จดท ำโดย 1. นำงสำวคนธรส โชตวรรณ เลขท 11 2. นำงสำวอรณชำ ฉนทะ เลขท 22 ชน มธยมศกษำปท 6/2

ยคภมปญญา

ยคภมปญญา /ยคภมธรรมและแนวคดประชาธปไตย กำรปฏวตทำงวทยำศำสตรทเรมขนในสงคมตะวนตกในครสตศตวรรษท 17 ไมเพยงกอใหเกดควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำกำรและเทคนค ตลอดจน สงประดษฐทเปนประโยชนตอกำรพฒนำคณภำพชวตใหดขนเทำนน แตยง น ำไปสกำรปฏวตทำงภมปญญำ (Intellectual Revolution) ในครสตศตวรรษท 18 อกดวย วธกำรทำงวทยำศำสตรและกำรหลดพนจำกอ ำนำจของครสตศำสนจกร ท ำใหชำวตะวนตกกลำใชเหตผลเพอแสดงควำมคดเหนทำงสงคมและกำรเมอง มำกขน และเชอมนวำควำมมเหตผลสำมำรถเปลยนแปลงชวตและสงคมให ดขนได

กำรแสดงควำมคดเหนทำงสงคมและกำรเมอง ตลอดจนกำรเรยกรอง สทธเสรภำพในกำรมสวนรวมในกำรปกครองจงเปนลกษณะเดนประกำรหนง ของครสตศตวรรษท 18 กำรพฒนำกำรดำนตำงๆ ทเกดขนในครสตศตวรรษน จงเปรยบเสมอนแสงสวำงทสองน ำทำงใหโลกตะวนตกเปนสงคมทรงโรจน ในวชำกำรตำงๆ ท ำใหผคนมควำมร มสตปญญำและควำมคด ตลอดจน ควำมสำมำรถไดรบกำรยกยองจำกสงคมมำกขน และเปนพนฐำนส ำคญทท ำ ใหชำตตะวนตกเขำสควำมเจรญในยคใหม ดงนนครสตศตวรรษท 18 จงไดรบ สมญำวำเปน ยคภมธรรม (The Age of Enlightenment)

นกคดคนส ำคญทวำงรำกฐำนของปรชญำกำรเมองแนวประชำธปไตย ไดแก ทอมส ฮอบส ,จอหน ลอก ชำวองกฤษ และกลมนกคด ฟโลซอฟ (Philosophs) ของฝรงเศส เชน มองเตสกเออร วอลแตร, ชอง-ชำคส รสโซ

นกปราชญการเมองแนวประชาธปไตย

ทอมส ฮอบส (Thomas Hobbes ค.ศ. 1588-1679)

นกปรชญำชำวองกฤษ แนวคดดำนกำรเมองของฮอบส ปรำกฏในหนงสอ ลไวอำทน (Leviathan) ซงเปนงำนเขยนชนเอกของฮอบส กลำววำกอนหนำทมนษยจะมำอยรวมกนเปนสงคมกำรเมอง มนษยมอสระและเสรภำพในกำรกระท ำใดๆ ซงยอมกอใหเกดควำมวนวำย มนษยจงตกลงกนทจะหำคนกลำงมำท ำหนำทปกครองเพอใหเกดสงคมกำรเมองทอยรวมกนอยำงสนตสข

โดยแตละคนยอมเสยสละอ ำนำจสงสดของตนใหแกฝำยปกครองทงนประชำชนมสทธเลอกกำรปกครองทสอดคลองกบควำมตองกำรของคนสวนใหญ โดยมขอผกมดวำทกคนจะตองเชอฟงผปกครอง ซงจะเปนผออกกฎหมำยมำบงคบประชำชนตอไป จะเหนวำ แมฮอบสจะนยมระบอบกษตรย แตกมแนวควำมคดวำอ ำนำจของกษตรยไมใชอ ำนำจของเทวสทธหรออ ำนำจศกดสทธ แทจรงแลวเปนอ ำนำจทประชำชนยนยอมพรอมใจมอบให สวนทำงศำสนจกรนน ฮอบสมควำมเหนวำไมควรเขำมำเกยวกบกำรปกครองของรฐ นอกจำกนฮอบส ยงโจมตควำมเชอทำงศำสนำของมนษยวำเปนเรองไรเหตผล มนษยควรมชวตอยดวยเหตผลและวธกำรทำงวทยำศำสตร ไมควรอยดวยควำมเชองมงำย อยำงไรกตำม ฮอบสมไดปฏเสธพระเจำ แตปฏเสธพธกรรมและผน ำทำงศำสนำ

จอหน ลอก (John Locke ค.ศ. 1632-1704)

นกปรชญำชำวองกฤษ เปนผเขยนหนงสอเรอง Two Treatises of Government (ค.ศ. 1689) แนวคดหลกของหนงสอ คอ กำรเสนอทฤษฎทวำรฐบำลจดตงขนโดยควำมยนยอมของประชำชน และตองรบผดชอบตอชวตควำมเปนอยของประชำชน

แนวคดทำงกำรเมองของลอกอำจสรปไดวำ ประชำชนเปนทมำของอ ำนำจทำงกำรเมองและมอ ำนำจในกำรจดตงรฐบำลขนได รฐบำลจงมหนำทปกครองโดยค ำนงถงประโยชนและสทธธรรมชำตของประชำชนอนไดแก ชวต เสรภำพ และทรพยสน รฐบำลมอ ำนำจภำยในขอบเขตทประชำชนมอบให และจะใชเฉพำะเพอผลประโยชนของประชำชน เทำนน รฐตองไมเขำแทรกแซงในกจกำรของปจเจกชน นอกจำกในกรณทจ ำเปนจรง ๆ เพอรกษำเสรภำพและทรพยสนของผนน แนวคดทำงกำรเมองดงกลำวจงเปนรำกฐำนควำมคดของระบอบประชำธปไตยสมยใหมและมอทธพลตอปญญำชนและปรชญำเมธของยโรป โดยเฉพำะกลมนกคดฟโลซอฟ (philosophes) ของฝรงเศษ

บารอน เดอ มองเตสกเออร (Baron de Montesquieu ค.ศ. 1689-1755)

บำรอน เดอ มองเตสกเออร (Baron de Montesquieu หรอ ชำรลส หลยส เดอ เซกกองดำต (Charies Louis de Secondat) ขนนำงฝรงเศส เปนผเขยนหนงสอ เรอง วญญำณแหงกฎหมำย (The Spirit of Laws) ซงใชเวลำศกษำคนควำกวำ 20 ป หนงสอเลมนพมพเผยแพรครงแรกใน ค.ศ. 1748 และตอมำไดรบกำรตพมพอก 22 ครง และแปลเปนภำษำตะวนตกตำงๆ เกอบทกภำษำ

แนวคดหลกของหนงสอเรอง วญญำณแหงกฎหมำยสรปไดวำกฎหมำยทรฐบำลแตละสงคมบญญตขนตองสอดคลองกบลกษณะภมประเทศและเงอนไขทำงนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม ประวตศำสตรของแตละสงคม แตกำรปกครองแบบกษตรยภำยใตรฐธรรมนญเปนรปแบบกำรปกครองทดทสด นอกจำกนอ ำนำจกำรปกครองควรแยกออกเปน 3 ฝำย คอ ฝำยนตบญญต ฝำยบรหำรและฝำยตลำกำร กำรแบงอ ำนำจดงกลำวเปนเสมอนกำรสรำงระบบตรวจสอบและถวงอ ำนำจ (check and balance system) จะชวยไมใหผปกครองหรอคณะผปกครองหรอรฐบำลใชอ ำนำจแบบเผดจกำรได แนวคดในหนงสอเลมน มอทธพลตอสงคมตะวนตก รฐธรรมนญกำรปกครองประเทศของสหรฐอเมรกำ ซงถอวำเปนแมแบบของระบอบกำรปกครองในระบอบประชำธปไตยกใชแนวคดเรองกำรแบงแยกอ ำนำจ และระบบคำนอ ำนำจของมองเตสกเออรเปนหลก

วอลแตร (Voltaire ค.ศ. 1694-1778)

มชอจรงวำ ฟรองซว-มำร อำรเอ (Francois – Marie Arouet) เปนนกคดและนกเขยน ทมชอเสยงของฝรงเศส วอลแตรประทบใจในระบอบกำรปกครองขององกฤษมำก และตงใจจะใชงำนเขยน คดคำนกำรปกครองแบบเผดจกำร และตอตำนควำมงมงำยไรเหตผล ตลอดจน เร ยกร อ ง เสร ภ ำพในกำรแสดงออกซงควำมคดเหนทำงดำนตำงๆ

ควำมคดดงกลำวของวอลแตร สะทอนออกในหนงสอเรองจดหมำยปรชญำ (The Philo – Sophical Letters) หรอทรจกในอกชอวำ จดหมำยเรองเมององกฤษ (Letter on the English) เนอหำของหนงสอโจมตสถำบนและกฎระเบยบตำงๆ ทหลำหลงของฝรงเศส นอกจำกนวอลแตรยงเรยกรองใหม กำรปฏรปประเทศฝรงเศสใหทนสมยเหมอนองกฤษ อยำงไรกด แมวอลแตรจะตอตำนควำมอยตธรรมในสงคมและควำมไรขนตธรรมทำงศำสนำตลอดจนระบบอภสทธตำง ๆ แตในดำนกำรเมองเขำกไมเคยแสดงควำมคดเหนอยำงชดเจนตอรปแบบกำรปกครองทเขำพงพอใจ หรอตองกำรใหมกำรเปลยนแปลงสงคมและกำรเมองอยำงถอนรำกถอนโคนดวยกำรปฏวตอนรนแรง เขำคดวำกำรใชเหตผลและสตปญญำสำมำรถจะแกไขปญหำสงคมและกำรเมอง

ซอง - ชาคส รโซ (Jean-Jacques Rousseau ค.ศ. 1712-1778)

เปนคนเชอสำยฝรงเศส เขำเขยนหนงสอ หลำยเลม โจมตฟอนเฟะของสงคม และกำรบรหำรทลมเหลวของรฐบำล นอกจำกน เขำยงแสดงทศนะเกยวกบระบบกำรศกษำ ปญหำควำมไมเสมอภำคทำงสงคมอนเปนผลจำกสภำวะแวดลอม เรองกำรถอครองกรรมสทธในทรพยสน และแนวทำงกำรปกครอง และอน ๆ

งำนเขยนชนเอกของเขำซงเปนต ำรำทำงกำรเมองทส ำคญและมอทธพลมำก คอ สญญำประชำคม (The Social Contract) ค.ศ. 1762 วำดวยปรชญำทำงกำรเมองดำนกำรปกครองและพนธสญญำทำงกำรเมองระหวำงรฐบำลและประชำชน งำนเขยนเรองนท ำให รโซไดชอวำเปนผวำงรำกฐำนอ ำนำจอธปไตยของประชำชน

หลงจำกสมเดจพระรำชนนำถอลซำเบทท 1 (Elizabeth I) สนพระชนมใน ค.ศ. 1603 กษตรยองกฤษองคตอๆ มำมกจะมควำมขดแยงกบรฐสภำอยเสมอ เนองจำกกำรใชพระรำชอ ำนำจเกนขอบเขต ใชเงนแผนดนไปในทำงทฟมเฟอยและกอสงครำม ควำมขดแยงระหวำงรฐสภำกบกษตรยรนแรงมำกขนเรอย ๆ จนกลำยเปนสงครำมกลำงเมองใน ค.ศ. 1642-1649 และรฐสภำไดจบพระเจำชำรลท 1 ประหำรชวต จำกนนกษตรยองกฤษถกลดอ ำนำจลงเรอย ๆ จนถง ค.ศ. 1688 ในสมยพระเจำเจมสท 2 (James II) ททรงพยำยำมใชอ ำนำจอยำงสงสดอก จงกอใหเกดกำรปฏวตขน

การปฏวตทางการเมองการปกครองขององกฤษ

โดยรฐสภำองกฤษไดอนเชญพระเจำวลเลยม (William) พระรำชบตรเขยของพระเจำเจมสท 2 ขนครองรำชยบลลงกโดยพระองคทรงสญญำวำจะปฏบตตำมพระรำชบญญตวำดวยสทธพนฐำนของพลเมอง (Bill of Rights) ทรฐสภำเปนผจดรำงถวำยซงใหอ ำนำจรฐสภำและให สทธเสรภำพแกชำวองกฤษเหตกำรณครงน เรยกวำ กำรปฏวตอนรงโรจน (The Glorious Revolution) เปนกำรปฏวตทไมมกำรเสยเลอดเนอ และไดรบกำรสนบสนนจำกชนทกชน นบแตนนมำรฐสภำองกฤษ ไดออกกฎหมำยใหสทธ เสรภำพ แกชำวองกฤษ ปฏรปสงคมและ กำรเมองขององกฤษ กำวหนำไปตำมล ำดบจนถงปจจบนองกฤษไดรบ กำรยกยองวำเปนประเทศแมแบบของกำรปกครองแบบประชำธปไตย

องกฤษไมมรฐธรรมนญเปนลำยลกษณอกษรเหมอนประเทศ อน ๆ ดงนนกำรปกครองขององกฤษจงยดหลกกำรขนบธรรมเนยมประเพณท เคยปกครองกนมำและยดกฎหมำยเปนหลกรฐสภำ กำรปฏวตใน ค.ศ. 1688 ท ำใหระบอบรำชำธปไตยแบบเทวสทธของอ งกฤษสนสดลง และไดยตปญหำขดแย งทำงกำร เมองทกระทบกระเทอนองกฤษมำตงแตตนครสตศตวรรษท 17 นอกจำกนในปตอมำมกำรออกพระรำชบญญตวำดวยขนตธรรมทำงศำสนำ (Act of Toleration) ใหเสรภำพในกำรนบถอศำสนำแกพวกโปรเตสแตนตสำขำตำง ๆ ทไมยอมขนตอนกำยแองกลคน

ชำวองกฤษทอพยพไปตงรกรำกในสหรฐอเมรกำในระยะแรกมควำมผกพนกบเมองแมของตนดวยกำรยอมรบนบถอกษตรยองกฤษเปนกษตรยของตน และรวมตวกนปกครองตนเองในรปแบบอำณำนคมขนตรงตอองกฤษ แตเนองจำกรฐบำลองกฤษเกบภำษชำวอำณำนคมอยำงรนแรง และเอำเปรยบทำงกำรคำ เชน องกฤษบงคบใหอำณำนคมขำยวตถดบและซอสนคำส ำเรจรปจำกองกฤษในรำคำทองกฤษก ำหนด ทงยงหำมผลตสนคำส ำเรจรปดวยตนเอง สรำงควำมไมพอใจแกชำวอำณำนคมเปนอยำงมำก ใน ค.ศ. 1776 ชำวอำณำนคมจงพรอมใจกนประกำศอสรภำพจำกองกฤษ องกฤษสงทหำรมำปรำบกลำยเปนสงครำม เรยกวำสงครำมประกำศอสรภำพ ในทสดชำวอำณำนคมไดรบชยชนะไดตง เปนประเทศใหม คอ สหรฐอเมรกำ มประธำนำธบด เปนประมข

การปฏวตของชาวอเมรกน ค.ศ. 1776

เนองจำกชำวอเมรกนเปนชำวยโรป ประกอบดวยชำวองกฤษเปนสวนใหญ มกำรศกษำดและมจตใจยดมนในเรองของสทธเสรภำพและอสรภำพ ซงเหตผลหนงทอพยพมำกเพอแสวงหำควำมเปนอสรภำพ เพรำะไมสำมำรถทนตอกำรบบคน และกำรปกครองอยำงกดขของรฐบำลในทวปยโรป ดงนนชำวอเมรกนจงมควำมคดและจตใจทยดมนในระบอบประชำธปไตย สำมำรถวำงรำกฐำนกำรปกครองแบบประชำธปไตยไดอยำงมนคง ประธำนำธบดอเมรกนผมชอเสยงในกำรสงเสรมระบอบประชำธปไตยและควำมเสมอภำคในประชำชนคอ ประธำนำธบดเอบรำแฮม ลงคอลน (Abraham Lincon ค.ศ. 1861-1865) ไดประกำศยกเลกระบบทำสและใหควำมเสมอภำคแกชำวผวด ำ กำรปฏวตของชำวอเมรกน ค.ศ. 1776 มอทธพลตอกำรปฏวตฝรงเศส ค.ศ. 1789 เปนอยำงมำก ฝรงเศสไดตวอยำงกำรใหสทธประชำชนทกคนเทำเทยมกน ไมมกำรแบงชนชนและศำสนำ ไมเขำมำมบทบำททำงกำรเมอง

กำรปกครองระบอบสมบรณำญำสทธรำชยของฝรงเศส เรมประสบควำมลม เหลวในช ว ง เ วลำก อนกำรปฏ ว ต ฝ ร ง เ ศส สำ เหตม ำจ ำกพระมหำกษตรยออนแอไมทรงพระปรชำสำมำรถ ในกำรบรหำรบำนเมอง ประชำชนทวไปถกขดรดภำษ จนอยในภำวะยำกจนสนหวง ขณะทพวกพระและขนนำงชนสงมควำมเปนอยอยำงฟมเฟอย สมยพระเจำหลยสท 14 (Louis XIV ค.ศ. 1649-1715) ทรงใชพระรำชทรพยไปในกำรท ำสงครำมและเพอควำมหรหรำของรำชส ำนกแวรซำย ถงสมยพระเจำหลยสท 15 (Louis XV ค.ศ. 1715-1774) กมไดทรงประกอบพระรำชกรณยกจในทำงทจะแกปญหำเศรษฐกจของฝรงเศส ทงยงเสยดนแดนอำณำนคมเกอบทงหมดใหองกฤษ เนองจำกเปนฝำยแพสงครำม เจดป (ค.ศ. 1745-1763)

การปฏวตฝรงเศส ( ค.ศ. 1789 )

ตอมำในสมยพระเจำหลยสท 16 (Louis XVI ค.ศ. 1774-1792) เศรษฐกจของฝรงเศสยงมปญหำมำกขนเพรำะควำมฟมเฟอยของรำชส ำนกแวรซำย ประกอบกบตองใชจำยในกำรชวยเหลอชำวอเมรกนในสงครำมประกำศอสรภำพปญญำชนฝรงเศสพยำยำมหำทำงแกไขปรบปรงสถำนกำรณตำงๆภำยในประเทศใหดขน องกฤษซ งปกครองในระบอบกษตรยภำยใตรฐธรรมนญ และก ำลงเจรญรงเรองจงกลำยเปนแมแบบและแรงบนดำลใจใหกลมปญญำชนหำหนทำงใหประชำชนชำวฝรงเศสไดชนชมกบเสรภำพอยำงชำวองกฤษบำง นอกจำกน ชำวฝรงเศสยงมควำมเชอวำกำรปกครองแบบมรฐสภำ (parliamentary government) หรอรฐบำลประชำธปไตยจะน ำควำมมนคงมำสประเทศไทยได

ในทสดชำวฝรงเศสหมดควำมอดทนทจะยอมอยภำยใตเงอนไขของระบบสงคมเกำทกดกนเสรภำพและกำรสรำงควำมยตธรรมใหเกดขนในสงคม งำนวรรณกรรมทำงกำรเมองของลอก มองเตสกเออร วอลแตร และรโซ รวมทงปญญำชนอนๆจงสรำงเงอนไขอนกอใหเกดควำมหวงใหมขนมำในหมประชำชน ซงระบบสงคมเกำไมเอออ ำนวยประโยชนใหเตมท และควำมคดดงกลำวกเปนรปธรรมมำกขน เมอชำวอเมรกนไดกอกำรปฏวตใน ค.ศ. 1776 เพอแยกตวเองเปนอสระจำกกำรเปนอำณำนคมขององกฤษ กำรปฏวตอเมรกน ค.ศ.1776 จงไมเพยงแตน ำควำมชนชมมำสผนยมเสรนยมเทำนน แตท ำใหควำมมงหวงตำงๆของกลมนกคดของยคภมธรรมบรรลควำมเปนจรง อนไดแกเรองสทธเสรภำพและควำมเสมอภำค กำรลมลำงอ ำนำจทไมเปนธรรมของรฐและกำรประกำศใชรฐธรรมนญเปนลำยลกษณอกษรทก ำหนดใหแยกอ ำนำจอธปไตยออกเปนสำมสวน เปนตน

ดงนนอก 13 ปตอมำ ในวนท 14 กรกฎำคม ค.ศ. 1789 ชำวฝรงเศส จงไดกอกำรปฏวตครงใหญเพอลมลำงอ ำนำจกำรปกครองแบบประชำธปไตย และตอมำไดจดตงระบอบกำรปกครองแบบสำธำรณรฐ ซงนบวำมผลกระทบ อยำงใหญหลวงตอควำมคดทำงกำรเมองของนำนำประเทศทวโลกทงใน ระยะเวลำอนสนและยำว กำรปฏวตฝรงเศส ค.ศ. 1789 เปนปรำกฏกำรณครงแรกทประชำชนได เรยกรองเสรภำพ(liberty) เสมอภำค (equality) และภรำดรภำพ (fraternity) ตำมแนวทำงของรกปรำชญกำรเมองของครสตศตวรรษท 18 แนวควำมคด ดงกลำวกยงสะทอนออกเปนลำยลกษณอกษรในรฐธรรมนญฉบบแรกของ ฝรงเศสอกดวย เชน เรองของสทธในกำรครอบครองทรพยสนในมำตรำ 11 ควำมเสมอภำคทำงกระบวนกำรยตธรรมในมำตรำ 17 และกำรแบงแยกอ ำนำจ อธปไตยออกเปน 3 สวนในมำตรำ 51 เปนตน

นอกจำกนในค ำประกำศสทธมนษยชนและพลเมอง (La Declaration des droits de I’homme et du citoyen) ซงคณะปฏวตไดแถลงตอประชำชนเมอวนท 27 สงหำคม ค.ศ. 1789 กเปนกำรน ำเอำควำมคดหลกของลอก มองเตสกเออร วอลแตร และรโซ ยอนกลบมำใชใหเหนอยำงชดเจนอกครง เชน ในเรองเสรภำพสวนบคคล ควำมเสมอภำคในกระบวนกำรยตธรรม สทธในกำรครอบครองทรพยสน และอ ำนำจอธปไตยแหงรฐ ดงจะเหนวำมำตรำท 1 ของค ำประกำศกระบวำ มนษยทกคนเกดและด ำรงชวตอยำงอสระและมสทธเสมอภำคกน ในมำตรำอนกยกเลกระบบอภสทธทำงชนชนและกำรแทรกแซงในเสรภำพทำงควำมคดและศำสนำระบหนำทขำรำชกำรเปนผรบใชของประชำชน ซงเปนองคอธปตย หำกขำรำชกำรกระท ำกำรใดใหประชำชนไมเชอถอแลวประชำชนกมสทธทจะตอตำนและลมลำงอ ำนำจได

กำรปฏวตฝรงเศส ค.ศ. 1789 ไดสงผลกระทบใหแนวคดเรองเสรภำพ ควำมเสมอภำค และภรำดรภำพ แพรกระจำยไปทวทวปยโรป โดยผำนกำรทฝรงเศสท ำสงครำมยดครองประเทศตำงๆในยโรปในชวงสงครำมปฏวตฝรงเศส (French Revolutionary War ค.ศ. 1792-1802) และสงครำมนโปเลยน (Napoleonic War ค.ศ. 1803-1815) แมวำในทำยทสด ฝรงเศสตองพำยแพสงครำมกตำม แตประชำชนในประเทศตำงๆ กตนตวตอแนวคดของกำรปฏวตฝรงเศส น ำไปสกำรตอตำนผปกครองตลอดชวงเวลำครสตศตวรรษท 19 และ 20 เพอเรยกรองสทธและเสรภำพในกำรปกครองตนเองของประชำชน

กลำวไดวำ แนวควำมคดประชำธปไตยของลอก สองเตสกเออร วอลแตร และรโซ มผลในกำรปลกเรำจตส ำนกทำงกำรเมองของชำวตะวนตกเปนอนมำก และกอใหเกดกำรตอสเพอใหไดมำซงประชำธปไตยในประเทศตำงๆ อยำงตอเนองนบแตปลำยครสตศตวรรษท 18 เปนตนมำ ซงถอไดวำเปนจดเรมตนของศกรำชใหมของระบบกำรเมองทประชำชนถอวำตนเปนเจำของประเทศ และตองกำรมสวนรวมในกำรปกครองประเทศ เหตกำรณปฏวตทำงกำรเมองโดยเฉพำะกำรปฏวตฝรงเศส ค.ศ.1789 เปนแมแบบใหชำวตะวนตกรวมเรยกรองสทธเสรภำพทำงกำรเมองมำกขน

แหลงอางอง:

นกปราชญการเมองแนวประชาธปไตย .[ออนไลน]. เขำถงไดจำก : http://writer.dekd.com/Writer/story/viewlongc.php?id =669683&chapter=6 (วนทคนขอมล : 12 มกรำคม 2554). นกปราชญการเมองแนวประชาธปไตย .[ออนไลน]. เขำถงไดจำก : http://www.thaigoodview.com/node/14435 (วนทคนขอมล : 12 มกรำคม 2554). ยคภมธรรมและแนวคดประชาธปไตย .[ออนไลน]. เขำถงไดจำก : http://neoeu.blogspot.com/2009/11/6.html (วนทคนขอมล : 12 มกรำคม 2554).