ถอดบทเรยนการสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ

กรณ : แปลงใหญตนแบบ(ขาว) ตาบลไฮหยอง อาเภอพงโคนจงหวดสกลนคร

คานา

การสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญเปนนโยบายสาคญของรฐบาลและกระทรวงเกษตรและ

สหกรณมวตถประสงคเพอสนบสนนใหเกษตรกรรายยอยมการรวมกนผลตสนคาการเกษตรรวมกนมการ

บรหารจดการรวมกนตงแตการรวมกนผลตการรวมจดหาปจจยการผลตรวมถงการจาหนายรวมกนซงจะทา

ใหเกษตรกรสามารถลดตนทนการผลตเพมผลผลตและสามารถแขงขนในตลาดไดภายใตการสนบสนนและ

บรณาการของหนวยงานภาครฐและหนวยงานภาคทเกยวของจงสนบสนนใหเกษตรกรสามารถผลตสนคา

เกษตรทมปรมาณและคณภาพไดมาตรฐานตามความตองการของตลาดโดยมผจดการแปลงเปนผบรหาร

จดการกจกรรมตางๆสานกงานเกษตรจงหวดสกลนครรวมกบสานกงานเกษตรอาเภอพงโคนและสานก

สงเสรมและพฒนาการเกษตรท4จงหวดขอนแกนไดถอดบทเรยนการดาเนนงานแปลงใหญกรณแปลงใหญ

ตนแบบ (ขาว) ตาบลไฮหยอง อาเภอพงโคนจงหวดสกลนครเพอเปนตวอยางในการดาเนนงานบรหาร

จดการแปลงใหญใหสามารถบรรลเปาหมายไดรวมถงเปนเครองมอชวยใหผรบผดชอบงานเขาใจ

กระบวนการสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญสามารถนาไปสการปฏบตได

ขอขอบคณผใหขอมลและใหความอนเคราะหในการดาเนนงานทกอยางเปนอยางดนางกาญจนา

อนธกายเกษตรอาเภอพงโคนนายจานง สโพธนกวชาการสงเสรมการเกษตรชานาญการนายโพธทอง โพธ

ราชประธานกลมเกษตรกรแปลงใหญและสมาชกกลมแปลงใหญทกทานขอบคณสานกสงเสรมและ

พฒนาการเกษตรท 4จงหวดขอนแกนทชวยประสานงานและรวมถอดบทเรยนเปนอยางดขอบคณพๆ เพอนๆ

นองๆนกวชาการสงเสรมการเกษตรทกทานทชวยอานตรวจทานใหขอเสนอแนะในการถอดบทเรยนจน

เสรจสมบรณและหวงวาการถอดบทเรยนแปลงใหญตนแบบ (ขาว) ตาบลไฮหยอง อาเภอพงโคนจงหวด

สกลนครครงนจะเปนประโยชนกบผสนใจในการนาไปประยกตใชตอไป

สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร

สงหาคม 2559

ทมา

จงหวดสกลนคร คดเลอกศนยสงเสรมและผลตเมลดพนธขาวชมชนตาบลไฮหยอง อาเภอ

พงโคน เขารวมโครงการสงเสรมการเกษตรแปลงใหญ มสมาชกสมครเขารวมโครงการ 224 ราย พนท

2,369 ไร โดยใชแผนทโซนนงในการคดเลอกพนท และมศนยเรยนรการเพมประสทธภาพสนคาเกษตร

ประจาอาเภอเปนฐานกลางในการเรยนรของชมชน เปนจดนารองการสงเสรมการเกษตรแปลงใหญแปลง

ตนแบบ(ขาว)จงหวดสกลนคร ศนยสงเสรมและผลตเมลดพนธขาวชมชนตาบล ไฮหยอง อาเภอพงโคน

จงหวดสกลนคร มการรวมตวกนผลตพนธขาวคณภาพด เพอสงเสรมพฒนาใหชาวนาปลกขาวทมคณภาพ

โดยคดเลอกจากพนธขาวทมคณภาพ จนไดรางวลดเดนใหเปนศนยสงเสรมและผลตพนธขาวชมชนดเดน

จงหวดสกลนคร และอนดบท 2 ระดบเขต ในป 2557โดยศนยสงเสรมและผลตพนธขาวชมชนตาบลไฮ

หยอง ตงอยเลขท 138 หมท 12 บานสขเกษม ตาบลไฮหยอง อาเภอพงโคน จงหวดสกลนคร เรมจดตงศนย

ในป 2554 โดยกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ มสมาชกแรกเรม 26 ราย นายโพธทอง

โพธราช เปนประธาน มการรวมตวกนตงเปนศนยสงเสรมและผลตพนธขาวชมชน ทมการผลตเมลดพนธ

ขาวคณภาพด พนธ กข6 เนองจากเกษตรกรในพนทดงกลาวเปนเกษตรกรรายยอยทตางคนตางผลต

กระบวนการผลตจงมความแตกตางกน ทผานมาการผลตภายในกลมทาในรปของการรวมกลมเกษตรกร

ขนาดเลก เพอใหกลมมความเขมแขงและมอานาจตอรองทางการคามากขนกลมจงมการรวมตวกนใน

รปแบบแปลงใหญ

สถานการณการผลต

สมาชกกลมมการวางแผนโดยยดรก “รวมกนคด รวมกนทา” โดยมการประชมรวมกน แบงกลม

ผผลตขาวอยางชดเจนตามความถนดและเหมาะสม เพอทราบถงประมาณการสนคาทจะออกสตลาดทาให

งายตอการวางแผนการตลาดตอไป รายละเอยดกลมดงน

1. กลมผลตขาวเปลอก GAP เพอการคา สมาชก 64 ราย พนทดาเนนการ 1,203 ไร ประมาณการขาว 660 ตน

แยกเปนขาวเหนยว ประมาณ 530 ตน และขาวเจา 130 ตน

2. กลมผลตขาวเปลอก GAP เพอแปรรปสมาชก 41 ราย พนทดาเนนการ 412 ไร ประมาณการผลผลต 225

ตน แยกเปน ขาวเหนยว 177 ตน ขาวเจา 48 ตน

3. กลมผลตเมลดพนธ จาหนายในรปแบบเมลดพนธขาว พนทดาเนนการ 490 ไร ผลผลตประมาณ 269 ตน

แยกเปนขาวเหนยว 104 ตน ขาวเจา165 ตน

4. กลมผลตขาวเปลอกทวไป สามารถผลตขาวไวบรโภคและเหลอจาหนายใหกบโรงส สามารถลดตนทน

การผลตขาว สมาชก 53 ราย พนท 264 ไร ประมาณการผลผลตประมาณ 145 ตน

เปาหมายในการเพมมลคาสนคาสรางรายได

การลดตนทนการผลตจงหวดสกลนครแตงตงคณะทางานดาเนนการตามมาตรการลดตนทนการ

ผลตและเพมโอกาสในการแขงขนสนคาเกษตรดวยระบบสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ เมอวนท 4

พฤศจกายน 2558 ประกอบดวย

1. คณะทมการตลาด สหกรณจงหวดสกลนคร เปนประธานคณะทางาน

2. คณะทางานทมการลดตนทนการผลต เกษตรจงหวดสกลนครเปนประธานคณะทางาน

3. คณะทางานทมบรหารจดการ เกษตรและสหกรณจงหวดสกลนคร เปนประธาน

4. คณะทางานทมผจดการแปลง เกษตรจงหวดสกลนคร เปนประธานคณะทางาน เพอขบเคลอน

การดาเนนงาน โดยมแนวทางในการลดตนทนการผลตดงน

1. ใชเมลดพนธดในการผลต โดยสงเสรมใหสมาชกกลม 224 ราย ใชเมลดขาวพนธดจากกรมการ

ขาว เพอใหไดพนธขาวทแขงแรง มความตานทานตอโรคและแมลง ไดผลผลตสง ลดตนทนการใชสารเคม

ในการปองกนกาจดศตรพช

2. ใชป ยตามคาวเคราะหดนสถานพฒนาทดนจงหวดสกลนคร ไดนาดนตวอยางของสมาชก 224 ราย นาไป

ตรวจวเคราะหดน พรอมทงใหคาแนะนาในการใชปยตามคาวเคราะหดนแกสมาชก

3. ใชสารชวภณฑเพอลดการใชสารเคมสานกงานเกษตรจงหวดสกลนครจดตงศนยจดการศตรพชชมชน

เพอใหกลมไดมแนวทางในการปองกนกาจดศตรพช และมการอบรมการผลตสารชวภณฑเพอใชปองกน

กาจดศตรพชทดแทนการใชสารเคม

4. สงเสรมการใชป ยพชสดและทาป ยหมกชวภาพสถานพฒนาทดนจงหวดสกลนคร สงเสรมการใชป ยพช

สดเพอปรบปรงบารงดน พนท 500 ไร สาธตการทาและแนะนาการใชปยหมกสตรพระราชทาน จานวน

1,000 ลตร เพอสงเสรมใหกลมลดการใชป ยเคม

5. รวมกลมตอรองราคาเครองจกรกลในการผลตขาวสมาชกรวมตวกนเพอตอรองเครองจกรกลในพนท เชน

รถไถนา รถเกยวขาว

6. ใชศนยเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตสนคาเกษตรประจาอาเภอเปนแหลงถายทอดความรในการ

ผลตขาวทถกตองเหมาะสมบรหารจดการทด ปลกในระยะเวลาทเหมาะสม ระยะการปลกขาวจากนาดาเปน

นาหวาน โดยการใชเครองหยอดเมลดพนธ

7. สงเสรมการผลตขาวตามแบบมาตรฐาน GAP สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร สานกงานเกษตรอาเภอ

พงโคน และศนยวจยขาวจงหวดสกลนคร อบรมถายทอดความรในการผลตขาวตามแบบมาตรฐาน GAP

ใหแกสมาชก 224 ราย โดยในป 2558 มสมาชกผานการรบรองมาตรฐาน GAP แลว 26 ราย และในป 2559 ม

สมาชกเขารบการตรวจรบรองแปลง GAP 198 ราย

การเพมมลคาสนคาโดยการแปรรปขาวทกระยะการผลต

สมาชกกลมมความเหนรวมกนในการเพมมลคาสนคากลมในรปแบบตางๆ โดยเนนตามความถนดของ

สมาชกเอง

1. ตกกลาแปลงรวมเพอใชในกลมสมาชก และแบงจาหนายเพอสรางรายไดใหแกกลมโดยกลมไดดาเนนการ

ตกกลาแปลงรวมในพนท 4 ไร

2. เลยงกบ เลยงปลาในนาขาวเพอสรางรายไดโดยสานกงานประมงจงหวดสกลนครสนบสนนพนธปลากน

พช 120,000 ตว และกบ จานวน 5,000 ตว

3. ระยะแรกจาหนายผลตภณฑขาวเมาขายโดยมสมาชกกลม จานวน 15 ราย ทมความรความชานาญมการ

รวมตวกนผลตขาวเมาจาหนาย

4. แปรรปเปนขาวฮาง ขาวกลอง ขาวสาร ขายโดยกลมมโรงสขาวเปนของกลมเองจานวน 1 โรง มสมาชก

สนใจรวมตวกน 41 ราย

5. แปรรปเปนผลตภณฑจากขาวและทาขนมจากขาวขายโดยสานกงานเกษตรอาเภอพงโคน รวมกบ

มหาวทยาลยราชมงคลอสาน วทยาเขตสกลนคร และอตสาหกรรมจงหวดสกลนคร อบรมใหความรเรองการ

แปรรปอาหารจากผลตภณฑขาว

6. ปลกพชใชน านอยหลงนา เชน ถวเขยว ถวลสง มะเขอเทศสงโรงงานขาวโพดฝกสด มนฝรง

ผลททคาดวาจะไดรบหลงจากการเสรจสนโครงการ

- เกษตรกรเขารวมโครงการสามารถลดตนทนการผลตจาก 4,775 บาท/ไร เหลอ 3,775 บาท/ไร โดย

สามารถลดตนทนลงไดประมาณ 1,000 บาท/ไร

- เกษตรกรมรายไดเพมมากขน กลมสามารถผลตเมลดพนธขาวประมาณ 270 ตน ในพนท 490 ไร

สามารถจาหนายเมลดพนธขาวมลคาประมาณ 6,210,000 บาท(คดราคาเมลดพนธขาวท 23 บาท ตอ

กโลกรม) สามารถผลตขาวเปลอกขายใหกบโรงส ประมาณ 660 ตน ในพนท 1,203 ไร สามารถจาหนาย

ขาวเปลอกทวไปมลคาประมาณ 7,920,000 บาท (คดราคาขาวเปลอกอยท กโลกรมละ 12 บาท) มรายได

เสรมจากการขายกบ จานวน 10 บอ มลคาประมาณ 80,000 บาท(ราคากโลกรมละ 80 บาท) มรายไดเสรม

จากการขายปลา จานวน 52 บอ ประมาณ 400,000 บาท (กโลกรมละ 100 บาท)จาหนายผลตภณฑแปรรป

จากขาว มลคาประมาณ 300,000 บาท และ รายไดอนจากการปลกพชหลงนา ประมาณ 300,000 บาท

- เกษตรกรผานมาตรฐานการผลตขาว GAP 224 ราย

- เกดกลมทสามารถจดการการผลตขาวทมความเขมแขง สามารถลดตนทนการผลตและเพมรายได

มความมงคงและย งยน มการจดหาปจจยการผลตไดเอง มการจดการกองทนหมนเวยน เพอเปนกลมตนแบบ

ตอไป

การบรณการหนวยงานภาคเครอขายทเกยวของ

ภาครฐ

สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร/สานกงานเกษตรอาเภอพงโคน

1. บรหารจดการแปลงใช ศพก.ขบเคลอน

2. พฒนาเกษตรกร เปน Smart Farmer 224 ราย

3. จดทาแผนทพกดรายแปลง

4. กลมศกษาดงานเชอมโยงเครอขายขาว

5. ถายทอดเทคโนโลยการผลตขาว และพชอนๆ

6. สนบสนนปจจยการผลต

7. จดตงศนยจดการดนป ยชมชนในกลม

8. จดทาตลาดสนคาเกษตร

สนง. เกษตรและสหกรณจ.สกลนคร

1. หวหนาทมบรหารจดการ

2. สนบสนนปจจยการผลต

โครงการสงนาและบารงรกษานาอน

1. ซอมแซมและพฒนาคลองระบายน า

2. ทาแผนสงน าใหกบพนทแปลงใหญ

สถานพฒนาทดนจงหวดสกลนคร

1. สนบสนนใชปอเทองปรบปรงบารงดน 4. ธนาคารปยอนทรย

2. เกบตวอยางและตรวจวเคราะหดน 5.ใหความรในการปรบปรงบารงดน

3. ทาแผนทรายแปลง 6. สงเสรมการไถกลบตอซง

ประมงจงหวดสกลนคร

1. สงเสรมการเลยงปลา เลยงกบในนาขาว เลยงปลาในบอดน

ททาการปกครอง จ.สกลนคร

1. ควบคมการเชาทนาใหราคาเปนธรรม

สหกรณจงหวดสกลนคร

1. ใหความรเรองหลกการสหกรณ

2. เชอมโยงเครอขายการตลาด

ศนยสงเสรมวศวกรรมเกษตร จงหวดรอยเอด

1. ถายทอดความร ซอมเครองจกรกลเกษตร

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรสกลนคร

1. ใหความรเรอง ระบบมาตรฐาน GAP

2. ตรวจพยากรศตรพช

ศนยวจยขาวสกลนคร

1. ตรวจรบรอง GAP

2. ใหความรในการผลตขาว

3. สนบสนนเมลดพนธขาว

4. จดตงธนาคารเมลดพนธขาว

สนง. ตรวจบญชสหกรณสกลนคร

1. ถายทอดความรการจดทาบญช

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน

1. ใหความรการแปรรปขาว

ปศสตวจงหวดสกลนคร

1. สงเสรมการเลยงโคเนอ

2. สงเสรมการปลกหญาเนเปยปากชองใหญ

3. สงเสรมการเลยงไกไข

เทศบาลตาบลไฮหยอง

1. สนบสนน พาหนะในการดาเนนกจกรรม

2. พฒนาเสนทางคมนาคมในพนทแปลงใหญ

อตสาหกรรมจงหวดสกลนคร

1. ถายทอดเทคโนโลยแปรรปอาหารจากขาว

ภาคเอกชน

หอการคารวมกบโรงส

1. เชอมโยงเครอขายการตลาด

โรงงานหลวงอาหารสาเรจรปท 3

1. สงเสรมและสนบสนนพชหลงนา รบซอมะเขอเทศโรงงาน เพมรายไดใหกบกลม

บรษทราชาเกษตร

1. จดทาแปลงสาธตการใชป ยอนทรยในนาขาว

สนบสนนป ยอนทรย

การบรหารจดการม๓ดาน

- การผลตมการแบงกลมในการผลตอยางชดเจน เพองายตอการบรหารจดการคณภาพและปรมาณผลผลตให

ผลผลตทไดมปรมาณเหมาะสมและมคณภาพดสามารถเตรยมหาตลาดสนคาลวงหนาได

- การตลาดมเปาหมายในการผลตสนคาใหมคณภาพ เพมความหลากหลายและเพมของสนคาโดยการแปร

รปผลตภณฑจากขาว และมการเชอมโยงตลาด บรณาการรวมกบหนวยงานภาคทเกยวของ

- การสรางรายไดเสรมเกษตรกรมรายไดเสรมจากการสนคาเกษตรชนดอนๆ เชน กบ ปลา ทเลยงในนาขาว

พรอมทงมการปลกพชหลงนา เพอเพมรายได เชน ถวลสง มะเขอเทศ พชผกอนๆ

ผลกระทบ

การทาการเกษตรรปแบบแปลงใหญเกษตรกรสมาชกไดรบผลกระทบจากกจกรรมการดาเนนงานตางๆแบง

ออกเปน๔ดาน

ดานสงแวดลอมดวยกระบวนการผลตทปลอดภยตามแบบมาตรฐาน GAP สงผลตอสงแวดลอมทาใหระบบ

นเวศดขนมการลดใชสารเคม เกษตรกรมความเขาใจและสามารถแนะนาความรใหกนในกลม เชนการลดเผา

ตอซง ชวยลดมลพษทางอากาศ

ดานสขภาพสมาชกกลม หนมาใชสารชวภณฑในการปองกนกาจดศตรขาว ทาใหสมาชกไดรบสารเคม

ลดลง สงผลใหสขภาพดมากขน

ดานสงคมสมาชกมการรวมตวกนมการบรหารจดการแบบแปลงใหญสงผลใหมการพบปะพดคยแลกเปลยน

เรยนรทาใหสมาชกกลมเกดความสมพนธทด มการชวยเหลอกนมากขนเกดความสามคคเพมมากขน

ดานเศรษฐกจเมอเกษตรกรรวมตวกนบรหารจดการในรปแบบแปลงใหญทาใหมการรวมกนผลตสนคามาก

ขน ไดรบความรจากหนวยงานราชการ สามารถมชองทางผลตสนคาไดมากขน เศรษฐกจดมากขน

ความเขมแขงของผนา

ทมผจดการแปลงใหญประกอบดวย๓คนหลกคอนางกาญจนา อนธกายเกษตรอาเภอนายจานง สโพธ

นกวชาการสงเสรมการเกษตรชานาญการและนายโพธทอง โพธราชประธานกลมเกษตรกรแปลงใหญเปน

บคคลทมความตงใจ และมงมนในการทางานมความสามคค รวมมอกนทางานไปดวยกน ทาใหกลมพฒนา

ไดด มความเขมแขง

ปจจยทสงผลตอความสาเรจ (Key Success Factors)

ผจดการแปลงบรหารจดการโดยเนนการบรณาการ จากประสบการณทเคยทางานเปนนกวชาการจงหวด จง

มความสามารถในการประสานงานหนวยงานภาคตางๆจนเกดความสาเรจ รวมถงเสยสละเวลาสวนตวใน

การมงมนทางานใหกบกลมเปนอยางด

ประธานกลมแปลงใหญเปนผทมความรความสามารถ ทงดานการทาการเกษตร เปนเกษตรกรไรนาสวน

ผสมดเดน มความเปนผนา กลมสามาชกมความเชอถอ ทาใหการจดการกลมเปนไปไดดวยด

ศพก. เปนแหลงเรยนรและถายทอดเทคโนโลยการผลตขาวของกลมแปลงใหญไดเปนอยางด มฐานการ

เรยนรเรองเทคโนโลยการผลตขาว รวมถงการผลตปจจยอนๆ ในการผลตขาว เชนปยอนทรย สารชวภณฑ

ในการปองกนกาจดแมลง ใหความรเรองไรนาสวนผสม รวมถงมการสาธตการแปรรปอาหารจากผลตภณฑ

ขาว ทงเปนจดศนยรวมของเกษตรกร ทาใหเกดการพบปะ และแลกเปลยนเรยนร อกทงเปนจดสรางความ

สามคคใหกบสมาชก

ปจจยอปสรรค

๑. หนวยงานราชการทลงมาสงเสรมแปลงใหญมหลายหนวยงานทาใหเกดความซ าซอน เกษตรกรไมมเวลา

ในการประกอบอาชพควรบรณาการงานใหพรอมเพยงกนเพอใหเกดประโยชนสงสดใชเวลาใหนอยลง

เงอนไข/ขอจากด

๑. ปญหาแรงงานของครวเรอนสมาชก ขาดแรงงานในการเกษตร ทาใหมขอจากดในการผลตสนคา

๒. สมาชกกลมมขนาดใหญ แต อปกรณ เครองมอ ของกลมยงมนอย เชนโรงส และเครองหยอดเมลดพนธ

ขาว เครองมทใชในการแปรรปผลตภณฑ เครองซนแบบสญญากาศเปนตน

ทมาของขอมล

นางกาญจนา อนธกายเกษตรอาเภอพงโคนผจดการแปลง

นายจานง สโพธนกวชาการสงเสรมการเกษตรชานาญการ (เกษตรตาบลไฮหยอง) ผชวยผจดการ

นายโพธทอง โพธราชประธานกลมเกษตรกรแปลงใหญและสมาชก