Íàóêà - spisanie-nauka.bgspisanie-nauka.bg/arhiv/4-2013.pdf · ÍÀÓÊÀ – êí. 4/2013, òîì XXIII 2 Èçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ

Íàóêà

4/2013Ãîäèíà XXIII

Ñúþç íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿáóë. “Ìàäðèä” ¹ 39

1505 Ñîôèÿ

òåë.: 943-30-22; 944-11-57; ôàêñ: 944-15-90; e-mail: [email protected]

Èçäàíèå íà

„ÍÀÓÊÀ” å èçäàíèå íà ÑÚÞÇÀ ÍÀ Ó×ÅÍÈÒÅ Â ÁÚËÃÀÐÈß (ÑÓÁ), íåçàâèñèìà,äåìîêðàòè÷íà, îñíîâàíà íà ôåäåðàòèâåí ïðèíöèï îáùåñòâåíà òâîð÷åñêî-

ïðîôåñèîíàëíà îðãàíèçàöèÿ, ïðèåìíèê íà Ñúþçà íà íàó÷íèòå ðàáîòíèöè â Áúëãàðèÿ.ÑÓÁ å þðèäè÷åñêî ëèöå ñúñ ñåäàëèùå â Ñîôèÿ è êëîíîâå â ïî-ãîëåìèòå ãðàäîâå íà

ñòðàíàòà. Íà Îáùîòî ñúáðàíèå íà ïúëíîìîùíèöèòå íà ÑÓÁ (13 íîåìâðè 2009 ã.) çàïðåäñåäàòåë íà Ñúþçà áåøå ïðåèçáðàí àêàä. Äàìÿí Äàìÿíîâ.

Çà ñïèñàíèå “ÍÀÓÊÀ” ìîæåòå äà ñå àáîíèðàòå: Ëè÷íî â êàñàòà íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ,

1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” 39, òåë. (02) 943 19 86; (02) 944 11 57. Â êëîíîâåòå íà ÑÓÁ â ñòðàíàòà.

×ðåç ïîùåíñêè çàïèñ íà àäðåñ: 1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” 39 – ñï. “Íàóêà”,êàòî ïîñî÷èòå òî÷íèÿ ñè àäðåñ ñ ïîùåíñêè êîä. ×ðåç êàòàëîãà íà “ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÏÎÙÈ” ÅÀÄ

âúâ âñè÷êè ïîùåíñêè ñòàíöèè â Ñîôèÿ è ñòðàíàòà; êàò. ¹ 1513. ×ðåç ÄÎÁÈ ÏÐÅÑ ÅÎÎÄ íà òåë.(02) 963 30 81; (02) 963 30 82; http://www.dobipress.bg,

êàòàëîæåí ¹ 2012.Ãîäèøåí àáîíàìåíò:

20 ëâ. – ðåäîâåí; 10 ëâ. – çà ÷ëåíîâå íà ÑÓÁ; 5 ëâ. – çà ïåíñèîíåðè, äîêòîðàíòè è ñòóäåíòè; 40 åâðî/ù.ä. – çà ÷óæáèíà.

Àâòîðèòå íîñÿò îòãîâîðíîñò çà ñâîèòå ìàòåðèàëè. Èçðàçåíèòå îò òÿõ ìíåíèÿ ìîæå äà íå ñúâïàäàò ñ ìíåíèÿòà íàÑÓÁ è ðåäàêöèîííàòà êîëåãèÿ.

Òåêñòîâåòå, äîáðå ñòðóêòóðèðàíè, ñ ïîäçàãëàâèÿ è àêöåíòè, òðÿáâà äà ñà äî 12 ñòàíäàðòíè ñòðàíèöè, íàïèñàíè íàêîìïþòúð âúâ ôîðìàò “Word for Windows” èëè “Rich Text Format”, øðèôò Times New Roman, 12 ðt, 1 line spàcing.

Òàáëèöèòå è ôèãóðèòå òðÿáâà äà èìàò ïîðåäíà íîìåðàöèÿ. Äà ñå èçáÿãâà ïîâòàðÿíå íà äàííèòå îò òÿõ â òåêñòà íàñòàòèÿòà.

Ëèòåðàòóðàòà äà ñå ïîñî÷âà â êðàÿ íà ñòàòèÿòà, à â òåêñòà äà ñå äàäå â êâàäðàòíè ñêîáêè êàòî íîìåð îò ñïèñúêà,íàïðèìåð [1]. Ñïèñúêúò äà å îôîðìåí â ñúîòâåòñòâèå ñ ÁÄÑ.

Ïðèìåðè çà öèòèðàíå íà ðàçëè÷íè äîêóìåíòè Êíèãè: Ôàìèëèÿ íà àâòîðà, èíèöèàëè. Íàèìåíîâàíèå íà êíèãàòà. Ìÿñòî íà èçäàâàíå, èçäà-

òåëñòâî, ãîäèíà, ñòðàíèöè.Ìîí÷åâ, Í. Ì. Êîìóíèêàöèè è èíîâàöèîííè ïðîöåñè. Ñ., èçä. Òåõíèêà, 1992, 202 ñ.

Ñòàòèè îò Ôàìèëèÿ íà àâòîðà, èíèöèàëè. Íàèìåíîâàíèå íà ñòàòèÿòà. //Íàèìåíîâàíèå íà ñïèñà-ñïèñàíèÿ: íèåòî. Ãîäèíà, òîì, íîìåð, ñòðàíèöè.

Ìîí÷åâ, Í. Ì. Êà÷åñòâà íà èíôîðìàöèîííèòå ðåñóðñè – íàóêîìåòðè÷åí ïîäõîä çàîöåíêà. //Íàóêà, 2000, ¹2, ñ. 9-14.

Ñòàòèè â Ôàìèëèÿ íà àâòîðà, èíèöèàëè. Íàèìåíîâàíèå íà ñòàòèÿòà. Â: Íàèìåíîâàíèå íàñáîðíèê: ñáîðíèêà. Ìÿñòî íà èçäàâàíå, èçäàòåëñòâî, ãîäèíà, ñòðàíèöè.

Ãðèãîðîâà, Ì. “Öâåòíè” ñòèëèñòè÷íè òðîïè â åçèêà íà ïåðèîäè÷íèÿ ïå÷àò.- Â: Ñîöèîëèíãâèñòèêà è êîìóíèêàöèÿ. Ñ., Óíèâåðñèòåòñêî èçä., 1995, ñ. 122-128

Ðå÷íèê: Íàèìåíîâàíèå íà ðå÷íèêà. Ìÿñòî íà èçäàâàíå, èçäàòåëñòâî, ãîäèíà, òîì.Ðå÷íèê íà áúëãàðñêèÿ åçèê, Ñ., èçä. íà ÁÀÍ, 1975, ò. 1.

Òåêñòîâåòå ñå ïðåäñòàâÿò â ðåäàêöèÿòà íà åëåêòðîíåí íîñèòåë, ïðèäðóæåí ñ åäèí îòïå÷àòúê. Ìàòåðèàëè ñå ïðèåìàòè ïî e-mail íà àäðåñ [email protected] ïðè ïîëîæåíèå, ÷å ñà ïðèëîæåíè êàòî “attachment” â ãîðíèÿ ôîðìàò.

Êúì íàó÷íèòå ñòàòèè ñå ïðèëàãà ðåçþìå íà àíãëèéñêè åçèê äî 10 ðåäà, â êîåòî òî÷íî ñå èçëàãà öåëòà íà ñòàòèÿòàè îñíîâíèòå èçâîäè .

Ñòàòèè, îôîðìåíè íå ïî ïðàâèëàòà íà ñïèñàíèåòî, íÿìà äà áúäàò ðàçãëåæäàíè. Ðúêîïèñè íå ñå âðúùàò.Õîíîðàðè íà àâòîðèòå íå ñå èçïëàùàò.Ïðè ïðåïå÷àòâàíå íà ìàòåðèàëè îò „Íàóêà” å çàäúëæèòåëíî äà ñå öèòèðàò ñïèñàíèåòî è ñúîòâåòíèÿ àâòîð.

ÍÀÓÊÀ – êí. 4/2013, òîì XXIIIÈçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ 1

Áðîÿò èçëåçå îò ïå÷àò íà 29.08.2013

Àäðåñ íà ðåäàêöèÿòà:1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” ¹39,

òåë. (02) 943 30 22; êàñà: (02) 943 19 86; ôàêñ: 944 15 90;e-mail: [email protected]; http://www.usb-bg.org;

ãëàñîâà ïîùà: 984040/4738ISSN 0861 3362

Ñúäúðæàíèå

ÍÀÓÊÀ4 / 2013

24 ÌÀÉ – ÄÅÍ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ ÏÐÎÑÂÅÒÀ È ÊÓËÒÓÐÀ È ÍÀ ÑËÀÂßÍÑÊÀÒÀ ÏÈÑÌÅÍÎÑÒ Ñëîâî íà ïðåçèäåíòà Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ ïî ïîâîä 24 ìàé – Äåí íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà

è íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò ................................................................................................................................ 3 Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ: Òúðæåñòâåíî ñëîâî çà Äåíÿ íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà è íà

ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è 1150-ãîäèøíèíàòà îò Âåëèêîìîðàâñêàòà ìèñèÿ íà Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé .... 4 Âàñèë Ãþçåëåâ: Íîâî ïîõâàëíî ñëîâî çà Ñâåòèòå áðàòÿ Êèðèë è Ìåòîäèé è òåõíèòå ó÷åíèöè,

ñúòâîðèëè ñâåòëèíàòà íà ñëîâîòî ...................................................................................................................... 6 ÍÀÓ×ÍÈ ÈÇÑËÅÄÂÀÍÈß Ñâåòëàíà Ñúéêîâà: Ëèïñâàùîòî îáùîïðèåòî ìåòîäîëîãè÷åñêî ÿäðî â ñîöèîëîãè÷åñêàòà íàóêà ........ 10

ÍÀÓÊÀ È ÎÁÙÅÑÒÂÎ Èâàéëî Ñëàâîâ: Òðåòèÿò Ñîôèéñêè ôåñòèâàë íà íàóêàòà 2013 ................................................................ 15 Âåðà Ãîöåâà: Ëàáîðàòîðèÿ çà ñëàâà – ñðåùà íà óìà ñ ðàçóìà .................................................................. 18 Äèìèòúð Æåëåâ: Ðàçêàç çà ïàìåòòà íà ïî÷âàòà ........................................................................................... 19

ÏÎÃËÅÄ ÊÚÌ ÌÈÍÀËÎÒÎ Äèàíà Äèìèòðîâà: Èçëîæáà „Ìå÷úò íà Ñåâò ²²²” â Íàöèîíàëíèÿ àðõåîëîãè÷åñêè ìóçåé ....................... 20 Öâåòà Òîäîðîâà: Àðõèòåêòóðíèòå ñòèëîâå â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ è âúçðîæäåíñêèòå àêöåíòè ............ 23 Ìèðåëëà Äå÷åâà: Äóõ è ìàòåðèÿ – èçëîæáàòà „Êîïðèíà è ñðåáðî” ............................................................ 31

ËÈ×ÍÎÑÒÈ Ãàáðèåëà Âàïöàðîâà, Äàðèíà Èëèåâà, Äàíèåëà Àòàíàñîâà: Ïðèíîñúò íà Ôåëèêñ Êàíèö çà

áúëãàðñêàòà íàóêà è êóëòóðà ............................................................................................................................. 35 Öâåòàíà Âåëè÷êîâà, Ìàðèÿíà Íèêîëîâà: Çà Öâåòàí Ðàäîñëàâîâ – àâòîðúò íà õèìíà

íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ „Ìèëà Ðîäèíî” ........................................................................................................... 40 ÇÄÐÀÂÅ È ÌÅÄÈÖÈÍÀ Äèìèòúð Øèøêîâ: Çäðàâíàòà ðåôîðìà â Åñòîíèÿ ...................................................................................... 44

ÒÐÈÁÓÍÀ ÍÀ ÌËÀÄÈÒÅ Îòëè÷åíè ìëàäè ó÷åíè íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå çà 2013 ã. .................................................... 48 Íàöèîíàëåí êîíêóðñ „Ìëàäè òàëàíòè” 2013 .................................................................................................... 53 Êîíñòàíòèí Äåë÷åâ, Ìèõàåëà Íèêîëîâà: Ïúðâè áúëãàðñêè óñïåõè íà Ìåæäóíàðîäíèÿ ïàíàèð íà

íàóêàòà è èíæåíåðñòâîòî Intel ISEF .................................................................................................................. 54 Ñóíàé Èáðÿìîâ: Àñòåðîèäè ñ áúëãàðñêè èìåíà ............................................................................................ 56 Äèìèòúð Ìàíêîâ: Ìîåòî áúäåùå êàòî ñïåöèàëèñò – ìå÷òè, ïëàíîâå, ðåàëíîñò .................................... 60

ÇÀÑËÓÆÅÍÎ ÏÐÈÇÍÀÍÈÅ Ïåíêà Ëàçàðîâà: Íàãðàäè „Ïèòàãîð“ 2013 çà ñúùåñòâåí ïðèíîñ â íàóêàòà .............................................. 61

ÃÎÄÈØÍÈÍÈ Ìèõàèë Ìèõàëåâ, Ñàíêà Ãàòåâà: 50 ãîäèíè Èíñòèòóò ïî åëåêòðîíèêà „Àêàäåìèê Åìèë Äæàêîâ”

ïðè ÁÀÍ ................................................................................................................................................................ 67 Ãàðî Ìàðäèðîñÿí: Ïðîåêò „Øèïêà” – íÿêîè íàó÷íè, òåõíîëîãè÷íè, èêîíîìè÷åñêè è îðãàíèçàöèîííè

àñïåêòè.................................................................................................................................................................. 69 ÑÒÀÍÎÂÈÙÅ Äèìèòúð Ïóøêàðîâ: Çà ïúëíèÿ è êðàòêèÿ ÷ëåí â áúëãàðñêèÿ åçèê – íåãðàìîòíè ëè ñà êîäèôèêàòîðèòå .. 72

ÀÊÒÓÀËÍÀ ÈÍÔÎÐÌÀÖÈß Ëèäèÿ Íåäåêîâà: Ïúðâà áúëãàðñêà èçñëåäîâàòåëñêà ëàáîðàòîðèÿ â Ãåðìàíèÿ ...................................... 74

IN MEMORIAM Äîö. ä-ð Áîÿí Äèìèòðîâ (5 ôåâðóàðè 1934 ã. – 20 þíè 2013 ã.) .................................................................... 75

ÍÀÓ×ÍÈ ÈÇßÂÈ Â ÑÓÁ ........................................................................................................................................... 76 Ñòåôêà ×àíêîâà, Âúëêî Áèñåðêîâ, Ñâåòëà Ãàòåâà: Ñåìèíàð ïî åêîëîãèÿ – 2013 ............................... 76 Òåîäîðà Âúëîâà, Ðàéíà Ãèíäåâà, Àòàíàñ Êèðèëîâ: Èç æèâîòà íà Ïëåâåíñêèÿ êëîí íà ÑÓÁ ............. 77

ÊÍÈÃÎÏÈÑ ................................................................................................................................................................. 79

ÐÅÄÀÊÖÈÎÍÍÀ ÊÎËÅÃÈß: Àêàä. Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ (ãë. ðåäàêòîð); àêàä. Àëåêñàíäúð Àëåêñàíäðîâ; ïðîô. äôí Èñêðà Àðñåíîâà (îòã. ðåäàêòîðíà áðîÿ); àêàä. Ìèõàèë Âèäåíîâ; äîö. ä-ð Áîÿí Äèìèòðîâ; ïðîô. äõí Âåíåëèí Åí÷åâ; ïðîô. äòí Áîðèñ Éîâ÷åâ; äîö. ä-ð Âèîëåòà Ìèð÷åâà;÷ë.-êîð. Åìèëèÿ Ïåðíèøêà; ïðîô. äôìí Äèìèòúð Ïóøêàðîâ; Ïåíêà Ëàçàðîâà (îòã. ñåêðåòàð).ÐÅÄÀÊÖÈÎÍÅÍ ÑÚÂÅÒ: àêàä. Àëåêñàíäúð Àëåêñàíäðîâ; äîö. ä-ð Àòàíàñ Àðíàóäîâ; ïðîô. äôí Èñêðà Àðñåíîâà; ïðîô. äáí Íèíà Áàêúðäæèåâà;äîö. ä-ð Áàíêî Áàíåâ; ïðîô. ä-ð Õèëìàð Âàëòåð (Ãåðìàíèÿ); ïðîô. äãí Ïåòúð Âàñèëåâ; äîö. ä-ð Èðåíà Âåë÷åâà; ïðîô. ä-ð Ãðèãîðèé Âåíåäèêòîâ(Ðóñèÿ); àêàä. Ìèõàèë Âèäåíîâ; àêàä. Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ; ïðîô. äïí Ñàâà Äæîíåâ; äîö. ä-ð Áîÿí Äèìèòðîâ; ïðîô. äõí Âåíåëèí Åí÷åâ;ïðîô. ä-p Ðîáåðò Åñòèâàë (Ôðàíöèÿ); äîö. ä-ð Çëàòîæèâêà Çäðàâêîâà; äîö. ä-ð Áëàãîâåñòà Èâàíîâà; ïðîô. äòí Áîðèñ Éîâ÷åâ; äîö. ä-ð ÂèîëåòàÌèð÷åâà; ïðîô. ä-ð Áîÿí Ìóòàô÷èåâ (Ôðàíöèÿ); ïðîô. ä-ð Æèâêà Îâ÷àðîâà (Ãåðìàíèÿ); àêàä. Èëèÿ Ïàøåâ; ÷ë.-êîð.Åìèëèÿ Ïåðíèøêà;àêàä. Ïåòúð Ïîïèâàíîâ; ïðîô. äôìí Äèìèòúð Ïóøêàðîâ; ïðîô. ä-ð Èâàí Ñåêóëîâ (Ãåðìàíèÿ); ïðîô. äèí Ïëàìåí Öâåòêîâ; äîö. ä-ð ËèëÿíàÖîíåâà; ïðîô. äèí Ðîñèöà ×îáàíîâà.ÊÎÐÅÊÒÎÐ: Ìàðãàðèòà Äîí÷åâà ÊÎÌÏÞÒÚÐÍÎ ÎÔÎÐÌËÅÍÈÅ: Ñâåòîñëàâ Äèìîâ ÏÅ×ÀÒ: Âîåííî èçäàòåëñòâî

ÍÀÓÊÀ – êí. 4/2013, òîì XXIIIÈçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ2

NAUKA (SCIENCE)Bi-monthly publication of the Union of Scientists in Bulgaria – a voluntary non-governmental organization unifying scientists from different domains; withheadguarters in Sofia and branches in Bulgaria´s bigger towns.

Contents

Printed on 29.08.2013

Address of Editoral Office:Blvd. Madrid 39, 1505 Sofia, BulgariaTel. (+3592) 943 30 22; Fax: (+3592) 944 15 90Voice mail: 984040/4738; email: [email protected]

Subscription fee for abroad is 40 Euro. Subscription can be made at the address ofthe Editoral Board of SCIENCE, or by a bank transfer to Bulbank, Sofia, Bulgaria, account ¹1100 415 511 code: 621 962 14, Union of Scientists in Bulgaria, SCIENCE bimonthly. Adver-tisement fares are up to 3 Euro/Dollars per square cm.

24th MAY – DAY OF BULGARIAN LITERACY AND CULTURE AND OF THE SLAVIC ALPHABET Speech of President Rossen Plevneliev at the Ceremony on the Occasion of 24th of May – Day of

Bulgarian Literacy and Culture and of the Slavic Alphabet .................................................................................. 3 Speech of Stefan Vodenicharov at the Ceremony for 24th of May – Day of Bulgarian Literacy and Culture

and of the Slavic Alphabet and the 1150th Anniversary of the Great Moravia Mission of Cyril and Methodius .... 4 Vassil Gyuzelev: New Laudable Speech on the Saint Brothers Cyril and Methodius and their Pupils,

Founders of the Alphabet ....................................................................................................................................... 6 SCIENCE RESEARCH Svetlana Seykova: The Missing Fundamental Nucleus in Sociology .............................................................. 10

SCIENCE AND SOCIETY Ivailo Slavov: The Third Sofia Science Festival 2013 ....................................................................................... 15 Vera Gotzeva: FameLab – Where the Brain Meets the Mind ........................................................................... 18 Dimitar Zhelev: A Story on the Memory of Soil ................................................................................................. 19

GLIMPSE AT THE PAST Diana Dimitrova: Exhibition „The Sward of Sevt III” at the National Museum of Archeology ......................... 20 Tzveta Todorova: Architecture Styles in the Ottoman Empire and Renaissance Accents ............................. 23 Mirella Decheva: The Exhibition „Silk and Silver” – Spirit and Matter ............................................................. 31

PERSONALITIES Gabriela Vaptzarova, Darina Ilieva, Daniela Atanassova: Contribution of Felix Kanitz for Bulgarian

Science and Culture ............................................................................................................................................. 35 Tzvetana Velichkova, Mariana Nikolova: On Tzvetan Radoslavov – Author of “Mila Rodino”

Hymn of the Republic of Bulgaria ......................................................................................................................... 40 HEALTH AND MEDICINE Dimitar Shishkov: The Public Health Reform in Estonia .................................................................................. 44

THE FLOOR TO THE YOUNG PEOPLE Bulgarian Academy of Sciences 2013 Awards for Young Scientists .................................................................. 48 “Young Talents” 2013 National Competition ........................................................................................................ 53 Konstantin Delchev, Michaela Nikolova: First Bulgarian Success at Intel ISEF – the International Fair

of Science and Engineering ................................................................................................................................. 54 Sunay Ibryamov: Asteroids with Bulgarian Names ........................................................................................... 56 Dimitar Mankov: My Future as Specialist – Dreams, Plans, Reality ............................................................... 60

MERITED RECOGNITION Penka Lazarova: The 2013 „Pythagoras” Awards for Significant Contribution to Science ............................. 61

ANNIVERSARIES Mihail Mihalev, Sanka Gateva 50th Anniversary of Academician Emil Djakov Institute of Electronics

at the Bulgarian Academy of Sciences ................................................................................................................ 67 Garo Mardorossyan: The „Shipka” Project – Some Scientific, Technological, Economical and

Organizational Aspects ......................................................................................................................................... 69 POINT OF VIEW Dimitar Pushkarov: On the use of the definite article in Bulgarian language. Are Codificators Illiterate? .... 72

CURRENT INFORMATION Lidia Nedekova: First Bulgarian Research Laboratory in Germany ................................................................. 74

IN MEMORIAM Assoc. Prof. Boyan Dimitrov, Ph.D. (5 February 1934 – 20 June 2013) ........................................................... 75

SCIENTIFIC EVENTS AT USB .................................................................................................................................. 76 Stefka Chankova, Valko Biserkov, Svetla Gateva: Seminar on Ecology 2013 ............................................. 76 Teodora Valova, Raina Gindeva, Atanas Kirilov: Activities of the USB Pleven Branch ............................... 77

BOOK REVIEW .......................................................................................................................................................... 79

EDITORIAL BOARD: Acad. Stefan Vodenicharov (editor-in-chief); Acad. Alexander Alexandrov; Prof. Iskra Arsenova, D.Sc. (editor of the issue);Acad. Michail Videnov; Assoc. Prof. Boyan Dimitrov, Ph.D.; Prof. Venelin Enchev, D.Sc.; Prof. Boris Yovchev, D.Sc.; Assoc. Prof. Violeta Mircheva, Ph.D.;Cor. Mem. Emilia Pernishka; Prof. Dimitar Pushkarov, D.Sc.; Penka Lazarova (Executive Secretary).EDITORIAL COUNCIL: Acad. Alexander Alexandrov; Assoc. Prof. Atanas Arnaudov, Ph.D; Prof. Iskra Arsenova, D.Sc.; Prof. Nina Bakardjieva, D.Sc.;Assoc. Prof. Banko Banev, Ph.D.; Prof. Hilmar Walter, DSc (Germany); Prof. Peter Vassilev, D.Sc.; Assoc. Prof. Irena Velcheva, Ph.D.; Prof. GrigoriiVenediktov, DSc (Russia); Acad. Michail Videnov, D.Sc.; Acad. Stefan Vodenicharov; Prof. Sava Djonev, D.Sc.; Assoc. Prof. Boyan Dimitrov, Ph.D.;Prof. Venelin Enchev, D.Sc.; Prof. DSc Robert Estivals (France); Assoc. Prof. Zlatojivka Zdravkova, Ph.D.; Assoc. Prof. Blagovesta Ivanova, Ph.D.;Prof. Boris Yovchev, D.Sc.; Assoc. Prof. Violeta Mircheva, Ph.D.; Prof. Boyan Mutaftschiev, DSc (France); Prof. Jivka Ovtcharova, D.Sc. (Germany);Acad. Ilia Pashev; Cor. Mem. Emilia Pernishka; Acad. Petar Popivanov; Prof. Dimitar Pushkarov, D.Sc.; Prof. Ivan Sekoulov, D.Sc. (Germany);Prof. Plamen Tzvetkov, D.Sc.; Assoc. Prof. Liliana Tsoneva, Ph.D.; Prof. Rositza Chobanova, D.Sc.PROOF-READER: Margarita Doncheva PRE-PRINTING: Svetoslav Dimov PRINTING: Military Publishing House


24 ìàé – Äåí íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà è íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò

ÑËÎÂÎ ÍÀ ÏÐÅÇÈÄÅÍÒÀ ÐÎÑÅÍ ÏËÅÂÍÅËÈÅÂÏÎ ÏÎÂÎÄ 24 ÌÀÉ – ÄÅÍ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀÏÐÎÑÂÅÒÀ È ÊÓËÒÓÐÀ È ÍÀ ÑËÀÂßÍÑÊÀÒÀ

ÏÈÑÌÅÍÎÑÒÓâàæàåìè ã-í Ïðåäñåäàòåë íà Íàðîäíîòî

ñúáðàíèå,Âàøå Ñâåòåéøåñòâî,Óâàæàåìà ã-æî êìåò,

Óâàæàåìè ìèíèñòðè, çàìåñòíèê-ìèíèñòðè,íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè,

Óâàæàåìè àêàäåìèöè, ïðîôåñîðè, ÷ëåí-êîðåñïîíäåíòè,Ñêúïè ó÷èòåëè,

Ñêúïè äåöà,Âàøè Ïðåâúçõîäèòåëñòâà,Óâàæàåìè äàìè è ãîñïîäà,

Ñêúïè ïðèÿòåëè,

Äíåñ ïî ñòàðà òðàäèöèÿ – ñòàðà è óòâúðäåíà,îòíîâî ñìå ñå ñúáðàëè òóê, ïðåä ïàìåòíèêà íàñâåòèòå áðàòÿ Êèðèë è Ìåòîäèé, çà äà îòäàäåìïî÷èò íà òÿõíîòî äåëî. Ïðåäè ïîâå÷å îò âåê èïîëîâèíà çàïî÷âà äà ñå îòáåëÿçâà òîçè ïðàçíèêñïîíòàííî. È äíåñ å òàêà – ñïîíòàííî, èñòèí-ñêè, ñ âÿðà è ñúñ ñúðöå. 24 ìàé ñå ïðåâðúùà âíàé-èñòèíñêèÿ, íàé-áúëãàðñêèÿ ïðàçíèê, â ñèì-âîë íà íàöèîíàëíîòî íè îáåäèíåíèå îêîëî äó-õîâíîñòòà, çíàíèåòî, êóëòóðàòà. Áåçñìúðòíèòåñëîâà íà Ñòîÿí Ìèõàéëîâñêè è ìåëîäèÿòà íà Ïà-íàéîò Ïèïêîâ è äî äíåñ èçïðàâÿò íà êðàêà áúë-ãàðè îò âñè÷êè êðàèùà íà Ðîäèíàòà è íà ñâåòà èêàðàò ñúðöàòà íè äà òóïòÿò çàåäíî, äà òóïòÿò âåäèí ðèòúì è äà òóïòÿò ãîðäî. Äåëîòî íà áðàòÿòàÊèðèë è Ìåòîäèé, íà Ïúðâîó÷èòåëèòå íà áúëãàð-ñêèÿ íàðîä, å çàëåãíàëî â ïðîöåñà íà èçãðàæäà-íå íà äúðæàâàòà íè, íà ôîðìèðàíå íà áúëãàðñêà-òà íàöèÿ. Òî îñòàâà çàâèíàãè âïëåòåíî â ïðåâ-ðàòíàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ è íè ïîìàãà âúâ âðå-ìåíà íà èçïèòàíèÿ äà ñå îáðúùàìå êúì åçèêà èêóëòóðàòà, äà òúðñèì óïîâàíèå â ñèëàòà íà çíà-íèåòî è íà äóõîâíîñòòà, â ñèëàòà íà âÿðàòà, â ñâî-ÿòà ìèñèÿ íà íàðîä. Âÿðâàì, ÷å è äíåñ òîâà ñàîñíîâèòå, âúðõó êîèòî ãðàäèì ïðîñïåðèòåòà è óñ-ïåøíîòî ñè áúäåùå.

Äíåøíèÿò äåí å ïðàçíèê è íà åâðîïåéñêèòåöåííîñòè, íà ñïîäåëåíîòî êóëòóðíî íàñëåäñòâî,íà îáùîòî åâðîïåéñêî áúäåùå. Ïðåäè òîëêîâàìíîãî ãîäèíè ñâåòèòå áðàòÿ Êèðèë è Ìåòîäèéíå ñàìî îòðåäèõà íà Áúëãàðèÿ çàñëóæåíî ìÿñòîíà êóëòóðíàòà è ïîëèòè÷åñêàòà êàðòà íà Åâðîïà

è ïî ñâåòà, íî èçãðàäèõà è äóõîâíè ìîñòîâå èñïîìîãíàõà çà îáåäèíåíèåòî íà Åâðîïà. È äíåññ îñíîâàíèå ñå ãîðäååì, ÷å òå ñà îáÿâåíè çà ñú-ïîêðîâèòåëè íà Åâðîïà îò ïàïà Éîàí Ïàâåë II.

Íà äíåøíèÿ äåí, ïî ñòàðà òðàäèöèÿ, îòïðà-âÿìå áëàãîäàðíîñò è èçðàçÿâàìå ïðèçíàòåëíîñòêúì íàøèòå ó÷èòåëè, êúì ó÷èòåëèòå íà íàøèòåäåöà, íà íàøèòå âíóöè, êúì îíåçè, êîèòî ïîëà-ãàò åæåäíåâíè ãðèæè, çà äà ó÷àò äåöàòà íå ïðîñ-òî ñàìî íà ÷åòìî è íà ïèñìî, íî ñ îòäàäåíîñò èñåáåîòðèöàíèå äà èçãðàæäàò ëè÷íîñòè – ìîæå-ùè, çíàåùè, îòãîâîðíè ìëàäè áúëãàðè çà áúäå-ùà Áúëãàðèÿ. Íà äíåøíèÿ äåí áëàãîäàðèì íàâñè÷êè, êîèòî ñå ãðèæàò çà îïàçâàíåòî íà êóë-òóðíî-èñòîðè÷åñêîòî íè íàñëåäñòâî, íà äåéöèòåíà ÷èòàëèùíîòî è íà áèáëèîòå÷íîòî äåëî, êîèòîïàçÿò æèâî ïëàìú÷åòî íà áúëãàðùèíàòà.

Îòïðàâÿìå áëàãîäàðíîñò êúì ïðåäñòàâèòåëè-òå íà àêàäåìè÷íèÿ è íà íàó÷íèÿ åëèò, êúì îíåçè,êîèòî òúðñÿò ðåøåíèÿ íà ïðåäèçâèêàòåëñòâàòà íàìîäåðíèÿ ñâÿò, íà áúäåùåòî, ïîñâåùàâàò æèâî-òà ñè íà íàó÷íèòå îòêðèòèÿ, èíîâàöèèòå, âäúõ-íîâÿâàò ìëàäèòå õîðà äà òúðñÿò, äà íàìèðàò - íàâñè÷êè, êîèòî ðàáîòÿò çà ðàçâèòèåòî íà Áúëãà-ðèÿ. Èçðàçÿâàìå ñâîåòî âúçõèùåíèå êúì äåéöè-òå íà êóëòóðàòà è èçêóñòâîòî, êúì îíåçè, êîèòîñå ãðèæàò çà äóõîâíîòî èçðàñòâàíå è ñúõðàíåíèåíà íàöèÿòà.

Íà âñè÷êè òåçè ñúâðåìåííè áóäèòåëè èñêàìäà êàæà, ÷å íå ñà ñàìè â ñâîÿòà êàóçà. Êàòî äúð-æàâåí ãëàâà âÿðâàì, ÷å åäíà ìîäåðíà, óñïÿâàùàè ïðîñïåðèðàùà äúðæàâà ñå ãðàäè è ðàçâèâà, óïî-âàâàéêè ñå íà íàóêàòà, íà îáðàçîâàíèåòî, íà èç-êóñòâîòî è íà êóëòóðàòà. È çà äà ìîæåì äíåñ è âáúäåùå ñ îùå ïî-ãîëÿìà ãîðäîñò äà ïååì „Âúð-âè, íàðîäå âúçðîäåíè, êúì ñâåòëè áúäíèíè âúð-âè”, íè å íóæíî îáåäèíåíèå îêîëî êàóçàòà çà äó-õîâíîòî è êóëòóðíî ñúõðàíåíèå è èçðàñòâàíå íàÁúëãàðèÿ.

×åñòèò Ïðàçíèê íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà èêóëòóðà è íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò!

(http://president.bg/speeches-and-state-ments1240/slovo-na-prezidenta-rosen-plevneliev-po-povod-24-may-den-na-balgarskata-prosveta-i-

kultura-i-na-slavyanskata-pismenost.html)



ÒÚÐÆÅÑÒÂÅÍÎ ÑËÎÂÎÇÀ ÄÅÍß ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ ÏÐÎÑÂÅÒÀ È ÊÓËÒÓÐÀ

È ÍÀ ÑËÀÂßÍÑÊÀÒÀ ÏÈÑÌÅÍÎÑÒÈ 1150-ÃÎÄÈØÍÈÍÀÒÀ ÎÒ ÂÅËÈÊÎÌÎÐÀÂÑÊÀÒÀ

ÌÈÑÈß ÍÀ ÑÂ. ÑÂ. ÊÈÐÈË È ÌÅÒÎÄÈÉ*

Àêàä. Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ,ïðåäñåäàòåë íà ÁÀÍ

* Ïðîèçíåñåíî íà Òúðæåñòâåíî ñúáðàíèå, ïîñâåòåíî íà Äåíÿ íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà è íà ñëàâÿíñêàòàïèñìåíîñò è íà 1150-ãîäèøíèíàòà îò ñúçäàâàíåòî íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è îò Âåëèêîìîðàâñêàòà ìèñèÿ íà ñâ.Êèðèë è Ìåòîäèé (22 ìàé 2013 ã., Ãîëåìèÿ ñàëîí íà ÁÀÍ).

Óâàæàåìè êîëåãè è ãîñòè,Çà ìåí å îñîáåíî ïðèÿòíî äà Âè ïðèâåòñòâàì

ñ ïðàçíèêà íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà èíà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò 24 ìàé!

Íÿìà äðóãà êóëòóðíà òðàäèöèÿ, êîÿòî äà å òîë-êîâà äúëáîêî âêîðåíåíà â áúëãàðñêîòî íàöèîíàë-íî ñúçíàíèå, êàêòî Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêàòà è åä-íîâðåìåííî ñ òîâà äà ïðåäèçâèêâà ãîðäîñòòà íèïðåä ñâåòà, ÷å òÿõíîòî äåëî å ñâúðçàíî ñ Áúëãà-ðèÿ.

Ïîâå÷å îò õèëÿäîëåòèå áúëãàðèòå ïðîñëàâÿòñâåòèòå áðàòÿ – ïúðâèòå ñâåòöè â íàøèÿ Ïàíòåîí,çàêðèëíèöè è çàùèòíèöè, êúì êîèòî å çâó÷àëîïðèçíàíèåòî, ÷å ñà óâåí÷àëè „ñ áîãîèçïëåòåí âå-íåö“ íàøèÿ íàðîä, èçëèâàéêè „æèâîòâîðíè ñëî-âà“ íàä íåãî. Çàòîâà è òîçè ïðàçíèê å íàé-ïîñëå-äîâàòåëíî ÷åñòâàíèÿò â íàøàòà Àêàäåìèÿ, ïðàç-íóâàí 143 ïúòè, âúâ âå÷å 143-ãîäèøíàòà íè èñòî-ðèÿ. Èìàëî å ñêðîìíè òúðæåñòâà, èìàëî å è òúð-æåñòâåíè þáèëåè, íî âñè÷êè òå ñà áèëè ïðèåìà-íè êàòî ïðàçíèê è íà êíèæîâíîñòòà, è íà íàóêàòà.Äíåøíîòî òúðæåñòâî å ÷àñò îò íàöèîíàëíèòå ÷åñ-òâàíèÿ ïîä åãèäàòà íà ïðåçèäåíòà íà ÐåïóáëèêàÁúëãàðèÿ, îòáåëÿçâàùè 1150-ãîäèøíèíàòà îò Ìî-ðàâñêàòà ìèñèÿ íà Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé. Ïîïðåäëîæåíèå íà Ñëîâàêèÿ è ×åõèÿ, ïîäêðåïåíîîò îùå íÿêîëêî ñòðàíè, êúì êîèòî ñå ïðèñúäèíè èÁúëãàðèÿ, ÞÍÅÑÊÎ îáÿâè òàçè ãîäèíà çà Êèðè-ëî-Ìåòîäèåâ þáèëåé – âúçïîìåíàíèå çà âèçàíòèé-ñêîòî ïðàòåíè÷åñòâî, äîíåñëî êíèæîâíîñòòà âñëàâÿíñêîòî êíÿæåñòâî íà Ìîðàâà.

Êàêòî å èçâåñòíî, ïðàçíèêúò íà ñëàâÿíñêàòàïèñìåíîñò ñå ÷åñòâà è â äðóãè ñòðàíè, êàòî Ðó-ñèÿ, Óêðàéíà, ×åõèÿ, Ñëîâàêèÿ, Ñúðáèÿ è ïð., íîçà íàñ, áúëãàðèòå, òîé å îñîáåíî ñêúï è íèå èìà-ìå âñè÷êè îñíîâàíèÿ äà ñå ãîðäååì èçâúíðåäíîìíîãî ñ íåãî. Çàùîòî ñëàâÿíñêàòà àçáóêà, êîÿòîñúòâîðÿâàò ñâåòèòå áðàòÿ, åäâà ëè ùåøå äà å âóïîòðåáà äíåñ, àêî íå áåøå Áúëãàðèÿ – ñòðàíàòà,â êîÿòî òÿ ïîâñåìåñòíî ñå âúçïðèåìà è óòâúðæäà-âà. Íåùî ïîâå÷å. Áúëãàðèÿ íå ñàìî âúçïðèåìàñëàâÿíñêàòà àçáóêà êàòî ñâîÿ îôèöèàëíà àçáóêà,íî ÿ è ñïàñÿâà çà åâðîïåéñêàòà öèâèëèçàöèÿ, êà-

òî ñ òîâà ñòàâà ëþëêà íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò.×ðåç äåëîòî íà Êèðèë è Ìåòîäèé áúëãàðñêèÿòíàðîä ñå âúâåæäà â äóõîâíèÿ ñâÿò íà Åâðîïà, êà-òî ïðåîñìèñëÿ è ïðåäàâà íà ïðàâî-ñëàâíèòå ñëà-âÿíè ïðàâîòî èì äà èìàò ïèñìåíîñò è êíèãè íàðîäåí åçèê. Áëàãîäàðåíèå íà òîâà íàðîäúò íè îòíàé-ðàííî âðåìå çàåìà âèñîêî ìÿñòî â ñåìåéñòâî-òî íà äðóãèòå åâðîïåéñêè íàðîäè.

Àêî ñå ñúäè ïî ïðîèçâåäåíèåòî íà ×åðíîðè-çåö Õðàáúð „Çà áóêâèòå”, äåéíîñòòà íà äâàìàòàáðàòÿ èäâà êàòî ðåçóëòàò îò êóëòóðíîòî ðàçâèòèåíà ñëàâÿíñòâîòî.

Äåéíîñòòà íà Êèðèë è Ìåòîäèé â èñòîðèÿòàíà áúëãàðñêèÿ íàðîä è ñëàâÿíñòâîòî å åïîõàëíà.Äâàìàòà áðàòÿ îòèâàò âúâ Âåëèêà Ìîðàâèÿ ñóáåæäåíèåòî, ÷å íîâèòå åâðîïåéñêè íàðîäè – ñëà-âÿíñêèòå, ãåðìàíñêèòå è ðîìàíñêèòå – òðÿáâà äàïîëó÷àò äóõîâíîòî è êíèæîâíîòî íàñëåäñòâî íà÷îâå÷åñòâîòî íà ðîäíèÿ ñè åçèê, è äà ñå èçðàâ-íÿò ïî êóëòóðà è ïî êíèæîâíà äåéíîñò ñ ïî-ñòà-ðèòå íàðîäè – òåçè íà ãúðöèòå è íà ðèìëÿíèòå,ðàçâèâàëè òðàäèöèè îùå ïðåç Àíòè÷íîñòòà. Èäå-ÿòà çà ñúçäàâàíå íà áîãîñëóæåíèå, èçâúðøâàíîíà ñëàâÿíñêè åçèê ñ íåîáõîäèìèòå çà íåãî ïèñ-ìåíîñò è êíèãè, å íåîáèêíîâåíî ñìåëà çà âðåìå-òî. Òàçè èäåÿ å êðèåëà îïàñíîñòòà, êàêòî èçòúê-âà Êèðèë, „äà ñè ïðèäîáèå åðåòè÷åñêî èìå âñå-êè, êîéòî áè ñå çàìèñëèë çà íåÿ”. Òîâà, êîåòî ïîñ-òèãàò äâàìàòà áðàòÿ, å èçêëþ÷èòåëíî çà âðåìåòîñè: îôèöèàëíî ïðèçíàâàíå íà áîãîñëóæåáíèòåêíèãè íà ñëàâÿíñêè åçèê, íàðåä ñ òåçè íà ïðèå-òèòå äîòîãàâà òðè ñâåùåíè åçèêà, è ïîçâîëåíèåäà ñëóæàò íà ñëàâÿíñêè åçèê â öúðêâà.

Äâàìàòà áðàòÿ ñúçäàâàò ïèñìåíîñò è êíèãè çàñëàâÿíñêî áîãîñëóæåíèå. Åäíîâðåìåííî ñ òîâàòå âîäÿò áîðáà çà íàëàãàíåòî íà òàêîâà áîãîñëó-æåíèå. Èçâåñòíà å óáåäèòåëíàòà èì çàùèòà çàóïîòðåáà íà ñëàâÿíñêèÿ åçèê â áîãîñëóæåíèåòî.Ñ îãðîìíàòà ñè åíåðãèÿ, ñ îáøèðíèòå ñè ïîçíà-íèÿ è ñ áëåñòÿùàòà ñè åðóäèöèÿ Êèðèë è Ìåòî-äèé ñå èçïðàâÿò ñðåùó çàùèòíèöèòå íà òðèåçè÷-



íàòà íîðìà â Åâðîïà. Òå îòñòîÿâàò ïðàâîòî íà ñëà-âÿíèòå äà èìàò ñâîÿ öúðêâà è ó÷èëèùå, ñ ïèñìå-íîñò íà ñâîé åçèê, íî ñúùî è äà èìàò ïðàâîòî äàñå îáîñîáÿò ñúñ ñâîÿ ñúâðåìåííà èäåíòè÷íîñò –õðèñòèÿíñêàòà – ñðåä íàðîäèòå íà Ñðåäíà è Þãî-èçòî÷íà Åâðîïà. Çà òÿõ å íåïðèåìëèâî åäíè íà-ðîäè äà ñå ñìÿòàò çà „áîãîèçáðàíè” è äà èìàò ïðà-âîòî äà ñè ñëóæàò ñ ïèñìîòî è êíèãàòà íà ðàçáè-ðàåì åçèê, à íà äðóãè äà èì ñå îòðè÷à òîâà ïðà-âî. Áîðåéêè ñå çà áîãîñëóæåíèå íà ñëàâÿíñêèåçèê, çà ñëàâÿíñêà ïèñìåíîñò è ïðîñâåòà, Êèðèëè Ìåòîäèé ñå áîðÿò âñúùíîñò çà ðàâíîïðàâèå íàñëàâÿíèòå, è èçîáùî íà íàðîäèòå, â ïîëåòî íàõðèñòèÿíñêàòà âÿðà è êóëòóðà. Óáåäåíîñòòà èì âïðàâèëíîñòòà íà òÿõíîòî äåëî íàìèðà èçðàç âïðåäñìúðòíèòå äóìè íà Êèðèë, îòïðàâåíè êúìÌåòîäèé: „Åõ, áðàòå, íèå äâàìàòà áÿõìå âïðåã-íàòè äà îðåì çàåäíî åäíà áðàçäà”. À â ïðåâîäàíà Åâàíãåëèåòî, èçâåñòåí êàòî „Ïðîãëàñ êúìåâàíãåëèåòî”, êîéòî å ñî÷åí îò Êèðèëî-Ìåòîäè-åâèòå ó÷åíèöè çà ïðåâîä íà Êèðèë, ïèñà÷úò ñåîáðúùà êúì âñè÷êè ñëàâÿíè äà ñëóøàò íà ðîä-íèÿ ñè åçèê „ïèñàíîòî ñëîâî”: „Ñëóøàé ñåãà, öÿëñëàâÿíñêè íàðîäå – êàçâà òîé – ñëóøàé Ñëîâîòî,êîåòî êúðìè ÷îâåøêèòå äóøè, Ñëîâîòî, êîåòîêðåïè ñúðöàòà è óìîâåòå…”.

Èçâåñòíî å, ÷å ñëåä ñìúðòòà íà Ìåòîäèé â 885ã. äåëîòî íà äâàìàòà áðàòÿ ïðîïàäà âúâ ÂåëèêàÌîðàâèÿ. È îòòóê çàïî÷âà áåçñìúðòíàòà ðîëÿ íàÁúëãàðèÿ, â êîÿòî ñåìåòî, ïîñÿòî â Ìîðàâèÿ, ðàæ-äà èñòèíñêèòå ñè ïëîäîâå. Ñëàâÿíñêàòà öúðêâàñå èçãðàæäà òóê, â Áúëãàðèÿ, à ñëàâÿíñêàòà ïèñ-ìåíîñò òóê äîñòèãà ãîëÿìîòî ñè ðàçâèòèå, ïîðà-äè êîåòî òÿ ñ ïúëíî ïðàâî ñå íàðè÷à îùå ñòàðî-áúëãàðñêà. Òàçè ïèñìåíîñò ñå óòâúðæäàâà êàòîòðåòà ñàêðàëíà õðèñòèÿíñêà ïèñìåíîñò â Åâðî-ïà, îòâàðÿùà ïúòÿ íà ðàçâèòèå íà òðåòàòà õðèñ-òèÿíñêà öèâèëèçàöèÿ íà ñòàðèÿ êîíòèíåíò – ñëà-âÿíñêàòà èëè ñòàðîáúëãàðñêàòà.

Êíÿç Áîðèñ ² ïðèåìà èçãîíåíèòå îò ÂåëèêàÌîðàâèÿ Êèðèëî-Ìåòîäèåâè ó÷åíèöè. È òîé, àñëåä íåãî è íàñëåäèëèÿò ãî íà òðîíà Ñèìåîí, ñåñòðåìÿò äà íàïðàâÿò äúðæàâàòà ñè ìîùíà è íå-çàâèñèìà. Çà òàçè öåë å áèë íåîáõîäèì â ãîëÿìàñòåïåí ñîáñòâåí äóõîâåí æèâîò, êàêòî è êóëòó-ðà, êîÿòî äà íå îòñòúïâà íà òàçè â ñúñåäíà Âè-çàíòèÿ. Áëàãîäàðåíèå íà ãðèæèòå íà äâàìàòà äàë-íîâèäíè áúëãàðñêè âëàäåòåëè â Áúëãàðèÿ ïðî-öúôòÿâà äåëîòî íà Êèðèë è Ìåòîäèé. Òî ñå ðàç-âèâà â îïðåäåëåíèòå îò Áîðèñ äâå êíèæîâíè øêî-ëè, â äâàòà ïðîòèâîïîëîæíè êðàÿ íà òîãàâàøíà-òà áúëãàðñêà äúðæàâà: Ïðåñëàâñêàòà – â ñåâåðî-èçòî÷íèÿ é êðàé è Îõðèäñêàòà – â þãîèçòî÷íèÿ.Â òÿõ ñå ïîäãîòâÿò ñòîòèöè è õèëÿäè âèñîêîêâà-ëèôèöèðàíè ó÷åíè êàäðè çà íîâàòà áúëãàðñêàöúðêâà è êóëòóðà, èçãðàæäàíè âúðõó ñëàâÿíñêà-òà ïèñìåíîñò. È äâåòå øêîëè ïóëñèðàò êàòî íàé-æèâèòåëíè àðòåðèè â îðãàíèçìà íà áúëãàðñêàòà

äúðæàâà è â èñòîðè÷åñêàòà ñúäáà íà áúëãàðñêèÿíàðîä. Ïàìåòíèöèòå, ñúçäàäåíè òàì îò íåïîñðåä-ñòâåíèòå ïðîäúëæèòåëè íà äåëîòî íà äâàìàòàáðàòÿ – Êëèìåíò Îõðèäñêè, Íàóì Ïðåñëàâñêî-Îõðèäñêè, Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè, ×åðíîðèçåöÕðàáúð è äð., ñå âãðàæäàò â îñíîâèòå íà áúëãàð-ñêèÿ äúðæàâåí è äóõîâåí æèâîò.

Êèðèëî-Ìåòîäèåâàòà òðàäèöèÿ, êîÿòî çàïî÷-âà ñ äðúçêî íîâàòîðñòâî è ñúñ ñìåëà áèòêà çàñïðàâåäëèâîñò è çà òîëåðàíòíîñò â ñâîáîäà íàèçáîðà, å âäúõíîâÿâàëà íàðîäà íè ïðåç âåêîâåòåñ äúëáîêàòà ñè ìúäðîñò è ñ âúçâèøåíèòå ñè ïî-ðèâè. Äåëîòî íà äâàìàòà áðàòÿ íàäõâúðëÿ ñâîåòîâðåìå, ìèíàâà îò ñòîëåòèå â ñòîëåòèå, ïðîíèêâàâ òúêàíòà íà íàøàòà êóëòóðà, ñòàâà ÷àñò îò íà-ðîäíîñòíàòà íè ñúäáà. Ñïîìåíúò çà òîâà äåëî ñåïàçè ñâèäíî ïðåç âåêîâåòå. Â íàðîäíàòà ïàìåòòîé ñå ñâúðçâà ñ âðåìåòî íà ñâîáîäíàòà è íåçà-âèñèìà áúëãàðñêà äúðæàâà è ñ âúðõîâèòå é ïîñ-òèæåíèÿ â îáëàñòòà íà êíèæîâíîñòòà è äóõîâ-íîñòòà. Â òîçè ñìèñúë ó áúëãàðèòå ñå èçãðàæäàòðàéíî ÷óâñòâî íà áëàãîãîâåíèå è ïðåêëîíåíèåïðåä áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà, îáðàçîâàíèå, íàóêàè êóëòóðà, à ñúùî è íà åäèíåíèå ïîìåæäó èì,êàêòî è ñ îñòàíàëèòå íàðîäè. Êîãàòî ïðàçíèêúòíà äâàìàòà áðàòÿ çàïî÷âà ñèñòåìíî äà ñå ÷åñòâàó íàñ ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà Õ²Õ â., âåëèêèÿòÕðèñòî Áîòåâ êàçâà çà äâàìàòà áðàòÿ: „Êèðèë èÌåòîäèé òóðíàõà íà÷àëîòî íà îíàÿ çíàìåíèòà âñòàðî âðåìå ñëàâÿíñêà êóëòóðà, çà êîÿòî âúçïî-ìåíàíèÿòà äíåñ ñáëèæàâàò è âúîäóøåâÿâàò ñ âçà-èìíè ñèìïàòèè âñè÷êè ñëàâÿíñêè ïëåìåíà”. Òà-êà äåëîòî íà ñâåòèòå áðàòÿ íå îñòàâà â èñòîðèÿòàñàìî êàòî ñïîìåí è ïðîñëàâà, à êàòî ðåàëèçàöèÿíà åäèí êóëòóðåí èäåàë, êàòî åäíî äúëáîêî ïðîç-ðåíèå â áúäåùåòî. Íèå òðÿáâà äà ãî çíàåì è äàïîìíèì, ÷å ñìå íåãîâè íàñëåäíèöè.

È òúêìî êàòî íåãîâè íàñëåäíèöè, è òî íàé-äîñòîéíè, ïðåäè ïî÷òè âåê è ïîëîâèíà íàøèòåïðåäöè ìîáèëèçèðàõà äóõîâíèòå ñèëè íà íàöèÿ-òà íè è ñúçäàäîõà Áúëãàðñêîòî êíèæîâíî äðóæåñ-òâî, ðîäîíà÷àëíèêúò íà íàøàòà Àêàäåìèÿ íà íà-óêèòå. Àêàäåìèÿòà ñå èçãðàäè ïðåç ãîäèíèòå êà-òî ïðåñòèæåí íàó÷åí è äóõîâåí öåíòúð îò åâðî-ïåéñêè òèï, îòëè÷àâàù ñå ñ òîëåðàíòíîñò è íî-âàòîðñêè ïîñòèæåíèÿ. È äíåñ, âúïðåêè òåæêàòàñâåòîâíà êðèçà, íàó÷íèÿò ïîòåíöèàë íà Àêàäå-ìèÿòà – êàòî íàöèîíàëåí ðåñóðñ – å â ñúñòîÿíèåäà ïðåäëîæè êîìïåòåíòíà è îáåêòèâíà îöåíêà ïîêëþ÷îâè ïðîáëåìè â îòäåëíèòå îáëàñòè íà îá-ùåñòâåíèÿ è äóõîâíèÿ æèâîò.

Òîé å â ñúñòîÿíèå äà îïðåäåëè è ðåäèöà îò æà-ëîíèòå, íóæíè íà ìîäåðíàòà ïîëèòèêà. È êàêòîíåâåäíúæ ñìå äåêëàðèðàëè, íèå ñìå âèíàãè íà ðàç-ïîëîæåíèå íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è äúðæàâà.Çàòîâà – êàêòî å èçâåñòíî è êàêòî îòëè÷íî ñà ñúç-íàâàëè íàøèòå ïðåäøåñòâåíèöè è ñà ãî ïðàâèëè– èíâåñòèöèèòå â íàóêàòà è â äóõîâíîñòòà ñà èí-



âåñòèöèè â ïðîñïåðèòåòà íà Áúëãàðèÿ è íà áúëãà-ðèòå! Òîâà ñìå äëúæíè äà îòñòîÿâàìå è íèå â èìå-òî íà ãîëÿìàòà Êèðèëî-Ìåòîäèåâà òðàäèöèÿ, êîÿ-òî ñìå íàñëåäèëè è ðàçâèëè, è íà âñè÷êè ñâåòëè

ëè÷íîñòè â íàøàòà èñòîðèÿ, äîïðèíåñëè çà îöå-ëÿâàíåòî è ðàçâèòèåòî íà íàøàòà äúðæàâà.

Äà íè å ÷åñòèò ïðàçíèêúò íà áúëãàðñêàòàïðîñâåòà, êóëòóðà è íàóêà!

ÍÎÂÎ ÏÎÕÂÀËÍÎ ÑËÎÂÎ ÇÀ ÑÂÅÒÈÒÅ ÁÐÀÒßÊÈÐÈË È ÌÅÒÎÄÈÉ È ÒÅÕÍÈÒÅ Ó×ÅÍÈÖÈ,ÑÚÒÂÎÐÈËÈ ÑÂÅÒËÈÍÀÒÀ ÍÀ ÑËÎÂÎÒÎ*

Àêàä. Âàñèë Ãþçåëåâ

* Ïðîèçíåñåíî íà Òúðæåñòâåíî ñúáðàíèå, ïîñâåòåíî íà Äåíÿ íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà è íà ñëàâÿíñêàòàïèñìåíîñò è íà 1150-ãîäèøíèíàòà îò ñúçäàâàíåòî íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è îò Âåëèêîìîðàâñêàòà ìèñèÿ íà ñâ.Êèðèë è Ìåòîäèé (22 ìàé 2013 ã., Ãîëåìèÿ ñàëîí íà ÁÀÍ).1 Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè. Ñëîâà è ñëóæáè. Ñ., 2008, ñ. 338-3552 Õðèñòîìàòèÿ ïî èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ, ò. ². Ðàííî ñðåäíîâåêîâèå (V²²-Õ²² â.). Ñúñò. Ï. Ïåòðîâ è Â. Ãþçåëåâ. Ñ., 1978,ñ. 327.

Ïðåç 1981 ã. ÷ðåç „Àêòîâåòå íà Àïîñòîëè÷åñ-êèÿ ïðåñòîë” ïàïà Éîàí-Ïàâåë ²² (1978-2005)ïðîâúçãëàñè çàâèíàãè ñâåòèòå áðàòÿ Êèðèë èÌåòîäèé çà „Íåáåñíè ïîêðîâèòåëè íà öÿëàÅâðîïà” ñúñ ñëåäíèòå äóìè: „Harum litterarumIV perpetuumque in modum sanctos Cirillum etMethodium totius Europae apud Deum caelestescompatrones et constituimis et declaramus.” („Ñíàñòîÿùåòî ïèñàíèå è ïî òîçè íà÷èí çàâèíàãèîïðåäåëÿìå è îáÿâÿâàìå ñâåòèòå Êèðèë è Ìå-òîäèé ïðåä Áîãà çà íåáåñíè ïîêðîâèòåëè íà öÿ-ëà Åâðîïà.” – ïðåâ. àâò.).

Âñúùíîñò ïðåêëîíåíèåòî è êóëòúò êúì òÿõâå÷å èìàõà åäèíàäåñåòâåêîâíà èñòîðèÿ. Îò êðàÿíà ²Õ âåê äî äíåñ íèå, áúëãàðèòå, îòäàâàìå åæå-ãîäíî ïî÷èò è âúçõâàëà êúì ñúçäàòåëèòå íà ñëà-âÿíñêàòà ïèñìåíîñò è êíèæíèíà è òåõíèòå ó÷å-íèöè, çàùîòî òÿõíîòî äåëî â íàé-âèñøà ñòåïåíèçðàçÿâà íàøèÿ ãîëÿì ïðèíîñ â äóõîâíàòà èñ-òîðèÿ íà ñëàâÿíñòâîòî, Åâðîïà è ñâåòà.

Ñëåä äúëáîêî ïîåòè÷íîòî è áîãîâäúõíîâåíîñëîâî íà ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè (✝916 ã.) „çà íà-øèòå ñâåòè è ïðåñëàâíè ó÷èòåëè íà ñëàâÿíñêèÿðîä – áëàæåíèÿ Êèðèë è ïàíîíñêèÿ àðõèåïèñ-êîï Ìåòîäèé, êîéòî ìó ñúçäàäîõà ïèñìåíà èïðåâåäîõà Íîâèÿ è Âåõòèÿ çàâåò íà åçèêà ìó”1 ,åäâà ëè íÿêîè àâòîð å â ñúñòîÿíèå äà íàïèøåíåùî ïî-òî÷íî, ïî-ñèëíî è ïî-èñêðåíî. È àêîìíîçèíà êàòî ìåí ñà ñå îïèòâàëè äà ñòîðÿò òî-âà, òå âèíàãè ñà áèëè îáëàäàíè îò èëþçèÿòà, ÷åîòäàëå÷åíîñòòà íà õîðàòà è ñúáèòèÿòà âúâ âðå-ìåòî è ïîñòèæåíèÿòà íà íàóêàòà âñå ïàê äàâàòâúçìîæíîñò çà ïî-òî÷íà, ïî-ðåàëíà è ïî-îáåê-òèâíà ïðåöåíêà. Áåç äà èìàì ïðåòåíöèèòå çàïúðâîîòêðèâàòåë íà íîâè ôàêòè è èñòèíè â íàó-êàòà, ùå íàïðàâÿ îïèò çà âúçõâàëà íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâîòî äåëî â ñâåòëèíàòà íà ïîñòèæåíè-ÿòà íà ñëàâèñòèêàòà è èñòîðè÷åñêîòî èçâîðîç-

íàíèå – íà ñúâðåìåííîòî áúëãàðñêî ìåäèeâèñ-òè÷íî ïîçíàíèå.

Â èñòîðèÿòà íà Åâðîïà â ïåðèîäà íà Âåëè-êîòî ïðåñåëåíèå íà íàðîäèòå (²V-²Õ â.), ïúê èïîäèð íåãî, ñà ñå âïëåëè ìíîæåñòâî ïëåìåíà èíàðîäè. Íÿêîè îò òÿõ îöåëÿõà âúâ âèõúðà íà ñú-áèòèÿòà è óñïÿõà äà ñúçäàäàò ñâîè äúðæàâè, åò-íè÷åñêè îáùíîñòè è êóëòóðè. Ãîëÿìà ÷àñò (õó-íè, ãåïèäè, àâàðè, óçè, ïå÷åíåãè, êóìàíè, àñè èìíîãî äðóãè) îñòàâè ñàìî ñâîèòå èìåíà â ñðåä-íîâåêîâíèòå õðîíèêè. Îöåëÿõà åòíè÷åñêè îíå-çè, êîèòî óñïÿõà äà ñå ïðèîáùÿò êúì õðèñòèÿí-ñòâîòî è ñâúðçàíàòà ñ íåãî äóõîâíà è ìàòåðèàë-íà êóëòóðà, êúì íîðìèòå íà ñðåäíîâåêîâíèÿ åâ-ðîïåéñêè óíèâåðñàëèçúì. Ñðåä âñè÷êè íåãîâèêîìïîíåíòè îñîáåíà çíà÷èìîñò çà íàðîäíîñòíî-òî ñúõðàíÿâàíå è äóõîâíîòî áåçñìúðòèå èìàõàïèñìåíàòà êóëòóðà è êíèæîâíîñòòà. Â ñâîÿïîåòè÷åí „Ïðîãëàñ êúì Åâàíãåëèåòî” ñòàðîáúë-ãàðñêèÿò êíèæîâíèê Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâñêè(²Õ-Õ â.) ïî÷òè àôîðèñòè÷íî å èçðåêúë åäíàäúëáîêî ìúäðà êîíñòàòàöèÿ:

„Ãîëè ñà áåç êíèãè âñè÷êè íàðîäè,íå ìîæåéêè äà ñå áîðÿò áåç îðúæèåñ ïðîòèâíèêà íà íàøèòå äóøèè ãîòîâè ñà çà âå÷íàòà ìúêà.” 2 Ïî ñòðàííàòà, íî êðàñèâà èãðà íà èñòîðèÿ-

òà, ðîäåíàòà ñðåä è çà áúëãàðñêèòå ñëàâÿíè ïèñ-ìåíîñò è êíèæíèíà ïðåç 863 ã. ÷ðåç ñâîèòå ñúç-äàòåëè òðúãíàëà îò Êîíñòàíòèíîïîë êàòî îðú-æèå íà âèçàíòèéñêàòà äèïëîìàöèÿ â ïúðâîíà-÷àëíàòà ñè Båëèêîìîðàâñêà ìèñèÿ, ÷èÿòà 1150-òà ãîäèøíèíà îòáåëÿçâàìå. Òàçè ìèñèÿ áèëàåäèí îò íàé-èíòåðåñíèòå îïèòè íà Êîíñòàíòè-íîïîëñêàòà ïàòðèàðøèÿ äà ñå ïðîòèâîïîñòàâè



íà çàïàäíàòà öúðêâà è äà ñå îïèòà äà íàëîæèñâîåòî öúðêîâíî âëèÿíèå ñðåä ñðåäíîäóíàâñêè-òå ñëàâÿíè. Ïîëó÷èëà ïðèçíàíèå è íîâî îñìèñ-ëÿíå îò ïàïñêèÿ Ðèì, ðåàëèçèðàëà ñå â åäèí òðà-ãè÷åí äóõîâåí ïîõîä âúâ Âåëèêîìîðàâèÿ, ñëà-âÿíñêàòà ïèñìåíîñò è êíèæíèíà â êðàéíà ñìåò-êà íàìåðè ñïàñåíèå è ïðèþò, âúçìîæíîñò çà öÿ-ëîñòíî ðàçâèòèå â Áúëãàðèÿ íà êíÿç Áîðèñ ²–Ìèõàèë (852-889, ✝907 ã.) – âñúùíîñò â ñâîÿòàèñòèíñêà ðîäèíà3 .

Ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ²Õ âåê Áúëãàðèÿáå îíàçè åâðîïåéñêà ñòðàíà, êúäåòî äåëîòî íàÊèðèë è Ìåòîäèé è òåõíèòå ó÷åíèöè ìîæåøåäà èìà íàé-áëàãîïðèÿòíà ïî÷âà çà ðàçâèòèå. Íåñàìî ïîðàäè ïðèîáùàâàíåòî é ïðåç 865 ã. êúìñåìåéñòâîòî íà õðèñòèÿíñêèòå äúðæàâè è íà-ðîäè, íå è çàðàäè ìíîãîáðîéíîñòòà íà íåéíîòîñëàâÿíñêî íàñåëåíèå, íî ãëàâíî ïîðàäè äúëãî-ãîäèøíàòà é òðàäèöèÿ â òúðñåíåòî íà ïîäõîäÿ-ùà ïèñìåíà êóëòóðà. Ïðåäêèðèëîìåòîäèåâñêè-ÿò ïåðèîä â íåéíîòî ðàçâèòèå å îòðàçåí ÿñíî èëàêîíè÷íî â „Ñêàçàíèå çà áóêâèòå” íà ×åðíî-ðèçåö Õðàáúð (²Õ-Õ â.): „Ïðî÷åå, ïðåäè ñëàâÿ-íèòå íÿìàõà êíèãè, íî áèäåéêè åçè÷íèöè, ÷åòÿ-õà è òúëêóâàõà ñ ÷åðòè è ðåçöè. Êîãàòî ñå ïîê-ðúñòèõà, áÿõà ïðèíóäåíè äà ïèøàò ñëàâÿíñêà-òà ðå÷ ñ ðèìñêè è ãðúöêè áóêâè, áåç óñòðîåíèå.È òàêà áåøå ìíîãî ãîäèíè.”4 „×åðòèòå è ðåç-êèòå” – òîâà ñà ìíîãîáðîéíèòå çàãàäú÷íè çíà-öè íà ïúðâîáúëãàðñêîòî ðóííî ïèñìî, êîèòî ñåîòêðèâàò â òâúðäå øèðîê ãåîãðàôñêè àðåàë – îòÁåñàðàáèÿ äî Õàëêèäèêà è îò ×åðíî ìîðå äî Ïà-íîíèÿ. Òåõíèÿ êîðïóñ ïðåäè íÿêîëêî ãîäèíèñúñòàâè àðõåîëîæêàòà Ë. Äîí÷åâà-Ïåòêîâà5.Òÿõíîòî ñìèñëîâî çíà÷åíèå è äî äåí äíåøåíïðîäúëæàâà äà áúäå åäíà îò ìíîãîáðîéíèòå çà-ãàäêè âúâ ôèëîëîãè÷åñêàòà íàóêà. Çà ñúæàëåíèå,âìåñòî îò ñïåöèàëèñòèòå ðàçãàäàâàíåòî ñå èç-âúðøâà îò íåâåæè ëþáèòåëè.

Äúëãî âðåìå â êàíöåëàðèÿòà íà áúëãàðñêèòåõàíîâå øèðîêî óïîòðåáÿâàíè áèëè ãðúöêàòà àç-áóêà è ïèñìåíîñò (ïúðâèÿò íàé-ðàíåí ïàìåòíèêå íàäïèñúò êúì ðåëåôà íà Ìàäàðñêèÿ êîííèêîò íà÷àëîòî íà V²²² â.). Ïîâå÷å îò ñòî ñà ïðà-áúëãàðñêèòå íàäïèñè íà ãðúöêè åçèê6 , íÿêîëêîîò òÿõ ñà ñ ãðúöêè áóêâè, íà ñòàðîòþðêñêèÿ åçèêíà ïðàáúëãàðèòå, êîåòî ñâèäåòåëñòâà çà ïðèñ-ïîñîáÿâàíåòî è óñòðîÿâàíåòî íà ÷óæäàòà ïèñ-ìåíîñò7 .

Îòêàçúò íà ïðàáúëãàðèòå îò ðóíè÷åñêîòî ïèñ-ìî è çàìÿíàòà ìó ñ ãðúöêèÿ åçèê è ïèñìåíîñòêàòî ñðåäñòâî çà îáùóâàíå å áåëåã çà óíèâåðñà-ëèçàöèÿ, ñòúïêà êúì êóëòóðíî ïðèîáùàâàíå êúìÂèçàíòèÿ. Òîçè åçèê çà îáèêíîâåíîòî íàñåëåíèåå áèë íåïîíÿòåí, íî òîé ñòàíàë åçèê íà àðèñ-òîêðàöèÿòà, íà íåéíàòà ïðèâèëåãèÿ è ïðåèìó-ùåñòâî äà ãî ðàçáèðà. Ïî òîçè íà÷èí òÿ ïîñòå-ïåííî ñå îò÷óæäàâàëà îò ñâîÿòà îáùíîñò è ïðè-äîáèâàëà ÷åðòèòå íà äðóãà êóëòóðà. Ãðúöêèÿòåçèê íà õàíñêàòà êàíöåëàðèÿ áèë åäèí îò ïúòè-ùàòà íà âèçàíòèçàöèÿ. Ñòîðåíà áèëà âàæíà êðà÷-êà â òàçè ïîñîêà. Ñëåäâàùèòå áèëè õðèñòèÿíè-çàöèÿòà è ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò, ëèòóðãèêà èêíèæîâíîñò. Â êðàéíà ñìåòêà, äóõúò íà âèçàí-òèíèçìà ïîñòåïåííî ëÿãà â îñíîâèòå íà îôèöè-àëíàòà, ïðåäñòàâèòåëíàòà áúëãàðñêà äóõîâíîñò.Àëà ñâîåîáðàçíèÿò áúëãàðñêè åëèíèçúì, èçðà-çåí ÷ðåç ïúðâîáúëãàðñêèòå íàäïèñè íà ãðúöêèåçèê, å òâúðäå ñòðàííî ÿâëåíèå: òå èìàò ôîíå-òè÷åí, à íå ãðàìàòè÷åñêè ïðàâîïèñ, ÷óæäè èïðîòèâîïîëîæíè ñà íà âèçàíòèéñêàòà ìèñëîâ-íîñò, èçâåñòÿâàò çà ñúáèòèÿ è ïîíÿòèÿ ñ èçðàçå-íà àíòèâèçàíòèéñêà íàñî÷åíîñò; â òÿõ ãðàôè÷åñ-êàòà è åçèêîâàòà ôîðìà å âèçàíòèéñêà, íî ñú-äúðæàíèåòî å áúëãàðñêî.

Ïî âðåìå íà ïðåáèâàâàíåòî íà ðèìñêîòî äó-õîâåíñòíî â Áúëãàðèÿ ïðåç 866-870 ã. â óïîòðå-áà çà êðàòêî âëÿçàë è ëàòèíñêèÿò åçèê. Òðè ôðàã-ìåíòàðíî çàïàçåíè íàäïèñè îò ñòîëèöèòå Ïëèñ-êà è Âåëèêè Ïðåñëàâ äîêóìåíòèðàò óïîòðåáàòàíà „ðèìñêèòå áóêâè” ïðè ïðåáèâàâàíåòî íà ïàï-ñêàòà ìèñèÿ8 .

Èçíàìèðàíåòî íà ñëàâÿíñêàòà ãëàãîëè÷åñêààçáóêà îò Êèðèë è Ìåòîäèé è ñúçäàâàíåòo îò òÿõíà ïèñìåíîñò è êíèæíèíà â ãîëÿìà ñòåïåí ñú-äåéñòâàëè çà óâåí÷àâàíå íà áúëãàðñêèòå òúðñå-íèÿ íà ãðàôè÷åñêà ñèñòåìà, çà äà áúäå ðåàëèçè-ðàíà íà áúëãàðñêà ïî÷âà åâàíãåëñêàòà ìàêñèìà:„Äà õâàëèì Áîãà íà âñè÷êè åçèöè”. Ñìúðòòà íàñâ. Ìåòîäèé âúâ Âåëåðàä ïðåç 885 ã. áåëÿçàëàòðàãè÷íèÿ êðàé íà Âåëèêîìîðàâñêàòà ìèñèÿ íàñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è êíèæíèíà, íî ïúê èíà÷àëîòî íà áúëãàðñêàòà ìèñèÿ, íåïðåäâèäåíàîò âèçàíòèéñêàòà äèïëîìàöèÿ, àëà ñúùåñòâóâà-ùà êàòî âúçìîæíîñò â êîíöåïöèÿòà íà äúëáîêî-ìúäðèÿ êîíñòàíòèíîïîëñêè ïàòðèàðõ Ôîòèé(858-867; 877-886) çà íàëàãàíå íà âèçàíòèéñêî-òî öúðêîâíî è äóõîâíî-êóëòóðíî âëèÿíèå9 .

3 Â. Ãþçåëåâ. Êíÿç Áîðèñ Ïúðâè (Áúëãàðèÿ ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ²Õ âåê). Ñ., 1968, ñ. 324 ñë.4 Õðèñòîìàòèÿ ïî èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ, ò. ². ñ.310.5 Ë. Äîí÷åâà. Çíàöè âúðõó àðõåîëîãè÷åñêè ïàìåòíèöè îò ñðåäíîâåêîâíà Áúëãàðèÿ (V²²-Õ â.). Ñ., 1980.6 Â. Áåøåâëèåâ. Ïúðâîáúëãàðñêè íàäïèñè (Âòîðî ïðåðàáîòåíî èçäàíèå). Ñ., 1980.7 Ïàê òàì, ñ. 193,195,197,198-199, 200,204. Êúì òÿõ òðÿáâà äà ñå äîáàâÿò è íàäïèñèòå âúðõó ñúäîâå îò Íàäü Ñåíò-Ìèêëîøêîòî ñúêðîâèùå îò ²Õ â. Gy. Moravcsik. Byzantinoturcica, II.Sprache der Türkvölker in der byzantinischen Quellen.Berlin, 1958, S. 18.8 Ê. Øêîðïèë. Ïàìåòíèöè îò ñòîëèöàòà Ïðåñëàâ. Â: Áúëãàðèÿ 1000 ãîäèíè. Ñ., 1930, ñ. 221-222; Iv. Dujèev. Medievobizantino-slavo, I. Roma, 1965, p. 189.9 Â. Ãþçåëåâ. Öèò. ñú÷., ñ. 334 ñë.



×ðåç ñúçäàâàíå íà óñëîâèÿ çà ðúçãðúùàíå íàïðîïîâåäíè÷åñêàòà, ïðîñâåòèòåëñêàòà è êíèæîâ-íàòà äåéíîñò íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâèòå ó÷åíèöèÊëèìåíò, Íàóì, Àíãåëàðèé, Êîíñòàíòèí Ïðåñëàâ-ñêè è äð. â Áúëãàðèÿ ïðåç 886 ã. êíÿç Áîðèñ ² –Ìèõàèë èçèãðàë ðîëÿòà íà ñïàñèòåë, ïîêðîâèòåëè âäúõíîâèòåë íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíîñò è êíè-æîâíîñò. Ïðîåêòèðàíåòî íà äåëîòî íà Êèðèë è Ìå-òîäèé ÷ðåç äåéíîñòòà íà òåõíèòå ó÷åíèöè â Áúë-ãàðèÿ ðàçêðèâà ãîëåìèÿ äúðæàâíè÷åñêè ãåíèè íàòîçè íàèñòèíà âåëèê áúëãàðñêè âëàäåòåë, íåãîâî-òî âÿðíî ÷óâñòâî çà ïîâåëèòå íà èñòîðèÿòà è áúä-íèíàòà. Ñ óñèëèÿòà íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâèòå ó÷å-íèöè è òåõíèòå ñëåäîâíèöè â êðàÿ íà ²Õ – íà÷à-ëîòî íà Õ â. Áúëãàðèÿ ñå ïðåâúðíàëà â íåãàñíåùîîãíèùå íà õðèñòèÿíñêà è ñëàâÿíñêà ïðîñâåòà èêíèæîâíîñò, â ïðúâ äóõîâåí âîæä íà ñëàâÿíñêèñâÿò. ×ðåç ïîäâèãà, êîéòî òîãàâà ñå òâîðåøå íàáúëãàðñêà çåìÿ, ñå îòâàðÿõà äâåðèòå íà èñòîðèÿòà– äóõîâíàòà è êóëòóðíàòà (âñúùíîñò òàçè, êîÿòîèìà òðàéíîñò è çíà÷èìîñò) çà åäíà íîâà òâîð÷åñ-êà ñòèõèÿ – ñëàâÿíñòâîòî. Ïîãëåäíàòî îò òàçè ãëåä-íà òî÷êà, òîãàâàøíèòå ïðîöåñè â öúðêîâíàòà è êóë-òóðíàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ èìàõà íå ñàìî îá-ùîñëàâÿíñêà, íî è îáùîåâðîïåéñêà çíà÷èìîñò. Ñïðèñúùàòà ìó èíòóèòèâíîñò â åäíà îò ñâîèòå èç-ïîâåäè íàðîäíèÿò ïîåò Èâàí Âàçîâ çàÿâÿâà ìåæ-äó äðóãîòî ñëåäíîòî: „Àç ïÿõ çà Áúëãàðèÿ, çàùî-òî ÿ îáè÷àõ... Àç ñå âãëúáÿâàõ â èñòîðèÿòà é, çà-ùîòî áÿõ ïëåíåí îò âåëè÷èåòî íà íåéíèÿ ìèíàëæèâîò â åäíè åïîõè äàëå÷íè, êîãàòî òÿ äàäå íàñëàâÿíñêèÿ ìèð ñâåòëèíàòà íà ñëîâîòî...”

Ðåàëèçèðàíåòî íà äåëîòî íà Êèðèë è Ìåòî-äèé â Áúëãàðèÿ å âñúùíîñò íàé-ãîëÿìîòî äóõîâ-íî è êóëòóðíî çàâîåâàíèå íà ñëàâÿíñêè ñâÿò ïðåçÑðåäíîâåêîâèåòî. Òî ñúçäàâà îñíîâàòà, âúðõóêîÿòî â ïðîäúëæåíèå íà âåêîâå ñå ðàçâèâà ñëà-âÿíî-âèçàíòèéñêàòà äóõîâíà îáùíîñò ïî âå÷åèçãðàäåíèÿ áúëãàðñêè ìîäåë. Â Áúëãàðèÿ å ñúç-äàäåíà åâðîïåéñêàòà êíèæîâíà êóëòóðà íà ïðà-âîñëàâíîòî ñëàâÿíñòâî, òóê áÿõà ïîëîæåíèå îñ-íîâèòe íà Slavia orthodoxa10.

Ðàæäàíåòî íà åäíà íîâà ëèòåðàòóðà íà ãîâî-ðèì ñëàâÿíî-áúëãàðñêè åçèê â êðàÿ íà ²Õ-Õ â.ñëàãà íà÷àëîòî íà íîâ ãîëÿì è çíà÷èì êëîí â äó-õîâíàòà è êóëòóðíà èñòîðèÿ íà Åâðîïà. Ëàòèíî-ãðúöêèÿò äóàëèçúì, íàñëåäåí ïðåç Ñðåäíîâåêî-âèåòî îò Àíòè÷íîñòòà, áèë îáîãàòåí ñ íîâà ïèñ-ìåíà è êíèæîâíà òðàäèöèÿ. Ñòàðîáúëãàðñêàòàêíèæîâíîñò îò âåêà íà êíÿç Áîðèñ ²–Ìèõàèë èöàð Ñèìåîí Âåëèêè ñå îòëè÷àâà ñ îðèãèíàëíîñòè ìîíóìåíòàëèçúì, ïðèñúùè íà íàé-ãîëÿìàòàñðåäíîâåêîâíà ëèòåðàòóðà â Åâðîïà – âèçàíòèé-

ñêàòà. Òÿ å êíèæîâíîñò íà îáðàçöè è æàíðîâå,êîèòî â ïðîäúëæåíèå íà âåêîâå áèâàò ñëåäâàíè,ðàçøèðÿâàíè è îáîãàòÿâàíè íå ñàìî â Ðóñèÿ èÑúðáèÿ, íî è â Ëèòâà, Ìîëäîâà è Âëàõèÿ – â åä-íî ãîëÿìî ãåîãðàôñêî è åòíè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî.

Íàâëèçàíåòî íà îáðàçîâàíèåòî è ñúïúòñòâà-ùîòî ãî óâåëè÷åíèå íà ãðàìîòíîñòòà îò êðàÿ íà²Õ â. íàñåòíå èìàëè ãîëåìè ïîñëåäèöè çà áúë-ãàðñêîòî ðàçâèòèå è ïðèîáùàâàíå êúì êðúãà íàöèâèëèçîâàíèòå, îáðàçîâàíè è êóëòóðíè íàðî-äè. Ïèñìåíî-êíèæîâíàòà êóëòóðà ïðîìåíèëà ñòå÷åíèå íà âðåìåòî êàêòî ñîöèàëíàòà ñòðóêòó-ðà (â íåÿ ñå îáîñîáèë ìàëî÷èñëåíèÿò èíòåëåê-òóàëåí ñëîé), òàêà è ñòðóêòóðàòà íà ïðè÷èííîñ-òèòå è íîâèòå ÿâëåíèÿ â îáùåñòâîòî; òÿ äîâåëàäî íîâ íà÷èí íà ìèñëåíå è îòíîøåíèå êúì ñâå-òà. Ñåìàíòèêàòà, ñëîæíèÿò ñúñòàâ è ñòðóêòóðà-òà íà åçèêà (ãëàâíî íà îôèöèàëíèÿ) ñå ïðîìå-íèëè è ïðåòúðïåëè ãîëÿìî ðàçâèòèå îò êîíêðåò-íîñò êúì àáñòðàêòíîñò, îò ïðîñòîòà êúì óñëîæ-íåíîñò, îò ìåòàôîðè÷íîñò è îáðàçíîñò êúì îï-ðåäåëåíîñò è ïîíÿòèéíîñò. Òîçè íîâ åçèê âå÷åïðèíàäëåæàë íà îáðàçîâàíèÿ ñëîé íà îáùåñòâî-òî, íà èíòåëåêòóàëíèÿ êðúã, àëà òîé áèë âñå ïàêðàçáèðàåì îò îáèêíîâåíèÿ íàðîä, íå èçöÿëî îò-êúñíàò îò íåãîâàòà ìèñëîâíîñò.

Ãîëåìèÿò ðóñêè ó÷åí Äìèòðèé Ñ. Ëèõà÷îâèçðàçè ñõâàùàíåòî, ÷å ñúçäàòåëè íà „áúëãàðñêî-òî öàðñòâî íà äóõà” ñà Êèðèë è Ìåòîäèé ñ òåõ-íèòå ó÷åíèöè, êîèòî ÷ðåç „ïèñìåíîñòòà óêðå-ïèõà áúëãàðñêîòî ñëîâî.”11 Âñúùíîñò òîé ñïî-ëó÷ëèâî çàèìñòâà åäíà èäåÿ, êîÿòî îùå ïðåç Õ²²²â. å èçðàçåíà â ñòàðîáúëãàðñêàòà êíèæîâíà òâîð-áà „Ðàçóìíèê-óêàç”. Òóê å çàïèñàíî ñëåäíîòî:„Çíàéòå è òîâà, áðàòÿ. Íà ñâåòà èìà òðèìà öàðå,êàêòî è Ñâåòàòà òðîèöà íà íåáåñàòà. Ïúðâîòîöàðñòâî å Ãðúöêîòî; âòîðîòî öàðñòâî å Áúëãàð-ñêîòî; òðåòîòî öàðñòâî å Èâåðñêîòî (Ãðóçèíñêî-òî – áåë. àâò.). Â Ãðúöêîòî öàðñòâî å Îòåö, âÈâåðñêîòî å ñèíúò, â Áúëãàðñêîòî öàðñòâî å Ñâå-òè äóõ...”12 Â äåéñòâèòåëíîñò, çàðàæäàíåòî íàèäåÿòà, ÷å áúëãàðèòå ñà âåëèê è áîãîèçáðàí íà-ðîä è ÷å öàðñòâîòî èì å „öàðñòâî íà äóõà” å ïðî-äóêò íà äåéíîñòòà íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâèòå ó÷å-íèöè è åëåìåíò íà ïîëèòè÷åñêàòà äîêòðèíà, íà-ëîæåíà îò öàð Ñèìåîí Âåëèêè.

Êóëòúò êúì ñâåòèòå áðàòÿ Êèðèë è Ìåòîäèé èêúì òåõíèòå ó÷åíèöè ñâåòèòå Ãîðàçä, ÊëèìåíòÎõðèäñêè, Íàóì Ìèçèéñêè, Ñàâà è Àíãåëàðèé,êúì ñâåòèòå Ñåäìî÷èñëåíèöè, å íå ñàìî íàé-ñòà-ðèÿò, íî è íàé-òðàéíèÿò â íàøàòà ìíîãîâåêîâíàèñòîðèÿ. Êàòî ñå çàïî÷íå îò ×åðíîðèçåö Õðàáúðè Êëèìåíò Îõðèäñêè, îùå îò êðàÿ íà ²Õ â., íèå,

10 Ð. Ïèêèî. Ìÿñòîòî íà ñòàðàòà áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà â êóëòóðàòà íà ñëåäíîâåêîâíà Åâðîïà. –Â: Ïúðâè ìåæäóíàðî-äåí êîíãðåñ ïî áúëãàðèñòèêà (Ñîôèÿ, 23 ìàé-3 þíè 1981). Ïëåíàðíè äîêëàäè. Ñîôèÿ, 1982, ñ. 11211 Ä. Ëèõà÷îâ. Ïåðåäîâàÿ ëèíèÿ îáîðîíû Áîëãàðñêîãî ãîñóäàðñòâà äóõà. Ïàê òàì, ñ. 96.12 Áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà è êíèæíèíà ïðåç Õ²²² âåê. Ïîä ðåä. íà Èâ. Áîæèëîâ è Ñò. Êîæóõàðîâ. Ñ., 1987, ñ. 169.



áúëãàðèòå, íåïðåêúñíàòî âúçäàâàìå áëàãîäàðíîñòè âúçõâàëà êúì äåëîòî íà ñëàâÿíñêèòå ïúðâîà-ïîñòîëè è ïúðâîïðîñâåòèòåëè. Ïîääúðæàí ïðåçÑðåäíîâåêîâèåòî è ïðåç âåêîâåòå íà îñìàíñêîòîâëàäè÷åñòâî îò öúðêâàòà è äóõîâåíñòâîòî, ïî âðå-ìå íà Âúçðàæäàíåòî, â ñðåäàòà íà Õ²Õ â. îò ÷èñ-òî öúðêîâåí ïðàçíèê òîçè êóëò ñå ïðåâðúùà âñâåòñêî ó÷èëèùíî òúðæåñòâî, áåëåæåùî áúëãàð-ñêàòà äóõîâíà è êóëòóðíà ñàìîáèòíîñò. Íåãîâî-òî òîãàâàøíî ñâîåîáðàçíî ïàãàíèçèðàíå ÷ðåçïðåìèíàâàíå îò öúðêâàòà â ó÷èëèùåòî å îíàçèãîëÿìà ìåòàìîðôîçà, êîÿòî ñå èçâúðøâà â êîëåê-òèâíîòî áúëãàðñêî ñúçíàíèå, â íàðîäíàòà ñâÿñò,ïðè ïðåõîä îò ñðåäíîâåêîâíî êúì ìîäåðíî, èñ-òèíñêî åâðîïåéñêî ñâåòîóñåùàíå è ìèñëåíå.

Èçìåðâàíåòî íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâîòî äåëî÷ðåç äóõîâíèòå è êóëòóðíèòå äîñòèæåíèÿ íàáúëãàðñêèÿ è äðóãèòå ñëàâÿíñêè íàðîäè îò äå-âåòèÿ âåê äî íàøè äíè âúçïðàâÿ Êèðèë è Ìåòî-äèé è òåõíèòå ó÷åíèöè è ñëåäîâíèöè – òåçè òè-òàíè íà ñëàâÿíñêîòî äóõîâíî ïðîáóæäàíå ïðåçÑðåäíîâåêîâèåòî, â ìîíóìåíòàëåí, íååñòåñòâåíðúñò, ñÿêàø òå ñà íåäåéñòâèòåëíè, à ìèòè÷íè ãå-ðîè. Ìîæå áè òîâà èìåííî å ðúñòúò è òÿõíàòàçíà÷èìîñò â áúëãàðñêàòà, ñëàâÿíñêàòà è åâðî-ïåéñêàòà èñòîðèÿ.

Â áëèçî äâåõèëÿäíàòà ñè èñòîðèÿ ìíîãîñòðà-äàëíèÿò áúëãàðñêè íàðîä å ïðåæèâÿë ìíîãî èç-ïèòàíèÿ, ëþøêàë ñå å â ðàçëè÷íè ïîñîêè, ìà-ìåí å áèë â ñâîèòå î÷àêâàíèÿ è êîïíåæè, òúð-ñåë å ïðèÿòåëñòâîòî è ïîäêðåïàòà íà èñòèíñêèè ìíèìè ïðèÿòåëè, ïðîìåíÿë å ñâîÿòà îðèåíòà-öèÿ îò åäíè êúì äðóãè, ìåíÿë å ñèñòåìàòà è ôîð-ìèòå íà ñâîåòî óïðàâëåíèå, èäåîëîãè÷åñêèòåñèñòåìè, è êàêâî ëè îùå íå. Àëà òîé, êàêòî èí-òóèòèâíî å äîëîâèë Èëèÿ Áåøêîâ (1901-1958),å óñïÿë äà çàïàçè îò ïðîìåíèòå âúâ âðåìåòî åä-íî ìíîãî âàæíî íåùî – åäèííîñò â åçèê è ïèñ-ìåíîñò: „Âåëè÷èåòî è ñâåòîñòòà íà äâàìàòà ñî-ëóíñêè áðàòÿ ñå ñúñòîè â òîâà, ÷å òå äàäîõà íàíàðîäà íè îíîâà, êîåòî íå ðàçäåëÿ íèêîãî îò äðó-ãèòå, à îáåäèíÿâà âñè÷êè.”

Êàêòî àðõåîëîãè÷åñêèòå è åïèãðàôñêèòå íà-õîäêè, òàêà è ðàííèòå ñëàâÿíñêè êíèæîâíè ïà-ìåòíèöè ÿñíî è íåäâóñìèñëåíî ïîêàçàõà, ÷å èñ-òèíñêàòà ðîäèíà íà êèðèëñêàòà ãðàôè÷åñêà ñèñ-òåìà, ïàçèòåëêà íà ñëàâÿíñêàòà ïèñìåíà è ëè-òåðàòóðíà òðàäèöèÿ, áå Áúëãàðèÿ îò êðàÿ íà ²Õ-íà÷àëîòî íà Õ â. Â Ïëèñêà, Âåëèêè Ïðåñëàâ,Áàðãàëà íà ðåêà Áðåãàëíèöà â Ìàêåäîíèÿ, ìà-íàñòèðèòå êðàé ñ. Ðàâíà, Âàðíåíñêî, ñ. ×åðíîã-ëàâöè, Øóìåíñêî, ñ. Ìóðôàòëàð â Ñåâåðíà Äîá-ðóäæà, êðàé Îõðèäñêîòî è Ïðåñïàíñêîòî åçåðî,

áÿõà ñúçäàäåíè îíåçè êíèæîâíè òâîðáè, õèì-íîãðàôñêè âúçõâàëè è íàäïèñè, êîèòî ïðåâúð-íàõà Áúëãàðèÿ â ïðúâ äóõîâåí âîæä íà ìíîãî-ìèëèîííîòî ñëàâÿíñòâî. Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêèâ ñâîÿòà „Ïîõâàëà çà áëàæåíèÿ íàø îòåö è ó÷è-òåë ñëàâÿíñêè Êèðèë Ôèëîñîô” ãî íàðå÷å „íîâàïîñòîë è ó÷èòåë íà âñè÷êè ñòðàíè”13. Â ëàòè-íîåçè÷íàòà ëèòåðàòóðà îò Õ²²²-ÕV â. òîé å íà-ðå÷åí „àïîñòîë íà âñè÷êè ñëàâÿíè”14. Çåìÿòà íààïîñòîëàòà íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâèòå ó÷åíèöè áåÁúëãàðèÿ, íàøàòà ðîäíà çåìÿ. Ìåñòàòà íà òåõ-íèÿ àïîñòîëàò ñà ñâåòè ìåñòà çà ïîêëîíåíèå –èñòèíñêèòå çà íàñ, áúëãàðèòå.

Çà äà ïðèêëþ÷à ñ îïèòà ñè çà íîâà ïîõâàëíîñëîâî çà ñâåòèòå Êèðèë è Ìåòîäèé è òåõíèòåó÷åíèöè, ùå îáúðíà âíèìàíèå íà åäèí îò íàé-çàáåëåæèòåëíèòå íàøè êíèæîâíè ïàìåòíèöè,ñúõðàíÿâàíè â ðúêîïèñíàòà ñúêðîâèùíèöà íàÍàöè-îíàëíàòà áèáëèîòåêà „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìå-òîäèé” – Ñèíîäèêà íà Áúëãàðñêàòà öúðêâà (òîéíàñêîðî áåøå ïóáëèêóâàí â íîâî èçäàíèå). Íå-ãîâàòà ïîñëåäíà ðåäàêöèÿ ïðèíàäëåæè íà ïåðî-òî íà ïîñëåäíèÿ òúðíîâñêè ïàòðèàðõ Åâòèìèè(1375-1394) è å íàïðàâåíà ïðåäè ïîâå÷å îò 600ãîäèíè. Íåïîñðåäñòâåíî ïîäèð âúçõâàëèòå çàáúëãàðñêèòå öàðå îò Ðàííîòî ñðåäíîâåêîâèå ïàò-ðèàðõ Åâòèìèé å ïîñòàâèë âúçäàâàíå íà âå÷íàïàìåò íà îíåçè, êîèòî ñúòâîðèõà è óâåêîâå÷èõàñëàâÿíñêîòî è áúëãàðñêîòî ñëîâî, ïî ñëåäíèÿ íà-÷èí:

„Íà Êèðèë Ôèëîñîô, êîéòî ïðåâåäå Áîæåñ-òâåíîòî ïèñàíèå îò ãðúöêè åçèê íà áúëãàðñêèè ïðîñâåòè áúëãàðñêèÿ ðîä êàòî íîâ àïîñòîëïðåç öàðóâàíåòî íà Ìèõàèë è íåãîâàòà ìàéêàïðàâîñëàâíàòà öàðèöà Òåîäîðà, êîèòî óêðàñè-õà Áîæåñòâåíàòà öúðêâà ñ èêîíè è óòâúðäèõàïðàâîñëàâèåòî – âå÷íà ïàìåò.

Íà Ìåòîäèé, íåãîâèÿ áðàò, àðõèåïèñêîï íàÏàíîíñêà Ìîðàâà, çàùîòî è òîé ñå ïîòðóäèçà ñëàâÿíñêèòå êíèãè – âå÷íà ïàìåò.

Íà Êëèìåíò, íåãîâèÿ ó÷åíèê, åïèñêîï íà Âå-ëèêà Ìîðàâà, è íà ó÷åíèöèòå ìó Ñàâà, Ãîðàçä èÍàóì, çàùîòî òå ñå ïîòðóäèõà çà ñëàâÿíñêèòåêíèãè – âå÷íà èì ïàìåò.”15

Ñëàâà è áåçñìúðòèå âî âåêè âåêîâ íà äåëîòîíà ïúðâîàïîñòîëèòå è ïúðâîó÷èòåëèòå íà ïî÷-òè âñè÷êè ñëàâÿíè Êèðèë è Ìåòîäèé è òåõíèòåó÷åíèöè è ñëåäîâíèöè â ðàííîñðåäíîâåêîâíàÁúëãàðèÿ!

Äà ïðåáúäå ïðåç âåêîâåòå êèðèëèöàòà – àç-áóêàòà, ñ êîÿòî Áúëãàðèÿ äàðè ñëàâÿíñòâîòî,Åâðîïà è ñâåòà!

13 Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè. Ñëîâà è ñëóæáè. ñ. 112-113.14 Â. Ãþçåëåâ. Íîâî ñâåäåíèå çà ñðåäíîâåêîâíàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ è çà Êèðèë Ôèëîñîô. //Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä,Õ², 9-10, 1985, ñ. 84-86.15 Áîðèëîâ ñèíîäèê. Èçä. è ïðåâîä Èâ. Áîæèëîâ, À. Òîòîìàíîâà è Èâ. Áèëÿðñêè. Ñ., 2010, ñ. 311.


Íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ

ËÈÏÑÂÀÙÎÒÎ ÎÁÙÎÏÐÈÅÒÎÌÅÒÎÄÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎ ßÄÐÎ ÂÑÎÖÈÎËÎÃÈ×ÅÑÊÀÒÀ ÍÀÓÊÀ1

Ïðîô. äñí Ñâåòëàíà Ñúéêîâà,Öåíòúð çà åìïèðè÷íè ñîöèàëíè

èçñëåäâàíèÿ, Èíñòèòóò çà èçñëåäâàíåíà îáùåñòâàòà è çíàíèåòî, ÁÀÍ

1 Ñòàòèÿòà å åäíî ïðîäúëæåíèå íà äèñêóñèÿòà ïî ìåòîäîëîãè÷åñêèòå ïðîáëåìè íà åìïèðè÷íèòå ñîöèîëîãè÷åñêèèçñëåäâàíèÿ, ïîâäèãíàòà îò àâòîðêàòà ïðåäè 7-8 ãîäèíè [5]. Îñíîâíàòà òåçà â òîçè òðóä å ôðàãìåíòàðíîòî òðåòèðàíåíà ìåòîäîëîãè÷åñêèòå ïðîáëåìè. Òóê ïðîáëåìèòå ñå äèñêóòèðàò â çíà÷èòåëíî ïî-ðàçøèðåíà ðàìêà ïðåç ïðèçìàòà íàëèïñâàùèÿ ïðåäìåò è îñíîâíèòå òåîðåòè÷åí è ìåòîäîëîãè÷åñêè êîðïóñè íà ñîöèîëîãèÿòà. Òå ñà èíñïèðèðàíè îòìîíîãðàôèÿòà íà ïðîô. Ä. Ìèíåâ „Ñîöèîëîãèÿ, âëàñò è îáùåñòâî” [2].1 Íÿìàì ïðåäâèä ñàìî êðèòåðèèòå çà âàëèäíîñò íà îöåíêèòå îò ïðåäñòàâèòåëíè èçâàäêè, à ïî-îáùèòå êðèòåðèè.

Îñíîâíèÿò äèñêóòèðàí ïðîáëåì å ñåðèîçíîòîèçîñòàâàíå íà ìåòîäîëîãè÷åñêîòî ïîçíàíèå â åì-ïèðè÷íîòî ñîöèîëîãè÷åñêî èçñëåäâàíå (ÅÑÈ). Òî-âà çàñÿãà îáîñíîâêèòå è èçáîðà íà ïîäõîäè è ìå-òîäè; êðèòåðèèòå çà îöåíêà ïîëåçíîñòòà íà ðåçóë-òàòèòå îò òÿõíîòî ïðàêòè÷åñêî èçïîëçâàíå; íåÿñ-íîòàòà îòíîñíî ïîçíàâàòåëíèòå èì âúçìîæíîñòè;ôðàãìåíòàðíîñò ïðè èçáîðà íà öåëèòå è çàäà÷èòåíà êîíêðåòíèòå ÅÑÈ; íàðóøàâàíå íà âðúçêàòàìåæäó åìïèðè÷íàòà è òåîðåòè÷íàòà ñòåïåí íà ñî-öèîëîãè÷åñêî ïîçíàíèå è äð. Â ñëó÷àÿ íå ñòàâàäóìà çà íîðìàëíà (è ðàçáèðàåìà) íåäîðàçâèòà ñòå-ïåí íà åìïèðè÷íîòî ïîçíàíèå, à çà åäíà îïàñíàòåíäåíöèÿ â ðàçâèòèåòî íà ÅÑÈ è íà ñîöèîëîãè-÷åñêàòà íàóêà êàòî öÿëî. Ñèòóàöèÿòà å òîëêîâà ñå-ðèîçíà, ÷å íÿêîè àâòîðè ãîâîðÿò íå ïðîñòî çà ìå-òîäîëîãè÷åñêè ïðîáëåìè, à çà „ìåòîäîëîãè÷åñêèõàîñ” â ñîöèîëîãè÷åñêèòå èçñëåäâàíèÿ.

1. Êúì îñíîâíèòå ôóíêöèè íà åìïèðè÷íàòà ñî-öèîëîãèÿ ïðèíàäëåæàò: îñúùåñòâÿâàíå íà íàäåæ-äåí ìîíèòîðèíã è îöåíêè âúðõó ñúñòîÿíèåòî íàñúâðåìåííèÿ ñîöèàëåí ñâÿò; ðàçêðèâàíå íà ñîöè-àëíàòà äèíàìèêà, ò.å. íàêúäå ñå äâèæè òîçè ñâÿò èôàêòîðèòå, îò êîèòî çàâèñè òîâà; êàêâè ñà ïàðà-ìåòðèòå íà íåéíàòà òðàåêòîðèÿ; ðàçêðèâàíå è îñ-âåòëÿâàíå íà çíà÷èìèòå ñîöèàëíè ïðîáëåìè; èç-ñëåäâàíå íà ïðè÷èíèòå, ðàçïðîñòðàíåíîñòòà èïîñëåäèöèòå, êîèòî ïîðàæäàò äíåøíèòå ñîöèàë-íè ïàòîëîãèè; ïðåäóïðåæäàâàíå çà åâåíòóàëíèðèñêîâå è îïàñíîñòè, êîèòî çàïëàøâàò îáùåñòâà-òà; îöåíêè çà ñîöèàëíàòà åôåêòèâíîñò îò èçðàç-õîäâàíèòå ðåñóðñè íà îáùåñòâîòî è äðóãè. Çàâñè÷êî òîâà å íóæíî ñúçäàâàíåòî íà àâòåíòè÷íîçíàíèå çà ñîöèàëíèÿ ñâÿò, â êîéòî æèâååì. Çà ñî-öèàëíè åìïèðè÷íè èçñëåäâàíèÿ äíåñ îáùåñòâàòàèçðàçõîäâàò îãðîìíè ñðåäñòâà (ôèíàíñîâè, ìàòå-ðèàëíè, ñîöèàëíî âðåìå, åíåðãèÿòà è óñèëèÿòà íà÷îâåøêèÿ êàïèòàë). Íóæíè ñà îöåíêè äîêîëêî òåñå èçïîëçâàò åôåêòèâíî.

Çà äà ñå èçáåãíàò åâåíòóàëíè íåäîðàçóìåíèÿ,ïðåäâàðèòåëíî ùå îòáåëåæà, ÷å íåäîñòèãàùîòî âìåòîäîëîãè÷åñêèòå ðåøåíèÿ è ïîñòàíîâêè â ÅÑÈ(çà êîèòî ùå ñòàíå äóìà ïî-íàòàòúê) íå ñâúðçâàìñ ëè÷íè ïðîïóñêè è íåóäà÷è íà èçñëåäîâàòåëèòå.Òàêèâà, ðàçáèðà ñå, èìà è ñàìàòà àç íå ñúì çàñ-

òðàõîâàíà îò òÿõ. Ñâúðçâàì ãè ãëàâíî ñ ïðè÷èíè,èçëèçàùè èçâúí òÿõ. È îùå – êðèòè÷íèòå îöåíêèïî-äîëó íå îçíà÷àâàò ïîäöåíÿâàíå íà ðåàëíèòåïîñòèæåíèÿ â åìïèðè÷íàòà ñîöèîëîãèÿ, íî â ñëó-÷àÿ òå íå ñà îáåêò íà îáñúæäàíå.

Çà ïðîèçâîäñòâîòî íà íàèñòèíà ñîöèàëíî çíà-÷èìè (ïîëåçíè çà îáùåñòâîòî) ðåçóëòàòè å íóæíîíåïðåêúñíàòî ðàçâèòèå íà ìåòîäîëîãèÿòà. Íî äíåñâ òàçè îáëàñò ñå íàáëþäàâà ñåðèîçíî èçîñòàâàíå.Êàêâî íè ïðå÷è äà ïðàâèì òîâà ïî-óñïåøíî è ñóñêîðåíè òåìïîâå? Ñåðèîçíà ïðè÷èíà çà òîâà å,÷å â ñîöèîëîãè÷åñêàòà íàóêà (âúïðåêè ïîâå÷å îò100-ãîäèøíîòî é ðàçâèòèå) âñå îùå íå ñà ðåøåíèîñíîâíèòå è íàé-âàæíè âúïðîñè: íåÿñíîòè è íå-óñòàíîâåíîñò íà ïðåäìåòà íà ñîöèîëîãèÿòà; ëèï-ñâàùèÿò òåîðåòè÷åí êîðïóñ (îáùàòà òåîðèÿ íàäèñöèïëèíàòà) è êàòî ñëåäñòâèå îò òîâà – ëèïñà-òà íà ôóíäàìåíòàëíî ìåòîäîëîãè÷åñêî ÿäðî, êîå-òî ëåæè â îñíîâàòà íà ïîçíàâàòåëíàòà àêòèâíîñòíà ñîöèîëîãè÷åñêèòå èçñëåäâàíèÿ.

Ïî òàçè ïðè÷èíà ðåçóëòàòèòå îò èçñëåäâàíåòîíà åäíè è ñúùè îáåêòè, äîðè ñ åäíà è ñúùà åìïè-ðè÷íà èíôîðìàöèÿ çà òÿõ, òðóäíî ñå ñúãëàñóâàòïîìåæäó ñè. ×åñòî äîðè òå ñà ïðîòèâîðå÷èâè èíåóáåäèòåëíè. Íà âñè÷êî îòãîðå, â ìåòîäîëîãèÿ-òà íå

Documents

Íàóêà - spisanie-nauka.bgspisanie-nauka.bg/arhiv/4-2013.pdf · ÍÀÓÊÀ – êí. 4/2013, òîì XXIII 2 Èçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ