- 1 -

ความหมายของการปฐมพยาบาล การปฐมพยาบาล หมายถง การใหความชวยเหลอผปวยหรอผบาดเจบ ณ สถานทเกดเหต โดยใชอปกรณเทาทจะหาไดในขณะนน กอนทผบาดเจบจะไดรบการดแลรกษาจากบคลากรทางการแพทย หรอสงตอไปยงโรงพยาบาล วตถประสงคของการปฐมพยาบาล การปฐมพยาบาลมวตถประสงคทสาคญคอ 1. เพอชวยชวต 2. เพอเปนการลดความรนแรงของการบาดเจบหรอการเจบปวย 3. เพอทาใหบรรเทาความเจบปวดทรมาน และชวยใหกลบสสภาพเดมโดยเรว 4. เพอปองกนความพการทจะเกดขนตามมาภายหลง ขอบเขตและหนาทของผปฐมพยาบาล ผปฐมพยาบาลมหนาทชวยเหลอผบาดเจบหรอผปวยฉกเฉนเทานน จะหมดหนาทเมอผบาดเจบปลอดภยหรอไดรบการรกษาจากแพทยหรอสถานพยาบาลแลว ขอบเขตหนาทของผปฐมพยาบาลม 2 ประการใหญ ๆ คอ 1. วเคราะหสาเหตและความรนแรงของอบตเหตทเกดขน เพอเปนแนวทางในการชวยเหลอไดถกตอง มขนตอนดงน 1.1 ซกประวตของอบตเหต จากผทอยในเหตการณหรอผบาดเจบทรสกตวด 1.2 ซกถามอาการผดปกตหลงไดรบอบตเหต เชน ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ปวดมากทบรเวณใด ฯลฯ 1.3 ตรวจรางกายผบาดเจบทกครงกอนใหการปฐมพยาบาล โดยตรวจตงแตศรษะจรดปลายเทา เพอคนหาสงผดปกตทเกดขน เชน อาการบวม บาดแผล กระดกหก เปนตน 2. ชวยเหลอผบาดเจบ โดยชวยเปนลาดบขนดงน 2.1 ถาผบาดเจบอยในบรเวณทมอนตรายตองเคลอนยายออกมากอน เชน ตกพงถลมลงมา ไฟไหมในโรงภาพยนตร เปนตน 2.2 ชวยชวต โดยจะตรวจดลกษณะการหายใจวามการอดตนของทางเดนหายใจหรอไม หวใจหยดเตนหรอไม ถามกใหรบชวยกชวตซงจะกลาวในตอนตอไป 2.3 ชวยมใหเกดอนตรายมากขน ถามกระดกหกตองเขาเฝอกกอน เพอมใหมการฉกขาดของเนอเยอมากขน ถามบาดแผลตองคลมดวยผาสะอาด เพอมใหฝนละอองเขาไปทาใหตดเชอ ในรายทสงสยวามการหกของกระดกสนหลง ตองใหอยนงทสด และถาจะตองเคลอนยายจะตองใหแนวกระดกสนหลงตรง โดยนอนราบบนพนไมแขง มหมอนหรอผาประคองศรษะมใหเคลอนไหว ใหคาปลอบโยนผบาดเจบ ใหกาลงใจ อยกบผบาดเจบตลอดเวลา พลกตว หรอ จบตองดวยความออนโยนและระมดระวง ไมละทงผบาดเจบอาจตองหาผอนมาอยดวยถาจาเปน หลกทวไปในการปฐมพยาบาล 1.เมอพบผปวยหรอผบาดเจบ ตองรบชวยเหลอทนท ยกเวนในกรณทมอปสรรคตอการชวยเหลอ เชน มแกสพษ มวสดกดขวาง เปนตน ใหยายผปวยออกมาในทปลอดภยเสยกอนจงดาเนนการชวยเหลอ 2.ชวยเหลอผบาดเจบในกรณทจะมอนตรายตอชวตโดยรบดวนกอน 3.อยาใหมคนมง ทงนเพอใหมอากาศปลอดโปรง มแสงสวางเพยงพอ และมบรเวณกวางขวางเพยงพอ อกทงสะดวกในการใหการปฐมพยาบาลดวย 4.จดใหผบาดเจบอยในทาทเหมาะสมในการปฐมพยาบาล และไมเพมอนตรายแกผบาดเจบดวย ควรจดใหอยในทานอนหงายและทางเดนหายใจโลง พรอมทงสงเกตอาการตางๆ ของผบาดเจบ และวางแผนการใหการชวยเหลออยางมสต ไมตนเตนตกใจ สงเกตสงแวดลอมวามสงของอนตรายอยใกลเคยงหรอไม ลกษณะของ

- 2 - ผบาดเจบนนบงบอกวาเปนการฆาตวตาย (suicide) หรอ ถกทาราย (homocide) หรอ เปนอบตเหตทแทจรง 5.บนทกรายละเอยดเกยวกบเหตการณ อาการ ลกษณะของผบาดเจบเกยวกบการปฐมพยาบาลทไดทาลงไป พรอมทงนาตดตวไปกบผบาดเจบเสมอเพอประโยชนในการรกษาตอไป 6.อยาทาการรกษาดวยตนเอง ใหเพยงการปฐมพยาบาลทจาเปนอยางถกตอง แลวนาผบาดเจบสงโรงพยาบาลทนท การเรยงลาดบความสาคญเพอใหการปฐมพยาบาล ผปฐมพยาบาลจะตองลาดบความสาคญในการชวยเหลอผบาดเจบตามความรนแรง ซงอาจแบงไดหลายแบบ ไดดงน แบบท 1 ลาดบแรก จะตองใหการปฐมพยาบาลผบาดเจบกรณททางเดนลมหายใจอดตน (Obstructed airway) โดยมอาการหายใจลาบาก หรอ หยดหายใจ และ มกจะมการหยดเตนของหวใจตามมา ขนตอไปคอ การเสยเลอดอยางรนแรง ศรษะไดรบบาดเจบอยางรนแรง แผลทะลทชองอกและทอง ไดรบสารพษ หวใจวาย และ ชอกขนรนแรง ลาดบทสอง ใหการปฐมพยาบาลแผลไหมทกชนด กระดกหก และการบาดเจบของกระดกสนหลง ลาดบทสาม ใหการปฐมพยาบาลการบาดเจบเลกๆ นอยๆ เชน กระดกนวหกมเลอดซม อยางไรกตามการเรยงความสาคญกตองขนกบสถานการณ ณ ขณะนนดวย แบบท 2

ภาพท 1 ลาดบความสาคญในการใหความชวยเหลอ

- 3 -

การปฐมพยาบาลในกรณตางๆ การปฐมพยาบาลผทกระดกหก กระดกหก หมายถง ภาวะทสวนประกอบของกระดกแตกแยกออกจากกน อาจเปนการแตกแยกโดยสนเชง หรออาจมบางสวนตดกนอยบาง ซงขนอยกบความรนแรงของแรงทมากระแทกตอกระดก ทาใหแนวการหกของกระดกแตกตางกน ชนดของกระดกหก โดยทวไปแบงออกได 2 ชนด คอ กระดกหกชนดปด (closed fracture) และกระดกหกชนดเปด (opened fracture) ซงสามารถวนจฉยไดจากการสงเกต 1. กระดกหกชนดปด คอกระดกหกแลวไมทะลผวหนงและไมมบาดแผลบนผวหนงตรงบรเวณทหก

ภาพท 2 กระดกหกชนดปด

2. กระดกหกชนดเปด คอกระดกหกแลวทมแทงทะลผวหนง ทาใหมแผลตรงบรเวณทกระดกหก โดยอาจไมมกระดกโผลออกมานอกผวหนงกได แตมแผลเหนไดชดเจน

ภาพท 3 กระดกหกชนดเปด

- 4 - กระดกสวนตางๆ ทพบการแตกหกได 1. กระดกเชงกรานหก (Pelvic fracture) 2. กระดกกระโหลกศรษะแตก (Skull fracture) 3. กระดกขากรรไกรลางหก (Lower Jaw fracture) 4. กระดกไหปลาราหก (Clavicle fracture) 5. กระดกซโครงหก (Ribs fracture) 6. กระดกขอมอหก (Colle' s fracture) 7. กระดกตนแขนหก 8. กระดกสนหลงหก (Spinal fracture) 1. กระดกเชงกรานหก กระดกเชงกรานหก สวนใหญจะเกดจากอบตเหตรถยนตชนกน และตกจากทสง ในรายผสงอายการหกของกระดกชนดนมอนตรายมาก ถามภาวะแทรกซอนรวมดวย เชน มการบาดเจบทกระเพาะปสสาวะ ทอปสสาวะ ลาไส และอวยวะสบพนธ อาการและอาการแสดง ปวดบรเวณองเชงกรานหลงจากไดรบอบตเหต มอาการเคลดหรอรอยฟกชาบรเวณเชงกราน ยกขาขางทกระดกเชงกรานหกไมไดขณะนอนหงาย ขาและเทาขางทหกจะแบะออกขางๆและอาจจะสนกวาอกขางหนง ถายปสสาวะอาจมเลอดปนออกมาดวย การปฐมพยาบาล 1. เขาเฝอกชวคราวปองกนไมใหบรเวณกระดกเชงกรานเคลอนไหว ดวยการวางผานมๆ ระหวางขาทงสองขางตงแตหวเขาถงปลายเทา ใชผาพนไขวกนเปนเลข 8 บรเวณเทาและพนเขาทง 2 ขางใหชดกน 2. เคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาล ในทานอนหงาย

ภาพท 4 การเขาเฝอกกระดกเชงกรานหก 2. กระดกกะโหลกศรษะแตก กะโหลกศรษะเปนอวยวะทปองกนเนอสมอง กะโหลกศรษะแตกอาจมผลกระทบกระเทอนตอการทางานของสมอง อาการและอาการแสดง ถามกระดกแตกหรอราวเพยงอยางเดยวมกจะมอาการปวดศรษะ มนงง คลนไส อาเจยน แตถากระดกแตกแลวบมไปกดสมอง กจะมอาการทางสมอง คอ ซมลง อาเจยนพง พฤตกรรมเปลยนไป ขนาดของรมานตาไมเทากน แขนขาไมมแรงซกใดซกหนง อาจมเลอดหรอนาไขสนหลงออกทางจมกหรอห และไมรสกตว หยดหายใจและหวใจหยดเตน

- 5 -

การปฐมพยาบาล 1. ประเมนบาดแผลและอาการของผบาดเจบ กรณทกะโหลกศรษะแตกเลกนอย มเลอดซมไมมาก หลงจากทาแผลแลวแนะนาใหญาตสงเกตอาการทางสมองตออก 24-48 ชม. โดยในระยะนไมควรใหยาแกปวด เพราะอาจทาใหการประเมนอาการทางสมองผดได และถามอาการทางสมองใหรบนาผบาดเจบสงโรงพยาบาลโดยดวน เพอการรกษาในขนตอไป 2. พยายามชวยเหลอใหผบาดเจบอยในทาสขสบายทสด ถารสกตวจดใหอยในทาครงนงครงนอน หาเบาะรองศรษะและไหลไว ถามเลอดหรอนาไขสนหลงออกจากห ใหเอยงศรษะมาทางดานทบาดเจบ โดยใชผาสะอาดปดหไวแตอยาอดห ถาไมรสกตวใหจดอยในทานอนราบศรษะเอยงไปทางดานทบาดเจบ พรอมทงตรวจนบอตราการหายใจ การเตนของชพจร ระดบความรสกตวของผบาดเจบ ถาหยดหายใจหรอหวใจหยดเตนใหรบปฏบตการกชวตทนท 3.ในรายทมอาการทางสมองหรอไมรสกตวใหงดอาหารและนาดมทางปาก และนาสงโรงพยาบาล 3. กระดกขากรรไกรลางหก สาเหต อาจเกดจากการถกต หกลมคางกระแทกพน ถกตอยหรออบตเหตบนทองถนน อาการและอาการแสดง ปวดเมออาปาก หรอหบปาก และพดลาบาก คางผดรป อาจมเลอดและนาลายไหลออกจากปาก เหงอกฉกเปนแผล ฟนหกหรอโยเยผดรป ฟนไมสบกน อาจมแผลบรเวณคางหรอภายในชองปาก การปฐมพยาบาล 1.คอยๆ จบขากรรไกรทงสองหบ เพอใหขากรรไกรลางทหกยนขากรรไกรบนไว ใชผาประคองไว โดยผกปลายผาแบบหกระตาย เพอจะไดแกออกงายเมอผปวยอาเจยน และจดใหอยในทาศรษะสงหรอนอนตะแคงเพอปองกนการสาลกเลอด 2. ดแลทางเดนหายใจใหโลง เนองจากทางเดนหายใจอาจถกปดกนจากนาลาย เลอด หรอฟนทหกหลดเขาหลอดลม และเคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาล

ภาพท 5 การพนผาพยงขากรรไกรลางหก

- 6 - 4. กระดกไหปลาราหก สาเหต อาจเกดจากการถกตทไหปลารา หรอหกลมเอาไหปลารากระแทกวตถของแขง หกลมในทามอยนพนและแขนเหยยดตรง จะทาใหมกระดกไหปลาราหก อาการและอาการแสดง บรเวณไหปลาราทหกจะบวมและเจบปวด คลาพบรอยหกหรอปลายกระดกทหก ถาจบกระดกไหปลาราโยกดจะพบเสยงกรอบแกรบ ยกแขนขางนนไมได ผบาดเจบจะอยในลกษณะหวไหลตกและงมมาขางหนา

ภาพท 6 กระดกไหปลาราหก (ดานซาย) การปฐมพยาบาล วธท 1 ใชผาผนโตๆ 2 ผน ผนหนงทาเปนผาคลองคอใหหอยแขนขางทมกระดกไหปลาราหกนนเอาไว ใหตนแขนแนบกบทรวงอก แลวใชผาอกผนหนงพนรอบใตแขนนนอยตดกบทรวงอก ใตรกแรขางด โดยวธเชนนจะเปนการกนไมใหแขนขางนนเคลอนไหว กระดกไหปลาราทหกจะไดอยนง

ภาพท 7 วธการเขาเฝอกกระดกไหปลาราหก

- 7 - วธท 2 ใชวธพนผายดเปนรปเลขแปด บรเวณหวไหล

ภาพท 8 การใชผายดพยงกระดกไหปลาราหก

5. กระดกซโครงหก สาเหต กระดกซโครงหก อาจเกดจากการถกต ถกชนหรอหกลม พวงมาลยรถกระแทกหนาอก ซงแบงออกได 2 แบบดวยกนคอ 1. หกอยางธรรมดา คอกระดกหกแลวไมมการทมตาอวยวะอนทสาคญ 2. หกแลวปลายทหกนนทมแทงอวยวะภายใน เชน ทมทะลเยอหมปอด เนอปอด หวใจ หรอหลอดเลอดเปนเหตใหมอาการแทรกซอนทรนแรงยงขน อาการและอาการแสดง 1. หกอยางธรรมดา จะมอาการเจบหนาอกบรเวณทถกกระแทก และจะเจบอยางมากเมอใหหายใจเขาออกแรงๆ หรอเมอไอ หายใจจะมลกษณะหายใจตนๆสนๆและถๆ เพราะหายใจแรงๆ จะเจบอกมาก 2. หกแลวปลายทหกทมแทงอวยวะภายในจะมอาการรนแรงขน คอ หนาซด เหงอออก ตวเยน ชพจรเบาเรว ซงบงบอกถงการตกเลอดภายใน ไอเปนเลอด หายใจขด หรอมบาดแผลเปดบรเวณหนาอกเปนปากแผลดดขณะหายใจเขา การปฐมพยาบาล ใชผาแถบยาว 3 ผน (ผาสามเหลยมพนใหเปนแถบยาว) พนรอบทรวงอก แตละผนกวางประมาณ 4 นว ผนทหนงวางตรงกลางใตราวนมเลกนอย แลวผกใหแนนพอควรใตรกแรขางทกระดกซโครงไมหก ขณะผกตองบอกใหผบาดเจบหายใจออกเพอจะไดไมหลวมและหลดออกงาย ผนทสองและผนทสามวางเหนอและใตผนทหนงแลวผกเชนเดยวกน กอนผกผาทง 3 ผนควรหาผาพบตามยาววางใตรกแร เพอรองรบปมผาทผกและปองกนปมผากดเนอบรเวณใตรกแร ในรายหกแลวมอนตรายตออวยวะภายใน อยาผกใหแนนเกนไป เมอพนผาแลวให ผบาดเจบนอนในเปลหามในทานอนตะแคงทบทรวงอกขางทเจบ เพอใหปอดขางทดทาหนาทไดเตมท (ถากระดกหกแลวกระดกซโครงแทงทะลผวหนงออกมา ผาผนทหนงตองพนทบลงไปตรงตาแหนงทกระดกโผล) หรออาจใช พลาสเตอรชนดเหนยวปดยดบรเวณกระดกซโครง

ภาพท 9 การเขาเฝอกกระดกซโครงหก

- 8 -

ภาพท 10 การใชผาพนยดบรเวณซโครงทหก

6. กระดกขอมอหก สาเหต เกดจากการหกลมเอามอยนพน อาการและอาการแสดง ปวด บวม และขอมอผดรปทนท เคลอนไหวขอมอไมได หรอเจบปวดมากเมอเคลอนไหว อาจไดยนเสยงกรอบแกรบจากปลายกระดกทถกน ลกษณะขอมอเหมอน "สอม" ทใชในการรบประทานอาหาร

ภาพท 11 กระดกขอมอหก

การปฐมพยาบาล 1. ประคบนาแขงทนท ประมาณ 15-20 นาท 2. ดามมอไวดวยแผนไม อยาพยายามดงเขาทเอง เพราะอาจจะกอใหเกดอนตรายเพมมากขน 3. หอยแขน รบสงแพทยทนท

ภาพท 12 การปฐมพยาบาลกระดกขอมอหก

- 9 -

7. กระดกตนแขนหก สาเหต เกดจากแรงกระแทกโดยตรงทตนแขน ตกจากทสง ลมในทาแขนเหยยดตรง อาการและอาการแสดง ปวดบรเวณตนแขนทหกและปวดมากเวลาขยบ กดเจบ และมเสยงกรอบแกรบ บรเวณทหกจะโกงนน ยกแขนไมไดและเหยยดขอศอกไมได อาจทาใหขอมอตก กระดกนวมอไมได มอชา การปฐมพยาบาล 1. ใหผบาดเจบนงลง คอย ๆ วางแขนขางทบาดเจบทหนาอกในตาแหนงททาใหเจบนอยทสด ถาทาไดขอใหผบาดเจบชวยประคองแขนตวเอง 2. ใชผาสามเหลยมคลองแขนชวยพยงยดแขนกบหนาอก วางผานมๆ ระหวางแขนกบหนาอก และผกผาทบผาคลองแขนรอบหนาอก 3. เคลอนยายผบาดเจบสงโรงพยาบาลในทานงหรอนอนหงาย

ภาพท 13 วธปฐมพยาบาลกระดกตนแขนหก การปฐมพยาบาลผไดรบบาดเจบทกลามเนอและขอตอ อาการบาดเจบทกลามเนอและขอตอทมกพบบอยๆ ประกอบดวย 1. การฟกชา (Contusion) เปนการบาดเจบของเนอเยอออน จนเกดการฟกชา เนองจากหลอดเลอดฝอยของบรเวณนนฉกขาด เลอดจงออกมาคงอยภายในกลามเนอ โดยทผวหนงไมมการฉกขาด สาเหต เกดจากแรงกระแทกของวตถทไมมคมกระทบรางกายโดยตรง อาการและอาการแสดง กลามเนอทฟกชา จะมอาการปวด บวม และเขยวคลาเปนจา กลามเนอเกรง

- 10 - การปฐมพยาบาล 1. หยดพกการใชกลามเนอสวนนนทนท 2. ยกบรเวณทฟกชาใหสงและประคบดวยความเยน ในระยะ 24 ชม.แรก จะชวยบรรเทาความเจบปวด และทาใหเสนเลอดตบ เลอดออกนอยลง ไมบวมมาก หรออาจใชผาพนใหแนน ชวยใหเลอดหยดและจากดการเคลอนไหวดวย 3. ประคบความรอนหลง 24 ชม. ใหใชรวมกบการนวดเบาๆ เพอใหมการดดซมของ 2. ขอเคลด (Sprains) เปนการฉกขาดของเอนทอยรอบๆ ขอและเยอหมขอ พบบอยบรเวณ ขอเทา ขอมอ และขอเขา สาเหต เกดจากการมเคลอนไหวอยางรวดเรวหรอมการบด การเหวยงอยางแรงตรงบรเวณขอตอเกนกวาขอนนจะสามารถทาได เชน เดนสะดด หรอกาวพลาดจากการลงจากทสง อาการและอาการแสดง ปวดมาก กดเจบ บวม อาจมอาการชาและเคลอนไหวขอนนไมไดเลย การปฐมพยาบาล 1. งดการใชขอหรออวยวะนนเพอใหใหขอทบาดเจบอยนงๆ หรอเคลอนไหวนอยทสด และจดใหอยในทาทสบาย โดยใชผาพนรอบขอนนใหแนนพอควร โดยใชผาพนทยดได 2. ประคบดวยความเยน ใน 24 ชม. แรก หลงจากนนใหประคบดวยความรอน 3. พยายามยกขอนนใหสงขน ถาเปนขอมอ ขอไหล ควรหอยแขนไวดวยผาสามเหลยม 4. นาสงโรงพยาบาลเพอตรวจใหแนใจวา เอนยดขอฉกขาด อยางเดยวหรอมกระดก 3. ขอเคลอน (Dislocation) เปนภาวะทปลายกระดกหรอหวกระดกสองอนทมาชนกนประกอบกนขนเปนขอ เคลอนออกจากตาแหนงทเคยอย ทาใหเยอหมขอนนมการฉกขาดหรอมการยดของเอน กลามเนอ เสนเลอด เนอเยอ และเสนประสาร บรเวณนนมการฉกขาดหรอชอดชาไป บรเวณทพบไดบอยไดแก ขอมอ ขอศอก ขอไหล ขอสะโพก กระดกสะบา และขากรรไกร สาเหต ถกต หกลม หรอการเหวยง การบด หรอกระชากอยางแรงทขอนน หรอเกดจากการหดเกรงของกลามเนออยางเฉยบพลน อาการและอาการแสดง ปวดมาก บวมรอบๆ ขอ กดเจบ มอาการฟกชา รปรางของขอทไดรบอนตรายเปลยนรปไปจากเดมและความยาวของแขนหรอขาขางทไดรบบาดเจบอาจสนหรอยาวกวาปกต เคลอนไหวขอนนไมไดตามปกต การปฐมพยาบาล 1. ใหพกขออยนงๆ อยาพยายามดงขอทเคลอนใหเขาท 2. ประคบดวยความเยน 3. ใชผาพยง/ดาม หรอเขาเฝอกสวนนนใหอยในทาพก 4. นาสงโรงพยาบาล เพราะการทงไวนานจะทาใหการดงเขาทลาบาก และถานานเกนไปอาจตองทาการผาตด การชวยเหลอผจมนา จมนา (Drowning) หมายถง การตายเนองจากการสาลกนาทจมเขาไปในปอดทาใหถงแกชวตได อาการและอาการแสดง โดยทวไป เมอนาผจมนาขนมาจากนา มกจะพบวามฟองนาลายรอบบรเวณรมฝปากและรจมก หายใจชาลง ชพจรเบาคลาไมชดเจน ซด หมดสต

- 11 - การชวยเหลอผจมนา ขณะจมใหเขาฝง วธท 1 ใชวธดงเขาหาฝงโดยการกอดไขวหนาอก วธการนผชวยเหลอตองเขาดานหลงผจมนา ใชมอขางหนงพาดบาไหลดานหลงไขวทะแยงหนาอก จบขางลาตวดานตรงขามผจมนา มออกขางใชวายเขาหาฝง ในขณะทพยงตวผจมนาเขาหาฝงตองใหใบหนา โดยเฉพาะปากและจมกผจมนาอยพนเหนอผวนา

ภาพท 15 วธดงเขาหาฝงโดยการกอดไขวหนาอก วธท 2 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบคาง วธนผชวยเหลอเขาทางดานหลงของผจมนา ใชมอทง 2 ขาง จบขากรรไกรทง 2 ขางของผจมนา แลวใชเทาตนาชวยพยงเขาหาฝง และพยายามใหใบหนาของผจมนาลอยเหนอผวนา

ภาพท 16 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบคาง

วธท 3 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบผม ผชวยเหลอเขาดานหลงผจมนา ใชมอขางหนงจบผมผจมนาไวใหแนน แลวใชมออกขางวายพยงตวเขาหาฝง โดยทปากและจมกผจมนาลอยเหนอผวนา วธเหมาะสาหรบผทดนมาก หรอ พยายามกอดรดผชวยเหลอ

- 12 -

ภาพท 17 วธดงเขาหาฝงดวยวธจบผม การปฐมพยาบาล 1. รบตรวจสอบการหายใจและการเตนของหวใจ ถาไมมการหายใจหรอหวใจไมเตน ใหชวยหายใจและกระตนการเตนของหวใจภายนอก (CPR) 2. ไมควรเสยเวลากบการพยายามเอานาออกจากปอดหรอกระเพาะอาหารในระหวาง CPR อาจจะจดใหผจมนานอนในทาศรษะตา ประมาณ 15 องศา ปลายเทาสงเลกนอย 2.1 กรณมนาในกระเพาะมาก ทาใหลาบากในการ CPR อาจตองเอานาออกจากกระเพาะ โดยจดใหนอนตะแคงตว แลวกดทองใหดนมาทางดานยอดอก นากจะออกจากกระเพาะอาหาร 2.2 ถาตองการเอานาออกจากปอด อาจจดใหนอนควาตะแคงหนาไปดานใดดานหนง กมตวลงใชมอทง 2 ขางจบบรเวณชายโครงทงสองขางของผจมนายกขนและลง นาจะออกจากปากและจมก แตกไมควรเสยเวลากบสงดงกลาวมากนก 3. กรณผจมนามประวตการจมนาเนองจากการกระโดดนา หรอ เลนกระดานโตคลน การชวยเหลอตองระวงเรองกระดกหก โดยเฉพาะการเคลอนยายผจมนา โดยเมอนาผจมนาถงนาตนพอทผชวยเหลอจะยนไดสะดวกแลว ใหใชไมกระดานแขงสอดใตนารองรบตวผจมนา ใชผารดตวผจมนาใหตดกบไมไว 4. ใหความอบอนกบรางกายผจมนาโดยใชผาคลมตวไว 5. นาสงโรงพยาบาลในกรณอาการไมด

ภาพท 18 การชวยเหลอผจมนาทคาดวากระดกสนหลงหก

- 14 - การพนผา (Bandaging) เมอเกดการบาดเจบจากกระดกหก หรอมบาดแผลตามอวยวะตางๆ ของรางกาย การพนผากเปนอกขนตอนหนงทใชในการปฐมพยาบาลเพอรวมกบการดามอวยวะทหก หรอ พนแผลกอนนาสงโรงพยาบาล ผชวยเหลอจะตองฝกพนผาเสมอ ๆ จนกระทงสามารถพนไดอยางถกตอง และรวดเรว และควรเรยนรพนฐานเกยวกบเทคนคการพนผาไวประมาณ 2-3 วธ เพอจะไดดดแปลงพนสวนตาง ๆ ของรางกายไดทกสวน ชนดของผาพนแผลทใชในการปฐมพยาบาลแบงกวาง ๆ ได 2 ชนด 1. ผาพนแผลชนดเปนมวน แบงเปนชนดธรรมดา (Roll gauze bandage) และ ชนดผายด (Elastic bandage) ซงชนดผายดจะมความยดหยนไดดกวา มขนาดแตกตางกน โดยมความกวาง 1,2,3,4, หรอ 6 นว การเลอกใชขนอยกบขนาดของอวยวะทบาดเจบ เชน ทนวมอใชขนาด 1 นว สวนศรษะใชขนาด 6 นว เปนตน ขนาดของผาทพอเหมาะคอ เมอพนแลวขอบของผาควรกวางกวาขอบบาดแผลอยางนอยหนงนว 2. ผาสามเหลยม (Triangular bandage) เปนผาสามเหลยมมฐานกวาง และดานประกอบสามเหลยมยาว 36-40 นว ในบางโอกาสวสดดงกลาวหาไมได ดงนนผปฐมพยาบาลอาจตองดดแปลงวสดอนมาใชแทน เชน ผาเชดหนา ผาเชดตว เสอผา หรอแมแตเขมขดผา แตจะตองเลอกเฉพาะทสะอาด ๆ เทานน ประโยชนของผาพนแผล ใชหามเลอด, ปองกนการตดเชอ, พนเฝอกในรายกระดกหก,ใ ชยดผาปดแผลใหอยกบท หลกทวไปในการพนผา 1. กอนพนผาทกครง ผาทพนตองมวนใหเรยบรอย ไมหลดลย 2. จบผาดวยมอขางทถนด โดยหงายมวนผาขน 3. วางผาลงบรเวณทตองการพน พนรอบสก 2-3 รอบ เมอเรมตน และสนสดการพน เพอปองกนไมใหผาคลายตวหลดออก 4. พนจากสวนปลายไปหาสวนโคน หรอ พนจากขางลางขนขางบน หรอ พนจากสวนเลกไปหาสวนใหญ 5. เมอสนสดการพน ควรผกหรอใชเขมกลดหรอตดลาสเตอรใหเรยบรอย แตไมใหทบบรเวณแผล 6. การใชผายดตองระวงการรดแนนจนเกนไป จนเลอดเดนไมสะดวกและกดทบเสนประสาท สงเกตไดจากการบวม สผวซด ขาว และเยน พรอมทงผบาดเจบจะบอกถงอาการปวดและชา 7. ถามอาการปวดและชา บรเวณทพนผา ใหรบคลายผาทพนไวออกแลว จงพนใหม

ภาพท 19 Elastic bandage

- 15 -

ภาพท 20 Triangular bandage ลกษณะตางๆ ของการพนผาพนแผลชนดมวนและวธทา 1. การพนรอบหรอพนเปนวงกลม (Circular turns) เปนการพนรอบทใชกบสวนทเปนวงกลม และมกใชเปนจดเรมตนและจดจบของการพนผาพนแผลชนดมวนลกษณะอน ๆ อวยวะทเหมาะสาหรบการพนรอบ เชน รอบศรษะ รอบนวมอ รอบขอมอ เปนตน ซงมวธการพนตามลาดบดงน 1.1 ใชมอขวาจบมวนผาใหชายผาอยขางลาง 1.2 พนรอบบรเวณทตองการพนหลาย ๆ รอบ 1.3 ตดเขมกลด หรอ ผกชายผาใหเรยบรอย

ภาพท 21 วธการพนเปนวงกลม 2. การพนเปนเกลยว (Spiral turns) เปนการพนกบอวยวะทยาว เชน ตนแขน ตนขา หนาแขง ลาตว เปนตน ซงมวธการพนตามลาดบดงน 2.1 ใชมอขวาหรอซายจบมวนผาใหชายผาอยขางลาง 2.2 พนรอบ 2-3 รอบ เพอปองกนไมใหผาคลายตว 2.3 พนเฉยงขนไปเปนเกลยวโดยใหเหลอมกนประมาณ 2 ใน 3 ของผา 2.4 เมอสนสดการพนใหพนรอบ อก 2-3 รอบ ตดเขมกลดหรอผกชายผาใหเรยบรอย

ภาพท 22 วธการพนเปนเกลยว

- 16 -

3. การพนรปเลขแปด (Figure of eight turns) เปนการพนอวยวะทเปนสวนของขอ เชน ขอมอ ขอเทา ขอสะโพก ขอศอก และหวไหล เปนตน มวธการพนตามลาดบดงน 3.1 ใชมอขวาหรอซายจบมวนผาใหชายผาอยขางลาง พนรอบ 2-3 รอบ 3.2 พนขนไปเปนเกลยวแลวออมกลบเปนรปเลขแปด 3.3 พนขนไปโดยใหผาเหลอมกนใหลายขนานกน 3.4 ระวงไมใหเกดรอยยน ไมพนผาแนนจนเกนไป โดยระวงไมใหดงผาในขณะทพนผา 3.5 เมอสนสดการพน พนรอบประมาณ 2-3 รอบ ตดเขมกลดหรอผกชายผาใหเรยบรอย

ภาพท 23 วธการพนผารปเลขแปด

วธการเกบปลายผาพนแผล การใชผาสามเหลยม (Triangular bandages) การใชผาสามเหลยม เมอมบาดแผลตองใชผาพนแผล ซงขณะนนมผาสามเหลยม สามารถใชผาสามเหลยมแทนผาพนแผลได โดยพบเกบมมใหเรยบรอย และกอนพนแผลตองพบผาสามเหลยมใหมขนาดเหมาะสมกบบาดแผลและอวยวะทใชพน

- 17 -

ภาพท 24 การพบผาสามเหลยม

1. การคลองแขน (Arm sling) ในกรณทมกระดกตนแขนหก หรอกระดกปลายแขนหก เมอตกแตงบาดแผลและเขาเฝอกชวคราวเรยบรอยแลว จะคลองดวยผาสามเหลยมตามลาดบดงน 1.1 วางผาสามเหลยมใหมมยอดของสามเหลยมอยใตขอศอกขางทเจบ ใหชายผาดานพบพาดไปทไหลอกขางหนง 1.2 จบชายผาดานลางตลบกลบขนขางบน ใหชายผาพาดไปทไหลขางเดยวกบแขนขางทเจบ 1.3 ผกชายทงสองใหปมอยตรงรองเหนอกระดกไหปลารา 1.4 เกบมมสามเหลยมโดยใชเขมกลดตดใหเรยบรอย

ภาพท 25 การใชผาสามเหลยมคลองแขน

- 18 -

2. การพนศรษะ ซงสะดวกและรวดเรวกวาใชผาพนแผลชนดมวน 2.1 วธใชผปฐมพยาบาลตองเรมตนดวยการพบดานฐานสองทบกวางประมาณ 2 นว 2.2 จากนนวางผาบนศรษะผปวยโดยใหดานฐานอยเหนอหนาผาก จบชายผาดานขางทงสองขางสลบกนทดานหลงศรษะแลวออมผานบรเวณเหนอหมาผกตรงจดกงกลางหนาผาก 2.3 ชายผาทเหลออยดานหลงศรษะจบมวนขนและพบเหนบใหเรยบรอย

ภาพท 26 การใชผาสามเหลยมพนศรษะ 3. การพนมอ ใชกรณทมบาดแผลทมอ ทาตามลาดบดงน 3.1 วางมอทบาดเจบลงบนผาสามเหลยม จบมมยอดของผาสามเหลยมลงมาดานฐานจรดบรเวณขอมอ 3.2 หอมอโดยจบชายผาทงดานซายและขวาไขวกน 3.3 ผกเงอนพรอดบรเวณขอมอ ภาพท 27 การใชผาสามเหลยมพนมอ

- 19 - การเคลอนยายผปวย (Transporting) การเคลอนยายทถกวธมความสาคญมาก ถาผชวยเหลอมประสบการณ มความร ความเขาใจ มหลกการและรจกวธการเคลอนยายทถกวธ จะชวยใหผบาดเจบมชวตรอด ปลอดภย ลดความพการ หรออนตรายทจะเกดขนภายหลงได 1. การเคลอนยายโดยผชวยเหลอคนเดยว วธท 1 พยงเดน เหมาะสาหรบผปวยทรสกตวด แตแขนหรอขาขางใดขางหนงเจบ (เฉพาะสวนลาง) วธเคลอนยาย ผชวยเหลอยนเคยงขางผปวย หนหนาไปทางเดยวกน แขนขางหนงของผปวยพาดคอ ผชวยเหลอจบมอผปวยไว สวนแขนอกขางหนงของผชวยเหลอโอบเอวและพยงเดน

ภาพท 28 การเคลอนยายผปวยโดยวธพยงเดน วธท 2 การอม วธนใชกบผบาดเจบทมนาหนกตวนอย หรอในเดกซงไมมบาดแผลรนแรง หรอกระดกหกโดยการชอนใตเขาและประคองดานหลง หรออมทาบหลงกได

ภาพท 29 การเคลอนยายผปวยดวยวธอม

- 20 - วธท 3 วธลาก เหมาะทจะใชในกรณฉกเฉน เชน เกดไฟไหม ถงแกสระเบด หรอตกถลม จาเปนตองลอนยายออกจากทเกดเหตใหเรวทสด อาจปฏบตไดหลายวธ

วนของคอและลาตว การลากจะดอนตรายลงถาใชผาหมหรอเสอ หรอ แผนกระดานรองลาตวผบาดเจบ

ภาพท 30 การลาก

. การเคลอนยายผปวยโดยผชวยเหลอสองคน

เค ผชวยเหลออาจะจะลากโดยใชมอสอดใตรกแรลากถอยหลง หรอจบขอเทาลากถอยหลงกได ไมควรลากไปดานขางของผบาดเจบ ตองระวงไมใหสวนของรางกายโคงงอ โดยเฉพาะสล

2 วธท 1 อมและยก เหมาะสาหรบผปวยรายในรายทไมรสกตว แตไมควรใชในรายทมการบาดเจบของลาตว รอกระดกหก

ภาพท 31 การเคลอนยายผปวยดวยวธอมและยก

ห

- 21 - วธท 2 นงบนมอทงสทจบประสานกนเปนแคร เหมาะสาหรบผปวยในรายทขาเจบแตรสกดและสามารถใชแขนทงสองขางได วธเคลอนยาย ผชวยเหลอทงสองคนใชมอขวากาขอมอซายของตนเอง ขณะเดยวกนกใชมอซายกามอขวาซงกนและกน ใหผปวยใชแขนทงสองยนตวขนนงบนมอทงสทจบประสานกนเปนแคร แขนทงสองของผปวยโอบคอผชวยเหลอ จากนนวางผปวยบนเขาเปนจงหวะทหนง และอมยนเปนจงหวะทสอง แลวจงเดนไปพรอมๆ กน

ภาพท 32 การเคลอนยายผปวยดวยวธนงบนมอทงสทประสานกนเปนแคร

วธท 3 การพยงเดน วธนใชในรายทไมมบาดแผลรนแรง หรอกระดกหกและผบาดเจบยงรสกตวด

ภาพท 33 การเคลอนยายผปวยดวยวธพยงเดน 3. การเคลอนยายผปวยโดยผชวยเหลอสามคน วธท 1 อมสามคนเรยง เหมาะสาหรบผปวยในรายทไมรสกตว ตองการอมขนวางบนเตยงหรออมผานทางแคบๆ วธเคลอนยาย ผชวยเหลอทงสามคนคกเขาเรยงกนในทาคกเขาขางเดยว ทกคนสอดมอเขาใตตวผปวย และอมพยงไวตามสวนตาง ๆ ของรางกายดงน

- 22 - คนท 1 สอดมอทงสองเขาใตตวผปวยตรงบรเวณคอและหลงสวนบน คนท 2 สอดมอทงสองเขาใตตวผปวยตรงบรเวณหลงสวนลางและกน คนท 3 สอดมอทงสองเขาใตขา ผชวยเหลอคนทออนแอทสดควรเปนคนท 3 เพราะรบนาหนกนอยทสด เมอจะยกผปวยผชวยเหลอทงสามคน จะตองทางานพรอมๆ กน โดยใหคนใดคนหนงเปนออกคาสง ขนแรก ยกผปวยพรอมกนและวางบนเขา จากทานเหมาะสาหรบจะยกผปวยขนวางบนเปลฉกเฉนหรอบนเตยง แตถาจะอมเคลอนทผชวยเหลอทงสามคน จะตองประคองตวผปวยในทานอนตะแคง และอมยน เมอจะเดนจะกาวเดนไปทางดานขางพรอมๆ กน และถาจะวาง ผปวยใหทาเหมอนเดมทกประการ คอ คกเขาลงกอนและคอย ๆ วางผปวยลง

ภาพท 34 การเคลอนยายผปวยดวยวธอมสามคนเรยง

วธท 2 การใชคน 3 คน วธนใชในรายทผบาดเจบนอนหงาย หรอ นอนควากได ใหคางของผบาดเจบยกสงเพอเปดทางเดนหายใจ 1. ผปฐมพยาบาล 2 คนคกเขาขางลาตวผบาดเจบขางหนง อกขางหนงผปฐมพยาบาลอก 1 คน คกเขาขางลาตวผบาดเจบ 2. ผปฐมพยาบาลคนท 1 ประคองทศรษะและไหลผบาดเจบ มออกขางหนงรองสวนหลงผบาดเจบ 3. ผปฐมพยาบาลคนท 2 อยตรงขามคนท 1 ใชแขนขางหนงรองหลงผบาดเจบ เอามอไปจบมอคน ท 1 อกมอหนงรองใตสะโพกผบาดเจบ 4. ผปฐมพยาบาลคนท 3 มอหนงอยใตตนขาเหนอมอคนท 2 ทรองใตสะโพก แลวเอามอไปจบกบมอคนท 2 ทรองใตสะโพกนน สวนมออกขางหนงรองทขาใตเขา 5. มอคนท 1 และคนท 2 ควรจบกนอยระหวางกงกลางลาตวสวนบนของผบาดเจบ ผปฐมพยาบาลจะตองใหสญญาณลกขนยนพรอม ๆ กน

- 23 -

ภาพท 35 การเคลอนยายผปวยดวยวธใชคน 3 คน การเคลอนยายผปวยโดยใชผาหม ใชกรณทไมมเปลหามแตไมเหมาะกบผปวยทไดรบบาดเจบบรเวณหลง วธเคลอนยาย พบผาหมตามยาวทบกนเปนชน ๆ 2-3 ทบ โดยวธการพบผาหมพบเชนเดยวกบการพบกระดาษทาพด วางผาหมขนาบชดตวผปวยทางดานขาง ผชวยเหลอคกเขาลงขางตวผปวยอกขางหนง จบผปวยตะแคงตวเพอใหนอนบนผาหม แลวดงชายผาหมทงสองขางออก เสรจแลวจงมวนเขาหากน จากนนชวยกนยกตวผปวยขน ผชวยเหลอคนหนงตองประคองศรษะผปวย โดยเฉพาะผปวยทสงสยวา ไดรบบาดเจบทคอหรอหลง

ภาพท 36 การเคลอนยายผปวยโดยใชผาหม การเคลอนยายผปวยโดยใชเปลหาม เปลหรอแครมประโยชนในการเคลอนยายผปวย อาจทาไดงายโดยดดแปลงวสด การใชเปลหามจะสะดวกมากแตยงยากบางขณะทจะอมผปวยวางบนเปลหรออมออกจากเปล

- 24 -

วธการเคลอนยาย เรมตนดวยการอมผปวยนอนราบบนเปล จากนนควรใหผชวยเหลอคนหนงเปนคนออกคาสงใหยกและหามเดน พอความพรอมเพรยงและนมนวล ถามผชวยเหลอสองคน คนหนงหามทางดานศรษะ อกคนหามทางดานปลายเทาและหนหนาไปทางเดยวกน ซงหมายความวาผชวยเหลอทหามทางดานปลายเทาจะเดนนาหนา หากมผชวยเหลอ 4 คน ชวยหาม อก 2 คน จะชวยหามทางดานขางของเปลและหนหนาเดนไปทางเดยวกน

ภาพท 37 การเคลอนยายผปวยโดยใชเปลหาม วสดทนามาดดแปลงทาเปลหาม 1. บานประตไม 2. ผาหมและไมยาวสองอน วธทาเปลผาหม ปผาหมลงบนพน ใชไมยาวสองอน ยาวประมาณ 2.20 เมตร

- อนท 1 สอดในผาหมทไดพบไวแลว - อนท 2 วางบนผาหม โดยใหหางจากอนท 1 ประมาณ 60 ซม. จากนนพบชายผาหมทบไมอนท 2

และอนท 1 ตามลาดบ

ภาพท 38 การใชผาหมมาดดแปลงทาเปลหามผปวย 3. เสอและไมยาว 2 อน นาเสอทมขนาดใหญพอๆกนมาสามตว ตดกระดมใหเรยบรอย ถาไมแนใจวากระดมจะแนนพอใหใชเขมกลดซอนปลายชวยดวย แลวสอดไมสองอนเขาไปในแขนเสอ

- 25 -

ภาพท 39 การใชเสอมาดดแปลงทาเปลหามผปวย

การปฐมพยาบาลกรณมสงแปลกปลอมเขาสรางกาย 1. สงแปลกปลอมเขาตา การปฐมพยาบาล 1.หามขยตา ลมตาในนาสะอาด นาเกลอ 0.9% หรอ Boric acid 3% กรอกตาไปมาผงอาจหลดออกมา 2. ถาผงอยในเปลอกตาดานลาง ใหดงเปลอกตาลางลงมาแลวใชผาสะอาดเขยออก

ภาพท 40 การนาสงแปลกปลอมออกจากตาดานลาง 3.ถาผงอยในเปลอกตาดานบน ใหดงเปลอกตาบนลงมาทบเปลอกตาลาง ขนของเปลอกตาลางจะทาหนาทคลายแปรง ปดเอาสงแปลกปลอมออกมา ถายงไมออกตองปลนหนงตาบนออกแลวใชมมชายผาสะอาดเขยออก

ภาพท 41 การนาสงแปลกปลอมออกจากตาดานบน

- 26 -

4. ในกรณทผงฝงในลกตา ใหหยอดดวยนามนมะกอก หรอของเหลวทสะอาดและไมระคายเคองตอเยอบตา ใหหลบตา ใชผาปดตา แลวสงโรงพยาบาล กรณท กรด-ดาง เขาตา โดยทดางจะละลายพวกสารประกอบพวกไขมนทผวของลกตา ขณะเดยวกนกแทรกซมเขาไปในลกตาไดลกกวาพวกกรด ซงมฤทธไปทาใหโปรตนทผวของลกตาตกตะกอน เมอโดนสารเคมพวกนเขาตาจะทาใหเกดอาการแสบตา นาตาไหลพราก เจบปวดตามาก ตาแดง เปลอกตาบวม ตาพรามว การปฐมพยาบาล 1. ลางตาทนทดวยนาสะอาดทอยใกลมอทสด ถาไมมอาจใชนากอก นาในโอง นาคลองแทน อยามวรรอ ขณะลางตาใหแหวกตาผปวยใหกวาง และบอกใหกรอกตาไปมาเพอลางสารเคมออกไหมากทสด ถาเปนสารละลายกรด ใหลางนาน 30 นาท แตถาเปนสารละลายดางควรลางนานกวา 1 ชวโมง ในขณะเดยวกนเตรยมจดสงไปโรงพยาบาล 2. ในกรณทบานอยหางจากโรงพยาบาลมาก เสยเวลาเดนทางนาน ใหใชยาปฏชวนะชนดขผงปายตา เชน ขผงปายตาคลอแรมเฟนนคอล ปายตาเพอปองกนไมใหเปลอกตาตดกน ถามอาการปวดตามากใหรบประทานยาแกปวดทนท 2. สงแปลกปลอมเขาห อาจเปนสงทมชวต เชน ยง มด หมด เหบ แมลงตางๆ เขาห โดยเฉพาะในเดกจะรองไห ยงแมลงขยบตว หรอกดจะเจบทรนทรายมาก หรอ อาจไมมชวต เชน กระดม เมลดพช การปฐมพยาบาล 1. ถาเปนสงมชวตใชนา (ควรเปนนาอน) หยอดเขาไปในหใหเตม แมลงจะคลานออกมา หรอตายแลวลอยขนมา แตถาผปวยแกวหทะล หามหยอดนาหรอฉดนาเขาไปเพราะจะทาใหเกดการอกเสบได 2. กรณใชนาหยอดแลวแมลงไมออกมา จะตองตะแคงใหนาไหลออกใหหมด แลวหยอดดวยแอลกอฮอล 70 %หรอหยดอเธอรลงไปเพอฆาแมลง 3. ถาไมมแอลกอฮอล หรออเธอร ใชนามนมะกอก หรอนามนมะพราวแทน เพอปองกนไมใหแมลงกดแกวห หรอใช Liquid paraffin 4. ถาแมลงนนตายและลอยขนมาแลว ใหใชไมพนสาลทสะอาดทาความสะอาดหขางนนถาแมลงนนตายและไมลอยขนมา ซงอาจจะเปนเพราะแมลงตวใหญ ควรนาสงโรงพยาบาล 5. กรณทไมมชวต ใหตะแคงหขางนน อาจหลดออกมาเอง นาสงโรงพยาบาลในรายทไมออก ไมพยายามเขยออกเพราะจะยงทาใหวตถเลอนลงไปอก 3. สงแปลกปลอมเขาคอ สงแปลกปลอมทตดคอ เชน กางปลา กระดกไก สตางค หรอฟนปลอม จะพบตงแตปาก โคนลน ตอมทอนซล มกเปนพวกกางปลา หรออาจจะลงในหลอดอาหารสวนบน กอาจไมเกดอาการผดปกตได แตถาเขาหลอดลมอาจทาใหทางเดนหายใจอดตน และตายได กรณตดคอ จะมอาการเจบเวลากลน หรอ เจบคอมากเวลากลน การปฐมพยาบาล 1. ซกประวตเกยวกบวตถแปลกปลอมใหแนใจคออะไร 2. ใหผบาดเจบอาปากกวาง ถาเหนสงแปลกปลอมชดเจน ใหใชไมกดลนทพนผากอซหรอผาสะอาด กดทโคนลนแลวใชปากคบ (Forceps) คบสงแปลกปลอมออกมา สวนมากมกจะตดอยทขาง ๆ ตอมทอนซล 3. ถาเปนกางหรอกระดกขนาดเลก ใหดมนามากๆ กลนกอนขาวสก หรอกลนขนมปงนมๆ สงแปลกปลอม จะหลดไปในกระเพาะอาหาร 4. หามใชมอแคะ หรอลวง เพราะจะทาใหเนอเยอบรเวณทมสงแปลกปลอมฝงอยบวม แดง และเอาออกยากขน อาจมการอกเสบและตดเชอตามมาได 5. ถามองไมเหนสงแปลกปลอมเลย ควรนาสงโรงพยาบาล แพทยจะสองกลองและใชคมคบออกมา กรณเขาหลอดลม ผปวยจะมอาการสาลกอยางรนแรง ไอ หายใจลาบาก หายใจมเสยงดง ถามการอดตนมาก จะพบอาการตวเขยว ปลายมอปลายเทาเขยวรวมดวย

- 27 - การปฐมพยาบาล 1. ชวยเอาสงแปลกปลอมออก 1.1 ในกรณเปนเดกเลก ใหจบเดกหอยศรษะและตบบรเวณกลางหลง 1.2 ถาเปนเดกโต ใหจบนอนควาพาดบนตกผใหญ โดยใหศรษะของเดกหอยตากวาลาตว แลวตบบรเวณกลางหลง 1.3 ถาเปนผใหญ ใหจบนอนควาพาดลาตวกบโตะหรอเกาอ แลวหอยสวนศรษะลงตากวาลาตว ใชมอทงสองขางยนพนไวหรอมคนชวยจบ แลวตบบรเวณกลางหลง 1.4 ถาเปนคนอวนหรอหญงมครรภ ใหวางมอบรเวณกงกลางหนาอกเหนอลนปเลกนอย ผปฐมพยาบาลอยดานหลงของผปวย ใหกดแรงๆ บรเวณหนาอกตดตอกน 6-10 ครง 1.5 กรณหมดสตใหนอนหงาย วางโคนฝามอถดจากซโครงซสดทาย วางอกมอขางบน กดแรงๆ เขาดานในและขนขางบน 5 ครง 2. หลงจากเอาสงแปลกปลอมออก ใหนาสงโรงพยาบาล และคอยสงเกตอาการอยางใกลชดขณะนาสง

ภาพท 42 การชวยเอาสงแปลกปลอมออกจากหลอดลมในเดก

ภาพท 43 การชวยเอาสงแปลกปลอมออกจากหลอดลมในผใหญ, คนอวน และหญงตงครรภ

- 28 -

ภาพท 44 การชว ลมในผทหมดสต

ยเอาสงแปลกปลอมออกจากหลอด การปฐมพยาบาลผทมไข การปฐมพยาบาล ควรปฏบตดงน 1. เชดตวลดไข เพอเปนการถายเทความรอนออกจากรางกาย ถามอาการปวดศรษะรวมกบการใชกระเปานาแขงประคบบรเวณศรษะและหนาผาก 2. ใหยาลดไขตามความเหมาะสม เชน ในเดกใหยาพาราเซตามอล นาเชอมขนาดตามอายของเดก ผใหญใหยาพาราเซตามอลชนดเมด (500 มลลกรม) 1-2 เมด 3. ใหดมนามากๆ ประมาณ 2,500-3,000 มลลลตร ตอวน ยกเวนในรายทเปนโรคไต โรคหวใจ 4. ใหนอนพกมากๆ ในหองทมอณหภมไมสง อากาศถายเทไดสะดวกและอากาศบรสทธ เพอใหรางกาย ไดพกผอน ลดกจกรรมในการใชพลงงานลง เปนการลดการใชออกซเจน การเผาผลาญอาหารของรางกาย 5. ใหอาหารทมประโยชนยอยงาย มประโยชนตอรางกายและใหพลงงานสง เชน ขาวตม โจก เปนตน 6. สงเกตความผดปกต เชน สผวหนง อาการหนาวสน อาการเพอ ชก เพอทจะไดชวยเหลอทน นาทใชในการเชดตวลดไข การเชดตวลดไข ชวยลดอณหภมของรางกายโดยใชหลกการนาความรอน นาทใชแบงเปน 4 ชนดคอ 1.นาธรรมดา อณหภม 30-37 องศาเซนเซยส ใชในการเชดตวลดไขทวไปและไมมอาการหนาวสน 2. นาเยน อณหภมประมาณ 5 องศาเซนเซยส มกใชเชดตวลดไขในกรณทมไขสงๆ 3.นาผสมแอลกอฮอล โดยใชแอลกอฮอล 70% 1 สวน ผสมกบนาธรรมดาหรอนาแขง 3 สวน ใชเชดตวลดไขในกรณทมไขสงมากๆ และอาจเกดอาการชกไดงาย 4.นาอน อณหภมประมาณ 40 องศาเซนเซยส ใชเชดตวลดไขในกรณทเปนเดก หรอผทมไขรวมกบอาการหนาวสน วธการเชดตวลดไข 1. เตรยมนาสาหรบเชดตว ควรเตรยมผาอยางนอย 2 ผน พรอมแจงผปวยทราบ 2. หมผาใหผปวย ถอดเสอผาออก 3. ใชผาชบนาบดหมาดๆ ลบทใบหนาใหทว วางพกทซอกคอ เปลยนผาถตวชบนาบอยๆ ลบซา ๆ 3-4 ครง เพราะบรเวณคอเปนทรวมของหลอดเลอดและความรอน ชวยใหความรอนถายเทไดด ถามอาการหนาวสนควรหยดเชดตว

- 29 - 4. ในเดกโต จะวางกระเปานาแขงทศรษะ เพอใหเกดความสบายและลดความรอน 5. ใชผาชบนาลบบรเวณอก พกไวสกคร แลวเปลยนผาใหม เพอใหความรอนถายเทไดด 6. ใชผาชบนาลบแขนทละขาง โดยลบจากปลายแขนเขาหาหวใจ พกไวทขอพบ รกแร สกครและใหผปวยกาผาไว ทาซา 2-3 ครง 7. ลบบรเวณขาทละขาง โดยลบจากปลายขาเขาหาหวใจ พกไวทขอพบใตเขา ฝาเทา ซอกขาหนบ ทาซา 2-3 ครง 8. ลบตวบรเวณดานหลง โดยใหผปวยตะแคงตว เรมจากบรเวณตนคอ เขาหาหวใจ แลวเชดตวใหแหง ทาแปงเพอความสขสบาย ใสเสอผาทไมหนา หลงจากนน 20-30 นาท วดอณหภมของรางกายวาลดลงหรอไม การปฐมพยาบาลกรณตกเลอด เกดบาดแผล การทาแผล 1. ตกเลอด คอการทมเลอดไหลออกจากหลอดเลอดปกต แบงไดเปนตกเลอดภายนอกและตกเลอดภายใน อาการ จะมากหรอนอย ขนอยกบจานวนเลอดและระยะเวลาทเสยเลอดอาการจะมดงตอไปน 1. หนาซด สงเกตไดจากรมฝปาก เลบ ลน เปลอกตาดานใน ผวหนง และฝามอมสซด 2. ผปวยบอกวา รสกหนามด เวยนศรษะ หออ ตาลาย และเหมอนจะเปนลม 3. มอาการชอก ไดแก เหงอออก ตวเยนชน และหมดสต 4. หวใจเตนเรว ชพจรเตนเบา และเรว การปฐมพยาบาล ผใหความชวยเหลอจะตองตงสต ไมตกใจ และดาเนนการดงตอไปน 1. ใหผปวยนอนราบ ปลอบผปวยใหคลายความกงวล นอนอยนง ๆ เปดบรเวณทเลอดออกใหเหนชดเจน แตอยาใหผปวยเหนบาดแผลทรนแรง คลายเครองแตงกายใหหลวมๆ 2. ยกสวนทเลอดออกใหอยสงกวาสวนอน และหามเลอด วธหามเลอด แบงออกเปน 3 วธ ไดแก 1. การกดบาดแผลโดยตรง โดยใชนวมอทสะอาดกดลงบนแผลทมเลอดออก หรอใชผาเชดหนาหรอผาทสะอาดทหาได พบเปนผนสเหลยมหลาย ๆ ชน กดลงบนแผล โดยใชแรงสมาเสมอ หรอใชผาพนรดแผลใหแนนหลายๆ รอบ ถามเลอดซมออกมาใหเหน ตองเพมผาอกหลายชนทบลงไป อยาแกะผาผนเดมออก เพราะจะทาใหเลอดทแขงตวเปนลมเลอดอดหลอดเลอดทฉกขาดหลดตดออกมาดวย เลอดกจะออกมามากขนอก หากกดนานประมาณ 5-10 นาท ผายงไมชมเลอด แสดงวาเลอดหยด ใหใชผาอกผนทบลงไปใหแนนพอสมควร กอนนาสงโรงพยาบาล วธนอาศยความแนนของผาทกดหรอพนไว จะเปนตวชวยกดลงบนจดทมเลอดออก และจะทาใหเลอดนนแขงตวอดปลายหลอดเลอดทฉกขาดได หรออาจใชความเยนของนาแขงชวยประคบกจะทาใหเลอดแขงตวเรวขน 2. การกดหลอดเลอดแดงใหญเพอหามเลอด ใชสาหรบบาดแผลตกเลอดจากหลอดเลอดแดงหรอหลอดเลอดดาทรนแรง (ใชวธแรกแลวไมไดผล) โดยถอหลกใหกดลงตรงจดทหลอดเลอดแดงไปเลยงสวนทเกดแผล โดยหาชพจรเหนอบาดแผลตามตาแหนงตางๆ ไดแก 2.1 บรเวณคอ จะตองเอยงหนาไปทางดานตรงขามกบคอทจะกดเสยกอน แลวกดหลอดเลอดแดงบรเวณดานขางและใตลกกระเดอกเลกนอย กดใหหลอดเลอดแดงนนกดลงไปทกระดกตนคอ กจะทาใหเลอดไมไหลผานไปยงแผลทมเลอดออก 2.2 บรเวณแขน ใหกดทบรเวณเหนอกระดกไหปลารา ใตรกแรลงมาและดานในใตตนแขน 2.3 บรเวณขา ใหกดไดทบรเวณกงกลางขาหนบ และขอพบเขา

- 30 -

ภาพท 45 การหามเลอดโดยการกดบาดแผลโดยตรง

- 31 -

ภาพท 46 ตาแหนงตางๆ ทใชในการกดหามเสนเลอด 3. การใชสายรดหามเลอดหรอทนเกต (Tourniquet) เปนวธการหามเลอดวธสดทาย ในกรณหามเลอดดวยวธอนไมไดผล ทงนเพราะวธการนถาทาไมถกตอง เชน รดแนนและนานเกน 6-8 ชวโมง อวยวะสวนทตากวาบรเวณทรดไวอาจขาดเลอดไปเลยง ทาใหเซลลตาย ซงทาใหตองตดแขน ขา ทงไป และการหามเลอดวธนใชกบอวยวะสวนปลาย เชน แขน ขา เทานน สวนสายรดทใชอาจเปน เชอก ปาน ปอ สายยาง ผาเชดหนา เนคไท เขมขด เถาวลย เปนตน หลกการใชสายรดหามเลอด 1. ควรหมปลายบรเวณทรดดวยผา หรอ อาจใชกระดาษหนงสอพมพหมเพอปองกนการเจบปวดจากการรด หรอเกดแผลทผวหนงตามรอยรดได 2. ใหรดเหนอบาดแผล ไมควรชดบาดแผลเกนไป 3. ไมรดแนนหรอหลวมเกนไป การรดหลวม ๆ จะไมสามารถหามเลอดใหหยดได ดงนนจงควรรดใหแนนพอทเลอดจะหยดไหลจากแผลกพอ 4. เมอรดเหนอบาดแผลแลวใหยกสวนปลายแขนหรอขาใหสงกวาระดบหวใจ เพอชวยลดการไหลเวยนของเลอดทมาเลยงทแผล 5. อยารดนาน การรดแตละครงไมควรเกน 1 ชวโมง การรดนานเกนไปอาจทาใหมอ เทา ของแขนขานนถกรดนนเนาตายจากการขาดเลอด ดงนนถาเหนวารดนานพอควรแลวควรคลายสายรดออกเสยพกหนง เพอ

- 32 - ปลอยใหเลอดผานไปเลยงสวนตาง ๆของแขน ขาทรดนน และเพอดวาเลอดหยดไหลออกจากแผลหรอยง ถายงมอกกรดตอ 6. ถาแผลไมใหญและเลอดออกไมมาก อาจคลายเชอกทก 15-30 นาท โดยคลายนานประมาณ 1 นาท ถายงมเลอดออกอาจคลายเพยง 1-3 วนาทกพอ 7. ถาไมจาเปนไมตองถอดสายรดออกจนกวาจะหาวธการหามเลอดอนได หรอเมอพบแพทยทจะรกษา 8. เพอใหการรดนนแนนเขาและสะดวกในการคลายเปนระยะ ๆ อาจใชวธการขนชะเนาะเขาชวยดงน

(รปท 47.1 - 47.4) 47.1 รดเหนอแผลใหแนน 2 รอบแลวผก 1 ครง

47.2 ใชไมทแขงแรง เชน ตะเกยบ ดนสอ ปากกา เปนตน วางลง และผกซาอกครง

47.3 หมนไมเพอรดใหแนนจนเลอดหยดไหล

47.4 ผกปลายไมอกดาน มดกบแขนเพอใหไมอย

- 33 –

2. การเกดบาดแผล นอกจากจะมการตกเลอดแลวอาจจะเปนบาดแผลทไมมเลอดกได บาดแผลไหม บาดแผลไหม หมายถง บาดแผลทเกดจากไฟไหม นารอนลวก ความรอนหรอประกายจากกระแสไฟฟา เปนเหตใหผวหนงและเนอเยอบาดเจบ มผลใหเกดอาการชอค เนองจากสญเสยนาเปนจานวนมาก และบาดแผลของผวหนง ทาใหตดเชอโรค สาเหตของบาดแผลไหม 1. เกดจากไฟไหมหรอไฟลวก (flame) ทาใหเกดการทาลายผวหนงหรอเนอเยอของรางกายจากผลของความรอนแหง เชน เปลวไฟ โลหะทรอนแดง เปนตน 2. นารอนลวก (Scalds) เปนการทาลายผวหนงหรอ เนอเยอของรางกายจากความรอนเปยก เชน นารอน ไอนารอน นามนทรอนๆ ของเหลวตางๆ ทรอน เปนตน 3. แสงแดด (Sunburns) และรงส (Radiation) เปนการทาลายผวหนงจากการไดรบแสงอลตราไวโอเลตเปนเวลานาน ๆ อาจเปนสาเหตของมะเรงผวหนงได สวนอนตรายจากรงสมกเกดจากอบตเหตของการสรางและขนถายพลงงานนวเคลยร หรอในบคคลทางานในบรเวณทมการฉายรงส และมการรวไหลของรงส เปนตน 4. กระแสไฟฟา(Electrical) เกดจากกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย หรอ ถกฟาผา 5. สารเคม (Chemical) เกดจากกรดหรอดาง จะทาใหเกดแผลกวางใหญ มการรนแรง

ภาพท 48 บาดแผลไหม การปฐมพยาบาลกรณเกดบาดแผลจากไฟไหม 1.หากมไฟตดอยทเสอผา ใหรบสาดนาไปบนตวเพอดบไฟ รบถอดเสอผาทโชกนารอน นามน ออก แลวใชผาหนา ๆ หรอ ผาชบนาสะอาดคลมตวผบาดเจบไว 2. ใชนาเยนราดบรเวณทไดรบบาดเจบ หรอ ใชผาชบนาเยน หรอ ใชวนของวานหางจระเขวางประคบบรเวณนนไว จนกวาอาการปวดแสบปวดรอนจะหายไป 3. รบถอดเครองประดบออกจากบรเวณบาดแผล เชน แหวน สรอยขอมอ กอนมอาการบวม 4. อยาเจาะแผลพพองหรอตดเศษผวหนงออก 5. แผลทพองแลวแตกออก ใชนายาฆาเชอทาแผล 6.ปดแผลดวยผากอซหรอผาเชดหนาทสะอาด (อยาใชสาล)

- 34 - การปฐมพยาบาลกรณเกดบาดแผลจากวตถเคม วตถเคม เชน กรด ดาง ทาใหเกดบาดแผลไหมทรนแรง ไดทงทางดวงตา และผวหนง 1. ชะลางดวงตาและผวหนงดวยนาเปลาจานวนมาก โดยเปดกอกนาใหนาไหลผานบาดแผลนานๆ หากหา นาสะอาดไมได กใชนาทอยใกลมอทสดไปกอน แลวรบไปพบแพทย 2. ถาเกดบาดแผลบรเวณหนา ควรลางตาดวยใหสะอาดดวยนาเยน แลวใชผาสะอาดปดตาไว เพอปองกนฝนละอองเขาตา 3. รบนาสงโรงพยาบาลทนท การปฐมพยาบาลกรณเกดบาดแผลจากกระแสไฟฟา อาการทเกดจากกระแสไฟฟาดดมความรนแรงแตกตางกน ตงแตผวหนงไหม หวใจหยดเตน หยดหายใจ ชอก เปนลม หมดสต จนเสยชวตได จงควรมการชวยเหลอดงน 1. หากผปวยตดอยกบแหลงกระแสไฟฟารว รบปดสวตซไฟฟา ถาหาทปดไมไดใหใชทอนไมแหง เชน ดามไมกวาดเขยคนบาดเจบออกจากแหลงไฟฟา 2. ถาผปวยหยดหายใจใหรบผายปอด ถาหวใจหยดเตน โดยคลาชพจรไมได ใหนวดหวใจทนท 3. ถาผปวยหายใจไดเอง แตหมดสต ใหผปวยนอนตะแคง เพอไมใหเสมหะอดตนทางเดนหายใจ ตรวจดตามผวหนงวามบาดแผลไฟไหมหรอไม 4. ถาพบบาดแผลใหใชนาเยนชะลาง แลวปดแผลดวยขผงทาแผล แลวนาสงโรงพยาบาลตอไป 3. การทาแผล (Dressing) การทาแผลเปนการปองกนบาดแผลไมใหบาดเจบเพมขนและทาใหแผลสามารถกลบสสภาพเดมไดเปนปกต หลกการดแลเบองตนในกรณมบาดแผล 1. หากมสงแปลกปลอมอยในบาดแผล ควรชะลางดวยนาสะอาด ใหออกมากทสด แลวปดบาดแผลดวยผาสะอาด 2. บาดแผลทถกทม แทง ตา ดวยวตถตางๆ ปกคาอย หามดงออก ใหรบไปพบแพทย เพราะเมอดงออกอาจทาใหเลอดออกไมหยดได 3. บาดแผลบรเวณทรวงอก ทมทางตดตอกบชองปอด ใหใชผาหนาๆ ปดทบบนปากแผลใหแนนโดยเรว เพอมใหอากาศเขาออกเวลาหายใจ

- 35 -

ภาพท 49 การปฐมพยาบาลบาดแผลททรวงอก

- 36 - 4. บาดแผลบรเวณหนาทอง ควรปดบาดแผลดวยผาทสะอาดเพอหามเลอด หากพบมสวนของลาไสโผลออกมา ใหปดแผลดวยผาสะอาดทชมนาเกลอ ใหนอนหงายงอเขาทงสองขางเลกนอย เพอใหหนาทองหยอน ไมควรใหรบประทานนาหรออาหาร ใหรบไปโรงพยาบาล

ภาพท 50 การปฐมพยาบาลบาดแผลทหนาทอง

5. บาดแผลบรเวณแขนและขา ควรหามเลอดกอน หากชนสวนหลดออกไปควรเกบไวในถงพลาสตกแหง มดปากถงใหด นาไปแชในนาทมนาแขงและนาสงไปยงโรงพยาบาลดวย เพอแพทยจะไดมโอกาสผาตดอวยวะสวนทบาดเจบได เครองใชในการทาแผล

ภาพท 51 เครองใชในการทาแผล 1. สาล หรอผากอซสาหรบชบนายาเชดแผลและผวหนงรอบแผล 2. นายาสาหรบทาความสะอาดเลอกใชตามความเหมาะสม 2.1 นาเกลอ ใชสาหรบลางแผล นยมใชมากเพราะมความเขมขนใกลเคยงกบระดบความเปนกรด-ดาง

- 37 - ของเลอด จงทาใหไมระคายเคองตอเนอเยอ และขณะทาแผลผปวยไมแสบ ถาไมมใหใชนา 1 ลตร ผสมเกลอ 1 ชอนชา ตมใหเดอด แลวปลอยใหเยน นามาใชแทนนาเกลอได 2.2 นาตมสก ใชแทนนาเกลอกรณทไมมนาเกลอ 3. แอลกอฮอล 70% ใชสาหรบเชดผวหนงรอบๆ แผล เพอลดจานวนเชอโรคทอยตามผวหนง 4. ทงเจอรไอโอดน 2.5% ใชสาหรบเชดผวหนงรอบแผล และใหใชแอลกอฮอล 70% เชดตามดวยทกครงทงนเพอปองกนผวหนงไหมพอง 5. เบทาดน (Betadine) ใชสาหรบเชดแผลและผวหนงรอบแผล เนองจากนายานมประสทธภาพในการฆาเชอโรค ไมระคายเคองเนอเยอและผวหนงเหมอนกบทงเจอรไอโอดน จงนยมใชคอนขางมาก 6. ยาเหลอง (Acriflavine) ใชใสแผลเรอรงตางๆ 7. ไฮโดรเจนเปอรออกไซค ใชสาหรบลางแผลสกปรก แผลมหนอง แผลทถกของแหลมทมตา เชน ตะป 8. ผากอส แผลทวไปนยมใชผากอสปดแผล ขนาดทใชขนอยกบขนาดของแผล 9. พลาสเตอร นอกจากนอาจใชผาพนแผล ผาผกยด วธการทาแผล กอนลงมอทาแผล ควรชวยผปวยใหอยในทาทเหมาะสมในการทาแผล บางครงอาจจาเปนตองใหผปวยถอดเสอผาออก และใชผาหมคลม เปดเฉพาะตาแหนงแผล วธทาแผล แบงออกได 2 วธ คอ 1. การทาแผลชนดแหง (dry dressing) ใชทาแผลชนดทเปดปากแผลปด เชน แผลผาตดทแผลตดกน 2. การทาแผลชนดเปยก (wet dressing) ใชทาแผลชนดทปากแผลเปด เชน แผลเปอยกดทบ แผลผาตดทมการตดเชอแลวขอบแผลแยก แผลผาตดทแพทยไมเยบขอบแผลเขาหากน ขนตอนการทาแผลทงสองวธแตกตางกนเฉพาะการเชดแผล การทาแผลชนดแหง เพยงแตใชสาลชบ แอลกอฮอล 70% เชดแผลและผวหนงรอบแผลเทานน สวนการทาแผลชนดเปยกนนใชสาลชบนายาระงบเชอเชดผวหนงทชดแผลและบรเวณรอบๆแผลกอน แลวจงใชนาเกลอหรอนายาลางแผลชนดอนลางแผลใหสะอาด เมอสะอาดดแลวใชผากอซชบนาเกลอใสไวในแผล เชดผวหนงรอบแผลใหแหงจงปดแผล การปฐมพยาลกรณไดรบสารพษ การไดรบสารพษ หมายความถง สารพษเขาสรางกาย โดยการรบประทาน สดหายใจ สมผสทางผวหนง หรอ ฉดผานทางผวหนงเขาไปในรางกายทาใหเกดอนตราย พการ หรอถงแกชวต ทงนอาจเกดจากความจงใจ เชน ฆาตวตาย หรอจากอบตเหต รเทาไมถงการณกได ชนดของสารพษ สารททาใหเกดพษตอมนษยมทมาจากแหลงตางๆ กน อาจเปนพษจากสตว เชน งพษ ผง แมงปอง พษจากพช เชน เหดพษ ลาโพง ยางนอง พษจากแรธาตตาง ๆ เชน ตะกว ฟอสฟอรส สารหน และสารสงเคราะหตาง ๆ เชน ยาฆาแมลง ยาอนตราย รวมทงสารสงเคราะห ทใชในครวเรอนจาพวกนายาฟอกขาว นายาขดหองนา เปนตน สามารถจาแนกสารพษจากแหลงตาง ๆ ตามลกษณะการออกฤทธ เปน 4 ชนดดงน 1. ชนดกดเนอ (Corrosive) สารพษชนดนจะทาใหเนอเยอของรางกายไหมพอง ไดแก สารละลายกรด-ดาง นายาฟอกขาว เปนตน 2. ชนดทาใหระคายเคอง (Irritants) สารพษชนดนทาใหเจบปวด ปวดแสบปวดรอนและมอาการอกเสบตอมา ไดแก ฟอสฟอรส สารหน อาหารเปนพษ เปนตน 3. ชนดทกดระบบประสาท (Narcotics) สารพษชนดนจะทาใหหมดสต หลบลก ปลกไมตน มานตาหดเลก ไดแก ฝน มอรฟน พษจากงเหา งจงอาง เปนตน 4. ชนดทกระตนระบบประสาท (Deliriants) สารพษชนดน จะทาใหเกดอาการเพอคลง ใบหนาและผวหนงแดง ตนเตน ชพจรเตนเรว มานตาขยาย ไดแก Atropine ลาโพง เปนตน สารพษจากการรบประทาน สารพษทเขาสรางกายโดยการรบประทาน สวนมากเปนพวกอาหารเปนพษ บดเนา เหดมพษ เปนตน ทาใหมอาการไมสบาย ปวดทองอยางรนแรง อาเจยน ทองรวง นอกจากนยงไดแก 1. พวกกรดหรอดางอยางแรง เมอดมหรอรบประทานเขาไป จะกดทาลายเนอเยอของระบบทางเดนอาหารตงแตรมฝปาก จนถงกระเพาะอาหาร ทาใหเกดแผลไหมบรเวณปาก ลน หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร มอาการเจบปวดรนแรง อาเจยนออกมาเปนเลอดสดา 2. พวกยาเบอหน เบอสนข และยาฆาแมลง เปนสารทไมไดทาลายเนอเยอโดยตรง แตทาใหมอาการ

- 38 - กระวนกระวาย เพอ หายใจลาบาก ผวหนงแหง และรอน ชพจรเตนเรว กลามเนอหดเกรง และชกได 3. พวกสารกดประสาท เมอรบประทานเขาไปแรกๆ จะรสกตนเตนชวคราว ตอมาจะเซองซม หายใจชา มเสยงกรน ผวหนงเยนชน หนาและมอเขยวคลา กลามเนอปวกเปยก ไดแก พวกฝน มอรฟน ยานอนหลบ แอลกอฮอล เปนตน หลกการปฐมพยาบาล ในกรณรบประทานสารพษ ผชวยเหลอตองประเมนวาผปวยรบสารพษเขาไปหรอไม โดยดจากอาการและสงแวดลอมทพบผปวยรวมดวย เชน พบในหองครว มภาชนะบรรจสารพษอยในบรเวณนน เพอหาชนดของสารทรบประทานเขาไป หรอเกบตวอยางอาเจยนไปใหแพทยตรวจ 1. ทาใหสารพษเจอจาง ในกรณทผปวยรสกตวและไมมอาการชก โดยการใหดมนาซงหางายทสด ถาดมนมจะดกวา เพราะวานอกจากจะชวยเจอจางแลวยงชวยเคลอบและปองกนอนตรายตอเยอบทางเดนอาหารถากนสารพษทเปนกรดอยางแรงเขาไป ใหดมดางออนๆ เชน นาปนใส ผงชอลคละลายนา หรอถากนดางอยางแรงเขาไป กใหดมกรดออนๆ เชน นาสมสายช นาสมคน นามะนาว เปนตน 2. นาสงโรงพยาบาลภายใน 15 นาท จะไดชวยลางทองเอาสารพษนนออกจากกระเพาะอาหาร 3.ทาใหผปวยอาเจยน เพอเอาสารพษออกจากรางกาย ในกรณทตองใชเวลานานในการนาสงไปโรงพยาบาล ผชวยเหลอตองขจดเอาสารพษออกจากกระเพาะอาหารทยงไมไดดดซมเขาไปทาอนตรายตอรางกาย การทาใหอาเจยนมหลายวธ ดงน 3.1 ใชนวชหรอดามชอนลวงกวาดลาคอใหลก หรอใหดมนาอนมาก ๆ แลวลวงคอ 3.2 ใชนาเกลอแกง 2 ชอนชาผสมนาอน 1 แกว หรอผงมสตารด 2 ชอนชา ผสมนาอน 1 แกว แลวใหดมใหหมดใชนาอนละลายสบพอสมควร (หามใชผงซกฟอก) ใชในกรณรบประทานสารปรอท แตการทาใหอาเจยนอาจทาใหเกดอนตรายตอผปวยได จงหามทาในผปวยตอไปน - หมดสต หรอไมคอยรสกตว - รบประทานสารพษชนดกดเนอ เชน กรด-ดาง ซงจะพบรอยไหมแดงบรเวณปาก การอาเจยนจะเปนการทาใหสารพษยอนกลบขนมาทาอนตรายตอเนอเยอของหลอดอาหารและปาก เกดอาการรนแรงมากขน - รบประทานสารพษพวกนามนปโตรเลยม เชน นามนกาด นามนเบนซน นามนสน เปนตน - สขภาพไมด เชน โรคหวใจ เปนตน 4.ดดซบสารพษในระบบทางเดนอาหาร เปนการลดปรมาณการดดซมสารพษเขาสรางกาย สารทใชไดผลด คอ Activated charcoal ลกษณะเปนผงถานสดา ใหใช 1 ชอนโตะ ละลายนา 1 แกว ใหผปวยดม หรอ ไขขาว 3-4 ฟองตใหเขากน หรอแปงสาลละลายนา หรอ นามนมะกอก หรอ นามนสลด อยางใดอยางหนงกได การปฐมพยาบาลกรณถกสตวกด, ตอย กรณทถกสตวทารายทพบบอยแบงออกไดดงน 1. งกด หากถกงกดควรตงใหตายแลวเกบซากไปใหแพทยตรวจดวาเปนงประเภทใด จะไดใชเซรมตานพษงฉดถกชนดและใหสงเกตรอยงกด ถาเปนรอยงกดของงพษ จะปรากฏรอยเขยวงเปน 2 จด อาจเปนรอยลากยาว ขณะกระชากหน หรออาจพองเปนถงนา ถางไมมพษ รอยฟนบนผวหนงจะเรยงเปนแถว พษของง ม 3 ประเภทขนอยกบชนดของง 1.พษตอระบบประสาท (Neurotoxin) เกดจากงเหา งจงอาง งสามเหลยมและงทบสมงคลา อาการ เรมจากแขนไมมแรง กระวนกระวาย ลนเกรง พดจาออแอ ตามว นาลายฟมปาก เนองจากกลามเนอการกลนเปนอมพาต หยดหายใจ และตายในทสด 2. พษตอระบบการแขงตวของเลอด (Hematotoxin) เกดจากงเขยวหางไหม งแมวเซา และงกะปะ อาการ เรมจากปวดแผลมาก มเลอดซมออกจากแผล เลอดออกจากอวยวะตางๆ เชน เลอดกาเดา เหงอก ไอ อาเจยน ปสสาวะและอจจาระเปนเลอด เกดจากภาวะระบบไหลเวยนลมเหลว ตายในทสด 3. พษตอกลามเนอ (Mytotoxin) เกดจากงทะเล อาการ เรมแรก ปวดกลามเนอ ตอมาปสสาวะสแดงคลา จากกลามเนอถกทาลาย ตามดวยไตวาย และหายใจลมเหลว

- 39 - การปฐมพยาบาล 1. ลางแผลดวยนาและสบ ไมควรใชเหลา ยาสฟน ขเถาทาแผล 2. บบเลอดออกจากแผลใหมากทสดเทาทจะทาได ไมควรใชปากดดหรอเปดปากแผลดวยของมคม 3. ไมควรรดเหนอบาดแผลใหแนนมาก เพราะจะทาใหอวยวะสวนปลายขาดเลอดและเนาตาย ควรแนนพอสอดนวมอได 1 นว 4. การรด ควรรดเหนอและใตบาดแผลประมาณ 3 นวมอ 5. การหามเลอดควรใชผาสะอาดกดแผลโดยตรง 6. พยายามเคลอนไหวรางกายใหนอยทสด เพราะเคลอนไหวมากทาใหพษของงเขาสกระแสเลอดเรวขน 7. วางอวยวะสวนนนใหตาหรอระดบเดยวกบหวใจ 8. ใหยาแกปวดได แตหามใชยาทมฤทธแอลกอฮอล ยาระงบประสาท ยานอนหลบ ยาดองเหลา ขอควรระวง - อาการของพษงเกดไดตงแต 15-30 นาท หลงถกกด หรอ อาจนานถง 9 ชม. จงตองเฝาสงเกตอาการอยางตอเนอง - การฉดเซรมแกพษง สวนใหญทามาจากมา ซงอาจแพได จงควรฉดตอเมอมอาการของพษงเทานน 2. สตวเลยงลกดวยนม เชน สนข, แมว กด โรคทเกดจากสตวเลยงลกดวยนมกดทสาคญคอโรคพษสนขบา โดยมความเสยงดงน - ถาถกกดโอกาสจะเปนโรคเฉลยประมาณ 35% ขนกบบรเวณทกด - กดทขา โอกาสเปนโรค 21% - กดทหนา โอกาสเปนโรค 88% - ถาแผลตนหรอ เปนรอยถลอก จะเปนโรคนอยกวาแผลลกๆ หลาย ๆ แผล - เชอตดตอสคนทางนาลาย (ถกกด ,เยอเมอก) - ระยะทแสดงอาการอาจตงแต 4 วน - 4 ป - อาการของสนขทเปนพษสนขบา แบงเปน 3 ระยะ 1. ระยะอาการนา จะซมลง กนขาวและนานอยลง ระยะนกนเวลา 2-3 วน กอนเขาระยะทสอง 2. ระยะตนเตน เปนอาการทางระบบประสาท สนขจะกระวนกระวาย ไมอยนง กดทกอยางทขวางหนา ตวแขง นาลายไหล ลนหอย ตอมามกลามเนอออนแรง ทรงตวไมได ลมแลวลกไมขน ระยะนพบได 1-7 วนกอนเขาระยะทาย 3. ระยะอมพาต จะเกดอมพาตทวตว ถามอาการอมพาตสนขจะตายใน 24 ชม. รวมระยะเวลาทเรมมอาการจนถงตายไมเกน 10 วน สวนใหญจะตายใน 4-6 วน - อาการของพษสนขบาในคน แบงเปน 3 ระยะ 1. ระยะอาการนา จะเรมมไข ออนเพลยคลายเปนไขหวด อาจมปวดทองคลนไสอาเจยน อาการทแปลกไป คอ อารมณเปลยนแปลง กงวล กระสบกระสาย นอนไมหลบ และในคนไทย พบวามอาการคนรอบๆ บรเวณทถกกด หรอ คนแขนขาขางทถกกด อาจมอาการชา เจบเสยวรอบๆ บรเวณทถกกด 2. ระยะอาการทางระบบประสาท แบงยอยเปน 2.1 อาการกลวนา จะมอาการตงแนนในลาคอ กลนอาหารแขงได แตกลนอาหารเหลวลาบาก เวลากนนาจะสาลก และเจบปวดเนองจากกลามเนอในลาคอกระตกเกรง รองโหยหวนคลายหมาเหาหอน เพราะกลามเนอควบคมสายเสยงเปนอมพาต 2.2 อาการกลวลม ผปวยจะสะดงผวาเมอถกลมพด 2.3 อาการประสาทไว ผปวยจะกลว สะดงเกรงตอสมผสตางๆ ไมชอบแสงสวาง 2.4 อาการคลมคลงประสาทหลอน ผปวยอาจอาละวาด ดรายนากลว 2.5 อาการอนๆ เชน อมพาต 3. ระยะสดทาย ผปวยไมรสกตว เขาสระยะโคมา การปฐมพยาบาล 1. รบลางแผลดวยนาและสบหลายๆ ครง พยายามลางใหเขาถงรอยลกของแผล ถาไมมสบใชผงซกฟอกแทนกได 2. ทาความสะอาดซาดวยนายาฆาเชอ เชน alcohol 70%

- 40 - 3. ถาแผลฉกรรจมเลอดออก ควรปลอยใหเลอดออกกอนระยะหนงเพอลางนาลายซงอาจมเชอไวรสออก 4. ถาสามารถเฝาดอาการสตว (กรณทมเจาของ) ควรกกขงและเฝาดอาการอยางนอย 10 วน 5. กรณทสตวตาย ควรนาสงเพอตรวจหาเชอดวย 6. ควรรบมาพบแพทย เพอรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา และวคซนปองกนบาดทะยกทนท ไมจาเปนตองรอใหสตวมอาการกอน 3. สตวทมเหลกในตอย สตวพวกผง แตน ตอ หมารา มดตะนอย พวกน จะมเหลกไน และจะมตอมนาพษ ผปวยทถกตอยจะมอาการเจบ ปวด และบวม ตรงบรเวณทถกตอย ถายงไมดงเหลกไนออก กลามเนอบรเวณทถกตอยจะหดตวตอไปอก 2-3 นาท ทาใหเหลกไนฝงตวลกอก และนาพษจะถกปลอยเขาไปเพมมากขน อาการอนๆ ทพบ คอ ลมพษ หอบหด อาเจยน คลนไส เจบหนาอก หวใจเตนผดปกต ในรายทมอาการรนแรง อาจมอาการหายใจไมออก และชอกไดจนถงเสยชวตไดในทสด การปฐมพยาบาล 1. ใหรบเอาเหลกไนออก โดยใชใบมดขดออกหรอใชเทปใสปดทาบแลวดงออกเหลกไนจะตดออกมา 2. ลางบรเวณทถกตอยดวยนาและสบ เชดใหแหง แลวทาดวยนายาฆาเชอ ถามอาการปวดมาก กประคบดวยความเยน เพอลดอาการปวด เมออาการทเลาลง 3. ทาบรเวณทถกตอยดวย Antihistamine cream จะบรรเทาอาการบวมแดงไดมาก 4. ถาแพพษจะมอาการรนแรงถงขนหายใจไมออก หนาเขยว ความดนโลหตตาลงและ ชอก กรณเชนนตองใชสายรดรดเหนอบรเวณทถกตอย ถาสามารถทาได จนกระทงอาการแพหมดไป ขณะเดยวกนกรบไปพบแพทยทนท เมอรวามอาการแพพษดงกลาว ขอบคณทมาขอมล: http://www.nurse.nu.ac.th