001 106 Tautotita Kai Ekfrasi Filou1

8/18/2019 001 106 Tautotita Kai Ekfrasi Filou1

1/106

ΜΑΡΙΝΑ ΓΑΛΑΝΟΥ

ορολογία, διακρίσεις,στερεότυπα και μύθοι

Ταυτότητα και έκφραση φύλου

ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣΔΙΕΜΦΥΛΙΚΩΝ


2/106


3/106


4/106

© 2014, Μαρίνα Γαλανού – Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών

(για την ελληνική γλώσσα)

Επιστημονική επιμέλεια: Κώστας Γιαννακόπουλος (Αναπληρωτής Καθη-

γητής, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Παν. Αιγαίου).

Φιλολογική επιμέλεια: Αντώνης Νικολής (φιλόλογος, αρθρογράφος, συγ-

γραφέας).

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου

στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η

μετάφραση ή διασκευή του, ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο

αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.

2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης – Παρισίου που κυρώ-

θηκε με τον ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοι-

χειοθεσίας, σελιδοποίησης εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητι-

κής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπίες, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε

άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993 και κανόνες

του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΔΙΕΜΦΥΛΙΚΩΝ

Συγγρού 29, 1ος όροφος, Αθήνα, ΤΚ 11743

Τηλ. 210.9210697

http://www.transgender-association.gr

[email protected]

ISBN 978-618-81566-0-9


5/106

ΜΑΡΙΝΑ ΓΑΛΑΝΟΥ

Ταυτότητα και έκφραση φύλουορολογία, διακρίσεις, στερεότυπα και μύθοι

ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΔΙΕΜΦΥΛΙΚΩΝ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014


6/106


7/106

|7 |

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγικό Σημείωμα 11Πρόλογος 13Ταυτότητα και έκφραση φύλου

Διεμφυλικός-ή Τρανς 25

Άλλο σεξουαλικός προσανατολισμός,άλλο ταυτότητα φύλου 29

Αυτοπροσδιορισμός Απεύθυνση προς τους τρανςανθρώπους 31

Συμπληρωματικές έννοιες 33Ρατσισμός Σεξισμός

Διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου Τρανσφοβία 37

Μη επιθυμητή ορολογία 4710 Στερεότυπα και λανθασμένες αντιλήψεις

για τους τρανς ανθρώπους 53Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης Έντυπος και ηλεκτρονικός

Τύπος 63Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου

Νομικά και Κοινωνικά Εννέα μύθοι καικατάρριψή τους 67


8/106

|8|

Μ Α Ρ Ι Ν Α Γ Α Λ Α Ν Ο Υ

Οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον – εκπαίδευση 75Αστυνομία Σωφρονιστικά Καταστήματα 81Θέματα Υγείας 85Μεσοφυλικοί / Intersex άνθρωποι 93Βιβλιογραφία 97


9/106

|9|

Ευχαριστούμε θερμά τον Κώστα Γιαννακόπουλο γιατην επιστημονική επιμέλεια, τον Αντώνη Νικολή για τηνφιλολογική επιμέλεια και την Αλεξάνδρα Χαλκιά πουπρολόγισε τον τόμο αυτό

Το βιβλίο χρηματοδοτήθηκε από την «Θετική Φωνή» –

Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδος


10/106


11/106

|11|

Ε ΙΣΑΓΩΓ ΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το εγχειρίδιο αυτό έχει σκοπό να κάνει προσιτές καικατανοητές έννοιες που σχετίζονται με τους τρανς αν-θρώπους, να δώσει –κατά το δυνατόν– ικανοποιητι-κούς και επιθυμητούς ορισμούς, αλλά και να καταγρά-

ψει μύθους, στερεότυπα και αρνητικές εννοιολογήσειςπου κατατρύχουν τους τρανς ανθρώπους, και να τουςκαταρρίψει, αναδεικνύοντας την πραγματικότητα πουβιώνουν

Στόχος του ακόμη είναι να γίνει ένα πρώτο υλικόοδηγού επικοινωνίας και μιας -πάλι κατά δυνατόν- επι-θυμητής ορολογίας

Γνωρίζουμε καλά ότι οι ορολογίες και οι επιθυμητοίόροι εξελίσσονται και δεν παραμένουν στατικοί, για τηνακρίβεια βαδίζουν μαζί με την εξέλιξη και την πορείατων κινημάτων

Γνωρίζουμε επίσης ότι πιθανόν να υπάρχουν ακόμησημεία που δε φωτίστηκαν επαρκώς και αναγνωρίζου-με εκ των προτέρων ότι αυτή η πρώτη προσπάθεια ανα-λυτικού οδηγού είναι απλά ένα πρώτο βήμα


12/106

|12|


Γνωρίζουμε, τέλος, ότι ενδεχομένως να χρεια-στεί αυτός ο οδηγός να αναθεωρηθεί στο μέλλον ή ναυπάρξουν και τυχόν λάθη, και σε καμία περίπτωση δεναποτελεί ένα είδος ανάδειξης «πολιτικής ορθότητας»(άλλωστε δεν υπάρχει πολιτική ορθότητα – είναι μία κα-τασκευασμένη έννοια από ανθρώπους που θέλουν ναδικαιολογήσουν και να δώσουν ορθολογικά χαρακτη-ριστικά στο μη ορθό ρατσιστικό λόγο)

Είναι μία πρώτη προσπάθεια στην κατεύθυνση τουνα ορίσουμε εμείς την ταυτότητά μας και να επικοινω-νήσουμε με την κοινωνία με βάση το σεβασμό και τηναναγνώριση των τρανς ταυτοτήτων

Θεωρούμε απαραίτητο να διευκρινίσουμε ακόμη ότι

η προσέγγιση που δίνεται είναι αποκλειστικά και μόνοαπό την οπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Κυκλο-φορεί και εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων τουΣωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) για τηνομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου

Ελπίζουμε να φανεί χρήσιμο, αφενός στην κοινό-τητά μας, αφετέρου και κυρίως στους αναγνώστες και

στις αναγνώστριες που προσδοκούμε να κατανοήσουνκαλύτερα τα σημαντικά θέματα που σχετίζονται μετους τρανς ανθρώπους

Καλή σας ανάγνωση

Μαρίνα Γαλανού


13/106

|13|

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στην πρώτη παράγραφο του εισαγωγικού σημειώματοςτης παρούσας έκδοσης η συγγραφέας δηλώνει πως αυ-

τή αφορά τους «τρανς ανθρώπους» Σ’ αυτήν ακριβώςτην εναρκτήρια δήλωση συμπυκνώνεται μεγάλο μέροςτης σημασίας αυτού του εγχειρήματος Πρόκειται γιαμια από τις ελάχιστες μέχρι σήμερα προσπάθειες στηνΕλλάδα να αρθρωθεί λόγος για τους/τις τρανς από τησκοπιά των τρανς Όπως είναι γνωστό, ο λόγος που ωςεπί το πλείστον αρθρώνεται δημόσια στην Ελλάδα γι’

αυτή την κατηγορία κοινωνικών υποκειμένων εγγρά-φεται είτε στην κατηγορία του «παθολογικού» είτε σ’εκείνη του κοινωνικά «περιθωριακού», συνήθως δε καιστις δύο Σε κάθε περίπτωση, οι τρανς άνθρωποι συνι-στούν αντικείμενα του δημόσιου λόγου, αλλά σπανίωςυποκείμενα στα οποία αναγνωρίζεται η δυνατότητα ναμιλήσουν για τον εαυτό τους και να ασκήσουν κριτικήστις συνθήκες εντός των οποίων διαβιούν Σχεδόν ποτέ


14/106

| 14|


δεν αναπαρίστανται ως υποκείμενα που έχουν ακριβώςίσα δικαιώματα με όλους και όλες τους υπόλοιπους/εςπου κατοικούμε στη χώρα αυτή

Ως εκ τούτου, η ανά χείρας έκδοση αποτελεί μία ση-μαντική συμβολή στη διαμόρφωση του δημόσιου λό-γου Κανένας ορισμός της «δημοκρατίας» δεν μπορείνα υποστηριχθεί σε μία κοινωνία όταν κάποιοι άνθρω-ποι δεν είναι αναγνωρίσιμοι ως πλήρως άνθρωποι καισυστηματικά δέχονται διακρίσεις και διαφόρων ειδώνβία Όταν μάλιστα αυτό συμβαίνει απλά και μόνο επει-δή βιώνουν το φύλο τους διαφορετικά από τους «νο-μιμοποιημένους» ορθόδοξους τρόπους, προκαλείταιεύλογα το ερώτημα, τι φοβάται η «κοινωνία»; Γιατί, με

άλλα λόγια, οι μη κανονικοποιημένες επιτελέσεις τουφύλου, όπως αυτές των διεμφυλικών ανθρώπων, ναπροκαλούν τέτοια αναταραχή;

Μία απλή απάντηση είναι ότι η αναγνώριση τηςύπαρξης των τρανς ως «κανονικών» ανθρώπων θέτειμία σοβαρή πρόκληση στη βαθιά ριζωμένη πεποίθησηότι η απόδειξη του ότι είμαστε άνθρωποι, αλλά και «άν-

θρωποι», με την έννοια του καλού, έγκειται στην συ-γκεκριμένη επιτέλεση επίσης συγκεκριμένων έμφυλων πρακτικών Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι όσοιέχουν θηλυκά αναπαραγωγικά όργανα εγκαλούνταινα γίνουν άτομα που θέλγονται από το να είναι «τρυ-φερές», «κομψές», «νοικοκυρές» και εν καιρώ μητέρεςΌσοι δεν έχουν αυτά τα όργανα, θα πρέπει να μην επι-θυμούν να είναι τα παραπάνω, και, οπωσδήποτε, ακό-


15/106

|15|

Τ Α Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Κ Α Ι Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Φ Υ Λ Ο Υ

μα κι αν επιθυμούν, να μην είναι Τα άτομα που δενσυμμορφώνονται προς την πρωτοκαθεδρία του φαι-νομενικά αυτονόητου «βιολογικού» φύλου και που μεδιαφορετικούς τρόπους παρεμβαίνουν σε αυτό, είτε μετην παρενδυσία είτε και περισσότερο «διεισδυτικά» (μεορμόνες ή χειρουργικές επεμβάσεις), αποτελούν άρατόσο ένα είδος «ακατανόητου» όσο και ένα είδος απει-λής, για την ασφάλεια των κριτηρίων που χρησιμοποι-ούνται για την αναπαραγωγή μίας κρίσιμης πολιτικήςιεραρχίας Ουσιαστικά, οι διεμφυλικοί άνθρωποι με τησυμπεριφορά τους αμφισβητούν την «αλήθεια» που ηκοινωνία θέτει ως πρωταρχική, εκείνη μιας υποτιθέμε-να αντικειμενικής και αυτονόητης βιολογίας Αντίθετα,

θέτουν ως πρωτεύουσα μιαν άλλη αλήθεια, τη «δικήτους» εσωτερική αλήθεια, και επεμβαίνουν στο βιολο-γικό στερέωμα, σε όποιο βαθμό επιλέγουν, έτσι ώστε ναεπαναπροσδιορίσουν το σώμα

Στον κόσμο που ζούμε, όμως, η ίδια η πράξη τηςαποκαθήλωσης, σε οποιοδήποτε επίπεδο, της «αντικει-μενικής αλήθειας» του βιολογικού στερεώματος του

φύλου αποτελεί μία πράξη που απαιτεί θάρρος Φυσι-κά, αυτή γίνεται ορατή από την κυρίαρχη κουλτούραως πράξη «δειλίας» και, συχνά, διαβάζεται ως τεκμή-ριο ενός ήθους «κάλπικου» Σαν κάποιος-α να θέλει ναπαραχαράξει την πραγματικότητα για να «περάσει» ωςκάτι άλλο απ’ αυτό που «πραγματικά» είναι.

Ακόμα κι όταν φετιχοποιούνται και εξωτικοποιού-νται τα διεμφυλικά σώματα ή οι σεξουαλικότητες που


16/106

| 16|


τα συναρθρώνουν, ακόμα κι όταν «καταναλώνονται»μέσω της πορνείας ή πορνογραφικών αναπαραστάσεώντους, ακόμα και τότε καταστέλλονται για να περιχαρα-κωθούν ως «αποκείμενα» Σκιαγραφούνται ως προβλη-ματικά σώματα μιας θεωρούμενης ως «υπερχειλίζου-σας» σεξουαλικότητας, «ενδιάμεσα» του ανθρώπινουκαι του ζωώδους, εξ ορισμού ανήθικα μιας και για τακυρίαρχα πολιτισμικά μάτια είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ,«απατεώνες»

Είναι σαφές το πόσο υποκριτική είναι η στάση αυ-τή Βρισκόμαστε άλλωστε σε μία οικονομική κρίση ηοποία συνδέεται με τη νοσηρή διατήρηση ενός αφηγή-ματος μιας υποτιθέμενα οργανικής σύνδεσης ανάμεσα

στο «συμβολικό» και το «πραγματικό», στους οικο-νομικούς δείκτες των κρατών και την ποιότητα ζωήςτων πολιτών για παράδειγμα, ενώ, βέβαια, ακόμα καιο κανόνας του χρυσού έχει καταργηθεί εδώ και καιρόΩστόσο, οι αγοραπωλησίες επισφαλών δανείων, οι δι-άφορες «πυραμίδες» ή «φούσκες» που αποτελούσαν τονομιμοποιημένο «ψωμοτύρι» των δημοσιονομικών των

περισσότερων εθνών-κρατών της δύσης, δεν προσδιο-ρίζονται, ευρέως τουλάχιστον, ως «απατεωνιές» Και,βεβαίως, το ότι το χρήμα δεν αντιστοιχεί σε καμία πο-σότητα χρυσού εννοείται πως δεν αποτελεί πια απατε-ωνιά κανενός είδους

Το ανθρώπινα υποκείμενα είναι σύνθετα, δημιουρ-γικά, ενδιαφέροντα, αντιφατικά, και οπωσδήποτε πολύπαραπάνω από την εκάστοτε «φύση» που μπορεί να


17/106

| 17 |


τους αποδίδεται από ειδήμονες ή άλλους Τα διαφορε-τικά είδη βίας που υφίστανται οι διεμφυλικοί άνθρωποιθα πρέπει να θεαθούν ως φοβικές αντιδράσεις μιας κοι-νωνίας που γνωρίζει, εντέλει, ότι δεν έχει καμία σχέσηη κανονιστική επιτέλεση του φύλου με το αν είναι ή όχι«καλός» κάποιος άνθρωπος· ως φοβικές αντιδράσειςμιας κοινωνίας που υποψιάζεται ότι η σεξουαλικότητακαι τα φύλα είναι πολύ πιο σύνθετα και ρευστά ζητήμα-τα· ως φοβικές αντιδράσεις μιας κοινωνίας η οποία ψά-χνει απεγνωσμένα να βρει κάποια σταθερά σημεία και,αντί να τα αναζητά αλλού -στο πώς συσχετιζόμαστε ημία με την άλλη, ο ένας με την άλλη, για παράδειγμα,ή στο πώς δεχόμαστε να μας κυβερνούν και πώς όχι-

αναζητά αποκούμπι σταθερότητας στην απροβλημάτι-στη αποδοχή του μύθου περί της ύπαρξης κάποιας ανα-γκαίας οργανικής σύνδεσης ανάμεσα στη φύση και τηνταυτότητα, στο σώμα και τη συνείδηση, εντέλει μεταξύτης εξουσίας και του δικαίου

Το ανά χείρας εγχειρίδιο αποτελεί μία παρέμβασηπου μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην αναβάθμι-

ση και βελτίωση του επιπέδου του δημόσιου λόγου μεβάση τον άξονα του σεβασμού προς τους ανθρώπους,ανεξαρτήτως των τρόπων έκφρασης του φύλου τουςΤέτοιου τύπου οδηγοί επικοινωνίας σχετικά με τουςδιεμφυλικούς ανθρώπους έχουν εκδοθεί ήδη σε πολλέςχώρες και από πολλούς φορείς και συλλογικότητες Έναχαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο οδηγός που έχειεκδοθεί από τον δημοσιογραφικό οργανισμό Associated


18/106

|18|


Press ο οποίος δίνει κατευθύνσεις για τον τρόπο με τονοποίο πρέπει να γίνεται αναφορά σε πληθώρα θεμάτων,ιδιοτήτων και ταυτοτήτων Από το 2000 η έκδοση του AP Stylebook προβλέπει και αναφέρει ρητά ότι οι δημο-σιογράφοι θα πρέπει να χρησιμοποιούν το γένος πουτο ίδιο το άτομο προτιμά και στην περίπτωση που δενέχουν πρόσβαση στην προτίμηση του ατόμου, να χρησι-μοποιείται το γένος που ανταποκρίνεται στο φύλο πουπαρουσιάζει στη δημόσια ζωή Βέβαια, υπάρχουν προ-βλήματα και με τη σύσταση αυτού του οδηγού, όπως,για παράδειγμα, το ότι βάζει ως όρο το να έχει προβείτο άτομο σε κάποιου τύπου «σωματική παρέμβαση» γιανα θεωρηθεί ότι εμπίπτει στην κατηγορία τρανς Επίσης,

έχει ασκηθεί κριτική κι από φορείς που εκπροσωπούντρανς άτομα για συγκεκριμένες συστάσεις του εν λόγωοδηγού Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί μία χειροπιαστή έν-δειξη της αναγνώρισης της αναγκαιότητας εγκαθίδρυ-σης ενός είδους δημοσίου λόγου που θα προστατεύει ταδικαιώματα των διεμφυλικών ανθρώπων

Στην Ελλάδα έως τώρα δεν υπάρχει κάτι παρόμοιο

Και μόνο γι’ αυτόν τον λόγο, η έκδοση στην οποία προ-βαίνει το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, με τηνπένα της Μαρίνας Γαλανού και επιστημονική επιμέ-λεια του Αναπλ Καθηγητή Κώστα Γιαννακόπουλου,θα ήταν πολύτιμη Το γεγονός ότι πρόκειται και γιαμία προσεγμένη δουλειά, η οποία, πέρα από την εξαι-ρετικά χρήσιμη καταγραφή όρων εν είδει γλωσσαρίου,επεκτείνεται και στην ταυτοποίηση και συνοπτική απο-


19/106

| 19|


δόμηση διάχυτων στερεοτύπων και μύθων που αναπα-ριστούν στρεβλά ανθρώπους οι οποίοι εκφράζουν δια-φορετικά το φύλο τους, καθιστά την έκδοση ιδιαίτερηςσημασίας

Σχετικά με τα περιεχόμενα

Λίγα λόγια τώρα για τα περιεχόμενα της έκδοσης Στοπρώτο μέρος της έκδοσης καταγράφονται διάφοροιόροι και προτείνεται μια ορισμένη χρήση τους σχετι-κά με διαφορετικές ταυτότητες φύλου Όπως λέει καιη συγγραφέας στο εισαγωγικό σημείωμα, προφανώς οι

όροι βρίσκονται υπό διαμόρφωση Ωστόσο, η παρούσακαταγραφή και πρόταση συνιστά μια πολύ ενδιαφέρου-σα και σημαντική παρέμβαση όσον αφορά την ορολο-γία αλλά και την απεύθυνση σε άτομα με ταυτότητεςφύλου οι οποίες ενδεχομένως μπερδεύουν τον «κανό-να» της ελληνικής γλώσσας

Στο δεύτερο μέρος καταγράφονται δέκα από τα

κυρίαρχα στερεότυπα με τα οποία αναπαρίστανται οιτρανς άνθρωποι στην Ελλάδα Συγχρόνως, παρέχε-ται μία σύντομη και περιεκτική εξήγηση του γιατί δενευσταθεί ως πραγματικότητα το κάθε ένα απ’ αυτάΑκολουθεί μία ενότητα στην οποία παρατίθενται απευ-θείας αποσπάσματα από τον έντυπο και ηλεκτρονικότύπο, τα οποία καταδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίοτα στερεότυπα «περνάνε» στο δημόσιο λόγο ως εάν να


20/106

|20|


ήταν «η αλήθεια» και όχι προϊόντα τρανσφοβικών πο-λιτισμικών μορφωμάτων Μετά από την παράθεση τωνπαραδειγμάτων αυτών, παρέχονται εναλλακτικές γιατην καλύτερη διαχείριση της επικοινωνίας από τουςεπαγγελματίες των μαζικών μέσων επικοινωνίας αλλάκαι άλλους Οι προτάσεις συνάδουν με τις αντίστοι-χες που έχουν υιοθετηθεί από τα ΜΜΕ άλλων χωρών,όπως των ΗΠΑ ή της Αγγλίας, μετά από παρόμοιεςπαρεμβάσεις συλλογικοτήτων στις χώρες αυτές Έναχαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κεντρικός κα-νόνας ότι θα πρέπει να χρησιμοποιείται πάντα το γένοςπου αντιστοιχεί στην ταυτότητα φύλου που προτάσσειο άνθρωπος για τον/την οποίο/α γίνεται λόγος Ένα

άλλο παράδειγμα πρότασης που έχει υιοθετηθεί ως επίτο πλείστον από τα μέσα επικοινωνίας άλλων χωρώνείναι η προτίμηση στον όρο «επαναπροσδιορισμός φύ-λου» αντί της «διόρθωσης φύλου» Όπως εξηγεί καιη συγγραφέας, «το φύλο δεν είναι “χαλασμένο” ώστενα “διορθωθεί”» Η επέμβαση στα γεννητικά όργανα,όπου και όποτε επιλέγεται, αποτελεί μία επέμβαση επα-

ναπροσδιορισμού του φύλου (sex reassignment surgery)και όχι διόρθωσής τουΑκολουθεί μία περιεκτική περιγραφή του πώς το

υπάρχον νομικό πλαίσιο επηρεάζει την καθημερινή ζωήδιεμφυλικών ανθρώπων Ειδικά προβλήματα γεννά ηαπαίτηση να αντιστοιχεί η αναφορά φύλου στο δελτίοταυτότητας με το φύλο του υποκειμένου που παρουσι-άζεται στη δημόσια υπηρεσία ή το ταχυδρομείο Ως εκ


21/106

|21|


τούτου μία τυπική διαδικασία γρήγορης και προσιτήςΝομικής Αναγνώρισης Ταυτότητας Φύλου τίθεται απότο Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) ως βα-σικό ζητούμενο Στη συνέχεια εξετάζονται και αποδο-μούνται 9 μύθοι που η συγγραφέας εκτιμά ότι εμποδί-ζουν την υλοποίηση μιας νομικής τροποποίησης, ώστενα διευκολύνεται η διαδικασία Νομικής ΑναγνώρισηςΤαυτότητας Φύλου Όπως και με τα στερεότυπα πουεντοπίζονται στην κάλυψη των μαζικών μέσων επικοι-νωνίας στην Ελλάδα, έτσι και με την παράθεση των μύ-θων που εντοπίζει το ΣΥΔ, παρέχεται συγχρόνως καιμία συνεκτική εξήγηση του σαθρού εδάφους που στηρί-ζει τους μύθους αυτούς

Ακολουθούν ενότητες με κατατοπιστικές πληροφο-ρίες και προτάσεις για το πώς μπορούν να γίνουν πιο δί-καια κοινωνικά περιβάλλοντα οι χώροι στους οποίουςδιαβιούν οι διεμφυλικοί άνθρωποι: Οικογένεια, Σχολείο

–Εκπαίδευση, Αστυνομία– Σωφρονιστικά καταστήματακαι Υπηρεσίες Υγείας Στο σημείο αυτό πρέπει να επι-σημανθεί η εμφάνιση του ζητήματος του αν και μέχρι

ποιου σημείου οι προαναφερόμενοι θεσμοί είναι γενικά«μεταρρυθμίσιμοι» ή αν η ανισότητα, ο ριζικός αποκλει-σμός και η βία συνιστούν θεμελιώδη χαρακτηριστικάτους Το δίλημμα αφορά την επιλογή πολιτικής στρα-τηγικής Είναι δυνατόν, για παράδειγμα, η αστυνομία,ως κρατικός θεσμός επιφορτισμένος να επιβάλλει την-καθεστηκυία- τάξη να «απαλλαγεί» από τις κοινωνικέςπροϋποθέσεις αυτής της τάξης, προϋποθέσεις που καθι-


22/106

|22|


στούν ορισμένους ανθρώπους λιγότερο ανθρώπους; Ηκρισιμότητα, ωστόσο, αυτής της συζήτησης δεν ακυρώ-νει το συγκεκριμένο αγώνα για την απτή διεκδίκηση τηςισότητας δικαιωμάτων από εκείνους και εκείνες που ταστερούνται

Η έκδοση κλείνει με αναφορά στους ανθρώπουςπου είναι intersex ή τους μεσοφυλικούς, όπως προτείνειτο ΣΥΔ, καθώς, όπως υπογραμμίζεται, στην Ελλάδασυχνά το σύστημα υγείας αντιμετωπίζει τους τρανς ωςεάν να ήταν intersex, συγχέοντας ένα ζήτημα διαφο-ρετικής από την διπολική φυσιολογίας, με ένα ζήτημαδιαφορετικής ταυτοποίησης ή έκφρασης, ανεξαρτήτωςφυσιολογίας Σύμφωνα με το παρόν εγχειρίδιο, αυτές

οι δύο κατηγορίες ανθρώπων είναι ρητά ξέχωρες Εν-δεχομένως να μην ήταν απαραίτητη μία τόσο σκληρήπεριχαράκωση των δύο κατηγοριών, καθώς η κοινω-νική πραγματικότητα μπορεί να φέρει παραδείγματαδιεμφυλικών ανθρώπων που μπορεί και να είναι καιανατομικά intersex Σε κάθε περίπτωση όμως, το ΣΥΔκάνει αυτήν τη διαφοροποίηση κυρίως για να δώσει

έμφαση στο ότι το σύστημα υγείας στην Ελλάδα φαίνε-ται ότι προσπαθεί να παθολογικοποιήσει τη διεμφυλικήταυτότητα μέσω της αστήρικτης εγγραφής της σε έναπροβληματικό, υποτίθεται, βιολογικό σώμα Άλλωστε,ταυτόχρονα, το εγχειρίδιο τονίζει ότι θα πρέπει να πά-ψει η εγγραφή των intersex ταυτοτήτων σε αυτό το έδα-φος της παθολογίας

Στο τέλος της έκδοσης υπάρχει μία σύντομη βιβλι-


23/106

|23|


ογραφία με κάποιες χρήσιμες αναφορές σε βιβλία, άρ-θρα, και ιστότοπους με υλικό που αφορά το θέμα

– / –

Συνολικά, πρόκειται για μία εξαιρετικά χρήσιμη και ση-μαντική συμβολή στο δημόσιο λόγο στην Ελλάδα εν γέ-νει Παρόλο που η ύπαρξη διακρίσεων και η (θεσμικήκαι μη) έκφραση τρανσφοβίας είναι μια -σχεδόν- παγκό-σμια πραγματικότητα, σε κάποιες κοινωνίες οι διεμφυ-λικοί άνθρωποι έχουν ολοένα και περισσότερο τη δυνα-τότητα να αποκτούν θέσεις υψηλού κύρους Μένονταςστον ακαδημαϊκό χώρο, μπορούμε να αναφερθούμε στιςκαθηγήτριες Sandy Stone στις ΗΠΑ και την Raewyne

Connell στην Αυστραλία που αποτελούν παραδείγματαδιακεκριμένων επιστημόνων και πανεπιστημιακών δα-σκάλων Εκτιμώ ότι το ανά χείρας εγχειρίδιο συμβάλ-λει στην επίτευξη μίας θεσμικής ορατότητας των τρανςανθρώπων και οπωσδήποτε φέρνει με σθένος και αξιο-πιστία την παρουσία τους στο τραπέζι της διαπραγμά-τευσης για το πώς θα αναπαρίσταται η κοινωνική πραγ-

ματικότητα στα μαζικά μέσα επικοινωνίας Στο βαθμόπου οι συστάσεις της έκδοσης θα κυκλοφορήσουν τόσοσε επαγγελματίες των ΜΜΕ όσο και σε άλλους εργαζό-μενους στην εκπαίδευση, στο σύστημα υγείας και αλλού,μπορούν να συμβάλουν χειροπιαστά στον αγώνα για ίσαδικαιώματα σε όλους-ες, ανεξαρτήτως της ταυτότηταςφύλου που μπορεί να εκφράζουν Συγχρόνως συμβάλλεισε μία αναβάθμιση του επιπέδου του δημοσίου λόγου,


24/106

|24|


με την έννοια ότι παρέχει ένα σημαντικό εργαλείο προ-κειμένου να επαναπροσδιοριστεί το δημοκρατικό ιδεώ-δες που αυτός διατείνεται ότι υπηρετεί

Αλεξάνδρα ΧαλκιάΑναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνιολογίας,

Σχολή Κοινωνικών Επιστημών και Ψυχολογίας,Πάντειο Πανεπιστήμιο

Αθήνα, 10 Σεπτεμβρίου 2014


25/106

|25|

ΤΑΥΤΟΤΗΤ Α ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣ Η ΦΥΛΟΥ.ΔΙΕΜΦΥΛΙΚΟΣ-Η . ΤΡΑΝΣ

Ταυτότητα φύλου

Η ταυτότητα φύλου (gender identity) γίνεται κατανοητήως ο εσωτερικός και ατομικός τρόπος με τον οποίο τοφύλο γίνεται αντιληπτό από τα άτομα, που μπορεί νασυμπίπτει ή και να μη συμπίπτει με το φύλο που προσ-διορίσθηκε κατά τη γέννηση και συμπεριλαμβάνει τηνατομική εμπειρία του σώματος Αυτή μπορεί να εμπε-

ριέχει αλλαγές στην εμφάνιση του σώματος ή αλλαγέςμέσω φαρμακολογίας, χειρουργικής ή άλλων τρόπων,εφόσον επιλέχθηκαν ελεύθερα Επίσης περιλαμβάνειάλλες εκφράσεις του φύλου όπως την ένδυση, τον τρό-πο ομιλίας και έκφρασης

Διεμφυλικό (απόδοση του αγγλικού transgender) ονο-μάζεται ένα άτομο του οποίου το κοινωνικό φύλο (εμ-φάνιση, συμπεριφορά, καταμερισμός εργασίας) διαφο-


26/106

|26|


ροποιείται από το ανατομικό φύλο ή αλλιώς το φύλοπου καταγράφηκε νομικά κατά τη γέννηση1

Ο όρος διεμφυλικός-ή περιλαμβάνει, δηλαδή, όλεςτις εκφράσεις και ταυτότητες φύλου που διαφέρουν απ’το καταγεγραμμένο ανατομικό φύλο

Είναι όρος – ομπρέλα που συμπεριλαμβάνει τα πα-ρενδυτικά άτομα, crossdressers, drag queens, drag kings,ανθρώπους που βρίσκονται είτε στο στάδιο της μετά-βασης (transition) είτε έχουν ολοκληρώσει την μετάβασήτους, είτε έχουν κάνει είτε δεν έχουν κάνει επέμβασηεπαναπροσδιορισμού φύλου

Τρανς. Η επιθυμητή ορολογία

Ωστόσο, επειδή ως νεολογισμός ο διεμφυλικός-ή είναιδύσχρηστος όρος, προτιμάται ο πιο σύντομος, εύχρη-στος και διεθνής όρος τρανς , ο οποίος είναι αποδεκτόςκαι αγκαλιάζει όλη την κοινότητα των ανθρώπων που ηταυτότητα ή έκφραση φύλου τους διαφοροποιείται από

το ανατομικό φύλο

1 Ο ορισμός του διεμφυλικού ατόμου πρωτοσυναντάται στο βι-βλίο: Σεξουαλικότητα : Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας

/ Συλλογικό έργο, Anne Bolin, Judith Butler, Κώστας Γιαννακόπου-λος, Deborah A Elliston, Roger N Lancaster, Nicole – Claude Mathieu,Esther Newton, Gayle Rubin, Paola Tabet, Carole S Vance, Jeffrey Weeks,Kath Weston · επιμέλεια Κώστας Γιαννακόπουλος · επιμέλεια σειράςΕυθύμιος Παπαταξιάρχης – 1η έκδ – Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2006


27/106

|27 |


Σε όλο το υπόλοιπο εγχειρίδιο θα χρησιμοποιούμε,λοιπόν, τον όρο τρανς / άνθρωποι / άτομα / γυναίκες /άντρες ως πιο απλό, κατανοητό αλλά και διεθνώς απο-δεκτό

Είναι η επιθυμητή ορολογία που καλύπτει την κοι-νότητά μας


28/106


29/106

|29|

ΑΛΛΟ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ,ΑΛΛΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΦΥΛΟΥ

Συχνά πολλοί άνθρωποι συγχέουν τον σεξουαλικό προ-σανατολισμό ενός προσώπου, με την ταυτότητα φύ-

λου, κάτι το οποίο δεν είναι σωστό, καθώς η ταυτότηταφύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι δύοεντελώς διαφορετικά θέματα

Ο σεξουαλικός προσανατολισμός, θα πρέπει να γίνε-ται κατανοητός ως η έκφραση συναισθηματικής ή καισεξουαλικής έλξης, είτε προς το έτερο είτε προς το ίδιο,είτε και προς τα δύο φύλα (ετεροφυλοφιλία, ομοφυλο-

φιλία, αμφιφυλοφιλία αντιστοίχως)Η ταυτότητα φύλου σχετίζεται αποκλειστικά και μό-νο με τον αυτοπροσδιορισμό του φύλου ή την ατομικήαίσθηση για το φύλο μας

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν μάλιστα ότι μία τρανςγυναίκα πρέπει να θέλει να έλκεται μόνο από άντρεςή αντιστοίχως ένας τρανς άντρας μόνο από γυναίκες,πράγμα που είναι ασφαλώς λανθασμένο Διότι υπάρ-


30/106

| 30|


χουν τρανς γυναίκες που έχουν είτε ετερόφυλη, είτεομόφυλη είτε και αμφιφυλόφιλη σεξουαλική συμπερι-φορά Ομοίως και οι τρανς άντρες

Σε κάθε περίπτωση, αφενός μεν ο σεξουαλικός προ-σανατολισμός δε σχετίζεται με την ταυτότητα φύλου,αφετέρου το στάτους ενός τρανς ανθρώπου προσδιο-ρίζεται μόνο από την ταυτότητα ή και έκφραση φύλουτου/της


31/106

| 31|

ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ. ΑΠΕΥΘΥΝΣΗΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΤΡΑΝΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Η έννοια του αυτοπροσδιορισμού

Επειδή ακριβώς η ταυτότητα και έκφραση φύλου είναιεσωτερικός τρόπος αντίληψης του φύλου, είναι σημα-ντικό να καταλάβουμε ότι για τους τρανς ανθρώπους ηέννοια του αυτοπροσδιορισμού είναι ιδιαίτερα σημαντι-κή Για την ακρίβεια είναι κεφαλαιώδης

Δεν μπορούμε και δεν έχουμε δικαίωμα να ετερο-προσδιορίσουμε έναν τρανς άνθρωπο Με λίγα λόγια

κανείς-καμία δεν μπορεί να πει σε έναν τρανς άνθρωποαν είναι ή δεν είναι τρανς Ο/η ίδιος-α και μόνο μπορείνα αυτοπροσδιορίζεται και να κατατάσσει τον εαυτότου/της εντός ή εκτός κοινότητας

Πολλώ δε μάλλον, κανείς και καμία δεν μπορεί ναβάλει ένα μέτρο, του «πόσο τρανς» είναι κάποιος άνθρω-πος Προφανώς υπάρχουν διαφοροποιήσεις, οι οποίεςόμως δεν μπορούν να μπαίνουν αυθαίρετα από κανέ-


32/106

| 32|


ναν – καμία· ο κάθε άνθρωπος ως αυτόνομο σώμα είναιελεύθερος-η να κατατάξει και να αυτοπροσδιορίσει τονεαυτό του όπως νομίζει

Με βάση, λοιπόν, τον αυτοπροσδιορισμό ενός τρανςανθρώπου, το κάθε πρόσωπο μπορεί να αυτοπροσδιορί-σει τον έμφυλο (ή μη) ρόλο του, αν κι εφόσον το επιθυ-μεί Ως τρανς γυναίκα, τρανς άντρας ή με οποιονδήποτεάλλο έμφυλο ή μη ρόλο αυτοπροσδιορίζεται

Ο αυτοπροσδιορισμός ως προς την έμφυλη ή μη κα-τάσταση είναι, ας μας επιτραπεί, η θεμελιώδης συνθήκητης τρανς κοινότητας

Απεύθυνση προς τους τρανς ανθρώπους

Συχνά βλέπουμε είτε στα μέσα ενημέρωσης είτε σε άλλαμέσα να αναφέρουν ή να απευθύνονται προς έναν/μίατρανς άνθρωπο στο λάθος γένος και φύλο Βλέπουμεπηχυαίους τίτλους εφημερίδων, όπως για παράδειγμα«ο άντρας που έγινε γυναίκα»

Πάντα απευθυνόμαστε προς έναν/μία τρανς άνθρω-πο σύμφωνα με τον έμφυλο ρόλο με τον οποίο ο/η ίδιος/ίδια αυτοπροσδιορίζεται Αν αυτοπροσδιορίζεται ωςτρανς γυναίκα, η απεύθυνση είναι πάντοτε στο θηλυκόγένος Ομοίως προς τους τρανς άντρες, πάντοτε στο αρ-σενικό γένος


33/106

| 33|

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Ετεροκανονικότητα

Ετεροκανονικότητα είναι η αντίληψη ότι η ετεροφυλο-

φιλία είναι ο μοναδικός «φυσιολογικός» σεξουαλικόςπροσανατολισμός Προϋποθέτει ότι υπάρχουν μόνοδύο ανατομικά και κοινωνικά φύλα και αναφέρεταιστην τρόπον τινά θεσμοθέτηση της ετεροφυλοφιλίας σεμια κοινωνία, όπου αποκλίσεις από τον ετεροφυλοφι-λικό προσανατολισμό και τον δυϊσμό του φύλου περι-θωριοποιούνται, αγνοούνται ή καταπιέζονται από τις

κοινωνικές πρακτικές, απόψεις και πολιτικές

Queer άνθρωποι

Ο όρος αυτός πρωτοεμφανίστηκε στην αγγλική γλώσσατον 16ο αιώνα, ως δάνειο από το γερμανικό quer (=κά-θετα, σε ορθή γωνία ή διαγώνια) Από τον 19ο αιώνα


34/106

| 34|


μέχρι τις μέρες μας, αρχικά αναφέρθηκε στους γκέιάντρες και στη συνέχεια σε ανθρώπους που η συνείδη-ση του εαυτού τους βρίσκεται μακριά από τις νόρμεςτης ετεροκανονικότητας και της διπολικής αντίληψηςγια το φύλο Σήμερα αναφέρεται επίσης σε μια ριζοσπα-στική, εναλλακτική θεώρηση του σεξουαλικού προσα-νατολισμού και της ταυτότητας ή έκφρασης φύλου ωςσημαντικών πεδίων αυτοπροσδιορισμού, ψυχικών καιαισθητικών Με αυτή την έννοια, το ποιος είναι queerορίζεται σε σχέση μάλλον με έναν τρόπο αντίληψης πα-ρά με συγκεκριμένες πρακτικές

Επιτελεστικότητα του φύλου («performativity»)

Τον όρο εισήγαγε από τη γλωσσολογία στις ΣπουδέςΦύλου η Τζούντιθ Μπάτλερ Αναθεωρώντας τη σχέ-ση ανατομικού και κοινωνικού φύλου (sex & gender), ηΜπάτλερ υποστηρίζει ότι το ανατομικό και το κοινω-νικό φύλο δεν είναι παρά επιτελέσεις (performances), οι

οποίες αποκτούν ισχύ και εξουσία μέσω των επαναλαμ-βανόμενων πράξεων των υποκειμένων Κατά συνέπεια,φύλο δεν είναι αυτό που είμαστε, αλλά αυτό που επιτε-λούμε2

2 Φυλο-παιδεία, wwwthefylisuoagr/fylopedia


35/106

| 35|


Μη τρανς - cis άνθρωποι

Η ορολογία που χρησιμοποιείται διεθνώς για τους αν-θρώπους που δεν είναι τρανς, δηλαδή που η ταυτότη-τα και έκφραση φύλου τους συμπίπτει με το φύλο που

καταγράφηκαν κατά τη γέννηση, είναι cisgender ή πιοσύντομα cis άνθρωποι Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταιβεβαίως και οι γκέι άντρες, οι λεσβίες γυναίκες, οι αμφι-φυλόφιλοι άντρες και γυναίκες και βεβαίως οι ετεροφυ-λόφιλοι Είναι όλοι οι άνθρωποι που δεν είναι τρανς Δενέχουμε εντοπίσει κάποια ακριβή απόδοση του όρου αυ-τού και δε θα επιχειρήσουμε να το κάνουμε αυθαίρετα

Genderqueer

Genderqueer αυτοπροσδιορίζονται άνθρωποι που αι-σθάνονται ότι δεν επιθυμούν να κατηγοριοποιούνται σεκανένα σύστημα διπολικής αντίληψης των φύλων· άν-θρωποι που η συνείδηση του εαυτού τους για το φύλο

ενδεχομένως είναι ουδέτερη ή σχετίζεται με την αντίλη-ψη της ρευστότητας των φύλων (genderuid)Συχνά χρησιμοποιείται στα ελληνικά ο όρος «φυλο-

παράξενος», που μπορεί να είναι ακριβής ως μετάφραση,όμως δεν αποδίδει την πραγματική σημασία του όρου

Πρέπει, ωστόσο, πάντοτε να γίνεται σεβαστός ο αυ-τοπροσδιορισμός τους, η αντίληψη που έχουν οι ίδιοιγια το φύλο τους


36/106


37/106

| 37 |

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ. ΣΕΞΙΣΜΟΣ.ΔΙΑΚΡΙΣΕ ΙΣ ΛΟΓΩ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΦΥΛΟΥ.

ΤΡΑΝΣΦΟΒΙΑ

Ρατσισμός

Ρατσισμό παράγει η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναιίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους καικατώτερους Είναι ακόμη η απόδοση αρνητικών χαρα-κτηριστικών σε ομάδες ανθρώπων ή και εναντίον ενόςπροσώπου λόγω της ταυτότητάς του Η απαρχή των ιδε-ών του ρατσισμού σχετίζεται με φυλετικές προσεγγίσεις,

ωστόσο επεκτείνεται και εναντίον ομάδων ή προσώπωνγια λόγους καταγωγής, θρησκείας, φύλου, σεξουαλικούπροσανατολισμού, ταυτότητας ή και έκφρασης φύλου,αναπηρίας, σωματικής κατάστασης και άλλων

Από τις αντιλήψεις του ρατσισμού πηγάζουν στάσειςκαι συμπεριφορές μειωτικές και ενίοτε βίαιες απέναντισε ομάδες ανθρώπων Αυτό αντανακλάται σε βαθιάριζωμένες προκαταλήψεις και στερεότυπα και διαιω-


38/106

| 38|


νίζουν ανισότητες και έχουν κακοποιητικό χαρακτήρακατά μειονοτήτων

Σεξισμός

Σεξισμό3 ονομάζουμε το σύνολο των προκαταλήψεωνκαι συμπεριφορών που πηγάζουν από τη βίαιη -δηλαδήαυθαίρετα άνιση- δυϊστική ιδεολογία, η οποία βασίζε-ται στο διαχωρισμό των φύλων σε αρσενικό και θηλυκό

Έτσι το ένα από τα δύο «κυρίαρχα» ανατομικά φύ-λα θεωρείται βιολογικά, ηθικά, διανοητικά και κοινωνι-κά υποδεέστερο του άλλου, επιτρέποντας, ή και θεσμο-

θετώντας

τις εναντίον του συστηματικές διακρίσεις,αρνητικές ή φοβικές κρίσεις, φυσικούς περιορισμούς,αποκλεισμούς, ή και εκδηλώσεις μίσους

Ο σεξισμός αφορά στις πεποιθήσεις που οδηγούνσε αυθαίρετες διακρίσεις με βάση τα στερεότυπα τουφύλου και μόνο, στο πλαίσιο της πατριαρχικής κοινωνί-ας, όπως αυτή πραγματώνεται με διάφορες μορφές ανά

τον κόσμο Η πατριαρχική κοινωνία μάλιστα -το είδοςτης κοινωνίας που στηρίζεται στην ιδέα της «φυσικής»ανωτερότητας του άνδρα και ιεραρχεί τις κοινωνικές,οικονομικές και ηθικές δομές της με γνώμονα την πρω-

3 Πηγή ορισμού: Φύλο Συκής http://wwwfylosykisgr/2012/11/%CF%84%CE%B9%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CF%83%CE%B5%CE%BE%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/


39/106

| 39|


τοκαθεδρία του αρσενικού σε σχέση με το θηλυκό αλλάκαι κάθε άλλης έκφρασης ή ταυτότητας φύλου άτομο,αλλά και την ανδροκρατία της εξουσίας- αποτελεί καιτο γενεσιουργό αίτιο και διαμορφώνει το πλαίσιο γιατις σεξιστικές ιδεολογίες και συμπεριφορές, αλλά και τοαποτέλεσμα του συνόλου των πρακτικών αυτών στη δι-άρκεια των αιώνων

Ο σεξισμός είναι σαφώς μία έκφραση ρατσισμού μεδιαβρωτική δράση που δε γίνεται αντιληπτή, διότι δι-καιολογείται πολλές φορές είτε ως αστεϊσμός είτε απο-σιωπάται ή ακόμη και γίνεται σιωπηρά αποδεκτός απότα θύματά του

Διακρίσεις. Τρανσφοβία. Διάκριση λόγω ταυτότηταςφύλου

Δεν υπάρχει τεκμηριωμένος διεθνής ορισμός για τηνέννοια της διάκρισης Οι περισσότεροι διεθνείς οργανι-σμοί αποφεύγουν να δώσουν έναν καθολικό ορισμό της

έννοιας της διάκρισης διότι σε κάθε περίπτωση οι πηγέςκαι οι αιτίες τους καθορίζουν με διαφορετικό τρόπο τηνεννοιολόγησή τους Σημειώνουν μάλιστα ότι είναι αντι-δεοντολογικό και λανθασμένο να δίνεται ένας γενικόςορισμός

Διάκριση για λόγους ταυτότητας φύλου ή έκφρασηςφύλου είναι κάθε αντιμετώπιση, συμπεριφορά, μετα-χείριση, λόγος ή πράξη, που υποβιβάζει τους τρανς αν-


40/106

|40|


θρώπους σε θέση μη ισοτιμίας, μειονεξίας, προσβολήςτης προσωπικότητας, άνισης μεταχείρισης, απόρριψηςή απαξίωσης, λόγω της ταυτότητας ή έκφρασης του φύ-λου τους

Τρανσφοβία ονομάζουμε όλο το φάσμα της έκφρα-σης εχθρικών, φοβικών ή εκφράσεων δυσφορίας, απο-στροφής, μισαλλοδοξίας ή και μίσους κατά των τρανςανθρώπων λόγω της ταυτότητας ή έκφρασης φύλουτους Συνώνυμοι όροι είναι ο τρανσμισογυνισμός4 (όταναναφέρεται σε τρανς γυναίκες) και η τρανσμισαλλοδο-ξία Εδώ θα πρέπει να διαχωρίσουμε την τρανσφοβίααπό την ομοφοβία και την λεσβοφοβία (τις αντίστοιχεςεκφράσεις κατά γκέι και λεσβιών), αφενός για πολιτι-

κούς λόγους κατάδειξης της μισαλλοδοξίας που υφί-στανται οι τρανς άνθρωποι, κυρίως όμως διότι οφείλο-νται στην ταυτότητα και έκφραση φύλου και όχι στοσεξουαλικό προσανατολισμό· ακόμη όμως και διότι οιδιακρίσεις που υφίστανται τρανς άνθρωποι όπως άρι-στα περιγράφει ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαι-ώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, απαντώνται μόνο

στην υποομάδα των τρανς ανθρώπων5

:

4 Trans-misogyny primer / by Julia Serano: http://wwwjuliaseranocom/av/TransmisogynyPrimer-Seranopdf

5 Ανθρώπινα δικαιώματα και Ταυτότητα Φύλου, ThomasHammarberg, 2010 Έκθεση του Επιτρόπου για τα ΑνθρώπιναΔικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης Μεταφρασμένη σταελληνικά από το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών


41/106

|41|


Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τωντρανς ατόμων σε μεγάλο βαθμό περιφρονείται,δεν δεικνύεται το ενδιαφέρον, παρ’ όλο που ταπροβλήματά τους είναι πολύ σοβαρά και συνα-ντώνται μόνο σ’ αυτή την ομάδα Τα τρανς άτομααντιμετωπίζουν στο μέγιστο διακρίσεις, μισαλ-λοδοξία και απερίφραστη βία Τα βασικά τουςανθρώπινα δικαιώματα καταστρατηγούνται, συ-μπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη ζωή,του δικαιώματος στην φυσική τους ακεραιότητακαι αξιοπρέπεια, του δικαιώματος στην υγεία

Ακόμη θα πρέπει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με

αρκετούς θεωρητικούς, η τρανσφοβία (όπως και η ομο-φοβία και η λεσβοφοβία) συνδέονται με το σεξισμό καιέλκουν τις ρίζες τους απ’ αυτόν6

Θα επιχειρήσουμε να τις δούμε με όσο πιο ενιαίοτρόπο και δίχως να χάσουμε την ευρύτερη εικόνα Γι’αυτό ακριβώς θα ξεκινήσουμε από τη μη αναγνώρισητης ταυτότητας φύλου, που συχνά γίνεται ο κατ’ εξοχήν

λόγος που οι τρανς άνθρωποι υφίστανται διακρίσειςΘα αναφερθούμε βεβαίως εκτενέστερα σε ξεχωρι-στό κεφάλαιο, ας σταθούμε όμως εδώ στο γεγονός ότι

6 βλέπε: Julia Serano Whipping Girl: A Transsexual Woman onSexism and the Scapegoating of Femininity, Seal Press, 2007, και:Norton, Jody (1997) “Brain Says You’re a Girl, But I Think You’re aSissy Boy”: Cultural Origins of Transphobia” International Journal ofSexuality and Gender Studies 2, Number 2 (2): 139–164


42/106

|42|


αν δεν αναγνωρίζεται η υπόσταση, η κοινωνική κατά-σταση των τρανς ανθρώπων, τότε αυτό γίνεται συχνάη αιτία που οι τρανς άνθρωποι δεν αντιμετωπίζονται μεισότιμο τρόπο

Συγκεκριμένα: καθημερινά ζητήματα, όπως η πα-ραλαβή ενός δέματος από το ταχυδρομείο, το άνοιγ-μα ενός τραπεζικού λογαριασμού, ή πολύ περισσότεροη υποβολή αίτησης για εργασία μπορεί να αποτελέσειπηγή προβλημάτων και να είναι αιτία διακρίσεων καιαποκλεισμών αν η ταυτότητα φύλου δεν ταιριάζει μετο φύλο έτσι όπως αυτό αναφέρεται στην ταυτότηταΔεδομένου ότι οι τρανς άνθρωποι εκλαμβάνονται ωςύποπτοι που χρησιμοποιούν πλαστά έγγραφα, εξανα-

γκάζονται να αποκαλύψουν ότι είναι τρανς χωρίς νατο θέλουν στην πραγματικότητα Αυτό παραβιάζει τοδικαίωμά τους στην ιδιωτική ζωή και συχνά οδηγεί σεδιακρίσεις και βία

Διακρίσεις στο χώρο της εκπαίδευσης: πολύ συχνά οιτρανς άνθρωποι λόγω της ταυτότητας ή έκφρασης φύλουτους γίνονται αντικείμενα χλευασμού, μείωσης της προ-

σωπικότητάς τους, προσβλητικών σχολίων, άνισης μετα-χείρισης, ή ακόμη και θύματα εκφοβισμού (μπούλινγκ) ήκαι λεκτικής και σωματικής βίας Στην Ελλάδα μάλισταυπάρχουν πάμπολλα περιστατικά τρανς ανθρώπων πουαντιμετώπισαν την απόρριψη, έντονη λεκτική ακόμη καισωματική βία Δύο χαρακτηριστικά περιστατικά που κα-ταγράφηκαν επίσημα ήταν: α) δύο τρανς γυναικών πουθέλησαν να εγγραφούν σε νυκτερινό λύκειο για να ολο-


43/106

|43|


κληρώσουν τις σπουδές τους που είχαν εγκαταλείψει καιο λυκειάρχης δεν τους επέτρεψε να εγγραφούν, β) υπό-θεση τρανς μαθήτριας που δέχτηκε ακραία λεκτική καισωματική βία ακόμη και απειλές κατά της ζωής της ότανπαραλίγο να την κάψει ζωντανή συμμαθητής της, ενώ ογυμνασιάρχης όχι μόνο δεν απέτρεψε τα συμβάντα αλλάτα ενθάρρυνε με τη συμπεριφορά του Πέρα από τα δύοαυτά περιστατικά, γνωρίζουμε πολλές περιπτώσεις τρανςεφήβων που επειδή δεν άντεχαν το κλίμα διακρίσεων καιπροσβολής της προσωπικότητάς τους, αναγκάστηκαν νατο εγκαταλείψουν

Διακρίσεις στο χώρο της εργασίας: λόγω της μηαναγνώρισης της ταυτότητας φύλου που έχει ως απο-

τέλεσμα την ασυμφωνία των εγγράφων τους με τηνταυτότητά τους όπως απεικονίζεται στην εξωτερική εμ-φάνιση, οι τρανς άνθρωποι αντιμετωπίζονται ανισότιμαστους χώρους απασχόλησης και δεν προσλαμβάνονταιΕίναι δηλαδή αυτή ακριβώς η ανισότιμη μεταχείρισηπου αποτελεί αιτία αποκλεισμού από την εργασία Πέ-ρα, όμως, απ’ αυτή την άνιση μεταχείριση, γνωρίζουμε

και περιστατικά τρανς ανθρώπων που εργάζονταν καιόταν η ταυτότητά τους έγινε γνωστή υπέστησαν διακρι-τική σε βάρος τους μεταχείριση (όπως τρανς γυναίκαςταχυδρόμου που εξαναγκάστηκε να εργάζεται σε απο-θήκη για να μη γίνεται ορατή) ή ακόμη και απόλυση

Διακρίσεις στο χώρο της υγείας και της ασφάλι-

σης: πρώτα απ’ όλα λόγω του αποκλεισμού που αντι-μετωπίζουν πολλοί τρανς άνθρωποι στο χώρο εργασίας


44/106

|44|


βρίσκονται ανασφάλιστοι/ες και επομένως δεν έχουνπρόσβαση στο χώρο της υγείας Τούτο από μόνο τουαποτελεί διακριτική μεταχείριση Ωστόσο ακόμη καιοι τρανς άνθρωποι που έχουν δημόσια ασφάλιση αντι-μετωπίζουν διακριτική συμπεριφορά απ’ το ιατρικόπροσωπικό, προσφωνούνται στο λάθος γένος, νοσηλεύ-ονται σε θαλάμους που δεν αντιστοιχούν στην ταυτό-τητα φύλου τους, γίνονται ακόμη και αντικείμενα πα-ρενοχλήσεων, υποτιμητικής συμπεριφοράς, ακόμη καιαπαξίωσης της υγείας τους (έχει καταγραφεί μάλισταπεριστατικό τρανς γυναίκας που νοσηλευόταν και ότανζήτησε νερό δε βρέθηκε κάποιος/α να την εξυπηρετή-σει) Αυτός είναι και ένας λόγος που συχνά τρανς άν-

θρωποι αποφεύγουν να προσφύγουν σε ιατρική βοή-θεια και τούτο γίνεται αιτία πλημμελούς αντιμετώπισηςτων υγειονομικών τους αναγκών και άγνοιας των δυ-νατοτήτων πρόσβασής τους στο χώρο της υγείας Έναακόμη πρόβλημα που έρχεται να προστεθεί είναι το γε-γονός ότι στους ταξινομητικούς καταλόγους ψυχικώνδιαταραχών εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνονται έν-

νοιες που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου Τέλος οιιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες δεν παρέχουν κάλυψηυγείας σε ανθρώπους που διαπιστώνεται η τρανς υπό-στασή τους

Διακρίσεις σε υπηρεσίες: σε ένα ευρύ φάσμα υπη-ρεσιών όπως σε ταχυδρομεία, τράπεζες, υπηρεσίες τουδημοσίου, αστυνομία υποτιμάται η προσωπικότητα τωντρανς ανθρώπων, υπόκεινται σε χλευασμούς και δια-


45/106

|45|


κριτική μεταχείριση, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις πουλόγω μη συμφωνίας των στοιχείων ταυτότητας με τηνεξωτερική εμφάνιση, υπάρχει άρνηση εξυπηρέτησηςΑκόμη δεν πρέπει να παραλείψουμε τις διακρίσειςκαι τρανσφοβικές συμπεριφορές που αντιμετωπίζουνοι τρανς άνθρωποι όταν θέλουν να ενοικιάσουν σπίτι,όπου συχνά οι ιδιοκτήτες τους το αρνούνται

Σε αυτό το σημείο σημειώνουμε ότι ο Συνήγορος τουΠολίτη, στον «Οδηγό διαφορετικότητας για δημοσίουςυπαλλήλους με σκοπό την καταπολέμηση των διακρίσε-ων», αναφέρει7:

Διαχείριση των προβλημάτων από τους δημοσί-

ους υπαλλήλουςΌπως σε όλες τις περιπτώσεις διακρίσεων, αυτό

που απαιτείται κυρίως είναι ενημέρωση και ευαι-σθητοποίηση Πρέπει να γίνει κατανοητή η έννοιατης ταυτότητας κοινωνικού φύλου και να γίνει σε-βαστή η αυτοαντίληψη του καθενός για το φύλοτου, ασχέτως των στοιχείων της αστυνομικής του

ταυτότητας ή των λοιπών εγγράφων ταυτοποίη-σης Όταν γίνεται αντιληπτή μια τέτοια περίπτωσηπρέπει να τηρούνται οι ίδιες διαδικασίες με όλουςτους υπόλοιπους πολίτες

7 «Οδηγός διαφορετικότητας για δημοσίους υπαλλήλους μεσκοπό την καταπολέμηση των διακρίσεων», σελ 32 - http://wwwsynigorosgr/resources/webpdf)


46/106

|46|


Εδώ ο Συνήγορος του Πολίτη κάνει απολύτως ξεκά-θαρο ότι η ταυτότητα φύλου και η αυτοαντίληψη όλωντων ανθρώπων σε σχέση με το φύλο τους, ασχέτως τωνστοιχείων αστυνομικής ταυτότητας πρέπει να γίνεταιαπολύτως σεβαστή και κατανοητή Και ακόμη ότι, ότανγίνεται αντιληπτή μία τέτοια περίπτωση, δεν πρέπει ναγίνονται διακρίσεις και να τηρούνται οι ίδιες ακριβώςδιαδικασίες

Σε αδρές γραμμές και όσο πιο συμπυκνωμένα μπο-ρέσαμε, παραθέσαμε τις πιο κραυγαλέες διακρίσεις καιτρανσφοβικές συμπεριφορές που αντιμετωπίζουν οιτρανς άνθρωποι σε όλο το φάσμα της δημόσιας και ιδι-ωτικής τους ζωής

Κύρια αιτία είναι η μη αναγνώριση της ταυτότηταςφύλου, καθώς επίσης η μη επιθυμητή απεύθυνση, η κα-κοποιητική ορολογία και τα στερεότυπα που θα περι-γράψουμε παρακάτω


47/106

|47 |

ΜΗ ΕΠΙΘΥΜΗΤΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Συχνά στα μέσα ενημέρωσης ηλεκτρονικά ή έντυπα,αναπαράγονται ορολογίες που είτε είναι μη επιθυμητές,είτε απαρχαιωμένες, ακόμη και προσβλητικές

Τραβεστί – τρανσβεστισμός

Ένα κραυγαλέο παράδειγμα είναι ο όρος «τραβεστί»Ο όρος αυτός χρησιμοποιούνταν έως και τα τέλη της δε-καετίας του’90, και ήταν δηλωτικός των τρανς ανθρώ-

πων που δεν έχουν κάνει επέμβαση επαναπροσδιορι-σμού, επίσης συνολικά των παρενδυτικών ατόμων, ενώείχε συνδεθεί με τα τρανς άτομα που κάνουν σεξουαλι-κή εργασία Περαιτέρω τα παράγωγά του, όπως «τραν-σβεστισμός» είναι συνδεδεμένα με τον ταξινομητικόκατάλογο ψυχικών ασθενειών του Παγκόσμιου Ορ-γανισμού Υγείας (ΠΟΥ) καθώς και του αντίστοιχουκαταλόγου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας,


48/106

|48|


που τον κατατάσσουν ως ψυχική διαταραχή Συνεπώςείναι ένας απαρχαιωμένος όρος που είναι συνδεδεμένοςμε αρνητικά χαρακτηριστικά και καθόλου επιθυμητός

Τρανσέξουαλ – τρανσεξουαλισμός

Επίσης, μη επιθυμητός όρος από μέρος της τρανς κοι-νότητας, παρότι χρησιμοποιείται συχνά στα μέσα ενη-μέρωσης, είναι ο όρος τρανσέξουαλ (στα αγγλικάtranssexual) Αυτό διότι συνδέει την τρανς κατάσταση μετο ανατομικό φύλο (sex στα αγγλικά), ενώ η τρανς υπό-σταση συνδέεται με το κοινωνικό φύλο (gender στα αγ-

γλικά) του προσώπου Γι’ αυτό άλλωστε πλέον διεθνώςυιοθετείται απ’ την τρανς κοινότητα ο όρος transgender,αντί του transsexual Επιπλέον, γιατί και αυτός ο όροςείναι συνδεδεμένος με τους ταξινομητικούς καταλό-γους ψυχικών διαταραχών, μέσω του παραγώγου του«τρανσεξουαλισμός» (transsexualism) Συνεπώς, αν καιμέρος ανθρώπων που αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς,

θεωρούν τον όρο τρανσέξουαλ επιθυμητό, καλύτεραείναι να αποφεύγεται η χρήση του, για όλους τους πα-ραπάνω λόγους Για τους ίδιους λόγους από μέρος τηςτρανς κοινότητας δε θεωρείται επιθυμητός και ο όρος«διαφυλικός-ή» ως ελληνική απόδοση του transsexual


49/106

|49|


Τρίτο φύλο

Μία από τις εκφράσεις που απαντώνται στον Τύπο σεαναφορές προς τρανς ανθρώπους, είναι «τρίτο φύλο»Ασφαλώς πρόκειται για μία κακοποιητική έκφρασηκατά των τρανς ανθρώπων που βασίζεται στην ετερο-κανονική σεξιστική αντίληψη κατά την οποία υπάρχειτο «πρώτο» κυρίαρχο φύλο (αρσενικό), το «υποδεέστε-ρο» δεύτερο φύλο (θηλυκό), και οτιδήποτε δεν κατα-τάσσεται στην διπολική, ετεροκανονική σεξιστική αυτήαντίληψη ονομάζεται «τρίτο φύλο» Εκτός αυτού δεβασίζεται σε κανένα επιστημονικό δεδομένο, καθώς τοφύλο ακόμη και στη βιολογική του αντίληψη βασίζεται

σε μία ποικιλομορφία συνδυασμού χρωμοσωμάτων πουτο καθορίζουν Είναι μία προσβλητική και μη επιθυμη-τή έκφραση

Shemale – ladyboy – tranny – τραβέλι

Μη αποδεκτοί επίσης είναι οι αγγλικοί όροι όπως«shemale», «ladyboy», «tranny», ή το ακραίο ελληνικόυβριστικό «τραβέλι», που είτε είναι συνδεδεμένοι με τηβιομηχανία της πορνογραφίας, είτε συνδέουν το πρόσω-πο με το μη επιθυμητό φύλο, είτε απλά προσβάλλουν τηνίδια την υπόσταση του τρανς ανθρώπου


50/106

|50|


Αλλαγή – διόρθωση φύλου

Επίσης μη αποδεκτός θεωρείται ο απαρχαιωμένος όρος«αλλαγή φύλου», καθώς το φύλο δεν «αλλάζει» (δενείναι μπλουζάκι ή παντελόνι), επαναπροσδιορίζεταιΟμοίως δεν απεικονίζει την πραγματικότητα ο όροςπου χρησιμοποιείται συχνά στα μέσα ενημέρωσης «δι-όρθωση φύλου» Το φύλο δεν είναι «χαλασμένο» ώστενα «διορθωθεί» Η επέμβαση στα γεννητικά όργανα καιδιαμόρφωση νέων γεννητικών οργάνων (αιδοιοπλα-στική – φαλλοπλαστική), ονομάζεται επέμβαση επανα-προσδιορισμού φύλου (από το αγγλικό reassignment ήτον πλήρη όρο: sex reassignment surgery)

Ακρωτηριασμός – ευνουχισμός

Ποτέ δεν χρησιμοποιούμε για πρόσωπα που έχουν κά-νει επέμβαση επαναπροσδιορισμού λέξεις όπως «ακρω-τηριασμός», «ευνουχισμός», που προσβάλλουν τα πρό-

σωπα που έχουν ολοκληρώσει πλήρη μετάβαση μετάαπό επέμβαση, αλλά και επιπλέον δεν ανταποκρίνονταιστην πραγματικότητα, αφού είτε μετά από αιδοιοπλα-στική (για τις τρανς γυναίκες) είτε μετά από φαλλοπλα-στική (για τους τρανς άντρες) έχουν πλέον διαμορφώσεινέα λειτουργικά γεννητικά όργανα Οι εκφράσεις αυτέςθεωρούνται ακραία προσβλητικές και κακοποιητικές


51/106

|51|


Πορνεία – ιερόδουλες – σεξουαλική εργασία

Αποτέλεσμα των πολλαπλών διακρίσεων και των απο-κλεισμών που υφίστανται οι τρανς άνθρωποι είναι τουψηλό ποσοστό τρανς γυναικών που καταφεύγουν στηνσεξουαλική εργασία Συχνά χρησιμοποιείται ο όροςπορνεία (prostitution) για τις γυναίκες, πόρνη (prostitute)ή ιερόδουλη, όροι που είναι χρωματισμένοι αρνητικάΠλέον, και διεθνώς χρησιμοποιείται ευρύτατα ο όροςσεξουαλική εργασία (sex work) και για τους ανθρώπουςπου την ασκούν εργάτες/εργάτριες εργαζόμενες/οι τουσεξ (sex workers), όρος που είναι σχετικά ουδέτερος καιεμμέσως υποδεικνύει το ότι οι εργαζόμενες/οι αυτοί/ές

στερούνται των δικαιωμάτων τους


52/106


53/106

|53|

10 ΣΤΕΡΕΟΤ ΥΠΑ ΚΑΙ ΛΑΝΘΑΣ ΜΕΝΕΣΑΝΤΙΛΗΨΕ ΙΣ Γ ΙΑ ΤΟΥ Σ ΤΡΑΝΣ

ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Στερεότυπο 1: Οι τρανς άνθρωποι «γίνονται» τρανς.

Όπως αναφέραμε, η ταυτότητα και έκφραση φύλου πουπροσδιορίζει με ακρίβεια την τρανς κατάσταση είναιεσωτερική και πηγαία αίσθηση του φύλου Δεν είναι οιδιαδικασίες μετάβασης (φαρμακολογικές ή χειρουργι-κές) που καθορίζουν έναν ή μία τρανς άνθρωπο, αλλάο τρόπος αντίληψης του φύλου Επομένως δε «γίνεται»,

ήταν και είναι, ανεξαρτήτως διαδικασιών μετάβασης

Στερεότυπο 2: Οι τρανς γυναίκες «γίνονται» τρανς διότιέλκονται από άντρες. Ομοίως για τους τρανς άντρες.

Αφενός ,όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι εντε-λώς διαφορετικό πράγμα ο σεξουαλικός προσανατο-


54/106

|54|


λισμός από την ταυτότητα και έκφραση φύλου, αφετέ-ρου, όπως αναφέραμε στο 1ο, ούτε γίνεται τρανς έναςάνθρωπος γιατί απλά ο ίδιος το αποφάσισε

Στερεότυπο 3: Η βιολογία είναι αυτή που καθορίζει τους ανθρώπους, και οι τρανς άνθρωποι πηγαίνουνκόντρα στη «φύση» και κόντρα στη βιολογία.

Τούτο είναι το πιο σύνηθες στερεότυπο Είναι αυτό πουσυχνά κάνει τους τρανς ανθρώπους, ιδιαίτερα όταν σενεαρή ηλικία πρέπει να διαχειριστούν την ταυτότητάτους, να έχουν ενοχές: ότι πηγαίνουν κόντρα στη φύ-

ση, ότι είναι «λάθος» της φύσης, ότι πρέπει να «διορθώ-σουν» τον εαυτό τους, ότι είναι κοντολογίς κάποια τέ-ρατα που η βιολογία έπαιξε κάποιο δυσάρεστο παιχνίδιμε αυτούς/ές Συχνά μάλιστα, λόγω άγνοιας των οικογε-νειών τους, αναγκάζονται να υποστούν τη βάσανο κά-ποιου ψυχίατρου που αγνοεί τα βασικά θέματα ψυχο-λογίας της τρανς κατάστασης, που εν τέλει επιδεινώνει

την κατάσταση και συμβάλλει στα πολύ υψηλά ποσο-στά αυτοκτονιών ανάμεσα στους/στις τρανς εφήβους,όπως συχνά καταγράφονται σ

Documents

001 106 Tautotita Kai Ekfrasi Filou1