1 Ocak 1973 – 31 Aralık 20041 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004Güneş Tutulmaları Güneş Tutulmaları

(1)(1)

Dr. Tamer Ataç Dr. Tamer Ataç Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma EnstitüsüBoğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü

Geçmiş yıllarda yapılan gözlemlere dayanarak Geçmiş yıllarda yapılan gözlemlere dayanarak USGS’in (USGS’in (United States Geological SurveyUnited States Geological Survey) bütün Dünya ) bütün Dünya için verdiği yıllık deprem sayılarının için verdiği yıllık deprem sayılarının ortalamaları aşağıdaki gibidir:ortalamaları aşağıdaki gibidir:

Büyüklüğü 8–9.9 arası olanların ortalama sayısı: 1Büyüklüğü 8–9.9 arası olanların ortalama sayısı: 1Büyüklüğü 7–7.9 arası olanların ortalama sayısı: 17Büyüklüğü 7–7.9 arası olanların ortalama sayısı: 17Bu istatistiksel bilgiye göre her aya 1 deprem rast Bu istatistiksel bilgiye göre her aya 1 deprem rast gelme olasılığı yüksektir.gelme olasılığı yüksektir.

Büyüklüğü 6–6.9 arası olanların ortalama sayısı: 134Büyüklüğü 6–6.9 arası olanların ortalama sayısı: 134Her iki-üç güne 1 deprem rast gelmektedir.Her iki-üç güne 1 deprem rast gelmektedir.

Büyüklüğü 5–5.9 arası olanların ortalama sayısı: 1319Büyüklüğü 5–5.9 arası olanların ortalama sayısı: 1319Her güne 3 deprem rast gelmektedir.Her güne 3 deprem rast gelmektedir.

11 Ağustos 1999’da gözlenen Güneş tutulmasından 6 11 Ağustos 1999’da gözlenen Güneş tutulmasından 6 gün sonra 17 Ağustos’da Marmara depreminin olması gün sonra 17 Ağustos’da Marmara depreminin olması “başka Güneş tutulmaları sırasında da yine böyle “başka Güneş tutulmaları sırasında da yine böyle büyük bir deprem olacak mı?” sorusuyla sıkça büyük bir deprem olacak mı?” sorusuyla sıkça karşılaşmamıza yol açmaktadır.karşılaşmamıza yol açmaktadır.USGS deprem veri kataloguna bütün Dünya için USGS deprem veri kataloguna bütün Dünya için bakıldığında 1973-2004 yılları arasında büyüklüğü 7.0 bakıldığında 1973-2004 yılları arasında büyüklüğü 7.0 – 9.9 aralığında değişen yıkıcı şiddette 487 depremin – 9.9 aralığında değişen yıkıcı şiddette 487 depremin olduğu görülmektedir. Bu büyüklükteki (7.0 – 9.9) olduğu görülmektedir. Bu büyüklükteki (7.0 – 9.9) depremlerin yıllık ortalaması 17’dir. Aynı dönemde 70 depremlerin yıllık ortalaması 17’dir. Aynı dönemde 70 Güneş tutulması gerçekleşmiştir. Her yıl en az 2 en Güneş tutulması gerçekleşmiştir. Her yıl en az 2 en çok 5 Güneş tutulması gerçekleştiğinden yılın çok 5 Güneş tutulması gerçekleştiğinden yılın herhangi bir ayında meydana gelecek Güneş herhangi bir ayında meydana gelecek Güneş tutulmasına büyük bir depremin oluş tarihinin yakın tutulmasına büyük bir depremin oluş tarihinin yakın düşme olasılığı yüksektir. düşme olasılığı yüksektir.

Büyük Depremlerin Dünya üzerinde Büyük Depremlerin Dünya üzerinde dağılımları ve yıllık sayılarıdağılımları ve yıllık sayıları

Bu animasyonda 1 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004 Bu animasyonda 1 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004 tarihleri arasında meydana gelen 487 büyük tarihleri arasında meydana gelen 487 büyük depremin (7.0 – 9.9) Dünya üzerindeki dağılımları ve depremin (7.0 – 9.9) Dünya üzerindeki dağılımları ve yıllık sayıları görülmektedir. Animasyonun sol üst yıllık sayıları görülmektedir. Animasyonun sol üst köşesinde yıllar ve o yıl görülen büyük depremlerin köşesinde yıllar ve o yıl görülen büyük depremlerin sayısı yer almaktadır. Deprem bilgileri ve haritalar sayısı yer almaktadır. Deprem bilgileri ve haritalar USGS’in aşağıda adresi görülen web sitesinden USGS’in aşağıda adresi görülen web sitesinden alınmıştır.alınmıştır.

http://wwwneic.cr.usgs.gov/neis/epic/epic_global.html

1 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004 süresince 70 Güneş 1 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004 süresince 70 Güneş tutulması gerçekleşti. 1973’de 3, 1982’de 4, 1992’de 3 tutulması gerçekleşti. 1973’de 3, 1982’de 4, 1992’de 3 ve 2000 yılında 4 Güneş tutulması oldu. Her yıl en az 2 ve 2000 yılında 4 Güneş tutulması oldu. Her yıl en az 2 en çok 5 Güneş tutulması olduğunu belirtmiştik. Aynı en çok 5 Güneş tutulması olduğunu belirtmiştik. Aynı dönemde 1986 yılında 6 (en az), 1995 yılında 25 (en dönemde 1986 yılında 6 (en az), 1995 yılında 25 (en çok) olmak üzere 487 büyük depremin olduğu çok) olmak üzere 487 büyük depremin olduğu görülmektedir. USGS’in istatistiklerinde 7.0–7.9 görülmektedir. USGS’in istatistiklerinde 7.0–7.9 büyüklüğündeki depremlerin yıllık ortalama sayısı 17, büyüklüğündeki depremlerin yıllık ortalama sayısı 17, 8.0–9.9 büyüklüğündekiler için de 1 olarak 8.0–9.9 büyüklüğündekiler için de 1 olarak verilmektedir. Bu sayılardan anlaşılacağı gibi yılın verilmektedir. Bu sayılardan anlaşılacağı gibi yılın herhangi bir ayında meydana gelen büyük bir herhangi bir ayında meydana gelen büyük bir depremin tarihi Güneş tutulmasının tarihinin önüne depremin tarihi Güneş tutulmasının tarihinin önüne veya arkasına rast gelebilmektedir. 17 Ağustos veya arkasına rast gelebilmektedir. 17 Ağustos depremi tutulma tarihinden 6 gün sonra olduğundan depremi tutulma tarihinden 6 gün sonra olduğundan Güneş tutulmalarının 6 gün öncesi ve 6 gün Güneş tutulmalarının 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasına bakarak bu tarihlerde büyük depremlerin sonrasına bakarak bu tarihlerde büyük depremlerin oluşunda herhangi bir kümelenmenin olup olmadığını oluşunda herhangi bir kümelenmenin olup olmadığını araştırdık. araştırdık.

70 Güneş tutulmasının 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasını 70 Güneş tutulmasının 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasını kapsayan 13 günlük döneme her tutulma sırasında 487 kapsayan 13 günlük döneme her tutulma sırasında 487 büyük depremden kaçının rast geldiğini görmek için bu büyük depremden kaçının rast geldiğini görmek için bu animasyonu hazırladık. Animasyonun sol üst köşesine animasyonu hazırladık. Animasyonun sol üst köşesine tutulmanın tarihi ve tutulmaların 6 gün öncesi veya tutulmanın tarihi ve tutulmaların 6 gün öncesi veya sonrasına kaç büyük deprem rast geldiği yazıldı. sonrasına kaç büyük deprem rast geldiği yazıldı. Animasyondan görüleceği gibi büyük depremlerin %90’ Animasyondan görüleceği gibi büyük depremlerin %90’ nı tutulmalarla ilgisiz tarihlerde gerçekleşmektedir. Bu nı tutulmalarla ilgisiz tarihlerde gerçekleşmektedir. Bu tutulmaların bir kısmında görülen az sayıdaki büyük tutulmaların bir kısmında görülen az sayıdaki büyük depremlerin hemen hemen hepsi Avrasya, Avustralya, depremlerin hemen hemen hepsi Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha sınırlarında görülen depremlerdir.sınırlarında görülen depremlerdir.

Depremler jeolojik olaylardır. Büyük depremler levha sınırları ve Depremler jeolojik olaylardır. Büyük depremler levha sınırları ve yerkabuğundaki gerilme veya sıkışmalar sonucunda meydana gelen fay yerkabuğundaki gerilme veya sıkışmalar sonucunda meydana gelen fay hatlarında görülmektedir. En sık karşılaştığımız sorulardan biri de  tutulma hatlarında görülmektedir. En sık karşılaştığımız sorulardan biri de  tutulma hatları bu bölgelerden geçerken depremleri tetikliyor mu ? sorusudur.hatları bu bölgelerden geçerken depremleri tetikliyor mu ? sorusudur. Bu soruya cevap olması için de Bu soruya cevap olması için de bir animasyonbir animasyon hazırladık. hazırladık. Bu animasyonda Bu animasyonda 1973-2004 yılları arasında meydana gelen 70 güneş tutulmasından tam ve 1973-2004 yılları arasında meydana gelen 70 güneş tutulmasından tam ve halkalı olanların tutulma hatları Dünya haritası üzerinde gösterilmiştir. halkalı olanların tutulma hatları Dünya haritası üzerinde gösterilmiştir. Tutulma hatları Fred Espenak’ın aşağıda verilen adreste yayınladığı Tutulma hatları Fred Espenak’ın aşağıda verilen adreste yayınladığı haritalardan uyarlanmıştır.haritalardan uyarlanmıştır. Daha önce de belirttiğimiz gibi tutulmaların 6 gün Daha önce de belirttiğimiz gibi tutulmaların 6 gün öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük dönemde görülen az sayıdaki büyük öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük dönemde görülen az sayıdaki büyük depremin (bütün büyük depremlerin %10’u) hemen hemen hepsi Avrasya, depremin (bütün büyük depremlerin %10’u) hemen hemen hepsi Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha sınırlarında Avustralya, Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha sınırlarında görülen depremlerdir. Güneş tutulma hatları görülen depremlerdir. Güneş tutulma hatları genellikle genellikle bu az sayıdaki bu az sayıdaki depremlerin olduğu bölgelerden geçmemiştir. 11 Haziran 1983, 18 Mart 1988 depremlerin olduğu bölgelerden geçmemiştir. 11 Haziran 1983, 18 Mart 1988 tam tutulmalarında, 23 Eylül 1987, 4 Ocak 1992 ve 10 Haziran 2002 halkalı tam tutulmalarında, 23 Eylül 1987, 4 Ocak 1992 ve 10 Haziran 2002 halkalı tutulmalarında tutulma hatları büyük depremlerin en sık yaşandığı bölgeleri tutulmalarında tutulma hatları büyük depremlerin en sık yaşandığı bölgeleri kat etmiştir. Bu tutulmaların 6 gün öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük kat etmiştir. Bu tutulmaların 6 gün öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük dönemde söz konusu bölgelerde büyük deprem (7.0 –9.9) olmamıştır. Ayrıca dönemde söz konusu bölgelerde büyük deprem (7.0 –9.9) olmamıştır. Ayrıca 29 Nisan 1976 halkalı Güneş tutulmasında tutulma hattı Türkiye’yi batıdan 29 Nisan 1976 halkalı Güneş tutulmasında tutulma hattı Türkiye’yi batıdan doğuya, 10 Mayıs 1994 halkalı tutulmasında da tutulma hattı San Andreas fay doğuya, 10 Mayıs 1994 halkalı tutulmasında da tutulma hattı San Andreas fay hattından geçmiştir, bu tutulmaların da 13 günlük dönemlerinde büyük hattından geçmiştir, bu tutulmaların da 13 günlük dönemlerinde büyük deprem olmamıştır.deprem olmamıştır.Fred Espenak, NASA/GSFC, Fred Espenak, NASA/GSFC, http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.htmlhttp://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.html

Türkiye sınırları içinde ve yakın çevresinde bu Türkiye sınırları içinde ve yakın çevresinde bu 32 yıllık dönemde büyüklüğü 5.9 – 9.9 arasında 32 yıllık dönemde büyüklüğü 5.9 – 9.9 arasında değişen 37 büyük deprem meydana geldi. Bu değişen 37 büyük deprem meydana geldi. Bu depremlerin yıllara göre dağılımlarını ve harita depremlerin yıllara göre dağılımlarını ve harita üzerindeki yerlerini USGS’in deprem veri üzerindeki yerlerini USGS’in deprem veri tabanından ve harita hazırlama programından tabanından ve harita hazırlama programından aldık. Animasyonda 1 Ocak 1973’den 31 Aralık aldık. Animasyonda 1 Ocak 1973’den 31 Aralık 2004’e kadar Türkiye sınırları içinde ve yakın 2004’e kadar Türkiye sınırları içinde ve yakın çevresinde büyüklüğü 5.9–9.9 olan depremlerin çevresinde büyüklüğü 5.9–9.9 olan depremlerin yıllık dağılımları görülmektedir.yıllık dağılımları görülmektedir.

32 yıl süresince Türkiye’de meydana gelen büyük 32 yıl süresince Türkiye’de meydana gelen büyük depremlerin tarihlerinin aynı dönemde gözlenen 70 depremlerin tarihlerinin aynı dönemde gözlenen 70 Güneş tutulmasının tarihleriyle ilişkili olup Güneş tutulmasının tarihleriyle ilişkili olup olmadıklarını görmek için yine tutulma günlerinin 6 olmadıklarını görmek için yine tutulma günlerinin 6 gün öncesi ve sonrasını gösteren haritalar gün öncesi ve sonrasını gösteren haritalar hazırladık. Haritalarda tutulma tarihleri ve 13 günlük hazırladık. Haritalarda tutulma tarihleri ve 13 günlük dönemde kaç depremin görüldüğü yazıldı. dönemde kaç depremin görüldüğü yazıldı. Animasyondan görüleceği üzere Türkiye sınırları Animasyondan görüleceği üzere Türkiye sınırları içinde bu dönemde Marmara depreminin dışında içinde bu dönemde Marmara depreminin dışında hiçbir deprem tutulma tarihleriyle ilişkili değildir. 32 hiçbir deprem tutulma tarihleriyle ilişkili değildir. 32 yıllık dönemde Türkiye’de meydana gelen (5.9-9.9) yıllık dönemde Türkiye’de meydana gelen (5.9-9.9) büyüklüğündeki depremlerin %99’u tutulma büyüklüğündeki depremlerin %99’u tutulma tarihlerinden farklı zamanlarda meydana gelmiştir.tarihlerinden farklı zamanlarda meydana gelmiştir.

KAYNAKLAR:KAYNAKLAR:

http://neic.usgs.gov/neis/eqlists/eqstats.html#table_2

http://geology.er.usgs.gov/eastern/plates.html

http://wwwneic.cr.usgs.gov/neis/epic/epic.html

http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.html