1

SERMAYE PİYASASI

(DERS NOTU) (İkinci Bölüm)

Prof. Dr. İSMAİL MAZGİT

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

İKTİSAT BÖLÜMÜ

Bölüm 2 – Sayfa 2

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

DİĞER MENKUL KIYMETLER

Hisse senedi ve tahvil dışında bazı özellikleri hisse senedine bazı özellikleri tahvile benzeyen farklı menkul kıymetler de söz konusudur. Burada ele alınacak menkul kıymetler ilgili mevzuatta düzenlenmiş olmakla birlikte, bazılarının ihracı pek tercih edilmemektedir.

KATILMA İNTİFA SENEDİ (KİS)

Ortaklıklar tarafından nakit karşılığı satılmak üzere ihraç edilen, net kârdan pay alma, tasfiye sonucunda kalan tutara katılma veya halka açık olmayan ortaklık tarafından yeni çıkarılacak payları alma hakkı tanıyan pay benzeri menkul kıymetlerdir.

Sermaye içinde bir payı temsil etmedikleri için senet sahipleri şirket yönetimine katılma hakkına sahip değildir. Ortaklıkların ihraç edebilecekleri KİS miktarı,

Bölüm 2 – Sayfa 3

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

ödenmiş veya çıkarılmış sermayelerinin yüzde ellisini geçemez. KİS sahiplerine dağıtılacak kâr payları nakden dağıtılır.

KARA İŞTİRAKLİ TAHVİL

Güncel sermaye piyasası mevzuatında “kâra iştirakli tahvil” için özel bir tebliğ düzenlemesi bulunmamakla birlikte, “borçlanma araçları tebliği” tahvillere kâr payı ödenebileceğine ilişkin düzenlemeyi kapsamaktadır. İhraççılar esas sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere kardan pay verebilirler. İhraççılar, tahvillere ödenecek kar payının belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilir:

(a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kardan pay verilmesi, (b) Kar payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar payı tahakkuk etmişse kar payının ödenmesi, (c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kardan pay verilmesi.

Bölüm 2 – Sayfa 4

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

PAYA DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR TAHVİL

Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraççı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraççı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetlerdir.

PDT vadesi 365 günden az olamaz. PDT’lerin paya dönüştürülmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 365 gün sonra yapılabilir. PDT’lerin halka arz yolu ile satılacak olması durumunda, ihraççının paylarının borsada işlem görmesi ve kayıtlı sermaye sisteminde olması zorunludur.

PDT’ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. PDT’lerin vadeden önce; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) Ortaklığın talebine bağlı olarak, (c) Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara dönüştürülebilir.

Bölüm 2 – Sayfa 5

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

Dönüştürme işlemi bütün PDT’leri kapsayabileceği gibi kısmen dönüştürme işlemi de söz konusu olabilir. Ortaklık tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen dönüştürme hakkını kullanmayan PDT sahiplerinin dönüştürme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki PDT sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar.

DEĞİŞTİRİLEBİLİR TAHVİL

Değiştirilebilir Tahvil (DET) ihraççı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. DET’in vadesi 365 günden az olamaz. DET’lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 365 günden sonra yapılabilir.

DET’ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. DET’lerin vadeden önce paylarla değiştirilmesi; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) İhraççının

Bölüm 2 – Sayfa 6

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

talebine bağlı olarak, (c) Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara dönüştürülebilir.

İhraççı tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen değiştirme hakkını kullanmayan DET sahiplerinin değiştirme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki DET sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar.

FİNANSMAN BONOSU

Finansman bonoları, ihraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ettikleri, nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren menkul kıymettir. Finansman bonolarının vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olamaz.

Finansman bonoları, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bonolar, ihraççı tarafından

Bölüm 2 – Sayfa 7

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır.

Bonoların kupon ödemeli olarak ihracı mümkündür.

KIYMETLİ MADEN BONOLARI

Kıymetli maden bonoları, kıymetli madenin işlem gördüğü borsalara üye olan kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettikleri ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30 günden az 364 günden fazla olmayan borçlanma aracıdır.

Kıymetli maden bonolarının satış bedeli Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir. Kıymetli maden bonolarına ilişkin ödemeler, ödeme tarihinde kıymetli madenin ihraç sırasında belirlenen borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen

Bölüm 2 – Sayfa 8

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden veya ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden yetkili kuruluş vasıtasıyla yapılır

Halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin ihraç edilebilir.

Türkiye sermaye piyasasında altın, gümüş, platin ve paladyumun kıymetli maden olarak kabul edilmekte ve bu madenler İstanbul Borsası Kıymetli Maden ve Kıymetli Taşlar Piyasası’nda işlem görmektedir.

BANKA BONOSU

Banka bonoları, bankaların borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek ıskonto esasına göre sattıkları menkul kıymettir. Bununla birlikte genel hükümler kapsamında, banka bonolarında da kupon ödemesinin yapılması olanağı söz konusudur.

Bölüm 2 – Sayfa 9

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

Bankalar tarafından ihraç edilecek bonolar, bu bonoların vadesi boyunca satışa sunulabilir. Ayrıca, bankalar tarafından ihraç edilmiş bonolar ikinci el piyasada, bu bonoları ihraç etmiş banka tarafından erken itfa sonucu doğurmayacak şekilde yeniden satılmak şartıyla geri alınabilir.

Banka bonolarının vadesi 30 günden az 364 günden fazla olamaz.

GAYRİMENKUL SERTİFİKASI

Gayrimenkul sertifikası, ihraççıların inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, gayrimenkul projesinin belirli bağımsız bölümlerini veya bağımsız bölümlerin belirli bir alan birimini temsil eden nominal değeri eşit menkul kıymettir.

TOKİ ve İller Bankası tarafından gerçekleştirilecek ihraçlar hariç olmak üzere, ihraççı tarafından edimlerin izahnamede ve ihraç belgesinde belirtilen esaslar

Bölüm 2 – Sayfa 10

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

çerçevesinde yerine getirilmemesi halinde itfa bedelinin ve oluşabilecek cezai şartın yatırımcılara ödenmesinin bir banka tarafından garanti altına alınması zorunludur.

Gayrimenkul sertifikalarının ihracı karşılığında elde edilen para, edimler ve cezai şartları garanti eden banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraççı adına değerlendirilir.

Gayrimenkul sertifikalarında, sertifika sahibinin yararlanabileceği ve banka tarafından garanti edilmiş olan edimler iki türlüdür: Asli Edim ve Tali Edim.

Asli Edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde, ihraççı tarafından gayrimenkul sertifikası sahipleri adına mülkiyetin tesis edilmesi ve bağımsız bölümün teslim edilmesidir.

Bölüm 2 – Sayfa 11

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

Tali edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde tali edime konu gayrimenkul sertifikalarına karşılık gelen bağımsız bölümlerin satılması ve satış tutarının gayrimenkul sertifikası sahiplerine payları ile orantılı olarak dağıtılmasıdır.

DEPO SERTİFİKASI

Depo sertifikası, saklama kuruluşlarında saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarını temsilen depocu kuruluş tarafından ihraç edilen ve sahibine bu araçların verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, nominal değeri TL veya TCMB tarafından günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar cinsinden ifade edilen sermaye piyasası aracıdır.

Yabancı sermaye piyasası araçları, depo sertifikası yoluyla halka arz veya tahsisli olarak satış yoluyla satılabilecekleri gibi; ilgili tebliğ hükümleri kapsamında doğrudan halka arz yoluyla veya tahsisli satış yoluyla ihraç edilmeleri mümkündür.

Bölüm 2 – Sayfa 12

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLER

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK), varlık finansman fonu portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senedidir.

VDMK, varlık finansman fonu içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile varlık finansman fonu kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir.

VDMK ihraçları, fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir:

a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,

Bölüm 2 – Sayfa 13

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler.

VDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir.

Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan kaynaklanan nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan bölümün ödenmesi için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen garanti verilebilir.

VDMK’nın itfası sonunda, fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakit akımının, VDMK sahiplerine yapılan toplam ödemeleri ve fondan yapılan diğer harcamaları aşan kısmının kullanım esasları fon kurulu kararı ile belirlenir. Fon kurulunun bu konuda alacağı karara Fon iç tüzüğünde ve VDMK’ların halka arz edilmesi durumunda Fon izahnamesinde yer verilmesi şarttır.

Bölüm 2 – Sayfa 14

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

VDMK halka arz yoluyla ihraç edilebilecekleri gibi, halka arz edilmeksizin yurtiçinde veya yurtdışında nitelikli yatırımcılara da ihraç edilebilir. Halka arz edilmemesi durumunda Kurul kaydına alınma başvurusunda VDMK’lara ilişkin olarak izahname ve sirküler düzenlenmez. Halka arz edilecek ise ilgili tebliğ hükümleri çerçevesinde VDMK’ların Kurul kaydına alınması ve izahname ile sirkülerin düzenlenmesi zorunludur.

VDMK’ların halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.

Halka arz edilecek VDMK’ların Türkiye’de kurulan ve Kurul tarafından yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından en az biri tarafından derecelendirilmesi zorunludur.

Bölüm 2 – Sayfa 15

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

İPOTEĞE DAYALI MENKUL KIYMET

İpoteğe dayalı menkul kıymet (İDMK), konut finansman fonu portföyündeki varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma senedidir.

İDMK, fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir.

İDMK ihraçları, konut finansman fonu kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir:

a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,

Bölüm 2 – Sayfa 16

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler.

İDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir.

İDMK sahiplerine yapılacak ödemelerin sıklığı en az aylık dönemler itibariyle belirlenebilir. Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan kaynaklanan nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan bölümünün ödenmesi için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen garanti verilebilir.

Kurul kaydına alınacak İDMK’ler halka arz edilebilecekleri gibi; halka arz edilmeksizin ve/veya nitelikli yatırımcılara ve/veya yurt dışında satılabilirler. Halka arz edilmeksizin yapılacak ihraçlarda izahname ve sirküler düzenlenmez.

Bölüm 2 – Sayfa 17

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

İDMK’lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.

Halka arz edilecek İDMK’lerin derecelendirilmesi ve derecelendirme notuna izahname ve sirküler ile diğer bilgilendirme dokümanlarında yer verilmesi zorunludur.

İPOTEK TEMİNATLI MENKUL KIYMET

İpotek teminatlı menkul kıymet (İTMK), ihraççının genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve teminat varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir. İTMK sabit veya değişken faizli, ıskontolu veya primli, nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilirler.

İTMK ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir.

Bölüm 2 – Sayfa 18

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

İTMK ilgili tebliğde yer alan koşullara uygun olmak kaydıyla banka ve ipotek finansman kuruluşları tarafından ihraç edilebilirler.

İhraççının ipotek teminatlı menkul kıymetlerden kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi ve teminat havuzlarına dâhil edilen varlıkların menkul kıymet sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan ipotek teminatlı menkul kıymet sahipleri, ihraççının diğer malvarlığına başvurabilir.

İTMK’ler halka arz yoluyla satılabileceği gibi, halka arz edilmeksizin yurt dışında veya yurt içinde nitelikli yatırımcılara tahsisli satış yöntemiyle de satılabilir.

İTMK’lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.

Bölüm 2 – Sayfa 19

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

KİRA SERTİFİKASI (SUKUK)

Kira sertifikası, her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla, varlık kiralama şirketi (VKŞ) tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan bir menkul kıymettir.

Varlık kiralama şirketi, münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere anonim şirket şeklinde kurulmuş olan sermaye piyasası kurumudur.

Kira sertifikaları; (a) Sahipliğe, (b) Yönetim sözleşmesine, (c) Alım-satıma, (ç) Ortaklığa, (d) Eser sözleşmesine dayalı olarak veya bu sayılanların birlikte kullanılması suretiyle ihraç edilebilir.

Kira sertifikası sahipleri, ihraca dayanak varlık ve haklardan elde edilen gelirler üzerinde payları oranında hak sahibidirler. Kira sertifikası ihracı işleminin

Bölüm 2 – Sayfa 20

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

gerektirmesi durumunda vade sonunda varlık ve haklar VKŞ tarafından kaynak kuruluş veya üçüncü kişilere satılır ve satış bedeli kira sertifikası sahiplerine payları oranında ödenir.

Kira sertifikaları halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Halka arz edilecek kira sertifikalarının borsada işlem görmesi ve bu amaçla borsaya başvurulması zorunludur.

ORTAKLIK VARANTI

Ortaklık varantı, sahibine, vade tarihine kadar ya da vade tarihinde payları borsada işlem gören veya görecek olan kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraççı paylarına veyahut payları borsada işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarına ilişkin bir hak veren sermaye piyasası aracıdır.

Bölüm 2 – Sayfa 21

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

Vade tarihinde söz konusu hakkın kullanımı (a) kaydi teslimat ile uzlaşı, (b) pay ile uzlaşı, (c) nakdi uzlaşı yöntemlerinden biriyle yerine getirilir.

Ortaklık varantlarının bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilmeleri durumunda, bunların ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm tasarruf sahiplerine satın aldıkları sermaye piyasası aracı ile orantılı olarak verilmesi zorunludur.

Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde; ilgili sermaye piyasası aracının tasarruf sahibi tarafından satın alınması, söz konusu ortaklık varantının da satın alınmasını gerektirmez.

Ortaklık varantlarının vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Halka arz edilmeksizin satışa sunulan ortaklık varantlarının vadesi bir yıldan az olamaz.

Bölüm 2 – Sayfa 22

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

YATIRIM KURULUŞU VARANTI

Yatırım kuruluşu varantı (aracı kuruluş varantı), sahibine, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı ile kullanıldığı sermaye piyasası aracıdır.

Dayanak Gösterge, Borsa tarafından oluşturulmuş hisse senedi endekslerini; Dayanak Varlık ise BIST 30 endeksinde yer alan hisse senedini ve/veya BIST 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepeti ifade etmektedir. Kurulca uygun görülmesi durumunda, bunların dışında, konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilirler.

Yatırım kuruluşu varantları, derecelendirme kuruluşlarından talebe bağlı olarak, notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir seviyenin en yüksek ilk üç kademesine

Bölüm 2 – Sayfa 23

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

denk gelen uzun vadeli derecelendirme notu alan Türkiye’de veyahut yurt dışında yerleşik banka ya da aracı kurumlar tarafından ihraç edilebilir.

Notlandırma ölçeğine göre en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen notu bulunmayan Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar, anılan şartı sağlayan aracı kuruluşlar tarafından ihraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerin garanti edilmesi koşuluyla ihraçta bulunabilirler. İhraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi hususunda ihraççı ve garantör kuruluş müteselsilen sorumludur.

Varantların vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz.

Varantlar BIST’de piyasa yapıcılığı sistemine göre işlem görür. İhraççı, ihraç sırasında piyasa yapıcılığını üstlenecek bir aracı kurumla sözleşme yapmak zorundadır. İhraççı aracı kurumun, ilgili tebliğde belirtilmiş olanlar ile Borsa tarafından belirlenecek diğer koşulları sağlaması durumunda, piyasa yapıcısı olması mümkündür.

Bölüm 2 – Sayfa 24

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

YATIRIM KURULUŞU SERTİFİKALARI

Yatırım kuruluşu sertifikaları, turbo yatırım kuruluşu sertifikası ve iskontolu yatırım kuruluşu sertifikası türlerini kapsar.

Iskontolu Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Sahibine, vade tarihine kadar ya da vade tarihinde belirli bir dayanak varlığa ya da göstergeye piyasa değeri üzerinden belirli bir iskonto ile yatırım yapma imkanı sağlayan ve yatırımcının dayanak varlığın ya da göstergenin yukarı yöndeki performansının önceden tanımlanmış azami bir fiyatı ya da değeri aşan kısmından vazgeçtiği sermaye piyasası aracıdır.

Turbo Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Dayanak varlığın fiyatına veya dayanak göstergenin değerine bağlı olan ve sahibine vade tarihine kadar veyahut vade tarihinde dayanak varlığın ya da göstergenin nihai değeri ile daha önceden kamuya açıklanmış kullanım fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan tutarda bir geri ödeme hakkı sağlayan sermaye piyasası aracıdır.

Bölüm 2 – Sayfa 25

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

Yatırım kuruluşu varantı ile yatırım kuruluşu sertifikaları yapılandırılmış ürünlerdir. Bu sermaye piyasası araçları ihraççılar tarafından fon temin etmek üzere ihraç edilmezler. Temel fonksiyonları bir spekülasyon ve risk yönetimi araçları olmalarıdır.

Bu finansal ürünler Borsa İstanbul’da Kurumsal Ürünler Pazarı kapsamında açılmış olan alt pazarlarda ve piyasa yapıcılığı sistemiyle işlem görürler. Opsiyon sözleşmelerine benzer bir yapıda olan bu ürünlerin fiyatlandırılmasında başta dayanak varlık fiyatı olmak üzere bazı parametreler etkili olmaktadır. Daha açık bir anlatımla, söz konusu finansal ürünlerin fiyatları, standart menkul kıymetlerin spot işlemlerde geçerli olan arz talep ilişkisi yoluyla belirlenmemektedir. Dayanak varlık fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, faiz oranı, varsa dayanak varlığın temettü miktarı, yabancı bir finansal ürün üzerine yapılandırılmış olması durumunda döviz kurları gibi parametrelere bağlı olarak belirlenmektedir.

Bölüm 2 – Sayfa 26

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

GELİR ORTAKLIĞI SENEDİ

Esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta düzenlenmeyen GOS, bir tür kamu borçlanma aracı niteliğindedir.

Gelir ortaklığı senetleri (GOS) köprü, baraj, elektrik santralı, karayolu, demiryolu, telekomünikasyon sistemleri ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ile benzerlerinden, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olanların gelirlerine, gerçek ve tüzel kişilerin ortak olması için çıkarılacak senetlerdir.

Kamu tesisi gelirlerinin belli bir oranı, söz konusu tertipte çıkarılan GOS sahiplerine belli dönemlerde ödenmektedir. Bu nedenle değişken faizli tahvile benzer bir niteliğe sahiptir.

Bölüm 2 – Sayfa 27

Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT

GELİRE ENDEKSLİ SENET

Gelir ortaklığı senetleri gibi, esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta düzenlenmeyen “Gelire Endeksli Senetler (GES)”, bir tür kamu borçlanma aracı niteliğindedir.

Getirileri Kamu İktisadi Teşebbüslerinden elde edilen ve Bütçe’ye aktarılan hâsılat paylarına endeksli olarak oluşturulmuşlardır. Bu çerçevede, kapsamdaki kuruluşların Bütçe’ye aktaracakları gelir tahminleri baz alınarak; yatırımcılara kupon ödemesi şeklinde yapılacak ödemelere ilişkin taahhüt edilen alt ve üst sınırlar belirlenmektedir.

TL ve USD olarak ihraç edilecek GES, BIST Tahvil ve Bono Piyasasında işlem görecek olup, diğer DİBS’lerde olduğu gibi gösterge niteliğindeki günlük fiyatlar Resmi Gazete’de yayınlanacaktır.