FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

UNIVERZITET U SARAJEVU

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:

Infrastruktura željezničkog saobraćaja

TEMA:

Elektroenergetska postrojenja na elektroficiranim

prugama

Profesor: Student:

Doc.dr. Nedžad Branković Selimović Selma

December 18. 2012.

Sarajevo

SADRŽAJ

1.UVOD..................................................................................................................................22.KONTAKTNA MREŽA.....................................................................................................32.1.OPŠTE OSOBINE KONTAKTNIH MREŽA..................................................................42.1.1.Električne karakteristike................................................................................................42.1.2.Mehaničke karakteristike...............................................................................................43.OSNOVNI DIJELOVI POSTROJENJA KM......................................................................53.1.Električno razdvajanje elektrificiranih od neelektrificiranih kolosjeka............................53.2.Povratni vod elektrovučne podstanice..............................................................................54.ODRŽAVANJE KONTAKTNE MREŽE...........................................................................74.1. Organizacija održavanja kontaktne mreže.......................................................................74.2.Tekuće (plansko) održavanje kontaktne mreže.................................................................75.ENERGETSKA POSTROJENJA........................................................................................85.1.Značaj energije..................................................................................................................85.2.Klasifikacija energije........................................................................................................86. ELEKTROVUČNE PODSTANICE...................................................................................96.1. Elektrovučne podstanice jednofaznog sistema 25 kV 50 Hz.........................................106.2.Napojni dalekovodi.........................................................................................................106.3.Oprema elektorvučne podstanice....................................................................................136.3.1. Dalekovodno polje......................................................................................................146.3.2. Transformatorsko polje..............................................................................................146.3.3. Mjerno polje................................................................................................................156.4. Elektroenergetski sistem Željeznica Bosne i Hercegovine............................................177.ZAŠTITA RADNIKA KOJI RADE NA IZGRADNJI,REKONSTRUKCIJI I ODRŽAVANJU KONTAKTNE MREŽE I ENERGETSKIH POSTROJENJA.................187.1. Izvori opasnosti..............................................................................................................187.2. Izvori opasnosti od mehaničkih uticaja..........................................................................187.2.1. Noseće konstrukcije kao izvori opasnosti...................................................................187.2.2. Oprema za vješanje kontaktnog voda kao izvor opasnosti.....................................197.2.3. Kontaktni vod kao izvor opasnosti.............................................................................197.2.4. Obilazni i napojni vod kao izvor opasnosti.................................................................207.2.5.Uzemljenje i povratni vod kao izvor opasnosti............................................................207.2.6. Mjere zaštite radnika...................................................................................................217.2.7.Sredstva zaštite pri radu na kontaktnoj mreži..............................................................227.2.8. Motka za uzemljenje...................................................................................................23

1

8.ZAKLJUČAK....................................................................................................................249.LITERATURA..................................................................................................................25

2

1.UVOD

Stalni tehnološki razvoj zahtjeva elektrifikaciju glavnih i magistralnih dijelova pruga.

Elektrificirane pruge omogućuju kretanje električnih lokomotiva koje su brže, sigurnije, čišće,

udobnije, ekonomski isplativije i ekološki učinkovitije.

Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju električne energije.

Elektrovučne podstanice raspoređene su duž elektrificiranih pruga. Napajaju se električnom

energijom iz elektroprivredne mreže preko napojnih dalekovoda. Napojni dalekovod je

visokonaponski nadzemni elektroenergetski vod koji sadrži sve dijelove za nadzemno vođenje

provodnika koji prenose električnu energiju. Visokonaponsko razvodno postrojenje

omogućava razvođenje električne energije iz elektroprivredne mreže ka električnoj podstanici.

Transformacija električne energije obuhvata pretvaranje trofaznog napona elektroprivredne

mreže u odgovarajući naponski sistem elektrificirane pruge. Kod svih sistema napon se

snižava pomoću transformatora. Elektrovučne podstanice napajaju sisteme za napajanje vozila

preko napojnih vodova.

Zavisno od sistema električne vuče, u EVP nalaze se odgovarajući pretvarači električne

energije: transformatori, obrtni pretvarači i statički pretvarači. Osnovna pretvaračka jedinica

može biti samo transformator ili kombinacija transformatora i pretvarača. Za određivanje

broja osnovnih pretvaračkih jedinica važe dva principa.. Druga osnovna jedinica služi i kao

rezerva u slučaju neispravnosti prve.

U elektrovučnim podstanicama nalaze se zaštitni, rasklopni i mijerni aparati koji su povezani

sa sistemom za daljinsko upravljanje.

3

2.KONTAKTNA MREŽA

Kontaktna mreža predstavlja stabilno postrojenje električne vuče namenjeno za neprekidno i

kvalitetno napajanje električnih vučnih vozila električnom energijom pri svim brzinama i u

svim vremenskim uslovima. Veza kontaktne mreže sa elektrovučnim podstanicama ostvaruje

se napojnim vodovima. Kontaktna mreža je relativno složen i skup objekat. Najveći dio svih

investicija za izgradnju stabilnih postrojenja se odnosi upravo na izgradnju kontaktne mreže.

Kontaktna mreža je postrojenje koje nema nikakvu rezervu u pogledu instalacija pa se zato

ona mora pažljivo projektovati, izgraditi i održavati da bi njena eksploatacija mogla da se

bezbjedno obavlja.

Napajanje vozila može se ostvariti preko provodnika koji se nalaze iznad kolosjeka, u osi

kolosjeka, ili preko provodnika koji se nalaze pored šina na kojima se vozilo kreće. U prvom

slučaju, radi se o vazdušnim provodnicima, obješenim na određenim rastojanjima za utvrđene

nosače. U drugom slučaju, reč je o tzv. trećoj šini, provodniku od profilisanog gvozđa po

kome klizi specijalni klizač koji služi za prihvatanje struje1.

Da bi kontaktna mreža omogućila sigurno i kvalitetno

napajanje vozila električnom energijom, od presudnog

je značaja ostvariti funkcionalnu cjelinu kontaktni vod

– pantograf. Radne karakteristike ovih sklopova

moraju biti dobro usaglašene i konstrukciono da

ispunjavaju zadate vučne zahtjeve.

1 Vojislav S. Matić, „Kontaktna mreža“, Beograd 1982.

4

2.1.Opšte karakteristike kontaktne mreže

Bez obzira na način izvođenja, kontaktne mreže treba da predstavljaju kvalitetnu cjelinu, kako

u električnom tako u mehaničkom smislu. Pa prema tome razlikujemo dvije vrste osobina

kontaktne mreže: električne karakteristike i mehaničke karakteristike.

2.1.1.Električne karakteristike

Kontaktne mreže obezbeđuju prenos struje potrebne lokomotivama. One treba da budu

sačinjene od žica ili užadi velike provodljivosti, da ne bi došlo do znatnijih padova napona.

Ukupan presjek jednog voznog voda izračunava se prema odstojanju podstanica, obimu

saobraćaja, profilu pruge i dozvoljenim padovima napona. On se uglavnom izražava

odgovarajućim ukupnim presjekom bakra.

Kod monofaznog sistema, ovaj ukupni normalni presjek iznosi 150 mm2. On iznosi 300 mm2

kod jednosmjernog sistema 3 000 V, a od 400 do 800 mm2 kod jednosmjernog sistema 1 500

V. Kod monofaznog sistema prisustvo nosećeg užeta, koje je neophodno iz mehaničkih

razloga, ima za cilj da se smanji ukupna impedansa (odnosno padovi napona); impedansa

jednog provodnika u stvari je veća od impedanse grupe noseće uže – kontaktni provodnik

istog ekvivalentnog presjeka.

2.1.2.Mehaničke karakteristike

Kontaktne mreže treba da budu otporne prema svim normalnim silama kojima mogu biti

izložene održavajući povoljan kaeficijent sigurnosti. Treba riješiti jedan posebno važan

problem: to je problem klizanja pantografa po kontaktnom provodniku, koje treba da se vrši

neprekidno, i da ne izaziva pretjeranu deforrnaciju kontaktne mreže.

Pod pritiskorn pantografa, ona se u stvari podiže zavisno od svoje elastičnosti. Ova

deformacija je znatnija između dvije tačke vješanja, mnogo je manja u samim tačkama

vješanja gdje je elastičnost ograničena. Pantograf se pokreće vertikalno, gore - dole, ponekad

sa velikom amplitudom, pa se ova kretanja mogu eventualno kombinavati sa sopstvenim

oscilacljama voznog voda.

Dakle, potrebno je da elastičnost voznog voda bude što više postojan i to pri svim brzinama.

5

3.OSNOVNI DIJELOVI POSTROJENJA KM

Kontaktna mreža kao dio stabilnih postrojenja električne vuče ima zadatak da omogući prenos

električne energije od elektrovučne podstanice do pantografa elektrovučnog vozila. Da bi taj

zadatak bio i ostvaren kontaktnu mrežu čine prema osnovnoj podjeli:

Noseća konstrukcija i tu spadaju temelji i stubovi

Oprema koju čine vozni vod, povratni vod i uzemljenje

3.1.Električno razdvajanje elektrificiranih od neelektrificiranih kolosjeka

Električno razdvajanje elektrificiranih od neelektrificiranih kolosjeka vrši se u slučajevima

kada je nepoželjno prenositi šinama potencijal sa željezničkog zemljišta na neželjezničko. To

se u prvom redu misli na zemljište hemijske industrije, rafinerije nafte sa skladištima i ostala

zemljišta gdje se nalazi lahko zapaljivi materijal.

U ovakvim slučajevima se odmah iza skretnice, kojom se elektrificirani kolosjek odvaja od

neelektrificiranog kolosjeka, ako ga treba razdvojiti u električnom pogledu, postavljaju

izolovani šinski sastavi koji sprečavaju proticanje povratnih vučnih struja po šinama

neelektrificiranog kolosjeka a time i stvaranje potencijalne razlike između njih i okolnog

zemljišta.

3.2.Povratni vod elektrovučne podstanice

To je električna veza između uzemljenog namotaja transformatora u elektrovučnoj podstanici

25 kV i povratnog voda kontaktne mreže. Povratni vod elektrovučne podstanice može biti

nadzemni ili kablovski. Nadzemni povratni vod elektrovučne podstanice se izvodi sa

bakarnim užetom nazivnog presjeka 150 mm2, dok se kablovski povratni vod izvodi

podzemnim kablom nazivnog presjeka 185 mm2 i zolacioni nivo kabla je 1000 V. Po jednoj

elektrovučnoj podstanici postavljaju se najmanje dva kabla ili dva nadzemna provodnika.

6

Uzemljenje uređaja, aparata i ostalih dijelova električnih postrojenja koji su pod naponom,

igra važnu ulogu, jer od njihovog kvalitetnog izvođenja i održavanja zavisi kako bezbjednost

ljudi koji rukuju tim postrojenjima ili se nalaze u njihovoj neposrednoj blizini, tako i

bezbjednostima materijala u njima2.

Osnovni ciljevi uzemljenja kontaktne mreže su:

obezbjeđenje sigurnosti osoblja koje sa tim uređajima dolazi u dodir;

zaštita materijala i

poboljšanje kvaliteta rada pogona.

Sastavni dijelovi uzemljenja su:

uzemljivač, šine i povratni vod ili posebni uzemljivač, čija je namjena da ostvari vezu

sa zemljom i odvodi struju zemljospoja;

uzemljivački vodovi, koji spajaju sa uzemljivačem one dijelove postrojenja KM koje

treba uzemljiti.

4.ODRŽAVANJE KONTAKTNE MREŽE

2 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.

7

Održavanju kontaktne mreže se mora posvetiti izuzetna pažnja, kako u periodu planiranja

investicija za elektrifikaciju pruga, pripreme organizacije održavanja, tako i u toku

eksploatacije kontaktne mreže. Sama organizacija održavanja je složen problem i zahtijeva

temeljan i studiozan rad.

4.1. Organizacija održavanja kontaktne mreže

Organizacija održavanja kontaktne mreže zavisi od predviđene tehnologije održavanja.

Uglavnom se na osnovu ovoga može izvršiti podjela održavanja kontaktne mreže na:

tekuće (plansko) održavanje,

hitne intervencije i

investiciono održavanje.

Sama organizacija održavanja mora da bude postavljena tako da se u jednom vučnom regionu

koordinira rad svih ekipa, koje rade na održavanju kontaktne mreže.3

4.2.Tekuće (plansko) održavanje kontaktne mreže

Pod tekućim (planskim) održavanjem kontaktne mreže podrazumjeva se:

ophodnja i osmatranje kontaktne mreže i

planiranje radova na bazi osmatranja kontaktne mreže.

5.ENERGETSKA POSTROJENJA

5.1.Značaj energije

3 Doc. dr. Nedžad Branković, „Infrastruktura željezničkoh saobraćaja – skripta“, Sarajevo 2010.

8

Energija je ključni faktor koji treba da održi ravnotežu na Zemlji i koja treba da omogući

ljudima opstanak i što lagodniji život.Veliki je porast u potražnji za električnom energijom u

svijetu i taj trend će se nastaviti u sljedećih 20 godina.

Današnje potrebe za energijom čovječanstvo uglavnom pokriva sagorijevanjem fosilnih

goriva.U cilju produženja trajanja rezervi fosilnih energenata, tzv. iscrpnih izvora energije,sve

su više u upotrebi obnovljivi izvori energije.

5.2.Klasifikacija energije

Izvori energije u prirodi mogu biti:

1.konvencionalni ili neobnovljivi

2.nekonvencionalni ili obnovljivi4

U konvencionalne izvore energije spadaju:

Drvo

ugalj,

sirova nafta i

zemni gas (fosilna goriva),

vodne snage (potencijalna energija vodotoka),

nuklearna goriva (uran i torij) i

vrući - topli izvori.

U nekonvencionalne izvore energije spadaju:

energija vode,

energija vjetra,

sunčeva energija,

energija gravitacionog polja,

energija biomase,

energija plime i oseke,

energija vodenih valova i

geotermalna energija.

6. ELEKTROVUČNE PODSTANICE

4 Doc. Dr. Nedžad Branković “Infrastruktura željezničkog saobraćaja”,Sarajevo 2010.

9

Osnovne elemente za napajanje električnih vozila električnom energijom čine stabilna

postrojenja električne vuče.Njih u prvom redu predstavljaju elektrovučne podstanice i

kontaktna mreža.

Elektrovučne podstanice su postrojenja koja preuzimaju električnu energiju sa

visokonaponskog energetskog prenosnog sistema elektroprivrede i putem kontaktne mreže je

prenose do elektrovučnih vozila na željeznici.5

Elektrovučna podstanica je elektroenergetsko postrojenje u kojem se naizmjenična struja iz

elektroprivredne mreže transformiše u onu vrstu struje,napona i frekvencije koja se u skladu

sa primjenjenim sistemom električne vuče koristi u električnom vozilu.

6.1. Elektrovučne podstanice jednofaznog sistema 25 kV 50 Hz

5 Doc.dr. Nedžad Brankovi,“Infrastruktura željezničkog saobraaja“,Sarajevo 2010.

10

To je elektroenergetsko postrojenje u kojem se naizmjenična struja napona 110 kV iz

elektroprivrede transformiše u naizmjeničnu struju napona 25 kV i frekvencije 50 Hz radi

napajanja kontaktne mreže.6

Raspored elektrovučnih podstanica se određuje na osnovu tehnološko-ekonomskih

proračuna,vezanih za sljedeće parametre:

uzdužni profil pruge

gustina saobraćaja

način i mogućnost priključka na mrežu elektroprivrede i eventualni troškovi

investiranja u periodu eksploatacije

6.2.Napojni dalekovodi

Izbor i napajanje elektrovučnih podstanica i njihov priključak na mrežu elektroprivrede zavisi

od sljedećih parametara:

od mjesta lokacije elektrovučne podstanice a vezano za parametre elektrovučnog

proračuna dotične pruge

od mjesta mogućeg priključka elektrovučne podstanice na elektroenergetsku mrežu

elektroprivrede

Na željeznicama BiH i u regionu primjenjuju se tri načina priključka elektrovučne podstanice

na elektroenergetska postrojenja elektroprivrede:

1. prvi način tzv. „ULAZ-IZLAZ“, napajanje se vrši preko trofaznog dalekovoda

napona 110 kV,između dva razvodna postrojenja elektroprivrede koji se

napajaju iz posebnih izvora.

6 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

11

Elektrovučna podstanica se napaja preko sabirnice na koju su priključena dva trofazna

dalekovoda.Dalekovodi se vode na posebnim stubovima od rasklopnog postrojenja

elektroprivrede do trofaznih sabirnica koje se nalaze u krugu elektrovučne podstanice.Od

trofaznih sabirnica vode se dvije iste faze na elektrovučni transformator 110/25 kV.

Dijelovi polja kroz koja struja prolazi na svom putu do visokonaponske mreže do napojnog

voda kontaktne mreže:

dalekovodno polje

trafo polje

spojno polje

mjerno polje

napojni vodovi

12

2. drugi način napajanja elektrovučne postanice je preko dva trofazna dalekovoda

iz dva različita rasklopna postrojenja elektroprivrede ili iz jednog rasklopnog

postrojenja koje ima najmanje dvostrano napajanje

Na dvofazne sabirnice priključeni su elektrovučni transformatori.Od razvodnog postrojenja

elektroprivrede pa do elektrovučne podstanice vode se po pravilu dva dvofazna dalekovoda na

posebnim stubovima.Kada je ovakav način izvođenja teško ostvariv mogu se oba dalekovoda

voditi na istim stubovima,pri čemu se konstrukcijom stubova i rasporedom provodnika mora

obezbijediti maksimalna sigurnost.

3. treći način napajanja elekrovučnih podstanica je neposrednim priključkom na

sabirnicu 110 kV razvodnog postrojenja elektroprivrede koje ima najmanje

dvostrano napajanje.

U slučaju da u razvodnom postrojenju postoje dva sistema sabirnica,elektrovučna podstanica

se priključuje na oba sistema.

13

6.3.Oprema elektorvučne podstanice

Energetski transformator je osnovni elemant elektrovučne podstanice.7Obično se u

elektrovučnoj podstanici nalaze dva transformatora od kojih je jedan uvijek rezerva.Za

određivanje vrijednosti snage transformatora kombinuju se sljedeća dva principa:

snaga transformatora je veća od snage koja je potrebna za predviđeni obim saobraćaja

tj. višak snage služi kao rezerva

posebna jedinica transformatora koja služi kao rezerva

Osnovni sastavni dijelovi transformatora su:

1. jezgro transformatora je izvedeno u obliku dva stuba od visoko legiranog

trnsformatorskog lima debljine 3 mm.

2. namotaji transformator,primarni i sekundarni od elektrolitičkog bakra,izolovani

papirom i namotani koncentrično na oba stuba jezgra

3. kotao transformatora čini postolje na točkovima,omotač od čeličnih rebrastih

limova,poklopac na kojem su smješteni izolatori,konzervator i druga oprema.

7Doc.dr. Nedžad Branković,”Infrastruktura željezničkog saobraćaja”,Sarajevo 2010.

14

Na transformatoru se nalaze i drugi važni elementi i oprema kao što su:

1. relej

2. kontaktni termometar

3. strujni transformator za zaštitu od proboja na masu

4. sušionik vazduha

5. otovr za ispuštanje i uzimanje uzoraka ulja

6. pokretno postolje na točkovima

Regulacija napona vrši se metodom promjene prenosnog odnosa na primaru iz razloga što

kroz primarni namotaj teče manja struja.U suprotnom veća struja na sekundaru mogla bi da

uzrokuje parcijalna pražnjenja i lukove prilikom prespajanja namota.Ovo se izvodi sa većim

brojem odvojaka na primaru transformatora i sa odgovarajućim pogonom koji omogućava

biranje željenog odvojka vezano prema potrebnoj vidini napona a zavisi od opterećenja.

6.3.1. Dalekovodno polje

Ulazni rastavljač napona 110 kV struje 1250 A služi za povezivanje napojnih dalekovoda sa

sabirnicama 110 kV.Rastavljač ima i nož za uzemljenje a rukovanje može biti ručno i

daljinskim putem motornog pogona.Obično je daljinsko upravljanje za noževe polova,dok je

noć uzemljenja sa ručnim pogonom i blokadom.

Sabirnice su obično izvedene od bakarnog užeta presjeka 150 mm2 razvučenih između prečki

portala preko izolatorskih lanaca nazivnog napona 110 kV.

6.3.2. Transformatorsko polje

U transformatorsko polje spadaju:

dva rastavljača

prekidač

dva odvodnika prenapona

učinski transformator

15

Postrojenje 25 kV obično je smješteno u zgradi elektrovučne podstanice.Zgrada je obično

podjeljena na red prostorija u koje je smještena oprema za: postrojenje 25 kV,komandna

tabla,ispravljači,akumulatorske baterije i sastavni čvor.

Oprema za postrojenje 25 kV je smještena u posebne ćelije i sastoji se od sljedećih elemenata:

malouljni jednopolni prekidač 25 kV,630 A,435 MVA

rastavljači 25 kV,630 A

jednopolni strujni transformator 25 kV,2x300/5/5 A,60 VA

naponski mjerni transformator 25/0,1 kV

kućni transformator 25/0.22 kV,4 A,30-50 Kva

sabirnice sa priključcima za uređaje

U prostoriji za komandovanje smješten je komandni ram na kome je ugrađena komandna

tabla,relej zaštite i signalizacija i mjerna garnitura električne energije te ormar za daljinsko

upravljanje.

6.3.3. Mjerno polje

Mjernu grupu za mjerenje električne energije i vršnog opterećenja u elektrovučnoj podstanici

sačinjavaju:

brojila aktivne energije

brojila reaktivne energije

sumarno brojilo aktivne energije

sumarno brojilo reaktivne energije

uređaj za registrovanje opterećenja

uklopni sat

U novije vrijeme se u praksi koriste takozvana multifunkcijska brojila u kojem su integrisana

sva mjerenja sa mogučnošću daljinskog očitanja8.Obzirom na tarifsku politiku Elektroprivrede

primarna su ona mjerenja za koja se željeznici ispostavljaju mjesečne fakture a to su aktivna

energija,reaktivna energija i vršna snaga.

8 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

16

Uzemljenje elektrovučne podstanice izvedeno je obično kao spoljno u obliku mrežastog

uzemljivača od bakarnog užeta 70 mm2. Sve noseće konstrukcije visokog napona priključeni

su na uzemljivačku mrežu.Uzemljivačka mreža je preko uzemljivača i povratnog voda EVP-a

spojena za šinu povratni vod kontaktne mreže.

Postrojenje za sekcionisanje je rasklopno energetsko postrojenje koje služi za električno

razdvajanje i spajanje pojedinih sekcija kontaktne mreže monofaznog sistema 25 kV 50 Hz.

Postrojenje za sekcionisanje se obično izvodi kao zidani objekat u koji se smješta rasklopna

oprema.

17

6.4. Elektroenergetski sistem Željeznica Bosne i Hercegovine

Prema Ugovoru Elektroprivrede i Željeznice mjesto i isporuke električne energije su

elektrovučne podstanice 110/25 kV na nominalnom naponu 110 kV.One su locirane uz prugu

i posjednute su stručnim ljudima željeznica.U Bosni i Hercegovini ima 14 elektrovučnih

podstanica i to

Čapljina – Bosanski Šamac – 8 EVP

Doboj – Bosanski Novi – 4 EVP

Bosanski Novi –Martin Brod – 2 EVP

18

7.ZAŠTITA RADNIKA KOJI RADE NA IZGRADNJI,REKONSTRUKCIJI I ODRŽAVANJU KONTAKTNE MREŽE I ENERGETSKIH POSTROJENJA

7.1. Izvori opasnosti

S obzirom da kontaktna mreža i elektroenergetska postrojenja vuče čine kompleks uređaja i

postrojenja visokog napona locirana duž pruge i pružnih postrojenja,ona za radnike koji rade

na njihovom održavanju i izgradnji novih i rekonstrukciji postojećih predstavljaju potencijalni

izvor opasnosti.

Izvori opasnosti mogu da budu:

od mehaničkih uticaja

od atmosferskih uticaja

od elektromagnetnih i elektrostatičkih uticaja

od galvanskih uticaja.

Izraziti izvori opasnosti su:

noseće konstrukcije

oprema za vješanje kontaktnog voda

kontaktni vod

obilazni i napojni vod.

7.2. Izvori opasnosti od mehaničkih uticaja

7.2.1. Noseće konstrukcije kao izvori opasnosti

Noseće konstrukcije su raspoređene duž pruge i u stanicama na odstojanju od ose kolosjeka

od 2,2 m do 3 m.Visina iznadi GIŠ-a je od 7,5 do 10 m,a kod gipkih portala lančastog

kontaktnog voda i do 20 m.9

Rad radnika na nosećim konstrukcijama obavlja se na visinama većim od 5 m,u većini

slučajeva na samoj nosećoj konstrukciji,a rjeđe korištenjem šinskog vozila sa platformom ili

drugog pomoćnog sredstva.

Rad se obavlja sa slobodnim položajem ruku radnika,bilo pri montaži pričvrsnika

konzole,kompleta konzole,opreme za vješanje obilaznog i napojnog voda,pričvršćenja prećke

krutih portala,užadi gipkog portala,rastavljača i dr.9 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

19

Sama radna operacija postavljanja noseće konstrukcije u otvor temelja može da bude izvor

opasnosti.Mala nesmotrenost radnika pri vezivanju konstrukcije o uže dizalice ili pri

prihvatanju konstrukcije i vođenju iste do otvora temelja,može da bude uzročnik i teže

povrede radnika.

7.2.2. Oprema za vješanje kontaktnog voda kao izvor opasnosti

Oprema za vješanje je sklop pogodno izabranih elemenata,koja se pričvršćuje na noseću

konstrukciju ili na svod tunela.Ovaj sklop se,u zavisnosti od primjenjene tehnologije

montaže,na mjesto pričvršćenja podiže sa zemlje pomoću koturače ili se montaža obavlja

korištenjem platforme radnog vozila.

Lančanica i poprečna ušad gipkih portala služe za nošenje kontaktnog voda,kao i ostale

opreme u stanicama.I ona može da bude izvor opasnosti,kako pri montaži,kod izgradnje nove

kontaktne mreže,tako i pri redovnom održavanju u eksploataciji,s obzirom da su užad

raspoređena na visini od 6 do 20 m,pri čemu se često rad odvija tako da radnik stoji na užetu i

rukama obavlja radne operacije.

7.2.3. Kontaktni vod kao izvor opasnosti

Kontaktni vod je ovješen u tačkama vješanja na visini od 5,02 do 6,9 m,pri čemu je kontaktni

vod raspoređen,kod pruge u pravcu naizmjenično kao i od stuba,dok kod pruge u krivini na

vanjsku stranu krivine.

Pri radu na kontaktnom vodu mogući izvori opasnosti su:otpuštanje zategnutog kontaktnog

voda na vanjsku ili unutrašnju stranu krivine;otpuštanje kontaktnog voda pri zatezanju u

tačkama zatezanja,kidanje kontaktnog voda ili dijelova kontaktnog voda,pad elemenata za

pričvršćavanje kontaktnog voda,kidanje uređaja za automatsko zatezanje kontaktnog voda i

dr.Na kontaktnom vodu istovremeno radi ekipa radnika.Rad se odvija u zavisnosti od radnih

operacija:sa platforme radnog voza ili korištenjem pokretnih ljestvi kod montaže vješaljki i

strujnih veza.

20

7.2.4. Obilazni i napojni vod kao izvor opasnosti

Montiraju se preko potpornog ili na viseći izolator,koji se vješa na prećku portala ili na noseći

stub obilaznog voda,na visini od preko 10 m.Pri radu na montaži ili kod redovnog održavanja

radnik se nalazi na toj visini u stojećem položaju sa nogama na prećki portala.Sam položaj

radnika i rad na visini su izvor opasnosti.10

7.2.5.Uzemljenje i povratni vod kao izvor opasnosti

S obzirom da su zemljovodna užad kao i elementi povratnog voda vezani za prugu i

kolosiječni trak,rad radnika koji rade na održavanju ovih elemenata je povezan sa nizom

opasnosti,npr.;

1. nalijetanje voza

2. izbacivanje predmeta iz voza

3. udar elemenata tucaničkog zastora i dr.

Uzemljenje uređaja, aparata i ostalih dijelova električnih postrojenja koji su pod naponom,

igra važnu ulogu, jer od njihovog kvalitetnog izvođenja i održavanja zavisi kako bezbjednost

10 Doc.dr.Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

21

ljudi koji rukuju tim postrojenjima ili se nalaze u njihovoj neposrednoj blizini, tako i

bezbjednostima materijala u njima11.

Elektrificirane pruge mogu biti i sa neizolovanim šinama u dva slučaja i to:

na pruzi gdje se ne registruje zauzetost kolosjeka,

na pruzi gdje se zauzetost kolosjeka registruje putem brojača osovina.

Na kolosjecima bez ikakvih uređaja za kontrolu zauzetosti obje šine se primjenjuju kao

povratni vod vučne struje na kontaktnoj mreži12.

7.2.6. Mjere zaštite radnika

Osnovni oblik zaštite radnika pri radovima vezanim za dodirivanje dijelova isključenog

kontaktnog voda jeste uzemljenje isključenog kontaktnog voda.

Uzemljenje se izvodi motkom za uzemljenje pri čemu se postiže zaštita radnika od

eventualnog dolaska pod uticaj indukovanog napona u isključenom vodu od

elektromagnetnog i elektrostatičkog uticaja.

11 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.12 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.

22

Na prugama elektrificiranim monofaznim sistemom električne vuče 25 kV 50 Hz potpunu

zaštitu pruža uzemljenje motkom za uzemljenje u dvjema tačkama neposredno blizu mjesta

rada radnika na kontaktnom mreži.Ovako postavljenje motke za uzemljenje štite radnike od

slučajnog dolaska pod opasan napon i isključuju mogućnost pojave napona u dijelu između

dvije motke za uzemljenje.

7.2.7.Sredstva zaštite pri radu na kontaktnoj mreži

Zakonom o zaštiti na radu predviđena su radna mjesta,uslovi i način na koji se moraju

koristitisredstva za zaštitu radnika pri obavljanju nadređenih dužnosti i te odredbe su

obavezujuće.

Općenito sredstva lične zaštite na radu moraju da zadovolje sljedee uslove:

1. Da radnika u cjelini uspješno zaštiti od određene štetnosti ili da zaštiti dio

njegovog tijela za koji je sredstvo zaštite namjenjeno,odnosno da štetnost

svede na dozvoljenu mjeru;

2. Da bude tako konstruisano i proizvedeno da radniku ne pričinjava

nedozvoljene dodatne napore pri upotrebi ili otežava njegov normalan rad;

3. Da po kvalitetu i dužini trajanja odgovara uslovima koje je proizvođać dao uz

njegovu isporuku.

U djelatnosti proizvodnje održavanjai servisiranja elektroenergetskih postrojenja i postrojenja

kontaktne mreže definisana su kao obavezna sljedeća sredstva lične zaštite:

1. Zaštitni šljem

2. Zaštitne gumene rukavice za električare

3. Zaštitne elektroizolacione čizme

4. Sredstva za ličnu zaštitu tijela

5. Sredstva za zaštitu od pada sa visine

6. Motka za uzemljenje

23

7.2.8. Motka za uzemljenje

Motka za uzemljenje može se sa sigurnošću smatrati zaštitnim sredstvom primarne zaštite

pored ugrađene opreme u postrojenjima koja u tu svrhu služi i isključenog napona u

kontaktnim vodovima.

Tehničkim uslovima propisano je da je motka za uzemljenje stabilnih postrojenja električne

vuče zaštitno sredstvo koje zajedno sa svojim priborom služi za obezbjeđenje radnika i

garantuje njihov bezbjedan rad pri radovima na održavanju kontaktne mreže i energetskih

postrojenja električne vuče,kao i pri drugim radovima koji se obavljaju u blizini kontaktne

mreže.

Motku za uzemljenje čine sljedeći elementi:

1. stezna glava

2. tijelo motke

3. uže za uzemljenje i izjednačavanje potencijala

4. stezaljke za šine

5. signalna zastavica

24

8.ZAKLJUČAK

Kako bi se osiguralo i obezbijedilo redovno odvijanje željezničkog saobraćaja po

građevinskoj infrastrukturi potreban je niz postrojenja,uređaja i opreme koji se ugrađuju na i

oko željezničke pruge.

Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju električne energije.

Elektrovučne podstanice raspoređene su duž elektrificiranih pruga. Napajaju se električnom

energijom iz elektroprivredne mreže preko napojnih dalekovoda.

Kako bi se osiguralo i obezbijedilo redovno odvijanje željezničkog saobraćaja po

građevinskoj infrastrukturi potreban je niz postrojenja,uređaja i opremekoji se ugrađuju na i

oko željezničke pruge. Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju

električne energije.

Transformacija električne energije obuhvata pretvaranje trofaznog napona elektroprivredne mreže

u odgovarajući naponski sistem elektrificirane pruge. Kod svih sistema napon se snižava pomoću

transformatora. Elektrovučne podstanice napajaju sisteme za napajanje vozila preko napojnih

vodova.

Sve ovo obuhvaćeno je u seminarskom radu koji daje jasan i slikovit prikaz dešavanja na i

oko pruge prilikom kretanja željezničke kompozicije. Ovo jeste jedna opširna tema koja je

ukratko i eksplicitno objašnjena u ovom seminarskom radu, nadamo se da ste uspjeli shvatiti

važnost kontaktne mreže i elektroenergetskih postrojenja za sami željeznički saobraćaj.

25

9.LITERATURA

1. Doc. dr. Nedžad Branković, „Infrastruktura željezničkoh saobraćaja – skripta“, Sarajevo 2010.

2. „Kontaktna mreža monofaznog sistem 25 kV-50Hz“, Beograd 1971.

3. Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.

4. Vojislav S. Matić, „Kontaktna mreža“, Beograd 1982.

26