t

•1»

•, ' ■,• ,

'V. ;< ';V' ■

-i-“. '■

o a t o ^ i Q

SAPIENS A R C fllT E C T U S

D. THOMAS AQUINASFELICITATIS AETERNAE CONSEQUENDAE VIAM DEMONSTRANS ,

S I V E

AEDIFICII SGIENTIAE M0RALI3 FUNDAMENTA PONENS IM PRIMA SECUNDAE

SUAE SUM M AE TH EO LOGIGAE P A R T E ,Q U A M

IN COMITIIS PRO VINCIALIEU S

OUDINIS PRAEDIGATORUM PROVIINCIAE AKAGONIAE

VALENTIAE CELEBRANDIS

PRO SUO CATHALONIAE PRINCIPATU

P E O F U G N A N D A M S U S C I P I T

IN REGALI VALENTINO PRAEDICATOR. TEMPLODIE I I MAII ANNI i S s O

H O R A T E R T IA P O M E R ID IA N A

F r . ANTONINUS SERRÉT E T FLOREN SASA C . T H E O L . P R A E S E N T . E T IN CO LLE G IO SA N C T . V IN C E N T II E T R A Y M U M W

C IV IT A T IS BA U CIN O N EN SIS TH E O LO G IA E PRO FESSOR.

BARCIN ON E:

I N O F F I C I N A H A E R E D U M V ID U A E P L A , IN VICO DICTO COTÜNERS.

Secundum gratiam Dei fjuae data est mihi, iit Sapiens Architectus fumlamenium posui: alius autem superaedificat Ait Cor. 1. Cap. 3.

EXCELLENTISSIMO AC REVERENDISSLMO

P A TR I F r. JO A C fflM O B R IZ ,

SACRAE THEOLOGIAE DOCTOR!,

O R D I N I S P R A E D I C A T O R U M G E N E R A L I M A G I S T R O .

HISPANIARUM SUPREMAE CLASIS OPTIMATI &c. &c.

■(Stsi non mTti nescius ^ ngefici no t%i 9%ae-

cepto%is doctrinam ex oSedientidj et 9 %o~

vinciae nost%ae consuetudine^ ac U^a^o%um ins

tltuto in 9%ovlnc 'iaüéus Gomitiis p%opugnandam

mscipio 9at%ono vel ^ eco en a te nuilatenm

€ge%e j Ipsa sKjuidsm tot S^ontl icus o%(iculis j tot

Qonciiio%um adp%oSatione tot doctissifiio%um

y L%o%uiih consensu satis in tuto collocpiaríij

contta oét%ectato%um conatus atque impetus^

^empe% victiicem evasisse paiam u t opud om- nes ve%ae mpientiae sectato%es j (juae <jtcidem < m magis oppugnata eo nitidio% at(jue spíen- diàiOK, appa%uit : kanc tamen nactus occasio­nerà meam qualemcum^ue animi g%atitudinem signt^icandi J 'm insc%iSendum Jfom im ^us et ae(jutim eooistimmi. J)Ton (^uidem eo constilo ut doctrina penes G atholicos omnes ingentia et

omuem laudem supergresa nomina, ut ^ le -

coande% VII,pe%eg%egieasse%uit aliciuidexinde siveJaudis swe Jiono%is asse^uatu% sed potius ut tuum nomen j ao m eo umve%s¿¿s 9%aedica' toiLum Ordo j cui ex divina volúntate pioeaes novum iaudis et kono%is incrementiim accipiat. J)To%unt sKjmdem omnes < uo studio (^ua soiv- citudine ^Ángeáci nost%i S^%aecepto%is doct%i- nam sectandam tuendam amplljicandam co- natus SIS j ac veiuti nost%i 0%dmis tessemm seu vexiiíum a d ^uem nost%a omnia studia^ at(jue ajjecius coUima%e deSeant m tuis iltte%is saepe saepius commendave%is, túdeo pe%suasum d^iét est j tamdiu Síeligionem jio%esce%e j mo%es Sanos ac discipiinam vigesce%e (^uamdiu 0%di- nis alumm hoc studium ex ( uo Sona cuncta

pto^iuunt j nedum p%ae ocuüs áaéent j ve%um etiam noctmna veocsent, diu%na(jue manu,

*/fec solum dignitas et ojjicium (^uíéus o%~ natus es a d id me impuúe%unt j est et alia po­tissima %atio ^ua me ceu iigatum sentio ex < tio a d phUosophicas discipimas addiscendas sué 3~'uo ü%agiste%io pe% t%iennium d Supe%io~ %léus destmatus ju i. Cum e%go J “e p%irdum in Ondine S^%aecepto%em 2)ucem ac ^M^agistmm sim assecutus j ^ ^uid mi%um si meum ^ (jui- cum(jm tandem llk sit J in scientiis ac A ngeli­ci 9%aecepto%is doct'una pocojectum tuo nomini dicandum consue%im ? J/'emo igvtuoo me ut opino% j audaciae ve l teme%itatis nota inu%e%e audeélt si meam et e%ga ^at%em vene%ationemj et e%ga U^agist%um oésezvantiam deéltam m~ (^uam ex utm(j,ue pa%te oéligationem se%io pen-' pendat,

Qaeteta (juae mihi dicenda aS initio p%opo- sue%am silentio p%emc%e coactus sum. S a tis me dixisse cnedo j dum meam in 3 e %eve%entiamj devotionem et studium u t ex animo opta%amj òstende%e licult. tÉccipe igitu%j àxme. et Sime, ^ate% hoc < tcalecum(^ue oSse^uii j amo%is et

g%alitudlms munusculum ^uod in timo ani- VII ajjectu

0 , e .

^m ae, ^ate%nitaiis veHtae

ohe(jumUssmU'S j'd im et discipulus

3 %. Jlntoninus St%%ét.

LECTORI BENEVOLO.

C^uoT quantave omni tempore scripta paruerint ad faelicitatis aedificium instruenclum vitaeque optimae instituendae rationem praeceptionemque indicandam , philosophorum atque poetarum ethnicorum l ik ’i innumeri testantur. Refertus pariter universus est orbis haereticorum commen- tis post Christi Evangelium, lepide quidem v ^ nustèque si placet, dictatis, ratione tamen judi^ cioque carentibus, atque á vera quae ad virtutes sanctas nos via conducit toto coelo aberrantibus. Quid enim , amabo, in suis scriptis legitur, quae- nam regulae, quaenam sententiae quibus instruc- tus adolescens possit veram sapientiam adquire- re? Praedicant fortasse adolescentibus ita viven- dum esse, quemadmodum monebat M. Aug. „u t á venereis rebus, ab illecebris ventris et gutturis, ab inmodesto corporis cultu et omatu, ab inanibus negotiis ludorum, á torpore omni atque pigritia, ab aemulatione, obtrectatione, incidentia, ab honorum potestatumque ambitio- nibus, ab ipsius etiam laudis inmodica cupiditate se abstineant? Ut nihil enerviter faciant, nihil audacter ? Ut in peccatis suorum vel pellant Gra­nino iram , vel ita frenent, ut sit pulsae similis ; neminem oderint, nulla vitia non curare velint? Ut magnopere observent cum vindicant, ne ni- mium sit; cum ignoscant, ne parum ? Ut nihil puniant quod non valeat ad melius, nihil indul- geant quod non vertat in pqus? Ut ita serviant, ut eis dominari pudeat: ita dominentur ut eis servii’e delectet? Ut inimicitias vitent cautissime,

ferant aequissimè , finiant citissim , ? Ut aptè con- gruenterque vivant, Deum diligant, colant, co- gitent, quaerant fide , spe , caritate subnixiT^o Frustra haec aliaeve regulae momm in suis scriptis requirentur : erraverunt enim omnes ab utero, loquuti sunt falsa. Gaeci ergo fuerunt du- cesque caecorum.

Ergo praeclaros Ecclesiae Viros , humilitate magnos, sapientia scientiaque praeditos consulere oportet. In his solum verae regulae ad mentem bonam pacatamque vitam ducendam invenien- tur. Gregorius 5 Ambrosius, Hieronimus, Augus­tinus 5 Ghrysostomus, Thomas.., Thomas dico, in ipsoque sisto, cum in ilio et Gregorium, et Am- brosium et Hieronimum et Augustinum et Ghry- sostomum et omnes SS. PP. in suis legam scrip­tis 5 qui tamquam apis argumentosa favum mellis ex eorum floribus componens, nobis in sua Sum- ma Theologica thesaurum praetiosum reliquit, quique tamquam Sapiens j4rchitectus aedificii scientiae moralis plena robustaque fundamenta posuit. Ejus enim doctrina, teste Clem. VIIIw eloquium est divinum , doctrina coelestis et mi-‘ raculis illustris ; quaeque ita continet veritatem sententiarum, ut nunquam qui earn tenuit in- veniatur á veritatis tramite deviasse, et qui earn impugnaverit semper fuerit á veritate suspectus ut adfirmat Innoc. VI. ; doctrina, inquam , in libris vulgata, quos non absque speciali infusio­ne per fecit , quia omnia resolvit lumine pìus- quam humano, ju xta dictum Joan, X X I L

Adfirmari igitur sine ulla temeritatis nova pos- sumus, D. Thomam solidissima, in sua 1.“ IL “ vi­tae optimae instituendae fundamenta tamquam Sapiens Arquitectus posuisse. In ipsa siquidem et

Dei tamquam ultlini nostri finis cognitionem no­bis ingerit, et ad ipsuni tamquam atl nostrae feli- citatis terminum nos clirigit, ita sapienter veras morum regulas atque sententias stabiliendo, ut quicumque hoc benemeritum de hominibus diri- gendis curriculum arripuerint, omnes in D. Tho- ma 5 sicuti et SS. Doctores in D. Paulo, ceu in fonte, qui nusquam exhauriri potest, aquas sa- pientiae biberint, ut eas aliis sitientibus facile, abundanterque praeberent.

Arrogantiae ergo nemo nos arguat si dictum Apostoli D. Thomae omnímodo adplicamus. Ipsum Doctorem Angelicum audiamus verba Apostoli explanantem.

„Architectus dicitur principalis artifex et maxime aedîficü ; ad quem pertinet comprebendere sum- mam dispositionem totius operis, quae perficitur par operationem manualium artificum. Ideo dici­tur sapiens in aedificio qui simpliciter sapiens est, quia summam causam cognoscit scilicet Deum 5 et alios secundum Deum ordinat. Ita sapiens in aedi­ficio dicitur qui principalem causam aedificii con­sidérât scilicet finem, et ordinat inferioribus arti- ficibus quid sit propter finem agendum. Manifes- tum est autem quod tota structura aedificii ex fun­damento dependet, et ideo ad sapientem arcbi- tectum pertinet idoneum fundamentum collo- care.!)t)

Quid ergo deest D. Tbom. doctrinae in hac suae summae theologicae parte ut ipsi Architecti no- men recusare quis possit?Ipse Deum tamquam sum­mam causam cognoscit, et homines sua doctrina ad Deum ordinat : Deum ukimum nostrae faelici- tatis terminum stabilit: summi aedificii delinea-

menta ducit : fundamenta molilur: media désignât artificibus inferioribus suppeditando ornnia quibus quisque opus habet ad perfectam aedificii consum- mationem immo et ad obstacula superanda quae illam impediant, et ad vincenda destruendaque quaeque solidum aediíicium destruere, diruere, vastare tentarint. Testis est Ecclesia quae in Conci- liis congregata de doctrina D. ïhom . in regulis morum vel scientia morali tractantis affirmai, quod haereticorum errores non enucleavit modo sed in nihilum redegit ; testes Summi Pontífices quibus, sicuti Pio V. placuit Tolosensi Academiae, D. Tho- mae de morum scientia doctrinam proposuere in- sequendam, quae ApostoUcam Ecclesiam injinitis eonfutatis errorihus illustravit ; testis Parisiensis Academia quae ante Pium V. jam D. Tliomam ad- firmaverat et salutaverat Universalis Ecclesiae lumen praefulgidum^fontem Doctorum^ candela­brum insigne et lucens , per quot omnes qui vias vitae et sckolas sanae doctrinae ingrediuntur lu­men vident ^cujus doctrina toto orbe commenda- bili fulget Ecclesia ut sole luna: testis... sed quid plura ? Unum pro nunc sufficiat S. Thomam Sa- pientem Architectum meritò plaudere, qui in scientia morum fundamenta solidissima plantavit, quibus innixum verae nostrae felicitatis aedifi­cium , mansionem perpetuam in ilio habebunt, qui auxilio Dei praestito, á regulis ab ipso stabili'- tis non devient, sed illum firmo pedepercurrant, atque practice vitam suam illi sciant conformare.

Thomae igitur doctrinajn ex animo inseqnens ipsam prout in I.' II/'continetur publicae dispu­tation! subjicio, additis tantum quibusdam quae ad ejus illustrationem et confirmationem nonni- hil pertinere visa sunt. Fale,

D E ULTIM O HOMINIS FIN E ,

SEU DE BEATITUDINE.

C um cor nostrum inquietum sit donec requiescat in Deo, prùnò coiisiderandum occurrit de ultimo jin e Immanae vitae, et delude de his per quae homo ad hwic Jinem devenire potest et ab eo degnare, ut optimò ajebat D. Thomas. Fun­damentum ergo primum super qnod hominis felicitas stabi- lienda venit est beatitudo ad quam consequendam omnes hominis actiones dirigi debent. Aut enim qui moritur vuit vivere, et moriendo nequit habere quod vellet j aut mavult mori, ut melius vivat post portem, et hac vita tanquam meliori bono non fruitur. Quis igitur homijmm, ajebat S. Augustinus, potest ut mlt i>ivere, quando ipsum vivere non est in potestate? Vivere enim m lt, mori cogilur ¿Quomodo ergo vivit, ut vult, qid non vivit quamdiu m lt? Quod si mori voluerit y quomodo potest, ut vult y vivere qui non vult vivere , etsi ideo mori velit > noìi quod nolit vivere sed ut post mortem melius possit vivere?

Convenit ergo homini agere propter finem, cum actiones humanae propter ipsum sint, et ab eo speciem sortiantur : non multos non infinitos fines potest sibi proponere humana volun­tas tamquam últimos, unicus enim actionis ipsius finis esse potest. Deus scilicet vel creatura; Deus, per bona opera ad ipsum accedendo, creatura vero per mala opera á Deo devian­do, et hinc est quòd mortaliter peccans non in Deo, sed in creatura ultimum sibi finem constituit : a])j)etunt ergo omnes homines propter ultimum finem quaecumque appetunt, con- veniendo omnes homines in appetitu ultimi finis secundum formalem finis rationem, et caeterae creaturae in ultimo fine cujus hominis, non in ultimo quo ipsius.

In quo tamen consistit hic finis ullimus, seu beatitudo ob- jecliva, veraque hominis felicitas? In solo Deo quaerenda est. Esplosa est enim atque á fidelium mente prorsus eliminata

( Oquaelibet opiiiio antiquoruni, liomiriis felicllatem ín aliqua íluxi boni participatlone constituenlium : ñeque enini quis­que ratione praeditus earn vcl in divitiis , vcl in honoribus, vel in fama aut gloria humana, vel in potestale, uno verbo, nemo in bac mortali vita veram statuet beatitudinem, adeo- que non in bonis corporis, non in vohiptatibus, nec in bonis animae illam quaeret. Nulla igitiir alia est honjinis beatitudo praeter summi boni consecutionem, quae doctrina ait An- giistinus, non piane conferenda, sed incomparabiliter praefe- renda est doctrinis Phitosophormi, immwiditiae Epicureorum, et superhiae Stoicorum.

In quo autcm consistât beatitudo formalis, quae quidam est aliquid creatum, estque operatio partis intellectivae et non sensitivae, non omnes Tlieologi conveniimt. Praetermitlo au- tem opinionem aliquorum eam constituentium in actione ali­qua increata, intinioque illapsu divinitatis, non quòd falsa sic undequaque,sed quia videtur potius considerare beatitudinem ratione objecti, quani rationalis crcaturae eo percnniter per- fruentis. Aliqui docent ponendam esse beatitudinem in actu voluntatis, alii vero in utroque actu intellectus scilicet et vo­luntatis. Gum D. Thoma dicendum est, beatitudinem forma- lem , quae juxta Augustinum est ipsa D ei visio facie ad fa - ciem, quae ut summum praemium promittitur justis, non ad voluntatem, sed ad intellectum pertinere, et non quidem ad intellectum practicum, sed ad speculativum. Haec autem bea­titudo non consistit essentialiter in consideratione scientiarum speculativarum, neque in contemplatione Angelorum ; sed tota stat in visione divinae essentiae, quam quidem consequuntur jiistorum animae corporibus solutae et piene purgatae. Ficti- tium ergo est millenarium Christi regnum cum Sanctis in terris ab aliquibus excogitatum, quin liuic errori robur adji- ciat Joannis X X II sententia, qui quidem etsi in banc vebe- menter propenderit opinionem, nusquam tamen deiFmivit credendum ut fidei dogma. Sanctorum animas ad extremum usque judicium faciali Dei visione non esse fmendas.

Hanc vero beatitudinem, quam homo potest adipisci, unus alio perfectius habere potest, cum in domo Patris mansiones multae sint: frustra tamen in bac vita illam consequi expec- tes perfectarn, qua solum in altera vita, ubi non per speculum et in aenigmate, sed facie ad faciem Deum videòimus siculi est, fruentur beati tanta securitate ut illam amittere non possint, mdlo enìm modo esse poterit vita s>eraciter beata nisi fu er it

sempiterna, áit Sanctus Augustinus. Ergo beati t¡ui habitant in domo Domini, (juiíjua bi seculoriim sécula ipsum laudahunt illum necessario aiiiant, darò enim vident euin esse sum­mum honum, adeoque impeccabiles sunt ab intrinseco, ex vi­sione Dei scilicet et ex ejus amore.

Qiio autem auxilio ad hunc felicissimum statum poterunt homines pervenire?Sufílcicnt forsitan ad iilius posessionem ho- minis vires? Apage: ñeque homo, ñeque creatura aHqua po­test hoc summum bonum per sua naturaha consequi, neque omnino fieri potest illam confcrri actione alicujus creaturae. Solis operibus bonis, quae gratia Dei fiunt, beatitudinem ultimam homo assequetur; et quamvis omnes liomines faciant ut sint beati, et coramuniter omnes philoso])hi studendo, quae- rendo, dÌs])utando, vivendo appetiverint vitam beatam,solum volunt beatitudinem si de ea loquamur secundum commuuem ipsius rationem, non vero si de eo in quo consistit sermo sit.

DE ACTIBUS HUMANIS.

C um civibus Jerusalem, non Babilonis unusquisque nostrum percupiat adnumerari; aequum est, ut alKoIuta de beatitu­dine disserta tione, de aclibus agatur humanis, cum alterum sint ex fundamentis, quibus bene positis innititur iliius con­secution mediis nainque illls, si bene ponantur, ad ultimum heatitudinis fine in pervenitur, si vero male ab eo deviatur. Actus ergo humanus, ut talis dicatur, sitque sub dominio ac potestate rationalis creaturae, requirit motum liberum vo­luntatis , ideoque deliberationem j)roficientem ex advertentia rationis. Voluntarium igitur invenitur in actibus humanis, quod qnidem etiam reperitur in brutis etsi solummodo im- perfectum. Quomodo vero se hal)et ad voluntatem coactio, per quam homo aliquid facit invitus, ut dum trahitur ad carcerem, agc^essoribus pecunias tradii, aliaque facit violen- tia coactus? Una est omnium et nostra resj)onsio, nusquam voluntatem cogi quoad actos elicitos, bene vero quoad impe- ratos, ideoque violentiam proprie talem involuntarium causare. Erit etiam involuntarium opus quod metu patratur? Minime: voluntarium est simpliciter et absolute, etsi involuntarium dici posit secundum quid et conditionatè : unde si metu quantumvis gravi proximae etiam ac truculentissimae mortis

tentaret qiiispiam nos ad peccatimi induceré, si assensimi ei praebeamus nequaquam dicemur sine culpa esse, quemadmo- dum I^th qui illicite obtulit filias suas Sodomitarum libidi­ni; ideoque validi censendi erunt contractus omnes ex metu facti, si jus naturae inspiciatur. Quod de metu dicitur concu- piscentiae convenit, quae quidem non toliit ab humano ope­re rationem voluntarii, immo magis causai voluntarium quam involuntarium. Quid autem de ignorantia dicendum ? Audi : si ignorantia concomitan« sit nec facit voluntarium nec invo­luntarium , sed causat non voluntarium ; si sit antecedens vo- limtarium tollit; non vero si sit consequens. Sic Jacob quam- vis sciret non esse comprimendam virginem nisi connubium praecesserit licite dormivit cum Lia quam opinabatur esse desponsatam sibi Rachelem, neque peccavit ad eam acce­dendo.

Actus humani quibusdam circimstantiis ceu accidenlìbus vestiuntur, quarum consideratio ad Theologos pertinel, quae- que hoc versiculo convenienter enunciantur : Quis, quid, uhi, quibus auxiliis, Gur, quomodo, quando, earumque princij)a- litatem ol)tinent quid, et propter quid.

Quia voluntas innato pondere fertur ad bonum, ejus ob- jectum est bonum sive verum, sive adparens ; et est finis tantum si accipiatur pro actu ipsius, si vero potentiam nomi- net est etiam niediorum. Uno et eodem actu voluntas move- tUr in finem, et in id quod est ad finem, quando fertur in finem prout est ratio volendi ea quae sunt ad finem ; sed non eodem actu movetur in utrumque , quando fertur in finem absolute et secundum se. Quamvis vero moveat se ipsam vo­luntas in quilmsdam actibus, generaliter tamen movetur ab intellectu, immo et aliijuomodo etiam ab appetitu sensitivo, sicuti et ab aliquo exteriori principio moveri potest, et ob­jective et quantum ad exercitium actus, non tamen suficienter et directè á corj)ore coelesti, quamvis possit indirectè et con- sequenter ab ilio moveri. Voluntas ergo quae naturaliter mo- Tetur ad aliquid, á nullo objecto necessario movetur quan­tum ad exercitiiun actus, etsi hoc modo moveatur qiiantum ad illius specificationem ; neque appetitus inferior aliquam voluntati infert necessitatem, dummodo libera maneat ratio. Itaque Deus qui solus movet voluntatem tamquam princi- pium extrinsecum, et ut causa verè et proprie efficiens liher- tatem adimit homini operanti? Apage: quando enim movetur voluntas á Deo, non ita movetur, ut necessario ad unum

deierniineiur, sed luovetui’ coiilingenter, ita ut motus ejus coniiugenter reuianeal, ]>ersistit cquidem in lioiiiine la¡)so li­berum voluntatis arbitrium.

Fruitio est actus potentlae appetitivae, et solum ultimi finis jam luibiti si perfects accipiatur. Etiani inter actus vo­luntatis intentio numeratur, quae potest esse finis non ultimi simj)liciter, adeoque non convenit proprie brutis, sed solum homini qui })lura simul intendere potest. Electio, quae sem­per est liumanorum actuum possibiiium, quaeque nunquam ])Otest esse de fine ut tali, nullo modo convenit brutis ani- malibus. Consilium est im^uisitio de iis tantum quae sunt ad finem, versaturque etiam circa ea quae á nobis aguntur; non tamen de omnibus, neque procedit in infinitum. Consensus qai est actus appetitivae virtutis, non iavenitur in brutis, et soliim est de iis quae sunt ad finem, pertinetque ad superio- rem animae partem. Usus est proprie actus voluntatis, qui versatur tanlum circa ea quae sunt ad finem , secpiiturque electionem. Imperium quoJ est prius quam usus, est actus ra­tionis. Actus voluntatis et rationis imperari possimt, sicuti et actus appetitus sensitivi sul)jacent imperio secundum quod sunt in potestate nostra, non vero imperari possunt actus ex- teriorum membrorum qui conse({uuutur vires naturales.

DE ACTUUM HUMANORUM MORALITATE.

Qaoniam libertas totius moralitatis in actibus hiimanis fun- damentum est, ad disqnitionem moralitatis ipsorum procede­re debemus super qua coastructum est alterum ex funda­mentis quibus innititur hominis vera felicitas, et scientiae mo- ralis aedificium. Et primó quidem de actibus liumanis inqui­rendum venit honesti nò an turpes sint, adeocjue in quo po- tissimum sita sit eorum honestas, sive turpitudo. Cum enim Epicurus et qui cum eo naturae legem evertere conati sunt, non aliam honestatis ideam eíFmgant, nisi quae vilae hujus commodis et utilitate concluditur , istaque doctrina quam- plurimum aetate nostra serpere videatur , funditur evellenda est, ut humanis actibus vera honestas constare possit. Bonitas igitur vel malitia, sive moralitas hunianorum actuum non consistit in sola actus libértate, neque in ali([ua exlrinseca de- nominatioae ; sed in habitudine quadam reali et transcenden-

( « )tali ipsius actus ad objectum suuni rectae ratloni conformÌter vel diformiter comparatum. Cum autem actiones liumaiiae non omnes sint conformes vel diformes rectae rationi, bino est ijuod non omnes bonae sunt, nec omnes malae ; sed aliae bonae, aliae malae, sumentes bonitatem vel malitiam ex ob- jecto, atcpie ex circunstai liis , quae etiam sj)ecialem bonita­tem vel malitiam sortiuntur secundum fìnem oj erantis. Et quia lx)num et malimi diversificant speciem in aclibus mora- libus, quae quidem species formaliter secundum fìnem con- siderantur, non potest unus et idem actus duas moralitatis species habere opjwsitas, bonitatis nempe et malitiae, unam scilicet ex objecto, alteram vero ex fine ; quamquam possit simul habere vel duas species bonitatis, vel duas s])ecics ma­litiae. Si humanus actus vel bumaniim aliquod opus conside- ratur comparate dumtaxat ad objectum, plurimi actus huma- ni sunt sua natura hoc est, specie indifférentes j si vero huma­na actio consideretur in individuo, nimirum ut hic et nunc j)onitur tali fìne ac tali rerum circunstantia, semper actio illa est recta aiit prava in genere morum, seu quod idem est, nullus actus humanus est indiiTerens in individuo. Circuns­tantia quae respicit specialem ordinem rationis vel pro vel contra, dat speciem actui morali, quam tamen non variat omnis circunstantia quae addat actui bonitatem vel mali­tiam.

Bonum et malum in actibus voluntatis attenditur propriè circa objecta, ita ut bonitas dependeat ab objecto, atque á ratione, legeque aeterna, á quibus si discordai voluntas sem­per est mala, immo etsi concordet rationi erranti, nisi error sit involuntarius. Bonitas etiam voluntatis in iis quae sunt ad fìnem dependet ab intentione fìnis 5 haecque intentio, si boni fìnis sit, non aufert malitiam á prava volúntate, sed solum eam minuit. Nunquam erit voluntas bona nisi conformetur voluntati divinae non in volito materialiter, sed solum in vo­lito formaliter. In actu exteriori duplex ex D. Thom. conside- ratur bonitas, vel malitia, altera ex genere suo et secundum ipsi debitas circunstantias, altera vero ex ordine ad fìnem. Bonitas igitur vel malitia quam habet actus exterior ex ordi­ne ad fìnem, tota pendet á volúntate, illa vero quam habet ex materia et circunstantiis non ex volúntate, sed ex confor- mitate vel diformitate ad rationem tota de|)endet. Non eadem semper est Ixinitas actus exterioris et interioris. Si locjuamur de bonitate aut malitia quam actus exterior habet ex ime, ad

( 7 ) _qiiem á volúntate ordiuatur actus ille nihil addit ad bonita- tem vel maliliam actus interioris ; si verò loquaraur de ejus bonitate vel inalitia secundum materiam et circumstantias, tunc adauget illius bonitatem sive maliliam. Quando even- tus sequens est praecogitatus auget bonitatem vel malitiam actus exterioris, immo et ipsam augebit etsi non fueril prae­cogitatus, si ex ilio actu sequatur per se et ut in ])luribus, non verò si sequatur per accidens et ut in paucioribus. Nequit autem unus et idem actus in genere moris, esse simul bonus et malus moraliter.

Actus humanus rationem sortitur rectitudinis vel peccati ex ejus lionitate vel malitia, qiiae quidem constituit rationem laudLs vel culpae, meriti vel demeriti, nedum ])er retributio- nem justitiae ad alterum, verum etiam in ordine ad Deum.

D E VIRTUTIBUS E T DONIS.

Indubitatum est virtutis condignam mercedem esse perfrui summo et incommutabili bono. Haec est vera foelicitas ac beatitudo quam actus solum lionesti ac virtuosi, quam anima virtutil)us ornata consequi j)oterunt. Haec est disciplina, aie- bat Mag. Aug. haec est ipsa D ei le x , quae apud eum fix a et iiìcoiidissa semper manens, in sapientes animas qiiasi trans- crihitur, ut tanto se sciant K>i ere meliùs , tanthque sublimius, quanto et perfectius eam contemplantur, et vivendo custodiunt diligentius. Adolescentibus ergx) studiosis ejus o])us est ut aptè congruenterque vivant, Deum colant, cogitent, quaerant, ut obtent tranquilitatem, atque certum cursum studiis suis, omniumque sociorum ponaut, et ut mentem bonam paca- tamque vitam obtinere valeant. En fundamentum alterum a quo dependet vera hominis félicitas.

Acturi ergo de virtuti])us postquam tractavimus de actibus humanis, virtutem cum P. Aug. ex D. Thom deffinimus; honam mentis qualitatem, qua rectè vivitur qua ìudlus malò utitur, quamque Deus in nohis sine nobis operatur. Erravit erg-o Woltairius et perperam mentitus est sibi, quando virtu­tem, heneficentiam erga proximum, deffinire intendit.

Bona ergo mentis qualitas est virtus, est habitus, et qui­dem operativus, bonus, et boni oj:>erativus, estque in poten- tia animae sicut in sul>jecto, nec esse |K)test aequaliter in

3

dualìus potentiis. Intellectus sicuti et voluntas ]X)RSunt esse subjectum virtutis, atque etiain potentine irascibilis et concu- piscibilìs, minime tamen vires apprehensivae sensitivae.

Cum virtus intellectualis ea dicatur quae periìcit intellec- tum in ordine ad vemm determinate, atque verum aliud sit speculal>ile, aliud practicum, quinqué ponimus virtutes in- tellectuales, quarum tres, scilicet Intell'igentia, Sapieìùia et Scientia speculationi serviunt, et duae aliae practicae dicun- tu r, scilicet jdrs et Pnidentia, quas quidem confundere non debemus cum ars maxime distet á ¡)rudentia, huicque adne- xae sint Eubidia, Synesis et Gnome, virtutes utique secim- dariae.

Virtus, etsi passio non sit, potest esse simul cum passio- nibus, dummodo sint á ratione ordinatae , adeoque potest adesse etiam cum tristitia. Virtutes morales diversae sunt; illaeque quae versantur circa oj)erationes, distingiumtur á vir- tutibus quae sunt circa passiones. Diversae sunt etiam virtutes quae circa illas versantur, neque una est quae passiones as- picit. Virtutes morales virtuti politicae maxime deserviunt. Ad virtutes morales pertinent cardinales, quae quatuor dum- taxat sunt, rectèqiie apj)ellantur virtutes principales. DÍversae> ipsae sunt juxta diversitatem objectorum j atque in jioliticas purgatorias, purgati animi, et exemplares tribuuntur. Aliae sunt etiam virtutes quae appellantur tlieologicae, distinctae specie á moralibus et intellectualibus, suntque tres Jìdes, scilicet, spts et caritas. Domus erdm D ei, inquit Aug. P. cre­dendo fw idatur, sperando erigitur, amando perficitur. Fides praecedit spem, spes praecedit caritatem, si ordo generationls attendatur ; caritas vero praecedit fìdem et spem ordine per- fectionis. Virtutes morales insunt nol)is aliqualiter á natura secundum inclioationem, non vero secundum perfectionem. Nulla datur inclinatio ad malum morale, quae sit homini per se et simpliciter naturalis. Virtus moralis quae ordinatur ad honum secundum rationem humanam potest ex actibus humanis causari, non vero quae ordinant ad bonum secundum legem divinam. Essentia virtutis inmutabilis est , nulloque modo ab opinione hominum pendet, nec á consuetudine po- jìulorum. Dantur aliquae virtutes nobis infusae, quae diffe- runt specie ab adquisitis. Omnes virtutes morales consistunt in medio rationis, immo et aliqua in medio rei. Etiam intel- lectuales constituiit in medio, non vero tlieologicae nisi per accidens et ex ]>arte nostri.

Vírtutes morales üa simt concatenatae, aiebat D. Ambro­sius , ut qui wmm ìiabeat, piltres ìiabere videatur. Sunt igitur connexae si accipiantur in esse perfecto, non vero si sint im- perfectae, el bine est quod virtutes adquisitae possunt esse sine cliaritate, sed non infusae, sicuti etiam íldes et spes pos­sunt ali({ualiter existere sine charitate, sed nuhc perfectaé vir- tutis rationem non habent, nunquam vero in honiine viatore potest duri caritas sine fide et s])e.

Una virtus alia major est et ex parte objecti, et ex parte sul)jecti. Secundum rationem specie! una virtus hominis est major alia; secundum vero participationem objecti omnes sunt in homine projìortionaliter aequales. Virtutes intellectua- les sunt simpliciter nobiliores moralibus in ratione halùtus, non in ratione virtutis qua morales intellcctuales excellunt. Inter virtutes morales excellit justitia, sapientia inter intellec- tuales, et major theologalium est caritas. Virtutes morales remanent in beatis perfectissimae, sicuti etiam intellectuales j non vero fides, necjue spes, quae simul esse cura eodem sub- jecto in l)eatitudiiie non possunt; cum hac tamen differentia quòd spes omnino tollitur in gloria, fidei tàmen aliquid re- manet in genere tantum, non in sj>ecie nec in numero. Cari- tas non evacuatur j)er gloriae j>erfectionem, sed eadem nu­mero manet.

Etsi dona Spiritus-Sancti maximam habeant cum virtutibus connexionem, distinguuntur tamen ab eis. Necessaria sunt homini ad salutem, suntque habitus quibus homo perficitur ad promj)tè obediendum Spiritui-Sancto. Septem convenienter, enumerantur nimirum; Sapieixtiae, Intellectus, Consilii, For- titudùiis, Scientiae y Pietatis, ac Timoris Domini. Haec dona connexa sunt in caritate, et manebunt in patria quantum ad eorum éssentiam, etsi quonimdam materia ibi locum non habeat. Donorum dignitas respondet ex aliqua parte enume- rationi ab Isaia factae ; et ex alia resj)ondet ordini qui atten­ditur secundum materiam : simpliciter ergo non attenditur secundum enumerationem ab Isaia factam. Dona excellentiora sunt virtutibus, tam intellectualibus quam moralibus, noQ tamen tlieolop;icis.

D E VITllS E T PECCATIS.

A virtute ad vitium disputatio nostra progreditur. De vitlis enim et peccatis agere Theologi munus est, tamquam de al­tero ex fundametitls á sapiente Architecto D. Thoma posito, ut eorum turpitudine et malitia perspecta, ab iis humanus animus deterreatur. Quemadmodum verò actus humani consen- sio cum legibus parit honestatem in qua virtutis bonum consistit, ita ex ipsius á legibus disensione oritur turpitudo quae vilium constituit. Omne enim quod deficit á recta regida vel dLsjx»- sitione vitium nominatur. Esto autem vilium ita sumptum saepe confundatur cum peccato, revera tamen unum ab al­tero distinguendum est, cum peccatum sit actus inordinatus contra legem D ei, vitium autem fi'equentiori sermonis con­suetudine }>ro peccandi habitu veterique instituto usurjietur.

Vitium ergo contra naturam est, conlraríaturque naturae. Actus vitiosus pejor est quam habitus ipse á quo procedit. Peccatum potest simul esse cum virtute adquisita; tamen si fuerit mortale nequit simul esse cum virtute infusa perfecta, sed si veniale fuerit cum virtutibus et adquisitis, el perfectis esse potest. Aliquod peccatum esse potest absque omni actu. Celebris est deíTmitio peccati ab Aug. tradita, et á D. Thoma propugnata, quod sit dictum, vel factum , vel concupitnm con­tra legem aeternam. Constitutivum formale peccati in aliquo privativo consistere videtur, cujus nomine non quaelibet in- telligitur privatio, sed tantum privatio rectitudinis debitae inesse ipsi actui secundum regnlam rationis.

Peccata proprie distinguuntur specie, et convenienter in spiritualia et carnalia; illa spirituali, haec carnafi perficiuntur (lelectatione : non distingTintur autem specie secundum causas materialem et formalem, neque secundum causas eíTectivas et motivas, sed solum secundum finales. Dividitur etiam conve­nienter peccatum, in peccatum in Deum, in sei])sum, et in proximum. Divisio autem peccatorum secundum reatum, in veniale scilicet et mortale non diversificai speciem. Neque specie diiTerunt formaliler peccata comisionis et omisionis, sed materialiter tantum. Quia vero peccatum in corde veluti concij)itur, deinde ore panditur, ac tandem opere consuma- tur, divisio. qua peccatum aliud cordis, aliud oris, aliud

( ” )oporis esse ponitiir, unius potius ejusdemque peccati gi'aclus désignât. Superabundantia et defectiis diveiMlicant species peccatomiii, vcruiii peccata non diversiilcanlur sj)ecie seciin- duin divei'sas circunslantias, nisi sint istae cum divei-sismoiivis.

Peccata non sunt inter se connexa, neque omnia ])aria sunt: gravitas enim peccatorum variatur secundum objecta, quae quidem diilert secundum dignitatem virtutum quibus oj)ponuntur princi])aliter et directe, non vero (piibus tantum indirecte et per quamdam extensionem O])])onuutur. Peccala carnalia, coeleris paribus, sunt niinoris culpae quam spiri- tualia. Gravitas peccatorum attenditur secundum causam i])- sorum, si haec sit causa per se, próxima et intrinseca; non autem, si remota sii, et extrinseca, et vohmtatem inclinans praeter ejus naturam. Natum est jieccatum per circunslantiiis aggravar!; augeturque ejus gravitiis secundum majus nocu- mentum ex eo proveniens, si nocumentum praevisum sii et inlenlum ; non vero si non praevisum fuerit neque inteniurn, dummodo per se non sequatur. Aggravaliu’ etiam secimdum conditionem personae in (juam peccatur. Peccala ex delibera- tione provenientia tanto majora simt, quanto major fuerit ])ersona peccans ; sed aliter coulingil, si peccata ex subreplio- ne j)rocedant.

Prima radix et primum movens omnium peccatorum vo­luntas est; non tamen est omnium inmedialum subjeclum, in sensualitale enim potest esse peccatujn secundum quod -rationem participai, vel illam jiotesl ])arlici})are. Peccatimi mortale non tribuitur sensualitati, sed solum ralioni, in qua etiam potest esse peccatimi, quemadmodum et peccatum mo- rosae delectalionis in ralioue dicitur esse, quod quidem non -solum locum habet in iis quae sunt per se mala, sed etiam in iis quae prohibentur lege j)osiliva.

Peccatum consensus in actum est in ralione superiori. .Consensus in delectationem, seu voluntaria delectatio de sola cogilalione non est secundum se peccatum mortale, etiam si sit de re niala; erit vero mortale si cogitatio sii de re morla- liter mala. Non reprimere ergo pravos concujnscentiae moius, ani delectationes circa illicita insurgentes, sed habere se ne»- galivè post plenani rationis advertentiam, gravis erit culpa. Potesl etiam esse peccatum veniale in ratione, secundum quod est directiva viriiun inferiorum. Peccatum causani habet -et interioixiin, et exterioreni, potestque luium peccatum esse ¡causa allerìus peccali.

Ignorantia |X)test esse catisa per accidens peccati ; estque pecc^ituin,si vincibills sit & eoruni quae aliquis scire teneiur, Ignorantia quae est causa actus, si involuntaria, sit, à peccato excusât vel ex toto vel ex ¡)arte. Sola vero ignorantia ilia po-» test j)eccatum miiuiere quae est causa j)eccati et ab eo totali- ter non excusât.

Datur ignorantia invincibilis juris humani, potestque etiam dari juris divini, excusans utraque omninò á peccato ; non tai­men ignorantia invincibilis poenae ab ista eximit eum qui gra­viter peccat contra legem quam vel novit, vel cul])al)iliter ignorât; verumtamen si poena sit censura quaedam ecclesias­tica ignorantia illius invincibilis eximit al) ea ])eccautem scien­ter contra legem per quam decreta est. Voluntas numquam peccat, nisi sit in iutellectu aliqua ignorantia, vel error, seu inconsideratio quae actum voluntatis antecedat.

Passiones aj)j)etitus sensitivi jmsimt non directe, sed indi­recte movere volimtatem ad peccaudum. Ratio potest suj)erari á passionibus contra suam scientiam. Peccatum á ])assione de- rivatum convenienter dicitur peccatum ex infirmitate. Amor sui inordinatus est causa onmis peccati. Convenienter ponuntur causae peccatorum, cojìcupiscentia ccirnis, concupiscentio oculo- rum et superbia vitae. Peccatum diminuitur };er ])assionem antecedentem. Passio quae totaliter aufert usum rationis et est omnino involuntaria, totaliter excusât á peccalo; non au­tem si nec totaliter aufert usum rationis, neque, si etsi eam au- ferat, est á principio voluntaria. Peccatum ex passione ¡lotest esse mortale.

Potest aliquis ex certa malitia peccare, bocque moda peccat qui peccat ex babitu ; non tamen necesse est ut peccet ex balHtu qui ex certa malitia peccat : peccatum autem ex certa malitia gravius es peccato ex passione proveniente.

Deus nullo modo est causa peccati, etsi causa sit actus illius; potesl tamen dici causa excaecationis et obduralionis, sed non proj)riè loquendo ; neque excaecatio et obduratio or- dinantur semper in salutem excaecati et obdurati.

Diabolus non est causa peccati directe et suficienter, sed solum ])er modum suadentis et pro])onentis apjìelibile : ])0test etiam inducere ad peccandum instigando, nullo tamen nìodo inducere potest homini necessitatem ad peccandum : neque omnia peccala sunt directe ex diaboli suggestione.

Adamum Domini praeceptum transgressiim non sibi tan­tum sed omnibus illius posteria cladem attulisse, praecipuum

( .3 )«st christianaè rellgioiiis dogitia, quod sane qui negat totwn quüd ¿ti Christwn credimus uiiferre moliiur inquit August. Fide ergo catholica teuenduni est j)rijuuin Adami peccatum origiualiter transire iu }K)steros, omnesque homines ex Ada­mo derivatos originale peccatum ab i})so contrahere, secluso tamen sj)eciali ¡uivilegio. Si ali([uis miraculosè ibrmaretur ex carne humana })eccaLum hoc minime coutraheret. Peccata au­tem alia ipsius primi vel j)roxiinornm parontum in posteros non traducuntur. Si Adam non peccante Eva ])ect!asset fîlii peccatum originale non conirahereiit, secus vero si Eva })ec- cante Adamus non peccasset.

Peccatum origiuale est habitus quidam, estque verè et proprie j)eccatum, quod quidein umun tantum est in uno honiine, ncque magis est in uno quam in alio. Pcccatnm originale materialiter est concu])iscentia, Ibrmaliter verò de- fectus originalis justitiae; non ergo est ipsa aniniae essentia, ne({ue consistit essentialiter in reatu j)oenae, aut hi morbida qualitate ab Adamo in posteros transfusa, sed ejus formale constitutivum consistit in privatione originalis justitiae quoad primarium ejus elfectuni, ut voluntaria nobis volúntate capi­tis. Non corpus sed sohì fininia est subjectnm peccati origina- lis secundum suam ess«ìntiam. Peccatum originale in quantum ad peccatum inclinât j)er piius respicit voluntatem, quam alias potentias; ejusquc itiieclio sjìccialiter pertinet ad })Oten- tiam generativam, vini concupisci! àlein, et tactum.

Qu/V autem niwidiis erit d corde? nec unus si et una dies yitae ejus in terra y aiebat Johns. Ergo etiam parvuli hoc con- trahunt peccatimi, estque illis voluntarium: nullam tamen patiuntur poenain sensus , si cum originali peccato décédant, sed solum carebunt visione divinae essentiae, ex cujus j)riva- tione nullam tristitiam nullumque dolorem ¡)ercipient, ne­que ideo eruut beati beatitudine naturali.

Cuj)iditiis divitiarum est radix omnium peccatorum ; su­perbia vero prout est speciale jæccatum initium est omnis peccati. Praeter superl iam et avaritiam alia sunt etiam pecca­ta sj)ecialia quae cajùtalia dicuntur, et septem convenienter numerantur.

Per j^eccatum dimnmitur bonum naturae, si accipiatur pro indinatione ad virtutem ; non verò si pro principiis ex quibus constat suiiiatur. Hoc bonum naturae tolli i>er pecca­tum non })Otèst totaliter. Quatuor adsignantur vulnera natu­rae ex peccato j)rovenienlia, injìnnitas scilicet, ignorantia.

m alitia, et coìicupiscentia, projniumque peccati est privar© modo, specie et ordine. Moi's caeteriipie defecius cor]>orales smit qnaedam poenae peccati originalis, qui defectus etsi sint contra naturam particularem, sunt tamen homini naturales secundum naturam universalem, non quidem ex parte forniae, sed ex parte materiae. Peccatum causai quamdam maculam in anima, quae in ipsa residet etiam transeunte peccati actu.

Reatus poenae est eiFectus peccati. Peccata quae auferunt caritatem inducunt reatum poenae aeternae ; non tamen om­ni peccato debetur poena aeterna. Ex parte aversionis á Deo resj)ondet peccato poena infinita, non tamen ex parte conver- sionis ad bonum commutabile. Remota cul]>ae macula potest permanere reatus poenae non simpliciter, sed satisfactoriè.

Si loquamur de poena simpliciter ti\Ii, semj)er dicit or- dinem ad culpam propriam, vel actualem, vel originalem. Poena pro peccato infiicta, in quantum habet rationem talis, nullus punitur nisi pro peccato j)roprio ; sed si sumatur prout habet rationem medicinae, sic j)0test aliquis puniri j>ro jiec- cato alterius.

Convenienter peccatum veniale dividitur contra mortale; atque hoc ali ilio diiFert, in quantum ])er mortale homo sim­pliciter avertitur á Deo tamquam ab idtimo fine, suumque constituit fineni in creatura ; j)er veniale vero neque á Deo avertitur, neque finem ultinumi in creatura constituit. Finis ultimus peccantis mortaliter est creatura; peccantis autem venialiter est beatitudo ut sic, seu esse bene et Ideate. Proba- bilius est peccatum mortale in ralione oiFensae esse gravitatis simpliciter infinitae.

Aliquod est peccatum veniale ex genere sive objecto , et aliquod est eliain mortale ex genere ; sed illud potesl ex ob­jecto fieri mortale ex parte agentis, sicuti potesl fieri veniale quod ex objecto mortale est. Peccatum ex genere veniale non disponit ad mortale nisi per accidens, vel ex dispositione agentis, vel per modum removentis prohibens ; neque fieri potesl mortale nisi secundum intentionem finis. Circunslantia potesl de veniali peccato facere mortale, si non manente cir- cunstanlia fiat quodammodo difíerentia specifica himiani actus moralis; peccatum autem mortale non potesl fieri veniale ni­si propter actus imperfectionem.

Peccata venialia, quae convenienter designantur per lig num, foenum et stipidam, non causant proprie maculam in anima. Hojuo in stalu innocentiae non j)oluil jieccare venia*

liter, neque Angelus bonus vel malus peccare venialiter, ne­que Angelus bonus vel malus peccare venialiter possunt. Ir- rationabiliter dicitur primos motus infìdelium esse peccata mortalia, si eis non consentiant. Impossibile est peccatum originale esse in aliquo cum solo veniali : homo siquidem in primo instanti morali perfecti usus rationis tenetur sub mor­tali se convertere ad Deum , vei implicite , vel explicité, eo -modo quo potest.

D E L E G I B U S .

L egum , quas natura singulorum animo inscrijisit, quas obli­vione deletas tabulis lapidéis supremus muiidi Rector inscul|>- sit, et quas humani generis Reparator apostolis tradidit, hi vero per universum terrarum orbem promidgaverunt, unus est fìnis maximus ac praestantissimus, creaturarum, scilicet, rationalium mores formare, vitia cohil>ere, promovere virtu­tes, agendarum rerum normam , rationemque pro}>onere, improbosque á pravis, flexisque semitis revocare. Ad subli- mem hunc perfectissimumque scopum diriguntur etiam hu­mana jura, tam ecclesiastica quam politica ; et licet haec spec- tare videantur temporale commodum, reipublicae regnorum- que mortalium trauquilitatem, in bis tamen fìnis illorum praecipuus minime constituitur : sed quemadmodum legum- lator sempiternus, hujusque universi supremus artifex condi- dit terram pro fìliis hominum, et in gratiam inmortalis ani­mi corpus plasmavit de limo ; ita ecclesiae antistites, ita im- peratores ac reges, aliique humanarum legum conditores, qui ipsias Dei cui’am gernnt, atque per illum , ut inquit omnium hominum Sapientissimus, regnant et justa decer- ìumt res terrenas corporeasque hominis causa moderantur, ut homo ipse facilius possit Creatori suo obtemperare, rectisi- moque ordine militantis ecclesiae, ac terrestris civitatis per­fecto regimine , assequi coelestis urbis Jerusalem, sanctorum- que civium plenissimam felicitatem. Optimè ergo Sapiens Ar~ cJiitectus D. Tilomas, fundamentum hoc inter alia posuit ad scientiae moralis aedifìcium construendum.

Lex ergo, quae est regida cjuaedam et mensura actmim est aliquid rationis, ordinaturque semper in bonum commu­ne: eamque condere vel ad totam multitudinem pertinet,

5

,vel ad eum qui totius multitudinis curam habet. Legis pro- mulgatio necessaria est ut suam habeat virtutem ; non requie ritur tamen ut promulgata censeatur, quòd singulorum notir tiae actu deveniat.

Datur lex aeterna quae omnes leges praecelHt: datur «tiam in nobis lex naturalis, quae niliil aliud est quam par- ticipatio legis aeternae: et dantur similiter leges humanae. Praeter legem naturalem atque humanam, necessarium fuit ad direc*- tionem humanae vitae habere legem divinam ; quae dividitur in veterem et novam. Fomes, qui est ipsa inclinatio sensua- litatis, non habet rationem legis, nisi in quantum sequitur divinam justitiam, tamquam poena homini inflicta.

Proj)rius eiTectus legis est bonos facere eos quibus datur, vel simpliciter vel secundum quid. Convenienter assignantur actus legis , imperare, vetare, permitiere, et punire. Lex aetema est ratio divinae sapientiae, in quantum est directiva omnium actuum et motionum. Kemo igitur potest eam cogr noscere, secundum quod in se ipsa est, nisi solns Deus et beali; omnis autem creatura rationalis ijìsam cognoscit secun­dum aliquam ejus irradiationem. Omnes leges in quantum participant de recta ratione derivantur á lege aeterna, ipsi- que subduntur omnia quae sunt in rebus creatis, sive con-» tingentia sint sive necessaria, adeoque et creaturae omnes irra- tionales in quantum moventur á divina providentia ; omnia ergo humana , sive bona, sive mala sint iegi subjiciunur aeternae.

Lex naturalis, ([uae propie non est habitus, plura conti- net praecepta. Ad ipsam pertinent omnes actus virtutis, prout virtuosi sunt; non verò si in suis speciebus consideran- tur. Eadem est apud omnes lex naturae quantimi ad ])rinci- pia cotnmunia tum secundum rectitudiuem, tum secundum notitiam ; quantum vero ad quacdam jìropria, quae sunt quasi illorum conclusiones, eadem est apud omnes ut in più- ribus quantum ad utrumque, sed ut in paucioribus potest deflcere, et quantum ad rectitudiuem et quantum ad noti­tiam. Nullo modo mutari potest lex naturae per subtractionem quantum ad j)rima princij)ia conmuinia, quantum vero ad gecunda praecepta, licet non nmtetur ut in jiluribus, potest mutari in aliquo particulari. Neque deieri potest á cordibus hominum in univemli secundum principia communia, dele- letur tamen in particulari operabili; secundum vero alia prae­cepta secundai’ia deieri potest à cordüjus hominum. Haec lex

_ ( .7 )à Deo est tamquam legislatore et rectore : ergo fateri oportet legem naturalem obligari iii conscieritia, atque quòd ab ijisa peudet oliligatio cujmcumque legis positivae saltem uiediatè.

Humana lex homines in societate ad quam nalm’ae lege ferunur, constitutos supponil: quoniam vero in hac homi- num societate nonnulli simt ad res gerendas inepti, alii vero, nec omnes pari judicio pollent , nec publicajn utilitatem praeseferunt ; hinc nò sodeias ij)sa pcreat, sinudque in ea ordo, pax et tranquilitas vigeat, necesse est ut nonnulli ^umnia auctoritate praesint, reliqui vero sul)sint, eoruinque legibus impcrioque pareant. Necessarium ergo fuit homines aliqiias leges condcre, quae legis rationem iii tantum hiil>t*nt in quantum á l^ e naturae derivantur. Quahtates autem le­gis positivae convenienter de scribit D. Isidorus lib. 5. Etym. .cap- 2 1. sicuti etiam désignât divisionem legis humanae.

Leges humanae deJ)ent ])oni in communi. Etsi non om­nia vitia prohibeantur lege huniana; nulla tajiicn virtus est de cujus actibus lex ilia praeci])ere non })ossit, sed lamen non praecij)it nisi de illis qui ordiniJ)iles sunl ad bonum commune, vel immediate, vel mediale. Leges humanae juslae habenl vim obligandi in foro conscientiae : ergo qui siil)dun- tur alieni poieslati, subduntur legi illius saltejn quantum ad vim direclivam. Non licet agere praeter legem humanam, nisi emergat casus in quo illius observatio sil danmosa bono com muni. Nec requirilur populi acce])tatio ut leges humanae ohhgent ; el obligant eliam cum periculo vitae, quando ea-' rum .observatio majoris momenti est, quam vita alicujus par- ticulciris : caeterum duo requiruntur ut obligei lex humana sul) mortali, scilicet materia gravis, et inlentio rationalis in legislatore obligandi sub mortali. Justi etiam et spirituale» 6ubjiciuntur legibiis humanis, quidquid obg-iirriant Sectarii.

Humanis legibus cum rebus ejusdem generis caeteris com­mune est nonnumquam mulari, quae mulatio jusiè fieri ])0- test ex duj)lici causa: nunquam tamen lex mulari debel hu­mana, nisi ex alia parte tanlum communi saluti compensetur, quantum ex isla derogalur. Consuetudo halxit vim legis, le­gem abolet, et est leguni interprelairix. Fas est legilimae po- testali in humanis legiljus dispensare, verumlamen fieri non debet nisi })rudenter et cum justa cama : sine cau¿a ergo ini'* cita erit dispensatio, non lamen invalida.

Humano genere ferè omni in idololatria vergeiìte, se- gregavit sibi Deus Abrahamum, ut ex ejus posieritale pecu-

( -8 ) ■ _ Harem sibi eligeret populum ; qui sub Pharaomim jugo diù in Aegipto pressus, excelso Dei bracbio á servitute liberatus, dum duce Moyse ad promissam terram commearet, lege ab ipsomet Deo lata donatus est, quae lex scrìpta , lex vetus. Mosaica, s>etus Testamentum dicitur. Bona liiit lex vetus, á Deo Angelorum ministerio data, et quidem soli populo Ju- deorum : unde quantum ad illa quae dieta lex superaddebat legi naturae, solus judeorum popidus tenebatur. Haec lex convenienter tempore Moysis data fuit.

Omnia praecei)ta legis veteris sunt unum secundum ordi­nem ad unum fìnem, multa tamen sunt secundum diversita- tem eorum quae ad illum ordinantur. Continebat lex vetus praecepta moralia , caeremonialia quòque quae ¡>erLÌnebant ad determinationem cultus D ei, atque judicialia quae sunt determinationes quaedam justitiae inter homines observandae. Sub his tribus continentur onmia veteris legis praecepta ; alia vero rationem praecepti non habent, sed ad praeceptouim observantiam ordinantur. Huic legi conveniebat per tempora- lia homines ad Deum manducere. Praecepta omnia moralia legis veteris pertinent ad legem naturae, sed non eodem mo­do. Convenienter proponit lex vetus praecejita de actibus omnibus virtutum.

Omnia ejus praecepta reducuntur aliqua ratione ad decem decalogi praecepta ; quae convenienter distinguuntur, ita ut tria ])riora ordinem ad Deum , sej)tem alia ordinem ad pro- ximum respiciant, quaeque etiam convenienter enumerantur: etiam rectè ordinantur , et modo aptissimo traduntur. De­calogi praecepta sunt omnino indispensabilia. Modus virtutis respiciens intellectum et voluntatem hominis cadit sub prae- cepto legis divinae; non auteni modus respiciens habitum. Modus caritatis cadit etiam sub ])raece]rto legis secundum proprium actum ; non vero secundum quod est forma alia- rum virtutum. Distingimntur convenienter alia praecepta le­gis praeter decalogum. Praecepta moralia legis veteris non justifìcabant, si loquamur de justificatione propriè dicta.

Caeremonialia praecepta ilia dicuntur quae ad Dei cul- tum pertinent; suntque revera fìguralia. Expediebat hujusmo- di praece])ta multiplicari in veteri lege ; ideoque dividuntur in sacrifìcia, sacramenta, sacra, et observantias.

Necesse est dicere praecepta coeremonialia esse ordinata ad aliquem fìnem, ex quo eorum rationabiles causae adsigna- ri possunt. Non solum habent causam litteralem, sed etiam

(■>9 )figuralem. Ex utroque ca}ñte adsignarî potest causa coeremo- niaruin ad sacrificia ¡)ertinentiiiin. Idem dicendum est de cae- Femonîis pertinentibus ad sacra , de sacramentis pariter veteris legis et eorum viribus, atque de obsen^antiis coereniouiarum.

Ante legem veterem fuerunt quaedam coeremoniae, non tamen erant coeremoniae legis ; veteris legis autem coeremoniae virtutem non habebant justiikandi, i])saeque cessare debuerunt per Christi adventura. Nunc peccaretur mortaliter, si liiijus- modi coeremoniae observarentur ; ex quo autem tempore lex Mosaica servari non debuit, non certo constat, ejus tamen obligatio cessavit in morte Christi tantum 5 sed mortifera non fuit, quoadusque pronudgatio evangelii facta suiTicienter fuit per apostolos. Peccavit igitur Cej)has in observan tia legalium, sed tamen ejus peccîxtum non ex merai fuit olwervantia, sed ex hoc quod incauté vel imprudenter ea servaret.

Praecepta judicialia sunt quae j)ertinent ad honiinum in­ter se i])sos ordinationem, et hiibent vim obligandi ex institu- tione. Haec praecepta non erant iîguralia primó et per se, sed tantum consequenter; necpie perpetuam halnierunt obliga- tionem, sed evacuata sunt per Christi adventum , aliter tamen ac coeremonialia. Hujusmodi praecepta convenienter certam habebant divisionem.

Oi)tima fuit ordinatio jirincipum á lege veteri instituta : ordinavitque suiïlcienter lex vêtus convictum j>opuIi cui data fuit per praecepta judicialia ; convenienter etiam data sunt ista praecepta pojnilo judaico in ordine ad extráñeos ; sicuti et convenientia edidit ])raecepta circa domesticas pei’sonas.

Veteri legi ab ij)somet Deo latae, alia deuide successit á Christo Domino stabilita, quae novwn Testamentum , manda-- tum nomm, lex gratiae, lex lihertatis y evangelium &c. dici­tur. Haec lex princi})aliter est lex indita, secimdariò vero lex scripta ; quaeque durarura est usque ad fìnem mundi, et jus- tificat quantum ad id quod coniinet princii>aliter , non au­tem quantum ad id quod secundario continet.

Lex nova quae non diíTert á veteri ex parte finis, sed ex parte majoris pi’opincpiitatis ad iinem, iniplet legem vete­rem, et in quantum supj)let quod veteri deerat, et in quan­tum justificat per virtutem passionis Qiristi. Virtute lex nova in veteri continebatur ; graviorque haec erat ilia ex j)arte ex- teriorum 0])erum, verumtamen ex parte iuteriorum praecep­ta novae legis graviora sunt legis veteris praeceptis.

, JLex nova debuit praecipere vel prohijare aliquos actus6

( )exteriores, quos siculi et ínLeriores sufilcienter ordínavít; conveiiienterque in lege nova, quae est lex libertalis, addila sunt consilia, non autem in veteri quae lex erat servitutis.: Non ergo peccarunt Sancii in institutione Religionum, quae eorum observantiae publicam emitunt professionem, ut impiè audactercjue calumniatur WicleiF: neque audiendi sunt qui negant aliquos ad consiliorum observantiam admittendos, nisi prius in mandatorum observantia valdè essent exercitati. Si autem quid sit consilium sciscitáris, sic describi jiotest : Opus à Deo non hnperatum, sed commendatum, cui si fia t magnci debetur remuneration si non fia t nulla poeiia.

D E G R A T I A .

Q u ia per legem admonemur quidem quid agere debeamus, non tamen juvamur, ut id quod agere debemus implea- mus; postquam de legibus actum est, comiderandum est con~ seejuenter, ait D. Thomas, de exteriori prbicipio ìiumanorum actuum scilicet, de D eo, prout ab ipso per gratiam adjuva mur ad recte agendum. Ñervos itaque viresque omnes im* 5endit S. Doctor pro Christi gratia , quae suj)erabundavit de- ictum, et tamquam sapiens Arcìùtectus, Doctorisque gentiumr

exemplar insequens , validissimutn j)raecipuumque hoc scien­tiae moralis fundamentum posuit, sine quo aedifìcium salu- tis hominum aetemae stabiliri nequit. Ipsius ergo vesligia praementes nostrani de hujasmodi indispensabili scientia et doctrina lucubrationem ahsolvimus, de gratia et justificatione peccaloris sermonem instituendo,

Indiget ergo homo gratia Dei in iis quae humanam exce- dunt cognitionem ; licet non egeat nova illustratione superad- dita lumini naturali ad cognoscenduni omnem veritatem. In statu naturae integrae opus erat homini gratia solum ad ope- randum et volendum Iwnum supernaturale; sed in statu na­turae corruptae gratia illi necessaria est, et ut sanetur, et ut bonum supernaturale operetur. Stante natura integra poierat homo Deum diligere super omnia al)sque gratia habitualij j^ ita autem naturae corruptione indiget gratia sanante : pos- sibilis ergo est status naturae integrae sine justitia originali ) sicuti etiam possibilis erat status naturae ]ìurae. In statu naw Uirae integrae potuit etiam homo servare absque -gratia omnia

C )naluraliá legfs praocepta cpiantuin ad sulistaritiain, quod fa­cere ia praesenti nou ])Otest, verumtainen quantum ad mo- dum agendi , qui est ex caritate, dono gratiae in utroque indiget statu. Potest tamen homo in statu naturae corru})tae ahquod opus bonum morale eíTicere absque gratiae sj)eciali au­xilio : peccator igitur, sive infidelis, qid ex amore honestatis' naturalis aliquod justum o j)ils facit sinè admixtione alicujus pravae circunstfintiae, bonum et bene ííicit in ordine naturali. Nulla sunt praece])ta quae non possint ab homine per gra- tiam adimpleri. Non potest tamen homo maereri sine gratia vitam aeternam ; neque ad gratiam se praeparare, nisi j)er auxilium gratuitum Dei ijwum interius moventi^; neque re- surgere á peccato siue gratiae auxilio. Poteiat homo in stata naturae integrae sinè gratia habiluali non peccare mortaliter nec venialiter; non item in statu naturae corruptae in quo praedicto indiget auxilio ut omnino á jMìccato abstineat ; quo quidem etsi possit et mortalia et venialia jìeccata vitare, non tamsn singula venialia. Potest tamen aliquis ex speciali pi4vi- legio absque omui peccato veniali vivere, quod privilegiunr B mae y ]\ljii.iae ùnicò concessiuu credimus. Ad lx)num t>pus operandum, vitandumque peccatum gratiae actualis auxilio indiget, non vero habitualis* Ad perseverandum in gratia us-; que ad fìnem non opus habet novo gratiae liabitualis auxilio, sed auxilio divino ipsum dirig-ente et protegente contra tenta- tionum imj)ulsus. Hoc auxilium debet esse efficax; coque in- digaerunt eliam et Angeli et Adamus ad perseverandum.

Gratia, quae est quaedam divinae naturae formalLs parti- cipatio, quaeque distinguitur á virtutibus infusis, est aliquid in anima, et quaedam ipsius qualitas, residetque in ij)sius animae essentia, et non in potentiis. Convenienter dividitur in gratiam gratum facieutem, et gratis datam. Illa rectè divi­ditur in oj)erantem et cooperantem, in praevenientem et consequentem ; et etiam in interiorem et exteriorem, in exci- tantem et adjuvantem, in suiFicientem et eiHcacem. Datur igitur in statu naturae lapsae gratia sufficiens , atque etiam gratia efficax, cujus efficacia ex ipsius intrinsecis petitur, sive ex omnipoteniissima Dei volúntate, et supremo ejus in vo­lúntales hominum dominio. Gratia sufficiens omnibus datur hominibus, non item gratia efílcax; exque ipsorum cidpa provenit talis gratiae denegatio. Gratiae gratis datae conve-» nienter dividuntur ab Apostolo /. ad Cor. 12. Gratia gratum íaciens excellentior est gratia gratis data.

( )Solus Deus est causa gratiae. Ad gratiam habltualem ob-

tinendam exigitur ab homine aliqua praeparatio ; quae tamen ad gratiam actualem non requiritur. Praeparatio ad gratiam prout est à libero arbitrio nullam ad gratiae consecutionem necessitatem habet; sed prout est á Deo movente necessita- lem habet infallibilitatis ad id, ad quod ab eo ordinatur. Gratia potest esse major in uno quam in alio ex parte subjecti ; ne­mo tamen scirè potest certo se habere gratiam, seclusa reve- latione.

Gratiae haliitualis, per quam Spiritus-Sanctus in nobis inhabitans digna reddit jnetatis opera, tribuitque diligentibus Deum aeternae haeriditatis pigTius et arrham , praecipiius efFectus est peccati maculas abstergere. Justificatio igitur im­pii qua transmittitur ab statu injustitiae ad justitiae statum, benè dicitur remissio peccatorum, quae quidem nequit intel- ligi sine gratiae infusione : neque talis justificatio fit per im- putationem extrinsecam justitiae qua Deus justus est, ut Lii- theranis et Galvinistis placult, sed per veram et intrinsecam justitiam. In his qui habent usum liberi arbitri! requiritur motiis ipsius ad gratiam recipiendam, sicuti et niotus fidei ad impii justificationem. Fides autem ad justificationem requisi­ta, non est illa qua credimus peccata nobis esse per Christum rermssa, sed qua credimus veritatibus á Deo revelatis. Ne­que fides vana haereticorum, neque vera fides sufTicit sola ad justificationem : oportet etiam liberum arbitrium duplicem habere motum in justificatione impii, unum quo tendat ad Dei justitiam, alterum quo detestetur peccatum. Peccatorum remissio debet enumeran inter ea quae requiruntur ad imj)ii justificationem, quae quidem justificatio fit in instanti. In hac justificatione, in qua gratiae infusio prior est aliis ordine naturae, est maximum Dei opus attenta magnitudine ejus quod fit, non quidem secundum quantitatem absolutam, sed secundum quantitatem proportionis. Si miraculosum dicatur quod á solo Deo fieri potest, justificatio impii talis dici debet: verùm si attendatur motus quò fit, quandoque miraculosa est, quandoque non est miraculosa.

Cum gratia justificans nedum peccatorum remissionem, sed et bona justorum opera efficiat, per quae digni evadunt ut á Deo aeternae gloriae praemium reportent, gratiae fecun- ditatem in merito seu opere meritorio pro coronide explane- mus oportet. Potest ergo homo mereri apud Deum, non se­cundum absolutam justitiae rationem sed secundum pràes

supposltionem ordinationis divinae. Sine gratia autem in mil­lo statu potest homo mereri vitam aeternani. 0])us merito- rium in quantuin })rocedit ex gratia Spiritus-Sancti, meretur ex cofidigno vitam aeternam. Gratia est principium merendi prlncipalius per caritatem, quam per alias virtutes. Nullus vitam aeteraam consequitur, qui non sit eam promeritus, si capax sit et eam merendi oj)portunitatem liabeat. Supposita promissione mercedis vitae aeternae, rectè dicitur Deum vitam aeternam justis ex justitia debòre. Opera hominis justi quae solum sunt moraliter bona non sunt meritoria vitae aeternae : solaque ilia sunt vitae aeternae meritoria quae vel actu, vel virtute iiunt ex im})erio caritatis. Simpliciter dicendum est hominem in gratia constitutum posse de condigno mereri vi­tam aetérnam. Nemo potest sibi mereri gratiam ; bene vero alteri potest mereri merito ex congruo, non tamen ex condig- 7Z0, nisi solus Christus. Neque ex congruo, neque ex condigno potest aliquis sibi mereri reparationem post laj)sum futurum. Cadit augmentum gratiae sub merito ex condigno ; nOn autem perseverantia viae. Si temporalia bona considerentur prout sunt utilia ad opera virtutum quilnis perducimur ad vitam aetemam, cadunt simpliciter sub merito : cadunt vero tantum ßub merito secundum quid, si secundujn se considerentur.

Habes humanissime Lector fundamenta scientiae moralis á Sapiente ArcJùtecto D. Thoma in Prima secundae partis suae sum- mae theologicae perfectè stabilita, quibus innititur maximum humanae salutis aedifìcium. Habes media á Doctore Angelico ad ultimi! m fìnem seu beatitudinem conséquendam manudu- centia optimè designata atipie descripta. Habes in actibus hu- manis fundamentum, qui si bene ponantur, ad ultimi fìnis consecutionem conducunt. Habes in virtutibus et donis fun­damentum vaUdum, quia virtute rectè vivimus, rectè agimus, rectèqlie utimur. Hal)es et fundamentimi stabile in vitiis at­que peccatis, quia eorum turjùtudine et malitia perspecta, ab iis humanus animus deterretur. Habes etiam fundamen­tum in legibus, citra quod nec domus ulla , nec civiias, nec gens, nec hominum universum genus, nec rerum natura om- nls, nec ipse mundus stare potest : medium efFicaXjet necessa-

(^-4 )riunì ad conscimitiam fidelium l ene formandam, eorumque actiones dirigendas ad meritum vilae aeternae. Habes tandem in divina gratia fundamentum praecipuum , sine quo alia ruereut fundamenta, cum niunus ejus sit contractas }>cr pec- -catum animi infirmitates depellere, viresqiie ad bene agendum tribuere. llalxìs ergo scieutiae moralis fundamenta á D. Tho- jiia ceu sapiente Architecto posila, quae si non speculativa tantum sed et practica cognitione sequaris, finem ultimum seu beatitudinem consequi conlldere poieris, sed tamen Dei auxilio mimitus, quod suppliciter et sine intermissione á su­premo rerum omnium Domino peti oportet inam ut merito canebat D. Prosper Aquitanus:

I Cockstem ad patriani tendens cognosce vocantem,Cujiis proveheris, si bene curris, ope.ISam si te virtute tua ad coelestia credis

Scaiiders, de superis pulsus ad ima cades»

Vidit F r, Stephanus Serrât Sac, Theol. Praesentatus, eju5-> denique Collegii Rector.

Barcinone 29 Aprilis 1829.

Quantum ad Nos allinei possunt praelo mandari.

Paulus Episcopus Barcùionensis,

Imprímase :

Vinuesa^

di

í»‘ r-

-f'

• ^ Ç '

• ' ’ j S - ' * ' . -

V=i

■

%.

-y

■i

-..••"ft V-" -- '"■ '•

* • * * ' ' ' ' ' - . y . ■.' ' . . ' ■

‘■-

v<*v

d t

A

f

%

" A ^

^ '£ r ^< ,

. V