Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1.DB USU CORTICIS PERUVIANI
IN PUIOJLENT/E MATERLE COLLECTIONIBUS
DISSERTATIOP K O SOLVTIONE PROBLEMATXS
AB REGIA SCIENTIARUM ET LITTERARUM
ACADEMIA MANTUANAPropojiti ad Annum 1777.
A CAJETANO TORRAGAPHILOSOPH1.E AC MEDICIN^ DOCTORE,
Ec ii CcntMmeelUrxm U,bc
AB EADEMQUE ACADEMIA
Exerceio circa morbos duo\
Ut juvesj am non noceas.Hipp. Epid. Lib. L fcft. i. conflit. tcnip. i.
ARTICULUS L
Pralofuiam
.
CErtior fadtus Medicus colleftioncm adcfle puris
in alirjua corporis parte , uti Pcruviano Cor-ticedebet, Innotefcat puris indoles, & quos
valeat horridos producere effe&us ; innotefcat
vis Peruviani Corricis cjuanta fil ad pravam puris in-
dolem moderandam,ejulque arcendos cffcftus , com-
pefcendofve : tuncque erit demonftratum , quod affir-
mative propofuimus in obfeouium celeberrima: Rega-
lis Mantuanx Academia: . Verum iis deficientibus
,
vel non opportune comparatis norionibus, quid fane
pronuneiari poffit,
quod adprobationcm mercatur ?
Ex autem notiones ex obfcrvationibus,experimentif-
que defiimendsej non ex fpeculationibus. Speculan-
tlum vero circa obfervationes , & ratiocinandum fu-
per expcrimenta , ut qux inde ad Mcdicam praxim
reducenda funt , cuidam reguUc,
atque methodo fub-
jici poflint (i).
a i AR-
{i) Hipp..Prsccplionej. A. Corn. Celf. Lib. I. prsfat.
4 ARTICULUS II.
. Qtiid pus.
I. T)Us ex animali eft fubftantia . Ex cnrne pus ; pti-
1 yuknnim ex fanguint fieri obfcrvaverat , dixe-
ratoue Hippocrates (i) . Carnium ,carnofarumquc par-
tium corruptionem , & permuiarioncm definire placuit
Abfceftum Paulo ^Egineta: (3) . Vcrum integra anima-
lis Corporis aconomia pus nullum admittit.
II. Quin imo non cfficitur pus , nifi in morbofa
Corporis difpoiltione : arque folcnt ut plurimum con-
comitari febris, &dolor (4) j fanguisdiu in vafis remo-
rans , feu in quavis cavitate coaftus , diffolvitur tandetn
iti purulmum liquidum,quod continentia folida pene-
trans, diffolvit quoque,atque cum eo haic fimul in
pus degcnerant . Nempe parte; clementares fanguinis
,
feu globuli fint , feu fibrilto (5) , a mutuo nexu fece-
dunt ; acre alchalinum volatile fal , feu putridum dif-
folvens miafma exaltatur, quod gluten , ouo folido-
rum fibriu cohi'rent, tlcftruens, has disjunftas atterit,
S' fu-
(iJ-Ub. de Alimencls. Galen. Com. =. Aphorifm. 47.
Lib. IV. c. 18. Boher. dc ablc. .Wanfv. ccm. ad eundcm.
I4) Hipp. Apb. 4-7. i-M. 1. r>\i:icr ri.iiMr.nn pmrc(i:ri .mimilem fub-
(hatiam affirmavit & Galen. c. 6. Lib. V. d= firapl. mcdic. ftcult., cc
(jl Ek fibris fansuinem conflari" dixit Hipp. fcu Au3oc Lib. d: car-
Jii!-..-.. G.'c:>. (ir E!cm. T.i:,. li. Fc7H?[. :h I.t:!Z. nac. Ub. VI. c. 7.
Vtdeatur fumnuis Hallerns Phyliol. dc fanguine &c. Poflrcmo cl. Hier.
Darid. Gaubius Pathol. &c, fibras , cruorcm , fcrum affecuit ttia elTc
fanguini! Elementa. Fibrarum opinio.non afpernenda vldetur. Com-munior fentcntia flat pro globiilis. ftttnulor! eiiftimit fangninis pani-
culas cl. Adurre. All fibri'.i.t r.v, i.e in rapididimum pcr cylindros n
Digitized by Google
5
fubigitgue , inuue fubftantiam albefcentem,fpilTam
,
glutinofam convcrtit, qur dicitur pus.
III. Revera in putrefactionibus primum gcneratim
diflblvi cruorem ,cjuam ferum probavit fuis experi-
mentis etiam cl. Pringle (6"); atque idem exiftimat
fal alchali aliud eflc a miafmate illo putrido folven-
tc, & exhalante ab ipfis jam putridis carnibus(7).
Verum accepta eft notio illa, qua alchalefcere dicun-
tur fubftantia; animales, cum putrefiunt.
ARTICULUS III.
Quikus cattfts pus efformetur .
IV. \ St fanguis diu ettam reflitans non femper in
/\ puruleiitura dccomponiiur li<juidum . In
ventriculis, auriculiajue cordis , in ancurifmatibus
,
in utero, &C , rcmorans fan^uis congeritur in poly-
pofas concrctioncs , cjua: intaclx pcr longum ntmis
temporis fpatium,partium additione excrcfcunt po-
tius , & in dunllima'. albas fubrtantias frpe abeunt.
Aiia ijfitur nccefle eil caufla acccdat , ut flagnans cruor
in purulcntuni trar.fcat . Aliunde coaflus extra cjuidcm
vafa cruor putrcftit calorc ctiam graduum 50. , ac
minori: cum prcfertim libere aer , circum undique
penetrans, degenerationi huic promovendie coopere-
tur(8). Hxc autem libcri aeris cooperatio deeft pro
a_j de-_
[6) Loc. cir. mcmor. ?(7l In expcr. dc fepiicis fublUniiis. Sa! volatilc oleofum fanguini
recens eduflo mixtum dellruii , feu dillblvit ijlobulos (juamciiiflime
.
Vid. Huxham eflais on feverf. cap. s. uf the djnblved, »nd putrid flate
or blood pas. 46. ex Leeuwenhoek.18) H>IIcr Phjliol. Lib. V. fcft, z. $. 7.
Digitizcd o/Googlc
6degeneratione fanguinis in puiiilebtam materiam , feu
in putridam fubftantiam , cum iutra vafa obftruens re-
moratur . Exploditur vero aer conrentus ftatim ac fan-
guis aique ac foiidi partcs putrcfcunt quovis modo , ita
ut putrefa£lionem fequatur immediate aeris explofio.
V. Itaquc congeftus in vafculis fanguis effi;itur pu-
rulentus accedente forfan, feu exaltato pblogifto. Sup-
puratio revera fequitur inflammationem (o). ,, In-
,, ftammatur ulcera tunc cum ad fuppurationem ren-
„ duntj fuppurantur autem alterato fanguinc, 8c ca-
„ Iefa£to , donec putrefadtus taiium ukerum pus fiat . „Ha:c docuit Hippocrates de ulcer.
VI. Inflarhmatio pracedens nbn difcufla, non refo-
luta dat fuppurationi occafioncm (10). Etcnim cita-
tior fit cordis motus,quo major obftruflorum vafcu-
lorum eft numcrus, major proinde refiftentia. Exin-
de urgente continuo Iiquido vitali in obftrufla vafa,
ejufdem fanguinis, qui jam diu coafius eft,
jugitcr-
que percuflus, atque excitatis moto autto phlogifti-
cis moleculis penerratus, tandem particula; a cohefio-
ne fecedunt mutua, atque urgentc eo magis a tergo
inotus impetu iltud denique purulentum efTormatur:
fcilicet fejun&ar omnino particuls a cohefione , in
fluidius liquidum iaxiufque convertuntur, aererW^/i-
re, & voiatili illo putndifero vapore, feu alchalino
fale e compedibus folutis .
VII. Penetrans inde hoc purulentum continentium
fo-
(0) Hipp. de utceribui verf. mibi 10. edir. Venei novifi.
(io| Vid, Bohemv. «ph. dc ccgn. & tur. moibis $. 387,, & Comm.lfv. ad $. 401.
Diajtizcd b/Google
folidonim fibras, has item a nexu, quo firma: funt,
feparat, emollit , deftruit,atque in pur convertit.
Re ipfa quo partes folida: Iaxiores funt, facilius putre-
fiuntj admittunt nempe promptius fubtile putridum
difiblvens inter Iaxx cohefionis fibras (n). Ideoque
cum nexus particularum fanguinis nimis compaftus
eft, & folidarum cohefio partium adeo valens, ut ri-
giditatem conftituant , tunc fuppuratloni refiftitur diu
:
ac 11 fuppuratio, ut fepe evenit, pro abolendis in-
flammatione , tumore,&c, neceiTaria exiftimemr,
fubveniendum tum porro eft remediis, qux maturan-
tiadicuntur, quai nimirura emoltiant, laxent, tranf-
piratum impediant, atque etiam ftimulando calorem
adaugeant (12)...
VIII. Quod fi vis vira;, motum Iiquidorum fub-
ftinens , accelerans deficiat , vel langueat , nullum
& pur generabitur (13) . Putrefcent quippe in cadave-
ribus carnes , & fangnis : fed tum pro folvente ab omnieohefione particularum clementarium accedit nedumathmosphers: calor , fed & acr ipfe cxterior. Inter-
nus quoquc nitens aer perpetuo contra compedes, re-
fiflentiam cohefionis fuperans (vita: caufis emortuis),
elementares ipfas particulas, fibrafque fejungit , &c.
IX. At certe pro fuppuratione motus requiritur,
calorque major in vitali fluido,quam qui in fanita-
tis ftatu efle debeat. Uludque pro Corporum ceconp-
a 4 mia
(ji) Pringlc exp. I. c.
(t»| Ei veietibus id nolum falt. Celfus Lib. V, cap. 18. exhibcc
lilii fub numeris g. 10. ri. Vid, Boeih., ejufque iiudaiiltimum Cojnm.Wjnfi-. id 5. 403.
Winfv.lb.
8
mia .aterna Providenda fapicnttffime difpofuit , ut
motus quidem liquidorum aiqualis, quo fanitas con-
fervatur, puris, putredinifque praiternaturalem gene-
rationcm prohibcat: eo etenim compinguntur invi-
cem elementares partes, impediturque earum difcef-
fus a mutua cohefione, internufcjue aer, aliaquc vo-
latilia clcmcnta iis vinculis cohcrccntur . Et li-
cet tendentia vitalis liquidi per vafa circumdufti ad
putrcdinofam acrimoniam , feu potius ad putridam
diffolutionem vigent continuo j illa tamen reparatur
& perpetuo affumptis alimentis, iifquc prafertim a-
cefcentibus (15). Celerior autem motus, atque celer-
rimus tcndentiam ad diffolutionem urgendo adauget
:
idque perpeiua obfervatio, ipfaque ex phyfiologicis
ratlo docent
.
X. Itaque feu mcchanica motus adaufti aflione,
fcu cxcitato pcr motum phlogifto, fcu potius utraque
concurrente cauffa, fanguis in vaiis rcmorans tandetn
purulcntus efficitur . Hoc puiulentum Hippocratis ex
fanguine,pus ex carnibus procreat : elementarcs nem-
pe folidorum fibras penetrando, a cohclione folvcn-
do , vincula aeri,aliifquc volatilioribus elcmentis dc-
ftruendo. Ha-c eadem valet item operari efficacifli-
mum volatile illud putridiferum,quod ex putri jam
Corpore cxhalat, intus ab extra fufceptum, expofi-
tamque diffolutioncm fluidorum, folidorumque promp-tiflime promovens
.
AR-
(Hl Hillcr ib. Lib. VI. ftfl. 3. i. 14.
£15) Hu*him 1. c. p. %6.
igifeed t>y Google
ARTICULUS IV.
Mala ptiris qualitates.
XI. T TBi morus liquidorum in inflammata vafa &LJ obilructa urgentium fit a-quo violcntior,
tunc ipfum pusputrefcit(i<5), atque indolis efficitur pef-
fima:, acrius nempe, tenuius, penetranriufque,gan-
graenolum, ftttidum, quod certe horribilem quando-
que viruicntiam. acquirerc valct. Atquc ha-c pefiima
puris indoles, quantumvis a qualitatibus pra:exiftenri-
bus fanguinis repetatur ut plurimum , aut a venenofo
putrido miafmate volatili ab cxtra fufcepro; tamenab intenriori putrefactionis gradu deducenda non femel
vere eft.
XII. Chara£teres boni puris perpetua obfervatione
notanruriidem ,quosanimadverterarHippocrares(i7):
elTe enim debet aibum,gquaie
,/eve
yi$ quamminimum
gravealenr . Qitod uero buk contrarium,pejftmum . In
qucm Hippocratis locum , Galenus generationem bo-
ni puris fucccdcre aiferit naturar viribus iecundum
naturam vigentibus. Iraque docemur obfervatione
,
quod (I.) fine pra:via reftirantia fanguinis , fme conco-
mitante phlogiftica difpofitione , & motu accelcrato
nullum ctibrmatur pus; (II.) quod commendabile pus
producitur valenribus fecundum naturam vita: viribus,
motu quidem accelerato, fed haud nimium ; (III.) quod
denlque pus acquirit qualitatem plus, minufve viru-
Jen-
16) Notavit & Gatenus Comm. »P"-
17) Hipp. in prognoll. fent. 41. , Sc ex Hippocr. Gilenus Com-1. progn. 1., & de differ. febr. 1.
Digilizod byGoogle
10
lentam,quo violentior, diuturniorque calor, motul-
ve urgeant : qux tamen viruientia augeri quidem po-
teft , fi externus fomes virulentus prxceiferit ; fi pre-
extiterit acris Iiquidorum intemperies.
XIII. Quar ufque nunc adnotavimus probant prxci-
pue pus,quod ex animalis fubftantia eft , putridx eflc
,
feu, juxra reccptam notionem , alcbalinx natura. IJ
poterit & experimento evinci, mifcendo acida, pra--
fcrtim vitrioiica puri recenti, quod colorem permu-
tat ex albo aut cinereo in Jubatrum , aut certc obfcu-
rum. Urinx multo fcctido pure faturatx arjuam ther-
malem martis vitriolo blande acidulam commifcui:
vidi mox cinereum immutari colorem , & poft aiiquot
horas in atramentum fere converti.
XIV. Ubialbum, denfum , xquale, leve , &mi-nime graveolens eft pus, minus quidem extricatur ex
eo falis volatilis acris,
putridiferi; plurimum vcro
,
cum tenuius eir. , obfcurius , fcetidius : quas porro qua-
litates deteriores etiam bonum pus acquiret, li in ca-
vitate claufa calida diutius contineatur (18).
XV. Ceterum puris produelio pari ferme paffu pro-
cedit , ut ipfa humorum putredo : quotl nulli locumdubio admittit, & Galenus ipfe jam fcripferat (ip).
Putndo autem (inquit) bumotum, qu<t ft in vajis, Ji-
milis eft illi , qtitcp in itiflammationibus , iff abfcejfibus
,
iSf aliis tubmulis
.
XVI. Aft probata quantumvis , & innegabilis fit
pu-
(18) Vid. W. Svitit. in Commeot ad Boerahiv. dc abfcclTu 5. iS?-
{19) Galcn. de fcbrib. Lib. I. cap. 7. & S.
Digiiizod b/Coo^
II
putrida alchalina puris natura (20) , non inficiandum
lamen cft,ouandoquc acidam prxfeferre indolem , cum
prifertim Corpus acida pcccat intemperie. Hoc eve-
nit potillimum infantibus lafte enutritis , in quibus
acefcentia prxvalet. In iis crufta lactea aciditatis no-
tas exhibet patentiffimas, cum prafertim multo albd
purc fcateat . Ipfa lactantium tranfpiratio acorem exhi-
bet fcnriendum. Nec rariflime in adultis quoque aci-
ditas dominatur. Pus aliquando acefcere, Hallero rcferente, in pectore notatum eft. Latet revera & in
fanguine acor: undc in liuuidi vitaiis decompofitio-
ne poteft fe cxerere, & manifeftari acidum,leu, ut
hippocratica phrafi loquar,
confpicuum fieri (21).
„ Verum non perinde conftans eft , ut alchalina dc-
„ generatio : diuturniori quippe evolutione fua in
„ putrcdinem totus evanefcit (11). „
ARTICULUS V.
Horridi puruhnt* mstcritt efft&ut
.
XVII. Volat porro ex deteriori , & ichorofo purc
±__ accrrimus, qui exitiales fjuandoque ef-
feflus producere aptus eft. Horum aliquos recenfuit
Illmus, doftifiimufque Hallerus. „ Vapor deftillati
„ de peftilenti bubone puris, quafi fuiminis ic~tu ma-
„ le curiofum Medicum proftravit. A guftarione te-
meraria ichoris exudantis a cancro mammx Chirur-
(10] Haller. Phyfiol. Lib. V. fcfl. i. 8. not. i.
(iij Hippucr. dc vsi. meiiic. num. 47.(Mj Hall. Phyfiol. Lib. V. fcft. 2. $. 31.
"
12
„ gus contraxit fcetorem teterrimum in ore ufoue ad
„ mortem,
<]ux ex hoc ipfo contagio fequuta eft.
„ Ex folo cancri mammam Uxoris erodentis odore
„ interemptus dicitur Francifcus Bellingerus. ^tgro-
„ tarunt omnes, qui Valfalva: abfcelfum haipatis ape-
„ rienti adftiterunr (ij). „XVIII. Sed & inter tjuam plurima
,cjua; adduci hic
foffent exempla , habco inter amicos Chirurgum,
<jui
multis ab hinc annis poll navalem confliflum plurium
vulnera Turcarum ampla traflare coafhis, ex haliti-
bus copiofiffimi puris , quod ex iifdem vulneribus edu-
cebatur, febrim denitjue contraxit fere pcflilentem,
a qua licet poft plurimos convalucrit dies, tamcn diu
nimis languens vixitj bcnc fc habuit poftca ; fed &variis infectionis notis, aliifcme accedentibus caufis
,
tandem convulfionibus affliftus efferis revcrtentibus fx-
pe, & caput praxipue extorcjucntibus , miferam ducit
adhuc quinto circiter ab hinc anno vitam.
XIX. Sed hxc notiffimafunt. Dc ulceribus, abf-
ceflibufcjue internis permeans reforptus per venulas ubi-
cjue vitulentus ilie vapor, ipfumcjue pus, totum va-
lct fenfim line fenfu fanguinem putrefacere : nexumquippc particularum componcntium deflruit , & in
putridum liquorcm convcrtit ; & in folida penctrans
fundit & nutritium iliud glutcn, guo elemcntares
ftant fibr.-u ; omnia etiain per illud magis coagulabilia
liouantur , cruor , ovi albumen ipfum, &ipfumam-nii liijuamen , & adeps (z^) . Exinde contagia illa
(13} Hill. Pfiyfiol. Lib. 5. fefl. ». tx variis Auiloribus.
^
(14) Vid. oui ex, Navicr fur les ammollifiernents dcs 05 rsferi Hal-
non femel irreparabilia ex tabidis caufla abfceffuum feu
pulmonis, feu hxpatis, feu vifceris cujuslibet.
ARTICULUS VI.
Qi/at puri obfijlant tsmedia
.
XX. T Tlrulentam vcro,
adeocjue exitialem puris
V illam alchalinam, feuputridam naturam,
qux effectus plus minus liorrenilos efficax eft produ-
cere, ouod, quale remedium moderabitur ? Antjfep-
ticorum certe magna rccenfetur copia in materia Me-dka: ultra enim fales, fpiritufquc fermentatos, mul-
ta: etiam refini , & adflringemia antifcpticdrum mi-
mero adfcribuntur (25)
.
XXI. Acquod adadftringcntiapertinet, licet pof-
ilnt quidcm ut atitifeptica aiftimari,coagulationem
potius fibrarumfanguinifquc operantur,quam valeanr
verara illam fubftinere cohaefioncm elementarium mu-tuam partium, organicamque : cum tamen pleraque
antifeptica adfiringcntium effeftus minimc edant(ztf),
quod optandum eft. Acida fic vegctabilia, & prafer-
tim mineralia putredinem avertere , & pus jam effor-
matum vincere poffunt . Id potiffimum obfervatum
eft obtineri ab Oleo Vitrioli. Acor mineralis ut vali-
difiimum remcdiura prxdkatur ab Hallcro : hoc eo-
dcm rcmedio peritiffimi Praclici, & ipfc fapiens Sy-
denamius (17) variolas peffimas fuperarunt . In va-
(15) VLd. exptr. dofliHlmi Pri™!e mem. 3. e*p. 11.
U4! Id. mero. %.
(;?) Op. med. pluribus in lodl.
riolis anomalis prxcipue nigris afferir hic Aufllor in-
gcnris ufus efle Spiritum Virrioli. Artamcn loijuens
dc mincralibus rcmediis potcntius rcfpondere judicar
indicationibus; numcruam vcro fpecificc (28) .
XXII. Acidularum thermalium, (jua; Vitriolo Mar-
tis animata; funr, experienria mulriplici probatus eft
ufus in abfccfiibus utcri, hxpatis, renumque. Sed cV
grariflimus Limonum fuccus,
atquc Aurantiorum,
aqua diluius efficaciffimc putredini rcfiftir, eoquc lar-
ge exhibiro variolas contiuenriflimas a-flivo pra;fertim
tempore fanaras fuifle fa;piflimc expertus aflcrere non
dubito; utor guippe largiter in fuppuratis variolis,
& iu qualibet putrida , fcorbuticave affcftionc.
XXIII. Aft acidorum , fortium praxipue , vis ad
illud potiflimum viderur dirigi , ut quafi luclam agen-
do in putrida , feu alchalifata liquida., hxc vel mo-dcrctur, ut minus lxdant j vel in neutram fubigat na-
turam ; vcl fuperet ita, ut acidum ipfum pnevalcat'.
Ex liis varia animali ceconomia; poffunt incommodaquandaque evenire. Purulenta non femel , aut puiri-
da catochimia adeo late Corpus animale pofliilet, ut
nulla ab acidis quibufcumque moderatid obtineatur.
Quod fi acidorum , ctiam valentiorum coniideremus
in folida acrionem,
ipfa ab illis corrugari quidempoflnnt ; fed corrugationem major inde fequitur dcbi-
litas,
laxitafque ftatim ac pra;fenria acidi deeft .
XXIV. Qua; ramcn dum animadverro, minime cen-
feoeffeacida in mcdendo animale putridum excludcn-
da.
{»8) Id. ib. in pralit.
da. Valent enim mirimode ad alchalefcentiam jpfam
fi-xnandam,arque fine ipfis manca meo indicio effct
Medicina . Viam fternere mihi in animo erat ad often-
dendam majorem,tutioremque Peruviani Conicis ef-
ficaciam, ubi fubigenda non folum fit putrida exal-
tatio liquidorum , & purulenta cacochimia corrigen-
da; verum folida ipfa fubftinenda fint, ne a diffol-
Yentc purukhto miafmate dcftruaniur penitus.
ARTICULUS VII.
Cartex Peniviams puris caujjis obfijiit , ataue effeBibus
.
XXV.T^XE Peruviano Cortice non audeam pronun-
ciare, quo Saie,quoOleo, quo tandem
Spiritu putredinem , & pus avemt,corrigat
,ejulque
diffufionemprohibcat: non cnim de Chemica ejus ana-
lyfi loquar, cum vix difcrepet ab alia vegetabilis cu-
juslibet. IUius cineres a cineribus vegetabilium fere
omnium non diflerunt : & magnes non quidem con-
fertiiEmas , fed aliquot attrahcre de cjus cincrc obfer-
vatur moleculas, qux fcrri cxiftimari debent: ut de
aliorum vegetabilium cineribus pius minufve attrahit
.
XXVI. De Cortice pro prxfenti quiftione nihil
proferendum eft , niii quod certum experientia do-
cuit, & monftravit perpetua obfcrvatio. Scd certum
experientia, & obfervationc demonftrantibus, &con-tinuo verum eft Chinam Chinam animalia liquida,
& carnes a putrefaftione defendere ; purrefactionem
fiftere, qux incxperatj ideoque diffufionem putredi-
nis cohibere . Ad naufeam fortaffe repetercm hoc lo-
i6
co ,qus jam nota de antifeptica Corticis vi experti
funt currenti feculo , & paucis ab hinc annis viri
clariflimi (xp) , eacme non pauca, qualia fint, fed
certe fidelia,
cjua; ipfe ad fummum immortalis me-moriai Morgagnum in meo Spccimine infcripfi (jo).
XXVH. Sed & hoc propofito alicjuot tentavi expe-
rimenta circa recens pus . Eduftum hoc de exierno
mamma: abfceffu ,quod indolis erat deterioris , fubob-
fcurum nempe, fcetidum , in binas iquales partes di-
vifum detinui 24. horarum fpatio duobus in vafculis.
Ipfis obfervandum erat oculis in puris portione , cui
Cortex Peruvianus immifcebatur , idem pus craflius
fieri, & vixfceroremamplius reddere, colore autem
mixtum efTe de ipfo pulvere ; in qua autem portione
nihil additum erat, iifdem in circumftantiis loci , ca-
loris , durationis Stc.,pus rcddi ichorofum, atrum
,
liquidius , & fceridiffimum
XXVIIf. Quin igitur repetantur obfervara, & ex-
perimenta, qua: certa habemus de antifeptica Corticis
virtute j Iiccat fuper ha-c data aliquam flruere conje-
fturam,qua Chinac China: effeclus iidem explicentur
accommodariffime . Agere primum videtur Cortex Pe-
ruvianus in cbUificationis potiflimum officina, gaftrl-
cis primo fuccis talem conferendo temperiem,
qualis
apta eft laudabilem parare chylum,cujus fcilicet ele-
mentarcs particuhc cohifionem inviccm habeant pro-
cul
(10] Inter quos memoro [audamm jim Pringle Bcc. , memor. pre-fenim 11. cxp. 13. , & Hunham 1. C plutib. loc, Mead cap. 3. deva-riolaium curat. BiC. SiC.
(jo) Specimen obfemtionum, atq, «perimentorum , quibus Peru-viani Comcis vis antifeptica. &c. 6cc.
17
ctil a caagttlatione proximiorcm. Similcm & in fibris
folidis effeclum tum ventriculi , tum tenuium inte-
ftinorum producere videtur, quas praifentia putridi,
aut purulenta cacocbimia laxiores quidcm fempcr red-
dunt. Viribus indc vita: commifTus nutritius liquor
,
Cortiits medio ita paratus,
correilufve , in fanguincm
convertitur, qui folida cnutriendo, aptus efl idoneum
cohefionis gluten fibris applicare elementaribus , eaf-
que reparare : unde & fanguis ipfc , & ColHx fibnc dif-
fo/venti volatili putrido , & purttlento ex fangttine refiftant.
XXIX, Qukvis porro experimenta ad animalium
fubftantiarum a putredine praifervationem Cortice Pc-
ruviano tentata , feu ad ilias jam putrefcentes reparan-
das , illud exhibuerunt adnotandum,quod fibra: ad Jiri-
Siorem contaBum applicits fberunt ilbcfa organica tex-
tura
.
XXX. Hscc autem efficienda aCorticc, non qui-
dem expeftari debent ab una ejus remedii applicatio-
ne. Diu enim continuari debet, & repetiris fepe do-
fibus, licct parvis, remedium hoc , ut dicendum in-
fra. Hax fanc operando Peruvianus Cortex prsveniet
non folum putridam ditTolutionem, feu purulentam,
fed & inchoatam fiftet ; approximando fiquidem fua
intermixtione elementares liquidorum, folidorumque
partcs,quas ditfblvens purulenttim
,putridumve miafma
fejungcrc,atquc ita dcffruere cfficax eft. Longo, diu-
turnoquc igitur Corticis ufu in naturali organkaque
conformatione poflunt fluida,folidaque fubftineri , ad
eamque reduci ; cohiberi putrida diftolutio ; atque pu-
rulenta cacochimia fuperari . Hoc fenfu exiftimo ip-
Igilizsdby Google
-fum Corticem validiifimutn efl*e antifepticum , & pu-
.ris refiftere caulis, & effeftibus. Non vcro, quod pu-
rulentum,putridumve diflblvens , ut acida , luela op-
pugnet deftruatque ; neque quod fuppurationum pri-
.mitivas caulTas aufcrar.
XXXI. Cur autcm hxc operando Cortex Peruvia-
nus non valeat fimiliter in iis morbis, ubi effuliones
contingunt lj.quidorum , ipfiulque ianguinis ? Valet
procul dubio (ji), cum putridum folvens laxiiatem in
fibris elcmentaribus produxerit , & laxitatem cruori
,
.unde illarum a-gritudinum lixc cauia fit: eoque vel
tutius, fi Cortici quandoque aliquid addatur anodini,
quo irritabilitas,fenfibilitafque inieftinalium fibrarum
aufta; minuantur, Verum minime proficuus eft, imo& noxius non femel , quod ferio advertendum , quan-
do rigiditas,nimiaque vis liquidorum folidorumque
morbos illos procrcet.
. ARTICULUS VIII.
Comprobatur obfervationibus tn morbh ex pure
,
Cortice fuperatis.
XXXII. \ Stnulla aptior, concludentiorque addu-
il ei poteft ratio, ut fumma comprobetur
China; Chinic cfficacia in morbis purulcntis, atque in
puris collcdtionibus,quam qua: ex obfervatione , &
fucceffibus fauftis in iifdem circumftantiis petatur.
. .Ope-
fjil In di»bete quidtm, fudoribus colliquatiri: , fcbtibus diffenie-
ncis amumnilibuE , hsnmrragiis a fundrme putrido &c. , probltai, tfti-
tacue efl uiiilepticui Coite>: quod fipifiime txpcnus affcro.
Diaiiized b/Cooglc
Opera: hinc prctium duxi paucas fubjungere morbo-rum, dc quibus quiftio eft, biftorias, quofque re-
mediuni noftrum (anavit.
Ipfis mea: praxeos medica; exordiis traflavi nonpaucos pulmonum ahfcefijbus
, atque inchoata tabc
quafi perdiros, confiimptofque, quos ad laudabilem
valetudinis ftatum refurgere obfervavi ufu potiffimum
Corticis Peruviani,parca quidem dofi , fed diu nimis
exhibiti: atque iltorum aliqui ralem deniquc adepti
fiuit fanitatem, qua valuerunt fibi viftum laboribus
comparare ; de aliorum vero , ut fcribendi finceri-
tas eluceat, in fanitare perfeverantia nihil audeo pro-.
nunciare, cum de ipfis fcifcitari opportunitas mihidata minime fuerit in pofterum.
XXXIII. Ab illo autem tempore ufque ad przfens
,
ubi mihi neceflitas fuit in puris colleftionibus pulmo-
naribus Corticem adhibendi ; exhibui tuttus fub pilu-
lari forma , fyrupis ut vocant pecloralibus mifcendo
Corticem putverifatum , & addito quandoque glyririz-
2ie pulvere, aut alio pro re apto rcmedio ; piluljfque
fupcrbibenclam exhibebam potionem fimiliter oppor-
tunam ; animadvertebam denique abfuifle omnem in-
flammationem. Vomicis & pulmonaribus apertis, at-
que in cmpiematibus, tunc cum hi morbi diuturnio-
res redditi purulentam cacochimiam efformare incce-
pcrunt, non fine fenfibili beneficio ufus non raro fiira
Peruviano Cortice : fateor tamcn non femper fupera-
tosfuiffe eos morbos, & a remedio abftinui, cum lat-
iiones organicas,erofionefque profundas arbitrabar ad-
fuifle
.
b * XXXIV.
XXXIV. Ampla in perinxo fuppuratio contigerat
ruftico cuidam juveni , qux ferpens cuniculos effodie-
bat per inguinum alterutrum ad ufque pubem . Con-
ftirit dcnique profunde in ipfo perina;o , in quo ccc-
perat,ibique dcpafcebatur alre vicinas partes , & in-
tima pcuctrans , vefici urinarix tunicam offendit,
adcoque crofit, ut ultra omnem cxpeftationem, quo-
dam mane , cum ulcus tradlaretur, fupcr linreola, &fila depofitus, mirantibus mihi , & Chirurgo ,& adftan-
tibus obfervandus occurrerir iapis comprelfe fphericus
,
afper,lineamentis fere infculptis humanam faciem quaft
reprafentans , & magnitudinc ovum gailinaceum parumfuperans . Minabatur porro partium deftruclionem
,
ipfamque a?grotantis mortem hxc fuppurario peffima,
tam lata, tamque profunda . Attamen valida Corticis
Peruviani, ab ipfo ctiam fuppurationis initio anre ex-
clufionem lapidis, & large, & diu a me prafcripti vis
gangranam avertit, & poft illum certe rarum lapidis
egreffum, ulcus, per quod lotium puri commixtumexcernebatur
,per plures adhuc hebdomadas Cortice
numquam inrermhfo, abfterfum denique,
congluii-
natum,
occlufuriique penitus eft , lotio per naturales
redeunte vias,convalujrquc a:gcr omnino.
XXXV. Homo nautica; dicatus Arti annorum cir-
citer (jOi ab ebrio focio, hoc eodem anno, fauciams
eft acuto latoque cultro infra hipocondrium finixtrum,
& ilei criftam vulnere amplo profunilo, ex quo ma-
gna fafra eft fanguinis effufio extra,atquc intra abdo-
minis cavitatcm . In Nofocomio rcceptus exanimis
cxtremum vita: periculum jam fubiturus videbaiur
.
DigitizGd byGoogle
Peririflimus illum excepit,tra&avitque Chirurgus Spa-
doni, atque me confulenre modica: ad rertiam ufque
reiterata: fuerunt fanguinis emiiliones , tenuiffimo &raro ;cger enutritus cibo . Accenfa eft indc poft dieS
aliquot ex fuppurationc fcbris urens, & demum ma-gna ex vulnere fcetidiflimi puris copia educebatur
,
cooperanre ad educlionem puris folcrriflimi Chirurgi
induftria. Febris poflmodum fafla eft lenra , cotlfu-
mens,
pulfus exilis , celcr. Iraquc ad Corticis Peru-
viani anchoram confugicndum clfe duxi, & exhibui
ad drachmas ufque duas pro dofi, reperita piuries pri-
mis diebus, minori dein , tandem femel in die . Hocdiu contiuuatum nobile remedium optatos fenfibiliter
cffcflus produxit , Melior obfervabatur puris indoles
,
quanriras quotidie minor: atquc a:gcr revivifccns lau-
dabili frucbatur cibi appetcntia , febris fenfim finc fen-
fu extindta , vulnus denique claufum cft. Aft conva-
lefcens Nauta inopinato tentatur valido febrili frigo-
re, calidiflima deindc, & longe protrafta febri . Denova fufpicatus fum fuppurationc , nec ideo remcdiumaliud prater regimen diereticum , &diluentia pncfcrip-
fi . Primam fecunda , hanc tertia fequuta tft febris ;
atquc ifta pcrcurrcnre, perfacicm, peftus, & brachia
rubrx macuhc adparucrunt. Hflitaham an novus hic
morbus a realfumptione refidui (orfan in abdorainis
cavitate puris ludkandus ctTet , an potius ab cxcitato
variolarum fomitc: confluebant cnim variola? perCi-vitatcm
,neque quinquagenarius xgcr fe variolis af-
feemm umquam fuiffe rccordabatur. Uno vcrbo m va-
riolas converfx pultula: vidcbantur, & curfum , ut di-
b j fcre-
22
Ccrctx quidem , fcd copiofa: varjola:, morbus Iiic pla-
cide abfolvit : ita ut prarter rcgimen , & paucula pro
re remedia, atrjue nou omiflo, moderatis certe dofi-
bus , & pofl pera&am fuppurationem , Peruviano Cor-
tice, facili negotio a!ger ianus evaferir , & bona fruens
valitudinc vivat plcno roborenauticis addiftus labo-
ribus.
XXXVI. Recentiflimam hiftoriam alteram lubet
fubjungere. Pauper juvems annorum circitcr 10. ad
Nofocomium fuit delatus acimflima correptus fcbri .
Rubicunda facies, pulius duri,freqnentes, mens ob-
fcurata,refpiratio gravis, fanguinis expofccbant edu-
flioncm, potiones nitratas, clyfleres &c.,quibus non
obflantibus peraftis recurrebant febres f:ne manifcfla
pcriodo, more fubcontinuarum , vcl quafi conrinua-
rum. Confluentibus autcm in Nofocomio fcbribus pe-
riodicis , Peruvianum antifebrile expurgatis primis,
ut vocant, viis erac in opem revocandum . Refipuit
revera tertio ab Corticis exhibitione die , moderata,
non quidcm vifla, febri ager,
qui de acuto dolore
pollkis in finiflro pede quercbatur, & rcrulic inficlam
in eo digiro de vepreto fpinam pluribus ab illinc die-
bus morbi caufam fuiiTe. Digitus inlerim obfervatus
enormiter tumens,rubens, & profuridc jam fuppura-
tus erat : quare ne obflarcm fuppurarioni , cui Corti-
cem rcfiftere expertus fcio, hujus dimifi ufum , rem-
que dilucntibus, & peritx Chirurgi manui commifi.
Sed detumebat quidem de die in dkm digitus , unde
multum boni puris educebatur quotidie, dolor eva-
nuit , nullo tamcn rgrotantis levamjne , nifi quod
acu-
Diflitizod tiyGoogle
acuta in Ienram, continuamque commutata eft febris,
atque xger ipfe macie confumcbatur,videbaturque fieri
ftupidus . Totum mox crus finixtrum dolens , tumens
,
contraftum , immotum , nullo tamen rubore accenfum
obfervatum eft . Sufpicabar jam de puris reaffumptio-
ne, parum.cjim puris dc uigito cxprimcbatur,qui
tandem naturalem formam acquilivit,optimamque
cicatricem duxit, crure adhuc dolcnte,
contraflo,
tumente, immoto . Heitica judicabatur confumi fe-
bri juvenis mifcr, qui le£tulo decumbens fecibus, lo-
tioquc fc exoncrabat in leflulo. Igitur fpcs omnis mihi
crar in Corticc Pcruviano ad purulenram cacochimiam
modcrandam. Exhibui commixtis aliquot Caphuragrariulis . Aliquot elapfis diebus non fe quidem meiius
habebatarger, fed morbo r^filtens ftupiditatem amifit.
Elapfa adbuc hebdomada dolorc affeflus eft in dextera
mamma, crure jam non amplius doicntc extenfo , &reddita niobilitate fano . Tumuit poft paucos dies
mamraa affecla, & paucis inde diebus adco crevtt tu-
mor mollis dolcns , ut iiiwimi vMerctur laftantis obc-
fx muiieris. Incifus tandcm a Chirurgo tumor mirameffudit pUris quantitatem , temtis , atri
,fatidi . Obfer-
vanda bic obircr eft reaffumptio, feu evidens meta-
ilhalis puris de digito , crure finixtro ad dcxteram
mammam , & puris degeneratio in deterius : erat enimbona; indolis in digito pedis
,peffima: in mamma .
Dempta tum a Cortice Caphura, illum exhibere exi-
Aimavi minori dofi, ter autem in dic repetita. Pus
adparuit minus atrum poft plures dies*; fed arger tuf-
fiebat frequenter, & expucbat purulenta,quod de pul-
mo-
monica fcefione judiciurn erat non dubium . Prarter
expeftorantia , oximel fimplex , & diluentia, juffi
tunc fub alia forma adminifttari Corticem : huic enimcommifcui radicis Glycirizza; pulverem fubdupia ra-
tione ad Chinam , & tanriUum Myrrha; : qui om-nia cum fyrupo Altfcea: fimplici redafla in pilulas,
harum quatuor vel quinque quotidie pncfcripfi , &hauftum fuperbibendum potionis pefloralis. Pus dein-
ceps denfius, album, & quantitare de die in diemimminutum notabatur, tum quod de mamma expri-
mebatur, tum quod expuebatur tuiTiendo. Dcnique
parum, &fereinnocua expucbar, tuffiebatque rarius
,
febrique exrincta ;eger bona cnutriebatur cibi appeten-
tia, acquirebat vires, per Nofocomium valetudinarius
ambulabat, duftaque in mamma ckatrice , fanus tan-
dem dimiffus eft. Poft 15. circiter diem ad Xenodo-chiumrediit, inirio nempe hujus, quo fcribo, men-
fis Octobris ; fed fano omnino pectore , febribus perio-
dicis, iifque mitibus correptus, quibus iterum folis
amaricanribus , & ventris blanda purgatione fuperatis,
poft ii. diem Nofocomium fanus reliquit.
XXXVII. Juvenem pra: manibus habeo, dum hanc
pariter fcribebam Diifertatiunculam,qui trcdecitn cir-
ca ab hinc menfibus abfceflum in finixtro rene paffus
minxit deinceps purulcntam continuo urinam . Pus in
matula depofitum quantitate modo pius, modo minus
,
atque nota: nunc melioris, modo dcterioris obferva-
tum variis temporibus fuit. Sed irritis quibufditm re-
mcdiis, quibufdam negleftis, filb finem elapfi proxi-
mc Augufti, itcrumquc ultra idus Septcmbris, ma-
Digiiizcd t>y Google
gnam cum lotio poft pragreffatn acutam trium circi-
ter dierum fcbrim, horridi puris fcetidiffimi copiamemifit. Viterbienfcm acitlulam, qua & ufus alias fuit
inutiliter, thermalcm aquam denuo pra:fcrip(i afflifto
juveni , fed pari fucceffu • Ad Cortkis Pcruviani ufum,
qucm Augufto menfe jam cxhibueram, deveni, nec
fine faufto eventu. Pus inodorum , album , denfiufeu-
lum cxcernebatur prirno , mox minuebatur ijuantitatc:
nunc ferc a pnre oinnino immunes ohfcrvantur uri-
r.x ita ut alitjuiJ Tercuinthinar Venet.t jj:n nunc al-
ternis diehus fumcnda: fuh pilularum fbrma exifti-
maverim prafcribere ad ukeratum vifcus abftcrf,crt-
dum penitus, ac folidar.Jum,numquam tamcn reiifto
Cortice, quo continuato, ac dein pro re moderando,
mecum illuftris a^er, qui cmaciatus debilifquc pri-
mum , nunc meliori frucns corporis habitu,
fperat,
fi D. O. M. concefferit,plcnam renis fanationem
.
XXXVIII. Alias nce paucas numero haberem hulc
propofito hiftorias,quas ne Iongus nimium firn lu-
bens pnetereo ; & aliquarum. furtaffe notandas circum-
ftantias defiderarem, qua: meinoria exciJerunt Inte-
rim nonnc enarrata ufquc nunc ad evidentiam pro-
bant ualidam, tutamqiie Carticis Peruviani efficaeiam /n
puris,
qttovis in vifiere fint , colleHionibus ? Nonne af-
firmari poteft omni procul erroris metu illuJ remc-
dium puris indolem pravam in meliorem murare? pu-
ris fluida liquantis, Jcftruentifquc folida effeftus mo-derari? folida itaque, & fluida ita in elcmentorum
nexu confirmare, ut diffolventi puri,purulento li-
quido volatili, acri Saliilliputridifero refiftant • Unover-
t6verbo ex obfervatis, experimentifgue illc eft porro
China: Chinar effeftus : Ammslium partium diffolutionem
prapedire ; tnchoatam cohibere . . »
Concludendum ergo nullum in materia medica
notum efle remcdium Peruviano Cortice prarftantius
,
quo uti poffinr Medici, cum manifeftum eis certo fit,
colleciionem puris adeffe in quavis Corporis partc.
ARTICULUS IX.
Cautela in ufu Corticis obfervanda .
XXXIX. \ Ttamen cum in tractando adeo gravi
/\ fanitatis negotio nihil fme cautclis fit
operandum; animadvertendum ideo cum cura eft, re-
medium , de quo agitur, luppurationibus refiftere :
fed fuppurationes effe quanrloque promovendas. Ab-
ftincndum ab ufu Corticis, cum inflammatio adhuc
in abfceffibus vigeat confpicua : & vigere , collecto
etiam pure, poffe inflammationes ipfe jam notavit
Hippocrates, & Sydenamius (jj) , & obfervatur quo-
tidie iis in cafibus , ubi plurima funt vafa inflammata.
obftrufla, qua: amplum conftituentia tumorem, ma-turari , ut medico loquar fermone, nequeunt omniafimul, unoque die. Indicant inflammationis praffen-
tiam dolor, febris acuta, pulfus durus, urina; fiam-
mex tfitis &c. , & in externis partibus tumor
,rubor,
dolor &c. , ut patet medicam cxcrcentibus praxim .
XL. Diathefis purulcnta , emaciatio lente progre-
diens, fcbricula, poft paftum exacerbans, pulfus hu-
rrii-
(31) Opcr. omn. feft. 6. eap. 3.
miles, exiles, celeres eVc. poft pragreffam vifceris,
feu partis alicujus inflammationem , de collecto pure
indicia funt, aux mirabilis Chime Cbinx ufum po-
ftulant.
XLI. Notavimus obirer (Artic. IV. num. itj.) aci-
dam ouandoque puris indolem . In laftantibus hoc pra:-
ferrim pueris indubium elt, in cjuibus nulla expe&an-
da a Cortice Peruviano faius : quamvis cnim pueru-
lus laflea crufta atTeclus acefcente pure undioue fcatcat,
& per vifum & internis aurium , narium ,aliarumque
partium in abfceflibus , obtufa tunc reperietur Corti-
cis eflicacia: acidum enim miafma eleinentares fibras
compingit potius, corrugaraue, non vero fejungir
,
folvit,deflruitcjue , ur purulentum illud
,quod alcha-
linum vocatur. Ubi vero acoris pra:fentia evanefcit,
pravalente putredine, feu alchalina purulentia,
rjua:
fuis peculiaribus confpkua notis fir, Corticis tum ufus
erit certe proficuus.
XLII. Dofis denique, modus, continuatio inCor-
tice exhibendo, & quibus coadjuvari poflir mediis, &ejuibus confirmanda valetudo fit poft ufum Corticis
,
cx confilio ha:c pcnJcnt prudentis Medici , cui morbi
,
& a?grotantis circumftantia: indicabunt . Nihii fane
magis exitiale eft Medicinam facientibus, auam gene-
ralibus prarceptis mederi (33).
AR-
(jj) Vi» ulla pcrpciui pizccpta Djcdicimlis Ars rteipit: A. Curn.Cclf. in przfat.
ARTICULORUM INDEX.
L Ptxloquittm
II. Qtiid ptis
III. Quibtts coufts ptts efformetttr .
IV. Malx putis qtialitatts .
V. Horridi putuhnttt materia tfftSus .
VI. Qita puri obfifiaat remedia .
VII. Cortex Perttvianuspttris cattjis ohjijiit,
atqut tfftSibus.
VIII. Comprobatttr obfcrvationibas in motbis
ex pure , Cortice fuperatis
.
IX. Catttci.t irt ufu Corttcis obfetvsnda .