رف66ع موان66ع حق66وقی- ق66انونی و.1 اعم666ال م666دیریت ج666امع آب و هم666اهنگی متقاب666ل بین بخش ه666ای مختل666ف اجتم666اعی، اقتص666ادی، زیربن666ایی و

خدماتی در مقیاس های حوضه ای و ملی توانمندس66ازی م66دیریت وس66رمایه های انس66انی وارتق66ای.2

سطح مشارکت تخصصی خبرگان و ذی نفعان بخش آب توس666عه روش ه666ای جلب مش666ارکت م666ردم و نهاده666ای.3

غیردول66تی و کلی66ه ذیربط66ان در فرآین66د تصمیم س66ازی و مدیریت بهره برداری و نگهداری از من66ابع آب و تأسیس6ات

وابسته ارتق66ای نظ66ام اولویت گ66ذاری طرح ه66ای آبی ب66ر اس66اس.4

الزامات مدیریت جامع و به هم پیوسته منابع آب توسعه روش های بهین66ه و پوی66ای تخص66یص و بهره ب66رداری.5

آب ب66ا راهکار ه66ای س66ازه ای و غیرس66ازه ای متناس66ب ب66اشرایط مختلف خشکسالی، ترسالی و نرمال

بهب66ود فناوری ه66ای حف66اظت و نگه66داری از من66ابع آب و.6تأسیسات آبی

حمایت و ارائه کمک های مالی، فنی و حقوقی به نهادها و.7 س666ازمان های دانش بنی666ان در ح666وزه آب، خشکس666الی،

فرسایش و محیط زیست بهبود روش های حفاظت، ترمیم و توس66عه وض66عیت من66ابع.8

آب آبخوان ها و زیست بوم های آبی

18

توس666عه روش ه666ای اس666تقرار س666اختار های حق666وقی و.9 بهره برداری و استحص66ال آب در حوض66ه ها و رودخانه ه66ای

مرزی و مشترک ارائه روش ه66ای الگ66ویی مص66رف بهین66ه آب در بخش ه66ای.10

مختلف کشاورزی، شرب و صنعت توسعه ی روش های مبادله ی آب در راستاي ارتقای امنيت.11

آبي کشور

2اقدامات معطوف به راهبرد شماره )نظام مندسازي پايش و هشدار- پیش آگاهی

مخاطرات آب و هوایی و بحران های کمی وکیفی مبتنی بر توسعه علم و فناوری(:

توس66عة روش ه66ای م66ديريت ریس66ک مخ66اطرات آب و-1هوایی و بحران های کمی و کیفی آب

توس666عه و بهب666ود ش666اخص ها و اس666تانداردهای ملی و-2 منطقه ای در ارتباط با بالیای جوی و هیدرولوژیکی نظیر

سیل، خشکسالی، توفان، تگرگ و ... توسعه و ارتقای سامانه های مدل س66ازی و پیش آگ66اهی و-3

پایش مخاطرات آب و هوایی توسعه سامانه های پ66ایش و روش ه66ای ارزی66ابی من66ابع و-4

مصارف آب توسعه سامانه های مدیریت آمار واطالعات آب وه66وایی و-5

تسهیل دسترسی در فضای مجازی حمایت از فناوری های نوین دارای مزیت نسبی در پایش-6

و هشدار مسائل آب و هوایی توسعه و ارتقاء نظام بیمه ای به منظور جبران خسارات-7

ناشی از مخاطرات و بحرانهای آب و هوایی

3اقدامات معطوف به راهبرد شماره )بهینه سازی فناوری های استفاده تلفيقي از آب هاي سطحي و زيرزميني، بهره گیری از آب های نامتعارف و بهره برداری از آب های

مرزی مشترک(:

19

ترویج و توسعه روش های نوین استحصال و بهره برداری-1آب

اصالح و ارائه الگوهای کشت مناسب در مناطق با توجه-2به محدودیت آب

بهره گ66یری از فن66اوری ه66ای م66دیریت هوش66مندانه به66ره-3برداری از آب کشاورزی

بازنگري، ارتقاء و استقرار نظام س66نجش به66ره وري آب-4در تعامل با بخش هاي مرتبط و ذي نفع

توسعه بس66تر فناوران66ه تخمین ک66ارایی آب در بخش ه66ای-5مختلف مصرف

توس66عه فناوری ه66ای م66ورد نی66از نوس6ازی و مدرن س66ازی-6تأسیسات، تجهیزات و شبکه های موجود آب و فاضالب

توس666عه فناوری ه666ای م666ورد نی666از اس666تفاده بهین666ه از-7 ظرفیت های آبی دوره های ت66ر و ترس66الی ب66رای دوره ه66ای

خشک و خشکسالی توسعه روشهای باروری ابر ها و استحصال آب باران، مه-8

و شبنم توس6666عه فناوری ه6666ای آب ش6666یرین کن و بازی6666افت و-9

بازچرخانی آب و استفاده مجدد از زه آب ه66ا، پس66اب ها و فاضالب های شهری، صنعتی و کشاورزی و آب های شور

ارائ66ه و بهب66ود روش ه66ای ک66اهش تبخ66یر در پهنه ه66ای-10 آبی)مخ66ازن س66دها، دریاچه ه66ا و تاالب ه66ا( و در س66طح

اراضی بهبود روش های افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک با-11

استفاده از مواد ج66اذب رط66وبت مع66دنی، آلی، ن66انو، کمخاک ورزی و بی خاک ورزی

توسعه سامانه های نوین آبیاری و انواع گلخانه ها -12 بهینه4اقدامات معطوف به راهبرد شماره(

سازی ساختار مدیریت اقتصادی آب و توجه به ارزش های چندگانه اخالقی، فرهنگی،

اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی وزیست محیطی(:

20

توسعه مدل های کاربردی و جامع ارزش گذاری اقتص66ادی-1 آب و ت66أمین من66ابع م66الی م66ورد نی6از طرح ه66ای فناوران66ه

بهره برداری، حفاظت ونگهداری منابع آب تحقی66ق، روزآم66د ک66ردن و ارائ66ه مب66انی و چارچوب ه66ای-2

فقهی و حقوقی و اخالقی استفاده صحیح از آب بهب66ود و ارتق66ای نظ66ام آم66وزش و آگ66اهی عم66ومي و-3

تخصصي آب در كش66ور در جهت حف66اظت وبهره ب66رداری بهین666ه ازمن666ابع آب، الگ666وی بهین666ه مص666رف، اف666زایش بهره وری ومقابله ب66ا مخ66اطرات آب وه66وایی و گس66ترش

پژوهش هاي كاربردي توسعه و5اقدامات معطوف به راهبرد شماره(

ایجاد مراكز ملي و منطقه ای مديريت های آبی درمخاطرات آب و هوایی و بحران

ايران و تبديل آنها به مراكز منطقه اي-بین المللی براي مديريت مخاطرات در منطقه

كشورهاي عضو اکو(: تأسیس مرک66ز ملی م66دیریت مخ66اطرات آب و ه66وایی و-1

بحران های آبی ارتق666ای مرک666ز ملی ب666ه مرک666ز منطقه ای در ح666وزه-2

کشورهای عضو اکو تش666کیل ش666ورای عالی سیاس666ت گذاری و تص666میم گیری-3

پ66ایش، هش66دار- پیش آگ66اهی مخ66اطرات آب و ه66وایی وهای آبی متشکل از دستگاه های اجرایی ذیربطبحران

70-2 eیeرeوeاeنeف eهeعeسeوeت eیeصeاeصeتeخeا eیeاeهeرeاeکeهeاeر e-eیeلeاeسeکeشeخ

تقویت1اقدامات معطوف به راهبرد شماره( شوراها و نهادهای بین بخشی مرتبط با

مدیریت خشکسالی(: ارائ666ه روش شناس666ي، دس666تورالعمل ها، اس666تانداردها و-1

س66اختارهاي س66ازمانی فراگ66یر م66ورد نی66از در م66دیریتخشكسالي

21

توسعه تشکل های مردم نهاد در سطوح مختلف و ایج66اد-2 هم666اهنگی الزم در کلی666ه امورم666دیریتی، برن666امه ریزی،

ارزشیابی واجرایی برای مدیریت خشكساليهماهنگی برای اجرایی نمودن مصوبات بين بخشي -3

توسعه2اقدامات معطوف به راهبرد شماره( زيرساخت ها و فناوری اطالعات و استقرار و

هاي نو براي پايش وبکارگیری سامانهپيش آگاهي مدیریت یکپارچه خشكسالي(:

اس666تفاده ح666داکثری از ظ666رفیت س666امانه های فن666اوری-1 ( ب666راي ارتق666ای مش666اركت م666ردمي وITاطالع666ات)

توانمندسازي بهره برداران ايجاد پايگاه ملي و منطقه اي اطالعات و داده هاي مكاني-2

و توصيفي خشكسالي ط66راحی و بهینه س66ازی زیرس66اخت ها و س66امانه های الزم-3

برای پايش، پيش بيني خشکسالي و کاهش اث66رات آن درهای نوین و بومی شده کشور با رويکرد توسعه فناوری

توسعه3اقدامات معطوف به راهبرد شماره( ها و الگوهای مديريت بهينه منابع درروش

راستاي كاهش خسارات و سازگاري باخشكسالي(:

ارائ666ه روش ه666ای بهره ب666رداری تلفیقی از من666ابع آب در-1دوره های تر و خشک

ارتقای مدیریت خاک برای افزایش و حفظ رطوبت-2توسعه گیاهان مقاوم به خشکی و کم آبی-3

تبیین4اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های پیش بینی،روش شناسي و ارتقاء فناوری

ارزيابي و برآورد خسارات خشكسالي(: بررسي و پهنه بندی آسيب پذيري مناطق متف66اوت كش66ور-1

به خشكسالي با مشخص66ه های مختل66ف ش66دت، م66دت وفراواني

22

روزآمد نم66ودن روش ه66ای پیش بی66نی، ارزي66ابي و ب66رآورد-2خسارات خشكسالي

ارائ666ه روش ه666ای مناس666ب ب666رآورد خس666ارات و تهی666ه-3استانداردهای بیمه ای مخاطرات خشکسالی

5اقدامات معطوف به راهبردشماره )تبیين سازوكارهاي مديريت ريسك(:

تهيه طرح جامع مديريت ريسك خشكسالي و برنامه های-1راهبردي مرتبط در سطوح ملي و منطقه اي

پایش جامع خشکسالی در بخش های مختلف-2 تهی66ه و روزآم66د نم66ودن روش ه66ای مختل66ف هش66دار و-3

پیش آگاهی خشکسالیتهیه و روزآمد نمودن روش های سازگاری خشکسالی-4

توسعه6اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های نوینپژوهش، تجاری سازی و ترویج فناوری

در مدیریت خشکسالی(:حمایت از پژوهش ها و فناوری های مرتبط با خشکسالی-1حمایت از شرکت های دانش بنیان حوزه خشکسالی-2حمایت از کاالهای فناورانه در حوزه مدیریت خشکسالی-3

7اقدامات معطوف به راهبرد شماره های)فرهنگ سازي و آموزش استفاده از فناوری

نوین در مدیریت خشکسالی(: ط66راحي و بهب66ود برنامه ه66ای مناس66ب آموزش66ی ب66رای-1

ظرفيت سازي و فرهنگ سازي مديريت خشكسالي ط666راحی وتولی666د برنامه ه666ای آموزش666ی چندرس666انه ای-2

متناسب با ذیربطان مختلف موضوع خشکسالی به روزرس66انی ادواری دروس و سرفص66ل های آموزش66ی-3

مرتبط با خشکسالیارتقاء8اقدامات معطوف به راهبردشماره(

بهره وري منابع در مديريت خشكسالي(:

23

ارائه الگوهای مناسب تنظیم مدیریت کاش66ت، داش66ت و-1 برداش66ت متناس66ب ب66ا تک66رار خشکس66الی های فص66لی و

مقطعی مدل س66ازی تغی66یرات کوت66اه م66دت و درازم66دت اقلیمی-2

مؤثر بر منابع طبیعی توسعه فناوری های مؤثر بر افزایش ک66ارآیی من66ابع آب و-3

خاک و نهاده های کشاورزی متناسب با کم آبی توسعه استفاده از ریزمغذی ها و ریزجانداران در ک66اهش-4

مصرف آب کشاورزی

ارتقا و9اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های کاهش تبخیر و افزایش ذخیرهبهبود روشآِب خاک(:

ارائ66ه و بهب66ود روش ه66ای ک66اهش تبخ66یر در پهنه ه66ای-1 آبی)مخ66ازن س66دها، دریاچه ه66ا و تاالب ه66ا( و در س66طح

اراضی بهبود روش های افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک با-2

استفاده از مواد ج66اذب رط66وبت مع66دنی، آلی، ن66انو، کمخاک ورزی و بی خاک ورزی

7-3 eیeرeوeاeنeف eهeعeسeوeت eیeصeاeصeتeخeا eیeاeهeرeاeکeهeاeر e-eبeوeسeر eو eکeاeخ eشeیeاeسeرeف

توسعه1اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های مدیریتی، زيستي و زيست مهندسيفناوری

در پیشگیری و مهار فرسايش تشدیدی(: بهبود روش های حفاظت مس6تقیم مکان ه66ای در مع6رض-1

-فرسایش تشدیدی ناشی از عملیات عمرانی نظ66ير راهکاوی سازی و معدن

شناس66ایی و مع66رفی گونه ه66ای مناس66ب ب66رای توس66عه-2 کشت گیاهان دائمی یا اح66داث جنگ66ل و ب66اغ در اراض66ی

پرشیب

24

ط66راحی و ارائ66ه اس66تاندرادهای توس66عه ملی ش66بکه های-3 بادش66کن های ط66بیعی و مص66نوعی در من66اطق خش66ک و

بادخیز توس66عه تجه66یزات و روش ه66ای حف66اظتی و س66ازگار در-4

اراضی کشاورزی و منابع طبیعی ارائه معیارهای طراحی و ضوابط کشت اراضی حاش66یه-5

و حریم رودخانه ها بهب66ود روش ه66ای احی66اء، اص66الح، بهره ب66رداری و توس66عه-6

مراتع اص66الح ش66یوه های س66نتی چ66رای دام در مرات66ع و بهب66ود-7

روش های دامداریبهبود روش های احیاء، اصالح و بهره برداری از جنگل ها-8 توس66عه روش ه66ای ارت66زاق و معيش66ت س66اکنان من66اطق-9

جنگلی، پرشیب، خشك و بياباني

توسعه2اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های آموزش و ترویج مديريت و حفاظتفناوریخاك(:

توس66عه توانمن66دي در اس66تفاده از امكان66ات و ابزاره66اي-1فناوري جديد در حفاظت خاک

هاي عمومي از طري66ق ص66داتوسعه هر چه بیشتر آموزش-2هاي غيردولتي و سيما، آموزش و پرورش و سازمان

توسعه آموزش جوامع محلی وارتقاء س66طح دانش ف66ني-3و مهارتي بهره برداران با آموزش های تخصصی

ت66ربيت ن66يروي انس66اني متخص66ص و اث66ربخش در ام66ر-4 یحفاظت خاک و مديريت آبخيز، با ايجاد و توسعه رشته

حفاظت و مدیریت خاک در مراکز آموزشی ب66ازنگری اساس66ی و ب66ه روز رس66انی ادواری دروس و-5

های مرتبط با حفاظت خاک و آبها در رشتهسرفصل ه66اي تحقيق66اتي ب66اارتقاء سطح كمي و كيفي ترويج يافته-6

ايج66اد سيس66تم علمي و پيش66رفته و توس66عه فناوری ه66ای25

ه66اي ت66رويج كش66اورزي و من66ابعن66وين و گس66ترش ش66بكهطبيعي )خصوصي و دولتي(

تسريع در ايج66اد و تعميم الگوه66اي موف66ق و قاب66ل تعميم-7 مديريت حوضه های آبخیز و مناطق بياباني

ایج66666اد پایگاه ه66666ای ت66666رویجی جهت بهب66666ود انتق66666ال-8يافته های پژوهشی وتبادل دانش

نهاد مرتبط ب66ا حف66اظتهای مردمها و سازمانايجاد انجمن-9از منابع طبيعي و آب و خاک

مبادله ي تفاهم نامه های منطقه ای و بین المللی مرتبط با-10حفاظت خاک و کنترل فرسایش

تبیین )3اقدامات معطوف به راهبرد شماره ساز و کارهای ارتقاء مشارکت ذینفعان در

(:مدیریت و حفاظت آب و خاک واگذاری امور تصدی گری وزارت جهاد کشاورزی و سایر-1

دستگاه ها به شوراهای روستایی در قالب مدیریت جامعحوضه های آبخیز

تقويت تش66كل هاي غيردول66تي ب66راي اج66راي فعاليت ه66اي-2مرتبط با حفاظت خاک و مهار بيابان زايي

مستندس666ازی و ب666ه ک666ارگيری دانش ب666ومی و ارتق666اء-3 ظرفيت ه66ا و مه66ارت بهره ب66رداران و جوام66ع محلی در

پیشگیری از فرسايش یا مهار آن ه66ای م66ؤثربرگزاری جلسات هماهنگی بین تمام دس66تگاه-4

در برنامه های حفاظت خاک در سطوح مختلف هماهنگي با كشورهاي همس66ايه در م66ديريت حوض66ه هاي-5

آبخ66يز مش66ترك/ من66اطق ب66زرگ در ارتب66اط ب66ا ک66اهشفرسایش و رسوب و گرد و غبار

توسعه4اقدامات معطوف به راهبرد شماره( توانمندي های دانش بنیان حفاظت خاک و کنترل

رسوب(:

26

تشکیل و گسترش شرکت های دانش بنیان برای طراحی-1 تجهیزات مورد نیاز پایش فرسایش و رسوب و حف66اظت

آب و خاک و کنترل رسوب اجرای سیاس66ت های تش66ویقی در گس66ترش ش66رکت های-2

تولید کننده ابزار دقیق، تجهیزات و مواد مورد نیاز پ66ایش فرس66ایش و رس66وب و حف66اظت آب و خ66اک و کن66ترل

رسوب ها برای اجرای طرح ه66ای پژوهش66ی ب66رایافزایش بودجه-3

حل مسائل و مشکالت اجرایی بررسی و مطالع66ه الگوه66ای م66دیریت ج66امع حوض66ه های-4

آبخیز به همراه بررسی و تجزیه و تحلیل مسایل اقتص66ادو اجتماعی

تعيين حد قابل تحمل فرس66ایش در کاربری ه66ا، اق66اليم و-5مناطق مختلف كشور

بررسی معيارهاي مناسب پايش و ارزي66ابي فرس66ایش و-6رسوب

ه66ای مقياس66ي مناس66بارزی66ابی، واس66نجي و تأيي66د م66دل-7پيش بيني انواع فرسایش در هر منطقه

ه66اي مناس66ب ك66اربريبررسی و ارائ66ه الگوه66ا و ش66اخص-8 اراض66ي، الگوه66ای کش66ت، و تن66اوب زراعی در ش66رايط

اكولوژيكي متفاوت. تدوين استانداردهاي حفاظت خاک و پیش66گیری از ان66واع-9

فرس666ایش در فعالیته666ای کش666اورزی و بهره ب666رداری ازجنگل و مرتع

تدوين استانداردهاي عملی66ات عم66رانی مرتب66ط ب66ا تغی66یر-10شکل زمین و معدن کاوی ) خاک برداری و خاکریزی(

ایجاد پایگاه های پژوهشی و ترویجی-11تشکیل بانک های اطالعاتی و تهیه نقشه های مرجع-12 ایجاد پایگاه های اطالعاتی ب66رای ارائ66ه نت66ایج و یافته ه66ای-13

پژوهشی

27

توسعه و5اقدامات معطوف به راهبرد شماره( تعالی الگوهای سازمانی و حقوقی حفاظت

خاك و اراضی کشور(: تدوين و تصويب مقررات و ق66وانين حف66اظت خ66اک و ی66ا-1

اص666الح ادواری ق666وانین موج666ود در بهره برداری ه666ایکشاورزی و منابع طبیعی

ت66دوين و تص66ويب مق66ررات و ق66وانين حف66اظت خ66اک در-2 ارتباط با انواع عملیات عمرانی مرتبط با تغی66یر ش66کل و

يا تنزل کيفيت زمین ه66اي اج66رايي مناس6بتدوين و تص66ويب ق66وانين و ض66مانت-3

براي ايجاد تعهد و مس66ئوليت در بهره ب66رداران و م66الكيناراضي در زمينه مسائل حفاظت خاك

ت66دوين ل66وايح مناس66ب و تنظیم آیین نامه ه66ای الزم ب66راي-4-ايجاد تعامالت بین وزارتخانه های مرتب66ط، تب66يين وظيف66ه

من66دي، ح66دود اختي66ارات و مس66ئوليت هاي ه66ر ي66ك ازدستگاه هاي اجرايي

ایجاد و تقويت جايگ66اه ق66انوني وزارت جهادكش66اورزي و-5 هاي متولی حفاظت و مديريت منابع خاک وسایر سازمان

آب ایجاد دستگاه عالي نظارتی ویژه برای برای اطمین66ان از-6

رعایت استانداردها در فعالیت های مرتبط با منابع خاک

تدوین6اقدامات معطوف به راهبرد شماره( معیارها و استانداردهای سازگاری برنامه های

عمرانی متناسب با آمايش سرزمين(: تهيه نقشه اس66تعداد ك66اربري، ق66ابلیت و تناس66ب اراض66ي-1

كشور در مقیاس مناسب و شناسايي مناطق حساس بهفرسايش

انطباق كاربري فعلی اراضي با توانايي هاي ط66بيعي آنه66ا-2 )با تهیه كاداستر اراضي و ايج66اد س66امانه اطالع66ات ملي

زمين( و تهيه نقشه اصالح كاربري اراضي بررس66ی، ارزی66ابی و ت66دوین راهبرد ه66ای حف66اظت خ66اك-3

متناسب با شرایط فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی کشور28

تقسیم بندی کشور به چن66د منطق66ه اکول66وژیکی ی66ا واح66د-4 همگن جهت س666ازماندهی مناس666ب ام666ور اج666رایی و

تحقیقاتیمحدود کردن تغییر کاربری هایی مؤثر بر تشدید فرسایش

7-4 eیeرeوeاeنeف eهeعeسeوeت eیeصeاeصeتeخeا eیeاeهeرeاeکeهeاeر e-eتeسeیeز eطeیeحeم

بهبود1اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های کاهش آالینده ها در زه آب هايروش

هاي شهري و روستايي،كشاورزي، فاضالبپساب هاي صنعتي و معدني(:

توسعه فناوري هوشمند مصرف ك66ود و س66م در اراض66ي-1كشاورزي

ارائه روش هاي مناسب پااليش زه آب هاي كشاورزي -2 ه66اي ش66هري وارائ66ه روش ه66اي مناس66ب پ66االيش پس66اب -3

روستايي صنعتي و معدني تهيه و به روزرساني استانداردهاي ميزان مجاز آالينده ها-4

در پس66اب هاي خ66روجي از م66زارع، واح66دهاي مس66كوني،صنعتي و معدن كاري

کنترل )2اقدامات معطوف به راهبرد شماره مناطق بحرانی و کانون های فرسایش خاک و

تولید ریزگردها(: توس66عه فناوري ه66اي شناس66ايي و طبقه بن66دي من66اطق-1

فرسايش پذير و توليد ريزگردهاتوسعه فناوري رديابي مسير حركت ريزگردها-2ارائه روش هاي مناسب جذب و ترسيب ريزگردها-3ارائه روش هاي مناسب كنترل ريزگردها در محل منشاء-4 ارائ66ه روش ه66اي مناس66ب پ66ايش آلودگي ه66اي ناش66ي از-5

ريزگردها

29

توسعه 3اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های پیشگیری و پاالیش آلودگی آب،فناوری

خاک و هوا(: تدوين و به روزرساني استانداردهاي مربوط به تفكيك و-1

تخليه زباله هاي صنعتي، بيمارستاني و خانگي توس6666666عه فناوري ه6666666اي جمع آوري، حم6666666ل، دفن و-2

معدوم سازي زباله هاي صنعتي، بيمارستاني و خانگيتوسعه روش هاي كشاورزي ارگانيك-3توسعه روش هاي ترسيب و تثبيت كربن-4ارائه روش هاي تثبيت خاك هاي پراكنش پذير-5 ارائ6666ه روش ه6666اي پيش6666گيري و كن6666ترل آالين6666ده هاي-6

غيرنقطه اي در سطح حوزه هاي آبخيز ارائه روش هاي كن66ترل منش66اء پخش آالين66ده هاي م66واد و-7

مشتقات نفتي و فلزات سنگينهای پاالیش آالینده های طبیعی و مصنوعی توسعه روش-8

ارتقاء )4اقدامات معطوف به راهبرد شماره های بازیافت و دفن پسماندها(:فناوری

توسعه فناوری های مناسب انتقال، دفن و امحاء پسماند-1توسعه و ارائه روش های مناسب مکانیابی دفن پسماند-2 توس6666عه اس6666تانداردهای ح6666داکثر مج6666از س6666موم و-3

موادشیمیایی در مصارف مختلف ارائه روش های بهره گیری از پسماندها در تولی66د ان66رژی،-4

کمپوست، و ... ارائه تسهیالت فنی و اعتباری به شرکت های دانش بنی66ان-5

و واحدهای فناور بازیافت و دفن پسماند بهره گیری و بومی سازی فناوری های نوین در بازی66افت و-6

دفن پسماندها

توسعه )5اقدامات معطوف به راهبرد شماره های سامانه های پايش پارامترهاي کمیفناوری

و كيفي زیست محیطی(:

30

استقرار سامانه پایش میزان اشعه های زیان ب66ار کیه66انی-1نظیر اشعه های ماورای بنفش، میکروویو

ب66ه روزرس66انی س66امانه های پ66ايش پارامتره66اي کمی و-2 كيفي من66ابع آب ه66اي س66طحي و زيرزمي66ني، تاالب ه66ا،

درياچه ها و سواحل كشور ارائه و به روزرسانی سامانه های پایش پارامترهاي کمی-3

و كيفي خاک تولی66د ل6وازم و تجه6یزات م66ورد نی66از س66امانه پ66ایش آب،-4

خاک و هوا

تعادل )6اقدامات معطوف به راهبرد شماره ها(:بخشی حقابه ها در زیست بوم

هاهای تعادل بخشی حقابه ها در زیست بومبهبود روش-1 ب666ازنگری و اص666الح روش ه666ای تخص666یص حقابه ه666ای-2

زیست محیطی

بهبود) 7اقدامات معطوف به راهبرد شماره های بهره برداری مناسب از منابع و ذخایرروش

ژنتیکی حیوانی و گیاهی(: ه66ایه66ای ن66وین کش66ت س66لولتوسعه و بک66ارگیری فن66اوری-1

بنیادی، کشت بافت، انتق66ال ج66نین، دی ان ای، و آران ای،تخمک و به منظور نگهداری و حفاظت ها ذخایر ژنتیکی

توس666عه و تجه666یز مجموعه ه666ا)کلکس666یون ها(، بانک ه666ا،-2 ایس66تگاه های تحقیق66اتی، آزمایش66گاه های مرج66ع، پ66ارک موزه ه66ا و من66اطق حفاظت ش66ده ب66رای نگه66داری ذخ66ایر

توارثیتولید و به کارگیری دانش فنی مورد نیاز ذخایر توارثی-3

توسعه )8اقدامات معطوف به راهبرد شماره های روزآمد برای نظام مندسازي پايش،فناوری

هشدار و پیش آگاهی مخاطرات آب و هوایی و بالیای طبیعی و بحران های کمی و کیفی ناشی

از آنها(:

31

ارائه و به روزرسانی سامانه های پايش پدی66ده های ج66وی-1و تغییراقلیم

ارائ66ه و ب66ه روزرس6انی س6امانه های پیش بی66نی و هش66دار-2پدیده های جوی و تغییراقلیم

تولید فناوری ه66ای کن66ترل پدی66ده های مخ66اطره آمیز آب و-3هوایی و جوی

بهب66ود روش ه66ای شناس66ایی مخ66اطرات آب و ه66وایی و-4جوی

ابداع و توسعه روش های شناسایی و کن66ترل مخ66اطرات-5حاصل از کاربرد فناوری های نوین هوا و فضا

تقویت )9اقدامات معطوف به راهبرد شماره هاینقش بخش خصوصی، جوامع محلی و تشکل

تخصصی در مدیریت، نگهداری و بهره برداری ازها(:منابع طبیعی و زیست بوم

طراحی ساختارهای مناسب حضور و مش66ارکت ذینفع66ان-1و ذیربطان در مدیریت زیست بوم ها

توسعه تجهیزات و لوازم حفاظت از زیست بوم ها-2 ارائه و اجرای روش های مناس66ب آموزش ه66ای تخصص66ی-3

وهمگ666انی حف666اظت و بهره ب666رداری از محیط زیس666ت ومنابع طبیعی به جوامع محلی وتشکل های ذیربط

ط66راحی و برق66راری س66امانه مناس66ب ارتب66اط جمعی در-4مدیریت و حفاظت از محیط زیست

توسعه10اقدامات معطوف به راهبرد شماره( های پاک(:های تولید و مصرف انرژیفناوری

بومی سازی و توس66عه فناوری ه66ای بهره ب66رداری از من66ابع-1انرژی تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی و ..

ه66ایهای بهره برداری از انرژیترویج و تجاری سازی فناوری-2خورشیدی، بادی، زمین گرمابی و ...

-های مدیریتی ب6رای تولی6د و مص6رف ان6رژیتوسعه فناوری-3های تجدیدپذیر

- چارچوب نهادي و نظام اجرايي و نظارتی سند توسعه فناوری آب،8خشکسالی، فرسایش و محیط زیست

8-1eیeرeبeهeاeر e،eیeگeنeهeاeمeه e- eيeرeاeذeگ eتeسeاeيeس eو eيeيeاeرeجeا 32

برای اجرای این سند، ستاد هم66اهنگی توس66عه فناوری ه66ای آب،خشکسالی، فرسایش و محیط زیست تشکیل می شود.

این ستاد وظيفه سياس66ت گذاري اج66رايي، راه66بري، هم66اهنگي، پایش شاخص ها، به روزرسانی و ايجاد ارتباطات بين دس66تگاهي الزم اعم از دولتي و خصوصي را براي توسعه فناوری ه66ای آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در چارچوب اين سند، ب66ر عهده دارد. همچنین این ستاد مسئول تدوين و طراحي سازوکار-تحقق اهداف سند و هماهنگي و انس66جام بخش66ي بين دس66تگاه

ه66اي اج66رايي كش66ور و همچ66نین تص66ويب و ابالغ آیین نامه ه66ا و دستورالعمل های فراسازمانی به منظور اجراي این سند خواه66د

بود.

ارکان ستاد: الف- اعضای ستاد:

- معاون علمي و فناوري رئيس جمهور )رئيس ستاد(۱ - وزير جهادکشاورزی یا نماینده تام االختیار ایشان )نایب رئيس۲

ستاد(- وزير علوم، تحقيقات و فناوري یا نماینده تام االختیار ایشان۳- وزير نیرو يا نماینده تام االختیار ایشان4 - معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست5

یا نماینده تام االختیار ایشان - دبیر ستاد توسعه فناوری ه66ای آب، خشکس66الی، فرس66ایش و6

محیط زیست )به انتخاب معاون علمی و فناوری رئیس جمهور( - سه نفر عضو حقیقی از متخصص66ين و خبرگ66ان مرتب66ط و ی66ا7

اعضای هیأت علمی مؤسسات آموزشی و پژوهشی، به پیش66نهاداعضای حقوقی ستاد و با حكم رئيس ستاد

س66ال منص66وب مي ش66وند و۴ اعضای حقیقی ب66ه م66دتتبصره:انتصاب مجدد آنها بالمانع است.

ب- وظايف ستاد: .بررسی، تصویب و ابالغ سیاست های اجراییطراحی سازوکار تحقق اهداف، اصالح ساختارها و

فرایندهای مربوط.ها و اولویت بندی در اینتدوین سازوکارهای توسعه فناوری

حوزهتصویب و ابالغ برنامه عملیاتی براي اجرايي شدن راهکاره66ا

واقدامات سند در هر سال.33

.اصالح ساختارها و فرایندهای مربوط به تحقق اهداف سند هدايت و پیگیری تعامالت بين بخش هاي دول66تي و خصوص66ي

براي دستيابي به اهداف اين سند.حمایت و تش66ویق فعالیت ه66ای علمی و فن66اوری در راس66تای

تحقق اهداف سند از مؤسسات دولتی و غیر دولتیگ66ری ازحم66ايت م66ادي و معن66وي علمي، اطالع66اتی، تس66هیل

ش66ركت هاي دانش بني66ان و ن66يز طرح ه66اي داراي ظ66رفيتفناوري و تجاري سازي.

ه66ایپیشنهاد قوانین مورد نیاز برای توسعه ي علوم و فن66اوری مرتبط.

روزرس66اني س66ندپيشنهاد اصالحات الزم براي بازنگري و به به مراجع ذیربط

ارزي66ابي مس66تمر و نظ66ارت ب66ر حس66ن اج66رای برنامه ه66اي محول شده به دستگاه ها و همچنین پایش شاخص های تحقق

اهداف سند تم66ام دس66تگاه ها و نهاده66ا، موظفن66د در چ66ارچوب اینتبصره:

این س66ند معم66ول س66ند، همک66اری الزم را ب66رای تحق66ق اه66داف دارند. گ66زارش نح66وه و م66یزان همک66اری دس66تگاه ها ب66ه ص66ورت س66االنه توس66ط مع66اونت علم و فن66اوری ریاس66ت جمه66وری ب66ه

شورای عالی انقالب فرهنگی ارائه خواهد شد.

ج- دبیرخانه ستاد: دبيرخان66ه س6تاد در مع6اونت علمی و فن66اوری ریاس6ت جمه66وری مس66تقر و زیرنظ66ر و ب66ا مس66ئولیت دبیرس66تاد اداره می ش66ود. ساختار تشکیالتی و شرح وظایف دبیرخانه ستاد، در س66تاد تهی66ه

و به تصویب مراجع ذی صالح قانونی خواهد رسید.

8-2eيeبeاeيeزeرeا eو eتeرeاeظeن e- سیاس66ت گذاری و تص66میم گیری کالن و ن66یز ارزی66ابی و نظ66ارت راه66بردی ب66ر حس66ن اج66رای این س66ند ب66ر عه66ده ش66ورای ع66الی انقالب فرهنگی می باشد. فرآیند و نحوه اص6الح و روزآمدس6ازی سند برای تحقق اهداف در اف66ق چش66م انداز ب66ر مبن66ای بررس66ي 5تح66والت داخلي و بين المللي اين حوزه ه66ا در بازه ه66ای زم66انی

34

ساله از تاریخ تصویب آن، ب66ا پیش66نهاد س66تاد ب66ه تص66ويب نه66اييشوراي عالي انقالب فرهنگی خواهد رسید.

8-3eيeزeاeس eگeنeهeرeف e-wاوري رياس66ت جمهوري، وزارت ن66یرو، وزارت معاونت علمي و فن جهادکش666اورزی، وزارت آم666وزش و پ666رورش، وزارت عل666وم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، س6ازمان حف66اظت محیط زیس66ت، س66ازمان هواشناس66ی کش66ور، ص66دا و س66يما، وزارت فرهن66گ و ارش66اد اس66المي، دس66تگاه هاي تبليغي و فرهنگي کشور و سایر دستگاه هاي اج66رايي ذیرب66ط در فرآين66د اج66رايي ك66ردن و فرهنگ س66ازي س66ند مکلفن66د ب66ا س66تاد

همکاري نمایند.

........اين س66ند مش66تمل ب66ر ي66ك مقدم66ه و ... فص66ل در جلسه ب66ه تص66ويب نه66اييمورخ ........ ش66وراي ع66الي انقالب ف66رهنگي

رس66يد و اج66راي آن از ت66اريخ تص66ويب ال66زامي اس66ت و کلي66همصوبات و سياستهاي مغاير قبلي، لغو و بال اثر خواهد بود.

9eتeسeوeیeپ e-eيeتeسeالدeاeب eدeاeنeسeا e: 9-1eیeسeاeسeا eنeوeنeاeق e-

- اصل چهل وپنجم قانون اساسي جمهوري9-1-1اسالمي ايران

انفال و ثروت هاي عمومي، از قبيل زمين هاي موات يا رهاشده، و س66اير آب ه66اي عم66ومي، معادن، درياها، درياچه ها، رودخانه ها

كوه ها، دره ها، جنگل ها، نيزارها، بيشه هاي ط66بيعي، م66راتعي ك66ه حريم نيست، ارث بدون وارث، و اموال مجهول المالك و ام66وال عم66ومي ك66ه از غاص66بين مس66ترد مي ش66ود، در اختي66ار حك66ومت

نمايد. اسالمي است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل تفصيل و ترتيب استفاده از هر يك را قانون معين مي كند.

- اصل چهل و هشتم قانون اساسي جمهوري9-1-2اسالمي ايران

35

در بهره برداري از منابع طبيعي و استفاده از درآم66دهاي ملي در سطح استان ها و توزيع فعاليت ه66اي اقتص66ادي مي66ان اس66تان ها و مناطق مختلف كشور، بايد تبعيض در ك66ار نباش6د، ب6ه طوري ك66ه ه66ر منطق66ه فراخ66ور نيازه66ا و اس66تعداد رش66د خ66ود، س66رمايه و

امكانات الزم در دسترس داشته باشد.

- اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسالمي9-1-3ايران

محيط زيست ك66ه نس66ل ام66روز و در جمهوري اسالمي، حفاظت نسل هاي بعد بايد درآن حي66ات اجتم66اعي رو ب66ه رش66دي داش66ته باش66ند، وظيف66ه عم66ومي تلقي مي گ66ردد. از اين رو فعاليت ه66اي اقتصادي و غير آن كه ب66ا آل6ودگي محيط زيس6ت ي66ا تخ66ريب غ6ير

قابل جبران آن مالزمه پيدا كند، ممنوع است. قeeeeانون ملي شeeeeدن جنگل هeeeeا و مراتeeeeع، مصeeeeوب-1

هيات وزيران27/10/1341 تص66ويب نامه مرب66وط ب66ه حف66اظت و بهره ب66رداري از:15مeeاده

جنگل ها و مراتع و بيش66ه هاي ط66بيعي و اراض66ي جنگلي مص66وب : شخم زدن و محص66ور س66اختن و اح66داث1342 شهريورماه 27

باغ يا مزرعه و امث66ال آن و همچ66نين اح66داث ه66ر ن66وع اعي66اني و ايجاد هر نوع ساختمان و تأسيسات يا مقدمات آنه66ا ي66ا ه66ر ن66وع تجاوز ديگري به منابع طبيعي ملي شده ممنوع اس66ت و م66رتكب

به موجب قانون محكوم و خسارت هاي وارده را نيز بپردازد. به منظور جلوگیری از پر شدن مخ66ازن س66دها مکرر:43ماده

و ح66رکت ریگ ه66ای روان و همچ66نین حف66اظت و جلوگ66یری از فرس66ایش خ66اک من66اطقی ک66ه از ط66رف وزارت من66ابع ط66بیعی تش66خیص داده می ش66ود ق66رق اعالم می گ66ردد و چرانی66دن دام و

زراعت دیم در مناطق قرق شده بکلی ممنوع است. قeeانون حفeeظ و تثeeبیت کنeeاره و بسeeتر رودخانه هeeای-2

مجلس شورای اسالمی( 18/5/1362مرزی)مصوب وزارت كش66اورزي حف66ظ و ايج66اد پوش66ش گي66اهي و:4مeeاده

كاشت درختان براي تحكيم و تثبيت كناره ه66ا و همچ66نين اج66راي طرح ه666اي حف666اظت خ666اك و آبخ666يزداري در حوض666ه آبخ666يز

رودخانه هاي مرزي را به عهده خواهد داشت.36

آيين نامه اجرايي قeeانون حفeeظ و تثeeبيت كنeeاره و بسeeتر-318/12/63رودخانه هاي مرزي مصوب

تهيه و اجراي طرح هاي حفاظت خاك و آبخيزداري در:20ماده حوض66ه آبري66ز رودخانه ه66اي اي66ران ب66ه عه66ده وزارت كش66اورزي

مي باشد. درصورتي كه به تش66خيص كميت66ه، تث66بيت و حف66اظت:e 21ماده

كناره و بستر رودخانه مستلزم ايجاد پوشش گياهي و ي66ا غ66رس اشجار باشد وزارت كشاورزي طرح ه66اي الزم را تهي66ه و پس از

تصويب كميته به اجرا در خواهد آورد. اجراي مقررات قرق و كن66ترل چ66را در من6اطق م6ورد:22ماده

لزوم پس از تشخيص كارشناسان وزارت كشاورزي با همك66اري ژاندارمري جمهوري اس6المي اي66ران )اداره مرزب66اني( ب66ه عه66ده

وزارت كشاورزي مي باشد.قeeانون حفeeظ کeeاربری اراضeeی زراعی وباغ هeeا، مصeeوب-4

مجلس شورای اسالمی31/3/1374 به منظور حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها و تداوم:1ماده

و بهره وری آنها از تاریخ تصویب این قانون تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ ها در خارج از محدوده قانونی ش66هرها و ش66هرک ها

جز در موارد ضروری ممنوع مي باشد. قeeeانون برنامeeeه دوم توسeeeعه اقتصeeeادي، اجتمeeeاعي و-5

( مصوب1378-1374فرهنگي جمهوري اسالمي ايران )20/9/1373

حفظ و احياء منابع طبيعي تجديد شونده، حفظ گونه هاي گياهي كمياب، جلوگيري از بيابان زايی و كوش6ش در جهت ك66ويرزدايي، جلوگيري از فرسايش و آلودگي خاك، آلودگي هوا، آلودگي ه66اي

آب هاي سطحي و زيرزميني و محيط زيست دريايي. به منظور بهره برداري بهين66ه از من66ابع طبيعي:4، بند77تبصره

تجديدشونده و منابع دريايي و نيروي انساني بخش كش66اورزي و تس666ريع در ام666ر يكپارچه س666ازي اراض666ي و تجمي666ع و انتق666ال دامداري هاي پراكنده اطراف ش66هرها ب66ه قطب ه66اي دام66داري و جلوگ66يري از تخ66ريب جنگ66ل و مرت66ع و خ66اك و تب66ديل زمين ه66اي زراعي ب666ه قطع666ات كوچ666ك ت666دابير الزم را جهت مطالع666ه و

37

برن66امه ريزي و سياس66ت گذاري نظ66ام بهره ب66رداري مطل66وب در اراض66ي كش66اورزي كش66ور ب66ا تأكي66د ب66ر حم66ايت از تش66كيل تعاوني هاي توليد زراعي، دامي، باغداري، جنگل داري، مرتعداري و مكانيزاسيون در مناطق مستعد و مورد عالق66ه م66ردم اتخ66اذ و

اعمال نمايد. ب66ه منظ66ور حف66ظ، احي66اء، توس66عه و بهره ب66رداري:81تبصeeره

اصولي از منابع طبيعي دولت مكلف است اق66دامات ذي66ل را ب66هعمل آورد:

الف- تأمين سوخت مورد نياز عشاير ب- الزام بهره برداران از منابع ملي نسبت به بازسازي آنج- سامان دهي خروج دام از جنگل ها و تجميع جنگل نشينان

د- گم66اردن بخش66ي از ن66يروي انتظ66امي ب66ه منظ66ور حم66ايت ازجنگل ها و مراتع كشور و آموزش و تجهيز آنها

بهره برداري از منابع طبيعي كشور باي66د ب66ر:3، بند 82تبصره اساس توان بالقوه منابع محيط زيس66ت و ظ66رفيت قاب66ل تحم66ل محيط صورت گ66يرد ب66ه نح66وي ك66ه ض66من بهره من66دي ص66حيح از منابع طبيعي موجبات حفظ تعادل و تناسب محيط زيست ف66راهم ش66ود. ض66مناً در اين برنام66ه ب66ر تالش در جهت حف66ظ، احي66اء، توس66عه و بهره ب66رداري ص66حيح از من66ابع تجدي66د ش66ونده، حف66ظ گونه هاي گياهي كمي66اب، جلوگ66يري از بياب66ان زايي و كوش66ش در جهت كويرزدايي، جلوگيري از فرسايش و آلودگي خاك، آلودگي

هوا، تأكيد شده است. قeeانون برنامeeه سeeوم توسeeعه اقتصeeادي، اجتمeeاعي و-6

( مصوب1383-1379فرهنگي جمهوري اسالمي ايران )17/1/1379

ب66ه منظ66ور حف66اظت از محيط زيس66ت و بهره گ66يري:104مادهپايدار از منابع طبيعي كشور، اجراي موارد زير الزامي است.

به دولت اجازه داده مي شود به منظ66ور جلب من66ابع:106ماده مالي بيشتر جهت سرمايه گذاري و تس66ريع در اج66راي طرح ه66اي تأمين آب و خاك كشاورزي، منابع طبيعي )جنگل، مرت66ع، بياب66ان( آبخيزداري و ... اعتبارات الزم را در بودجه هاي ساالنه منظ66ور و از طريق وزارتخانه ذيربط در اختيار بانك كشاورزي ق66رار ده66د. بانك كشاورزي موظ6ف اس6ت از مح6ل تلفي66ق من6ابع م66ذكور ب6ا

38

من66ابع اعتب66اري سيس66تم ب66انكي و من66ابع حاص66ل از مش66اركت توليدكنن6666666دگان و بهره ب6666666رداران بخش كش6666666اورزي جهت سرمايه گذاري در طرح هايي ك66ه داراي توجي66ه ف66ني و اقتص66ادي

هستند، در چارچوب مقررات، تسهيالت اعطاء كند. قانون برنامه سوم106 ماده 1آیین نامه اجرايی تبصره -7

توسeeeعه اقتصeeeادي، اجتمeeeاعي و فeeeرهنگي جمهeeeوري، هیات وزیران(12/10/1379اسالمي ايران )مصوب

ب6ه منظ66ور حف6اظت از محيط زيس6ت و بهره گ6يري:e 104مادهپايدار از منابع طبيعي كشور، اجراي موارد زير الزامي است.

بهره برداري از منابع طبيعي كشور بايد بر اس66اس ت66وان ب66القوه منابع ص66ورت گ66يرد. ب66دين منظ66ور دولت موظ66ف اس66ت ض66من حفظ روند رشد توليدات و بهره برداري پايدار از منابع، با اجراي طرح هايي از قبيل تعادل دام و مرتع، خروج دام از جنگل، تأمين علوفه دام و سوخت جنگل نشينان، عشاير و روستائيان، حف66ظ و حراست از منابع پايه و ذخاير ژن66تيكي، هم66اهنگي در م66ديريت يكپارچ666ه من666ابع پاي666ه و نهادين666ه ك666ردن مش666اركت م666ردم در برنامه ريزي، تصميم گيري و اجرا ترتيبي اتخ66اذ نماي66د ك66ه تع66ادل محيط زيست نيز حف66ظ ش66ود.)اين م66اده در برنام66ه چه66ارم ن66يز

تكرار شده است( قانون برنام66ه س6وم الزام6ات زی6ر104در اجرای بند الف ماده

باید رعایت شوند: ال66ف: بهره ب66رداری و ی66ا فع66الیت در عرص66ه های من66ابع ط66بیعی نیازمند تدوین و تصویب طرح ها توسط دس66تگاه های اج66رايی ی66ا

مراجع ذیربط خواهد بود. ب- در بهره برداری از منابع رعایت اصول فنی حفظ آب و خاک

و به حداقل رسانیدن ضایعات زیست محیطی الزامی است. ج- وزارت جهادکشاورزی موظ66ف اس66ت، ب66ه منظ66ور برق66راری تعادل دام و مرتع، با رعایت ظرفیت مجاز مراتع و ضمن خروج ت66دریجی دام م66ازاد و اج6رای م66دیریت پای66دار مرات66ع، ض6وابط و برنامه الزم را تهیه و ب66ا همک66اری دس66تگاه های ذیرب66ط ب66ه اج66را

گذارد. د- کشت در دیم زارهای شیب دار کم بازده باید محدود به گیاه66ان عل6وفه ای چندس6اله، توس6عه باغ ه6ا و ی6ا احی66ای پوش6ش گی6اهی

39

طبیعی باشد. وزارت جهادکشاورزی موظف است سیاس66ت هایاجرایی الزم را در این خصوص تدوین و به مورد اجرا گذارد.

ه- تسریع در اج66رای طرح ه66ای آبخ66یزداری ب66ا اول66ویت دادن ب66ه احیای پوشش گیاهی به ویژه در حوضه هایی که بحرانی شناخته

شده اند، از جمله حوضه های آبخیز سدها الزامی است. و- کلی66ه دس66تگاه های ذیرب66ط موظفن66د زمینه ه66ای الزم را ب66رای مش66ارکت دادن م66ردم در تهی66ه و اج66رای طرح ه66ای حف66اظت، احیاء، توسعه و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی کشور فراهم

نمایند. قانون برنام66ه چه66ارم: دولت مکل66ف اس66ت، برنام66ه69ز- ماده

حف66ظ، احی66اء، اص66الح، توس66عه و بهره ب66رداری از من66ابع ط66بیعی تجدید شونده را با توجه ب66ه اولویت ه66ای زی66ر تنظیم و ب66ه م66ورد

اجرا بگذارد ح- خروج دام از جنگ66ل و س66اماندهی جنگ66ل نش66ینان ش66مال ت66ا

درص66د باقیمان66ده دام و جنگ66ل70پایان برنامه چهارم به میزان 1383نشینان در پایان سال

درصد دام مازاد از مراتع جهت تع66ادل بین دام و50ط- کاهش مرتع و همچنین لغو و اصالح پروانه چراهای مربوطه

ي- اجرای عملیات آبخیزداری در بیست درصد سطح حوضه های سدهای در دست اجرا، تمام شده و ده درصد حوض6ه های س6ایر

مناطق ك- توسعه فض66ای س66بز و جنگل ه66ای دس66ت کاش66ت ب66ه م66یزان ح66داقل پانص66دهزار هکت66ار، همچ66نین اج66رای عملی66ات کن66ترل کانون های بح66رانی بیاب66ان زا ب66ه م66یزان ح66داقل یک ونیم میلی66ون

هکتار ل- اج666رای عملی666ات پخش س666یالب در حوض666ه های ش666هری، روستایی و س66ایر اراض66ی کش66اورزی و من66ابع طبیعی ب66ه م66یزان یک ونیم میلی66ون هکت66ار ب66ه منظ66ور ایج66اد مرات66ع مش66جر، تب66دیل

اراضی بیابانی به زراعی و تغذیه آبخوان هام- پوشش کامل حفاظتی در جنگل های کشور

ن- گس66ترش مش66ارکت ش66وراهای روس66تایی و بس66یج محلی در حفاظت از جنگل ها و مراتع ب66ه م66یزان پ66انزده درص66د از س66طح

عملیاتی40

سياست هاي كلي برنامه چهارم توسeeعه مرتبeeط بeeا-8منابع طبيعي

- آمايش سرزمين مبتني بر اصول وحدت و يكپارچگي سرزمين - توجه به ارزش اقتص66ادي، امني66تي، سياس66ي و زيس66ت محيطي

آب در استحصال، عرضه، نگهداري و مصرف آن - ايج666اد س666ازوكار مناس666ب ب666راي رش666د به666ره وري عوام666ل

توليد)انرژي، سرمايه، نيروي كار، آب و خاك( - حفاظت محيط زيست و احياي منابع طبيعي

سeeند توسeeعه منeeابع طeeبيعي و آبخeeيزداري در افeeق-91404

سياس66ت هاي كلي نظ66ام جمه66وري اس66المي اي66ران در م66ورد و ابالغ در م666ورخ23/10/1377من666ابع طبيعي مص666وب م666ورخ

توسط مقام معظم رهبري. 3/11/1379ايجاد ع66زم ملي ب66ر احي66اء من66ابع ط66بيعي تجدي66د ش66ونده و

توسعه پوشش گياهي براي حفاظت و اف66زايش به66ره وري مناس66ب و س66رعت بخش66يدن ب66ه رون66د تولي66د اين من66ابع و ارتقاء بخشيدن به فرهنگ عمومي و جلب مشاركت مردم

در اين زمينهشناس66ايي و حف66اظت من66ابع آب و خ66اك و ذخ66اير ژن66تيكي

گي666اهي- ج666انوري و ب666االبردن غن666اي حي666اتي خاك ه666ا و بهره برداري بهينه بر اساس استعداد منابع و حم6ايت م6ؤثر

از سرمايه گذاري درآناصالح نظام بهره برداري از من66ابع ط66بيعي و مه66ار عوام66ل

ناپايداري اين منابع و تالش براي حفظ و توسعه آن

41