ตารางสอน

Phylum จานวนครงทสอน หมายเหต

Porifera

Cnidaria 2 16-18 ขอ

Annelida 1 8-9 ขอ

2 16-18 ขอ

Phylum Porifera

- ฟองนา เปนสตวหลายเซลลชนตาสด

- ลาตวมรพรน (porus = ร + ferre = ม)

- ไมมเนอเยอทแทจรง, ไมมการประสานการทางานระหวางเซลล

- ไมม nervous system และ sense organ

- สวนใหญรปรางแบบไมมสมมาตร (asymmetry)

- ตวออนเคลอนทได ตวเตมวยเกาะอยกบท

- ปจจบนพบมากกวา 8,500 ชนด สวนใหญพบอาศยในทะเล

ในนาจดพบมากกวา 200 ชนด

Phylum Porifera

• ฟองนาทมโครงสรางแบบงายทสด จะเปนทรงกระบอกกลวง

• ชองนาเขาเรยกวา ostia, ชองนาออกเรยกวา osculum• เซลลยงไมม basement membrane และไมมการ

ประสานการทางานระหวางเซลล

• ฟองนา มการจดเรยงเซลลได 2 ชน (ยงไมเปนเนอเยอ)• ชนของเซลลทง 2 ชนคอ

1. Pinacoderm2. Choanoderm

(3. Mesohyl หรอ mesenchyme)

water flow spongocoel

Pinacoderm

• ประกอบดวยเซลล Pinacocyte เรยงตอกนเพอ

ปกคลมเปนชนผวดานนอก

• Pinacocyte บางเซลลเปลยนแปลงเปนเซลล

ทรงกระบอกทมชองทะลผานกลางเซลล เรยกเซลลนวา

Porocyte ทาหนาทเปนทางนาเขา

• Ostia คอตาแหนงของชองทเปดใหนาเขา

Choanoderm

• ประกอบดวยเซลล Choanocyte เรยงตวชนเดยว

ดานในชองกลางลาตว (spongocoel) • เซลลม flagellum โบกใหนาผานเขามาในชองกลางตว

• เกยวของกบการจบกนอาหาร

• Osculum คอชองทเปดใหนาออก

Choanocyte (collar cell)• เปนเซลลสาคญทสดของฟองนา

• ดานหนงของเซลลฝงอยใน mesohyl ดานตรงขาม ม flagellum อยภายในปลอก (collar)

• Collar เกดจากแขนงไซโตพลาซมทยนไปขางหนา และ มแขนงเชอมดานขางเรยกวา microvilli

• ตวปลอกคลายตะแกรงกรองอาหารจากการ โบก flagellum โดยดงนาใหผานเขามาในปลอก

• อาหารผานเขาเซลลโดยตวเซลลโอบอาหาร เกดถงอาหารภายในเซลล อาจยอยภายในเซลลโดยตรง หรอสงอาหารตอให amoebocyte ยอย

choanocyteamoebocyte

mesohyl

Mesohyl (Mesenchyme)

• ประกอบดวยสารคลายวนประเภท gelatin แทรกอย

ระหวางชน pinacoderm และ ชน choanoderm• พบเซลลพเศษทเรยกวา Amoebocyte เคลอนทอย

• Amoebocyte ทาหนาทหลายประการเชน ยอยอาหาร

สรางเซลลสบพนธ สรางโครงสรางคาจนรางกาย

• Amoebocyte เปนเซลลทมรปรางและการเคลอนท

แบบอมบา

• มหนาทตางๆหลายอยาง เชน

1. chromocyte เปนเซลลมรงควตถอย

2. thesocyte สะสมอาหาร

3. archeocyte สรางเซลลสบพนธ

4. sclerocyte สรางโครงรางชนด spicule5. spongocyte สรางโครงรางชนด spongin

โครงราง (Skeleton)• โครงรางของฟองนาทาหนาทคาจนฟองนาใหคงรป ทางเดน

นาไมหดแฟบลง

• โ ค ร ง ร า ง ข อ ง ฟ อ ง น า ถ อ เ ป น โ ค ร ง ร า ง ภ า ย ใ น

(endoskeleton)• ม 2 ชนดคอ

– Spicule (ขวาก) แทงแขง อาจเปนสาร CaCO3 หรอ silica มรปรางหลายแบบ เกดในชน mesohyl

– Spongin เปนสารพวก scleroprotein สานกน

อยในชน mesohyl มความเหนยวและนม

20

ระบบหมนเวยนนาของฟองนา

• พฒนาการรปรางของฟองนา เกดขน เ พอเ พมพนท ใหchoanocyte ซงมหนาทในการกนอาหารใหมากขน

• การหมนเวยนนาผานไปเขาในตว ทาใหเกดโครงสราง 3 แบบ

1. Asconoid type พบใน 2 สกล คอ Leucosolenia และ Clathrina

นา ostia spongocoel osculum

Asconoid type

Ostium

SpongocoelOsculum

Ostium Spongocoel Osculum

Leucosolenia

2. Syconoid type ม 2 แบบคอ

2.1 Simple syconoid- เกดจากผนงตวแบบ asconoid โปงออกโดยรอบ

เกดเปนแขนงจานวนมากรอบผนงเดม; choanocyte มาบอยในแขนง (radial canal) เหลานแทน

- Sycon มเยอบางๆยดเชอมปลาย chamber และ

มรใหนาผาน

นา incurrent canal prosopyleapopyle radial canal

spongocoel osculum

Syconoid Sponge

Sycon

26

(Radial canal

Radial chamber

Choanocyte canal

Choanocyte chamber

Flagellated canalFlagellated chamber)

prosopyle

Choanocyte

2. Syconoid type2.2 Complex syconoid- ฟองนาสกล Grantia ม dermal tissue เกดจาก pinacocyte และ mesohyl ทปลาย

chamber ขยายออกมาเชอมกน และม dermal pore ใหนาผานเขามายง incurrent canal

นา dermal pore incurrent canal radial canal prosopyle

apopyle spongocoelosculum

3. Leuconoid type- พบไดในฟองนาทวไป ฟองนาสวนใหญจะมทางเดนนา

แบบน โดยเฉพาะฟองนาทมขนาดใหญ

- เปนทางเดนนาทมพฒนาการดทสด แขนง radial canal มการโปงออกโดยรอบ เกดเปนแขนงเลกๆรอบ

แขนงเดม และ choanocyte บอยในแขนงเลกน

- spongocoel ลดขนาดลงเปน excurr. canal นา dermal pore incurrent canal

radial canal prosopyle apopyle excurrent canal

osculum

Leuconoid Sponge

Radialcanal

Osculum

Incurrent canal

Excurrent canal

Dermal poreProsopyle

Apopyle

สรปแผนผงการหมนเวยนนา

1. Asconoid typeostium spongocoel osculum

2. Syconoid typeincurrent canal prosopyle radial canal

osculum spongocoel apopyle

3. Leuconoid typedermal pore incurr. canal prosopyle radial canal

osculum excurrent canal apopyle

(dermal pore)(Grantia)

โภชนาการ

• ฟองนา เปน filter feeder กนอาหารโดยการกรอง คอคดแยกแบคทเรยและสารอนทรยทลอยในนาได

• กรองอาหารโดยการใชรเลกๆตามผนงตว ซงอาหารทมขนาดเลกเทานนจงจะผานเขาไปได

• เมออาหารผานไปถง choanocyte จะถกดกใหตดกบผวของปลอกคอ (collar)

• ปลอกคอ ประกอบดวยเสนใยละเอยดสานกนอย และนาจะ ไหลผานแทรกระหวางเสนใยน

• อนภาคทถกดกไว จะผานไปยงฐานของปลอกคอ และถกเซลลลาเลยงเขาสเซลล

โภชนาการ

• เกด food vacuole ภายในเซลล รวมทงมการ ดดซบเกลอของซลกาและแคลเซยมขณะทนาผานเขามา

• amoebocyte, porocyte หรอแมแต pinacocyte ตางกสามารถกนอาหารได

• การยอยอาหารเกดในถงอาหาร สารอาหารจากการยอย จะซมผานผนงของถงอาหารออกมาเชนเดยวกบโพรโตซว

โภชนาการ

• ฟองนาทม choanocyte ขนาดใหญ เชน ฟองนาสกล

Sycon, Grantia จะมการยอยอาหารในเซลล

• แตฟองนาสวนใหญ เซลลทกนอาหารจะไมยอยอาหาร แตจะ

สงผานไปให amoebocyte ทาหนาทยอยอาหาร

• อมโบไซตจะเคลอนทในชน mesohyl และนาเอาอาหารไป

ยงเซลลตางๆ เชน เซลลททาหนาทสะสมอาหาร เซลลทจะ

พฒนาเพอการสบพนธ เซลลททาหนาทสรางโครงรางของ

ฟองนา เปนตน

การสบพนธ

• ฟองนาสามารถสบพนธไดทงแบบอาศยเพศและไมอาศยเพศ

1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ

- การแตกหนอ (budding) หนอทสรางจะมขนาดใหญขน

โดยอาจจะหลดจากตวแม (fragment) หรออาจอยเปน

colony ตอไป

- การสราง gemmule (gemmulation) ถอเปนการ

แตกหนอภายใน (internal budding)

Gemmulation• สวนใหญพบในฟองนานาจด รวมทงในฟองนาทะเลบางชนด

• เกดจาก archeocyte มารวมตวกนใน mesohyl แลวม chitin มาหม โดยอาจมหรอไมมขวากกได

• เมอสภาพแวดลอมไมเหมาะสมเชน ในฤดแลง ฟองนาตวแมตายไป แต gemmule ทอยภายในยงคงมชวตอย

• การฟกตวของ gemmule สวนใหญเกดจากปจจยภายในและความตองการอาหารของ gemmule เอง

• เซลลใน gemmule จะออกมาทางชองเปดเลกๆ เรยกวา micropyle

ฟองนานาจด

Gemmules

2. การสบพนธแบบอาศยเพศ

- ฟองนาสวนใหญมเพศรวม (monoecious)

- เซลลสบพนธ ปรบเปลยนมาจากเซลล archeocyte

- การสรางเซลลสบพนธแตละเพศ จะสรางไมพรอมกน โดยเปน

protandry- มการผสมขามตวโดยมการปฏสนธภายใน และใช ระบบ

หมนเวยนนาพาอสจไปยงฟองนาตวอน

- ตวออนพฒนาในตวแมระยะหนง กอนวายลองลอยไปตาม

กระแสนา

• ตวออนของฟองนา ม 2 แบบคอ

1. Amphiblastula • พบใน Cl. Calcispongiae และ Subclass

Homoscleromorpha ของ Class Demospongiae

• รปรางครงวงกลม กลวง และม flagella อยในดานท

มกลมเซลลขนาดเลก (micromere)• ดานทมกลมเซลลขนาดใหญ (macromere) จะเปน

ดานทยดเกาะกบวตถ

2. Parenchymula (Parenchymella)• เปนตวออนของฟองนาสวนใหญ

• เปนกอนเซลลทตน ผวนอกเปนเซลลทมกมแฟลเจลลม

รอบตว จงวายนาไดด

• เซลลดานในคอ archeocyte; เมอตวออนลงเกาะ

แลว เซลลทม flagella จะมวนตวเขาไปภายในและ

พฒนาเปน choanocyte• สวน archeocyte จะพฒนาเปน pinacocyte

การงอกใหม (regeneration) และ

somatic embryogenesis• regeneration = ฟองนามความสามารถในการงอก

ใหมเพอเสรมสรางสวนทเกดบาดแผลหรอขาดหายไป

• somatic embryogenesis = ถาฟองนาถกตดออกเปนชนขนาดเลก หรอถาแยกเซลลในฟองนาออกจากกนแลวปลอยทงไว ฟองนาจะเกดการรวมกลม และกลมเซลลแตละกลมสามารถเจรญขนมาเปนฟองนาตวใหมได โดยพบวา amoebocyte เปนเซลลททาหนาทรวบรวมเซลลเขาดวยกน (มประโยชนในการเพาะเลยงฟองนา)

Sponge culture

การจาแนกประเภท• ฟองนา จาแนกตามลกษณะของโครงรางเปน 3 คลาส คอ

1. Class Calcispongiae (Calcarea)- เปนฟองนาขนาดเลก ยาวไมเกน 15 ซม.

- calcareous spicule แทงเดยว หรอ 3-4 แฉก

- ระบบหมนเวยนนา มทง 3 แบบ

- ไขและสเปรมเปลยนแปลงมาจากโคเอโนไซตและปฏสนธภายใน

- ดารงชวตอยในบรเวณแนวชายฝงทะเล

- ตวอยางเชน Leucosolenia, Sycon, Grantia

Leucosolenia sp. Sycon sp.Grantia sp.

Leucosolenia sp.

Monaxon and triaxon spicules

Sycon

2. Class Demospongiae• พบมากกวา 85% ของฟองนาทงหมด สวนมากเปนฟองนา

ขนาดใหญ

• siliceous spicule ทไมใชหกแฉก หรอม sponginเปนทฝงตวของขวาก บางชนดม spongin อยางเดยว

• ทางเดนนาเปนแบบ leuconoid สวนใหญดารงชวตในทะเล ยกเวนฟองนานาจด

• ฟองนาทะเล มขนาด รปราง และสทแตกตางกนมาก อาจเปนกลมกอน หรอมทรงสงและแตกแขนงคลายนว บางชนดเจาะฝงเขาไปในเปลอกหอย บางชนดมรปรางคลายพด แจกน หรอลกบอล ฟองนาขนาดใหญอาจมเสนผานศนยกลางหลายเมตร

2. Class Demospongiae

• ฟองนาถตว (Spongia, Hippospongia) โครงรางเปน spongin เหมาะแกการใชในกจกรรมตางๆในครวเรอน เมอเกบฟองนาถตวมาตากไว เนอเยอจะเนาเปอย ซงจะลางออกเ ห ล อ ก อ น ส ป น จ น ไ ว ใ ช จ ง ม ค ณ ค า ท า ง ก า ร ค า(commercial sponge) ในยคกอน

• ฟองนานาจด กระจายทวไปในนาทมออกซเจนสง เกาะอยตามกงกานของพชนาหรอชนไม ลกษณะคลายเศษสงของทมรพรน

3. Class Hyalospongiae (Hexactinellida)• มชอเรยกทวไปวา ฟองนาแกว (glass sponge) • สวนใหญดารงชวตอยในทะเลลกประมาณ 500-1,500 เมตร

• มลกษณะรปรางคลายแจกนหรอกรวย บางชนดอาจยาวมากกวา 1 เมตร

• ระบบไหลเวยนนา คลายคลงกบ syconoid เรยกวา trabecular syncytium

• โครงสรางหลกเปน hexaxon siliceous spicule สานตอกนเปนตาขาย บรเวณฐานอาจพบ monaxon

3. Class Hyalospongiae (Hexactinellida)

Euplectella (Venus's flower basket)• ความหมายทมคอ “จนกวาความตายจะมาพรากจากกน”

(till death us do part) • ในตวฟองนาจะมก งสกล Spongicola เขาไปอาศยตงแตเปน

กงวยออน

• จนเมอตวโตขนจะไมสามารถผานตาขายของสปคลออกมา จงตองอยภายในตวฟองนาจนตายไป

• นยมใหเปนของขวญวนแตงงาน (ญปน)

Euplectella

70

Spongicola sp.

Knowing is not enough; we must apply. Willing is not enough; we must do.

Goethe