ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫ ДІНИ БАСҚАРМАСЫ

ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫДІНИ БАСҚАРМАСЫНЫҢИМАМДАР ФОРУМЫНДА

Б Е К І Т І Л Д І

ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫНЫҢ ТҰҒЫРНАМАСЫ

Астана19-ақпан, 2015 ж.

КІРІСПЕ

Қазақстанмұсылмандарыдінибасқармасы(әріқарай–ҚМДБ)өзЖарғысынегізінде мемлекетіміздің зайырлы даму жолында Қазақстан мұсылмандарыныңөзге дін өкілдерімен, дін жолын ұстанбайтындармен ынтымақтастықта тіршілікетіп,ұлтаралықжәнеконфессияаралықтұрақтылықтысақтаудағыотандықтәжіри-беніқолдайды.Сондай-ақ,бұлүрдістіоданәрінығайтуғанегізболыпсаналатыносыТұғырнаманықабылдайдыжәнекүнделіктіқызметіндебасшылыққаалады. Тұғырнамадамұсылманныңнегізгідіниұстанымдары,білугетиістідінимәсе-лелеріжәнеоныңзайырлықоғамтіршілігіне,мемлекеттіңзаңдарыменқоғамдақа-лыптасқан тәртіптерге қарым-қатынасы, білім алуға, емделуге,Отанды қорғауға,еңбекетуге,отбасына,қоршағанортағажәнеелаумағындағыхалықтыңсалт-дәстүр-лерін,ерекшеліктерінсыйлауғақатыстыкөзқарастарыайқынкөрсетіледі.

І. Негізгі діни ұстанымдар

1.1 Ислам негіздері Ислам «Ислам»сөзі«Құдайғатолықмойынсұну»,«бейбітадамболу»дегенмағына-лардыбілдіреді.Исламдінініңнегіздерібесеу.Олар:иман,намаз,ораза,зекетжәнеқажылық.Исламдініқұлшылықтардыңкөркемтүрдеорындалуынталапетеді. ҚМДБ Ислам дінінің сүнниттік бағытын, оның ішінде имам Әбу Ханифамәзһабын ұстанады. Мұсылман үмбетінің басым көпшілігіне ортақ сенім ұста-нымдарыменшариғатшарттарын уағыздайды.Сенім, иманмәселелерінде имамМатуридиақидалықмектебініңжолынұстанады. Иман негіздері (ақида) Имандегеніміз–жүрекпенсеніп,тілменайту. Иманныңжетішартыбар: 1.АллаТағаланыңбарәрібірекендігінесену; 2.Періштелергесену; 3.Кітаптарынасену; 4.Пайғамбарларынасену; 5.Ақыреткүнінесену; 6.Тағдырға(жақсылықпенжамандықтекАлладанекеніне)сену; 7.Өлгенненсоңқайтатірілубарекендігінесену. Ақида–мұсылманныңсеніммәселелерінқарастыратынілім.Мұсылманақи-дасыныңтүпнегізі–ҚұранменСүннет.Әрбірмұсылман:«Аллаға,ОныңӨзінетәнесімдеріменсипаттарынакәмілиманкелтірдімәріОныңбарлықәмірлерінетолықбойұсынып,қабылалдым»,–депилануықажет. АллаТағалағатәнсипаттар«Зати»және«Субути»болыпекігебөлінеді. А)«Зати»сипаттаралтау: 1.әл-Ужуд(барболу); 2.әл-Қидам(әуеліжоқәзәли); 3.әл-Бәқа(мәңгі);

2

4.Мухалафатунлил-хауадис(ешбіржаратылысқаұқсамау); 5.Қиямбинафсиһи(өздігіненбар,ешнәрсегемұқтажемес); 6.әл-Уахданият(жалғыз). Ә)«Субути»сипаттарсегіз: 1.әл-Илм(білу); 2.әл-Кәләм(сөйлеу); 3.әс-Сәмғ(есту); 4.әл-Басар(көру); 5.әл-Хаят(тірі); 6.әл-Ирада(қалау); 7.әл-Қудра(құдірет); 8.әт-Тәкуин(жарату).

Имам Матуриди ақидасы төмендегі мәселелерді қамтиды:

Аллаға сену 1.АллаТағалабар.Ол–«Уәжибул-ужуд».Яғни,барболуыміндетті.Оданбасқаныңбәрі–«Мумкинул-ужуд».Яғни,барболуыАллағатәуелді. 2.АллаТағала–жалғыз.Оныңешсерігіжоқ.Сондай-ақ,ХақТағалазатында,сипаттарында, істерінде–жалғыз.ЯғниАлланыңзатынаұқсайтынешнәрсежоқ.Оныңсипаттарынаұқсайтынсипатжоқ.ӘріОныңістерінеешкімортақболаалмай-ды.Жаратушыда,басқарушыда–бірӨзі. 3.АллаТағала әуелденбар.Барболуыбастаусыз.Есім-сипаттарыныңбәріәзәли,яғнибастауыда,соңыдажоқ. 4. Алла Тағала еш нәрсеге мұқтаж емес, өздігінен бар. Әлем жаратылмайтұрыпАллабареді.ӘлемжаратылғаннанкейіндеАллаешөзгермеді.Аллаешбірнәрсеге,мекенменмезгілгетәуелдіемес. 5.АллаТағала–мәңгі.Оданбасқаныңбәріпәни(соңыбар).Алланыңмәңгіболуы–өздігінен.Ал,Оданбасқаныңмәңгіболуы–өздігіненемес,Алланыңғанақалауымен. 6.АллаТағалаешнәрсегеұқсамайды.Оныңұқсасы,теңдесі,серігіжоқ.Олешжаратылысқаұқсамайды.ЖаратылғаннәрселерОғанұқсамайды. 7.Аллажауһар(дененіңбөлінбесбөлшегі)емес,жисмде(физикалықдене)емес, ғариз де (физикалық денеде болатын кездейсоқформа) емес.Өйткені, осыаталғаннәрселер–жаратылғанденелердіңсипаттамасы.Солсебепті,жаратылысқатәнболғаннәрсеніАллаТағалағателугеболмайды. 8. Алла Тағаланың зати, субути сипаттары хақ. Алла Тағала – тірі, Ол –құдіретті.АллаТағаланыңқалау,білу,сөйлеу,көру,есту,жаратусекілдіжәнебасқадасипаттарыбар.АлланыңсипаттарыОныңнақөзіемес.Сондай-ақ,өзінентыстаемес. 9.АллаТағалакемшіліктерденада.Оғанжаратылысқатәнбала,әйелт.б.бол-мыстардытаңуғаболмайды.Сондай-ақ,АллаТағалаөзіжаратқаннәрселергеену,біргеболу,оларданажыраунемесежабысусекілдіұғымдардандаада. 10.АллаТағалабізгемәлімтілдікұғымдағыкелу,кету,қимылдау,тұрақтау,

3

орналасу,сондай-ақ,жүз,көз,қол,аяқ,балтырт.б.секілдіжаратылысқатәнденеұғымдарынан да ада.Ал, осымағынада келген сөздер бізгемәлім тілдік ұғымдаемес. Бұл сөздерде ерекше мағына бар. Бірақ, «Алланың өзі біледі» деп Аллағатапсырамыз(тафуиджасаймыз).Қажеттіжағдайдаарабтіліқолданысындабар,Алланыңұлықтығыналайықастарлымағынадажорамал(тәуил)жасалады. 11.АллаТағалаға кейіп, сурет, көлем, пішін,шек, тарап беруге болмайды.АллаТағалажаратылыстарғатәносысипаттарданада. 12.АллаТағаласөйлейді.Оныңкәләмсипатыбар.БірақОныңсөйлеуібіздіңсөйлеуімізсекілдідауыс,дыбыс,әріптерденқұралмайды. 13.АллаТағаламеноныңпайғамбарыМұхаммед (оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)білдіргениләһиесім-сипаттардыңбарлығыхақжәнеолардыңешбірінжоққашығаруғаболмайды. 14.ХақТағаласипаттарыныңбарлығыбастаусызқадимәрімәңгі.АллаТаға-ланыңсипаттарыбұданкейіндепайдаболмайды.Өйткені,Олешөзгермейді.Аллаәлем жаратылмай тұрып кемел болған. Әлемнің пайда болуымен немесе аяқта-луыменОныңкемелдігітолықпайдыәрікемімейді. 15.ЖәннатиелеріАллаТағаланыақыретте көреді.БірақОныңкөрінуі ешкейіпсіз,тарапсыз,арақашықтықсызжүзегеасады.Оныңақыреттекөрінуінжоққашығаруғаболмайды.

Періштелерге сену 1.Періштелергеиманкелтірупарызжәнеолардыңөздерінетәнәртүрліқыз-меттерібар.Оларжоққашығарылмайды,ер-әйелдепжынысқабөлінбейді. 2.Періштелернұрданжаратылған.Алланыңқалауыменәртүрлікейіптежәнеадамбейнесіндедекөрінеалады.Бірақжағымсызбейнедекөрінбейді. 3. Періштелер ішпейді, жемейді, көбеймейді. Олардың нақты саныАллағағанааян. 4.Төртүлкенперіштебар.Олар:Жәбірейіл,Микәйіл,Исрафил,Әзірейіл.

Кітаптарға сену 1.Елшілергетүскентөртқасиеттікітап–Тәурат,Забур,Інжіл,ҚұранКәрімақиқат.Олардыңешбірінжоққашығаруғаболмайды.Тәурат,Забур,Інжілкітапта-рыныңтүпнұсқасынаиманкелтіреміз. 2. Құран Кәрім пайғамбарымызМұхаммедке (оған Алланың салауаты менсәлеміболсын)жиырмаүшжылдатолықтүскен.ҚұранКәрімешөзгеріскеұшыра-мағанәріұшырамайды.ОныңсақталуынАллаТағалаӨзкепілдігінеалған. 3.ҚұранКәрімде114сүребар.Пайғамбарымыздың(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)көзітірісіндеҚұранКәрімніңсүрелері,аяттарытолықреттеліп,сүрелердіңорныбелгіленіпкөрсетілген. 4.АллаТағаланыңсөзі–ҚұранКәрімжаратылмаған.Ал,жаратылғаннәрсе-лер–қолымыздағыҚұранкітабыныңқағаздары,бояулары,әріптеріжәнеоқығандашығатындыбыстары. 5.ҚұранКәрімденасих-мансух(үкімінжоюшы,үкіміжойылған),мухкәм-му-ташабиһ(анық-астарлы)аяттарбар.ҚұранКәрімхақиқи-мәжази(тура-ауыспалы),

4

ғамм-хас (жалпы-жалқы), мутлақ-муқаййад (шексіз-шектеулі), мужмал-муфассал(ықшамды-кеңкөлемді)секілдіүкімдердіқамтыған.

Пайғамбарларға сену 1. Пайғамбарларға сену–парыз.Олар– адамнәсіліненшығады. Ішеді,жейді, үйленеді, бала-шағалыболады.Адамзатқа тән асылқасиеттердіңбарлығыпайғамбарлардыңбойындатабылуыхақ. 2.Оларкүнәжасамайды,өтірікайтпайды,ақиқаттыжасырмайды,Алланыңбұйырықтарынтолықорындайды.Ақылыкемісболмайды,жынсоқпайды.Жұқпа-лы,адамжиіркенерлікауруларменауырмайды.Пайғамбарларғұмырындаақылынаналжаспайды. 3.Пайғамбарлар–халыққашариғаттыжеткізушілер.Оларшыншыл,аманатқаберік,айрықшазейінді,сондай-ақ,бейкүнәдегенміндеттісипаттарғаие.Пайғам-барлардыңеркісіденболуышарт. 4. Пайғамбарлардың алғашқысы – Адам (Оған Алланың сәлемі болсын),соңғысы–Мұхаммед(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын).Оданкейінпай-ғамбаркелмейді. 5. Пайғамбарлардың саны мұнша деп кесіп айтылмайды. Құран-Кәрімдежиырмабеспайғамбардыңаттарыаталған.Олар:Адам,Ыдырыс,Нұх,Салих,Һуд,Ибраһим,Лұт,Исмаил,Ысқақ,Жақып,Жүсіп,Айюб,Зүл-Кифіл,Шұғайып,Мұса,Һарун,Дәуіт,Сүлеймен, Ілияс, әл-Йасағ,Жүніс,Зәкария,Жақия,Иса,Мұхаммед(оларғаАлланыңсәлеміболсын). 6.Олардыңбесеуіне«улул-азм»(ұлыпайғамбарлар)дегенатауберілген.Олар:Нұх,Ибраһим,Мұса,Иса,Мұхаммед(оларғаАлланыңсәлеміболсын). 7.Пайғамбарекендігінрастауүшіноларғамұғжизаберіледі.Мұғжизапай-ғамбарлардағанаболады. 8.Расулменнәбидіңайырмашылығыбар.Расулдарғакітаптүседі,шариғатберіледі.Алнәбигекітаптүспейді,шариғатберілмейді.Керісінше,өзініңзаманын-дағынемесеөздеріненбұрынөткенрасулдардыңшариғатыменжүреді. 9.ПайғамбарлардыАллаТағалаөзқалауыменжіберген.Сондықтан,пайғам-барлардыжіберуАллаТағаланыңміндетіболыпесептелмейді. 10.Мұхаммедпайғамбардан(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)кей-інөзінпайғамбардепжариялау–күпірлік.

Тағдырға сену 1.Тағдырғасену–парыз.Сондай-ақ,оныңжақсылығыда,жамандығыдаАлладандепсену–міндет. 2.Тағдыр–АллаТағаланыңжаратылыстанжасырғансыры.ОныАлланыңӨзіненбасқаешкімбілмейді.Тіпті,пайғамбарларғада,періштелергедебеймәлім. 3.Тағдырдыболжауғатыйымсалынған.Оныңсырынашуғаталпыну–ада-сушылық. 4.ТағдырАлланыңқалауыменболады.Алланыңқалауынсызештеңеболмай-ды. 5.Пендедежекежүзиирада(өлшеулі,шектеулі,қалаументаңдауеркіндігі)

5

бар.Адам осы таңдау еркі арқылы қандай да бір істі қалауға құқылы.Айталық,белгілібіркүнәлі ісжасаунемесемұқтажғакөмекберусияқтыжақсылықжасаупенденіңқалауыжәнетаңдауыарқылыжүзегеасады.Осыамалдыжасаубарысындаоныешкіммәжбүрлеп,міндеттемейді.Сондықтан,пендеосықалауыүшінақыреттежауапбереді.АллаТағалапендегебұлістімәжбүрлепістетіптұрғанжоқ,пендеөзқалауыменамалдытаңдап,жүзиирадасы(қалауеркіндігін)арқылыжасауда.Пен-деАлланыңөзінебергенқалауеркіндігіарқылықандайдабірістіжасауғаәрекететсе,Аллаоғансолістіжасайтынкүш(иститағат)беріп,амал-әрекетініскеасыра-ды.БұлтуралыҚұранда:«Алласендердіде,сендердіңіс-әрекеттеріңдідежаратты»(«Саффат»сүресі,96-аят),–депанықайтылған.Алайда,пенденіңқалауыАлланыңкуллиирадасынан(Алланыңшексізқалауынан)тысболмайды.БұлжөніндеҚұран-да:«ӘлемдердіңБилеушісіАллаӨзіқалапбұйырмайынша,сендерөзбеттеріңменешнәрсеқалайалмайсыңдар»(«әт-Тәкуир»сүресі,29-аят),–делінеді.

Ақырет күніне сену 1.Ақыреткесенужәнеқияметтеболатыністердіңбарлығынмойындау–па-рыз. 2.Қабірдеекіперіштеніңсұрақалатындығы,сондай-ақ,ондаазаппенрахат-тыңболатыныхақ.Оныжоққашығару–күпірліккеапаратынадасушылық. 3.Қияметтеқайтатірілу,махшар,есеп-қисап,таразы,амалдәптерініңберілуі,сираткөпірі,жәннатпентозақ–хақ.Мойындамағанадамдінненшығады. 4.Жәннат пен тозақ – мәңгі.Жаннаттықтар онда мәңгі рахат өмір сүреді.Кәпірлертозаққатүскенненсоңоныңотындамәңгіазапшегеді.Ал,күнәларыныңсебебінентозаққатүскенимандыжандаркүнәларынасайжазасыналғаннанкейінтозақтаншығарылып,жұмаққакіргізіледі. Ақидаға қатысты қосымша мәселелер 1.Үлкенкүнәжасаушыадамдінненшықпайды.Алайдакүнәһармұсылмансаналады.ОныАллаөзқалауыншажарылқайдынемесеазаптайды. 2.Пенденіңіс-әрекеттеріәуеліАлланыңжаратуымен,сосынөзінің(якипен-деніңөзінің)еңбегіменжүзегеасады. 3.Пайғамбарымыздың(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)шапағатыхақ. 4.Лаухул-махфузбенқаламныңбарекенінеиманкелтіру–міндет. 5.АршыменКүрсініңбарекендігі–хақ.Аршы–жаратылыстыңеңүлкені. 6.Сахабалардыңешбірінбөліп-жарып,алалауғаболмайды.Жаннатқакіредідепсүйіншіленгенонсахабаныңжұмақтықекеніхақ. 7.Тақуакөрінгенадамдыжаннаттық,алкүнәһарадамдытозақтықдепкесіпайтуғаболмайды. 8.АллаТағалашынайытәубееткенпенденіңкүнәсініңбәрінкешіреді. 9.Әулиелерпайғамбарларданабзалболыпесептелмейді. 10. Пайғамбарлардан (оларға Алланың сәлемі болсын) кейінгі адамдардыңұлығы–ӘбуБәкір,Омар,Осман,Әли(оларғаАлларазыболсын).

6

11.Сахабаларғатілтигізу–адасушылық. 12.Әулиелердіңкереметі–хақ. 1.2 Шариғат негізі (фиқһ)

ҚазақстанмұсылмандарыдінибасқармасышариғатмәселелеріндеӘбуХани-фамәзһабынбасшылыққаалады.Шариғаттызерттейтінілім«Фиқһ»депаталады. Ханафимәзһабыныңнегізінқалаушы–НұғманибнСәбитИмамАғзамӘбуХанифа(80-150/699-767).Ханафимәзһабынәлеммұсылмандарыныңшамамен50пайызданастамыұстанады.Бұлмәзһаб–Қазақстанмұсылмандарыныңсанғасыр-ларданберіұстаныпкележатқансаражолы. Ханафифиқһыаят-хадистернегізіндетөмендегімәселелердіқамтиды: 1. Ахкамул-ибадат (құлшылық үкімдері) – намаз, ораза, қажылық, зекет,құрбандықсекілдіЖаратушыменпендеарасындағықатынастардыреттейтінқұл-шылыққақатыстыүкімдер; 2. Ахкамул-муамалат(қарым-қатынастарүкімдері)–келісім-шарттар(сау-да-саттық,некет.б.),қылмыстарменоларғаберілетінжазаларсекілдіадамдарара-сындағықатынастардыреттейтінүкімдер.Ханафимәзһабыбұданбасқадакөптегенқоғамдыққатынастардыреттейді.Ханафимәзһабы–жүйеліойлаудыңүлгісі,азаматтардыңарасындатепе-теңдіктінегізгеалған,уақытөтекелебіржүйегетүсіпүлкенмектепкеайналған,әлемніңтүкпір-түкпірінетараған,төзімділіктінасихаттайтынфиқһтықәдістемелердіңжиынтығы.

Ханафи фиқһындағы жауапкершіліктің түрлері: 1. Парыз–жасалуынақтыәріанықдәлелдерменбұйырылғанамалдарменміндеттер.Парыздарекігебөлінеді:а)Парыз-айн:Әрбірмұсылманүшінорындауытиісті парыздар. ә)Парыз-кифая:Әрмұсылманғажеке-жекеміндеттелмеген,мұ-сылмандардың кейбіреуі атқарған жағдайда басқа мұсылмандардың мойынынанжауапкершілігітүсетінміндеттер. Парыздыңүкімі:Орындалуыміндеттіболғандықтан,парыздысебепсізөте-мегендеркүнәғабатады. 2. Уәжіп.Ханафиғалымдарыпарызбенуәжіптібөлекқарастырады.Уәжіптіңорындалуына қатысты келтірілген дәлелдер парыз үкімі сияқты күшті әрі айқынемес. Уәжіптің үкімі: Орындалуы міндет. Орындалса сауап, орындалмаса күнәретіндеесептеледі.Уәжіптіңпарызданайырмашылығыуәжіптімойындамағанкісідінненшықпайды. 3. Сүннет.Исламқұқығыбойынша,сүннет–пайғамбарымызМұхаммедтің(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)парызбенуәжіптенбөлекістегенәріістеугеынталандырғаніс-амалдары.Сүннетөзішіндеүшкебөлінеді: а)Бекітілген сүннет (сүннәмуәккәдә); ә)Бекітілмеген сүннет (сүннә ғайрумуәккәдә);б)Қосымшасүннет(сүннәзәуәид). Сүннеттің үкімі: Бекітілген сүннеттерді орындау мол сауапқа кенелтеді.Немқұрайлықарапнемесе әдейі орындамаған кісі ақыреттежазаланбасада,Мұ-

7

хаммедпайғамбардың (оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)шапағатынанмақұрым қалуы мүмкін. Мұндай сүннетті біле тұра істемеу – танзиһи мәкруһ(жағымсызіс).Сүннеттердіөзгерту–бидғатһәмадасу. Бекітілмегенсүннеттіорындау–сауап,алорындамау–мәкруһемес.Бұлса-наттағысүннеттердіорындамаукүнәболыпсаналмайдыәріақыреттежауапқатар-тылмайды. 4. Мұстахап және оның үкімі. Бұл – Пайғамбарымыздың (оған Алланыңсалауатыменсәлеміболсын)кейдеғанажасағанамал-құлшылықтары.Мұстахапамалдарқұлшылықғибадаттыңсалмағынарттырып,адамдарарасындағыөзарақа-тынастардыңізгіленуінеарқауболатынадамиқұндылықтарсаналады.Мұстахаптыорындау–сауаптыіс,алорындамауоныңсауабынанқұралақанқалдырады. 5. Мүбах. Мүбах–рұқсатетілген, оныорындағандада,орындамағандадасауапнемесекүнәжазылмайтынамалдар. 6. Харам.Шариғатбойыншатыйымсалынғаніс-әрекеттерменнәрселер.Харамныңүкімі:Харамдытәркету–парыз.Оныжасағанадамкүнәарқалайды. 7. Мәкрүһ және оның түрлері.Мәкрүһ – жасалуы құпталмаған, ұнамсызіс-әрекеттерменнәрселер.Олөзішіндеекігебөлінеді:а)Тахримимәкрүһ–харамғажақынмәкрүһ.АлламенЕлшісі(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)құпта-мағаніс-амалдар.Бұлсанатқахарамғажақынмәкрүһнәрселержатады.ә)Тәнзиһимәкрүһ–халалғажақынмәкрүһ.АлламенПайғамбар(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)нақтытыйымсалмағаніс-әрекеттерменнәрселер. Мәкрүһтіңүкімі:Тахримимәкрүһтіжасамау–сауап.Ал,оныжасауақыреттеазапқадушаретуімүмкін. Тәнзиһимәкрүһістердіжасауақыреттеазапқадушаретпейді.Бірақ,онытәркету–сауап.

Имам Әбу Ханифа және ханафи ғалымдарының фиқһ әдіснамасында сүйенген дәлелдері: 1.ҚұранКәрім.ҚұранКәрім–Исламшариғатыныңнегізі.ИсламныңжалпықағидаларыҚұраннаналынады. 2. Сүннет. Сүннет – Алла Елшісінің шариғат үкімдерін қамтыған сөздері,іс-әрекеттеріменмақұлдағаністері. 3.Ижмағ.Ижмағтыңфиқһәдіснамасындағымағынасы–Пайғамбарымыз(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)дүниесалғаннанкейінмұсылманмүжтәһидғалымдарыныңбірдәуірдебелгілібірдіниүкімгебірауызданкелісуі.Ижмағнақтыдәлелсанатынажататындықтан,оғанкүмәнменқарап,қарсышығу–адасу. 4.Қияс.Құранаяттарыменхадистеріндежәнеижмағтаашықүкіміжоққан-дайдабірқалыптасқанахуалдыҚұранменхадистесөзболғанқандайдабіржағдай-менсалыстыраотырып,ұқсастығынақарайшешімшығару.Қияснақтыбірнегізгесүйенгендеғанадұрыссаналады.ҚиясарқылыҚұранменсүннеттенегізібарбірүкімшығарылады. 5.Сахаба сөзі.ХазіретіПайғамбармен (оғанАлланың салауатымен сәлеміболсын)кездесіп,оғаниманкелтіргенжәнемұсылманкүйіндеқайтысболғанкісіні«сахаба» дейді. КөптегенФиқһ ғалымдарының көзқарасы бойынша, ижтиһадпен

8

шешілмейтінбірмәселедесахабаныңсөзідәлелболаалады. 6.Истихсан.Мүжтәһидтіңқандайдабірмәселегеқатыстықияспенекітүрліүкімберуімүмкінболғанжағдайдақолайлыүкімшығару.Истихсанәдісі«қиын-дықтытастап,жеңілінтаңдау»принципінегізіндежүзегеасады. 7.«Әдет-ғұрып».Қандайдабірелдекөпшіліктіңқолданысынаенгенбелгілібірқимыл-әрекеттентұратынжәнесолхалықтыңөмірсүрусалтынаайналғанәдет-тержиынтығы.Шариғатнегіздерінеқайшыкелмей,арамдыадал,адалдыарамқыл-майтын,адамдарарасындаәдеткеайналғансалтдұрыс(сахих)ғұрыпболыпсана-лып,негізгеалынады.

Фиқһ әдіснамасындағы қосымша дәлелдер: 8.Истислах.Истислах–масалихумурсәләменүкімшығару.Масалихумур-сәлә–қоғамигілігіүшінкөзделгеністер.Исламдақолданылғанигіістермынабеснәрсеніқорғаумақсатынабағытталған.Олар:дін,мал-мүлік,жан,ақылжәнеұрпақ.Аят-хадиспенбелгіленбегенигі істер«масалихумурсәлә»(ижтиһадалаңынақал-дырылғанигіістер)депаталады. 9.Истисхаб.Бұл–біргеболужәнебірнәрсегеиеболудегендібілдіреді.Ис-ламқұқығыныңбіртерминіретіндеистисхаббірнәрсеніңсолкүйіндеқалуыбо-лыпесептеледі.Яғни,бұрынбекітілгенүкімніңжаңадәлелтабылғаншаөзгеріссізжалғасуы. 10.Сәддуз-зәраиғ.Күнәғасебепкерболатынжолдардыңалдыналумақсатын-даберілгенүкім«сәддуз-зәраиғ»депаталады. 11. Бұрынғышариғаттар.ХазіретіМұхаммед пайғамбардан (оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)бұрынғышариғаттардыңүкімдеріИсламшариғатынақайшыкелмегенжағдайданегізгеалынады.Алайдабұрынғышариғаттардыңүкім-деріҚұранменсүннеттенғанаалынады.

1.3 Ислам этикасы (ахлақ) Исламэтикасыізгілік,адамгершілікмінез-құлықнормаларыменұстанымда-рыныңжиынтығынантұрады.Ол–мейірімділік,төзімділік,ықыластылық,шын-шылдық,тазалық,жомарттық,бауырмалдық,кеңпейілдік,аманатқақиянатжасамау,ар-намыстысақтау,уәдедетұрусияқтыкөптегенжалпыадамзаттыққұндылықтар-дықамтиды.

ІІ. Ислам, зайырлы мемлекет және зайырлы қоғам Мемлекет–жанымызды,дүние-мүлкімізді,дінімізді,ар-ожданменқадір-қа-сиетімізді ішкі және сыртқы дұшпандардан қорғайтын жоғарғы саяси институт.Мемлекетболмасажекеадамөзіндұшпандарданқорғайалмайды.Анархияғажолберіліп,әділетсіздікорыналады.Ондайкездеадамқұқығыаяққатапталады.Мем-лекетсізұлттыңмәртебесісақталмайды. Зайырлы мемлекет ұғымы «дінсіз мемлекет» деген түсінікті білдірмейді.Кез-келгензайырлымемлекеттедінжоққашығарылмайды.Керісінше,мемлекеттімекенеткеназаматтардыңдіниұстанымынаеркіндікберіледі.Сенімбостандығынанұқсанкелтірілмейді.Азаматтардыңтаңдауынасәйкес,діниұстанымдарызаңмен

9

қорғалады.Зайырлықоғамдаұлттарменұлыстардыңдінисенімібойыншабөлінуі-нежолберілмейді. Құранда да зайырлылықтың белгісі көрініс тапқан. «әл-Бақара» сүресінің256-аятында:«(Пендебаласын)дінгемәжбүрлепкіргізугерұқсатжоқ...»,–депбұй-ырылған.Бұлаяттаәрбірадамбаласынаар-ожданбостандығыберілгеніжайлыба-яндалады. Дінімізмемлекет алдындаөтелуге тиісмынаміндеттерді орындауғашақы-рады:салықтөлеу,заңдарғақұрметкөрсету,халықтыңамандығыүшінжәнебейбіт(рахат)өмірсүруіүшінқұзіреттіоргандарбекіткенқағидаларменережелергемой-ынұсыну,әскерқатарындаборышынөтеу,міндеттізайырлыортабілімалу,қоғаммүлкінеаманатретіндеқарау,адалеңбекпенмемлекеткеқызметету. Исламтүрліұлтпендінөкілдерініңтұрағынаайналғанзайырлықоғамдағыазаматтардыңәртүрлідінисенімдерінеқұрметпенқарауғаүндейдіжәнемұсылманқауымынсоғантәрбиелейді.ПайғамбарымызМұхаммед (оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)мұсылманүмбетінөзгедінөкілдерініңсеніміменғибадатхана-ларынақұрметкөрсетугешақырған.

ІІІ. Ислам, Отан және әскери қызмет ИсламдініОтанды,туғанжерді,халықты,мал-мүліктіқорғаудықасиеттібо-рышдепсанайды.ДінжәнеОтан–қасиеттіұғымдар.«Отандысүю–иманнан»,–дегенқанаттысөз туғанжерді аялауға, адамбойындаотансүйгіштік сезімдердіоятуғажетелейді. ХадистеАллаЕлшісі(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын):«БізУхуд-тыжақсыкөреміз,Ухудтабіздіжақсыкөреді»,–деген.Исламдініадамбаласынтуғанелдіңтауыментасынадейінжақсыкөругешақырады.Мемлекет алдындағы маңызды міндетіміздің бірі – әскери борышымызды өтеу.Әскергебару–діниәріұлттықборыш.ӘскерОтанымыздыішкіжәнесыртқыжау-ларданқорғайды. Тағыбірхадисте:«Екітүрлікөзақыреттетозаққакүймейді:біріншісі–күнә-сынаөкінішбілдіріп,оңашадаегіліпжылағанкөз,екіншісі–Отандықорғапшека-ракүзеткенкөз»,–делінген.Исламтекқұлшылықтардіні ғанаемес,олОтандықорғап,елдісүюге,адамзатқаадалболуға,қоғамғапайдалыісжасауғатәрбиелейді.

ІV. Ислам және ұлт Ислам діні әрбір ұлт өкіліне құрметпен қарап, адамзатты ұлтына, нәсілінежәне жынысына бөлмейді. Құдай Тағала адамзатты бірін-бірі тануы үшін түрліұлттарғабөліпжаратқан.БұлтуралыҚұранКәрімде:«Әй,адамбаласы!Шүбәсізсендердібірер,бірәйелден(АдаматаменХауаанадан)жараттық.Сондай-ақ,бір-біріңдітануүшінұлттарменұлыстарғабөлдік.Расында,Аллаалдындаеңабырой-лыларың–еңтақуаларың(Алладаншынайытүрдеқорыққандарың).Аллабарлықнәрсенітолықбілуші,барлығынанхабардар»(«әл-Хужурат»сүресі,13-аят),–депбаяндалады. Пайғамбарымыздың(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)хадисінде:«Әй, адамдар! Естеріңде болсын! Раббыларың – біреу, ешбір араб араб еместен,

10

арабемесарабтандіндарлығынанбасқаешбірартықшылығыжоқ.КүмәнсізАлла-ныңалдындаеңмәртебелілерің–діндарболғандарың»,–депескертілген. Исламдіні өз ұлтын сүюді құптайды.Бірақшектен тыс ұлтшылдыққажолбермейді. Адамдар қауымдасып өмір сүретіндіктен бір-бірімен тату-тәтті, жақсымәміледеболып,бір-бірініңқұқықтарынақұрметпенқарауыкерек.

V. Ислам, дінаралық қарым-қатынас және толеранттылық Мұсылмандартекөздініндегібауырларыменғанаемес,басқадінөкілдерімендежақсықарым-қатынастаболған.Сондықтан,ойларыменсенімдерібізденөзгешекісілергетолеранттылықтанытылады. Исламдадінаралықтолеранттылықтыңорныерекше.АллаЕлшісі(оғанАл-ланыңсалауатыменсәлеміболсын)МеккеденМәдинағаһижратеткенненкейіндеешбірадамдыИсламдінінқабылдауғамәжбүрлегенемес.Өзгедінөкілдеріменжақ-сымәміледе болудынасихаттаған.Пайғамбарымыз (оғанАлланың салауатыменсәлеміболсын)көршілерменқандаймәміледеболукеректігітуралыөзхадисінде:«Егеркөршіңөзгедінөкілдеріненболса,ондасеніңмойныңдабірақысыбар.Олсеніңкөршіңболғаныүшін.Егеркөршіңмұсылманболса,екіміндетіңбар.Ол–біріншікөршің,екіншімұсылманболғаныүшін.Алегеркөршіңмұсылман-туысқа-ныңболса,үшміндетіңбар.Ол–көршің,мұсылманәрітуысқаныңболғаныүшін»,–деген.Осыхадискеназараударсақ,қоғамдабізбенбіргеөмірсүріпжатқанбарлықазаматтардыңәрнәрседеөзқұқықтарыбар.Олқандайдіндеболсын,оныменжақсымәміледеболукерек.АллаЕлшісі(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)өзгедіндегілердіңқұқығынбұзбаудыжәнеоларменжақсымәміледеболудыөсиететкен.

VI. Ислам және салт-дәстүр Ислам–текарабхалқынаемес,жержүзініңбарлықхалықтарынатұтастайжіберілген,БірАллағасеніп,құлшылықжасаудыбұйыратынмонотеистікдін.Ша-риғатсантүрліхалықтардыңерекшеліктеріменқасиеттерінеқұрметкөрсетеді.Ис-ламұлттықмәдениетті,ұлттықәдет-ғұрыптардыжәнедәстүрлердіжою,ұмыттыруүшінемес,сақтау,дамытудымақсатетеді. Халықұстанғандұрысәдет-ғұрыптарИсламзаңнамасындағықұқықтықнор-малардың бастауларының бірі болып саналады. Алла Тағала «Ағраф» сүресінің199-аятында:«Кешірімдібол,ғұрыппенәміретжәненадандардантерісайнал»,–депбұйырған. ШариғатүкімдерібастықайнарынҚұранКәрімменПайғамбар(оғанАлла-ныңсалауатыменсәлеміболсын)сүннетіненалғандығыбелгілі.Аталмышмәндегіғұрыптарфиқһіліміндетармақтыүкімдердібелгілеудезаңдыдәлелретіндеалына-ды.Пайғамбар(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)менсахабаларыбелгілібірмәселегеүкімшығарғандакейдехалықарасындақалыптасқанғұрыптарғадасүйенген. ФиқһнегіздерінзерттеушіғұламаларҚұранКәрімдегі«Кешірімдібол,ғұрып-пенәміретжәненадандардантерісайнал»дегенаяттыалғатартқан.Сондай-ақ,Аб-дуллаибнМасғұдтан(оғанАлларазыболсын)жеткенмынариуаяттыдәлелетеді:

11

«МұсылмандаржақсыдепесептегеннәрсеАлланыңалдындажақсы,мұсылмандаржамандепкөргеннәрсеАлланыңқұзырындажаман».

VIІ. Исламның ғылым, білім және тәрбиеге қатысты ұстанымы Білім алу – исламдағыбастыпарыз.ҚұранКәрімнің алғашқы түскен аяты«Оқы!»дегенсөзденбасталады.ИсламҚұранменсүннеткесүйенген ілімдерменқатарзайырлыбілімалуғадаүндейді. Мұсылмандармемлекеттіңбілімберусаласындағызаңталаптарынорында-уды өздерінің бастыміндеттерінің бірі деп біліп, балаларының толық орта білімалып,жан-жақтыдамып-жетілуіне,өзбілімінкәсібиортажәнежоғарыоқуорын-дарындатаңдағанмамандықтарынасәйкесжалғастыруғакедергікелтірмейді.Дін-ніңжеке адаммен қоғамды тәрбиелеудегі рөлін анық түсіне біліп, балаларыныңдіни-руханибілімалуынадажағдайжасайды. Білімалу, сауаташу–Исламдінініңеңбастыталабы.АллаТағалаҚұран-да:«Білетіндерменбілмейтіндертеңболама?»(«әз-Зүмәр»сүресі,9-аят),–дейді.ҚұранКәрімніңкөптегенаяттарындабілімжайлыайтылған.АллаТағала:«Білме-сеңдер,ілімиелеріненсұраңдар!»,–депбұйырады(«Нахыл»сүресі,43аят).Пай-ғамбарымыз (оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)өзініңхадисінде:«Ілімалу–әрбірмұсылманерменәйелкісігепарыз»,–деген. Исламдаотбасытәрбиесі–асамаңыздыигіамалдардыңбірі.Ұрпақтыиман-дылыққа, ізгілікке,адамгершіліккебаулу–қоғамдықтәрбиемәселесінеоңықпалетеді.Өйткені,қоғамныңнегізіотбасыданқұралады.АллаЕлшісі(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)бірхадисінде:«Әкеөзбала-шағасынажақсытәрбие-денартықештеңеқалдырмақемес»,–деген.Отбасынатекматериалдықтұрғыданкөңілбөлуменшектелмейді.Отбасыныңруханитәлім-тәрбиесінежітіназараудару–асамаңыздыіс.Кішімемлекетсаналғанотбасыныңтәрбиесі,өміргедегенкөзқа-расытүзелсе,ондақоғамдатүзеледі.

VIIІ. Ислам және медицина Исламдәстүрлімедицинанықолдайды.Соныменқатар,исламҚұранменсүн-неткеқайшыкелмейтінемделужолдарынқолдануғашақырады. Имам әл-Бухари мынадай хадисті жеткізген: «Медицина–аурудан айығуғакөмектесерқұрал».Тағыбірхадисте:«АурудыжаратқанАлласолауруғаемдідеқосажаратқан.Әй,Алланыңқұлдарыемделіңдер!»,–делінген. Медицинағылымындағысоңғыжетістіктер–талайжылғытәжірибеніңарқа-сы ғана емес, бұл Алланың өз құлдарына жасаған қамқорлығы. Имам Муслимжеткізген хадистеПайғамбарымыз (оғанАлланың салауатымен сәлемі болсын):«Барлықауруғадәрібар.Дәріауруғадәлкелсе,Аллаолкісініайықтырады»,–депауруданемделуге,дәрініқолдануғарұқсатберген. ҚұранменПайғамбарсүннетіндеаурудыңалдыналуғақаттыкөңілбөлген.Сондықтан,бүгінгікүнгізаманауиекпелердіқолдануорынды.УсамаибнЗайджет-кізгенхадисте:«Қандайдабіржердежұқпалыаурутарадыдегендіестісеңдер,олжаққабармаңдар.Егеробаауруысендертұрғанжердетарайбастаса,олжерденкет-пеңдер»,–депбаяндалған.Бұлхадистеауруданабайболжәнеөршітпедепескертіл-ген.

12

Тағыбірхадисте:«Кімтаңғыастаәжуаның(құрматүрі)жетеуінжесе,онысолкүніуалмайдыәрісиқырлықоғанөтпейді»,–деген.Бұлхадисаурудыңалдыналуғашақырады.

IX. Ислам және отбасы Исламданекелесу,отбасынқұрусүннетамалынажатады.Некемәселесінша-риғатзаңында(фиқһ)«әл-Ахуалуш-шахсия»отбасықұқығынормативтикактісірет-тейді.Оғантұрмысқұру,ерлі-зайыптыарасындағықатынасқабайланыстыболғанбүкілшариғатүкімдері,жартаңдау,құдатүсу,неке,қалыңмал,әйелменердіңжекежәнеортақміндеттері,үйленугетыйымсалынғантуған-туыстар,тыйымсалынғаннекетүрлері,ажырасу,әйеліменбала-шағасын,жақынтуыстарыннәпақаменқамта-масызету,ұл-қыздарына,ата-анасынажәнежақындарынамұрагерлікүлесінбөлуүкімдерідежатады. Қазіргіқалыптасыпотырғанжағдайдыескерекеле,отбасынқұратынқызбалаата-анасының келісімін алуы міндетті. Сонымен қатар, некені туған-туысқандар,қоғамалдындажарияететінұзату,үйленутойжасауқұпталады.

X. Құмар ойындары, нашақорлық пен ішімдікке қатысты Исламның ұстанымы Ислам діні адамның санасын улайтын, ақыл-ойын аздыратын нәрселергетыйымсалады.Мұсылманғаденсаулығын, ақыл-ойын,болашақұрпағынқорғау-дыміндеттейді.Исламдіні барболмысыменнашақорлықтыадамзат өркениетінеқауіптізұлымдықдепесептеп,жүйелітүрдеқарсышығады.Құранда:«Әй,мүмін-дер!Хамр(масқылатынзаттар),құмаройындар,тігілгентастаржәнебалашатыноқтарласшайтанныңістерінен.Олардансақтаныңдар,құтыласыңдар.Шындығын-дашайтанхамр,құмаройындарыарқылыараларыңадұшпанкегінсалып,Алланыеске алудыжәненамазоқудықойғандықалайды.Ал, сондада тыйылмайсыңдарма?»(«әл-Мәида»сүресі,90,91-аяттар),–делінген.

XI. ҚМДБ-ның радикалды, теріс пиғылды және жалған діни ағымдарға қатысты ұстанымы ҚМДБҚазақстанаумағындажариятүрденемесеастыртынжұмысістейтінәртүрлірадикалды,теріспиғылды,жалғандінидеструктивтіағымдардыңұстанымда-рыменкеліспейді.Елмұсылмандарыныңбірлігіүшінықылымзамандарданберіқа-зақхалқыныңділінесіңістіболғанХанафимәзһабынұстануғашақырады.Таным-дықмәселелердеМатуридимектебініңұстанымдарынегізіндеқалыптасқантанымтұғырынұстануғаүндейді.

XІI. Ислам және жиһад «Жиһад»сөзіарабтіліндетілдіктұрғыданалғандабелгілібірнәтижеге,мақ-сатқажету үшін яки бір істі істеу үшін бар қажыр-қайратыңменынта-жігеріңдіжұмсау,тырысу,күресудегенмағыналардыбілдіреді.Ал,бұлсөздіисламдініменбайланыстырып,дінисенім-нанымтұрғысынаналғанда,жиһададамғаАллаТаға-ланытануүшінжолашудегендібілдіреді.Жаратушынытануғасауатсыздық,ке-

13

дейшілік,ерік-ойға,санағажасалғаншектеулеркедергікелтірсе,соларменкүресуүшінатқарылатынбарлықіс-шаражиһадболыпесептеледі.Алларазылығыүшіністелгенәрбіріс-әрекет«жиһад»болыпсаналады. «Жиһад»сөзімұсылмандардыңқасиеттікітабыҚұранКәрімдеотызбесретәрсүредеәртүрлімағынадаайтылады.Осыаяттардыңтөртеуіғанақолғақару-жа-рақалып,діндұшпандарынақарсытікелейсоғысумағынасындакелген.Ал,қалғанаяттардабасқамағыналардақолданылған.Қарулыжиһадтекқорғанысмақсатындажүргізіледі. Жиһад–мұсылманныңөзнәпсісіменүздіксізкүресі,еңәуеліөзін-өзітүзетуі.Ішкідүниені,жүректітазарту.Пендеөзболмысынқызғаншақтық,қанағатсыздық,сабырсыздық,жалқаулық,тәкаппарлықсекілдікүллітерісқылықтарданарылтып,олардыңорнынкөркемқасиеттерментолықтыруыкерек. ХазіретіМұхаммедпайғамбар(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)бірдеТәбукғазауатынаншаршап-шалдығыпкележатқансахабаларына:«Бізқазіркішіжиһадтанүлкенжиһадқақайттық»,–дегенкезде,сахабалары:«Уа,Расулулла,«үлкенжиһад»дегенне?»,–дептаңданып,сауалқояды.Пайғамбар(оғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын):«Ол–өзнәпсіңменкүрес»,–депқысқаданұсқажау-апқайырады. Осымағынадағыжиһададамдыартазалығына,жантазалығына,жантәрби-есіне,рухани-өнегеліктәрбиегежетелейді.

XIІІ. Ислам және біртұтас үмбет түсінігі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Қазақстан Республикасының«Діниқызметжәнедінибірлестіктертуралы»Заңынжәнебасқадақолданыстағынормативтікқұқықтықактілердібасшылыққаалады.Соныменқатар,қазақхалқы-ныңсанғасырларданберіқалыптасқандінидәстүрлеріменұлттықерекшеліктерінескереотырыпжұмысжүргізеді. ҚМДБ өз жұмысын жергілікті жерде қалыптасқан мұсылмандық дәстүр-лерініңнегізіндежүргізіп,«Діниқызметжәнедінибірлестіктертуралы»Заңындакөрсетілгендей,ӘбуХанифамәзһабыныңбағытына,алдінисеніммәселесібойын-шаМатуридидіңтанымдықмектебінетолықбасымдықбереді. Тарихтамұсылмандарбірліктіңарқасында ірі-ірі табыстарғақолжеткізген.Мұсылмандардыңбірлігібұзылып,бөлінуорыналғанда,түрліқиындықтарғатапболып,өзгесаясикүштердіңотарынаайналған. Бірлік–қуаттың,күштіңкөзі,албөлінуменалауыздықәлсіздіккежолбереді.Біздің міндетіміз – мұсылмандар арасындағы бірлікті сақтау, жік-жікке бөлінугежол бермеу.Құранда: «БарлығыңАлланың дінінежармасыңдар, бөлінбеңдер», –делінген(«ӘлиИмран»сүресі,103-аят). Ислам–бейбітшілік,зиялылық,имандылық,шапағат,қайырым,мейірімдіні.Ол тек арабтарғанемесе белгілі бір ру, тайпа, ұлт, нәсілге емес, бүкіл адамзатқажіберілген.Оларынтымақтаболсын,бірін-бірітанысын,достықтаөмірсүрсіндептүсірілген. Дін–бүкіләлемдеадамдардыңруханидүниетанымынбайытаотырып,жербетіндегі адамзат қауымыныңөмір сүруигілігіне өз үлесін қосатын қуаттыкүш.

14

Сондықтан, сол күшті адамдар арасындағы достық пен ынтымақтастыққа жәнемемлекетіміздіңдамуынажұмсауқажет.Соныңішіндеөзаракелісімменжарасым-дылыққаИсламдінініңқосарүлесіөлшеусіз. Қазақстанәлемалдындадосқақамқор,дұшпанғакешірімді,көршілергемей-ірімдіелекендігіндәлелдепкеледі.Данахалқымыз:«Бірлікбаржерде–тірлікбар»,– дейді.Қазақстанмұсылмандарыдінибасқармасыныңосы тұғырнамасы еліміз-дегімұсылманүмбетініңтүрлідінипікіралуандығынабайланыстыбөлінуінежолбермеудімақсат етеді.МешітжамағатыныңҚұранКәріммен хазіретіМұхаммедпайғамбар(ОғанАлланыңсалауатыменсәлеміболсын)көрсеткендұрысжолдантаймауына,мәзһабпенсенімге(ақидаға)байланыстыжік-жіккебөлінбеуіне,Исламдінінің бейбітшілік пен бірліккешақырған туражолыменжүруге Тұғырнаманыңықпалыболадыдегенсенімдеміз.

15

ДУХОВНОЕ УПРАВЛЕНИЕ МУСУЛЬМАН КАЗАХСТАНА

У Т В Е Р Ж Д Е Н А

НА ФОРУМЕ ИМАМОВДУХОВНОГО УПРАВЛЕНИЯМУСУЛЬМАН КАЗАХСТАНА

ПЛАТФОРМА МУСУЛЬМАН КАЗАХСТАНА

Астана19-февраля, 2015 г.

ВВЕДЕНИЕ

ДуховноеуправлениемусульманКазахстана(далее–ДУМК),наосновесвое-гоУставаисучетомсветскогохарактерагосударства,поддерживаетотечественныйопытмирногососуществованиямусульманстраныспредставителямидругихре-лигийилицами,неявляющимисяпоследователямикакой-либорелигии,посохра-нениюмежэтническойимежконфессиональнойстабильности.Такжев своейпо-вседневнойдеятельностибудетруководствоватьсянастоящейПлатформой,котораястанетосновойдлядальнейшегоукрепленияэтойтрадиции. Платформаопределяетосновныерелигиозныеубеждениямусульман,необхо-димыйобъемзнанийврелигиозныхвопросахиотношениексветскомуобществу,законодательству государства и установленному порядку в обществе, получениюобразования, медицинской помощи, защите Родины, окружающей среде, труду иуважениюсемейныхценностей,традицийиособенностейнародов,проживающихнатерриториинашейстраны. І. Основные религиозные убеждения

1.1 Основы Ислама Ислам Слово«Ислам»имеетзначение«полноесмирениепередВсевышним»,«бытьмирнымчеловеком».ОсновуИсламасоставляютпятьстолпов:вера,пятикратнаямолитва(намаз),пост,зякятихадж.Исламтребуетисполнениярелигиозныхпред-писанийнадолжномуровне. ДУМКпридерживаетсяИслама сунитского направления и следуетмазхабуАбуХанифы.Проповедуетобщиедлябольшинствапоследователеймусульманскойуммырелигиозныеубежденияизаконышариата.Ввопросахвероубежденияследу-етпутиМатуридитскойдогматическойшколы. Основы веры (акида) Иман–этоверавАллахасердцемипроизнесениеязыком.Имансостоитизсемиосновополагающихпостулатов: 1.ВеравсуществованиеЕдиногоВсевышнегоАллаха; 2.ВеравАнгелов; 3.ВеравСвященныеписания; 4.Веравпророков; 5.ВеравСудныйдень; 6.Веравпредопределение; 7.Вераввоскрешениепослесмерти. Акида–этоучение,котороерассматриваетвопросывероубеждениямусуль-ман.Фундаментальнаяосноваакидымусульманина–КораниСунна.Каждыйму-сульманиндолженпринятьследующее:«ВеруювоВсевышнегоАллаха,всемсерд-цемпринимаюприсущиеЕмуименаисвойства,полностьюподчиняюсьвсемЕгоприказам». Свойства,присущиеВсевышнемуАллаху,делятсяна«Сыфат-Затийя»и«Сы-

17

фат-Субутия». А)«Сыфатов-Затийа»шесть: 1.аль-Вуджуд(существование); 2.аль-Кидам(предвечность,Егосуществованиюнебылоначала); 3.аль-Бакаа(вечность); 4.Мухалафатульлил-хаваадис(Егосвойстванепохожинасвойствадругихтворений); 5.Кыямуби-нафсихи(самодостаточность,нивчемненуждается); 6.аль-Вахданият(единственность); Б)«Сыфатов-Субутия»восемь: 1.аль-Ильм(знающий); 2.аль-Калам(говорящий); 3.ас-Сам’(слышащий); 4.аль-Басар(видящий); 5.аль-Хайат(живой); 6.аль-Ираада(обладающийволей); 7.аль-Кудра(всемогущий); 8.ат-Таквин(создающий).

Акида Имама Матуриди охватывает нижеследующие вопросы: Вера в Аллаха 1.ВсевышнийАллахсуществует.Он«Ваджибул-уджуд»,тоестьЕгосуще-ствованиеобязательно.Всеостальное«Мумкинул-уджуд»,тоестьсуществованиевсегоостальногозависитотАллаха. 2.ВсевышнийАллах–один.УНегонетсотоварищей.ТакжеВсевышнийАл-лаходинвсвоихсвойствах,действияхисущности.НичтонепохоженаАллаха.Нетсвойств,подобныхЕгосвойствам.НиктонеможетбытьсоучастникомвЕгоделах.ЛишьОнОдин–творециуправляющий. 3. Всевышний Аллах изначален. Его существованию нет начала. Имена исвойстваАллахаизначальны,тоестьунихнетначалаиконца. 4.ВсевышнийАллахнивчемненуждается,Онсамодостаточен.Аллахсу-ществовалдосозданиямира.ИпослесозданиямираАллахнеизменился.Аллахненуждаетсявчем-то,вовремениивпространстве. 5.ВсевышнийАллах–вечен.ВсеостальноекромеНегоневечно.Еговеч-ностьниоткогонезависит.Вечностьостальныхвещейзависиттолькоотпожела-нияАллаха. 6.ВсевышнийАллахниначтонепохож.Онбесподобен.ВсетворениянепохожинаНего. 7.Аллахнеявляетсянижаухаром(неразделимойчастьютела),ниджисмом(физическоетело)инигаризом(случайноеобличие,присутствующеевфизическомтеле).Посколькуперечисленноеявляетсяописаниемтворений,свойства,присущиетолькотворениям,нельзяотноситькВсевышнемуАллаху. 8.СвойстваВсевышнегоАллахаЗатииСубутиявляютсяистиной.Всевышне-

18

муАллахуприсущитакиесвойства,какмогущество,пожелание,знание,существо-вание,умениеговорить,умениевидеть,умениеслышать,творитьидругие.Свой-стваАллаханеявляютсяегоосновнойсущностью.Приэтомнельзярассматриватьихивнеегосущности. 9.УВсевышнегоАллаханетнедостатков.УНегонетдетей,жен.Всевышне-муАллахунесвойственнытакиепонятиякаквнедряться,соединяться,разделяться,прикреплятьсяксвоимтворениям. 10.ВсевышнемуАллахунесвойственныизвестныенампонятия,какприхо-дить,уходить,двигаться,обосновываться,располагаться,облик,глаза,рукииго-лень.Уэтихсловестьособыйсмысл.НомывверяемихАллаху, говоря«Аллахзнаетлучше»(делаемтафуид).Иногда,принеобходимости,делаютсяпримерныепредположения(тауиил),достойныевеличияАллахаисоответствующиепрактикеарабскогоязыка. 11.НельзяпридаватьВсевышнемуАллахуоблик,изображение,объем,форму,граньсторон.ВсевышнийАллахчистотпонятий,присущихтворениямАллаха. 12.ВсевышнийАллахговорит.Онобладаеткачествомкалям.ОднакоЕгоспо-собностьговоритьотличаетсяотнашегоуменияговоритьинесостоитизголоса,букв,звуков. 13. Нельзя отрицать истинные иллахи имена-свойства, упомянутые Все-вышнимАллахомиПророкомМухаммедом(даблагословитегоАллахипривет-ствует),всеониистинны. 14.ВсесвойстваВсевышнегоАллахаизначальны-кадим,тоестьвечны.Так-жеуВсевышнегонепоявятсядругиекачествасовременем.ПосколькуОннеизме-няется.Аллахбылсовершененидосотворениямира,Егосовершенствонеувели-читсяинеуменьшитсясначаломинаступлениемконцасвета. 15.ОбладателиРаябудутлицезретьВсевышнегоАллахавСудныйдень.Од-накоэтобудетпроисходитьбезобраза,стороныипространства.Нельзяотрицатьто,чтоОнпредстанетпереднамивСудныйдень.

Вера в ангелов 1.Веравсуществованиеангелов–обязанность,укаждогоизнихестьсвояопределенная задача.Их нельзя отрицать, они не имеютмужского илиженскогопола. 2.Ангелы созданыиз света, с пожеланиемАллаха эти существа способныпоявлятьсявразличныхобликахидажевобликечеловека.Ноонинепредстаютвплохомобразе. 3.Ангелыне едят, непьют,неумножаются.ИхчислоизвестнолишьВсе-вышнему. 4.Естьчетыревеличайшихангела–АрхангелыДжабраил,Микаил,ИсрафилиАзраил.

Вера в священные писания 1.Четыре книги - Таурат (Тора,Пятикнижие), Забур (Псалтырь),Инджиль(Евангелие),Коран,которыебылиниспосланыпосланникам,являютсяистиной.Ни

19

однуизнихнельзяотрицать.МыверуемлишьворигиналыТоры,Забура,Еванге-лие.

2.СвященныйКоранбылполностьюниспосланПророкуМухаммеду(дабла-гословитегоАллахиприветствует)втечениидвадцатитрехлет.СвященныйКораннеизменялсяинебудетизменен.ВсевышнийАллахгарантировалЕгосохранение. 3.ВСвященномКоране114сур.ПрижизниПророкаМухаммеда(даблаго-словитегоАллахиприветствует)сурыиаятыСвященногоКоранабылиполностьюупорядоченыирасставленыпоместам. 4.СловоВсевышнегоАллаха–СвященныйКораннебылсоздан.АКоран,которыйнаходитсявнашихруках,бумага,краски,буквы,звукипричтении-всеявляютсятворением. 5.ВСвященномКоранеестьаятынасих-мансух(действующиеиутратившиесилу),мухкам-муташабих(однозначныеидвусмысленные).СвященныйКоранохва-тываеттакиепонятия,какхакикат-маджаз(прямое-скрытое),гамм-хас(общее-част-ное),мутлак-мукаййад(общееиограниченное),мужмал-муфассал(сокращенное-подробное).

Вера в Пророков 1.Веравпророков–обязанность.Ониизчислалюдей.Онипитаются,соз-даютсемьюиимеютдетей.Всеценныекачествачеловечестваприсутствуютивпророках. 2.Онинесовершаютгрех,нелгут,нескрываютправду,полностьювыполня-ютвсеприказы,несходятсума.Неболеютзаразнымиболезнями,вызывающимиотвращениеулюдей.Пророкиприжизнинелишаютсярассудка. 3.Пророкидоносятдолюдейшариат.Имприсущитакиеобязательныекаче-ства,какчестность,верность,обладаютособымумом,такжеонибезгрешны(ги-сма).Пророкивыбираютсяисключительноизчисламужчин. 4.ПервымпророкомбылАдам(мирему),последним–пророкМухаммед(даблагословитегоАллахиприветствует).Посленегонебудетпророков. 5.Нельзяточноуказыватьколичествопророков.ВСвященномКораневстре-чаются25именпророков:Адам,Идрис,Нух,Салих,Худ,Лут,Ибрахим,Исмаил,Исхак, Яакуп, Шугайб, Айюб, Зул-Кифл, Юсуф, Муса, Харун, Дауд, Сулейман,Ильяс,Аль-Ясаг,Юнус,Закария,Яхья,Иса,Мухаммед(даблагословитихАллах). 6. Среди пророков пятеро называются «улул-азм» (великие пророки): Нух,Ибрахим,Муса,Иса,Мухаммед(даблагославитихАллах). 7.Вдоказательствотому,чтоонипророки,Аллахнаделялихмугжизой(спо-собностьюсовершатьчудеса).Такоекачествоприсутствуеттолькоупророков. 8.Имеется различиемеждуРасуломиНаби. Расулампосылаются книги идаетсяшариат.АНабиюнепосылаютсякнигиинедаетсяшариат.НаоборотонируководствуютсяшариатомсовременныхилипредшествовавшихимРасулов. 9. ВсевышнийАллах посылал пророков по своей воле. Поэтому посланиепророковнеявляетсяобязанностьюдляАллаха. 10.ОбъявлениесебяпророкомпослеПророкаМухаммеда(даблагославитего

20

Аллахиприветствует)являетсявероотступничеством.

Вера в предопределение 1.Веравпредопределение–обязанность.Также,являетсяобязанностьюверавто,чтодоброизлоотАллаха. 2.Судьба,предопределение–этозагадка,скрытаяВсевышнимАллахомотсвоихсозданий.НиктокромеАллаханезнаетих.Этонеизвестнодажепророкамиангелам. 3.Запрещеногадатьнасвоебудущее.Пытатьсяраскрытьзагадкусвоейсудь-бы–этозаблуждение. 4.ДоброизлоотАллаха.ВсепроисходитповолеАллаха.Ничтонепроисхо-дитвнеЕговоли. 5.Учеловекаестьчастичныйвыбор«ирададжузийа»(отмеренное,ограни-ченное,частичноеправовыбора).Толькопосредствомданноговыборачеловекиме-етправонакакое-либодействие.Есличеловекприметрешениеиприложитусилиедлясовершения греховногоилихорошегопоступка (например,оказаниепомощинуждающимся),тоданноерешениебудетзависетьотеговыбора.Никтонезастав-ляетинеутруждаетчеловекасовершитьэтодеяние.Поэтому,вСудныйдень,че-ловекбудетсамвответезасвойвыбор.Аллахнезаставляетчеловекасовершитьэтотпоступок,человексамприходитккакому-либорешению,пользуясьирададжу-зийа(правомвыбора).Люди,используяэтоправо,предоставленноеАллахом,дей-ствуютпосвоемуразумению,аТворецдаетвозможностьисилыосуществитьэтидействия.ПоэтомувопросувКоранесказано:«Аллахсотворилвасито,чтовыделаете»(Сура37:Стоящиевряд,96аят).ОднакожеланиечеловеканебываетвнеабсолютногожеланияАллаха(ирадакуллия).ОбэтомвКоранеговоритсятак:«Новынепожелаетеэтого,еслиэтогонепожелаетАллах,Господьмиров» (Сура81:Скручивание,29аят).

Вера в Судный день 1.ВеравСудныйденьипризнаниетого,чтобудетпроисходитьвкиямете–обязанность. 2.Загробноемучениеинаслаждение,допросдвухангеловявляетсяистиной.Отрицаниевсегоэтогоприводитквероотступничествуизаблуждению. 3.Воскрешение вСудныйдень, хашр, допрос, весыдеяний, книга деяний,мостсират,хауз,рай,ад-всеэтоявляетсяистиной.Тот,ктонепризнаетэтого,будетисключенизрелигии. 4.Райиадвечны.Поэтомулюди,которыепопаливрай,вечноживуттамвнаслаждении.Акафиры,которыепопаливад,будутстрадатьтамвечноотогня.Аверующиелюди,которыепопаливадпопричинесвоихгрехов,послетогокакиску-пятих,попадаютврай. 5.ВСудныйденьчеловек,которыйжилпоканонамИслама,иимеетмноговоздаянийзасвоиблагиепоступки,получиткнигудеянийсправа.Аукогомногогрехов,тотполучаеткнигудеянийслеваилисзади.

21

Дополнительные сведения касательно акиды 1.Человек,совершившийбольшойгрех,несчитаетсявероотступником.Темнеменеесчитаетсягрешныммусульманином.ЕслиАллахпожелает,томожетпро-явитькнемублагосклонностьилиподвергнутьнаказанию. 2.ДействияипоступкичеловекапроисходятповолеАллаха,ноосуществля-ютсянепосредственносамимчеловеком. 3.ЗаступничествоимилостьПророкаМухаммеда(даблагославитегоАллахиприветствует)являетсяистиной. 4.ВеритьвсуществованиеЛаухул-махфзикалама–обязательно. 5.Существованиеаршаикурси–истина.Арш–самоебольшоеизвсехтво-рений. 6.Нельзявыделятьилиподчеркиватьникогоизсподвижников.Веравто,чтодесятьизсахабоввойдутврай,являетсяистиной. 7.Нельзясуверенностьюутверждать,чточеловек,кажущийсябогобоязнен-ным,войдетврай,агрешныйчеловеквойдетвад. 8.ВсевышнийАллахпрощаетвсегрехитем,ктоискреннепокаялся. 9.Святые(аулие,приближенныекАллаху)несчитаютсяпочтеннеепосрав-нениюспророками. 10.Послепророков(мириблагославениеАллахаим)великимилюдьмиявля-ютсяАбуБакр,Омар,Осман,Али(дабудетдоволенимиАллах). 11.КлеветаниенаАйшу(дабудетдоволенеюАллах)идругихсахабовявля-етсязаблуждением. 12.Чудеса,которыесовершаютсвятые,являютсяистиной.

1.2 Основы шариата (фикх)

ДУМКввопросахшариатаруководствуетсямазхабомАбуХанифы.Наука,котораяисследуетшариат,называется«фикхом». ОсновоположникомханафитскогомазхабаявляетсяНугманибнСабитИмамАгзамАбуХанифа(80-150/699-767).Ханафитскогомазхабапридерживаютсяболее50%мусульманмира.Данныймазхаб–путь,покоторомувтечениемногихвековследуютмусульманеКазахстана. НаосновеаятовихадисовфикхХанафитскогомазхабавсвоейосновеохва-тываетследующиевопросы: 1.Ахкамул-ибадат (повеление поклонений) – повеления, которые касают-сяпоклонений,регулирующиеотношениямеждуСоздателемичеловеком:намаз,пост,хадж,зякят,жертвоприношения. 2. Ахкамул-муамалат(повелениеотношений)–повеления,которыерегули-руютотношениямеждулюдьмикасательнодоговоров,преступленийиприменениекнимнаказаний. Ханафитскиймазхабтакжерегулируетмножествообщественныхотношений.Ханафитскиймазхаб–этообразецсистемногомышленияисовокупностьметодовфикха, основанная на равенстве людей, со временем превратился в крупную си-стемнуюшколу,распространившуюсяповсемумиру,котораяпропагандируеттоле-

22

рантность.

Виды религиозных обязанностей в ханафитском фикхе: 1.Фард–строгодоказанные,предписанныеобязанностиидеяния.Фардде-литсянадвавида:а) Фард-уль-айн–этотвидфардапредписаныйисполнятькаждо-мумусульманинувобязательномпорядке.б) Фард-уль кифайа–этотвидфардадостаточноисполнятьлишьнекоторойгруппемусульман,вэтомслучаеостальныеосвобождаются от ответственности за невыполнение этой строго предписаннойобязанности. Повелениефарда:таккаксовершениефардаявляетсяобязательным,егоиг-норированиебезпричинысчитаетсягрехом. 2. Уаджиб.Ученыеханафитскогомазхабарассматриваютфардиуаджибот-дельно.Доказательства,приведенныепоотношениювыполненияуаджиба,неявля-ютсясильнымииконкретнымикакповеленияфарда.Повелениеуаджиба:выполнениеуаджибаобязательно.Тоесть,еслиисполняется–воздаяние,аеслинет,тосчитаетсягрехом.Однакоотличиемуаджиботфардаяв-ляетсято,чтоотвергающийегонесчитаетсявероотступником. 3. Сунна.Согласноисламскомуправу, сунна– этоделаипоступки, кромефардовиуаджибов,которыесовершалипризывалсовершатьнашПророкМухам-мед(даблагославитегоАллахиприветствует).Суннавнутриделитсянатричасти: а)утвержденнаясунна(суннатумуаккада);б)неутвержденнаясунна(сунна-тугайрумуаккада);в)дополнительнаясунна(суннатузауаид). Повелениесунны:завыполнениеутвержденнойсунныпредусмотреноболь-шоевоздаяние.Человек,преднамеренноневыполняющийиотносящийсябезраз-личноксунне,хотьиненаказываетсявовремяСудногодня,номожетлишитьсязаступничества ПророкаМухаммеда (да благославит его Аллах и приветствует).Осознаннонеисполнятьданныйвидсунныявляетсямакрухтанзихан(порицаемоедеяние).Помнениюученых,такимлюдямнебудетмилостиПророкаМухаммеда(даблагославитегоАллахиприветствует).Изменениесунныявляетсянововведе-ниемизаблуждением. Выполнениенеутвержденнойсунны–воздаяние,аневыполнениенеявляет-сямакрухом.НевыполнениесунныэтихкатегорийнеявляетсягрехомивСудныйденьзаэтонепривлекаюткответу. 4.Мустахаб. Действияипоклонения,которыеиногдасовершал,аиногданесовершалПророк(даблагославитегоАллахиприветствует).Деяниямустахабот-носятсякчеловеческимценностям,которыеявляютсяосновойгуманностиотноше-ниймеждулюдьми,атакжеувеличиваютзначимостьпоклонений.Выполнениемустахаба–делоблагое,аневыполнениелишаетчеловекавоздаяния. 5.Мубах.Действия,заисполнениекоторыхнетвоздаяния,азанеисполнениенетгреха. 6.Харам.Действия,строгозапрещенныешариатом.Повелениехарама:Отрекатьсяотхарама–обязанность.Тот,ктосовершаетхарам,впадаетвгрех. 7.Макрух и его виды.Макрух–этоделаидействия,совершениекоторых

23

не одобряются с точки зрения религии.Макрух делится на два типа: а)Макрухтахрими–дела,близкиекхараму.Поступки,которыхнеодобряетАллахиПророкМухаммед(даблагославитегоАллахиприветствует).Кэтойкатегорииотносятсяпоступкимакрух,близкиекхараму;б)Макрухтанзихи–макрух,близкийкхалялу.Вещиидеяния,которыенебыликатегоричнозапрещеныАллахомиЕгоПророкомМухаммедом(даблагославитегоАллахиприветствует). Повелениемакрух:Несовершениемакрухатахриман–предусмотриваетна-граду.ИхсовершениеможетпривестикмучениювСудныйдень. СовершениемакрухтанзиханнеприводиткнаказаниювСудныйдень,нозаотказотнихпредполагаетсянаграда.

Доказательства, применяемые в методике фикха Имама Абу Ханифы и ученых ханафитского мазхаба: 1.Священный Коран – основа исламскогошариата.Основные постулатыИсламаберутсяизКорана. 2.Сунна–слова,действияиодобренияПророка(даблагославитегоАллахиприветствует),охватившиеповеленияшариата. 3.Иджма.Значениеиджмывметодикефикха–этосогласованноерешениеучёных-муджтахидов после смерти нашего ПророкаМухаммеда (да благославитегоАллахиприветствует)поодномуопределённомурелигиозномувопросуводноопределенноевремя.Таккакиджмаимеетотношениеккатегориидоказательств,нельзякнейотноситьсяссомнениемивозражатьей. 4.Кияс.ЕсливаятахКорана,хадисахииджмеотсутствовалаконкретнаянор-ма, регулирующаякакую-либо возникшуюситуацию, то решение выносилосьнаосновеихсопоставлениясаналогичнымиситуациями,встречающимисявКоранеи хадисах.Кияс считается правильным, если опирается на определенное доказа-тельство.Восновномпокиясунеустанавливаетсякакое-либоновоеповеление.Спомощьюкиясаможновыноситьскрытоеповеление,имеющееосновувКоранеисунне. 5.Слово сподвижника. «Сахабами» (сподвижниками) являются современ-никиПророкаАллаха(даблагославитегоАллахиприветствует),видевшиеегоиуверовавшиевнегоиумершиевсостоянииИслама.Помнениюбольшинстваис-ламскихправоведов,еслиимеетсяситуация,котораянеразрешаетсяиджтихадом,тословосподвижникаможетбытьдоказательствомдляразрешенияпроблемы. 6.Истихсан.Вданномслучаеученый-муджтахид,проводя аналогиювот-ношениикакого-либовопроса,имеетвозможностьпринятьдварешения,ноотдаетпредпочтениеболееудобному.Даннаяметодикаханафитовосновананапринципе«отказываясьоттрудного,отдаватьпредпочтениелегкому». 7. Традиции и обычаи.Совокупностьобрядов,выполнениекоторыхзакре-пленоиодобренобольшинствомопределенногонарода,повествуетобобычаяхпо-вседневнойжизни.Традициииобряды,которыенепротиворечатшариату,неиска-жаютпонятиядозволенногоизапретного,получившиеширокоераспространениесрединародов,учитываютсяисчитаютсяправильнымииназываются«сахихобы-чаями».

24

25

Дополнительные доказательства в методике фикха: 1. Истислах. Истислах – это вынесение решения посредством «Масалихаль-Мурсаля».«Масалихаль-Мурсаля»–этодела,предусмотренныевпользуивоблагонароду.Этиблагиедела,применяемыевИсламе,направленынасохранениепятиинтересов:религии,имущества,жизни,разумаипродолжениирода.Благиедела,которыенеуказанываятахихадисах,называются«Масалихаль-Мурсаля»(благиедела,оставленныеиджихаду). 2.Истисхаб.Слово«истисхаб»означаетсопутствие,иметькакую-товещьвсвоемраспоряжении.Истисхаб,какодинизтерминовмусульманскогоправа,озна-чаетоставлениечего–либобезизменения,тоестьпродолжениепредыдущегопове-лениядопоявленияновыхдоказательств. 3.Садду-з зараиъ.Решения,принятыедляпредотвращениядействий,кото-рыеприведуткгреху,называются«Садду-ззараиъ». 4.Древниешариаты.Предписанияшариата,которыебылиниспосланыдоИс-ламаинепротиворечащиеему,могутбратьсязаоснову.Ноприказыдревнихшари-атовберутсяисключительноизКоранаисунны.

1.3 Этика ислама (ахлак)

Исламскаяэтикасостоитизсовокупностигуманных,моральныхпринциповинорм.Онаохватываетобщечеловеческиеценности,такиекакдоброта,терпимость,добродушие,искренность,чистота,щедрость,братство,великодушие,верность,со-хранениечестиивыполнениеобещаний.

ІІ. Ислам, светское государство и светское общество Государство – это высшийполитический институт, который защищает нас,нашеимущество,религию,честьидостоинствоотвнутреннихивнешнихврагов.Человеквнегосударстванесможетсебяоградитьотврага.Будутцаритьанархияинесправедливость.Будутрастоптаныправачеловека.Безгосударстванетнацио-нальногостатуса. Светскоегосударствонеозначает«государствобезрелигии».Влюбомсвет-скомгосударственеотрицаетсярелигия.Напротив,государствообеспечиваетсво-боду вероисповедания своим гражданам. В государстве не ущемляется право насвободувероисповедания.Религиознаяпринадлежностьгражданзащищаетсязако-нодательством страны.В светском обществе не допускается разделение наций инародностейповероисповеданию. В Коране имеют место описания светскости государства. В 256 аяте суры«аль-Бакара» сказано: «Нетпринуждения в религии…».В этом аяте говорится освободевероисповеданиякаждогогражданина.Всеэтопризнакисветскости. Нашарелигияпризываетвыполнятьследующиеобязательствапередгосудар-ством:выплатаналога,уважениезаконодательства,следованиеправиламиположе-ниям,утвержденнымвданномгосударствеинаправленнымнасохранениемирногососуществованиянародов,исполнениесвоеговоинскогодолгапередОтечеством,

получениеобязательногосветскогосреднегообразования,сбережениеобществен-ногоимуществаичестнаяслужбанаблагогосударства. Ислампризываетсуважениемотноситьсякчленамсветскогообщества,ис-поведующимдругиерелигии.Воспитываеткэтомумусульманскоеобщество.НашпророкМухаммед(даблагославитегоАллахиприветствует)постояннопризывалмусульманскуюуммуотноситьсясуважениемквероисповеданиюиместампокло-ненияпредставителейдругихконфессий.ВИсламенетпринуждениявпринятииверы.

ІІІ. Ислам, Отечество и воинская служба ИсламсчитаетсвященнымдолгомзащищатьРодину,народиимущество.Ре-лигия и Отечество являются священными понятиями. Высказывание «Любовь кРодине–естьпроявлениеверы»ведеткпочитаниюроднойземлиипробуждаетвчеловекечувствопатриотизма. ПосланникАллаха(даблагославитегоАллахиприветствует)всвоемхадисесказал:«МылюбимУхудиУхудлюбитнас».Ислампризываетчеловечестволюбитьдажегорыикамнироднойземли. Однойизобязанностейпереднашейстранойявляетсявоинскаяповинность.Службавармии–эторелигиозныйигражданскийдолг.АрмиязащищаетнашеОт-ечествоотвнутреннихивнешнихврагов. Водномизпоучительныххадисовсказано:«Естьдвекатегорииглаз,которыенеувидятАдвСудныйдень:глаза,которыеплакали,сожалеязасвоигрехииглаза,которыене смыкались, защищая границуОтечества».Ислам - религияне толькопоклонений,ноирелигия,призывающаязащищатьобществоиОтечество,любитьсвойнарод,приноситьпользуокружающимибытьвернымчеловечеству.Возно-ситьнапъедесталроднуюземлю–этогражданскийимусульманскийдолг.

ІV. Ислам и этносы Исламотносится суважениемкпредставителямлюбого этносаинеделитлюдейпонациональным,расовымиполовымпризнакам.ВсевышнийАллахсоздалчеловечество,разделяяихнаразныеэтносы,чтобыонимоглипознаватьдругдруга.ОбэтомвКоранесказано:«Олюди!Воистину,Мысоздаливасизмужчиныижен-щиныисделаливаснародамииплеменами,чтобывыузнавалидругдруга,исамыйпочитаемыйпередАллахомсредивас–наиболеебогобоязненный.Воистину,Аллах–Всезнающий,Всеведающий»(Сура49:Комнаты,13аят). ПророкМухаммед(даблагославитегоАллахиприветствует)всвоемхадисепредупреждает:«Олюди!Запомните!ВашГосподьедин,развеестьуарабапреиму-ществопереднеарабом?Развеестьпреимуществоунеарабапередарабом,кромекаквбогобоязненности?БезсомнениясамыйпочитаемыйпередАллахомсредивас–наиболеебогобоязненный». Исламодобряетлюбовьксвоейнацииинедопускаеткрайнегонационализ-ма.Таккаклюдиживутводномобществе,онидолжныжитьмирноивсогласиимеждусобой,атакжеуважатьправадругдруга.

26

27

V. Ислам и межконфессиональные отношения, толерантность Мусульманебыливхорошихотношенияхнетолькососвоимирелигиознымибратьями,ноиспредставителямидругихрелигий.Поэтомуонидолжныотноситьсятолерантноклюдямдругихвероисповеданий. ВИсламеособоеместозанимаетмежрелигиознаятолерантность.ПосланникАллаха(даблагославитегоАллахиприветствует)дажепослепереселенияизМек-кивМединуникогонепринуждалприниматьИслам.Проповедоваллюдям,чтобыонибыливхорошихотношенияхспредставителямидругихверований.НашПро-рок(даблагославитегоАллахиприветствует)всвоемхадисеоботношенияхссо-седямисказалследующее:«Еслитвойсоседявляетсяпредставителемдругойверы–тонатебележитоднаобязанность.Зато,чтоонтвойсосед.Еслисоседомтвоимявляетсямусульманин–тонатебележатдваобязательства.Зато,чтоонтвойсоседи,вовторых,зато,чтоонмусульманин.Аеслитвоимсоседомявляетсямусульма-нин-родственник–тонатебетриобязанности.Зато,чтоонобладаетправомсоседа,братаповереиправомродственника».Еслиобратитьвниманиенаэтотхадис,вселюди,которыеживутснамиводномобществе,имеютсвоиопределенныеправа.Непридаваязначениетому,чтоонпредставительдругойверы,мыдолжныбытьснимвсогласии.ПосланникАллаха(даблагославитегоАллахиприветствует)оставилнамназиданиебытьвхорошихотношенияхспредставителямидругихвероиспове-данийизащищатьихправа.

VI. Ислам, традиции и обычаи Ислам– этомонотеистическаярелигия,ниспосланнаяне толькоарабскомународу,ноивсемнародамземли,котораяпризываетверитьвединогоАллахаипо-клонятьсяЕму.Шариатуважаетсамобытностьразныхнародностей.Исламсвоейцельюставитразвитиенациональнойкультуры,национальныхтрадиций,анеихзабвение. Правильныетрадициииобычаинародовявляютсяоднимизисточниковпра-вовых норм в исламском законодательстве. Всевышний Аллах в 199 аяте, суры«Аль-Араф» повелевает следующее: ««Прояви снисходительность, вели творитьдоброиотвернисьотневежд». Известно,чтоосновнымиисточникамипредписанийшариатаявляютсяСвя-щенныйКоранисуннаПророкаМухаммеда(даблагославитегоАллахипривет-ствует).Поройвышеуказанныеобычаивучениификхарассматриваютсязаконнымдоказательствомвопределениинекоторыхповелений.Пророк(даблагославитегоАллахиприветствует)иегосахабыврешениинекоторыхпроблеминогдаопира-лисьнаобычаинародов. Ученые,изучающиеосновыфикха,приводятвсвидетельствоследующийаят:«Проявиснисходительность,велитворитьдоброиотвернисьотневежд».ТакжевдоказательствоприводятследующийриуаятотАбдуллыибнМасгуда(дабудетдо-воленимАллах):«Тевещи,которыеодобряютмусульмане,будутодобряемыпередАллахом,тевещи,которыенеодобряютмусульмане,небудутодобряемыпередАл-лахом».

VIІ. Отношение ислама к науке, образованию и воспитанию Получитьобразование–этоосновнаяобязанностьвИсламе.Первыйниспос-ланыйаятначинаетсясослова«Читай».Ислампризывает,нарядусознаниемКора-наисунны,получатьисветскоеобразование. Мусульмане,знаяосвоихобязанностяхисполнениянормзаконавсфереоб-разования,непрепятствуютполучениюсвоимидетьмиполногосреднегообразова-ниядляразностороннегоразвития,атакжепродолженияобучениявсредне-специ-альныхивысшихучебныхзаведенияхповыбраннойспециальности. Мусульмане,понимаярольрелигииввоспитанииотдельногочеловекаиоб-щества, создаютусловиядлядетейвполучениирелигиозно-духовногообразова-ния. Получить образование, быть грамотным – основное условие Ислама. Все-вышнийАллахвКоранеговорит:«Неужелиравныте,которыезнаютите,которыенезнают?»(Сура39:Толпы,9аят).ОбобразованиивСвященномКоранеупомина-етсяоколошестисотраз.Всевышнийповелелнамспроситьто,чтомынезнаемузнающих.ВсвоемхадисеПророк(даблагославитегоАллахиприветствует)сказал:«Получатьзнаниеявляетсяобязанностьюмусульманимусульманок». ВИсламевоспитание,котороедаетсявсемье,являетсяважнымиблагимде-янием.Призыватьбудущеепоколениекдобру,человечности,гуманностиоказываетсвоеблагоприятноевоздействиенавоспитаниевобществе,посколькуосноваобще-ства-семья.ПосланникАллаха(даблагославитегоАллахиприветствует)водномизсвоиххадисовсказал:«Самоелучшее,чтооставилиродителисвоимдетьям–этохорошеевоспитание».Нельзяограничиватьсятолькоматериальнымобеспечениемсемьи.Самоеважное-этодолжнымобразомобращатьвниманиенадуховноевос-питаниесемьи.Еслисемья,как«маленькоегосударство»,будетполучатьправиль-ноевоспитаниеиеевзглядынажизньсформируютсяположительно,тообществобудетразвиватьсявправильномнаправлении. VIIІ. Ислам и медицина Исламподдерживает традиционнуюмедицину.Ислампризывает использо-ватьметодылечения,непротиворечащиеКорануисунне.ВхадисеотАбуХурайрысказано: «Аллах создал все болезни вместе с лечением».Имам аль-Бухарипове-ствовалследующийхадис:«Медицинаявляетсяинструментом,помогающимвыле-читьсяотболезни». Последниедостижениявобластимедициныпоявилисьнетолькоблагодаряопытамнесколькихлет, ноиприпокровительствеАллаха, котороеоноказываетсвоимрабам.Вхадисе,которыйбылдонесендонасимамомМуслимом,Пророк(даблагославитегоАллахиприветствует),разрешаяпользоватьсялекарствами,сказал:«Отлюбойболезниестьлекарства.Еслилекарствопредназначенодляэтойболез-ни,тоАллахнепременноизлечиваетэтогочеловека». ВКоранеисуннеПророкаособоезначениепридаетсяпрофилактикезаболе-ваний.Поэтому уместно использовать современные вакцины.В хадисе отУсамаибн Зайда сказано: «Если услышите, что где-то распространилась инфекционнаяболезнь,неходитетуда.Есличумараспространитсятам,гдевыживете,неуходите

28

29

оттуда».Тоестьвданномхадисеговоритсяобосторожномотношениикболезням,предупреждаетсянедопустимостьеераспространения.Ещеводномхадисесказа-но:«Ктобудетупотреблятьназавтраксемьплодовфиников,тоговтотденьнеодо-леетнияд,николдовство».Этотхадиспризываетпредупредитьболезньспомощьюупотреблениясемифиников.

IX. Ислам и семья ВИсламевопросыбракаисозданиясемьиотносятсяксунне.Вопросыбра-кав законахшариата (фикх) регулируютсянормамиправовойотрасли«Аль-аху-алуш-шахсия».Книмотносятся:замужество,нормышариатакасательноотноше-ниймеждусупругами,выборневестыисватовство,брак,брачныйдар,отдельныеиобщиеправамужаижены,родственныесвязи,покоторымзапрещаетсязаключатьбрак,видыбраков,которыезапрещены,развод,материальноеобеспечениеженыидетей,разделениенаследствамеждудетьми,родителямииродственниками. Учитываясегодняшнююситуацию,девушкепередзамужествомнеобходимополучитьсогласиеродителей.Такжедляприданияпубличностибракосочетанияпе-редродственникамииобществом,желательнопроведениеобрядапроводовневе-стыисвадьбы.

X. Отношение Ислама к азартным играм, наркотикам и спиртному Исламзапрещаетпользоватьсявеществами,которыеотравляютчеловеческийразум и лишают человека здравого смысла.Мусульманина обязывают защищатьсвоездоровье,свойразумибудущеепоколение.Исламвсецелоисистематическивыступаетпротивнаркотиков,считаяэтозлом,представляющимопасностьчелове-ческойцивилизации.ВКоранесказано:«Оте,которыеуверовали!Воистину,опья-няющиенапитки,азартныеигры,каменныежертвенники(илиидолы)игадальныестрелыявляютсясквернымидеяниямисатаны.Остерегайтесьжеих–бытьможет,выпреуспеете.Воистину, сатана, припомощиопьяняющихнапиткови азартныхигр,хочетпосеятьмеждувамивраждуиненавистьиотвратитьвасотпоминанияАллахаинамаза.Неужеливынепрекратите?»(Сура5:Трапеза,90,91аяты).

XI. Отношение ДУМК к радикальным и псевдорелигиозным организа-циям ДУМКвофициальномпорядкепорицаетдеятельностьразличныхрадикаль-ных,псевдорелигиозных,деструктивныхорганизаций.Воблагоединствамусуль-манстраныпризываетпридерживатьсяханафитскогомазхаба,которыйиспоконве-ковукрепилсявменталитетеказахов.Ввопросахпознаниявероученияпризываетбратьвосновупринципы,сформированныешколойаль-Матуриди.

XІI. Ислам и джихад Понятиеслова«джихад»наарабскомязыкеозначаетусилие,усердие,стрем-ление,старание,борьбурадидостижениярезультатаилицели.АвИсламерелиги-озноепонятиеданногословаозначаетоткрытиепутикпознаниюАллаха.Неграмот-ность,бедность,ограничениявсвободедействийимыслиявляютсяпрепятствием

напутиверы,поэтомуджихадиспользуетсядляборьбысними.Любоедеяние,со-вершенноевоимяАллаха,являетсяджихадом. ВКоранеслово«джихад»вразныхсурахивразныхзначенияхупоминаетсятридцатьпятьраз.Итолькочетырераза,вразныхаятах,используетсясосмыслом«взятьврукиоружиеивыступитьсвойнойпротиввраговрелигии».Востальныхаятахслово«джихад»используетсявдругихзначениях.Джихадспомощьюоружияпроводитсятольковцеляхзащиты. Джихад–преждевсегоисправлениемусульманиномсамогосебя,тоестьпо-стояннаяборьбассамимсобой,сосвоимнафсом,очищениевнутреннегомираисердца.Человекдолженизбавитьсяоттакихпорицаемыхкачеств,какзависть,неу-довлетворенность,нетерпеливость,лень,высокомериеизаменитьихлучшимика-чествами. КогданашПророк(даблагославитегоАллахиприветствует),обратившиськсвоимсподвижникам,которыеизмотанныеиуставшиевозвращалисьсджихада,сказал:«Мынаправляемсясмалогоджихадакбольшомуджихаду».Сподвижникиудивленноспросили:«О,ПосланникАллаха!Чтотакое«большойджихад?»ИтогданашПророк(даблагославитегоАллахиприветствует)короткоипоучительноотве-тил:«Этоборьбаснафсом». Вэтомсмыследжихадведетчеловекакчистотесовести,души,воспитаниюдухаисовершенствованиюличности.

XIІІ. Ислам и понятие единой общины (уммы) Духовное управление мусульман Казахстана, руководствуясь Законом Ре-спубликиКазахстан«Орелигиознойдеятельностиирелигиозныхобъединениях»,атакжедругиминормативно-правовымиактами,будетвестисвоюдеятельностьвсоответствииснациональнымиособенностямиирелигиознымитрадициямиказах-скогонарода,сложившимисянапротяжениивеков. ДУМКбудетосуществлятьсвоюработунаосновесформировавшейсянаме-стемусульманскойтрадицииипризнанияисторическойролимазхабаАбуХанифы,какэтоуказановзаконеРК«Орелигиознойдеятельностиирелигиозныхобъеди-нениях»,атакжеакидыМатуридииввопросахвероубеждения,отдаваяимполноепревосходство. Висториимусульманедостигалиуспеховблагодаряединству.Когдарушилосьединствомусульман,ихпостигалитрудностиионипопадалиподвлияниечуждыхимполитическихсил. Единство–этоисточникмощи,силы,аразделениеприводиткослаблению.Нашазадача–сохранениеединствамеждумусульманамиинедопущениеихразде-ления.ВКоранесказано:«КрепкодержитесьзаверувАллахавместеинераспадай-тесь»(Сура3:СемействоИмрана,103аят). Ислам-религиямира,интеллигентности,милосердияиблагородства.Исламниспослан не только арабамили конкретному роду, племени, нации, расе, а все-мучеловечеству.Чтобылюдиузнавалидругдруга,жиливсолидарности,дружбеимире.Религия–этомощнаясила,котораяобогащаетдуховноемировоззрениечеловече-

30

ства,привноситсвойвкладвприумножениеблаганаземле.Поэтомуэтотпотенци-алИсламанеобходимоиспользоватьдляразвитиянашегогосударстваиукреплениядружбыисолидарностимеждулюдьми.ВособенностиИсламвноситнеизмеримыйвкладвустановлениивзаимопониманияисогласиямеждулюдьми. Казахстандоказалмиру,чтоонзаботливксвоимдрузьям,снисходителенксвоимнеприятелям,милосерденксвоимсоседям.Нашимудрыепредкиговори-ли:«Гдеестьединство,таместьжизнь».ДаннаяПлатформаДуховногоуправлениямусульманКазахстанаставитсвоейцельюнедопуститьразделениямусульманскойобщины по причине различных религиозных мнений. Надеемся, что настоящаяПлатформаокажетположительноевлияниенамусульманскуюобщину,чтобымусульманенесвернулиспути,указанномвСвященномКоранеисуннеПророкаМухаммеда(даблагославитегоАллахиприветствует),чтобыонинеразделилисьпомазхабамивероубеждениям,атакженесошлисправильногопутимираиедин-ства,провозглашенногоисламскойрелигией.

31

МАЗМҰНЫ / СОДЕРЖАНИЕ

Кіріспе 2І. Негізгі діни ұстанымдар 21.1 Ислам негіздері Ислам 2 Иман негіздері (ақида) 2 Ақида 2 Имам Матуриди ақидасы 3 Ақидаға қатысты қосымша мәселелер 6

1.2 Шариғат негізі (фиқһ) 71. Ахкамул-ибадат 72. Ахкамул-муамалат 7Ханафи фиқһындағы жауапкершіліктің түрлері 9Имам Әбу Ханифа және ханафи ғалымдарының фиқһ әдіснамасында сүйенген дәлелдері 8Фиқһ әдіснамасындағы қосымша дәлелдер 9

1.3 Ислам этикасы (ахлақ) 9ІІ. Ислам, зайырлы мемлекет және зайырлы қоғам 9ІІІ. Ислам, Отан және әскери қызмет 10ІV. Ислам және ұлт 10V. Ислам, дінаралық қарым-қатынас және толеранттылық 11VI. Ислам және салт-дәстүр 11VIІ. Исламның ғылым, білім және тәрбиеге қатысты ұстанымы 12VIIІ. Ислам және медицина 12IX. Ислам және отбасы 13XI. ҚМДБ-ның радикалды, теріс пиғылды және жалған діни ағымдарға қатысты ұстанымы 13XІI. Ислам және жиһад 14XIІІ. Ислам және біртұтас үмбет түсінігі 14

Введение 17І. Основные религиозные убеждения 171.1. Основы Ислама 171.2. Основы шариата (фикх) 221.3. Этика Ислама (ахлак) 25ІІ. Ислам, светское государство и светское общество 25ІІІ. Ислам, Отечество и воинская служба 26ІV. Ислам и нация 26V. Ислам и межконфессиональные отношения, толерантность 27VI. Ислам, традиции и обычаи 27VIІ. Отношение Ислама к науке, образованию и воспитанию 28VIIІ. Ислам и медицина 28IX. Ислам и семья 29X. Отношение Ислама к азартным играм, наркотикам и спиртному 29XI. Отношение ДУМК к радикальным и псевдорелигиозным организациям 29XІI. Ислам и джихад 29XIІІ. Ислам и понятие единой общины (уммы) 30

32