RYSUNEK W POZNANIU RYSUNEK W POZNANIU DZIECKADZIECKA

Opracowanie:mgr Joanna Troll

Psycholodzy i pedagodzy badający rozwój rysunkowy dziecka wydzielili kilka faz w zależności od wieku :

- bazgroty ( 2 – 4 lata)

- przedschematyczny ( 4 – 7 lat )

- schematyczny ( ekspresja inspirowana 7 – 9 lat )

- początkowy realizm ( 9 – 12 lat )

Należy pamiętać, że nie wszystkie dzieci przechodzą z jednego

stadium do drugiego dokładnie w tym samym czasie. Wszystko

cokolwiek będzie narysowane , będzie się różniło w zależności od

autora – jego wieku , świadomości oraz wiedzy o otoczeniu .

W zależności od płci zaznacza się zróżnicowanie tematyki.

WYKORZYSTANIE RYSUNKU W DIAGNOZIE

Rysunek stosowany był najpierw jako test inteligencji. Zauważono, że rysunek

wskazuje nie tylko na poziom rozwoju umysłowego , ale jest projekcją widzenia

samego siebie i innych.

Powstawały projekcyjne tematy rysunkowe :

- „Rysunek drzewa” ,

- „ Dom – drzewo- człowiek”,

- „ Osoba”.

Każdy rysunek możemy poddać analizie formalnej i treściowej.

Analiza treściowa informuje nas, jakie sytuacje wyzwalają u pacjenta lęk, poczucie

zagrożenia, radość, poczucie bezpieczeństwa itp.

Od strony formalnej możemy analizować kolory, poziom staranności rysunku,

dynamikę kreski. Dynamika kreski przydatna nam jest w diagnozowaniu

osobowości. Osoba która kreśli linie swych rysunków mocno, gwałtownie, często

jest nadpobudliwa , zaś zahamowana kreśli linie ledwo widoczne, słabe, niewyraźne.

Według Braun- Gałkowskiej – „Rysunek rodziny pozwala na zebranie bardzo wielu informacji o badanym i jego relacjach rodzinnych , dociera do motywów nieświadomych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych”.

Rysunek projekcyjny pokazuje nam, jak dziecko organizuje swe

doświadczenia i przedstawia ja na płaszczyźnie .Tworzy w ten sposób

swój własny świat i w procesie projekcji przenosi go na kartkę

papieru. Materiał, na którym rysuje staje się jak gdyby ekranem, na

którym pacjent „wyświetla” to, co wie i co czuje.

Elementy wytworu plastycznego mogą być rozpatrywane jako

możliwość kreowania wnętrza poprzez środek ekspresji, oraz jako

forma terapeutyczna w kontekście podświadomości.

Badanie z wykorzystaniem rysunku nie jest łatwe . Należy jednak zachować potrzebne warunki dotyczące nawiązaniu kontaktu, rozmowy z badanym i przygotowania potrzebnych pomocy.

W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:

- NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego , aby pozyskać zaufanie pacjenta

i wprowadzić korzystny do badania nastrój.

- INSTRUKCJA – prosimy badanego o narysowanie . Polecenia mają być proste i zwięzłe np. „Narysuj

człowieka” , „ Wyobraź sobie i narysuj rodzinę” . Wyjaśniamy przy tym że się rysuje wszystko, co się

chce związane z danym tematem .

- POMOCE DO BADAŃ – to kartka papieru , kredki , ołówek . Badany siedzi wygodnie przy stole

biurku tak aby mógł swobodnie rysować.

- OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA – należy prowadzić ją dyskretnie.

Podczas obserwacji, trzeba wzięć pod uwagę :

- kolejność rysowania postaci ( rysunek rodziny )

- czas poświęcony danej osobie, przedmiocie itp.

- szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku ,

rozmieszczenie na kartce

- komentarze słowne i uwagi podczas rysowania , a także

bezsłowne objawy emocji np. westchnienia , uśmiech , dobór

kolorów ( w przypadku rysowania kredkami)

- ROZMOWA O RYSUNKU – badany sam najlepiej objaśni to co

narysował. Rozmowę podtrzymujemy pytaniami , nie powinno to

jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany

zdań.

W literaturze wyróżnia się dwa typy rysunku :

- sensoryczny (emocjonalny) – linie są krzywe zaokrąglone,

dynamiczne a postacie na rysunku ujęte są w jakimś działaniu

i interakcjach ,

- racjonalny – linie proste i sztywne , postacie są nieruchome

i wyizolowane , nieraz stereotypowo reprodukowane, często

z dbałością o szczegóły .

SYMBOLIKA BARW

Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy

przypisywać im znaczenie podobne, jak barwom przedstawionym

w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów, którymi

narysowane są poszczególne osoby , przedmioty, itp.

Orientacyjne znaczenie barw wg testu Luschera:

(Braun- Gałkowska 1985) :

SzaraJest neutralna: ani jasna, ani ciemna, wyprana z wszelkich tendencji

i psychologicznych. Osoby ją wybierające nie chcą się angażować,

podlegać wzruszeniom, są ostrożni, umiarkowani, chcą by się nimi

opiekowano.

NiebieskaJest to kolor nieba w nocy, kiedy słabnie wszelka aktywność . Oznacza

spokój, wrażliwość, pragnienie miłości, zacisznego

i uporządkowanego środowiska , potrzebę uczucia , harmonii. Zielona

Mówi o zdecydowaniu, o tendencji do konserwatyzmu, trwałości

i byciu niezależnym od wpływów zewnętrznych . Wyraża postawę

obronną , przypisywanie znaczenia swojego „ja” i chęci

utwierdzenia się. CzerwonaBarwa krwi i intensywności. Wybierają ja ludzie zdobywczy,

agresywni, aktywni. Mówi się o chęci pełni życia, działania,

sukcesu, o sile woli i o pragnieniach seksualnych.

ŻółtaKolor światła dziennego i słońca. Mówi o spontaniczności, pogodnym

rozluźnieniu, swobodzie , otwartości. Osoby wybierające go szukają

rozwiązań, które otwarłyby nowe możliwości, a im pozwoliły na

zrealizowanie oczekiwań i nadziei. BrązowaReprezentuje uczucia związane z ciałem, umiarkowanie. Osoby

wybierające ją dążą do zakorzenienia i osiągnięcia poczucia

bezpieczeństwa w prostym środowisku ( rodzinnym , zmysłowym) nie są

indywidualistami. FioletowaBarwa fioletowa jest mieszanina czerwonej i niebieskiej – wyrażających

tendencje przeciwstawne. Symbolizuje niezdecydowanie, wahanie,

gotowość do kontaktów niezobowiązujących.

Czarna

Barwa najciemniejsza, właściwie jest to negacja koloru – wyraża

nicość, koniec, zaprzeczenie . Osoby, które ją wybierają poszukują

sytuacji trudnych i wymagających. Odrzucają wszystko co mogłoby

wpływać na ich punkt widzenia, sprzeciwiają się temu co nie jest

zupełnie tak jak być powinno. Protestują z poczucia niedocenienia.

SYMBOLIKA PRZESTRZENI

Rozmieszczenie rysunku bywa różnorodne. Najnormalniejsze jest

wykorzystanie całej kartki. Rozplanowanie i zagospodarowanie kartki

dostarcza wiele informacji dla badającego. Autorzy swoich prac

przesuwają rysunek w prawo , w lewo , w górę , w dół lub zarysowują

tylko część kartki. Przesuniecie istotnej części rysunku może

wskazywać na określone tendencje.

Rogi kartki zostały nazwane czterema żywiołami: woda, powietrze,

ogień i ziemia.

- Woda symbolizuje początek życia . Rysowanie w tym rogu mówi o zajęciu się sobą, zatrzymaniu w rozwoju, regresji, chęci cofnięcia się do wcześniejszego etapu życia, który wydaje się bardziej szczęśliwy (było się pod czujną i ciepła opieką),

- Powietrze jest niewidoczne, puste. Z ta przestrzenią wiąże się

bierność życiowa, niechęć do angażowania się, brak odwagi do

działania, postawa obserwatora.

- Ogień jest symbolem życia. Rysowanie w tej ćwiartce mówi

o aktywności, sile projektów, nastawieniu na cel, zaangażowaniu.

- Ziemia symbolizuje ciężar, przytłoczona materia, porażkę,

pogrzebane marzenia.

- Rysowanie u góry kartki mówi o idealiźmie lub marzeniach, o wyobraźni.

- Umieszczenie rysunku w środku kartki mówi , że osoba rysująca nie

chce się ujawnić, nie chce się odsłonić.

- Przesuniecie rysunku w dół wskazuje na nerwice, depresje.

- Lewa strona mówi o przeszłości i bierności, a prawa

o przyszłości i aktywności .

W interpretacji ważne są również wolne przestrzenie (części puste),

mówią one o problemach wypartych , stłumionych.

INTERPRETACJA RYSUNKU – PRZYKŁADOWE OMÓWIENIE ZNAKÓW I SYMBOLI (wg Oster i Gould 2001):

OSOBA:1) Ręce – służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego

środowiska

a) założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość

b) trzymane za plecami – pragnienie kontrolowania złości,

niechęci do kontaktów personalnych

c) brak – nieprzystosowanie , bezradność

2) Stopy – poziom aktywności interpersonalnej

a) duże- dążenie do bezpieczeństwa lub męskości

b) małe – zależność , stłumione odczuwanie

c) brak – brak niezależności

3) Palce

a) długie i spiczaste – agresywność i wrogość,

b)zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską – pragnienie

stłumienia agresywnych impulsów,

4)Głowa

a) duża – zaabsorbowanie światem wyobraźni , koncentracja na

aktywności umysłowej,

b) mała – osobowość obsesyjno - kompulsywna, poczucie niższości

intelektualnej,

c) odwrócona tyłem – tendencje paranoidalne lub schizoidalne.

5)Nogi

a) brak – stłumienie , lęk przed kastracją

b) różnice w wielkości – sprzeczne uczucia dotyczące niezależności,

c) długie – dążenie do autonomii,

d) krótkie – upośledzenie życia emocjonalnego,

6) Usta

a) przesadnie podkreślone – niedojrzałość , agresywność oralna,

b) bardzo duże – erotyzm oralny,

7) Ramiona

a) nierówne – niestabilność emocjonalna

b) szerokie- zaabsorbowanie odczuwaną potrzebą siły

c) kwadratowe- nadmierna defensywność, wrogość w stosunku do

innych ludzi.

Inne elementy interpretacji osoby w rysunku: I – Słabo zintegrowane części ciała – niska tolerancja frustracji

i impulsywność,

II – Zaczernienie pustych pól – niepokój (im większy stopień

zaczernienia , tym bardziej intensywny)

a) zaczernienie twarzy – poważnie zaburzony, negatywny wizerunek

siebie,

b) zaczernienie rąk – przejawy agresji,

III- Nachylenie postaci przekraczającej 15 stopni – niestabilność brak

równowagi psychicznej

IV- Niewielkie wymiary postaci – skrajny brak poczucia

bezpieczeństwa, wycofanie , depresja, poczucie nieprzystosowania

V – Duże wymiary postaci – ekspansywność, słaba kontrola

wewnętrzna.

VI – Przeźroczyste elementy rysunku – niedojrzałość, impulsywność , skłonność do wyładowywania się,

VII – Zęby – agresywność (oralna),

VII – Krótkie ręce – tendencje do wycofywania się, zwracania do

wewnątrz , próby hamowania impulsów,

IX – Długie ręce – pragnienie zdobywania lub gromadzenia , sięganie

w kierunku innych,

X – Długie dłonie – zachowanie „ acting-out” ( wyładowanie się),

XI – Brak dłoni – zakłopotanie, poczucie nieprzystosowania,

XII- Brak rąk – poczucie winy z powodu odczuwalnej wrogości lub

seksualności

XIII- Spoglądanie w bok – podejrzliwość i skłonności paranoidalne.

DOM1) Szczegóły:

a) Podstawowe (dla normalnego rysunku ) – co najmniej jedne drzwi ,

jedno okno, jedna ściana , dach komin

b)Dodatkowe (np. krzaki, kwiaty, ścieżka) – potrzeba dokładniejszego

uporządkowania środowiska, która jest czasami związana z brakiem

poczucia bezpieczeństwa lub pragnienia sprawowania kontroli w

kontaktach interpersonalnych

2) Komin – symbol ciepłych , intymnych związków; czasami związany z symboliką falliczną

a) Brak komina – brak ciepła w sferze psychicznej lub konflikty

z ważną osobą płci męskiej

b) Przesadnie duży – nadmierne zainteresowanie sferą seksualną

czy też możliwe tendencje ekshibicjonistyczne

c) Dużo dymu – wewnętrzne napięcie

3) Drzwi

a) Ponad podstawą domu bez schodów – niedostępność

w kontaktach interpersonalnych

b) Brak drzwi –skrajne trudności w kontaktach z innymi ludźmi

c) Otwarte- silna potrzeba doświadczania ciepła od świata

zewnętrznego

d) Bardzo duże – nadmierna zależność od innych

e) Z zamkiem lub zawiasami – defensywność.

4) Płot wokół domu – potrzeba ochrony emocjonalnej

5) Rynny – podejrzliwość

6) Rysunek przylegający do dolnej krawędzi kartki - brak

podstawowego poczucia bezpieczeństwa w życiu rodziny lub

intymnym

7) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z dołu – odrzucenie

domu lub poczucie , że osiągnięcie pożądanej sytuacji domowej jest

niemożliwe

8) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z góry – odrzucenie

sytuacji domowej.

9) Dach

a) Płaski (pojedyncza linia łącząca dwie ściany) – brak wyobraźni

lub zahamowania emocjonalne

b) Przesadnie duży – poszukiwanie satysfakcji w fantazjach

10) Okiennice

a) Zamknięte – skrajna defensywność i wycofanie

b)Otwarte – zdolność do przystosowania w kontaktach

interpersonalnych

11) Ścieżka

a) Bardzo długa – ograniczona dostępność

b) Wąska w pobliżu domu, szeroka na końcu – osoba

powierzchownie przyjazna

12) Ściany ( ich solidność) – bezpośrednio związana z siłą „ego”

13) Okno ( okna)

a) Brak okien – wrogość lub wycofanie

b) Tylko na parterze, na piętrze brak – rozziew miedzy

rzeczywistością a fantazją

c) Z firankami – rezerwa , kontrolowanie siebie

d)Bez zasłon – zachowanie otwarte, bezpośrednie.

DRZEWO 1) Wyjątkowo duże drzewo – skłonność do agresji

2) Małe drzewko – poczucie niższości i braku znaczenia

3) Cienka kreska – poczucie nieprzystosowania,

niezdecydowanie

4) Drzewko składające się tylko z dwóch linii oznaczających

pień i z kółka wyobrażającego koronę – impulsywność zmienność

5) Przesadnie podkreślenie pnia – niedojrzałość emocjonalna

6) Przesadnie podkreślenie korony – zahamowania emocjonalne,

myślenie analityczne

7)Przesadnie podkreślenie korzeni – płytkie reakcje emocjonalne,

ograniczona zdolność do rozumowania

8) Szrama, dziupla, złamana gałąź – związek z urazem, tzn. wypadkiem, chorobą, gwałtem (czas wydarzenia odpowiada położeniu znaku)

9) Brak linii przedstawiającej ziemię – podatność na stres

10) Zaznaczona linia ziemi , brak korzeni – tłumione emocje

11)Zaczernione płaszczyzny, bardzo ciemne lub mocno

zaznaczone – defensywna wrogość lub zachowania agresywne

12) Cienka przerywana kreska – wyraźny niepokój

13) Dziupla- symbolika seksualna

a) Mała lub w kształcie rombu – skojarzenie z pochwą

b) Mała i okrągła przeżycia napastowania seksualnego lub wczesne

doświadczenia seksualne

c) Mocno zaznaczony kontur – świadczy o większym wpływie urazu,

d) Koncentryczne kręgi wewnątrz – zepchnięcie doświadczenia w

przeszłość i „zaleczenie”,

e) Zaczerniona – wstyd związany z doświadczeniem,

f) Duża – zaabsorbowanie kwestią prokreacji,

g) Z małym zwierzątkiem w środku – ambiwalencja dotycząca

ojcostwa lub macierzyństwa.