2017 жылғы 24 ақпан

Қазақстан TIMSS және PISA-2015зерттеулерінде: нәтижелер мен

ықпал ету факторлары

Ақпараттық-талдау орталығы

TIMSS және PISA мемлекеттердің арасында мектептегі білім берудің сапасын салыстырудың бірден-бір жалпыға танымал құралдары болып табылады

Қазақстан бұл зерттеулерге үш рет қатысты

TIMSS және PISA арасындағы айырмашылықтар:

• TIMSS-ке 4-ші және 8-ші сынып оқушылары, ал PISA-ға15 жастағы мектеп оқушылары мен колледж студенттеріқатысады.

• TIMSS академиялық білімді 4 жылда 1 рет бағалайды(Не? Қайда? Қашан?). Тапсырмалардың 80%-ы алынғанбілімді көрсетуге бағытталады.

• PISA білім алушылардың құзыреттерін 3 жылда 1 ретбағалайды (Неге? Не үшін? Қалай?). PISA сұрақтарыныңжартысынан астамы алған білімді әртүрлі өмірлікжағдайда пайдалану деңгейін бағалайды.

2

3

Қазақстан TIMSS-2015 зерттеуінде көшбасшы елдердің қатарына кіріп, PISA-2015-те ілгерілік көрсетті

Қазақстанның PISA-2015-тегі нәтижелері жабық сұрақтар

бойынша берілген(жалпы санынан 70%)

TIMSS – 8-сынып

Математика Жаратылыстану1 Сингапур 1 Сингапур2 Оңтүстік Корея 2 Жапония

3 Қытайлық Тайбэй 3 Қытайлық Тайбэй

4 Гонконг 4 Оңтүстік Корея5 Жапония 7 Ресей6 Ресей 8 Англия

7 Қазақстан 9 Қазақстан8 Канада 10 Ирландия9 Ирландия 11 АҚШ

39 Сауд Арабиясы 39 Оңтүстік Африка

TIMSS – 4-сынып

Математика Жаратылыстану1 Сингапур 1 Сингапур

2 Гонконг 2 Оңтүстік Корея

3 Оңтүстік Корея 3 Жапония7 Ресей 4 Ресей

10 Англия 6 Қытайлық Тайбэй11 Бельгия 7 Финляндия

12 Қазақстан 8 Қазақстан13 Португалия 9 Польша14 АҚШ 10 АҚШ47 Кувейт 49 Кувейт

4

TIMSS және PISA білім сапасының өңірлер арасындағы үлкен дифференциациясын анықтады

Өңірлер арасында PISA-2015-тегі ең үлкенайырмашылық 91 балды құрайды, бұлоқудың 3 жылына тең

Халықаралық деректер қоры проблемалықтұстарды анықтау үшін өңірлердің ішкіталдауын өткізуге мүмкіндік береді

4-сынып

8-сынып

PISA-2015 TIMSS-2015

Қала мектептерінің оқушылары ауыл мектептеріндегі қатарластарынан шамамен бір жылға алда

5

TIMSS-2015РISА-2015

Жаратылыстану

Білімнің ауылдағы және қаладағы теңсіздігі келесімен шартталған:

6

Білім беру жүйесі «әлеуметтік лифт» ролін атқармайды, ол «айырғыш» сияқты жұмыс істеп,

қоғамның жіктелуін одан әрі күшейтеді

Отбасыпайызы

жоғары

8%

26%

орташа

77%

47%

төмен

15%

27%

Отбасының ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейі

Оқу

шы

лар

ды

ң о

рта

ша

бал

ы

Жаратылыстану

7

ҚР 40%-ға дейін оқушылары функционалды сауатсыз (2-деңгейден төмен. Сингапур – 10% төмен), 50%-нан астам оқушы жоғары және ілгері деңгейдің тапсырмаларын шеше

алмайды (Сингапур – 29%)

8

Математика ЖаратылыстануОқу

сауаттылығыМатематика Жаратылыстану Математика Жаратылыстану

4-сынып 8-сынып

3 жыл және одан да артық уақыт бойы МДҰ-ға барды

3 жылдан аз уақыт бойы МДҰ-ға барды

Үйде жазумен және есеппен жиі айналысты

Үйде жазумен және есеппен

сирек айналысты/еш

қашан айналыспады

Үйде жазумен және есеппен

жиі айналысты

Үйде жазумен және есеппен

сирек айналысты/еш

қашан айналыспады

33% 14% 33% 20%

25% 29% 17% 29%

Баланы ерте жастан үйде және балабақшада дайындау оның мектептегі жетістіктерін айтарлықтай жақсартады

Оқушылардың пайызы

Математика 4-сынып 523 503 505 482

558 540 544 526

Казахстан Среднее по странамҚазақстан Мемлекеттер бойынша орташа көрсеткіш

Ор

таш

аб

алл

9

TIMSS-2015

10

Ата-аналардың білім деңгейі жоғарылаған сайын, олардың балалары соғұрлым жоғары нәтижелер

көрсетеді

28%25%

Негізгі орта ТжКБ Жоғары

37%38%

13%22%TIMSS

PISA

8-сынып4-сынып

Бір тілде білім алып, үйде басқа тілде қарым-қатынас жасайтын балалардың нәтижелері анағұрлым жоғары.

Есейген сайын айырмашылық артады

11

2015 ж.

2011 ж.

45%

40%.

3 сағаттан артық 45 минуттан 3 сағатқа дейін 45 минуттан кем

21%19%

34%

41%

Үй тапсырмасына арналған оңтайлы уақыт: 45 минуттан 3 сағатқа дейін. 45 минуттан кем – нашарлатады, ал 3

сағаттан артық – оқу үлгерімін жақсартпайды

12

13

КөрсеткішЖетістіктері

жоғарыЖетістіктері

төмен

МДҰ-ға3 жыл және одан да артық уақыт бойы

бардыбармады

Үйдегі кітаптардың саны 100-ден астам 15-тен кем

Ғаламтордың қолжетімділігіжәне өзінің жеке бөлмесі

бар жоқ

Ата-анасының жоғарыбілімінің болуы

біреуінде немесеекеуінде де бар

жоқ

Отбасындағы қарым-қатынасы

оқу тілінде оқу тілінде емес

Үй тапсырмасын орындауғажұмсайтын уақыты

45 минуттан 3 сағатқадейін

45 минуттан кем

Мектептің орналасуы қала ауыл

Тапсырмаларды орындайды ілгері деңгейлі төмен деңгейлі

Орташа статистикалық оқушы:

14

АТО ЭЫДҰ елдері нәтижелерінің Education at a glance-те жарияланған 130 контексттік факторларға

тәуелділігін зерттеді, 2016

• А: Білім беру мекемелері және оқушылардың білімнәтижелері (45 көрсеткіш)

• В: Білімге салынған қаржы және адами ресурстар

(33 көрсеткіш)

• С: Қолжетімділік, прогресс және білім беруге қатысу(26 көрсеткіш)

• D: Мектептердің оқыту ортасы мен ұйымдастырылуы(26 көрсеткіш)

15

Жоғары білімі бар ересек халықтың үлесі ұлғайған сайын, нәтижелер соғұрлым жақсы болады

PISA оқу сауаттылығының баллдары

Жо

ғар

ы б

ілім

і бар

ер

есек

хал

ықт

ың

үл

есі,

%

16

Бір оқушыға жұмсалатын қаржы неғұрлым көп болса, оқушының нәтижелері соғұрлым жоғары болады

Бір

оқу

шы

ға ж

ыл

ын

а ж

ұмса

лат

ын

қар

жы

, мы

ң д

ол

л.

TIMSS математика баллдары, 4-сынып

17

R = 0,66

Мұғалімнің еңбекақысы неғұрлым жоғары болса, оқушылардың нәтижелері соғұрлым жоғары болады

TIMSS математика баллдары, 8-сынып

Мұғ

алім

нің

жы

лд

ық

ор

таш

а ең

бек

ақы

сы,

мы

ң д

ол

л.

18

Қазақстанның TIMSS-2015 және РISА-2015-тегі нәтижелері келесідей негізгі проблемалық тұстарды

анықтады:

Білім сапасындағы өңіраралық жоғары айырмашылықунитарлы мемлекет үшін тиімсіз.

Келесі оқушылардың білім деңгейі мен функционалдыққұзыреттіліктерінде үлкен айырмашылық сақталуда: қала және ауыл мектептері мен колледждерінде оқитын

оқушылар арасында әртүрлі әлеуметтік топқа жататын оқушылар арасында қазақ және орыс тілдерінде оқитын оқушылар арасында

PISA-да функционалды сауатсыздардың үлесі (2-деңгейдентөмен) әлі де жоғары – 40%-ға дейін. Жоғары және ілгерідеңгейдің тапсырмаларын орындаушылардың пайызыTIMSS-те әлі де төмен – 50%-дан кем.

19

• Мектепке дейінгі дайындықтың болмауы мектептегіжетістіктерге кері әсер етеді

• Екі тілде сөйлейтін оқушылардың, бір тілде сөйлейтіноқушыларға қарағанда нәтижелері анағұрлым жақсы

• Ата-аналардың білім деңгейі олардың балаларыныңнәтижелеріне ықпал етеді. Жоғары білімі бар ата-аналардың үлесі көп болса, TIMSS және PISA нәтижелерісоғұрлым жақсы болады

• Үй тапсырмасына жұмсалатын оңтайлы уақыт 45 минуттан3 сағатқа дейін.

• Мұғалімдердің еңбекақысы мен білім беруге жұмсалатынмемлекеттік қаржыны ұлғайту, оның сапасынпропорционалды түрде арттырады

Білім беру сапасының контексттік факторлары

• Назарды әлсіз мектептер мен оқу үлгерімі нашар оқушылар топтарынааудару, атап айтқанда:• Мықты мектептердің директорларын әлсіз мектептерге ауысуға

ынталандыратын жүйесін құру• Мықты мұғалімдерді әлсіз мектептерге ынталандыру, оларды дамыту,

қолдау және сол мектептерде ұстап қалу тетігін құру (мысалы, «Teachfor Kazakhstan» бағдарламасын іске асыру)

• Төмен нәтижелі оқушыларды алдын-ала анықтау және тиісті түзетукөмегін көрсететін ұлттық жүйесін енгізу

• Халықтың осал топтарынан шыққан балаларды мектепке дейінгібіліммен қамтуды мемлекеттік тапсырыс есебінен ұлғайту

• Білім беруге жұмсалатын мемлекеттік қаржыны қайта қарастыру:• Мұғалімдердің орташа айлық жалақысын ЭЫДҰ-ның орташа

жалақысына теңестіру (кем дегенде мемелекеттік орташа айлықжалақының 85%-ына)

• Білім беруге жұмсалатын қаржыны ЖІӨ-нің 4-6% дейін және/немесежалпы мемлекеттік шығыстардың 15-20% кем емес болатындай етіпарттыру

• Жоғары білімнің қолжетімділігін арттыру• Басқарушылық шешім қабылдау үшін білім сапасы дифференциациясының

себептерін анықтайтын жүйелі зерттеулер өткізу 20

TIMSS және PISA нәтижелері БҒДМБ-на келесі өзгерістерді енгізуге негіз береді:

Назарларыңызға рахмет!

«Ақпараттық-талдау орталығы» АҚҚазақстан Республикасы, Астана қ-сы,Достық к-сі, 18-үй, «Moskva» бизнесорталығы, 10-қабат http://iac.kz/

21