.اندازه گیری و اندازه گذاری

فصل پنجم

هدف های رفتاری – هنرجو، با يادگیری اين فصل می تواند : انواعوسایلاندازهگيریواندازهگذاریوویژگیهایآنهاراتوضيحدهد. ■

وسایلاندازهگيریواندازهگذاریراشناساییكند. ■

طولوزوایایبينسطوحمختلفقطعاترااندازهگيرینماید. ■

اندازهگذاریقطعهراطبقنقشهانجامدهد. ■

وسایلاندازهگيریواندازهگذاریرابهدرستینگهداریكند. ■

هنگامكارباوسایلاندازهگيریواندازهگذارینکاتایمنیرارعایتكند. ■

66

ابزارهای برخی با كار روش پيش سالهای دراندازهگيریرافراگرفتهاید.ابزارهاییمانند،ساعت،زندگی در اندازهگيری رایج ابزارهای .... و ترازورا كميتی ابزارها این از كدام هر هستند. روزمرهدارند. ویژهای اندازهگيری یکای و میگيرند اندازهمتر یکای با را طول كميت خطكش نمونه براي

اندازهمیگيرد.درصنعتبرایكميتهایگوناگون،دردستگاهتعریف استانداردی یکاهای اندازهگيری، یکاهایاندازهگيری یکاهای دستگاه رایجترین شدهاند.متریک1واینچی2است.دربيشتركشورهایجهان،همچنينایران،دستگاهیکاهایاندازهگيریمتریکبهبردهمیشود.برخیازكشورهایانگليسیزبانمانندآمریکاوانگليسازدستگاهیکاهایاندازهگيریاینچیبهرهمیبرند.دراینفصلبرخیازابزارهایاندازهگيریمانندابزارهایاندازهگيریطولووسایل

اندازهگذاریآشناخواهيدشد.

1-5- يکای طول و وسايل اندازه گیری آن

یکایطولدردستگاهبينالمللی)SI(،متراست،)cm( سانتیمتر ،)dm( دسیمتر آن اجزای و

ميلیمتر)mm(و....هستند.طول یکای )IP(اینچی اندازهگيری دستگاه در

فوتاستویکایكوچکترآناینچوبرابربافوتمیباشد.

برایاندازهگيریبادقتبيشتر،یکاینچرابه16بخشبرابرتقسيممیكنندواجزایآنرابانمایش

كسرینشانمیدهند.

1- SI (System International)

2- IP (Inch Pound)

خطكشبایکایمتریک

خطكشبایکایاینچی

1m=10dm=100cm=1000mm

1in=2/54cm12in=1ft

بررسیبابررسیشکلهایباالبنویسيدیکیاردچندفوتو

چندسانتیمتراست.

112

67

2-5- وسايل اندازه گیری طول

اندازهگيری برای گوناگوني اندازهگيری ابزارهایوجود و..... ارتفاع عمق، دایرهها، قطر قطعات، طولدارند.ابزاراندازهگيریباتوجهبهبزرگیاندازهودقت

اندازهگيریانتخابمیشود.

1-2-5- متر نواری

مترنواری بلند ابعاد و قطعات اندازهگيری برایباطولهایمختلفوازجنسفلزیاپارچهبهكارطول با نواری مترهای اندازهگيری دقت میرود.

كمتراز5متر،یکميلیمتراست.بهدليلانعطافپذیربودنمترهاینواری،آنهامیتوانبرایاندازهگيریطولقوسها،قطرخارجی

لولههاو.....بهكاربرد.

2-2-5- خط کش فلزی

اندازهگيریبادقتكمباخطكشفلزییامترطولهای در فلزی خطكش میشود. انجام نواری

گوناگونوازجنسفوالدساختهمیشود.

بايد اندازه ها خواندن هنگام اشتباه از جلوگیری برای

نکات زير را رعايت نمود:

پيشازاندازهگيری،وسایلومحلاندازهگيریرا ■

كاماًلپاكنمایيد.برایخواندناندازهازرویخطكش،مترو....باید ■

جهتدیدعمودبرامتدادخطكشباشد.

مترنواریفلزیمترنواریپارچهای

اندازهگيریقطرخارجی

اندازهگيریشيار

68

هنگامكارباخطكش،بهتراستیکقطعهكمکی ■

رابرایتکيهخطكشبهكاربرید.

تالشاندازههاییكهباحروفالتيندرشکلمشخصشدهبهكمکخطكشفلزیبادقتیکميلمتر

اندازهگيریكنيدودرزیرشکلیادداشتنمایيد.

69

3-2-5- کولیس

باكوليسمیتوانيدطولهایكوتاهمانندضخامتقطعات،قطرهایخارجیوداخلیلولهها،شکافهاوگوديسوراخهاوماننداینهابادقتاندازهگيری

كنيد.دقتكوليسهارویآننوشتهمیشود.بادقت اندازههایمختلف و كوليسدرشکلهااندازهگيری0/1،0/05،0/02ودرنوعدیجيتالیبا

دقت0/001ميلیمتردردسترساست.

كوليسدیجيتال

كوليسورنيهدار

آغازاندازهگيریبيرونی

تماسدوفکكوليس

آغازاندازهگيریدرونی تماسدوفکكوليس

كوليسعقربهدارنكته

ورنيهرویفکمتحرككوليسدرجشدهاست.دركوليسبادقت0/1ميلیمترورنيهبه10قسمتعدد برابر در ورنيه صفر اگر میشود، تقسيم برابرصفرخطكشكوليسباشداوليننشانهورنيه0/1دومين است، عقبتر خطكش نشانه از ميلیمترنشانه0/2ميلیمترازدومينخطكوليسعقبتر

استو....

برایاندازهگيریبيرونی،دهانهكوليسراكمیبيشترازاندازهقطعهبازكنيدوفکثابترابهیکبه را تکيهدهيد،سپسفکمتحرك قطعه سطح

آرامیبهسطحدیگرقطعهكارتماسدهيد.

را درونی،شاخکهایكوليس اندازهگيری برایبایدكمیكوچکترازاندازهدهانهموردنظربازكنيد،سپسشاخکثابتآنرابهیکطرفدیوارهدرونیتکيهدادهوشاخکمتحركرابهطرفمقابلدیواره

تماسدهيد.

فکمتحركوثابت

شاخک

ورنيه خطكش

70

خواندن کولیس با دقت 0/05 میلی متر

اندازهرویخطكشراكهدرسمتچپخط -1صفرورنيهاست،بخوانيد.

10+6=16mm

سپساندازهخطیازورنيهراكهبایکیازخطوط -2خطكشكوليسدریکراستاقرارداردبخوانيد

وآنعددرادر0/1ضربكنيد.2/5×0/1=0/25mm

اعدادبهدستآمدهراباهمجمعكنيد. -316+0/25=16/25mm

تالشميلیمتری بخش در شده داده نشان اندازه -1

كوليسدرشکلنشاندادهشدهرابنویسيد.ورق یک ضخامت و مفتولی سيم یک قطر -2ميلیمتر برحسب و كوليس بوسيله را فلزی

اندازهگيریكنيد.

نكته دركوليسهایبادقت0/05ميلیمترخطبيندوعددرویورنيهرانيممیخوانندوعددمربوطبهخطیراكهبایکیازخطوطخطكشدریکراستا

استدر0/1ضربمینمایند.

............................................

روش اندازه گیری با کولیس

كوليساندازهگيریراباپارچهتميزكنيد. -1شاخکهایكوليسرابهمحلاندازهگيریتکيه -2

دهيد.عددرویخطكشوورنيهرابخوانيد. -3

جمعدوعددخواندهشدرابهدستآورید. -4

71

هنگامدرگيركردنفکیاشاخکكوليسنکاتدرست ندازهگيری ا نتيجه تا كنيد رعایت را الزم

باشد.نكته

پرهيز كوليس فکهای نوك با اندازهگيری ازاندازه خطای و فک شدن كج موجب زیرا كنيدچاقویی فک با را منحنی میشود.بخشهای گيری

اندازهگيریكنيد.4-2-5- ريز سنج

دقت با طول گيری اندازه برای ابزاری ریزسنجزیادمانند0/01تا0/001ميلیمتراستاینابزاراندارهگيریتركيبازیکپيچویکمهرهمدرجاست.استوانهبهكمانیبستهاستكهدرسویدیگرآنفکثابتیاسندانقراردارد.رویكمانیکقطعهبرایقفلكردنابزاروجودداردوپيشازاندازهگيری

بایدآنراآزادكرد.برایاندازهگيری،قطعهكاررابينزبانهوسندانمیگذارندوكالهکراباپيچهرزگردمیچرخانندتاباتماسجسمبازبانهوسندانصدایپيچهرزگردشنيدهشود.پسازآنطولقطعهكارراازرویورنيه

یانشانگردیجيتالمیخوانند.

3-5- اندازه گیری زاويه

وسایل زوایا، كنترل و اندازهگيری برایگونياي ساده، گونياي مانند گوناگونی اندازهگيري

لبهداروگونيايمركببهكارمیرود.گونیا

كاربردگونيابرایكشيدنزوایایمعينوكنترلآنهااست.شکلروبرونمونههاییازگونيارانشان

گونيایمركب

ریزسنجدیجيتال

72

نادرست نادرست درست

زاویهبزرگتراز90درجه

روش کار با گونيایا اتصال یک درجه 90 زوایــای كنترل برای

قطعهكاربهروشزیرعملنمایيد:ضلعضخيمترگونيارابهعنوانتکيهگاهبهصورت ■

عمودرویسطحتکيهگاهبگذارید.ضلعنازكتررارویسطحدیگربچسبانيد. ■

عبورنورازمحلتماسگونياوقطعهكاررابررسی ■

كنيد.اگرازبيندوقطعهنوریدیدهنشود،قطعهگونيایازاویه90درجهاست.

4-5 - انواع وسايل اندازه گیری

گوناگون ــای روشه به گيری ــدازه ان وسایلدستبندیمیشوند.برخیازاینمواردبهشرحزیر

است:1-4-5- وسايل اندازه گیری ثابت و متغییر

یا ثابت نوع از است ممکن اندازهگيری وسایلمتغييرباشند.مترنواریازوسایلاندازهگيریمتغييراستزیرامیتواندطولهایمختلفیرااندازهبگيردولیوسایلیمانندرزوهسنج،قوسسنجوفيلرازوسایلاندازههای اندازهگيری برای و ثابتاند اندازهگيریمختلفبایدتيغهجداگانهایراكهدریکبستهقرار

داردورویآناندازهنوشتهشدهاستبهكاربرد.

شابلونرزوهسنج)شابلوندنده(

اندازهگيریباقوسسنج

شابلونرزوهسنج

شابلونبزرگترازقوس شابلونبرابرباقوس شابلونكوچکترازقوس

3-پيچمحکمكننده 2-قاب 1-تيغهنازكفوالدی

3 2 1

73

2-4-5- وسايل انتقال اندازه و کاربرد آن

مستقيم طور به بيشتر كميتها اندازهگيریاندازهگيریمستقيمكميت امکان نيز است.گاهیاندازه بایکوسيله، اینجا،نخست وجودندارد.دركميتموردنظرراثبتمیكنندسپساندازهثبتشدهراباابزاراندازهگيریدیگریمیخوانند.پرگاراندازه انتقال پاشنهوگونيایتاشوازجملهوسایل

برایكميتطولوزاویههستند.

وسایل از حفاظت برای و اندازهگيری هنگاماندازهگيریبهنکاتزیرتوجهكنيد:

وسایل به اندازه از بيش اندازهگيری هنگام ■

اندازهگيرینيروواردنکنيد.درنگهداریوسایلاندازهگيری،مراقبتهایالزم ■

رابهعملآورید.وسایل و سوهان مانند برداری براده ابزارهای ■

اندازهگيریرارویهمقرارندهيد.پسازانجامكار،وسایلاندازهگيریرادرجعبه ■

نگهداری آن مانند یا تميز پارچه روی یا خودكنيد.

از دور و درجایخشک را اندازهگيری وسایل ■

گرمایزیادنگهدارینمایيد.بهدليلحساسبودنوسایلاندازهگيریازافتادن ■

یاضربهخوردنآنجلوگيرینمایيد.

گونيایتاشو

تالشدرجهوگونيایمتغيرزاویهچند باگونيای190-گوشهازبرخیقطعاتموجوددركارگاهرااندازه

بگيرید.گونيابودنیکسطحراباگونيایموجودبررسی -2

كنيد

نكتهدرست اندازهگيری ابزار كاركرد نمیدانيد اگراست،پيشازكار،درستكاركردآنراباابزاردیگر

بررسیكنيد.

74

5-5 - اندازه گذاری

پيشازكارباقطعهكار،اندازهها،شکلوابعادنقشهپيادهمیشود1. اوليه ماده نمونهروی یاقطعه فنیسوراخكاری كاری، خم )برشكاری، مانند عملياتیاوليه راهنماكهرویماده براساسخطهای2 و....(

كشيدهشدهاستانجاممیشود.برایاندازهگذاری،سطحقطعهكارراچنانآمادهمیكنندكهخطوطكشيدهشدهبهآسانیدیدهشوند.برایاینكارسطحقطعهراتميزكردهسپسباقلممو

سطحآنرابامحلولكاتكبودآغشتهمیكنند.

1-5-5- وسايل اندازه گذاری

•میز و صفحه خط کشی

خطكشی صفحه روی است بهتر اندازهگذاریاندازهگذاریانجامشود.صفحهخطكشی،صفحهایباسطحصافاستكهخطكشیهایدقيقرویآن

انجاممیشود.

•سوزن خط کش

برایپيادهكردننقشهفنیرویفلزدربيشترنازكیروی تيزوسخت،خراش ابزارنوك با مواردسطحكارایجادمیكنند،برایاینكارسوزنخطكش

كهازجنسفوالدابزاراستبهكارمیرود.

1-كشيدنخطراهنمارویمادهخام2-نقطه،خط،كمان،دایره.....

ميزخطكشی

75

•سوزنخطکشپایهدار

موازی خط کشیدن برای پایه دار، خط کش سوزن می رود. کار به خط کشي صفحه سطح با باشد. مدرج یا ساده است ممکن پایه دار خط کش برای تنظیم بلندی نوک سوزن خط کش، با مقایسه

آن با ابزار اندازه گیری طول خواهد بود.•سنبهنشان

بیش تر گودی با اندازه گذاری برای سنبه نشان هم چنین آن ها، تقاطع و خط نشانه گذاری مانند مشخص کردن مرکز سوراخ ها و کانون دایره کاربرد جای در مته دای��ره، کانون نشانه گذاری با دارد. درست می نشیند و هنگام سوراخ کاری از جای خود

نمی لغزد.مانند زاویه هایی با سنبه نشان مخروطی نوک 30، 60 و 90 درجه تیز می شود. نوع 90 درجه برای کشیدن برای درجه سوراخ، 30 مرکز نشانه گذاری

خط و 60 درجه برای مرکز دایره کاربرد دارد.روشکارباسنبهنشان

نوک آن را با زاویه 45 ■ درجه روی قطعه بگذارید، سپس بدون اینکه نوک ابزار را جابجا نمایید محور

سنبه نشان را عمود بر سطح قطعه نگه دارید.فرورفتگی تا بزنید ضربه آن سر به چکش با ■

کوچکی روی قطعه کار ایجاد گردد.

کارهای برای که نیز هستند دیگری سنبه های گوناگون به کار می روند مانند سنبه شماره کوب یا اعداد و نوشتن متن کاربرد آن ها سنبه حروف که

روی قطعه کار است.

خط کشی روی صفحه خط کشی

بدنه بخش مخروطی نوک سر

76

•پرگار فلزی

روی كمان یا دایره رسم برای فلزی پرگارقطعهكاربهكارمیرود.هردونوكاینپرگاربرایاینكهبتواندبهآسانیرویفلزخطبکشدازفوالد

ابزاردرستمیشود.

2-5-5 - نکات ايمنی اندازه گذاری

تيز نوك اندازهگذاری وسایل مراقب كار هنگام ■

باشيدتابهشما،آسيبیواردنشود.ازگذاشتنوسایلنوكتيزدرداخلجيبلباس ■

كارخودداریكنيد.برایحفاظتازنوكوسایلنوكتيزوجلوگيری ■

ازبروزآسيبدیدگیپسازكاربااینابزار،نوكآنهارادرچوبپنبهقراردهيد.

■ 100×60×10 ابعاد به )st فوالدی)37 ورقميلیمترراتحویلبگيرید.

پسازپليسهگيریگوشههایقطعهكار،سطوح ■

آنراكهممکناستزنگزدهیادارایرنگوروغنباشدپاككنيد)موادپاككنندهمیتواند

نفتیاسنبادهباشد(.رنگی كبود كات محلول با را قطعهكار سطح ■

كنيد.اگرسطوحجانبینسبتبهیکدیگر،گونيانيست ■

نكتهارهكاری،سوهانكاری، اینقطعهدرتمرینهایداشت. خواهد كاربرد قالویزكاری و سوراخكاری

بنابراینبرایكارهایبعدینگهداریكنيد.

اندازگذاری کاربرد