*

*1. Toprağın kullanımı

İnsanların Neolitik çağda

toprağı ekip biçmeye

başlamasıyla tarım toprakları

doğal bir kaynak olarak önem

kazanmaya başlamıştır

*Artan ihtiyaç ve

teknolojik imkanlar ilkel

tarımdan sulu tarıma

geçişle birlikte ziraat

faaliyetlerinde modern

tarım tekniklerinin

kullanılmasını gerekli

kılmıştır.

• 2. Ormanların kullanımı

•Ormanlar çoğunlukla tahrip edilerek

kullanılmaktadır. Orman tahribi olan

sahalarda ağaçlandırma yapılması

ya da ormanların koruma altına

alınması gibi uygulamalara ihtiyaç

duyulmaktadır.

3. Taş Kömürü

Doğal kaynaklara olan talep gelişen teknolojiye ve ihtiyaçlara bağlı olarak zaman içinde değişmiştir. Bu değişimi taş kömürü kullanımını ele alarak görelim.

*Taş kömürüne yöneliş daha çok XIX. Yüzyılda Batı ülkelerine yayılan(Avrupa, Anglo-Amerika ülkeleri) yüksek fırınlar ve gelişen demir çelik sanayisi ile başlamıştır. Bugün bütün dünya ülkelerine yayılma eğilimi gösteren demir çelik endüstrisi, öncelikle demir cevheri ve maden kömürü kaynaklarına gerçek ekonomik değerini kazandırmıştır. Maden kömürü yatakları sanayi uygarlığının gelişmesinin temelini oluşturan ve büyük ölçekte kullanılan bir yakıttır.

• 4. Petrolün kullanımı

İçten yanmalı motorun icadı petrolün termik güç olarak önemini artırmıştır. 1937 de jet motorunun icadı ile jet yakıtına olan ihtiyaç, petrolün daha da değerlenmesine yol açmıştır.

• 1853 yılında polonyola IgnacyLukasiewicz’inpetrolü gaz lambalarında kullanmasıyla bir dönüm noktası olmuştur. Bu tarihten sonra petrolün önemi her geçen gün artmış bir nevi petrol çılgınlığının başlangıcı olmuştur.

• Petrol, ham yani işlenmemiştir. Petrolün işlenmesiyle Benzin, Dizel, Gaz yağı, Fuel Oil ve Motorin elde edilmektedir.

• Plastik, yapay kauçuk, yapay lif, gübre, deterjan, böcek ilacı ve çeşitli çözücülerin üretiminde kullanılır.

*5. Linyit kullanımı

*Dünya linyit kömür üretiminin yaklaşık %69 u elektrik üretimi

amacıyla kullanılmaktadır. Gelecekte elektrik üretiminde

kömürün payının azalacağı, doğal gazın payında ise önemli

artışların olacağı tahmin edilmektedir. Buna karşın linyit

kömürünün elektrik üretiminde en yüksek oranda kullanılan

yakıt olma niteliği 2030 yılına kadar değişmeyeceği

öngörülmektedir.

• 6. Doğalgaz kullanımı

• Doğalgaz, geçmişte petrol üretimi esnasında

ortaya çıkan yararsız bir atık olarak

görülmüş ve petrol üretim tesislerinde

yakılarak uzaklaştırılmıştır. Günümüzde ise

oldukça değerli ve stratejik bir maden haline

gelmiştir. Yeni doğal gaz alanlarının

keşfedilmesi, boru hatlarındaki gelişmeler ve

sıvılaştırılmış doğal gazın kullanım alanları

genişletmiştir.

• Günümüzde doğal gaz ısı enerjisi olarak, konutlarda mutfakta, sıcak su elde etmek ve ısınma amaçlı olarak ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaktadır.

*7. Rüzgarın kullanımı

*MÖ: 3000 de yelkenli gemilerde

kullanılmaya başlandı. MÖ: 200 de

Irak’ ta ilk yel değirmeni kullanıldı.

1890 yılında Danimarka’ da

rüzgardan elektrik üreten ilk tesis

kuruldu. Dünya’ da rüzgar enerjisi;

1970 li yıllarda baş gösteren petrol

kriziyle beraber yenilenebilir enerji

kaynaklarına gösterilen ilginin

artması, rüzgar enerjisinin önemli bir

enerji kaynağı olarak ortaya

çıkmasını sağlamıştır.

DOĞAL KAYNAKLAR

SINIRSIZ MI?

• Farklı rezerv miktarlarına sahip olan doğal kaynaklar sınırsız değildir. Gelişen teknoloji ile birlikte yenilenemeyen kaynaklara eğilim artmaktadır. Buna karşılık bu kaynakların rezervleri de azalmaktadır. Bu durum yenilenemeyen kaynaklara alternatif olarak ortaya çıkan yenilenebilir kaynaklara yönelimi artırmaktadır.

• Özellikle günümüzde çok önemli bir yeri olan

petrol, doğal gaz ve kömür yenilenemeyen

kaynaklardandır. Petrol, ulaşım sektöründe

önemini sürdürürken çevreyi daha az

kirletmesi nedeniyle doğal gazın enerji

üretimindeki payı giderek artmaktadır. Dünya

enerji gereksiniminin %83 ü kömür, petrol ve

doğal gaz gibi fosil yakıtlarca, geri kalan % 17

si de başta hidrolik ve nükleer enerji olmak

üzere hayvan, bitki artıkları, rüzgar ve güneş

enerjisinden karşılanır.

Nötronun 1932 de Sir James Chadwick tarafından keşfinden sonra 2. Dünya Savaşı’ nın da etkisiyle nükleer bilim hızlı bir şekilde gelişti. 1939’ da atomun bölünmesi ile enerji açığa çıkışı keşfedildi. Bu olaydan sonra 1943’ te ilk kontrol edilebilen zincirleme reaksiyon, 1945’ te ilk atom silahı ve 1951’ de nükleer enerji kullanılarak ilk elektrik üretimi gerçekleşti. ABD’ de elektrik üretimi için ilk kullanımını takiben nükleer enerji İngiltere’ de, 1953’ te, Rusya’ da 1954’ te, Fransa’ da 1956’ da ve Almanya’ da 1961’ de elektrik üretiminde kullanılmaya başlandı.

• 1960’ larda on ülke ve bunu takiben 1970’ lerdeon ülke daha nükleere dayalı elektrik üretimine başladı. 1970’ lerin başındaki petrol krizi nükleer güç santrallerine talebi artırdı ve bu santrallerin kurulma dalgasını başlattı. Sonraki on yılda dünya ekonomisindeki yavaşlama ve fosil yakıt fiyatlarındaki düşüş, nükleer enerji talebindeki büyümeyi kısıtladı. Bunun yanı sıra ABD’ deki Three Mile Island ve Rusya’ daki Çernobil kazalarının etkisi ile nükleer tesislerin güvenliği hakkında kamuoyunda ciddi endişeler oluştu. Bütün bu faktörler 1990’ larda nükleer enerjinin gelişmesinde yavaşlamaya sebep oldu.

*Güneş, temiz ve masrafsız bir enerji kaynağıdır.

Bazı bölgelerde yıl boyunca bazı bölgelerde ise

mevsimlik dalgalanmalar gösteren güneş enerjisi,

ülkeleri diğer enerji kaynaklarına bağımlılıktan

kurtarabilecek kapasiteye sahiptir. Tatil

beldelerimizdeki çatılardan aşina olduğumuz

güneş toplayıcıları, ısıtma işlevlerini dünyada

çoktan aşmışlardır. Güneş panelleri ve fotovoltaik

pillerle giderek düşen maliyetlerle elektrik

enerjisi elde edilmektedir. Geçmişten günümüze

güneş enerjisinden arabalarda da faydalanmıştır.

Alternatif enerji kaynakları çevre

dostu olması gibi özellikleriyle

önem ve değer kazanmıştır. Enerji

talebindeki hızlı artışın

karşılanabilmesi için alternatif

enerji kaynaklarından yaralanma

düşüncesi önem kazanmaktadır.

Dünya enerji tüketiminin %8 ‘i

yenilenebilir kaynaklardan

oluşmaktadır.

• Biyoenerji, insanlar tarafından uygulanan süreçler sonunda doğal ürünlerden elde edilen enerjidir.

• Biyokütle enerjisi: Organik

maddelerden enerji kaynağı olarak

yararlanılmasıdır. Bilinen bitki ve

hayvan atıklarından yararlanma

yöntemleri geleneksel biyokütle olarak

adlandırılır. Örneğin; Birçok ülkede

çöplerden elektrik enerjisi, İsviçre’ de

de gazlaştırılan odundan jet yakıtı elde

edilmektedir.

• Başlıca biyokütle kaynakları şunlardır;

• Odun

• Karbonhidratlı bitkiler (patates, buğday, mısır, pancar, vb),

• Yağlı tohum bitkileri (kolza, ayçiçeği, soya. Vb),

• Elyaf bitkileri (keten, kenevir, sorgum, miskantus),

• Protein bitkileri (bezelye, fasulye, buğday, vb),

• Bitkisel artıklar (dal, sap, saman, kök, kabuk, vb),

• Şehirsel ve endüstriyel atıklar,

• Hayvansal atıklar.

• Biyogaz: Organik bazlı atıkların oksijensiz ortamdaki

fermantasyonu sonucu ortaya çıkan renksiz, kokusuz,

havadan hafif, parlak mavi bir alevle yanan gazdır.

Bu gaz, 1930’ dan beri Hindistan’ da kullanılmaktadır.

Çin’ de bugün yedi milyon biyogaz üretim ünitesi

vardır. Brezilya’ da yetiştirilen mısır veya şeker

kamışından alkol elde edilmekte ve bu alkol motor

yakıtı olarak da tüketilmektedir. Almanya Münih’ te

25 yıldır işletilmekte olan santralde saatte 70 ton şehir

çöpü yakılarak elektrik elde edilmektedir.

Biyodizel Enerji: Kolza(kanola), ayçiçeği,

soya, aspir gibi yağlı tohum bitkilerinden

elde edilen yağların veya hayvansal

yağların bir katalizatör eşliğinde alkol ile

reaksiyonu sonucunda açığa çıkan ve

yakıt olarak kullanılan bir üründür. Evsel

kızartma yağları ve hayvansal yağlar da

biyodizel ham maddesi olarak

kullanılmaktadır.

• XXI. yüzyılın yakıtı olarak görülen hidrojen, dünyada bulunan en yaygın elementtir. Serbest haldeyken renksiz, kokusuz ve tadı olmayan bir gazdır. Doğada genellikle diğer elementlerle bileşik halinde bulunur. Hidrojen; motor yakıtı olarak kullanılabildiği gibi sanayide, elektrik üretiminde, konutları ısıtmada kullanılabilir. Hidrojen, gaz ve sıvı halde depolanabildiği için uzun mesafelere taşınabilmekte, bu sırada kayıplar meydana gelmektedir.

• Dünyada kullanılan en eski enerji kaynaklarından biri de rüzgardır. Çıta ve bezden yapılan geniş kanatlı yel değirmenleri, artan enerji talebi ve kanvansiyonel enerji kaynaklarının yaygınlaşmasıyla bir kenara itilmiş, bulunduğu yörenin bir kültür dokusu olarak bırakılmıştır.

• Dünyanın ilk rüzgar türbini Danimarkalımühendisler tarafından 1890 yılındakeşfedilmiştir. Danimarka’ da toplamkapasitesi 500 MW (megavat) ı aşan 4000’ eyakın rüzgar türibini çalışmaktadır.Kaliforniya’ daki rüzgar çiftlikleri ise 1993yılında üç milyar kWh elektrik üreterek SanFrancisco’ daki tüm meskenlerin elektrikihtiyacını karşılamıştır. Yapılan ölçümlere göredünya üzerinde bir yılda elde edilebilecekrüzgar enerjisinin iki milyar 100 milyon tonpetrole eş değer olduğu tahmin edilmektedir.

• Jeotermal enerji, yer kabuğunun işletilebilir derinliklerinde

birikmiş olan ısının oluşturduğu enerjidir. Bu ısı, yeryüzüne

çatlaklardan doğrudan sıcak su ya da buhar olarak ulaştığı gibi

sondajla da çıkartılabilir. Dünya jeotermal enerji kullanımı

1970- 1990 yılları arasında 10 kat artmıştır. Yine de bu

kaynağın çok az bir bölümünden yararlanılmaktadır. Örneğin,

bugün 270 bin MW’ lık kapasiteye sahip olan Japonya’ nın 69

bin MW’ lık bir kısmı kullanılmaktadır. Bu da ülkenin halen sahip

olduğu nükleer kapasitenin iki katıdır. Ayrıca 700 C derece

sıcaklıktaki jeotermal su 12 km taşınarak kaplıca tesislerini

ısıtmaktadır.

• Jeotermal enerjiden dünyanın çeşitli yerlerinde

ısıtmada, endüstride, tarımda ve elektrik üretiminde

faydalanılmaktadır. ABD’ de 35 yıldan beri 400’ ün

üzerinde jeotermal kuyu ısıtmada kullanılmaktadır.

İzlanda’ da evlerin yaklaşık %85 ‘ i ile başkent

Reykjavik’ in tümü 1943 yılından beri jeotermal

enerji ile ısıtılmaktadır. Ayrıca bu şekilde yollar ve

yaya kaldırımlarının ısıtılmasında jeotermal enerji

kullanılmakta, şehre dumansız şehir denilmektedir.

• Yeni Zelenda’ daki kağıt ve kereste

işletmeleri, ABD’ deki sebze kurutma

tesisi ve İzlanda’ daki silsil toprak tesisi

jeotermal enerjinin kullanıldığı örnek

tesislerdir.

• Okyanus dalgaları kirletici etkisi olmayan büyük bir

enerji kaynağı oluşturur. Kutuplar dışında okyanusların

kıyı şeridi yaklaşık 100 bin km’ dir. Ortalama güç

potansiyeli sahilin birim uzunluğu başına 40 kWh/m

kabul edilirse bu kıyı şeridinin gücü 4 milyar kWh

seviyesine ulaşır. Bu değer, dünyadaki tüm su gücünün

yedi katından fazladır. Bu güç dünyanın elektrik

ihtiyacının %132 ünü karşılayacaktır.

• Fransa’ nın Manş kıyılarında (St. Malo Rance Koyu) 1966 yılında, 240 MWH’ lık bir dalga enerjisi santrali devreye sokulmuştur.

*Gelgit Enerjisi

* Gelgit enerjisi konusu ile ilgili

araştırmalar XVIII. Yüzyıldan beri

yapılmaktadır. Fransa’ da Rance Haliçi’

nde 20 yıl önce bir tesis kurulmuş olup 240

MWh elektrik üretmektedir. Rusya’ da

Mursmansk yakınında 400, Çin’ de 10,

Kanada’ da ise 18 MWh gelgit enerjisi

üretilen tesisler kurulmuştur.

Hidroelektrik gücün ekonomik olarak işletilebilir potansiyelinin halen 1/3 ‘ ü kullanılarak dünya elektrik üretiminin %17’ si karşılanmaktadır. Hidroelektrik santraller; sara gazları, SO2 ve partikül emisyonlarının olmaması avantajına sahiptir.

Barajların arazi

kullanımında

oluşturduğu

değişiklikler, insanların

topraklarını boşaltması,

flora ve fauna, dibe

çökme ile baraj alanının

dolması ve su kullanım

kalitesi üzerinde etkileri

vardır. Bunların sosyal

etkileri erken planlama

aşamasında alınacak

uygun tedbirlerle

azaltılabilir.