VOX PATRUM 34 (2014) t . 61

SPRAWOZDANIA

1. XLI SPOTKANIE BADACZYSTAROŻYTNOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

(Rzym, 9-11 V 2013)

W dniach 9-11 maja 2013 r. po raz 41. spotkali się w Rzymie, w Instytucie Patry-stycznym „Augustinianum”, badacze antyku chrześcijańskiego z całego świata. Tym razem przedmiotem obrad był okres późnego antyku chrześcijańskiego – od wieku V  do VIII  –  oraz  teologia  tego  czasu,  co  też  zostało  ujęte w  temacie  konferencji: Teologia od V do VIII w. między rozwojem a kryzysem (La teologia dal V all’VIII secolo fra sviluppo e crisi). Celem zaś była odpowiedź na pytanie: czy rzeczywiście po św. Augustynie można mówić tylko o schyłku teologii? Czy okres od V do VIII w. był tylko okresem syntez i powtórzeń?

Obrady  rozpoczęły  się  od  powitania  uczestników  przez  prof.  Roberta  Doda-ro OSA, prezydenta  „Augustinianum”, który  również  zaprosił  do przewodniczenia pierwszej sesji plenarnej ks. bp. prof. Enrico dal Covolo,  rektora Papieskiego Uni-wersytetu Laterańskiego. Następnie zostały przedstawione dwa wykłady wprowadza-jące w tematykę konferencji. Pierwszy prof. Manlio Simonetti’ego pod  tytułem La riflessione teologica tra V e VII secolo i drugi prof. Bruno Luiselli’ego – „Barbaritas theologica”: nuove frontiere teologiche nelle culture „barbariche” dell’Occidente.

Zgodnie z tradycją kolejne wykłady i prezentacje zostały podzielone na poszcze-gólne tematy i dni. I tak już w czwartek – 9 maja – po uroczystej inauguracji sympo-zjum, odbyły się trzy równoległe sesje tematyczne. Pierwsza: Ricezione del pensiero di Agostino – której moderatorem był prof. Gaetano Lettieri – zawierała następujące przedłożenia: Vittorino Grossi OSA (Włochy), Motivazioni di una ricezione limitata del pensiero di Agostino dopo la sua morte (anni 430-450 d.C.); Paul Rigby  (Ka-nada), The Reception of Augustine’s teaching on Original Sin; Raúl Villegas Marín (Hiszpania), „Plerique non putant Christianam fidem hac dissensione violari”: „auc-toritas” doctrinaly libre reflexión teológica durante la „controversia postpelagiana” en Provenza (ss. V-VI); Alessandra Di Pilla  (Włochy), „De vilium animalium auc-tore”: bontà della creazione e conseguenze del peccato in Fulgenzio di Ruspe, „De incarnatione” 24-56; Michele Cutino  (Austria),  I florilegi agostiniani di Prospero di Aquitania come sintesi teologica della Gallia del V secolo; Armando Genovese (Włochy), „Velut ex ingenti prato floribus asperso caelestibus”. Gli Estratti dalle Opere di Sant’Agostino di Eugippio; Carlo Nardi  (Włochy), „Perpetua Felicitas”. Agostino con le sante martiri in una colletta del Sacramentario Veronese? W drugiej sekcji tego dnia, poświęconej autorom greckim, pod przewodnictwem prof. Emanue-li Prinzivalli, zaprezentowali się: Arianna Rotondo (Włochy), „La vera fede, eterna madre del cosmo”: ortodossia e influenze cirilliane nella „Parafrasi” di Nonno di Panopoli; Pablo Argárate (Austria), Centralità dello Spirito Santo nella prima teolo-gia bizantina? Il caso di Romano il Melode; Lia Raffaella Cresci (Włochy), Teologia

SPRAWOZDANIA646

e retorica nei contaci di Romano il Melodo; László Perendy (Węgry), Divine Impe-tus. John Philoponus on the Creation of the World; Sever J. Voicu (Włochy), Quot-ing Chrysostom in the 6th century: Severus of Antioch; Giulio Maspero  (Włochy), Le analogia trinitarie di Anastasio Sinaita. Trzecia sekcja, zatytułowana: Cassiodoro e Gregorio Magno / La teologia dell’immagine, obradowała pod okiem prof. Sofii Bo-esch Gajano. Referaty wygłosili: Fiorella Magnano (Włochy), La „teologia topica” dell’Expositio Psalmorum di Cassiodoro; Marcin Wysocki (Polska), „Spem vestram in omnipotentis Dei manu ponite” (Ep. XI, 23). Hope in the writings of St Gregory the Great – Decline or development of the theology of hope?; Clara Polacchi (Włochy), La teologia del suffragio dei defunti e le „messe gregoriane” nel IV libro dei „Dia-logi” di Gregorio Magno; Angelo Tavolaro (Włochy), La teologia dell’immagine di Dio nello pseudo Dionigi Areopagita: il linguaggio della dissomiglianza, dall’Uno di Proclo alla Scrittura; Sara Anna Ianniello (Włochy), Teologia dell’immagine, verità e scrittura nel pensiero di Gregorio Magno. Pierwszy dzień Incontro zakończył się tradycyjnym przyjęciem w ogrodach „Augustinianum”, które było okazją do luźniej-szej wymiany myśli, a przede wszystkim osobistych spotkań.

Drugi dzień – piątek, 10 maja 2013 – wypełniony był całkowicie prezentacjami referatów. Przedpołudnie wypełniły trzy grupy tematyczne. Pierwsza – Chrystologia – moderowana była przez prof. Angelo Di Berardino OSA. Referaty wygłosili: Ema-nuele Castelli (Niemcy), Alla ricerca delle ultime tracce di cristologia pneumatica in Occidente. L’invocazione allo Spiritus nel carme XVI di Sidonio Apollinare; Thomas Graumann (Wielka Brytania), What is the „Christology” of the Council of Ephesus (431)?; Mariangela Monaca (Włochy), Tra Efeso e Calcedonia: riflessioni teologiche nella „Terapeutica” di Teodoreto di Cirro; Luise Marion Frenkel (Brazylia), Christo-logical treatises in Eastern Christianity: comparison of the Ethiopic and Syriac recep-tion of Cyrillian works from the First Council of Ephesus; Georgios D. Panagopoulos (Grecja), „Fides Nicaena” and the Council of Chalcedon according to the „Codex Encyclius” (457); Kazimierz Ilski (Polska), Staatrechtliche Aspekte der christologi-schen Streitigkeiten am Hof des Theodosius II. W drugiej grupie tematycznej – pod kierownictwem prof. Carlo dell’Osso – zajęto się osobą i dziełem Maksyma Wyznaw-cy. Głos zabrali: Francesco Corsaro (Włochy), Un martire dell’ortodossia nell’impero cristiano: Massimo il Confessore e il Monotelismo; Claudio Moreschini  (Włochy), La persona umana e divina nella teologia di Massimo il Confessore; Elie Ayroulet (Francja), L’apport du finalisme maximien à la définition de la personne humaine; Jean Paul Lieggi (Włochy), Il qšlhma gnwmikÒn di Cristo nel pensiero di Massimo il Confessore; Edward Siecienski (USA), Christ’s Will and Free Will: Augustinianism, Monothelitism, and the Theology of Maximus the Confessor; Manuel Mira (Włochy), L’evolvere della comprensione del raporto logos-tropos nel pensiero di Massimo il Confessore: dall’Epistola 2 all’ „Opusculum theologicum et polemicum” 1; Marius Portaru (Włochy), St Maximus Confessor’s Phenomenology of Mind. Trzecią grupę tematyczną piątkowego przedpołudnia stanowiły referaty skupione wokół zagadnień Teologia, metodo e testi. Moderatorem sesji był prof. Sever Voicu, a przedstawiono następujące tematy: Giulia Piccaluga (Włochy), „Caelestia” per tutti. Moduli narra-tivi per una teologia di massa; Françoise Vinel (Austria), Naissance et développement d’un genre littéraire, les „centuries”, traités spirituels, traités de théologie?; Stani-sław Adamiak (Włochy), La narrazione storica come il mezzo della polemica teologi-ca da Vittore di Tunnuna e Liberato di Cartagine; Barbara Villani (Niemcy), Origene

647SPRAWOZDANIA

e Eusebio „incatenati”: l’esegesi del „Salterio” nella tradizione catenaria; Carmelo Crimi (Włochy), Gli excerpta di Gregorio Nazianzeno nella „Doctrina Patrum”; Je-an-Noël Guinot (Francja), Un florilège anti-monophysite d’écrits de Théodoret de Cyr sur l’Incarnation.

Popołudniową część piątkowych obrad wypełniły również trzy sesje tematyczne. Pierwszej – Cristologia / La riflessione teologica in Persia e Armenia – przewodni-czył prof. Alberto Camplani, a swe referaty przedstawili: Roberto Spataro (Włochy), Rustico diacono (VI secolo) e il metodo teologico impiegato nella „Disputatio con-tra Acephalos”. Teologia controversistica, uso della Scrittura, autorità dei Padri; Riccardo Pane (Włochy), Riflessi della polemica post-calcedonese in alcune omelie armene del V-VI secolo; Paola Marone (Włochy), La difesa dei Tre Capitoli portata avanti dagli ecclesiastici africani tra il 545 e il 565; Alessandro Orengo (Włochy), L’opera teologica di Eznik e la sua ricezione nella letteratura armena dal V all’VIII secolo; Peter Bruns (Niemcy), Narses von Nisibis († nach 506) – Poet, Philosoph und Theologe im Perserreich; Joseph Kalariparampil (Szwajcaria), Jacob of Serugh and his homilies on the Praise at Table (139-146). Tematowi Archeologia, storia, società poświęcone były wystąpienia, które – w drugiej popołudniowej grupie tematycznej –  pod  okiem  prof. Umberto Utro  przedstawili: Margherita Cecchelli  – Alessandra Milella (Włochy), Monasteri a Roma tra V e VIII secolo: implicazioni sociali, econo-miche e valenza culturale (Urbe e Suburbio); Giovanni Uggeri (Włochy), Da Antio-chia a Theoupolis: la trasformazione giustinianea di una metropoli; Stella Patitucci (Włochy), Dal tempio alla chiesa. Aspetti archeologici del Cristianesimo in Anatolia; Chiara O. Tommasi (Włochy), Nestoriani sulla via della Seta: la prima diffusione del Cristianesimo in Cina (635-781); Carlos Buenacasa Pérez (Hiszpania), Quodvultdeo de Cartago, Fulgencio de Ruspe y Víctor de Vita, testimonios de la reacción contra la teología política eusebiana en el África vándala. Trzecia grupa tematyczna piąt-kowego  popołudnia  stanowiła  kontynuację  przedpołudniowych  referatów na  temat Teologia, metodo e testi. W sesji popołudniowej dyskusję moderował prof. Giuseppe Caruso OSA, a głos zabrali: Domenico Ciarlo (Włochy), Ricezione ed elaborazione di elementi teologici nella predicazione tra il V e il VI secolo: i sermoni dello Pseudo Crisostomo latino della collezione Morin; Maria Conterno (Włochy), Il florilegio si-riaco nel ms. BL Add. 14535: sviluppi germogliati dalla crisi monotelita; Emanuela Colombi (Włochy), Le prime fasi della trasmissione testuale delle opere teologiche latine tra V e VIII secolo; Fabio Troncarelli (Włochy), Il prologo del „de fide” di Bo-ezio. Ricostruzione sulla base di un codice vaticano.

Przedpołudnie ostatniego dnia obrad – sobota, 11 maja 2013 – wypełniły  refe-raty w dwóch grupach tematycznych: Escatologia i Liturgia Mariologia Agiografia. W pierwszej z nich pod okiem prof. Francesci Cocchini swoje przedłożenia zaprezen-towali: Ilaria Ramelli (Włochy), Isacco di Ninive teologo della carità divina e fon-te sulla perduta escatologia antiochena; Tommaso Stancati  (Włochy), La teologia nel sec. VII: Giuliano di Toledo e la nascita dell’Escatologia dottrinale e sistematica cristiana; Andrea Cavallini  (Włochy), L’escatologia cosmica nella teologia latina dei secoli V-VIII;  Jorge Cuesta Fernández  (Hiszpania), Un ejemplo de escatología condenada: San Agustín y las referencias a la creencia de Nerón como precursor del Anticristo y su persistencia en el Beato de Liébana. W drugiej zaś – którą moderował prof. Vittorino Grossi OSA – swoje wystąpienia przedstawili: Manlio Sodi (Włochy), Il contributo degli antichi sacramentari alla codificazione della teologia liturgica;

SPRAWOZDANIA648

Mario Iadanza (Włochy), La fede dell’Assunzione di Maria al cielo nella „Vita Wi-llibaldi episcopi Eichtetensis” (sec. VIII); Rafał Toczko  (Toruń), Pelagianism and Augustinianism in „Vita s. Germani” and „Vita s. Genovefae”; Josef Rist (Niemcy), Hagiographie im Dienst der antichalkedonischen Theologie: Johannes Rufus, die Plerophoriae und die „Vita Petri Hiberii”; Roberto Della Rocca (Włochy), Il “fare” teologico nell’epica episcopale di Venanzio Fortunato.

Ostatnimi akordami XLI Spotkania Badaczy Starożytności Chrześcijańskiej była sesja plenarna pod przewodnictwem prof. Antonio Vincenzo Nazzaro, w czasie któ-rej  wysłuchano  dwóch  wykładów  zamykających  obrady.  Pierwszy  wyglosił  Carlo dell’Osso (Włochy) na temat Monoenergismo e Monotelismo: rappresentanti, opere e teologia, a drugi zatytułowany Teologia e filosofia in dialogo tra i secoli V e VIII został przedstawiony przez Giulio d’Onofrio z Salerno. Tradycyjnie także na zakoń-czenie ogłoszono tematykę kolejnego, już XLII Incontro, w roku 2014, który będzie brzmiał: Povertà e ricchezza nel Cristianesimo Antico (I-V sec.).

Incontro jest spotkaniem badaczy z całego niemal świata, choć głównie uczest-niczą w nim naukowcy z Europy, a przede wszystkim absolwenci „Augustinianum” i związani z tym ośrodkiem badacze. Ważne i napawające radością jest to, że z roku na rok przybywa coraz więcej polskich badaczy antyku chrześcijańskiego, którzy pre-zentują swoje osiągnięcia, ale również tych, którzy uczestniczą biernie w sympozjum.

ks. Marcin Wysocki – Lublin, KUL

2. PRAEMIANDO INCITAT. KS. PROF. STANISŁAW LONGOSZKAWALEREM ORDERU ŚW. STANISŁAWA

(Wilno, 8 VI 2013)

Dnia 8 czerwca 2013 r. o godz. 19.00 w Wilnie w kościele OO. Franciszkanów pw. Wniebowzięcia NMP odbyła się uroczysta inwestytura Orderu Świętego Stanisła-wa. Odznaczeni zostali o. Marek Dettlaff OFM, rektor tamtejszego kościoła, oraz ks. prof. Stanisław Longosz, wieloletni pracownik KUL, założyciel i zarazem redaktor naczelny periodyku „Vox Patrum” w latach 1981-2012.

Order Świętego Stanisława jest jednym z najstarszych polskich odznaczeń. O jego historii pisali: S. Łoza (Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława 1765-1813, War-szawa 1925), Z. Puchalski  (Dzieje polskich znaków zaszczytnych, Warszawa 2000, 33-44), R.T. Komorowski (Kawalerowie i damy Orderu Świętego Stanisława, Poznań 2004), Z. Dunin-Wilczyński (Order Św. Stanisława, Warszawa 2006) i N. Wójtowicz (Praemiando Incitat. Order Świętego Stanisława, Warszawa 2007).

Ustanowiony został 7 maja 1765 r. przez króla Stanisława Augusta Poniatowskie-go, który w Statucie Orderowym pisał: „Order Kawalerów Świętego Stanisława Bis-kupa i Męczennika, naszego na chrzcie i całego Kościoła osobliwego patrona i obroń-cy, tak na wiekopomny wdzięczności dowód, za tak znakomite łaski i wstawienia się Jego za nami do Boga, jako i na większe dla Królestwa i poddanych naszych zjedna-nie pomocy od Niego postanowić umyśliliśmy. Mocą niniejszego opisu postanawia-my i ustawami niżej wyrażonymi, które się najściślej zachować powinny, określony i utwierdzony order mieć chcemy” (cyt. za: Komorowski, Kawalerowie i damy Or-deru Świętego Stanisława, s. 22-23). W zamyśle króla, a zarazem Wielkiego Mistrza 

649SPRAWOZDANIA

Kapituły Orderu, miał stanowić nagrodę za zasługi społeczne dla Rzeczypospolitej i zarazem zachętę do dalszych działań na rzecz dobra wspólnego obojga narodów, co wyraża dewiza: praemiando incitat (nagradzając, zachęca). R.T. Komorowski zauwa-ża, iż: „wśród odznaczonych znajdowali się nie tylko politycy z kręgu monarchy, ale również wybitni naukowcy, którzy swym twórczym dorobkiem tworzyli fundamenty nauki polskiej” (tamże, s. 27). Potwierdzają to rejestry kawalerów. W spisie sporzą-dzonym przez S. Łozę znajdujemy nazwiska wybitnych animatorów życia polityczne-go i społecznego, duchownych, wojskowych, pisarzy i poetów, wśród nich m.in. księ-cia Adama Kazimierza Czartoryskiego (1765), biskupa Ignacego Krasickiego (1767), sygnatariuszy Konstytucji 3 Maja: Stanisława Małachowskiego (1770) i Kazimierza Nestora Sapiehy (1774), biskupa Adama Naruszewicza SJ (1776), generała Janusza Stanisława Ilińskiego (1789), Józefa Wybickiego (1793) – autora pieśni „Jeszcze Pol-ska nie umarła”.

Początkowo order nadawany był 8 maja w święto Biskupa Męczennika w koś-ciele pw. Św. Krzyża w Warszawie. Później daty tej już nie przestrzegano tak ściśle, a inwestyturę zaczęto przeprowadzać na Zamku Królewskim. W ciągu pierwszych 30 lat odznaczenie przyznano 1744 osobom (zob. Łoza, Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława, s. 17-61). Po utracie niepodległości order podzielił tragiczne losy ojczy-zny i narodu. Funkcjonował bowiem w Księstwie Warszawskim (1807-1813; w tym czasie przyznano jedynie 18 orderów, a jednym z odznaczonych został w 1807 r. Ju-lian Ursyn Niemcewicz), następnie w Królestwie Polskim (1815-1830; umieszczono go zaraz po Orderze Świętej Anny), zaś po upadku powstania listopadowego włączo-no go do systemu odznaczeń rosyjskich (1831-1917), jednocześnie – by upokorzyć Polaków – pomniejszono jego rangę. Wielkimi Mistrzami Orderu byli kolejni wład-cy: Fryderyk August, książę warszawski, Aleksander I i Mikołaj I – królowie polscy i carowie rosyjscy, Aleksander II, Aleksander III i Mikołaj II – carowie rosyjscy. Po uzyskaniu w 1918  r. przez Polskę niepodległości gen.  Józef Haller na posiedzeniu Kapituły Orderu Virtuti Militari przekonywał, aby Sejm restytuował ordery: Orła Bia-łego i Świętego Stanisława; wznowiono jedynie pierwszy. Order Świętego Stanisława odrodził się dopiero po kilkudziesięciu latach na mocy dekretu wydanego 9 września 1978  r.  przez prezydenta RP na uchodźstwie  Juliusza Nowiny Sokolnickiego,  któ-ry został zarazem Wielkim Mistrzem Orderu. Obecnie odznaczenie – przyznawane przez Wielką Kapitułę Orderu – ma charakter prywatny o zasięgu międzynarodowym (na świecie istnieją 32 komandorie, w tym 6 w Polsce).

Wybór miasta  i kościoła na miejsce  inwestytury nie był przypadkowy. Kościół OO. Franciszkanów w Wilnie od pewnego już czasu jednoczy obydwa narody, a to za sprawą św. Jadwigi królowej, której relikwie zostały uroczyście wniesione do świą-tyni wileńskiej w październiku 2012 roku. Przy jej ołtarzu zgodnie modlą się teraz przedstawiciele różnych nacji, mieszkający w kraju nad Niemnem: Litwini, Polacy, Rosjanie. Odznaczenie  nowych  kawalerów odbyło  się w dniu  pierwszego  odpustu ku  czci  św.  Jadwigi.  Inwestytura nastąpiła po Mszy  św. odpustowej,  a  przeprowa-dził ją – z upoważnienia Wielkiego Mistrza Orderu dr. Marcina Króla – ks. dr hab. Stanisław Koczwara GCStS. Odczytując pismo rekomendujące ks. prof. Stanisława Longosza do odznaczenia, powiedział: „zaliczenie jego Osoby w poczet Kawalerów Orderu Świętego Stanisława będzie z jednej strony jakimś uhonorowaniem samego Kandydata, ale też doda ważności i znaczenia sławie samego orderu”. Nowi kawale-rowie otrzymali ordery i dyplomy, nabyli też prawo do noszenia czerwonego płaszcza 

SPRAWOZDANIA650

z  herbem  umieszczonym  po  lewej  stronie.  Po  dekoracji w  imieniu  swoim  oraz  o. Dettlaffa przemówił ks. prof. Longosz, który – dziękując Kapitule oraz wszystkim obecnym – podkreślił, iż to, że inwestytura mogła się odbyć w Wilnie przed ołtarzem św. Jadwigi „w Kaplicy Jagiellońskiej” nabiera dodatkowego wymiaru i zobowiązuje w sposób szczególny.

Wśród  licznie zgromadzonych gości byli m.in. minister prowincjalny o. dr Jan Maciejowski z Gdańska oraz ambasador Węgier na Litwie Zoltán Pecze.

Anna Z. Zmorzanka – Lublin, KUL

Il. Uroczysta inwestytura w kościele OO. Franciszkanówpw. Wniebowzięcia NMP w Wilnie, fot. A.Z. Zmorzanka

651SPRAWOZDANIA

3. STUDIA PATRYSTYCZNE W XXI WIEKU:MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA PATRYSTYCZNA

DLA UCZCZENIA 50-LECIA ISTNIENIA AIEP/IAPS(Jerozolima, 25-27 VI 2013)

Wyjątkowe miejsce i wyjątkowa okazja zgromadziły badaczy antyku chrześcijań-skiego w dniach 25-27 czerwca 2013 roku. Miejscem tym była Jerozolima – kolebka chrześcijaństwa, święte miasto trzech wielkich religii, wyjątkowe miejsce dla badaczy starożytności chrześcijańskiej. Ale również okazja była nie byle jaka – pięćdziesięcio-lecie założenia Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań Patrystycznych (Inter-national Association of Patristic Studies / L’Association Internationale d’Études Patristiques). Idea powołania takiego stowarzyszenia powstała podczas czwartej Mię-dzynarodowej Konferencji Patrystycznej w Oksfordzie, latem 1963 roku. Jednak w spo-sób oficjalny zostało ono powołane do życia dwa lata później. W dniu 26 czerwca 1965 r., podczas sympozjum, które miało miejsce w Paryżu, z inicjatywy profesora Michele Pellegrino z Uniwersytetu Turyńskiego oraz kilku innych uczestników wcześniejszego spotkania w Oksfordzie, w sposób oficjalny utworzono Stowarzyszenie, przyjęto zarys statutu oraz wybrano pierwszy zarząd, w skład którego weszli: prof. Henri-Irénée Mar-rou (Paryż) jako prezydent AIEP; prof. Kurt Aland (Monachium) i prof. Frank Leslie Cross (Oksford) jako wiceprezydenci; prof. Jacques Fontaine (Paryż) – sekretarz oraz jako skarbnik prof. Pieter Gijsbertus Van der Nat (Leiden). Po dwóch latach przygo-towań, podczas piątej Międzynarodowej Konferencji Patrystycznej w Oksfordzie, 20 września 1967 r., zgromadzenie generalne AIEP zatwierdziło na czteroletnią kadencję Radę Stowarzyszenia oraz Komitet Wykonawczy w powyższym składzie, oprócz prof. Crossa,  którego ze względów osobistych  zastąpił  prof. Henry Chadwick  (Oksford). W kolejnych latach funkcję prezydenta AIEP pełnili: Henry Chadwick (1971-1975); Willem C. Van Unnik (1975-1978; † 1978); Franco Bolgiani (1978-1979 zastępczo); Franco Bolgiani  (1979-1983); Adolf Martin Ritter  (1983-1991) Robert Austin Mar-kus (1991-1995); Yves-Marie Duval (1995-1999); Angelo Di Berardino (1999-2003); Pauline Allen (2003-2007); Carol Harrison (2007-2011) i (Theodore de Bruyn (2011-). I właśnie historii AIEP poświęcona była konferencja w Jerozolimie, której organizato-rami były AIEP oraz The Center for the Study of Christianity na Uniwersytecie Hebraj-skim w Jerozolimie. Obrady, jak zostanie to przedstawione niżej, nie koncentrowały się tylko na historii AIEP, ale również ogniskowały się wokół badań patrystycznych, sposobów i metod uprawiania patrologii,  stanu obecnego  i przyszłości badań patry-stycznych. Wszystkie obrady toczyły się to w nowoczesnym campusie Uniwersytetu Hebrajskiego na Mount Scopus z widokiem na starą Jerozolimę.

Konferencja  rozpoczęła  się  rankiem 25  czerwca wystąpieniami Theodore’a  de Bruyn,  aktualnego  prezesa AIEP,  oraz Brourii Bitton-Ashkelony,  dyrektora Center for Study of Christianity,  które wprowadziły w  tematykę obrad. Następnie wykład otwierający sympozjum wygłosił Martin Ritter (Ruprecht-Karls University, Heidel-berg, Niemcy), który przedstawił początki AIEP (The Origins of AIEP). Dalsze refe-raty pierwszego dnia obrad skoncentrowały się na ogólnym przedstawieniu teraźniej-szości badań patrystycznych. W sesji przedpołudniowej, która toczyła się pod prze-wodnictwem Theodore’a de Bruyn, Martin Wallraff, (Universität Basel, Szwajcaria) przedstawił stan patrologii w Europie, Dennis Trout, (University of Missouri, USA) 

SPRAWOZDANIA652

w Ameryce Północnej, a Francisco Garcìa Bazan (National Council for Scientific and Technical Investigations, Argentyna) w Ameryce Południowej. Referaty ukazały stan faktyczny badań, najważniejsze osiągnięcia, serie wydawnicze i tłumaczeniowe oraz charakterystyczne prądy naukowe, które panują w poszczególnych regionach. W dys-kusji po referatach szczególnie ciekawy był głos prof. Lorenzo Perrone, który zwrócił uwagę, że Europa jako jedyny region świata, nie posiada własnego stowarzyszenia patrystycznego. Badacze z krajów europejskich przynależą do AIEP, do stowarzyszeń amerykańskich, kanadyjskich czy nawet azjatyckich, a nie posiadają własnego ogól-noeuropejskiego stowarzyszenia, które mogłoby wpływać na politykę nauczania pa-trologii w krajach europejskich biorąc pod uwagę europejską specyfikę. Prof. Perrone postulował  zatem powołanie  takiego  stowarzyszenia,  choćby w  ramach AIEP  jako grupa gromadząca poszczególne sekcje narodowe. Głos ten spotkał się z żywą reakcją europejskich uczestników spotkania. W części popołudniowej, pod przewodnictwem Oscara Velásqueza, wiceprezydenta AIEP, przedstawiony został najpierw wykład An-gelo di Berardino (Institutum Patristicum Augustinianum, Rzym) ukazujący rozwój AIEP, przyszłość  tej organizacji oraz studiów patrystycznych (The Development of AIEP), a następnie kontynuowane były prezentacje poszczególnych regionów: Azja została omówiona przez Satoshi Toda  (Hitotsubashi University,  Japonia), Australia przez Bronwen Neil (Australian Catholic University) a Afryka przez Michela Libam-bu z Université Catholique du Congo. Sesja wieczorna pod przewodnictwem Carol Harrison, wiceprezydenta AIEP, rozpoczęła się od przemówienia rektora Uniwersy-tetu Hebrajskiego Ashera Cohena, a zakończyła referatem Susan Ashbrook Harvey (Uniwersytet Browna, Providence, USA) pod tytułem Patristic Worlds.

Kolejne dwa dni obrad konferencji poświęcone były sześciu głównym tematom, które  podzielone  zostały  na  osiemnaście  sesji. Każdy  z  tematów głównych  rozpo-czynał  się wykładem plenarnym, a następnie odbywały  się krótkie prezentacje po-szczególnych referatów. Pierwszy z trzech głównych tematów omawianych w środę, 26 czerwca, brzmiał: Patrystyka i współdziałanie kultur żydowskiej, chrześcijańskiej i muzułmańskiej. Jakie znaczenie ma patrystyka we wspólnotach złożonych z żydów, chrześcijan i muzułmanów? (Patristics and the Confluence of Jewish, Christian and Muslim Cultures. What does patristics mean for scholars and communities with a combination of Jewish, Christian and Muslim identities). Całodzienne obrady, pod przewodnictwem  Lorenzo  Perrone, Marianne  Sághy,  Pauli  Fredriksen,  rozpoczęły się od wykładu Aryeha Kofsky’ego (Haifa University, Izrael) zatytułowanego Study-ing Patristics as an Outsider: Does it Make a Difference? Następnie zaprezentow-ano krótkie prezentacje: Menahem Kister (Hebrew University of Jerusalem, Izrael), Aphrahat Concerning Christ’s divinity and Sonship: Jewish Opponents and Christian Sources; Reuven Kiperwasser  i Serge Ruzer  (Hebrew University of  Jerusalem,  Iz-rael), Syriac Christians and Babylonian Jewry: Narratives and Identity-Shaping in a Multi-Religious Setting; Ophir Müntz-Manor  (Open University of  Israel,  Izrael), The Ritualization of Narration in Jewish and Christian Liturgical Poetry; Yonatan Moss (Yale University, USA), The Rise and Function of the Holy Text in Late An-tiquity: The Case of Severus of Antioch; Emmanuel Fiano (Duke University, USA), Jewish Christianity and European Civilization: An Intellectual History;  Charlotte Touati (Neuchâtel University, Szwajcaria), Ethiopia, Israel and Falasha; Želiko Paša (Pontificium Institutum Orientale, Włochy), The Concept of God`s Oneness and His Atributes as the Start Point of dialogue with Jews and Muslims in the Book of the

653SPRAWOZDANIA

Pearls of Utilities on the Principles of the Religion and the dogmas of Abdisho bar Brikha (d. 1318), Metropolitan of Nisibis; Timothy Pettipiece, University of Ottawa, Kanada), Manichaeism at the Crossroads of Jewish, Christian, and Muslim Tradi-tions;  Johannes van Oort  (Radboud University Nijmegen  / University of Pretoria), Augustine on God and Memory: A Gnostic-Manichaen Analysis of Confessions X.

Drugim  tematem  głównym  tego  dnia  było  zagadnienie:  Patrystyka pomiędzy wschodnimi i zachodnimi tradycjami chrześcijańskimi. Jakie znaczenie ma patrystyka w obliczu różnej recepcji tekstów patrystycznych przez Wschodnie i Zachodnie Tra-dycje chrześcijańskie? (Patristics Between Eastern and Western Christian Traditions. What does patristics mean in the face of diverse receptions of patristic texts within and between Eastern and Western Christian traditions?), a sesjom przewodniczyli: Susan Ashbrook Harvey oraz Marco Rizzi. Wykład wprowadzający zatytułowany Pa-tristics beyond ‘East’ and ‘West’ wygłosił Columba Andrew Stewart OSB z St. John’s University, USA. Następnie przedstawiono sześć krótkich prezentacji: Lucian Dîncă (St. Peter and Andrew Center, Rumunia), Exemple de réception d’un texte d’Atha-nase d’Alexandrie dans la querelle théologique entre l’Orient et l’Occident sur le ‘Filioque’; Barbara Crostini (Stockholms Universitet, Szwecja), Hesychius of Jeru-salem: An Exegete for East and West; Rodrigo G. Àlvarez Gutiérrez, (Pontificia Uni-versidad Católica de Chile, Chile), La réception de la théologie trinitaire du ‘Contre Eunomio’ de Grégoire de Nysse chez Ghislain Lafont; Marcin Wysocki  (Katolicki Uniwersytet Lubelski  Jana Pawła  II, Polska), Between Western and Eastern Tradi-tions. Polish Patristic Studies and Theology after World War II; Octavian Gordon (University  of  Bucharest,  Rumunia), Translating Patristic Greek Literature in the Post-Communist Romanian Cultural and Ecclesiastical Society; Tina Dolidze (Tbilisi State University, Gruzja), Patristics – As Reflected in Georgian Mental Reality.

Trzeci blok tematyczny – Patrystyka i teologia. Co dziś teologia może dać pa-trystyce, a co patrystyka teologii? (Patristics and Theology. What can theology con-tribute to patristics and what can patristics contribute to theology today?), który był przedmiotem obrad przez dwa kolejne dni – został wprowadzony wykładem Christo-pha Markschiesa (Humboldt Universität, Niemcy) zatytułowanym Patristics and The-ology: From Concordance and Conflict to Competition and Collaboration? Następnie przedstawiono 17 prezentacji: Martin George, (Universität Bern, Szwajcaria), Con-cepts of Theology in the Early and Byzantine Church; Pablo Argàrate,  (Institut  für Ökumenische Theologie, Ostkirchliche Orthodoxie und Patrologie, Austria), Patristic Pneumatology in the Twenty-First Century; Pak-Wah Lai (Biblical Graduate School of Theology, Singapur), Medical Analogies as soteriological Motifs in Late-Fourth-Century Patristic Writings; Daniel Buda (Lucian Blaga University of Sibiu, Rumu-nia), Some Aspects Regarding the Importance of Patristics for Ecumenical Theology Today; Young Richard Kim (Calvin College, USA), Patristics and Protestants: A view from Contemporary north American Christianity; Julia Konstantinovsky (University of Oxford, Wielka Brytania), Patristics, Multiculturalism and the Building of the Self: Towards a Constructive Christian Social Ethics; Patricia Andrea Ciner (Universidad Nacional de Cuyo – Universidad Católica de Cuyo, Argentyna), The Exegesis of the Gospel of john in Heracleon and Origen: New Lines of Research on a Controversial Issue; Lenka Karfikova (Charles University, Czechy), The fifth Theological Oration of Gregory Nazianzen and the Historical controversy of Revelation; Scott Ables (Uni-versity of Oxford, Wielka Brytania), Tradition in John of Damascus: A Creative and

SPRAWOZDANIA654

Adaptive Orthodoxy; Eirini Artemi (Archdiocese of Athens and all Greece, Grecja), Orthodox Christianity and Modernity; Charles Stang (Harvard Divinity School, Wiel-ka Brytania), Patristics and Philosophy: Strategies of Retrieval in Jean-Luc Marion and Giorgio Agamben; Roberto Spatano (Università Pontificia Salesiana, Włochy), Benedict XVI and his Catecheses on the Church Fathers: Suggestions on the Theo-logians; Eimhin Walsh (Trinity College, Irlandia), Formation from the Fathers: The Place of Patristics in Theological Education Clergy; Adrian Marinescu  (Ludwig-Maximilians-Universität, Niemcy), Theology, Orthodoxy, Orthopraxy: Reflections on the Church Fathers’ Topicality; Zurab Jashi (Universität Leipzig, Niemcy), The Edu-cation of Hope through the Trinitarian Theology of the Nicene Church Fathers; Ysa-bel de Andia (Centre National de la Recherche Scientifique, Francja), Les références d’Irénée de Lyon au Concile de Vatican II: un exemple de l’autorité des Pères de l’Église;  Fiona Kao  (University  of Cambridge, Wielka Brytania), Female Martyrs in Early Modern Martyrologies and their Patristic Heritage. Obradom w tej sekcji przewodniczyli: David Satran, Michel Libambu, Satoshi Toda, Averil Cameron, Tina Dolidze oraz Octavian Gordon.

Kolejne trzy bloki tematyczne realizowane były ostatniego dnia obrad, w czwartek 27 czerwca 2013 roku. Temat czwartej grupy brzmiał: Patrystyka, literatura i dzieje książki. Jakie znaczenie dla patrystyki mają współczesne studia nad dziejami literatury i kulturą literacką? (Patristics, Literature, and Histories of the Book. What is the mean-ing for patristics of current thinking and research in literary history and book culture?). Obrady w tej grupie rozpoczęły się od wykładu plenarnego Marca Vessey’a (Universi-ty of British Columbia, USA) zatytułowanego “Scribes for the Kingdom of God”: The Fathers of the Church in Writing, Literature and Book Culture (1963-2013), a następnie istniała możliwość wysłuchania pięciu prezentacji: Domminique Côté (University of Ottawa, Kanada), Les Pseudo-Clémentines ou le choix du roman grec; Benoît Gain (Francja), De quelques exemples d’intertextualité dans les littératures chrétiennes de l’Antiquité; Hillel Newman (University of Haifa, Izrael), Jewish Books in Light of Pa-tristic Literature; Zeev Elitzur (Ben Gurion University, Izrael), Parallel Developments of the Jewish and Christian Holy Book in Late Antiquity; Cordula Bandt (Berlin-Bran-denburgische Akademie der Wissenschaften, Niemcy), On Formal Aspects of Psalm Catenae Manuscripts. Sesję tę prowadzili Michael Heyd i Michael Satlow.

Tematyką piątej grupy problemowej była Patrystyka i sztuka. W jaki sposób studia nad estetyką i sztuką wczesnochrześcijańską przyczyniają się do studiów patrystycz-nych? (Patristics and Art. How can the study of aesthetics and Early Christian art forms contribute to the study of patristics?) Podobnie jak inne grupy tematyczne, tak i ta rozpoczęła się od wykładu plenarnego, który wygłosiła Robin Jensen z Vanderbilt University, USA na temat: New and Renewed Approaches to Material and Visual Evi-dence for Early Christian Studies: The Integration of Texts and Artifacts, a następnie zostały  przedstawione  cztery  referaty:  Elisabeth  Williams  (New  York  University, USA), Silver and Gold: Uses, Appreciations, and Economies of Precious Metals in the Early Byzantine Eastern Mediteranean; Anne Karaham (Swedish Research Institute in Istanbul, Turcja), Patristics and the Byzantine Motifs of Christ Pantokrator versus the Theotokos with the Christ Child; Margaret M. Mitchell (University of Chicago, USA), Scripture as a Christian Public Monument in the Late Fourth Century;  Marianne Sàghy (Central European University, Węgry), Poetry as Propaganda: Martyr Theo-logy, Nicene Orthodoxy and Classical Tradition in the “Epigrammata Damasiana”.

655SPRAWOZDANIA

Patrystyka i archeologia. Jakie znaczenie ma dla patrystyki głębsze rozumienie kultury starożytnej wypływające z badań archeologicznych? (Patristics and Archaeol-ogy. What is the meaning for patristics of a broader understanding of ancient culture and Christianity arising from archaeological investigations?)  –  tak  brzmiał  temat szóstej grupy tematycznej, w której wykład wprowadzający wygłosił Yoram Tsafrir (Hebrew University of Jerusalem, Izrael) na temat: “Aelia Capitolina” and the Holy City: The Roles of Patristic Literature and Archaeological Research in the Study of Late Antique Jerusalem. Korpusem obrad tej sekcji było siedem referatów: Bernard Mulholland (Queen`s University,  Irlandia Północna), Identification of Early Byzan-tine Constantinopolitan, Syrian and Roman Church Plans in the Levant and some Possible Consequesnces; Oded Irshai (Hebrew University of Jerusalem, Izrael), Euse-bius’ “Martyrs of Palestine”: Blood, Politics and Holy Cartography; Chrysi Kotsifou (Van Leer Jerusalem Institute, Izrael), “Fragmented” Landscapes and ‘Fragmented’ Accounts: Pilgrimage Sites and Accounts; Sophia Germanidou (Kalamata, Grecja), Attitudes of Christian Patristics towards Technology in the Aphere of Byzantium: Myths and Evidence; Erini Zisimou  (University of Birmingham, Wielka Brytania), The Economy and Material Culture of the Early Christian Greek Church; Mats Peh-rson (University of Gothenburg, Szwecja), The Location(s) of Jabesh-Gilead: A Re-evaluation of the Textual Sources in Light of Recent Archaeological Excavations; Erini Panou (University of Birmingham, Wielka Brytania), The Church of Mary in the Probatic Pool and the “haghiasmata” of Constantinople.

Czwartkowe popołudnie było czasem zakończenia i podsumowania obrad. Wykład zamykający patrystyczną konferencję dla uczczenia 50-lecia AIEP/IAPS wygłosił Je-an-Noël Guinot (Sources Chrétiennes, Paryż), Éditer, traduire et commenter les écrits des Pères. Constats, évolutions, perspectives. Retour sur 70 ans d’activité dédiée par « Sources Chrétiennes » à l’édition des textes patristiques, któremu towarzyszył prezy-dent AIEP Theodore de Bruyn, który dokonał podsumowania i zamknięcia konferencji.

W  ten  sposób  dobiegły  końca  obchody  50-lecia  istnienia AIEP/IAPS,  których głównym akordem była omówiona powyżej konferencja patrystyczna, na której zapre-zentowali się patrolodzy i badacze antyku chrześcijańskiego z całego niemal świata. Po raz kolejny przychodzi jednak skonstatować ze smutkiem o nikłym udziale polskich patrologów w życiu międzynarodowym badaczy wczesnego chrześcijaństwa. Piszący te słowa był jedynym czynnym polskim uczestnikiem konferencji, wspieranym przez ks. prof. Józefa Grzywaczewskiego,  rektora Seminarium Polskiego w Paryżu, który uczestniczył w konferencji jako wolny słuchacz. Dzieje się tak pomimo zauważone-go i docenionego w trakcie konferencji znacznego wzrostu liczby polskich członków AIEP/IAPS. Z ogromną ciekawością, a nawet podziwem – szczególnie ze strony prof. Theodore de Bruyna – spotkały się osiągnięcia tłumaczeniowe, naukowe i dydaktycz-ne polskich patrologów,  z  jednoczesnym niemal  zawodem,  że  tak wiele  ciekawych publikacji  i osiągnięć nie  jest publikowanych w językach kongresowych. Konferen-cja była ciekawym i ważnym głosem w dyskusji nad kondycją badań patrystycznych w pięćdziesiąt lat od założenia AIEP. Wiele miejsca poświęcono także nauczaniu pa-trologii. Oczywiście jak zwykle najciekawsze i najbardziej owocne dyskusje toczyły się w kuluarach, podczas posiłków i podczas uroczystego bankietu, w trakcie którego – degustując żydowskie potrawy i izraelskie wina – uczestnicy konferencji mogli sycić się widokiem Starej Jerozolimy, co dodawało szczególnego wymiaru tym dyskusjom – wszak czy nie na tym polega praca patrologa: żyjąc w teraźniejszości, zachwycać się 

SPRAWOZDANIA656

chrześcijańską starożytnością? Okazją do tego będzie również przygotowywany tom zawierający wygłoszone podczas konferencji referaty.

ks. Marcin Wysocki – Lublin, KUL

4. COLLOQUIUM ORIGENIANUM UNDECIMUM(Aarhus, Dania, 26-31 VIII 2013)

Tradycyjnie co cztery  lata  spotykają  się badacze osoby  i dzieła Orygensa,  aby dzielić się swoimi osiągnięciami i wynikami badań. Tym razem znawców Adaman-tiosa gościł w dniach 26-31 sierpnia 2013 r. Uniwersytet w Aarhus, w Danii, a  te-matem XI Kolokwium Orygenesowskiego  było Orygenes i orygenizm w dziejach zachodniej myśli filozoficznej i teologicznej. Zgodnie z zapowiedziami organizato-rów spotkania – pod kierunkiem Andersa-Christiana Jacobsena – celem konferencji było jak najszersze zaprezentowanie postaci Orygenesa i jego wpływu na zachodnią myśl filozoficzną i teologiczną, ukazanie recepcji Orygensa i orygenizmu w filozofii i teologii od najwcześniejszych jej przejawów w III i IV w., przez średniowiecze, do najnowszych  interpretacji w wieku XX w świecie zachodnim; przedstawienie prac filologicznych nad tekstami Scholarchy z Aleksandrii oraz przykłady użycia lub od-rzucenia orygenesowskich zasad egzegetycznych w zachodniej egzegezie. Program pięciodniowej konferencji opierał się na pięciu zasadniczych tematach: teoretyczne odniesienia do Orygenesa w zachodnich tradycjach; recepcja myśli Orygensa w za-chodnich tradycjach teologicznych i filozoficznych; recepcja myśli Orygenesa w za-chodnich  przeżyciach  religijnych/mistycyzm;  recepcja  dzieł  Orygenesa we współ-czesnych wydaniach i tłumaczeniach; wkład, jaki Orygenes i studia orygenesowskie mogą wnieść w zachodnie tradycje w XXI wieku.

Konferencja rozpoczęła się w poniedziałkowe popołudnie, 26 sierpnia, w nowo-czesnej siedzibie Uniwersytetu w Aarhus. Wprowadzenia w tematykę obrad dokonał główny  organizator  konferencji Anders-Christian  Jacobsen,  który wielokrotnie  na-wiązywał  do Origeniana decima,  które  odbyły  się w  roku 2009 w Krakowie. Na-stępnie wykład otwierający zatytułowany La réception d’Origène à la Renaissance: pour une typologie wygłosił prof. Bernard Pouderon. Ten krótki dzień konferencyjny zakończył się koncertem organowym w miejscowej katedrze oraz uroczystą kolacją w miejscowym browarze.

Drugi dzień obrad – wtorek, 27 sierpnia – był  już bardziej wypełniony nauko-wymi dyskusjami. Rozpoczęły się one porannym wykładem plenarnym zaprezento-wanym przez prof. Ilarię Ramelli, którego temat brzmiał The reception of Origen’s thoughts in Western theological and philosophical traditions. Następnie rozpoczęły się dwie równoległe sesje naukowe w czasie, których można było wysłuchać dłuż-szych, bo godzinnych wykładów. Przedstawili je: Mark Elliot, Tracing the Romans commentary of Origen in Abelard’s: appearance and reality; Karla Pollmann, The Broken Perfume-Flask: Origen’s Legacy in Two Case-Studies; Theo Kobusch, Die Univozität des Moralischen. Die Wirkung des Origenes in Deismus und Aufklärung; Georgios Skaltsas, La question de l’extase mystique chez Origène et Grégoire de Nys-se; Anders-Christian Jacobsen, The reception of Origen’s ideas about universal salva-tion in Danish theology and literature in the 19th century. Poszczególne sesje prowa-dzili: Hugo Lundhaug, Andrea Villani, Sebastian Weigert, Marie Odile Boulnois i Uta 

657SPRAWOZDANIA

Heil. Po przerwie na  lunch,  również  równolegle, odbywały  się warsztaty naukowe oraz  sesje prezentujące krótkie  referaty. W czasie pierwszego warsztatu, pod prze-wodnictwem Carmen Cvetkovic, Volker Henning Drecoll i Uta Heil przedstawili za-gadnienie Origen and Augustine; w drugim zaś wokół tematyki związanej z tekstami z Nag Hammadi, pod okiem Blossom Stefaniw, zaprezentowali się: Hugo Lundhaug, Origenist Monks and the Nag Hammadi Codices; Lance Jenott, Evagrius Ponticus and the Books from Nag Hammadi: Sources of the Anthropomorphic Controversy in Fifth-Century Egypt; René Falkenberg, Comforting Rheginos – Origenism in Treati-se on the Resurrection (NHC I,4). W tym samym czasie oraz po przerwie kawowej swoje referaty pod okiem Petera W. Martensa, Patricii Ciner, Nicka Marshalla, Eirini Artemi, Tobiasa Georgesa,  Franza Xavera, Marii Munkholt  i Marka  Eliota,  swoje wystąpienia przedłożyli: Vlad Niculescu, Taking the Bible at Its Word(s); Vít Husek, Origen, Paul Ricoeur and the Absence of Literal Meaning; Maria Munkholt, Origen, Gregory of Nyssa and the fatherhood of „Our Father”; Anna Usacheva, Mystical identity of an exegete i.d. a perfect Christian; Patricia Ciner, Origen and the exegesis of the different manuscripts of the Gospel of John: Contemporary Discussions; Dome-nico Pazzini, Samaritana (Gv. 4): Origene/Bultmann; Illaria Vigorelli, Schesis in Ori-gen: Continuity and Discontinuity between Neoplatonism and Trinitarian Theology; Petr Mikhaylov, Mystery of History in Origen; Paul Hartog, To Flee or Not to Flee: The Use of Matthew 10:23 Before and After Origen; Thomas E. Hunt, Speechlessness in Jerome’s translation of Origen’s Homilies on Luke; Andrea Villani, Leo Allatius: editor, translator and commentator of Origen’s Homily on the Witch of Endor; Paul B. Decock, The Reception of Origen in the Sermons of Bernard of Clairvaux on the Song of Songs; Margaret A. Schatkin, The Origenism of St. John Chrysostom in the West from St. Jerome to the Present;  Filip Outrata, Freedom of the will in Julian of Aeclanum and possible Origenian influences; Andrew Selby, The Athlete and the Squire: Origen and Kierkegaard on Christian Suffering; Giulio Maspero, The logos in us and the Logos in the Principle: Origen’s contribution to the development of the psychological analogies of the Trinity; Jakob Engberg, Origen in Danish (church) hi-storiography ca. 1900 to 2012. Wieczorną część drugiego dnia konferencji wypełniło przyjęcie z okazji wydania pierwszego tomu Antike christliche Apokryphen in deut-scher Übersetzung oraz uroczysta kolacja w gmachu filharmonii w Aarhus.

Dzień trzeci konferencji – środa, 28 sierpnia – rozpoczął się wykładem wprowa-dzającym w  tematykę dnia. Prof. Andrew Louth omówił zagadnienie: The reception of Origen’s thoughts in Western religious experience/mysticism. Następnie odbyły się dwie równoległe sesje wykładowe w czasie których można było wysłuchać wykładów: Görgy Heidl, Origen, Hyppolitus and the Mysticism of St. Ambrose; Monica Tobon, From Evagrian Prayer to Centering Prayer; Eirini Artemi, The influence of Origen on John Scotus Erigena; Marie-Odile Boulnois, La bouchée de Judas (Jn 13, 26-30) d’Origène à Thomas d’Aquin. Popołudnie oraz wieczór tego dnia przeznaczone zostały na zwiedzanie najstarszych chrześcijańskich zabytków Danii, którymi są kościół, kur-hany i kamienie runiczne związane z duńskimi pochówkami królewskimi znajdujące się w miejscowości Jelling. Mniejszy z kamieni, pochodzący z początku X w., został postawiony przez pierwszego duńskiego króla Gorma Starego na cześć jego żony. Drugi z nich – młodszy o kilkadziesiąt lat – pochodzi z czasów Haralda Sinozębego i widnieje na nim najstarszy wizerunek Chrystusa odnaleziony w Danii. Wyjazd ubogacił wszyst-kich uczestników w ogromnym stopniu, a zdjęciom przy kamieniach nie było końca.

SPRAWOZDANIA658

W czwartym dniu Origeniana undecima – w czwartek, 29 sierpnia – obrady roz-poczęły się tradycyjnie od wykładu plenarnego wprowadzającego w tematykę dnia. Tym razem wykład zatytułowany The reception and transformation of Origen’s works in modern editions and translations: Some comparative views on Editions in Britain, France, Italy and Germany przedstawił Christoph Markschies z Humboldt University w Berlinie. Następnie dwugodzinną  sesję wypełniły dwa godzinnych bloki wykła-dów, które przedstawili: Franz Xaver Risch, Zur lateinischen Rezeption der Scholia in Psalmos von Origenes; Blossom Stefaniw, Noetic Exegesis: Origen, asceticism, and anti-foundationalist hermeneutics; Pier Franco Beatrice, The Apostolic Writings in Heracleon’s „Hypomnemata”; Peter W. Martens, Origen’s Biblical Scholarship: its Modern Receptions; Elena Rapetti – Marco Rizzi, The French 17th century debates on Origen’s biography oraz Gerald Bostock, Origen and Celtic Christianity. W ra-mach przewidzianych w tym dniu popołudniowych zajęć warsztatowych odbyły się dwie sesje. Pierwsza z nich pod kierunkiem Judith Kovacs zawierała przedłożenia: Cordula Bandt, The reception of Origen’s Homilies on Psalms in the Psalm Cate-nae; Lorenzo Perrone, The find of the Munich Codex: A Collection of 29 Homilies of Origen on the Psalms; Antonio Cacciari, From Tura to München. Seventy years of Origenian discoveries; Emanuela Prinzivalli, Rufinus and Jerome as translators of Origen; Barbara Villani, Zu den Auszügen der Psalmenhomilien des Origenes in der Bibliotheca Gallandiana. W drugiej sesji warsztatowej, której przewodniczył Alfons Fürst, zaprezentowano dwie propozycje: Samuel Fernandes, Towards a New Critical Edition of „De principiis”. Titles, Chapters and Structure in Western Tradition oraz Andrew Harmon, Motion, Education, and Care: Free Will in Origen’s „Peri Archon”. W tym samym czasie istniała możliwość wysłuchania krótkich referatów, które przed-stawili: Miriam Adan Jones, Origen as Auctor? Exegetical borrowings and doctrinal departures in Gregory the Great’s Expositio in Canticum Canticorum; Marcin Wysoc-ki, Eschatological Aspects in the Interpretations of Israelites’ Wilderness Wanderings. Two Sides of One Story: Origen’s 27. Homily on the Book of Numbers and Jerome’s Letter 78; Lenka Karfiková, Die Vollendung der Natur durch den Willen bei Origenes und Augustin; Augustine Marie Reisenauer, Augustine Gathering the Cosmic Person Origen Scatters;  Jane Schatkin Hettrick, Musical Treatment of the Text „Sub tuum praesidium” in Connection with Marian Worship in Viennese Liturgical Practice of the Eighteenth Century; Christos Synodios, The Impact of the Origenist Controversy in a Instance of Pastoral Pronoia in Sixth Century Gaul; Vladimir Cvetkovic, Ma-ximus the Confessor’s Reading of Origen between Origenism and Anti-Origenism; Ovanes Akopyan, In Defence of Origen: Pico della Mirandola’s Apology and the Cul-ture of Self-Representation in Renaissance Italy; Andrew Selby, Ambrose and Origen on the Holy Spirit in the Gospel of Luke; Giulio Maspero, The logos in us and the Logos in the Principle: Origen’s contribution to the development of the psychological analogies of the Trinity; John Gavin, „Nothing is liable to destruction”: John Scottus Eriugena’s use of an Origenian Principle; Georges Tobias, „Summus Christianorum philosophorum” – Origen as Christian philosopher in Peter Abelard.

Piątego i ostatniego dnia Origeniana undecima – piątek, 30 sierpnia – od samego rana prezentowane były krótkie referaty, które wygłosili: Olga Alieva, Origen’s pro-treptics to philosophy: the testimony of St. Gregory Thaumaturgus in the „Oratio Pa-negyrica” VI; Róbert Somos, The question of the innate ideas in Origen; Kellen Pla-xco, Didymus the Blind’s Reception of Origen on „Participation”; Bogna Kosmulska, 

659SPRAWOZDANIA

Photius on Maximus the Confessor; Lucian Dinca, La reception d’Origene par Atha-nase dans la defence de l’homooussion niceen; Olga Nesterova, La corbeille de Moïse chez Grégoire d’Elvire et chez Origène; Joseph Trigg, The Oxford Movement; Aleksey Kamenskikh, Origen in Russian philosophy: from G. Skovoroda to N. Berdyaev; Er-cole Erculei, Origen’s presence in the philosophy of Giordano Bruno; Jon F. Dechow, Origen’s Shadow over the Erasmus/Luther Debate, Part 2; Roberta  Franchi, L’in-fluenza di Origene nel „De libero arbitrio” e nel „De creatis” di Metodio d’Olim-po; Manabu Akiyama, Il significato misterioso della profezia nelle „Omelie su Eze-chiele” di Gregorio Magno. Obrady naukowe zakończyły się wykładem plenarnym wygłoszonym przez prof. Alfonsa Fürsta zatytułowanym: Origen’s legacy to modern thinking about freedom and autonomy, po którym nastąpiło podsumowanie pięcio-dniowego spotkania badaczy Orygenesa oraz ogłoszenie miejsca i tematyki kolejnej konferencji z cyklu Origeniana. Odbędzie się ona w roku 2017 w Jerozolimie, a jej tematem będą szeroko pojęte związki Orygenesa z Ziemią Świętą. Kolejne zaś dwa dni konferencji Origeniana undecima – piątek i sobota (30-31 sierpnia) – wypełniło seminarium orygenesowskie dla doktorantów.

W tym miejscu wypada napisać kilka słów podsumowania konferencji Origenia-na undecima. Najpierw należy zwrócić uwagę –  co  zauważyli  także organizatorzy i uczestnicy – na minimalne uczestnictwo w konferencji polskich badaczy Orygenesa. Polskie środowisko reprezentowane było zaledwie przez dwie osoby – panią dr Bo-gnę Kosmulską i piszącego te słowa – którzy w sensie ścisłym nie są orygenesistami. Należy także podkreślić doskonałą organizację konferencji, zarówno w budynku ob-rad, gdzie zapewnione były potrzebne urządzenia techniczne, a także przez cały czas przekąski i napoje, jak i poza – w wymiarze atrakcji pozanaukowych, które zapew-nili organizatorzy. Jednak przede wszystkim Origeniana undecima były wyjątkową okazją do spotkań z najwybitniejszymi badaczami nie tylko Orygenesa, ale ogólnie starożytności chrześcijańskiej, z których to spotkań nawet człowiek nie zajmujący się na co dzień profesjonalnie Scholarchą z Aleksandrii wynosi bardzo wiele.

ks. Marcin Wysocki – Lublin, KUL

5. ELITY W ŚWIECIE STAROŻYTNYM(Ogólnopolska Konferencja Starożytnicza, Szczecin, 18-20 IX 2013)

Ogólnopolską konferencję pt. Elity świata starożytnego zorganizowała Komisja Historii Starożytnej Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Zakład Historii Sta-rożytnej Uniwersytetu  Szczecińskiego w  dniach  od  18  do  20 września  2013  (śro-da-piątek). Jej program przewidywał wygłoszenie 68 referatów. Wśród prelegentów figurowało oficjalnie siedmiu gości zagranicznych, reprezentujących sześć ośrodków naukowych: Genewę (1), Londyn (1), Oldenburg (1), Paryż (1), Ratyzbonę (2) i To-ronto (1)1. Z polskich szkół wyższych reprezentowane były następujące uczelnie: 1) Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie (2), 2) Akademia Marynarki Wojen-nej w Gdyni (1)2, 3) Gdański Uniwersytet Medyczny (1), 4) Katolicki Uniwersytet 

1 Prof. dr Christer Bruun, który miał reprezentować University of Toronto nie przybył do Szcze-cina. Jego referat odczytał dr Benet Salway (University College London).

2 Niestety dr Łukasz Różycki nie dotarł do Szczecina.

SPRAWOZDANIA660

Lubelski Jana Pawła II (3), 5) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (8)3, 6) Uniwersytet Gdański (2), 7) Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (5), 8) Uniwer-sytet  Jana Kochanowskiego w Kielcach  (1), 9) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (1), 10) Uniwersytet Łódzki (1), 11) Uniwersytet Marii Curie-Skło-dowskiej w Lublinie  (3)4, 12) Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu  (3), 13) Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie (3), 14) Uniwersytet Przyrodniczo--Humanistyczny w Siedlcach (1), 15) Uniwersytet Rzeszowski (1), 16) Uniwersytet Szczeciński (10), 17) Uniwersytet Śląski w Katowicach (1)5, 18) Uniwersytet War-szawski (2), 19) Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (2), 20) Uniwersytet Wrocławski (7). Ponadto w konferencji brało udział trzech Polaków afiliowanych do trzech różnych uniwersytetów zagranicznych6. W sumie zatem do gościnnego Szcze-cina  przybyli  (a  przynajmniej  zgodnie  z  programem  konferencji  zapowiadali  swe przybycie) przedstawiciele reprezentujący 29 ośrodków naukowych: 20 polskich, 3 niemieckie,  2  brytyjskie,  1  francuski,  1  kanadyjski,  1  szwajcarski  i  1 watykański. Spośród uczelni polskich najwięcej referatów zgłosili, jak zwykle w takich przypad-kach, gospodarze, czyli Uniwersytet Szczeciński (10), oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (8) i Uniwersytet Wrocławski (7).

Wśród wygłoszonych prelekcji aż 10 dotyczyło szeroko  rozumianej historii Bi-zancjum i antyku chrześcijańskiego.  Ich autorami byli  (w kolejności alfabetycznej): ks. dr Stanisław Adamiak (Pontificia Università Gregoriana), który analizował Kłopoty z sukcesją papieską w VI w.; dr hab. Piotr Kochanek, prof. KUL (Antyelitaryzm i re-alizm mimu w kontekście „Apologii mimów” Chorycjusza z Gazy); mgr Andrzej Kompa (UŁ), który zreferował zagadnienie Intelektualiści a elity w cesarstwie wschodniorzym-skim (wybrane zagadnienia); mgr Eliza Mazan (USz) przybliżyła słuchaczom kwestię Eunuchowie na dworze cesarskim w „Res Gestae” Ammiana Marcellina – wybrane przykłady; mgr Paweł Nowakowski (UW) podjął problem Elity i ich święci. Epitety świętych w źródłach epigraficznych z Azji Mniejszej a rozwój tytulatury elit Późnego Cesarstwa i Bizancjum; dr Łukasz Różycki (Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni), który nie przybył na konferencje, miał mówić na temat: Śmierć cesarza Maurycjusza, kryzys władzy czy kolejna uzurpacja?; mgr Łukasz Smorczewski (UAM) przedstawił referat na temat Vicarius Pietatis, czyli meandry rzymskiej biurokracji w późnym an-tyku; dr Dariusz Spychała (UKW w Bydgoszczy) poświęcił swe wystąpienie kwestii: Ambroży z Mediolanu: święty, biskup, polityk i bibliofil. Wybrane zagadnienia; dr Ad-rian Szopa (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie) wygłosił referat pt. Elity barbarzyńskie i antybarbarzyńskie na dworze konstantynopolitańskim w V wieku; dr hab. Marek Wilczyński, prof. UPJPII (Kraków) podjął natomiast temat Elita rzymska, barbarzyńska, czy elity mieszane? Wpływowe warstwy w społeczeństwach barbarzyń-skich państw „sukcesyjnych” na terytorium zachodniorzymskim w V i VI wieku”. Z po-wyższego zestawienia wynika, że tylko dwa referaty (ks. dr S. Adamiak i dr D. Spy-chała) podjęły kwestie patrystyczne. Pozostałych ośmiu prelegentów poświęciło swe 

3 Ponadto moderatorem sesji przedpołudniowej w środę (18 IX 2013) był prof. dr hab. Leszek Mrozewicz.

4 W konferencji  brał  również udział  dr  hab. Dariusz Słapek,  który był moderatorem panelu poświęconego elitom rzymskim w czasie czwartkowej (19 IX 2013) sesji popołudniowej.

5 Dr hab. Norbert Rogosz nie przybył do Szczecina.6 Byli to: ks. dr S. Adamiak (Pontificia Università Gregoriana), mgr Rafał Matuszewski (Uni-

versität Heidelberg) i mgr Cezary Namirski (University of Durham).

661SPRAWOZDANIA

wystąpienia okresowi późnego antyku i Bizancjum. Wśród mówców przeważali tzw. młodsi pracownicy naukowi (4 magistrów, 4 doktorów). Liczba tzw. samodzielnych pracowników ograniczyła się zaledwie do dwóch osób. Jest to nie pierwszy już dowód na dynamiczny rozwój polskich badań nad dziejami późnego antyku i Bizancjum, co jest tym bardziej godne podkreślenia, że owych 10 wystąpień miało miejsce w ramach konferencji, której tematem była starożytność jako taka, a zatem w zakres chronolo-giczny podejmowanej problematyki wchodził zarówno starożytny Wschód, jak i Egipt, Grecja, Rzym oraz Bizancjum. Wynika stąd, że w ostatnich czasach bizantyniści i pa-trologowie zdołali niejako „zrównoważyć” proporcje w aspekcie zainteresowania po-szczególnymi okresami starożytności w nauce polskiej.

Należy również podkreślić sprawną organizację szczecińskiej konferencji, której organizatorzy dołożyli wszelkich starań, aby zarówno obrady,  jak  i  socjalna strona przedsięwzięcia wypadły z technicznego punktu widzenia jak najlepiej.

Piotr Kochanek – Lublin, KUL

6. WIARA W ROZUMIENIU OJCÓW KOŚCIOŁA(Sekcja Patrystyczna, Toruń, 23-25 IX 2013)

Tegoroczne spotkanie Sekcji Patrystycznej przy Komisji ds. Nauki Wiary Episko-patu Polski odbyło się w Toruniu, w nowozbudowanym Centrum Dialogu im. Jana Pawła II, mieszczącym się tuż obok diecezjalnego Wyższego Seminarium Duchow-nego, którego  rektorem  jest obecnie gospodarz  tego spotkania, ks. dr hab. Dariusz Zagórski,  prof. UMK. Temat  spotkania  był  niejako narzucony przez  trwający Rok Wiary: Wiara w rozumieniu Ojców Kościoła.

Pierwszy dzień obrad rozpoczął się od Eucharystii sprawowanej w kaplicy semi-naryjnej p.w. bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego; przewodniczył jej biskup pomocniczy toruński, Józef Szamocki. W swojej homilii ksiądz biskup powiedział, jak ważne dla niego osobiście było studium Ojców Kościoła, wspominał też swoich wykładowców patrologii z Pelplina: ks. prof. Franciszka Drączkowskiego i ks. prof. Augustyna Eckmanna.

Pierwszą  sesję  otworzył  prezes  sekcji  patrystycznej,  ks.  prof.  dr  hab. Mariusz Szram, przypominając jeszcze raz o tegorocznym temacie obrad – wierze; temat ten, rozważany m.in. pod kątem prób zdefiniowania wiary i poszukiwania jej śladów w fi-lozofii, jest obecny w dziełach wielu Ojców Kościoła. Ks. Szram wyraził nadzieję, że spotkanie umocni również wiarę jego uczestników, a następnie przekazał prowadze-nie obrad ks. prof. dr. hab. Henrykowi Pietrasowi SJ.

Tematy sesji przedpołudniowej ułożone były w porządku chronologicznym. W jej pierwszej  części wygłosili  swoje  referaty  następujący  prelegenci:  ks.  dr  hab. Wal-demar Turek (Rzym), Bóg, w którego wierzą chrześcijanie według „Prima Clemen-tis”; ks. dr hab. Norbert Widok, prof. UO (Uniwersytet Opolski), Refleksje w opar-ciu o listy Ignacego Antiocheńskiego;  o. dr hab. Mieczysław Celestyn Paczkowski OFM, prof. UMK (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Wyznanie wiary w kontekście korespondencji Bazylego Wielkiego; i ks. prof. dr hab. Augustyn Eckmann (Katolic-ki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Wiara u św. Augustyna – aspekt filologicz-ny. Sporą część referatu ks. Turka zajmowała kwestia relacji chrześcijan do władzy 

SPRAWOZDANIA662

doczesnej. Ks. Widok podkreślał dwuznaczność określenia „wiara Jezusa Chrystusa”, rozumianego  jako  „wiara w  Jezusa Chrystusa”  lub  „wiara,  którą miał  Jezus Chry-stus” (w późniejszej dyskusji współczesne niedocenianie tego drugiego aspektu ks. Pietras uznał za przejaw trwałości herezji monoteleckiej). O. Paczkowski uwydatniał rolę przypisywaną przez św. Bazylego w polemice z arianizmem, Biblii oraz tradycji ustnej i pisanej. Ks. Eckmann tłumaczył szczegółowo odróżnianie przez Augustyna wyrażeń: „credere Deum, credere in Deo” oraz „credere in Deum”. Wywołało to żywą dyskusję, zwłaszcza ze strony ks. Szrama i ks. Turka, poddających w wątpliwość ory-ginalność refleksji Augustyna w tym aspekcie.

Po przerwie swoje referaty zaprezentowali: dr Helena Karczewska (Uniwersytet Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), Wiara w życiu człowieka w ujęciu św. Hilarego z Poitiers; ks. dr Arkadiusz Nocoń (Rzym), Początek wiary (initium fidei) w rozumieniu Jana Kasjana”, o. dr hab. Dariusz Kasprzak, prof. UPJPII (Uniwersytet Papieski  Jana Pawła  II w Krakowie), Wiara w niebo i życie wieczne u zachodnich Ojców Kościoła. Ostatni z referentów analizował sposoby używania (i rozróżniania) przez Ojców Kościoła  terminów:  raj,  niebo, widzenie Boga  (wizja  uszczęśliwiają-ca), życie wieczne. W wynikłej dyskusji o. Kasprzak miał okazję podać jeszcze kilka przykładów, których nie zdążył uwzględnić podczas swojej prezentacji, podkreślano też niemożność zobaczenia Boga głoszoną przez wielu Ojców. Z kolei dwa pierwsze referaty wywołały burzliwą dyskusję (w której najaktywniej uczestniczył prowadzący obrady ks. Pietras), poruszającą w dużej mierze tematy współczesne: przerost demo-nologii w duszpasterstwie oraz mentalność „semipelagiańską” widoczną np. w sfor-mułowaniach modlitw powszechnych, ale i w odwlekaniu chrztu, „by dziecko mogło samo zdecydować, czy chce wierzyć, gdy dorośnie”. Ks. Nocoń w swoim referacie bronił Jana Kasjana przed zarzutami semipelagianizmu cytując jego stwierdzenie, że „wszystko,  co napisał, pochodziło od  Jana Chryzostoma”  i przedstawiając go  jako autora  próby  przeniesienia  na  grunt  łaciński wschodniego  optymizmu  zbawczego, według którego łaska jest integralną częścią natury.

Sesja popołudniowa, prowadzona przez ks. dr hab. Bogdana Czyżewskiego, prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), była poświęcona prezen-tacjom  rozpraw  doktorskim,  które  prezentowali  kolejno według  porządku  chrono-logicznego tematów (zaczynając od prac dotyczących najwcześniejszych autorów): ks. dr Dariusz Zalewski (Ełk), Struktura Kościoła Afrykańskiego na podstawie pism Tertuliana (doktorat obroniony na Augustinianum w 2012 r.); ks. dr Szymon Górski (Kielce), „Wielki umysł” czy „głupiec, który mówi: nie ma Boga”? Natura i cechy zła osobowego w pismach Orygenesa (doktorat obroniony na KUL w 2011 r.); o. dr Szy-mon Hiżycki OSB (Tyniec), Hermeneutyka i egzegeza biblijna w pismach Ewagriu-sza z Pontu (doktorat obroniony na Anzelmianum w 2013 r.); s. dr Blanka Szymańska OSB (Ełk), Formacja mnicha w „Regułach” monastycznych św. Bazylego Wielkiego (doktorat obroniony na UKSW w 2012 r.); dr Jolanta Dybała (Piotrków Trybunalski), Ideał kobiety w greckiej literaturze patrystycznej IV i początku V wieku (w świetle pism kapadockich Ojców Kościoła i Jana Chryzostoma (doktorat obroniony na Uni-wersytecie Łódzkim w 2011 r.); ks. dr Adam Zmuda (Poznań), Działanie złego ducha i walka z nim w ujęciu św. Jana Chryzostoma (doktorat obroniony na UAM w 2013 r.); ks. dr Michał Sołomieniuk (Gniezno), Animi motus in sermonibus „De excessu fratris” sancti Ambrosii Mediolanensis (doktorat obroniony na Salezjanum w 2009 r.);  ks.  dr Adam Wilczyński  (Kielce), Walka duchowa w Moraliach św. Grzegorza

663SPRAWOZDANIA

Wielkiego (doktorat obroniony na KUL w 2012 r.). Wszystkie prezentacje spotkały się z zainteresowaniem i żywą dyskusję, która ponownie dotyczyła w dużej mierze za-gadnień demonologicznych (których dotykały trzy z ośmiu omawianych doktoratów).

Drugi dzień rozpoczął się Eucharystią pod przewodnictwem ks. prof. Franciszka Drączkowskiego, który w krótkim kazaniu zwracał uwagę na znaczenie ikonografii dla poprawnej  teologii, zwłaszcza  trynitarnej. Wznowionym po śniadaniu obradom przewodniczył ks. dr hab. Jan Żelazny, prof. UPJPII (Uniwersytet Papieski Jana Paw-ła II w Krakowie). Referaty wygłosili: ks. dr Marcin Wysocki (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Wiara w listach św. Ambrożego; ks. dr hab. Tomasz Kaczma-rek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Racjonalność aktu wiary według św. Augustyna; s. dr Marta Ziółkowska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Wiara u św. Grzegorza Wielkiego oraz ks. dr hab. Michał Kieling (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Biblia a „regulae orthodoxiae” w ujęciu Ka-sjodora. Ks. Wysocki podał osobowe przykłady i anty-przykłady wiary pojawiające się w listach Ambrożego, zwłaszcza w jego korespondencji z cesarzami. Ks. Kacz-marek powrócił  do omówionego  już wcześniej  przez ks. Eckmanna filologicznego rozróżnienia rodzajów wiary, przedstawił też Augustyna jako prekursora myśli łączą-cej harmonijnie wiarę  i  rozum, w przeciwieństwie do antyracjonalizmu Tertuliana. Wywołało to żywą dyskusję: wielu uczestników konferencji wystąpiło „w obronie” Tertuliana, uważając jego rzekomy antyracjonalizm za mit, należycie już skrytykowa-ny przez Dariusza Karłowicza. Referaty s. Ziółkowskiej i ks. Kielinga dotyczyły cza-sów, w których panowała już całkowita dominacji chrześcijaństwa, oraz problemów dla wiary, wynikających z takiej sytuacji. Wynikła dyskusja (w której uczestniczyli m.in. ks. prof. Leszek Misiarczyk, ks. prof. Henryk Pietras, ks. prof. Tomasz Stępień i dr Rafał Toczko) dotyczyła w dużej mierze spraw historycznych: zamknięcia Aka-demii Platońskiej i jej wcześniejszych dziejów, rzeczywistego istnienia (lub nie) tejże Akademii oraz Szkoły Aleksandryjskiej, potępienia Orygenesa i Trzech Rozdziałów, kwestii uznania i recepcji kolejnych soborów powszechnych (w kontekście formuły „cztery sobory jak cztery ewangelie”).

Ostatnia sesja konferencji poświęcona była chrześcijaństwu orientalnemu. Ks. dr hab. Andrzej Uciecha z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach mówił o Wierze w pis-mach Afrahata, ukazując pochodzące ze środowiska judeochrześcijańskiego wyzna-nie wiary, akcentujące jedność między wiarą a płynącymi z niej uczynkami. Z kolei ks. dr hab. Rafał Zarzeczny SJ (Papieski Instytut Orientalny w Rzymie) prezentował „Wiarę Kościoła etiopskiego”. To ostatnie wystąpienie, bogato ilustrowane slajdami, pobudziło ciekawość zebranych i skłoniło do wielu pytań.

W podsumowaniu spotkania ks. Szram odniósł się do niektórych z referatów, za-pytał się też, czy niedostatkiem konferencji nie był brak próby zdefiniowania, czym właściwie jest wiara. Swoje wystąpienie zakończył zaproszeniem na następne spotka-nie Sekcji Patrystycznej, które odbędzie się za rok w Gnieźnie, a którego głównym tematem będzie antropologia Ojców Kościoła.

Mimo, że program spotkania był bardzo napięty, tradycyjnie znalazły się też w nim punkty inne niż same obrady. Przerwa po obiedzie we wtorek 24 września została wy-korzystana na zwiedzanie Torunia. Ks. dr Stanisław Adamiak oprowadził jedną grupę po Starym Mieście – w programie tej krótkiej wycieczki znalazło się m.in. wejście do Katedry św. Janów i kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, jak również oczywiście czas wolny przeznaczony na zakup pierników. W tym samym czasie ks. 

SPRAWOZDANIA664

prof. Zagórski udał się z drugą grupą do siedziby Radia Maryja, gdzie uczestnicy mieli okazję wejść do studia i opowiedzieć radiosłuchaczom o przebiegu konferencji.

Tradycyjnie  też  pierwszy  dzień  obrad  zakończył  się  nieformalnym  spotkaniem informacyjnym, podczas którego przedstawiciele kolejnych ośrodków mówili o swo-ich planach naukowych i wydawniczych. Zainteresowanie wzbudziła m.in. informa-cja  ojców  benedyktynów  z Tyńca  (Michała Gronowskiego  i  Szymona Hiżyckiego) o zmianach w tamtejszym wydawnictwie, ustanowieniu rady naukowej serii „Źródła monastyczne” i najbliższych publikacjach z tej serii (zarówno źródeł, jak i monografii, wśród nich polskiej wersji pracy prof. Ewy Wipszyckiej o monastycyzmie egipskim). Ks. Pietras przypomniał o niedawnym nowym wydaniu Historii Kościelnej Euzebiusza z Cezarei i zapowiadał ukazanie się polskiego tłumaczenia Liber Pontificalis. Dr hab. Przemysław Nehring, prof. UMK przedstawił finansowany przez Narodowe Centrum Nauki projekt badawczy „Listy św. Augustyna w perspektywie interdyscyplinarnej”, mający zaowocować umieszczeniem w Internecie interaktywnego indeksu tematycz-nego (w języku angielskim) do wspomnianych listów. W luźnej dyskusji padały propo-zycje przysyłania artykułów do różnych czasopism, omówiono bieżące sprawy „Vox Patrum” (prezentowane wcześniej przez ks. prof. Piotra Szczura na forum plenarnym), poruszając też kwestie standardów wydawniczych i naukowych (zwłaszcza odniesień do tekstów oryginalnych). Uczestnicy spotkania informacyjnego mogli wynieść z nie-go wiele inspiracji, dowiadując się więcej na temat aktualnie realizowanych prac i kie-runków badań prowadzonych w różnych ośrodkach naukowych.

ks. Stanisław Adamiak – Rzym, Papieski Uniwersytet Gregoriański

7. COLLOQUIA ORPHICA V(Nieborów, 2-5 X 2013)

W dniach od 2 do 5 października 2013 r. odbyły się w Pałacu Nieborowskim jubi-leuszowe – piąte Colloquia Orphica. Pomysłodawczynią i inicjatorką konferencji jest dr Katarzyna Kołakowska,  adiunkt w  Instytucie  Filologii Klasycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, która przed pięciu laty wyszła z inicjatywą spotkania osób zainteresowanych religią i kulturą starożytnej Grecji, a przede wszyst-kim sensu largo orfizmem. Od dwóch lat współorganizatorem jest również Akademia Ignatianum w Krakowie, reprezentowana przez dr. hab. Piotra Świercza, prof. Igna-tianum. Miejsce naukowych debat nie zostało wybrane przypadkowo. W roku 1694 dobra nieborowskie zakupił kard. Michał Radziejowski i wzniósł barokowy pałac. Po osiemdziesięciu  latach właścicielem pałacu  został wojewoda wileński Michał Hie-ronim Radziwiłł, który z małżonką Heleną z Przeździeckich wzbogacili posiadłość w  tkaniny,  arcydzieła  sztuki  i  rzemiosła. To  także początek przebogatej  biblioteki, liczącej około dziesięciu tysięcy woluminów w różnych językach, a także przepięk-nego, romantycznego ogrodu w Arkadii.

W tym niezwykle romantycznym i uduchowionym miejscu zebrali się adepci na-uki  i badawcze starożytności  reprezentujący różne środowiska naukowe Polski  (od Bydgoszczy przez Warszawę, Kraków, Lublin,  po Madryt  i Düsseldorf). Ogromną radością i przeżyciem dla uczestników była obecność wybitnego profesora Uniwersy-tetu Complutense w Madrycie, Alberto Bernabé Pajaresa, autor trzech tomów Poetae epici Graeci.

665SPRAWOZDANIA

W ciągu dwóch intensywnych dni konferencji wygłoszono dwanaście referatów w języku angielskim i dwa w polskim, które swą tematyką obejmowały zagadnienia an-tycznej religii, sztuki, kultury oraz współczesnych odniesień do zagadnienia orfizmu.

Pierwszy  dzień  obrad,  czwartek  3  października,  rozpoczął  się  przywitaniem uczestników przez dr Katarzynę Kołakowską, która krótko wprowadziła uczestników w historię Kolokwiów, a także tegoroczne spotkanie. Inauguracyjny referat wygłosił prof. Alberto Bernabé Pajares pt. The Derveni Papyrus: The Last Presocratic Cos-mogonies. Autor, analizując poglądy presokratyków (Leukipposa, Anaksagorasa i He-raklita), doszedł do konkluzji, że Papirus z Derveni może zawierać ostatnią przedso-kratejską kosmogonię. Wskazywałyby na to dostrzegalne wzajemne inspiracje oraz filozoficzne przedstawienie  bóstw. Okazuje  się  także,  że  autor Papirusu z Derveni cytował również Heraklita.

Drugim referentem był dr hab. Piotr Świercz, prof. Ignatianum (Akademia Igna-tianum w Krakowie), który zaprezentował przedłożenie: A Few Remarks about Para-digms in the Study of Orphism. Prelegent zasugerował zasadność ponownego namy-słu nad paradygmatami badań nad orfizmem, które pochodzą od znawców tematu, A. Bernabé Pajaresa i Radcliffe Guest Edmondsa III. Analizowane paradygmaty dotyczą znaczenia mitu o rozczłonkowaniu Dionizosa do badania wierzeń orfików. Mit ten jest uważany przez większość uczonych za klucz do zrozumienia ich doktryny i rytuałów. Edmonds podważał  związek  tego mitu  z orfizmem,  czemu  sprzeciwia  się Bernabé Pajares. Profesor Ignatianum przebadawszy przeciwstawne stanowiska obu uczonych próbuje sprowadzić kompromis pomiędzy ich poglądami na płaszczyźnie antropolo-gicznej i politycznej. Według niego koncepcja przyjęta przez Edmondsa o dualizmie natury ludzkiej ma znaczenie dla poleis, tak jak nakazy zawarte na złotych tablicz-kach orfickich, na co zwraca uwagę Bernabé Pajares. Sesja zakończyła się dyskusją, skoncentrowaną przede wszystkim nad orfickimi paradygmatami i ich uzasadnieniem w poznawaniu orfickiej doktryny.

Drugi panel rozpoczął referat pt. Hieroi Logoi in 24 Rapsodies: An Orphic Co-dex?,  który  wygłosił  dr  Lech  Trzcionkowski  (Independent  Researcher).  Zdaniem badacza,  ƒeroˆ lÒgoi w 24 Rapsodiach  jest  tytułem  kompilacji  tekstów  orfickich w formie kodeksu, a nie – jak dotychczas sądzono – teogonią będącą zwieńczeniem długiej historii  rozwoju poematów  teogonicznych,  rozpoczętej poematem Orfeusza komentowanym w Papirusie z Derveni. Reminiscencje tej teogonii znajdujemy w pis-mach filozofów neoplatońskich: Proklosa, Damaskiosa i Olympiodorosa. L. Trzcion-kowski zauważył, że ƒeroˆ lÒgoi w 24 Rapsodiach jako kodeks stanowił zamknięty zbiór poematów. Następnie wzajemne relacje pomiędzy tymi poematami i ich kolejne redakcje  sprawiły,  że można było  je wykorzystywać w szkole neoplatońskiej wraz z Wyroczniami chaldejskim  jako  tekst  kanoniczny,  komentowany  i  interpretowany przez filozofów. Prelegent rozpoczął swe przedłożenie od analizy Żywota Proklosa Marinosa, w której po raz pierwszy słyszymy o ,,rapsodiach” Orfeusza. Po referacie nastąpiła dyskusja dotycząca kwestii datowania  tekstów wymienionych przez  refe-renta i ich związku z zaproponowaną przez niego hipotezą.

Po przerwie poobiedniej rozpoczęła się kolejna sesja, a referat wygłosił dr hab. Krzysztof Bielawski (Uniwersytet Jagielloński). Temat jego wystąpienia brzmiał: The Poem of Derveni Papyrus: Reconstructions, Translations, Interpretations. Prelegent zreasumował  dotychczasowy  stan  badań  nad  odczytaniem  i  interpretacją Papirusu z Derveni, korzystając z dorobku znawców tematu: Gábora Betegha, Alberto Bernabé 

SPRAWOZDANIA666

Pajaresa,  Richarda  Janko  i Alberta  Henrichsa.  K.  Bielawski  nie  tylko  przedstawił i omówił ważne dla tematu kwestie, ale również wskazał w każdej z tych interpretacji istotne elementy dla dalszego rozwoju badań nad orfizmem.

Dr Matylda Obryk (Uniwersytet w Düsseldorfie) wygłosiła referat dotyczący ję-zyka autora Papirusu z Derveni (The Derveni Author’s Approach to Language: Im-plications for a Philosophy of Language). Badaczka wskazała na problem, jaki mają naukowcy dokonujący analizy tekstów orfickich. Z jednej strony bowiem są zmuszeni uwzględnić religijne znaczenia języka tych tekstów, a z drugiej strony są zdetermino-wani zawiłościami składni, gramatyki, frazeologii i etymologii charakterystycznej dla języka greckiego. Tym samym odwołuje się do koncepcji Doppelter Sprachgebrauch języka zaproponowanej przez Waltera Burkerta.

Ostatni w panelu referat dotyczący autorstwa orfickich tekstów (Authorship of the Orphica in Pausanias’s Description of Greece) zaprezentowała mgr Mariola Sobolew-ska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II). Celem studium było wykazanie, że pisma przypisywane przez Pauzaniasza w Wędrówkach po Helladzie Orfeuszowi, Muzajosowi, Linosowi, Epimenidesowi i Onomakritesowi były orfickie. Analizy tego zagadnienia można było dokonać wyłącznie na podstawie wzmianek o ich treści u au-torów starożytnych, ponieważ omawiane pisma nie zachowały się do naszych czasów. Starano  się  udowodnić,  że Grecy  przypisywali  autorstwo  pism  orfickich  nie  tylko Orfeuszowi i Muzajosowi, ale także Linosowi, Epimenidesowi oraz Onomakritosowi. Prelegentka postawiła sobie za cel udowodnienie, że w starożytności istniało znacznie więcej pism orfickich niż sądzą współcześni badacze, a ich odczytanie w kontekście eleuzyńskim, pitagorejskim czy bakchicznym mogło zależeć wyłącznie od preferencji religijnych czytelnika. Dyskusja po panelu obejmowała głównie kwestie językowe, dotyczące tłumaczeń Papirusu z Derveni, zachowanej literatury orfickiej z II w. po Chr. oraz opisu Orfeusza dokonanego przez Pauzaniasza.

Czwarty panel czwartkowego dnia rozpoczęła mgr Aleksandra Krauze-Kołodziej (Katolicki  Uniwersytet  Lubelski  Jana  Pawła  II)  wystąpieniem  na  temat  ikonogra-ficznych motywów Adama – Boga-Ojca w odniesieniu do antycznych przedstawień Orfeusza (Orpheus, Adam, and God the Father: Some Remarks on the Iconographi-cal Continuity between Late Ancient and Early Medieval Motifs). Autorka  na wy-branych przykładach wskazała na  ikonograficzną ciągłość pomiędzy motywem Or-feusza w sztuce późnoantycznej i wczesnośredniowiecznej w odniesieniu do Adama i Boga-Ojca (Orfeusz wśród zwierząt – Adam w raju). Zdaniem prelegentki zbieżno-ści te bez wątpienia ukazują łączność między duchowością starożytności pogańskiej i rodzącej się wówczas religii chrześcijańskiej.

Referat zamykający czwartkowe obrady wygłosiła pomysłodawczyni Colloquia Orphica, dr Katarzyna Kołakowska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II). W swym wystąpieniu skupiła uwagę słuchaczy na relacyjności Papirusu z Derveni oraz Papirusu z Herculanum 1428 fr. 14 (Two Religious Papyri: PDerv. and PHerc. 1428 fr. 14: A Confrontation). Prelegentka zwróciła uwagę na podobieństwo fragmen-tu dzieła Filodemosa De pietate, zawierającego passus przypisywany Empedokleso-wi z Akragas z  tekstem pierwszych sześciu kolumn Papirusu z Derveni,  sugerując wspólne  źródło  obu  tekstów. Dyskusja  dotyczyła  głównie  prób  rekonstrukcji  frag-mentu Filodemosa, a także identyfikacji oraz datacji ikonograficznych przedstawień Orfeusza – Adama – Boga-Ojca.

667SPRAWOZDANIA

Drugiego dnia konferencji (piątek, 4 października) referaty wygłosiło sześć osób. Pierwszym punktem  jednakże było zwiedzanie pałacu nieborowskiego. Uczestnicy mogli zapoznać się z historią tego pięknego miejsca, wyposażeniem kompleksu pa-łacowego w Nieborowie oraz wiele dowiedzieć się o historii rodu Radziwiłłów. Jako pierwsza wystąpiła dr Joanna Jagodzińska-Kwiatkowska z Bydgoszczy (Uniwersy-tet Kazimierza Wielkiego)  z  referatem pt. Przebudzenie mitu orfickiego w wierszu Aleksandra Wata. Prelegentka podjęła się analizy dwóch poematów Aleksandra Wata, w których pojawia się postać Orfeusza. Pierwszy z nich pt. Somatyczny poemat uka-zywał Orfeusza jako muzyka, wieszcza i filozofa podobnie jak czynił to grecki relief Orfeusz i Eurydyka. Orfeusz w tym poemacie jest pogodzony z czekającą go nicością, co postulowali George Berkeley i Martin Heidegger. Drugi z omawianych utworów Wata,  który  znajdujemy  wśród  Poematów Śródziemnomorskich,  został  utrzymany w  konwencji  powieści  Franza  Kafki.  J.  Jagodzińska-Kwiatkowska  doszukała  się w nim podobieństw do hymnu orfickiego ku czci Dione.

Następnie referat pt. Orfickie inspiracje w Platońskim „Timajosie” wygłosił dr Dariusz Rymar  (Uniwersytet  Śląski w Katowicach).  Prelegent  podjął  się  niełatwej analizy komparatystycznej Timajosa Platona z tekstem Papirusu z Derveni. Jego zda-niem taka analiza może posłużyć w poznaniu poglądów filozofa na temat sztuki, także w kontekście orfizmu. Uczestnicy konferencji usłyszeli polemikę prelegenta z poglą-dem Gábora Betegha, który uważał jednoznacznie Platona za człowieka negatywnie ustosunkowanego do spuścizny Orfeusza. G. Betegh swą tezę oparł na stwierdzeniu, że obie tradycje miały to samo podejście do manii i boskiego szaleństwa. Na wpływie orfizmu na całą  spuściznę filozoficzną Platona  skupiła  się następująca po  referacie dyskusja. Rozpatrywano także poglądy filozofa na temat sztuki i poezji, które zostały omówione w Państwie.

Kolejnym punktem programu, będącym kontynuacją i uzupełnieniem porannego zwiedzania, była wizyta w kompleksie parkowym w Arkadii. „Helena Radziwiłłowa zgromadziła w Arkadii bogatą kolekcję sztuki antycznej oraz rzeźb antykizujących i kopii dzieł antycznych, a także «starożytności» średniowiecznych i renesansowych, z których utworzyła  swoiste muzeum w Świątyni Diany. Znalazły  się w nim Gło-wa Niobe,  Popiersie Rzymianki,  grecko-rzymskie  stele,  sarkofagi  i  urny  grobowe, ozdoby ogrodowe, architektoniczne elementy lapidariane oraz obiekty antykizujące, jak  rzeźba  Śpiącej  Ariadny”  (por.  www.nieborow.art.pl/article.php?id=10  [dostęp: 30  III  2014];    szerzej  zob. W.  Piwkowski,  Arkadia: Ogród Romantyczny Heleny Radziwiłłowej, Warszawa 1995; tenże, Arkadia Heleny Radziwiłłowej: Studium his-toryczne, Warszawa 1998). Styl ogrodowy angielski, który cechuje kompleks niebo-rowsko-arkadyjski, jest naznaczony symboliką. Jest ona dostrzegalna szczególnie dla osób  interesujących się antykiem. Przechadzając  się po Arkadii, mijając Świątynię Diany, Przybytek Arcykapłana, czy Grotę Sybilli, uczestnicy mieli możliwość obco-wania z „antyczną” krainą.

Po powrocie do Nieborowa uczestnicy mieli jeszcze przed sobą dwie sesje z czte-rema  referatami.  Pierwszy  (The Phanes Tablets in Nonnus’ Dionysiaca) wygłosiła dr Ewa Osek z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Dotyczył on tematu występowania boga Fanesa w trzech miejscach poematu Nonnosa: w opisie tańca Marona na grobie Stafylosa, jako autora dwunastu tablic z proroctwami o przy-szłości świata oraz jako świetlista maska noszona przez Hermesa, piastuna Dionizosa. E. Osek dowodziła, że trzy omawiane w referacie sceny zostały zainspirowane, czy 

SPRAWOZDANIA668

wręcz zapożyczone z ƒeroˆ lÒgoi w 24 Rapsodiach i postulowała włączenie ich do kanonu fragmentów orfickich.

Kolejne wystąpienie  (Reminescences of the Orphic Hymns in Byzantine Litur-gy) przeniosło słuchaczy na poziom językowej analizy dwóch liturgicznych tekstów, czego dokonał  ks. mgr Lesław Łesyk  (Katolicki Uniwersytet Lubelski  Jana Pawła II). Prelegent przy zastosowaniu analizy strukturalnej, terminologicznej i treściowej wykazał szereg podobieństw i analogii pomiędzy Hymnami orfickimi a Boską Liturgią św. Jana Złotoustego. Oba teksty są przekaźnikami tej samej uniwersalnej treści, którą stanowi pragnienie wysłuchania modlitwy przez bóstwo. Dyskusja po tych referatach dotyczyła głównie kwestii przynależności fragmentów o Fanesie u Nonnosa do kano-nu orfickiego.

Po krótkiej przerwie odbył się ostatni panel konferencji, w którym jako pierwsza referat pt. The Religious Dimension of the Platonic Soul`s Care zaprezentowała dr Dorota Tymura  z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.  Prelegentka wykazała religijną i filozoficzną drogę dbałości o duszę, uwzględniając ich wzajemne relacje. Droga  religijna, zrekonstruowana przez autorkę na podstawie Platońskiego Fedona, wymagała czystości duszy, jaką można było osiągnąć dzięki odpowiedniej religijnej  postawie. Gwarantowała  ona  nagrodę  pośmiertną w  postaci  życia wśród bogów. Droga filozoficzna, ukazana w tym samym dialogu, miała na celu wspomaga-nie człowieka w dążeniu do całkowitego wyzwolenia spod władzy ciała, wykazując kojący wpływ filozofii na ludzką duszę. Miała ona przywracać duszy jej wewnętrzny spokój, ukazując iluzoryczność zmysłów. Badaczka udowadnia, że obie drogi prowa-dzące ku wieczności miały zapewnić duszy osiągnięcie wiecznego szczęścia i prze-bywanie w inteligibilnym świecie.

Ostatni referat Colloquia Orphica V pt. Proclus’ „Orphic” Way of Living wygło-sił mgr Tomasz Smalcerz (Akademia Ignatianum w Krakowie). Prelegent pokazał te elementy w biografii Proklosa autorstwa jego ucznia, Marinosa z Samarii, które mogły mieć związek z orfizmem. Według Marinosa niektóre poglądy Proklosa miały wiele wspólnego z orficką koncepcją σîμα – σÁμα. Analiza utworu ucznia tego filozofa po-kazała, że pewne elementy stylu życia Proklosa, które postulowali orficy, przypominały przyzwyczajenia tytułowej postaci z Hippolita Eurypidesa. Na zakończenie prelegent zaproponował, wzorując się na Johnie Cooperze, aby ,,orficką drogę życia” spróbować odczytać jako ,,neoplatońską drogę życia”. Dyskusja po tym panelu dotyczyła głównie szeroko omawianego problemu wzajemnych wpływów: neoplatonizmu i orfizmu.

Całodniowe dyskusje,  które  prowadzono do późnych godzin wieczornych,  po-zwoliły na wymianę zdań, poglądów i naukowych spostrzeżeń. Było to ciekawe do-świadczenie, gdy uczeni z różnych środowisk w kraju i z zagranicy dzielili się nauko-wą pasją i efektami swojej pracy.

Mariola Sobolewska – ks. Lesław Łesyk – Lublin, KUL

669SPRAWOZDANIA

8. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA PATRYSTYCZNA:„MIĘDZY RELIGIO LICITA A RELIGIO REGALIS– KOŚCIÓŁ I TEOLOGIA CZASU PRZEMIAN”

(Lublin, KUL, 21-23 X 2013)

W dniach od 21 do 23 X 2013 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła  II,  odbyła  się  Międzynarodowa Konferencja Patrystyczna zatytułowana Między „religio licita” a „religio regalis”. Kościół i teologia czasu przemian (w 1700. rocznicę „Edyktu Mediolańskiego”). Została ona zorganizowana przez Katedrę Pa-trologii Greckiej KUL (Wydział Teologii), Katedrę Patrologii Łacińskiej KUL (Wy-dział Teologii), Katedrę Teologii i Literatury Patrystycznej KUL (Wydział Teologii), Katedrę Historii Kościoła w Starożytności Chrześcijańskiej KUL (Wydział Teologii), Katedrę Historii Bizancjum KUL (Wydział Nauk Humanistycznych) oraz Sekcję Pa-trystyczną przy Komisji ds. Nauki Katolickiej Konferencji Episkopatu Polski.

Konferencja rozpoczęła się 21 X (poniedziałek) o godz. 16.00 w Auli Kardynała Stefana Wyszyńskiego (w tzw. Starym Gmachu KUL). Uroczystego jej otwarcia do-konali przedstawiciele władz uniwersytetu: Jego Ekscelencja Arcybiskup Metropolita Lubelski dr hab. Stanisław Budzik, Wielki Kanclerz KUL; Prof. dr hab. Andrzej Der-dziuk OFM Cap., Prorektor KUL; Dr hab. Ireneusz Sławomir Ledwoń OFM, prof. KUL, Prodziekan Wydziału Teologii KUL; oraz Ks. prof. dr hab. Jerzy Pałucki, Dy-rektor Instytutu Historii Kościoła i Patrologii KUL.

Następnie  rozpoczęła się pierwsza z czterech zaplanowanych sesji konferencji. Przewodniczył jej ks. prof. dr hab. Marek Starowieyski – nestor polskich patrologów (Uniwersytet Warszawski i Papieski Wydział Teologiczny, Warszawa). W ramach tej sesji swe referaty wygłosiło trzech prelegenctów: 1) Prof. Tarmo Toom (The Catholic University of America, Washington DC) – Emperor Constantine’s Summus Deus and the Nicene Unus Deus: Imperial Agenda and Ecclesiastical Conviction; 2) Dr hab. Sławomir Bralewski, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki) – Przełom konstantyński – praw-da i mit; 3) Prof. Josef Rist (Ruhr-Universität, Bochum) – The Edict of Thessalonica (Cunctos populos) and the Change of Roman State Religion to Christianity. Po wy-głoszeniu ostatniego referatu miała miejsce ożywiona dyskusja, zaś uroczystym za-kończeniem obrad pierwszego dnia konferencji był koncert organowy w wykonaniu Jane S. Hettrick (Hofstra University, USA).

W drugim dniu konferencji – 22 X (wtorek) – miały miejsce dwie sesje naukowe. Pierwszej z nich (przedpołudniowej; sesja II) przewodniczył dr hab. Piotr Kochanek, prof. KUL – Kierownik Katedry Historii Bizancjum na Wydziale Nauk Humanistycz-nych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W ramach tej sesji zosta-ło wygłoszonych osiem referatów: 1) Ks. dr hab. Antoni Żurek (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Tarnów) – Chrystianizacja prawa po edykcie mediolańskim; 2) Ks. dr Arkadiusz Jasiewicz (Wyższe Seminarium Duchowne, Przemyśl) – Krzyż w polityce imperialnej IV wieku; 3) Ks. dr Jerzy Duda (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyń-skiego, Warszawa) – Utopijny sen mistyka o chrześcijańskim Rzymie. Teologia poli-tyczna Orygenesa; 4) Ks. dr Marcin Wysocki (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin) – „You, Very Christian Emperor, Have to Show Your Faith in True God, and Your Zeal for the Faith” (Ep. 72, 3). An Image of Christian Emperor in the Letters of St. Ambrose; 5) Ks. dr hab. Leszek Misiarczyk, prof. UKSW (Uniwersytet 

SPRAWOZDANIA670

Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa) – Nicene Creed – the Missing Turning--Point; 6) Dr Pavel Dudzik (Palacký University, Ołomuniec) – Nicene Terminology Defended by Athanasius of Alexandria in De decretis and the Influence of Eusebius’s Epistula ad Caesarienses; 7) Dr Oleksandr Kashchuk (Ukraiński Katolicki Uniwer-sytet, Lwów) – The Position of Pro-Arian Bishops Concerning Imperial Government during the Period of Reception of the Nicene Christology (325-381);  8)  Dr  Neža Zajc  (Scientific-Research Center  of Slovenian Academy of Sciences  and Arts, Lu-blana) – The Establishment of Christianity and the Conventions of Biblical Language (Post-Edictorial Consequences). Sesja ta podzielona była na dwie części, w ramach których były wygłoszone po cztery referaty. Po każdej z części miała miejsce żywa i konstruktywna dyskusja.

Po przerwie obiadowej, o godz. 15.30 rozpoczęła się druga sesja planarna (po-południowa; sesja III), którą moderował ks. dr hab. Leszek Misiarczyk, prof. UKSW – profesor nadzwyczajny w  Instytucie Nauk Historycznych na Wydziale Nauk Hi-storycznych  i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wy szyńskiego w War-szawie. W czasie tej sesji wygłoszono cztery referaty: 1) Dr Bogna Kosmulska, Mgr Witali Michalczuk (Uniwersytet Warszawski) – The Category of Citizenship in Early Christian Literature;  2) Prof.  Ivan Bodrozic  (Katolički Bogoslovni Facultet, Split) – Il cristianesimo come religio divina nel pensiero di sant’Ilario di Poitiers; 3) Dr Anthony P. Coleman (St. Joseph’s College of Maine, USA) – Lactantius and Ressour-cement: Going to the Sources of Religious Liberty in the Civic Order; 4) Ks. dr Andriy Oliynyk  (Ukraiński Katolicki Uniwersytet, Lwów) – „Logoterapia” kaznodziejska w duszpasterstwie św. Jana Chryzostoma (349-407) w obliczu herezji anomeizmu. Po wygłoszeniu wszystkich referatów odbyła się dyskusja. Drugi dzień obrad zakończył się uroczystym bankietem.

W ostatnim dniu konferencji  (23 X,  środa) odbyła  się ostatnia – czwarta  sesja plenarna. Rozpoczęła się o godz. 9.00, a poprowadził ją ks. dr hab. Paweł Wygralak – adiunkt w Zakładzie Teologii Patrystycznej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W czasie sesji wygłoszono siedem referatów: 1) Prof. Aryeh Kofsky, Dr Serge Ruzer (University of Haifa, The Hebrew University of  Jerusalem,  Jerozolima) – Theodore of Mopsuestia’s Hermeneutics: Transformed Theology as Response to Crisis;  2) Dr Karolina Kochańczyk-Bonińska, Dr Marta Przyszychowska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa) – Nie-poznawalność Boga a spory trynitarne IV wieku; 3) Dr hab. Rafał Leszczyński, prof. ChAT (Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa) – The Logos in the Trini-tarian Disputes of the 4th Century; 4) Dr Eirini Artemi (University of Athens, Ateny) – „The Divine Nature then is Boundless and Hard to Understand; and All that We Can Comprehend of Him is His Boundlessness” (Oration 38, 7). Gregory’s Nazian-zen Trinitarian Teaching Based on His Fifth Theological Oration;  5) Ks.  prof.  dr hab. Mariusz Szram (Katolicki Uniwersytet Lubelski  Jana Pawła  II, Lublin) – The Ethical Ideals of Ancient Greek Philosophy and the Virtue of Humility According to the Greek Fathers of the Church in the 4th Century; 6) Prof. Margaret A. Schatkin (Boston College, USA) – Charles Norris Cochrane, Christianity and Classical Cul-ture: Thesis, Critical Reviews, and Impact upon Subsequent Scholarship; 7) S. dr Marta Ziółkowska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin) – Chrze-ścijanin w rzeczywistości Cesarstwa Rzymskiego w świetle dzieł homiletycznych św. Augustyna. Po wygłoszeniu czwartego i siódmego referatu miały miejsce dyskusje. 

671SPRAWOZDANIA

Na zakończenie obrad głos zabrał Prezes Sekcji Patrystycznej przy Komisji ds. Na-uki  Katolickiej  Konferencji  Episkopatu  Polski  –  ks.  prof.  dr  hab. Mariusz  Szram z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego  Jana Pawła  II,  dokonując  syntetycznego podsumowania konferencji. Ukoronowaniem trzeciego dnia konferencji było wspól-ne zwiedzanie przepięknej gotyckiej Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim, ozdobionej bizantyńsko-ruskimi malowidłami z 1418 r., które mogło się odbyć dzięki życzliwości gospodarzy Muzeum Lubelskiego w Lublinie: Panu Dyrektorowi Zyg-muntowi Nasalskiemu i Pani Wicedyrektor dr Grażynie Jakimińskiej.

Z powyższego zestawienia wynika, że w czasie obrad 25 prelegentów wygłosiło 22 referaty (trzy referaty były wygłaszane wspólnie przez dwóch prelegentów). Na szczególne podkreślenie zasługuje udział aż 12 naukowców z zagranicy  (wygłosili 11 referatów), reprezentujących 8 państw: Chorwację (jedna osoba), Czechy (jedna osoba), Grecję (jedna osoba), Izrael (dwie osoby), Niemcy (jedna osoba), Słowenię (jedna osoba), Stany Zjednoczone  (trzy osoby)  i Ukrainę  (dwie osoby). Natomiast przez 13 uczonych było reprezentowanych 7 Polskich ośrodków naukowych: Chrze-ścijańska Akademia Teologiczna w Warszawie  (jedna osoba), Katolicki Uniwersy-tet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie (trzy osoby), Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (cztery osoby), Uniwersytet Łódzki (jedna osoba), Uni-wersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie (jedna osoba), Uniwersytet Warszawski (dwie osoby) i Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu (jedna osoba).

Na zakończenie warto podkreślić, że konferencja zgromadziła wielu badaczy an-tyku chrześcijańskiego nie tylko z Polski, lecz także z zagranicy; cieszyła się również dużym zainteresowaniem ze strony studentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskie-go Jana Pawła II, którzy tłumnie uczestniczyli w obradach plenarnych. Dużym uła-twieniem w odbiorze i zrozumieniu treści przekazywanych w językach obcych było tłumaczenie symultaniczne, z którego można było skorzystać pobierając słuchawki.

ks. Piotr Szczur – Lublin, KUL

9. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA BIZANTYNISTYCZNA„EPOKOWE PRZEŁOMY I ODRODZENIA W HISTORII BIZANCJUM”

(Lublin, 15 XI 2013)

W piątek,  15 XI 2013  r., w Kaplicy Trójcy Świętej  na Zamku Lubelskim, we wspaniałej  scenerii malowideł bizantyńsko-ruskich wykonanych w 1418  r., odbyła się  druga  już  konferencja  bizantynistyczna  z  cyklu  „Wybrane  aspekty  kultury  bi-zantyńskiej”, zatytułowana Epokowe przełomy i odrodzenia w historii Bizancjum. Podobnie jak pierwsza konferencja (która odbyła się 18 XI 2011 r., a zatytułowana była: Patriarchaty Wschodu w starożytności), została ona zorganizowana przez trzy jednostki: Muzeum Lubelskie w Lublinie (z dyrektorem Zygmuntem Nasalskim i wi-cedyrektorem – dr Grażyną Jakimińską na czele), Katedrę Historii Bizancjum (Wy-dział Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II), kierowaną  przez  dr.  hab.  Piotra Kochanka,  prof. KUL  oraz Katedrę Historii Koś-cioła w Starożytności Chrześcijańskiej (Wydział Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego  Jana  Pawła  II),  której  kierownikiem  jest  piszący  te  słowa.  Zamiarem organizatorów było nawiązanie do przypadającej w 2013 r. 1700. rocznicy „Edyktu 

SPRAWOZDANIA672

Mediolańskiego” i wykazanie, że obok przełomu konstantyńskiego w historii Bizan-cjum można wskazać wiele innych wydarzeń, które należy uznać za „przełomowe”.

Przybyłych na konferencję prelegentów i gości powitał gospodarz miejsca – Dyrek-tor Muzeum Lubelskiego w Lublinie Zygmunt Nasalski, który wyraził radość z przy-bycia  do Kaplicy  Zamkowej  licznego  grona  znawców  historii  i  kultury Bizancjum z wielu ośrodków naukowych Polski i z zagranicy. Następnie głos zabrał Prezes Sekcji Patrystycznej przy Komisji ds. Nauki Katolickiej Konferencji Episkopatu Polski ks. prof. dr hab. Mariusz Szram z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Konferencja została podzielona na dwie sesje. Pierwszej z nich (przedpołudnio-wej), która rozpoczęła się o godz. 9.45, a zakończyła o godz. 13.30, przewodniczył Kierownik  Zakładu Historii  Starożytnej  i  jednocześnie Dyrektor  Instytutu Historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie dr hab. Dariusz Słapek. W ramach tej sesji wygłoszono sześć referatów: 1) Dr Olek-sandr Kashchuk (Ukraiński Katolicki Uniwersytet oraz Uniwersytet im. Iwana Fran-ki,  Lwów,  Ukraina)  –  Reakcja wiernych świeckich na pojawienie się i szerzenie arianizmu w IV wieku; 2) Dr hab. Stanisław Turlej (Uniwersytet Jagielloński, Kra-ków) – Prokopiusz z Cezarei i elity polityczne Konstantynopola w połowie VI wieku; 3) Dr hab. Jan T. Prostko-Prostyński, prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickie-wicza, Poznań) – Słowianie i upadek panowania bizantyńskiego na Peloponezie; 4) Dr hab. Teresa Wolińska, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki) – Nowe wyzwania. Reakcja elit bizantyńskich na pojawienie się islamu; 5) Ks. prof. dr hab.  Józef Naumowicz (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa) – Wieki ciemne i pierw-szy renesans bizantyński zwany macedońskim. Sesja ta podzielona była na dwie czę-ści, w  ramach których były wygłoszone po  trzy  referaty. Po każdej z części miała miejsce żywa i konstruktywna półgodzinna dyskusja.

Po przerwie obiadowej, o godz. 15.00 rozpoczęła się druga sesja (popołudniowa), która trwała do godz. 18.15, a której przewodniczył Kierownik Katedry Historii Sta-rożytnej w Instytucie Nauk Historycznych na Wydziale Nauk Historycznych i Spo-łecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – ks. prof. dr hab. Józef Naumowicz. W ramach tej sesji wygłoszono cztery następujące referaty: 1) prof. dr hab. Ionel Ene (Uniwersytet „Dunărea de Jos”, Galaţi, Rumunia) – Photios, patriarche de Constantinople, précurseur de la Renaissance byzantine; 2) Dr hab. Ja-rosław Dudek, prof. UZ (Uniwersytet Zielonogórski) – Geografia kościelna „Scytii” w VII-X w. Regres czy nowe perspektywy; 3) Dr hab. Jacek Bonarek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce) – Nikea jako centrum kultury bizantyńskiej po roku 1204; 4) prof. dr hab. Gheorghe Petraru i dr Daniel Niţă-Danielescu (Uniwersytet Aleksan-dra Jana Cuzy, Jassy, Rumunia) – Réflexions tardives de la Renaissance byzantine dans les Principautés roumaines dans les XVIIe et XVIIIe siècles. Quelques considera-tions. Również ta sesja podzielona była na dwie części (po dwa referaty), a po każdej z nich miała miejsce ożywiona dyskusja.

Z powyższego zestawienia wynika, że w czasie konferencji wystąpiło jedenastu prelegentów wygłaszając dziesięć referatów. Na szczególne podkreślenie zasługuje udział gości z zagranicy:  trzech z Rumunii  (dwóch z Uniwersytet Aleksandra Jana Cuzy w Jassach i jednego z Uniwersytetu „Dunărea de Jos” w Galaţi) oraz jednego z Ukrainy  reprezentującego dwa  lwowskie  uniwersytety: Ukraiński Katolicki Uni-wersytet oraz Uniwersytet im. Iwana Franki. Obok nich w konferencji uczestniczyli polscy badacze Bizancjum, reprezentujący sześć ośrodków naukowych: Uniwersytet 

673SPRAWOZDANIA

Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwer-sytet Łódzki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwer-sytet Zielonogórski i Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Duże zainteresowanie konferencją nie tylko ze strony fachowców „zawodowo” zajmujących się szeroko rozumianym antykiem chrześcijańskim, lecz także studen-tów i „laików”, którzy po brzegi wypełnili Kaplicę Trójcy Świętej na Zamku Lubel-skim, wskazuje na potrzebę organizowania spotkań tego typu i prowadzi do wniosku, iż konferencję należy uznać za udaną.

ks. Piotr Szczur – Lublin, KUL

10. RELIGIE W ŚWIECIE ŚRÓDZIEMNOMORSKIM(Warszawa, 18 XI 2013)

W dniu 18 XI 2013 r. Wydział Nauk Historycznych i Społecznych UKSW zor-ganizował w gmachu uniwersyteckim (ul. Wójcickiego 1/3, Warszawa) konferencję naukową z cyklu „W kręgu cywilizacji  śródziemnomorskiej” pt. Religie w świecie śródziemnomorskim. Obrady  podzielono  na  dwie  przedpołudniowe  sesje  plenarne zakończone dyskusją i dwie popołudniowe sesje w trzech grupach (A, B, C).

W pierwszej części spotkania (Sesja I) wygłoszono następujące referaty: ks. prof. dr hab. Józef Naumowicz (UKSW), Jeszcze raz o tym, czy mitraizm i kulty solarne były realnym rywalem chrześcijaństwa w późnym antyku; dr hab. Teresa Wolińska, prof. UŁ, Opór, bierność czy kolaboracja. Chrześcijanie w Syrii i Egipcie wobec podboju arabskiego; dr Bożena Prochowicz-Studnicka – dr Marta Teperska-Klasińska – dr An-drzej Mrozek (UJ), Motyw jaskini/groty w judeochrześcijańskiej i muzułmańskiej tra-dycji religijnej; dr hab. Zbigniew Kadłubek, prof. UŚ, Eurypidejska koncepcja religii.

Podczas Sesji II uczestnicy mogli wysłuchać następujących wystąpień: ks. dr hab. Leszek Misiarczyk, prof. UKSW, Wierność tradycji i ewolucja w judaizmie antycz-nym: od pluralizmu religijnego przed 70 r. do dominacji judaizmu rabinicznego po 70 r. po Chr., dr Adam Mrozek (UJ), Ugarit – religia małego miasta z perspektywy wiel-kiego świata starożytnego; ks. dr hab. Tadeusz Kołosowski, prof. UKSW, Sens słowa religio w pismach Salwiana z Marsylii;  ks.  dr  hab. Tomasz Stępień,  prof. UKSW, Rytuały teurgiczne w późnym neoplatonizmie pogańskim.

Po krótkiej przerwie obiadowej kontynuowano obrady w następującym porządku: Sesja III – Grupa A: dr Marta Ziółkowska USJK (KUL), Prekursorzy zasady „Extra Ecclesiam nulla salus”; mgr Anna Gładkowska  (UPJPII), Od Cycerona do Biblii. Exodus ze świata grecko-rzymskiego na przykładzie ewolucji umysłowo-duchowej świętego Augustyna;  mgr  Joanna  Szwed-Kostecka  (UJ),  Teodoret z Cyru w obro-nie ortodoksji; ks. dr Tomasz Skibiński (UKSW), Obraz Kościoła w Galicji w VI w. w świetle dzieł Marcina z Bragi; mgr Zofia Brzozowska (UŁ), Hokmah – Oblubienica Jahwe? O wpływie kultów starożytnych bogiń bliskowschodnich na formowanie się figury uosobionej Mądrości w Starym Testamencie; Grupa B: dr Ryszard Sajkowski (UWM), Czy Kaligula popierał kult Izydy?; dr Henryk Kowalski (UMCS), Greckie, rzymskie i wschodnie rytuały w kulcie Kybele (Magna Mater) w Rzymie;  dr Rafał Rosół (UAM), Betyle w religii starożytnych Greków; dr Anna Tatarkiewicz (UAM), Ciąża, poród i połóg pod opieką rzymskich bogów; dr Anna Garczewska (Kolegium Jagiellońskie/Toruńska Szkoła Wyższa), Regulacje prawne dotyczące magii w prawie

SPRAWOZDANIA674

rzymskim od V w. p.n.e. do III w. n.e.; Grupa C: mgr Marcin Perłowski  (UKSW), Pierwszy krytyk Mahometa – islam w pismach św. Jana Damasceńskiego (ok. 650-749); mgr Emilia Kostka (UZ), Aspekt religijny zawarcia pokoju bułgarsko-bizantyń-skiego z 815 r. w kontekście obrzędowości pogańskich Bułgarów; dr hab. Mirosław J. Leszka, prof. UŁ, Opozycja wobec przyjęcia chrześcijaństwa w Bułgarii (863-893); dr Kirił Marinow (UŁ), Dziki pęd wszczepiony w piękne drzewo oliwne Nowego Izra-ela. Bizantyńskie poglądy na miejsce Bułgarów w chrześcijańskiej ekumenie po okre-sie ich oficjalnej chrystianizacji w świetle mowy „Na pokój z Bułgarami”; dr Anna Głusiuk (UKSW), Fałszywi święci żyjący pomiędzy XIII a XVIII wiekiem.

W ostatniej już Sesji IV w grupie A prelegenci przedstawiali referaty dotyczące czasów współczesnych  (stąd pominięto  je w wykazie), w pozostałych zaś grupach program kształtował się następująco: Grupa B: dr Helena Karczewska (UKSW), Kult Nemezis w starożytnym Rzymie; dr Stanisław Ciupka (ATH Bielsko-Biała), Podejście świata pogańskiego do powstającego chrześcijaństwa;  mgr  Ewelina  Kolendowicz (UŁ), ,,Jedna siła wiele postaci”. Izyda od bóstwa etnicznego do bogini synkretycznej; Paweł Chmielewski (UMK), Pogaństwo i chrześcijaństwo w IV-wiecznym panegiryku cesarskim; mgr Katarzyna Kuszewska  (UŁ), Rzymskie boginie agrarne; Grupa C: dr Dominika Budzanowska (UKSW), Stoicki Bóg Marka Aureliusza; mgr Sebastian Śpiewak (UŚ), Problem reformy religijnej w ujęciu filozofii Ksenofanesa z Kolofonu; mgr Beata Fijołek (UMCS), Filozoficzne spotkanie chrześcijaństwa i judaizmu: wpływ myśli Mojżesza Majmonidesa na późniejszych filozofów; mgr Aneta Tylak (UŁ), Ob-raz Demiurga w Platońskim „Timajosie” i traktatach „Corpus Hermeticum”.

Podsumowując, trzeba stwierdzić, że program sympozjum miał bardzo obszerny przekrój czasowy i przewidziano wiele referatów, stąd też prelegentom trudno było czasem „zmieścić się” ze swym komunikatem w ramach przydzielonego im czasu, niemniej jednak wielu młodych naukowców (licencjuszy, magistrów i doktorantów) mogło zaprezentować swoje zainteresowania naukowe i „zaistnieć” w świecie bada-czy antyku.

Józef Figiel SDS – Lublin, KUL

11. KIM JEST ROMAJOS?(Łódź, „Ceraneum”, 25-26 IV 2014)

W dniach 25-26 IV 2014 r. w gmachu Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego odbyła się Ogólnopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Naukowa zorganizowana przez Sekcję Naukową Studentów przy Centrum „Ceraneum” UŁ. Sympozjum zostało zainaugurowane 25 IV o godzinie 10:00 przez sekretarzy naukowych Centrum Badań nad Historią i Kulturą Basenu Morza Śródziemnego i Europy Południowo-Wschod-niej im. prof. Waldemara Cerana „Ceraneum”, dr. Pawła Filipczaka (Katedra Historii Bizancjum UŁ) oraz dr. Ivana Petrova (Katedra Slawistyki Południowej UŁ). Ucze-ni wyrazili radość, iż działające od trzech lat „Ceraneum”, zrzeszające zawodowych badaczy, od ubiegłego  roku może  również wspierać działalność  studentów  i dokto-rantów chcących  rozwijać  swoje pasje badawcze. Stwierdzili  także,  że  spodziewają się, iż tego typu spotkania będą organizowane w kolejnych latach i tym samym wej-dą do kanonu  spotkań odbywających  się w  ramach  „Ceraneum”. Członkowie Cen-trum zauważyli również, że organizatorzy konferencji podjęli trudny, wielowątkowy 

675SPRAWOZDANIA

i interdyscyplinarny problem, który stanowi wyzwanie nawet dla doświadczonych na-ukowców. Jednocześnie wyrazili nadzieję, że zaprezentowane przez młodych adeptów nauki referaty będą odzwierciedlały nowy punkt widzenia na zagadnienie, z którym zmagało się już tak wiele pokoleń uczonych. Na koniec gospodarze gorąco powitali prelegentów przybyłych do Łodzi z innych ośrodków akademickich (Opole, Poznań, Warszawa).

W ramach rozpoczętej o godzinie 10:30 sesji, której przewodniczyła Magdalena Kaliniak (studentka filologii klasycznej UŁ) wygłoszono pięć referatów dotyczących historii  (politycznej,  religijnej  i  gospodarczej)  Cesarstwa  Bizantyńskiego:  Łukasz Pigoński (UŁ), Nie tylko Romajowie. Rola ludów barbarzyńskich w funkcjonowaniu wczesnego Cesarstwa Bizantyńskiego; Radosław Ziarkowski  (UŁ), Purpura cesar-ska w świadomości Romaioi; Anna Łazuchiewicz (UŁ), Cesarzowa Irena z Aten i jej polityka religijna; Aleksandra Radzyńska  (UŁ), Teodor II Paleolog, czyli sylwetka Romaioi na przykładzie członka rodziny cesarskiej z rodu Paleologów; mgr Marcin Cyrulski (UŁ), Hellen i Romajos w „Pochwale Trapezuntu” Bessariona.

Z kolei panel popołudniowy, trwający od godziny 15:00 do 18:00, moderowany przez Łukasza Pigońskiego (student historii UŁ), związany był z zagadnieniami reli-gijnymi oraz utrwalonego w bułgarskim piśmiennictwie wizerunku przybysza z Eu-ropy Zachodniej: mgr Anna Pesta (UŁ), Św. Ambroży duszpasterz cesarzy. Obrońca wiary czy prześladowca niewierzących?; Klaudia Chalczyńska (UŁ), Łacińscy bez-bożnicy – postrzeganie zachodnich chrześcijan przez ich wschodnich braci na pod-stawie bułgarskiej „Opowieści pożytecznej o łacinnikach”; Marcin Antczak  (UŁ), Herezja bogomilska w świetle „Mowy polemicznej przeciwko heretykom” Kosmasa Prezbitera i „Arsenału dogmatów” Eutymiusza Zygabena; Artur Zaręba (UŁ), Buł-garzy jako „naród wybrany od Boga” i ich miejsce w kręgu cywilizacji bizantyńskiej w „Bułgarskiej kronice apokryficznej”; Katarzyna Muszyńska (UŁ), Wieczne „cho-ro” za Bałkanem – „Rycerz” Wery Mutafczijewej w korowodzie bułgarskich diabłów; mgr Katarzyna Skotnicka (UŁ), Święty Antoni według historyków Kościoła.

Drugi dzień obrad, któremu przewodniczyła Klaudia Chalczyńska (studentka filo-logii południowosłowiańskiej) rozpoczął się o godzinie 10:00 i obejmował swą tema-tyką mozaikę zagadnień składających się na wizerunek człowieka żyjącego w antyku i  epoce  bizantyńskiej.  Zaprezentowano  pięć  referatów  traktujących  o  starożytnych zwyczajach związanych z przyjściem na świat dziecka, tożsamości społeczno-kultu-rowej, językowej oraz gastronomii i dietetyki: mgr Izabela Chat (UO), Praktyki zwią-zane z płodnością – narodziny rzymskiego potomka; mgr Agnieszka Balińska (UW), Tożsamość kobiety na przykładzie Hypatii z Aleksandrii; Paweł Pomorski (UŁ), „Ar-meńscy Romajowie” – kilka uwag na temat identyfikacji zbiorowych w późnej staro-żytności; mgr Kamil Trąba (UAM), Od języka romejskiego do nowogreckiego – rys historyczno-językowy; mgr Zofia Rzeźnicka (UŁ), Czy Romajos grillował? Kilka słów o diecie ludzi antyku i Bizancjum.

Ostatnim punktem programu był odczyt prof. Macieja Kokoszki (Katedra Historii Bizancjum UŁ) pt. Greków i Rzymian chleb powszedni, w którym znawca antycznej i bizantyńskiej gastronomii przedstawił całą gamę rodzajów pieczywa znanego za-równo starożytnym, jak i bizantyńczykom oraz zobrazował metody ich przyrządza-nia. Pan Profesor dodatkowo przytoczył opinie greckich i bizantyńskich lekarzy na temat wpływu poszczególnych rodzajów wypieków na ludzki organizm.

SPRAWOZDANIA676

Obrady  zakończyły  się  o  godzinie  13:30  degustacją  potraw  przygotowanych na bazie antycznych  i bizantyńskich przepisów przez prof. M. Kokoszkę oraz mgr Z. Rzeźnicką. Na stołach pojawiły się więc między innymi: różnorakie gatunki chle-ba, past przygotowanych na bazie z ciecierzycy, jajka na twardo polane słodko-kwa-śnym sosem, sałaty z dodatkiem dressingu przygotowanego z dodatkiem garum, pasta z oliwek, gruszki gotowane w winie, czy daktyle nadziewane orzechami, oblane mio-dem i posypane pieprzem.

Celem  konferencji  było  przybliżenie  sylwetki  i  światopoglądu  mieszkańca wschodniej części Imperium Romanum, a także konfrontacja świata zachodniego ze wschodnim znajdująca swe odbicie w twórczości autorów pochodzących z jednego i drugiego obszaru. Przedstawiona powyżej lista referatów dowodzi, że sympozjum Kim jest Romajos? miało charakter interdyscyplinarny, gdyż wzięli w nim udział stu-denci bądź doktoranci historii, filologii południowosłowiańskiej, filologii klasycznej i filologii nowogreckiej oraz ogólnopolski, ponieważ, oprócz najliczniej reprezento-wanego Uniwersytetu Łódzkiego, obecni byli na nim także reprezentanci Uniwersy-tetu Opolskiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Warszawskiego. Warto  także  odnotować,  że w gronie  audytorium  znaleźli  się wy-kładowcy UŁ oraz nauczyciele  szkół  średnich, którzy z zainteresowaniem słuchali wystąpień młodych badaczy i żywo włączali się do dyskusji.

Zróżnicowana tematyka referatów zaprezentowanych podczas sympozjum dowo-dzi,  że próby odpowiedzi na pytanie: kim  jest Romajos?, nasuwają niezwykle wie-le skojarzeń. Dlatego też organizatorzy konferencji w przyszłym roku planują drugą jej edycję.

Zofia Rzeźnicka – Łódź, UŁ

12. XLIX MIĘDZYNARODOWY KONGRES STUDIÓWMEDIEWISTYCZNYCH – KONFERENCJA STUDIÓW CYSTERSKICH

(Kalamazoo, 8-11 V 2014)

Uniwersytet  Western  Michigan  w  Kalamazoo  (USA)  już  po  raz  49.  gościł uczestników  Międzynarodowego  Kongresu  Studiów  nad  Średniowieczem,  który organizuje  Instytut  Mediewistyczny  wraz  z  Koledżem  Sztuki  i  Nauki  tegoż  Uni-wersytetu.  Liczba  49  świadczy,  że  zbliża  się  on  do  swojego  półwiecznego  jubile-uszu. Kongres ma  już  dopracowany  sposób  organizacji  i  realizacji,  który  każdego roku przebiega niemal tak samo. Najpierw do 15 września poprzedniego roku zbie-ra się propozycje wykładów z całego świata, które potem specjalne komisje, przy-porządkowane  zainteresowanym  instytutom  i  organizacjom  naukowym,  dzielą  na poszczególne  sesje  tematyczne.  Z  reguły  każda  sesja  ma  2-3  wykłady.  Następnie publikuje się szczegółowy program całego Kongresu i rozsyła do zainteresowanych. Tematyka wykładów poukładanych w poszczególnych sesjach  jest  tak szeroka,  jak szeroki wachlarz życia średniowiecznego został ujęty w ramy naukowe; dotyczy to więc właściwie wszystkich aspektów tego życia. Co ciekawe, Kongres ten nie tylko interesuje się zjawiskiem średniowiecza europejskiego, ale całego świata, obejmując wszystkie kontynenty. Sesje miały miejsce w budynkach Uniwersytetu, w godzinach dopołudniowych (10 rano) i popołudniowych (13:30; 15:30).

677SPRAWOZDANIA

Zgodnie  z  tegorocznym programem przewidziano 565  sesji.  Jak  zawsze, Kon-gresowi  towarzyszą wykłady  plenarne  zaproszonych  gości. W  tym  roku, w  piątek (9 maja) do południa,  swój wykład zaprezentowała Susan L. Einbinder, z Uniwer-sytetu w Connecticut. Wykład  był  zatytułowany, Paszkwil barana: Przemoc i śre-dniowieczna metafora (The Libel of the Lamb: Violance and Medieval Metaphor). W sobotę (10 maja) do południa, ze swoim wykładem, pt. Co czytają, co widzieli, co słyszeli: Kompozytorzy i muzyka sakralna w późnym średniowieczu (What They Read, What They Saw, What They Heard: Composers and Sacred Music in Late Medieval Culture) Anne Walters Robertson z Uniwersytetu Chicago.

Jak każdego roku od kilkunastu lat, w ramy Kongresu wpisują się sesje Konferen-cji Studiów Cysterskich organizowane przez Instytut Studiów Cysterskich Uniwersy-tetu Western Michigan. W tym roku przewidziano 12 sesji.

W czwartek (8 maja) dominował temat Aelreda, któremu poświęcono 2 pierwsze sesje,  i William z St. Thierry, który miał 1  sesję. Dwie pierwsze sesje zatytułowa-ne po kolei: Aelred kaznodzieja,  i Aelred pisarz, miały  za  zadanie ukazać Aelreda z Rievaulx,  słynnego opata cysterskiego z XII-wiecznej Anglii,  jako kompetentne-go  kaznodzieję  i  pisarza monastycznego.  Sesje  te  zostały wypełnione wykładami: Marshy  L.  Dutton,  Ralfa  Lutzelschwaba,  Kathryn  Krug,  oraz  Jean  Truax,  Philipa J. O’Mara i J. Stephen Russel. Popołudniowa sesja poświęcona innemu reprezentan-towi XII-wiecznego świata cysterskiego, Wiliamowi z St. Thierry, omawiała zagad-nienia szczegółowe związane z jego nauką o: wierze (F. Tyler Sergent), duszy (Aage Rydstrom-Poulsen)  i  wpływowi  na  późniejszą mistykę Taulera  (Glenn  E. Myers). Wieczorna  sesja o 19:30 była właściwie dyskusją panelową dotyczącą  celu, meto-dologii i komplementarności studiów akademickich i monastycznych w odniesieniu do monastycznych studiów cysterskich. Dyskusję toczyli: Thomas X. Davis, Marsha L. Dutton, Grace Remington, Thomas Sullivan.

Piątkowe sesje (9 maja) Konferencji Studiów Cysterskich były poświęcone ogól-nie cystersom w  relacji do polityki  świata  tzw. Zachodniej Europy  (Helen Birkett, Leland Renato Grigoli, Lochin Brouillard), ich ekspansji (Dariusz Tabor, Roberta Ce-rone, Klaus Wollenberg), ich stosunku do świata zewnętrznego z perspektywy mona-stycznej (Paul Evans, Kan Volek, Clare Balombin, Cornelia Oefelein).

Sobotnie sesje koncentrowały się na zagadnieniach cysterskiej eklezjologii (Ja-mes U. DeFrancis, Chad Turner), cysterskich tekstów poświęconych wierze i egzege-zie (Marvin Dobler, Timothy M. Baker, Paul E. Locky) oraz na temacie z pogranicza mistyki bernardyńskiej (Michael S. Hahn).

Ostatnie dwie niedzielne sesje (11 maja) zamknęły tegoroczną Konferencję Cy-sterską.  Pierwsza  sesja  dotyczyła  hagiografii  cysterskiej  związanej  z  twórczością Bernarda (o św. Malachiaszu) i Aelreda z Rievaulx (Vita Niniani). Swoje prezenta-cje przedstawiali: Marjory E. Lange, Ann Astell, i piszący obecne sprawozdanie ks. Ryszard Groń. Wystąpił on z wykładem omawiającym wpływ św. Marcina z Tours na powstanie Vita Niniani Aelreda z Rievaulx. Ostatnia tegoroczna sesja omawiała re-lacje hagiografii cysterskiej do historyków. Można było wysłuchać wystąpień Eliasa Dietz, Stefano Mula i Briana P. McGuire’a.

Każdy Kongres Mediewistyczny i Cysterska Konferencja naukowa są okazją do wymiany najświeższych informacji z dziedziny studiów mediewistycznych. Tu moż-na się zorientować co do najnowszych kierunków tych studiów. Potrzebna jest podob-na wymiana, by nie dublować prowadzonych badań, ale również i po to, by wiedzieć, 

SPRAWOZDANIA678

w jakim kierunku one idą. Tegoroczna Konferencja Cysterska po raz kolejny pokazała wielką popularność i aktualność osoby i twórczości Aelreda z Rievaulx, której były poświęcone aż trzy sesje. Po raz pierwszy wyraźnie zaistniała wreszcie tematyka pol-skich cystersów zaprezentowana przez Dariusza Tabora z Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła  II w Krakowie. Ujął on aspekt architektury cysterskiej  i  jej  symboliki, w środowisku polskim XIII wieku, głównie na Pomorzu, Śląsku i w Małopolsce. Cie-szą polskie akcenty na Międzynarodowych Kongresach, ponieważ pokazują nasz pol-ski wkład w kulturę średniowiecznej Europy. Oby było ich jak najwięcej. Najbliższy Kongres Mediewistyczny już za rok, jak zawsze drugi weekend maja. Do 15 września tego roku trzeba przesłać propozycje wykładów, najlepiej drogą internetową: www.wmich.edu/medieval.

ks. Ryszard Groń – Chicago

13. CHRYSTUS JAKO SYN BOŻY W SPORACH IV WIEKU.DOGMAT Z PERSPEKTYWY BAZYLEGO Z ANCYRY

(Warszawa, UKSW, 14 V 2014)

14 maja  2014  r.  na Wydziale  Teologicznym Uniwersytetu  Kard.  Stefana Wy-szyńskiego w Warszawie odbyło  się  sympozjum zatytułowane: Chrystus jako Syn Boży w sporach IV wieku. Dogmat z perspektywy Bazylego z Ancyry. Było to pierw-sze sympozjum zorganizowane przez ks. dr. hab. Leona Nieściora, prof. UKSW we współpracy z ks. dr. hab. Józefem Grzywaczewskim, prof. UKSW i ks. dr. Mirosła-wem Mejznerem, tj. przez pracowników restytuowanej Katedry Teologii Patrystycz-nej UKSW. Idea organizacji sympozjum pojawiła się już na pierwszych spotkaniach roboczych, a wybór tematu został podyktowany hasłem roku duszpasterskiego w Pol-sce: „Wierzę w Syna Bożego” oraz chęcią pogłębienia znajomości ważnej, acz mało znanej postaci Bazylego z Ancyry, w związku z przypadającą w tym roku 1650. rocz-nicą jego śmierci.

Witając uczestników sympozjum, zwłaszcza przybyłych gości, Dziekan Wydzia-łu Teologicznego, ks. dr hab. Piotr Tomasik, prof. UKSW, podkreślił znaczenie badań nad starożytną myślą chrześcijańską, przypomniał historię studiów patrologicznych na ATK i UKSW, a w końcu – wyrażając radość z powstania Katedry – złożył pra-cownikom i studentom życzenia owocnego zgłębiania dziedzictwa Ojców Kościoła.

Pierwszą sesję moderował ks. dr Mejzner, a prelegentami byli: ks. prof. dr hab. Henryk Pietras (Akademia Ignatianum w Krakowie), ks. dr hab. Józef Grzywaczew-ski,  prof. UKSW oraz  ks.  dr  hab. Arkadiusz Baron,  prof. UPJPII  (Kraków).  Prze-widziany w  programie  referat  ks.  prof.  dra  hab.  Józefa  Naumowicza  (UKSW)  na temat Akomodacyjnych zmian w języku teologii przed Soborem Konstantynopolitań-skim I nie został wygłoszony z powodu nagłej choroby prelegenta.

W  wystąpieniu  otwierającym  sympozjum,  ks.  prof.  Pietras  z  właściwą  sobie wnikliwością nakreślił Teologiczne tło sporów o synostwo Boże w IV wieku, podkre-ślając wielorakie trudności (filozoficzne, terminologiczne, polityczne) towarzyszące kształtowaniu się dogmatu o Trójcy Świętej. W sposób szczególny zwrócił uwagę na postać Pawła z Samosaty i jego próbę wyrażenia tajemnicy chrystologicznej. Wyja-śnił podstawowe różnice antropologii semickiej i greckiej oraz wynikające stąd różne 

679SPRAWOZDANIA

znaczenia terminu „wcielenie”. Postawił tezę, że poglądy Pawła z Samosaty, usiłują-cego pokonać niebezpieczeństwo podwójnej podmiotowości Jezusa można w jakimś sensie porównać do post-efeskiej teorii unii hipostatycznej, z tą różnicą, że biskup An-tiochii za podstawę podmiotowości uznał hipostazę Jezusa, Syna Maryi, który przyjął boską naturę, a nie – jak później Cyryl Aleksandryjski – osobę Syna Bożego, który przyjął naturę  ludzką. Następnie ks. prof. Pietras  scharakteryzował krótko poglądy Orygenesa  oraz  spór  Dionizego Aleksandryjskiego  z  Dionizym  Rzymskim.  Prze-chodząc do analizy poglądów Ariusza, zwrócił uwagę na jego spór z monarchianami i kontekst pojawienia się terminy „współistotny”. Podkreślił, że Aleksander z Alek-sandrii  był  nie  tyle  zwolennikiem współistotności  Ojca  i  Syna,  ile  przeciwnikiem radykalnych tez Ariusza o zmienności i stworzoności Syna. Zwrócił uwagę, że nicej-skie Credo z wprowadzonym do niego terminem ÐmooÚsioj nie zostało przywołane na żadnym z synodów, zwołanych w latach 325-350. Natomiast późniejsza przewaga stronnictwa nicejskiego zaowocowała koniecznością wyjaśnienia kontrowersyjnego terminu, co doprowadziło kolejne pokolenie teologów, w tym Bazylego z Ancyry, do pogłębionych rozważań na temat podobieństwa, które wydawało się stanowić rozwią-zanie kompromisowe, łącząc w sobie aspekt jedności i różnorodności zarazem.

Po wystąpieniu ks. prof. Henryka Pietrasa, krótką charakterystykę biografii i po-glądów Bazylego z Ancyry przedstawiła dr Kinga Puchała.

Kolejny prelegent, ks. dr hab. Józef Grzywaczewski, prof. UKSW wygłosił refe-rat zatytułowany: Bazyli z Ancyry jako przedstawiciel homojuzjan. Swoje wystąpienie podzielił na dwie części: działalność Bazylego jako teologa i najważniejsze elementy doktryny  homojuzjan. Wśród  licznych  aktywności  biskupa Ancyry  podkreślił  jego kluczową rolę na synodach w latach 50. i 60. IV w., zwłaszcza w opracowaniu trzeciej formuły z Sirmium (358). Formuła ta, pomijająca określenie, że „Syn jest współistot-ny Ojcu” została nawet (przez pewien czas) zaaprobowana przez papieża Liberiusza. Dalszy rozwój kontrowersji doprowadził do zesłania Bazylego do Ilirii, skąd na krót-ko przed śmiercią powrócił do Ancyry za czasów cesarza Jowiniana (363-364). Oce-na jego postaci nie jest łatwa, o czym świadczą różne opinie, które pojawiły się już w starożytności. W drugiej części swego wystąpienia, ks. Grzywaczewski skupił się na analizie najważniejszych elementów listu synodalnego z Ancyry (358), zredago-wanego przez Bazylego. Zaliczył do nich: zrodzenie Syna przez Ojca, ich podobień-stwo co do istoty (Ómoioj kat¦ oÙs…an), wieczność, indywidualne istnienie (przeciw modalizmowi). Podkreślił, że homojuzianie, pod wpływem Starego Testamentu i pla-tonizmu, akcentowali różnorodność dwóch kategorii: tożsamość i podobieństwo. Jak Syn Boży jest podobny do Ojca, choć uczestniczy w Jego Bóstwie, tak jako Syn Czło-wieczy jest podobny do ludzi, uczestnicząc w ich człowieczeństwie. Hilary z Poitiers odnosił się pozytywnie do tej koncepcji, natomiast polemikę z poglądami Bazylego podjął Mariusz Wiktoryn.

Ten ostatni wątek został szczegółowo przedstawiony przez ks. dra hab. Arkadiu-sza Barona, prof. UPJPII w referacie zatytułowanym: Krytyka koncepcji homojuzji Bazylego z Ancyry przez Mariusza Wiktoryna. Prelegent podkreślił, że biografia tego ostatniego, zwłaszcza pełniony przez wiele  lat zawód retora  i gramatyka,  tłumacza pism Arystotelesa  i Porfiriusza, wybitnego znawcy Cycerona, wreszcie nawrócenie na  chrześcijaństwo  (w wieku  ponad  siedemdziesięciu  lat),  określiła  bardzo mocno jego sposób uprawiania teologii. Jego chrześcijańskie dzieła to w większości pisma polemiczne przeciw arianom i homojuzjanom, w tym Bazylemu z Ancyry. Główne 

SPRAWOZDANIA680

wymiary  tego  sporu:  teologiczny,  egzegetyczny,  filozoficzny,  pojęciowy  zostały  tu poszerzone jeszcze o kwestie językowe, wynikające z konieczności uzgadniania zna-czeń poszczególnych  terminów między greką a  łaciną. Ks. prof. Baron, dokonując precyzyjnej analizy pojęć używanych przez Wiktoryna, wyjaśnił w jaki sposób przy-jęty przez niego punkt wyjścia i założenia filozoficzne, doprowadziły go do zdecy-dowanego opowiedzenia się po stronie nicejczyków i odrzucenia stanowiska homo-juzjan. W terminie „podobieństwo” dostrzegał on bowiem przede wszystkim aspekt inności, a nie wyraz fundamentalnej tożsamości otwartej na różnorodność.

Po wystąpieniu ks. prof. Barona miała miejsce dyskusja obejmująca wszystkie zagadnienia pierwszej części sympozjum. Druga jego część, która rozpoczęła się po przerwie, dotyczyła przede wszystkim nauczania Bazylego na temat dziewictwa i ży-cia ascetycznego. Jej moderatorem był ks. dr hab. Arkadiusz Baron, prof. UPJPII.

Pierwszy referat, zatytułowany: Podobieństwo do Boga w filozofii Platona i w re-interpretacji u Filona z Aleksandrii i Orygenesa wygłosiła mgr Alicja Żyłka, dok-torantka Akademii Ignatianum w Krakowie. W pierwszej części przybliżyła platoń-ską koncepcję stworzenia świata, gdyż to z nią związane jest zagadnienie podobień-stwa  (świat  nie  jest  absolutnie  doskonały,  lecz  podobny  do  doskonałości;  dotyczy to zwłaszcza duszy świata). Prelegentka podkreśliła znaczenie „upodabniania się do boga według możności”, przedstawiając różne interpretacje tej kategorii platońskiej (np.  pokrewieństwo,  obecność,  uczestnictwo).  Podsumowując,  stwierdziła,  że  pla-tońska koncepcja podobieństwa do Boga jest dwuwymiarowa: jako fundament stwo-rzenia  świata  i  jako ostateczny cel  jego  istnienia. Mgr Żyłka przybliżyła następnie filoniańską koncepcję Logosu jako bytu pierworodnego i zawierającego w sobie cały umysłowy świat. Wskazała na jej biblijne i filozoficzne podstawy, zwłaszcza na po-krewieństwo z platońskim pojęciem duszy świata. Logos jest obrazem Boga (podob-nym,  lecz nie  tożsamym),  ale  także  archetypem wszelkiego  stworzenia,  które nosi w sobie możliwości upodobnienia się do Boga.

Kolejnym prelegentem był ks. dr Mirosław Mejzner (UKSW), który porównał ro-zumienie dziewictwa u Metodego z Olimpu i u Bazylego z Ancyry. Po krótkim wpro-wadzeniu, opisującym początki i rozwój tej formy życia w chrześcijaństwie, dokonał charakterystyki dialogu Symposium Metodego z Olimpu. Wskazał na zawarte w tym dziele biblijne odniesienia  i filozoficzne  implikacje. Podkreślił  również,  że pomimo wieloaspektowej pochwały dziewictwa, Metody bronił wartości małżeństwa i wskazy-wał je również jako drogę do świętości. Zrównoważone poglądy biskupa Olimpu były znane Bazylemu, który jako lekarz, był również zwolennikiem umiarkowanej ascezy, obejmującej zarówno ciało, jak i duszę. W swoim traktacie De virginitate (wciąż nie przetłumaczonym na język polski) zawarł systematyczny i całościowy wykład o czy-stości, w osiągnięciu której zasadniczą  rolę powinien odgrywać wolny wybór  i we-wnętrzna motywacja. Prelegent, jako punkty zbieżne w nauczaniu Metodego i Bazy-lego, wskazał m.in.: osiągnięcie podobieństwa do Boga na wzór Chrystusa  jako cel życia dziewiczego, wezwanie do doskonałej ofiary z siebie (obejmującej władze ciała i duszy) i prowadzącej do anielskiego stanu apathei, wykorzystanie platońskiego ob-razu „skrzydeł duszy”, rozumienie dziewictwa jako przedsmaku radości eschatycznej.

Swoistym  pogłębieniem  i  dopełnieniem  tego  tematu  było  wystąpienie  ks.  dra hab. Bogdana Czyżewskiego, prof. UAM w Poznaniu zatytułowane: Ascetyczny wy-miar egzegezy biblijnej w „De virginitate” Bazylego z Ancyry. Prelegent podkreślił na początku,  że Bazyli  często cytował  teksty Pisma Świętego,  co  świadczy o  jego 

681SPRAWOZDANIA

gruntownej  znajomości  ksiąg  natchnionych.  Do  głównych  tematów  poruszanych w analizowanym dziele zaliczył:  stworzenie mężczyzny  i kobiety, zło cudzołóstwa i nierządu, naturę pokusy, istotę i warunki ascezy, trwanie w Chrystusie, stan małżeń-ski, dziewiczy i wdowi. Zauważył, że egzegeza Bazylego jest zasadniczo dosłowna, jedynie w jednym przypadku (ofiara z młodego cielca związana z wyświęceniem ka-płanów – Wj 29, 1-13) ma charakter alegoryczny. Ks. prof. Czyżewski bardziej szcze-gółowo omówił egzegezę tekstów Mt 19, 10-12 i 1Kor 7, uznanych przez Bazylego za kluczowe dla zrozumienia sensu  i celu dziewiczego stylu życia. Podsumowując sposób interpretacji tekstów biblijnych w De virginitate stwierdził, że egzegeza bis-kupa Ancyry ma przede wszystkim charakter funkcjonalny, gdyż służy celom asce-tycznym, w szczególności ukazaniu wielkości dziewictwa.

Ostatnim prelegentem był gospodarz i główny organizator sympozjum ks. dr hab. Leon Nieścior,  prof. UKSW. Swoje wystąpienie  zatytułował: Zaślubiny oblubieni-cy z Logosem w „De virginitate” Bazylego z Ancyry. Rozpoczął od przedstawienia aktualnego stanu badań nad tym dziełem, a następnie dosyć szczegółowo zapoznał słuchaczy  z  jego  treścią,  zwracając  szczególną  uwagę na  elementy  związane  z  ty-tułem referatu. Jako punkt kulminacyjny bazyliańskiej teologii dziewictwa wskazał rozdział 50. Oprócz różnorakich aspektów wstrzemięźliwości (w tym psychofizycz-nych), biskup Ancyry skoncentrował bowiem swe wysiłki na podkreśleniu znaczenia duchowych  zaślubin  konsekrowanej  dziewicy  z Chrystusem – Logosem. Ks.  prof. Nieścior zwrócił uwagę na swoisty paradoks takiego ujęcia, a mianowicie, że za po-mocą obrazu wziętego z małżeństwa, Bazyli starał się ukazać ideał dziewictwa, któ-re  polega  na  rezygnacji  z małżeństwa. Na  zakończenie  prelegent  postawił  pytanie czy  idea homojuzji,  podobieństwa natury Ojca  i Syna, miała  jakiś wpływ na myśl ascetyczną Bazylego,  skłaniając niejako  słuchaczy do kontynuowania  studium nad życiem i twórczością biskupa Ancyry.

Po  dyskusji  nad  treścią  referatów  zaprezentowanych w  drugiej  części  sympo-zjum,  ks.  prof.  Leon Nieścior  podziękował  wszystkim  uczestnikom:  prelegentom, gościom, studentom UKSW, wyrażając nadzieję na spotkanie w przyszłym roku. Ma-teriały z sympozjum będą opublikowane w internetowym czasopiśmie e-Patrologos, redagowanym przez pracowników Katedry Teologii Patrystycznej UKSW.

Mirosław Mejzner SAC – Warszawa, UKSW

14. ARMIA, SYSTEMY OBRONNEI IDEOLOGICZNO-RELIGIJNE ASPEKTY WOJNY

W IMPERIUM RZYMSKIM I W BIZANCJUM(Lublin, UMCS, 26-28 V 2014)

W dniach 26-28 V 2014 r. na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lubli-nie odbyła się ogólnopolska konferencja starożytnicza nt. Armia, systemy obronne i ideologiczno-religijne aspekty wojny w Imperium Rzymskim i w Bizancjum.  Jej organizatorami były  jednostki naukowe z dwóch lubelskich uniwersytetów: Zakład Historii Starożytnej (Wydział Humanistyczny, UMCS) kierowany przez dr. hab. Da-riusza Słapka, Katedra Historii Bizancjum (Wydział Nauk Humanistycznych, KUL) kierowana przez dr hab. Piotra Kochanka, prof. KUL oraz Katedra Historii Kościoła 

SPRAWOZDANIA682

w Starożytności Chrześcijańskiej  (Wydział Teologii, KUL) kierowana przez ks. dr. hab. Piotra Szczura, prof. KUL. Temat konferencji został sformułowany dość szero-ko, aby sympozjum stało się spotkaniem badaczy różnych dyscyplin (archeologów, bizantynistów, historyków starożytnych, historyków sztuki, patrologów), których ba-dania w jakikolwiek sposób odnoszą się do możliwie najszerzej rozumianego proble-mu wojskowości rzymskiej i bizantyńskiej.

Konferencja rozpoczęła się 26 V (poniedziałek) o godz. 13.30 w Sali Posiedzeń Wydziału Filozofii i Socjologii UMCS. Przybyłych na nią prelegentów i gości powitał gospodarz miejsca – Kierownik Zakładu Historii Starożytnej i jednocześnie Dyrektor Instytutu Historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodow-skiej dr hab. Dariusz Słapek. Następnie głos zabrał Kierownik Katedry Historii Koś-cioła w Starożytności Chrześcijańskiej na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersy-tetu Lubelskiego Jana Pawła II ks. dr hab. Piotr Szczur, prof. KUL.

Po oficjalnym otwarciu konferencji, o godz. 14.00, rozpoczęła się pierwsza sesja plenarna, która trwała do godz. 18.30; przewodniczył jej dr hab. Dariusz Słapek. W ra-mach tej sesji wygłoszono sześć referatów: 1) Dr hab. Lucyna Kostuch (Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce)  – Bellum et pax. Rzymska formuła równoczesności wojny i pokoju; 2) Prof. dr hab. Oleh Petrechko (State Pedagogical University, Droho-bycz, Ukraina) – Ideological and Religious Foundations of the Final Civil War of the Roman Republic; 3) Dr hab. Agata Kluczek (Uniwersytet Śląski, Katowice) – Emisje „triumfalne” cesarzy rzymskich w drugiej połowie III w.; 4) Dr hab. Sławomir Bra-lewski, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki) – Ideologia zwycięstwa w późnym Cesarstwie Rzymskim i wczesnym Bizancjum; 5) Dr hab. Mirosław Leszka, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki) – Siły zbrojne pierwszego państwa bułgarskiego w opinii Bizantyńczyków; 6) Dr hab. Teresa Wolińska, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki) – Synowie Hagar. Wiedza Bizantyńczyków o armii arabskiej w świetle traktatów wojskowych z IX i X w. Sesja ta podzielona była na dwie części, w ramach których były wygłoszone po trzy referaty. Po każdej z części miała miejsce żywa i konstruktywna półgodzinna dyskusja.

Po zakończeniu pierwszej sesji plenarnej, o godz. 18.30, rozpoczął się pierwszy panel zatytułowany „Archeologia”, który trwał do godz. 19.30. Panel ten moderował dr Henryk Kowalski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin). W ramach tego panelu wygłoszono 3 przedłożenia: 1) Dr Anastasia Baukova (Uniwersytet im. Iwana Franki, Lwów, Ukraina) – Armia rzymska jako czynnik latynizacji starożytnej ludno-ści Krymu (na podstawie źródeł archeologicznych); 2) Mgr Tatiana Olijnyk (Uniwer-sytet im. Wasyla Karazina, Charków, Ukraina) – Tzw. „Cytadela rzymska” w systemie fortyfikacji Chersonezu Taurydzkiego od IV w. p.n.e. do XV w. n.e.; 3) Dr Michał Duch (Uniwersytet  im. Adama Mickiewicza, Poznań) – Producenci ceramiki budowlanej na obszarze limesu dolnomezyjskiego. Panel zakończy się dyskusją, po której odbyła się wspólna kolacja.

W drugim dniu konferencji, 27 V (wtorek), o godz. 9.00 równolegle w różnych salach, rozpoczęły się kolejne trzy panele tematyczne. Pierwszy z nich (panel II) za-tytułowany „Siły zbrojne  i  ich  taktyka” odbył  się w sali 301 w Budynku Wydziału Humanistycznego UMCS. Moderatorem panelu był dr hab. Ireneusz Łuć (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin). Był  to największy panel, w  czasie którego  swe przedłożenia przedstawiło aż piętnastu prelegentów: 1) Mgr Justyna Dwornik (Uni-wersytet Łódzki) – Classes Imperii Romani. Ewolucja floty Imperium Rzymskiego od późnej Republiki po I w. n.e.; 2) Dr Piotr Letki (Brzeg) – Hełmy grzebieniowe kawalerii

683SPRAWOZDANIA

rzymskiej – geneza, budowa, wykorzystanie; 3) Mgr Michał N. Faszcza (Uniwersytet Warszawski) – Wzrost dyscyplinarnych uprawnień centurionów w I w. p.n.e.; 4) Dr To-masz Ładoń (Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa) – Kontrowersje wokół bitwy przy Bramie Kollińskiej (1 listopada 82 r. p.n.e.); 5) Dr Stanisław Ducin (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin) – Machiny miotające i ich zastosowanie w działa-niach na terenie Galii w latach 59-50 p.n.e.; 6) Mgr Mateusz Byra (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin) – Kulisy transferu legionu III Gallica do Mezji w 68(?) r. n.e.; 7) Mgr Maciej Madej (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) – Legion I Italski – karne przemieszczenie nad dolny Dunaj; 8) Mgr Bartłomiej Proc (Katolic-ki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin) – Plutarch a wojny perskie Trajana; 9) Dr Krzysztof Królczyk (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) – Rzymski garnizon w Tyras i Olbii w II i III w. n.e.; 10) Dr Łukasz Różycki (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) – Bizantyńska wojna psychologiczna w świetle „Strate-gikonu”; 11) Dr Błażej Cecota (Uniwersytet Łódzki) – Przyczyny niepowodzeń w wal-kach z Arabami w świetle bizantyńskiej historiografii (VIII-X w.); 12) Dr Kirił Mari-now (Uniwersytet Łódzki) – Jak walczyć w górach? Rekomendacje cesarza Leona VI Mądrego w świetle jego „Taktyk”; 13) Dr Szymon Wierzbiński (Uniwersytet Łódzki) – Normanowie na wschodnich rubieżach Bizancjum w XI w. – chybiona reforma woj-skowa Konstantyna IX Monomacha; 14) Dr Marcin Böhm (Uniwersytet Opolski) – Transport morski koni w trakcie działań wojennych Boemunda na Bałkanach w latach 1107-1108; 15) Dr Jacek Raszewski (Uniwersytet Warszawski) – Organizacja armii według Jerzego Gemistosa Plethona. Panel ten podzielony był na pięć bloków (po trzy referaty), a po każdym z nich miała miejsce piętnastominutowa dyskusja.

Drugi panel, który odbywał  się  tego dnia  (panel  III)  zatytułowany był  „Wybit-ni dowódcy a polityka imperialna”. Panel ten odbył się w sali 321 w Budynku Wy-działu Humanistycznego UMCS, a moderował go dr Paweł Madejski  (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin). W ramach panelu swe przedłożenia przedstawiło ośmiu prelegentów: 1) Mgr Anna Zawadzka (Uniwersytet Warszawski) – Kamillus, czyli o ideale wodza rzymskiego;  2) Dr Maciej  Piegdoń  (Uniwersytet  Jagielloński, Kraków)  –  Imperium bez granic? Strefy wpływów w rzymskim imperializmie doby Republiki; 3) Mgr Katarzyna Całus (Akademia  im. Jana Długosza, Częstochowa) – Rola armii Krassusa i Pompejusza w ich staraniach o konsulat na 70 r. p.n.e.; 4) Mgr Artur Zychowicz  (Uniwersytet  Śląski, Katowice)  – Ludy i społeczności bałkańskie a konflikt zbrojny pomiędzy Gnejuszem Pompejuszem i Juliuszem Cezarem w latach 49/48 p.n.e.; 5) Mgr Łukasz Jończyk (Uniwersytet Śląski, Katowice) – Synowie Liwii, Tybriusz i Druzus, jako wodzowie wojsk Oktawiana Augusta; 6) Mgr Karol Kłodziński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń) – Ekwiccy urzędnicy „a rationibus” w okre-sie pryncypatu. Wybitni dowódcy; 7) Dr Jacek Pudliszewski (Uniwersytet Gdański) – Kariery wojskowych prokuratorów ekwickich w epoce Sewerów; 8) Dr Adrian Szopa (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków) – Wódz do-skonały w świetle późnoantycznych panegiryków łacińskich. Panel ten podzielony był na dwa bloki (po cztery referaty) po których odbyły się piętnastominutowe dyskusje.

Natomiast ostatni – trzeci panel, który odbył się tego dnia (panel IV) zatytułowany był „Religia, propaganda, ideologia”. Panel ten odbył się w sali 318 w Budynku Wy-działu Humanistycznego UMCS, a jego moderatorem była dr hab. Agnieszka Dziuba, prof. KUL. W czasie  tego panelu wygłoszono dziesięć przedłożeń: 1) Mgr  Izabela Leraczyk (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin) – Kiedy rodzi się

SPRAWOZDANIA684

imperium? Rola kolegium fecjałów w kształtowaniu rzymskiej polityki zagranicznej; 2) Dr Helena Karczewska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warsza-wa) – Corona triumphalis – znaczenie i symbolika w starożytnym Rzymie; 3) Mgr Da-wid Lipiński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń) – „Votum” i „devotio” jako metody wsparcia armii rzymskiej w czasie bitwy. Analiza semantyczna i pragmatycz-na wybranych „praecationes” u Liwiusza; 4) Mgr Adam Jarych (Uniwersytet Łódzki) – Fundacje „ex manubiis” w okresie Republiki na przykładzie portyków Oktawiusza, Metellusa i Oktawii; 5) Dr Henryk Kowalski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin) – Ideologiczno-religijne aspekty wojen domowych w Rzymie w I wieku p.n.e.; 6) Mgr Tomasz Dziurdzik (Uniwersytet Warszawski) – Znaczenie uroczystości kul-towych w życiu społecznym armii rzymskiej; 7) Dr Katarzyna Balbuza (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) – Ideologiczno-religijne aspekty wojny w świetle medalionów rzymskich (Cezar-Trajan); 8) Dr Robert Suski (Uniwersytet Białostocki) – Bogowie a militarne zwycięstwa w „Historia Augusta”; 9) Mgr Andrzej Hołasek (Uniwersytet Łódzki) – Żołnierz i służba wojskowa w świetle chrześcijańskich źródeł normatywnych (IV i V w.); 10) Mgr Maciej Marciniak (Uniwersytet Warszawski) – Dlaczego święty Teodor zabija węża? Propozycja genezy pewnego motywu z katedry w Faras. Panel ten podzielony był na trzy bloki: dwa po trzy referaty i ostatni z czte-rema referatami. Po każdym z bloków miała miejsce dyskusja.

Wtorkowe popołudnie wypełniła wycieczka, której celem było zwiedzenie zabyt-ków starego miasta ze szczególnym uwzględnieniem systemów obronnych Lublina oraz pokazy grupy rekonstrukcyjnej z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Wie-czorem zaś odbył się uroczysty bankiet.

W ostatnim dniu konferencji (środa, 28 V) odbyła się druga sesja plenarna. Miała ona mieć miejsce (podobnie jak otwarcie konferencji i pierwsza sesja plenarna) w Sali Posiedzeń Wydziału Filozofii i Socjologii UMCS, jednak ze względów logistycznych musiała się odbyć w innej sali wykładowej Wydziału Humanistycznego UMCS. Sesji tej  przewodniczył Kierownik Katedry Historii Bizancjum dr  hab.  Piotr Kochanek. prof. KUL. W czasie sesji przedstawiono pięć referatów: 1) Dr hab. Norbert Rogosz (Uniwersytet  Śląski,  Katowice)  – Kwestia lojalności w rzymskiej armii w okresie pierwszej wojny domowej (88-82 p.n.e.); 2) Dr hab. Ireneusz Łuć (Uniwersytet Ma-rii Curie-Skłodowskiej, Lublin) – Tytus Flawiusz jako pacyfikator Judei; 3) Doc. dr Konstantyn Kolesnykov (Akademia Służby Celnej Ukrainy, Dniepropietrowsk) i Mgr Ganna Kolesnykova (Dniepropietrowska Szkoła Medyczna) – Имперский воинский контингент и гарнизон Херсонеса Таврического в III-V вв.: между источниками и историографией (Cesarski kontyngent wojskowy a załoga Chersoneza Taurydz-kiego w III-V w.: między źródłami a historiografią); 4) Ks. dr hab. Andrzej Uciecha (Uniwersytet Śląski, Katowice) – „Jeśli wojska powstają i zwyciężają, wiedz, że jest to upomnienie Boże”. Wojenne sekrety w dyskretnej mowie „O wojnie” Afrahata, perskiego Mędrca;  5)  Prof.  dr  hab. Marek Wilczyński  (Uniwersytet  Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków) – Exercitus barbarorum – organizacja i działania wojsk ludów germańskich osiadłych w V i VI wieku w basenie Morza Śród-ziemnego. Po wygłoszeniu  trzeciego  i piątego  referatu miały miejsce dyskusje. Na zakończenie obrad głos zabrał dr hab. Piotr Kochanek dokonując syntetycznego pod-sumowania konferencji.

Zainteresowanie  konferencją  o  zaproponowanej  tematyce  militarnej,  przeszło najśmielsze oczekiwania organizatorów, gdyż napłynęły  liczne  zgłoszenia  z Polski 

685SPRAWOZDANIA

i z zagranicy. Świadczy to nie tylko o naukowym zapotrzebowaniu na organizowanie tego typu sesji naukowych, lecz również o zainteresowaniach badaczy historii staro-żytnego Rzymu i Bizancjum, w których szeroko rozumiana tematyka militarna zaj-muje istotne miejsce. Ostatecznie w czasie dwóch sesji plenarnych i czterech paneli tematycznych wystąpiło aż 48 prelegentów wygłaszając 47 referatów (jeden z refera-tów był przygotowany przez dwie osoby) reprezentujących 20 ośrodków naukowych: 5 zagranicznych oraz 15 polskich. Ośrodki zagraniczne to: Akademia Służby Celnej Ukrainy w Dniepropietrowsku (jedna osoba), Dniepropietrowska Szkoła Medyczna (jedna osoba), Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohoby-czu (jedna osoba), Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie (jedna osoba) i Uniwer-sytet im. Wasyla Karazina w Charkowie (jedna osoba). Natomiast ośrodki polskie to: Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie (dwie osoby), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie (dwie osoby), Uniwersytet Gdański (jedna osoba), Uniwersytet  im. Adama Mickiewicza w Poznaniu  (pięć osób), Uniwersytet  Jagiel-loński w Krakowie  (jedna  osoba), Uniwersytet  Jana Kochanowskiego w Kielcach (jedna  osoba), Uniwersytet Kardynała  Stefana Wyszyńskiego w Warszawie  (jedna osoba), Uniwersytet Łódzki (dziewięć osób), Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (cztery osoby), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (dwie osoby), Uniwersytet Opolski (jedna osoba), Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (dwie osoby), Uniwersytet Śląski w Katowicach (pięć osób), Uniwersytet w Białymstoku (jedna osoba) i Uniwersytet Warszawski (pięć osób).

Wszystko wskazuje na to, że cel organizatorów konferencji – jakim było zorgani-zowanie interdyscyplinarnego spotkania fachowców, służącego nie tylko pogłębieniu tematu,  lecz  także wzajemnemu poznaniu  i  osobistym kontaktom –  został w pełni osiągnięty, gdyż sympozjum to było największym w historii lubelskich uczelni spo-tkaniem badaczy szeroko rozumianego antyku.

ks. Piotr Szczur – Lublin, KUL

15. ARMIA, SYSTEMY OBRONNEI IDEOLOGICZNO-RELIGIJNE ASPEKTY WOJNY

W IMPERIUM RZYMSKIM I W BIZANCJUM(Lublin, UMCS, 26-28 V 2014)

Od poniedziałku (26 V) do środy (28 V) miała miejsce w Lublinie Ogólnopol-ska Konferencja Starożytnicza zorganizowana przez KUL i UMCS (Katedra Historii Bizancjum KUL, Katedra Historii Kościoła w Starożytności Chrześcijańskiej KUL, Zakład Historii Starożytnej UMCS). Obrady odbywały się w gościnnym gmachu tzw. Nowej Humanistyki UMCS.

W konferencji brali udział starożytnicy i bizantyniści z 15 ośrodków krajowych: 1. Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie (2 osoby), 2. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (2 osoby), 3. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu (5 osób), 4. Uniwersytet Białostocki (1 osoba), 5. Uniwersytet Gdański (1 oso-ba),  6.  Uniwersytet  Jagielloński  (1  osoba),  7.  Uniwersytet  Jana  Kochanowskiego w Kielcach (1 osoba), 8. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (1 osoba), 9. Uniwersytet Łódzki (9 osób), 10. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskie 

SPRAWOZDANIA686

w Lublinie  (4  osoby),  11.  Uniwersytet Mikołaja  Kopernika w Toruniu  (2  osoby), 12. Uniwersytet Opolski (2 osoby), 13. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edu-kacji Narodowej w Krakowie  (2  osoby),  14. Uniwersytet  Śląski w Katowicach  (5 osób), 15. Uniwersytet Warszawski (5 osób). Obok nich udział w konferencji wzięli reprezentanci 4 ośrodków akademickich Ukrainy: 1. Akademia Służby Celnej Ukra-iny w Dniepropietrowsku (2 osoby), 2. Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wa-syla Karazina (1 osoba), 3. Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki (1 oso-ba),  4.  Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny  im.  Iwana Franki w Drohobyczu  (1 osoba). W ciągu trzech dni konferencji wystąpiło 48 prelegentów, którzy wygłosili 47 referatów i komunikatów.

Spośród wspomnianych wyżej  47 wystąpień  16  dotyczyło  szeroko  rozumianej historii Bizancjum. Najwięcej, bo aż 7 prelekcji bizantynologicznych wygłosili przed-stawiciele Uniwersytetu  Łódzkiego.  Byli  to  (w  kolejności  alfabetycznej  nazwisk): Dr hab. Sławomir Bralewski, prof. UŁ, Ideologia zwycięstwa w późnym Cesarstwie Rzymskim i wczesnym Bizancjum; Dr Błażej Cecota, Przyczyny niepowodzeń w wal-kach z Arabami w świetle bizantyńskiej historiografii (VIII-X w.); Mgr Andrzej Ho-łasek, Żołnierz i służba wojskowa w świetle chrześcijańskich źródeł normatywnych (IV i V w.); Dr  hab. Mirosław Leszka,  prof. UŁ, Siły zbrojne pierwszego państwa bułgarskiego w opinii Bizantyńczyków; Dr Kirił Marinow, Jak walczyć w górach? Re-komendacje cesarza Leona VI Mądrego w świetle jego „Taktyk”; Dr Szymon Wierz-biński, Normanowie na wschodnich rubieżach Bizancjum w XI w. – chybiona reforma wojskowa Konstantyna IX Monomacha; Dr hab. Teresa Wolińska, prof. UŁ, Synowie Hagar. Wiedza Bizantyńczyków o armii arabskiej w świetle traktatów wojskowych z IX i X wieku.

Dwa wystąpienia na ten temat mieli przedstawiciele Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie: Dr Adrian Szopa, Wódz doskonały w świetle późnoantycznych panegiryków łacińskich; Prof. dr hab. Marek Wilczyński, Exercitus barbarorum – organizacja i działania wojsk ludów germańskich osiadłych w V i VI wieku w basenie Morza Śródziemnego.

Również dwie prelekcje z dziedziny bizantynistyki wygłosili reprezentanci Uni-wersytetu Warszawskiego: Mgr Maciej Marciniak, Dlaczego święty Teodor zabija węża? Propozycja genezy pewnego motywu z katedry w Faras; Dr Jacek Raszewski, Organizacja armii według Jerzego Gemistosa Plethona.

Natomiast przedstawiciele Katowic, Opola i Poznania przedstawili po jednym re-feracie z tego zakresu: Dr Marcin Böhm (UO), Transport morski koni w trakcie działań wojennych Boemunda na Bałkanach w latach 1107-1108; Dr Łukasz Różycki (UAM), Bizantyńska wojna psychologiczna w świetle „Strategikonu”;  Ks.  dr  hab. Andrzej Uciecha (UŚ), „Jeśli wojska powstają i zwyciężają, wiedz, że jest to upomnienie Boże”. Wojenne sekrety w dyskretnej mowie „O wojnie” Afrahata, perskiego Mędrca.

Goście z Ukrainy dodali do tej statystyki dwa wystąpienia: Doc. dr Konstantyn Kolesnykov i mgr Ganna Kolesnykova (Akademia Służby Celnej Ukrainy w Dniepro-pietrowsku), Имперский воинский контингент и гарнизон Херсонеса Таврического в III-V вв.: между источниками и историографией (Cesarski kontyngent wojsko-wy a załoga Chersoneza Taurydzkiego w III–V w.: między źródłami a historiografią); Mgr Tatiana Olijnyk (Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina), Tzw. „Cytadela rzymska” w systemie fortyfikacji Chersonezu Taurydzkiego od IV w. p.n.e. do XV w. n.e.

687SPRAWOZDANIA

Konferencja ściągnęła do Lublina zarówno doświadczonych badaczy, jak i spo-rą grupę doktorantów, a w lubelskim środowisku starożytniczym cieszyła się dużym zainteresowaniem, o czym świadczyła liczba słuchaczy oraz poziom dyskusji. Była to pierwsza duża, trzydniowa konferencja starożytnicza zorganizowana w Lublinie. Warto  podkreślić  bardzo  dobrą  współpracę  środowiska  badaczy  antyku  z  KUL--u i UMCS-u przy organizacji tego przedsięwzięcia oraz duży wysiłek przedstawicieli UMCS (szczególnie dr Stanisława Ducina  i dr hab. Dariusza Słapka), którzy wraz z grupą doktorantów przygotowali  technicznie  tzw. Nową Humanistykę UMCS do sprawnego przeprowadzenia konferencji.

Piotr Kochanek – Lublin, KUL

16. JUBILEUSZ 50-LECIA INSTYTUTUHISTORII KOŚCIOŁA I PATROLOGII KUL

(Lublin, KUL, 27 V 2014)

W dniu 27 V 2014 r., w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w Lu-blinie miała miejsce Jubileuszowa Sesja zorganizowana z okazji 50-lecia Instytutu Historii Kościoła i Patrologii. Spotkanie rozpoczęło się o godz. 10:30 w Auli Wy-działu Teologii KUL znajdującej się w gmachu Kolegium Jana Pawła II. Przybyłych gości powitał główny organizator  spotkania – Dyrektor  Instytutu Historii Kościoła i Patrologii na Wydziale Teologii KUL, ks. prof. dr hab. Jerzy Pałucki. Następnie go-spodarz miejsca – Dziekan Wydziału Teologii ks. prof. dr hab. Mirosław Kalinowski skierował słowo do uczestników spotkania, w którym podkreślił, że Instytut Historii Kościoła  i Patrologii należy do  jednostek wiodących w strukturach Wydziału Teo-logii, oraz że w swej historii szczycił się obecnością wielu wybitnych osobowości, a rozbudowana struktura Instytutu daje duży potencjał umożliwiający tworzenie ze-społów naukowo-badawczych.

Następnie głos zabrał o. prof. dr hab. Roland Prejs OFMCap dokonując prezenta-cji publikacji specjalnie przygotowanej na jubileusz: Pięćdziesiąt lat Instytutu Historii Kościoła i Patrologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II (Lublin 2014). Zaznaczył,  że  książka  jest  ogólnym przeglądem dorobku  Instytutu w  ciągu pięćdziesięciu  lat  jego  istnienia  i  omawia w  skrócie  dzieje  Instytutu  (okoliczności jego powstania z podkreśleniem roli ks. prof. Mariana Rechowicza, późniejszego bis-kupa – administratora apostolskiego Archidiecezji Lwowskiej z siedzibą w Lubaczo-wie, i ks. prof. Mieczysława Żywczyńskiego), jego strukturę – katedry i ich obsadę, kadrę naukową, kierunki badań i publikacje pracowników, programy kształcenia oraz zestawia tytuły dysertacji habilitacyjnych i rozpraw doktorskich powstałych w Insty-tucie, a także sumarycznie podaje liczbę wykształconych studentów i doktorantów.

Po prezentacji jubileuszowej publikacji miał miejsce krótki koncert wokalno-in-strumentalny w wykonaniu wykładowców Instytutu Muzykologii: dr hab. szt. Iwony Sawulskiej, prof. KUL (sopran) oraz dr hab. Agnieszki Schulz-Brzyskiej (fortepian).

Następnie Dziekan Wydziału Teologii ks. prof. dr hab. Mirosław Kalinowski (wraz z Dyrektorem Instytutu ks. prof. dr. hab. Jerzym Pałuckim) dokonał uroczystego wrę-czenia  dyplomów  jubileuszowych KUL  zasłużonym  Profesorom  Instytutu. W  dniu jubileuszu  zostały wyróżnione  następujące  osoby:  ks.  bp  prof.  dr  hab.  Jan  Śrutwa, 

SPRAWOZDANIA688

w  którego  imieniu  dyplom  odebrał  Biskup  Pomocniczy  Diecezji  Zamojsko-Luba-czowskiej dr hab. Mariusz Leszczyński, prof. dr hab. Grażyna Karolewicz, ks. prof. dr hab. Marek Tomasz Zahajkiewicz, ks. prof. dr hab. Franciszek Drączkowski, ks. prof. dr hab. Anzelm Weiss, ks. prof. dr hab. Stanisław Wilk oraz ks. prof. dr hab. Zygmunt Zieliński, który – niestety – nie uczestniczył w uroczystości jubileuszowej. Po wręcze-niu dyplomów zabrali głos wyróżnieni profesorowie oraz jeden z przybyłych gości – ks. prof. dr hab. Józef Swastek z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.

Centralnym punktem obchodów Jubileuszu była uroczysta Msza św. dziękczyn-na sprawowana w kaplicy Konwiktu Księży Studentów KUL pod przewodnictwem Księdza Arcybiskupa Seniora Archidiecezji Warmińskiej dr. Edmunda Piszcza, który też wygłosił okolicznościową homilię. Wspólnie z Księdzem Arcybiskupem Mszę św. sprawowali profesorowie i absolwenci Instytutu z Księdzem Biskupem dr. hab. Ma-riuszem Leszczyńskim na czele. We Mszy św. modlono się także o błogosławieństwo dla Instytutu oraz o życie wieczne dla zmarłych profesorów, absolwentów i studen-tów. Po Mszy św. w Collegium Norwidianum odbył się obiad, a po nim uczestnicy spotkania jubileuszowego powrócili do Kolegium Jana Pawła II, gdzie mieli okazję do wspólnego spotkania i rozmów, a przede wszystkim wspominania czasu studiów.

W spotkaniu jubileuszowym wzięło udział ponad pięćdziesiąt osób. Wśród nich byli nie tylko pracownicy, lecz także studenci oraz znaczna liczba absolwentów Insty-tutu, którzy reprezentowali ośrodki naukowe z całej Polski. Duże zainteresowanie jubi-leuszem i liczny w nim udział świadczą o potrzebie organizowania tego typu spotkań.

ks. Piotr Szczur – Lublin, KUL

17. WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA MISTAGOGIA MODLITWY(II Międzynarodowa Konferencja CPO, Utrecht, 26-29 VIII 2014)

Holenderskie Centrum Studiów Patrystycznych (Centrum voor Patristisch Onder-zoek = CPO) zorganizowało w Utrechcie  (Holandia) w dniach 26-29 VIII 2014 r. II Międzynarodową Konferencję, której temat brzmiał Wczesnochrześcijańska mista-gogia modlitwy (The Early Christian Mystagogy of Prayer). W ostatnim dziesięciole-ciu „mistagogia” rzeczywiście wzbudziła wielkie zainteresowanie w całym świecie, co można stwierdzić na podstawie częstotliwości wydawania na  ten  temat różnych publikacji.  Pierwotny  Kościół  używał  tego  terminu  na  określenie  wtajemniczania ochrzczonych  do  sformalizowanej  modlitwy,  dogmatów  i  rytów,  które  ukrywano przed światem zewnętrznym. Szerzej termin ten wskazuje również na przeobrażenio-wy proces, który wczesnochrześcijańscy autorzy stosowali na indywidualne otwarcie się na komunikację z boskością. Dzisiaj  jednak wyniki badań neurologicznych ob-ligują wręcz uczonych, zajmujących się  tymi procesami, do interpretowania swych wyników w kontekście programowania mózgu poprzez przesyłanie idei religijnych. Wydaje się jednak, że Ojcowie Kościoła widzieli w niej jednak coś więcej, dlatego tak często pouczali w swych mistagogicznych traktatach o funkcji i znaczeniu modlitwy.

Druga konferencja CPO skupiła się zatem na wczesnochrześcijańskiej mistago-gii. Wygłoszono  podczas  jej  trwania  szereg  referatów,  które  ukazywały  modlitwę jako element inicjacji chrześcijańskiej i przeobrażenia, poprzez różne jej formy, in-dywidualne i zbiorowe, które może przyjmować – jako prośba i dziękczynienie, ci-sza i medytacja, skrucha i wyznanie. Uwzględniono również kontekst: historyczny, 

689SPRAWOZDANIA

teologiczny, literacki, religijny i kulturalny, w których modlitwa może oddziaływać. Starano się przede wszystkim odpowiedzieć na pytanie: jakie efekty udało się osią-gnąć Ojcom Kościoła w sferze wiedzy, życia uczuciowego i zachowań, kiedy mówili i pisali o modlitwie?

Miejsca obrad usytuowane były w różnych budynkach znajdujących się w histo-rycznej części Utrechtu, niemniej  jednak nie były  to wielkie odległości  i wszędzie można było dojść na piechotę. Konferencja mogła być zrealizowana dzięki aktywne-mu wsparciu finansowemu takich  instytucji  jak: Tilburg University, VU University Amsterdam oraz holenderskiej Prowincji OO. Augustianów. Opłata za udział w kon-ferencji dla uczestników wynosiła 120 EUR (w cenie uwzględniono plenarne posie-dzenia, spotkania z ekspertami oraz obiad [2 razy]).

Podczas obrad w 10 sesjach wygłoszono następujące prelekcje (najczęściej w j. angielskim, nie licząc kilku w j. holenderskim): Frans van der Meché (Erasmus UMC Rotterdam), Bidden en het brein; Gerard Rouwhorst (Tilburg University), Initiation of the Community and the Individual by Prayer. The Formation of an Early Christian Tradition; Willemien Otten (University of Chicago), West and East: Prayer and Cos-mos in Augustine and Maximus Confessor; Marcel Poorthuis  (Tilburg University), How Do We Learn to Address God as Father? A Comparison Between Rabbinic and Patristic Sources; Marten van Willigen (PThU Amsterdam/Tilburg University), The Lord’s Prayer as a Mystagogical Testimony. Did Augustine Interpret the Pater Noster Consistently?; Henk Bakker (VU University), “So on Earth”: Liturgy from Heaven; Hans  van  Loon  (Tilburg University), Prayer and Fasting in Cyril of Alexandria’s Festal Letters; Anthony Dupont – Matthew Knotts (KU Leuven/Research Foundation Flanders), Why Pray? Augustine of Hippo’s Mystagogical Understanding of Sapientia as True Worship; Nienke Vos (VU University), “Remember me”: Mystagogical Func-tions of Prayer in Early Christian Lives of Saints; Benno Zuiddam (Greenwich School of Theology, North West University), The Interdependence of Revelation and Prayer in Clement of Rome to the Corinthians; Giselle de Nie (Utrecht University), Desert and Other Traditions of Prayer in Gregory of Tours’ “Life of the Fathers”; Peter Ben Smit (VU University/Utrecht University), Prayer and Participation in the Eucharist in the Work of Ignatius of Antioch; Andrew Louth  (Durham University  [UK], VU University), The Lord’s Prayer as Mystagogy from Origen to Maximos Start with cof-fee and tea; Mary Carruthers (New York University), “The Desert”, Sensory Delight, and Prayer in the Augustinian Revival of the Twelfth Century: The Case of Pierre de Celle; Laela Zwollo (Tilburg University), Augustine’s Longings for God in his Prayer to the Holy Trinity (“De Trinitate” XV 28, 51); Henk van Vreeswijk (Tilburg Univer-sity), John Chrysostom on Prayer and Song, Music, and Dance; Metha Hokke (Til-burg University), The Mystagogical Function of the Virginity Imagery in the Prayers Ending Ambrose’s “De institutione virginis” and “Exhortatio virginitatis”; Martin Claes (Tilburg University), Unity and Similarity in Life and Prayer. Correspondences between St. Anthony’s “oratio perpetua” and Augustine’s Ideal of Congruity between Interior and Exterior Man; Michael Bakker (VU University), The Noetic and Cardiac Psychologies of Prayer as part of the Mystagogical Habitat of the Greek Fathers; Paul  van Geest  (Tilburg University), Praying Without Words in Augustine and his Mystagogy; Arnold  Smeets  (Tilburg University), Praying and Prayers in Gregory the Great’s Letters. Exploring Mystagogical Meaning in Functional Texts;  Paula Rose (VU University), “Spiritui requies adquirenda est”: Augustine and the Prayer

SPRAWOZDANIA690

for the Deceased;  Michel  Van  Parys  OSB  (Chevetogne/Grottaferrata),  “Fireside Talk”: gesprek over een leven tussen kloostergemeenschap, wereldkerk en patristiek [geďnterviewd door Monic Slingerland] (Trouw); Joseph Lucas (VU University, St. Tikhon’s Orthodox Seminary), The Matrix of Prayer, Humility, and God’s Vindication in Greek Ascetical Literature (4th-8th centuries); Liuwe Westra (Tilburg University), “Lex orandi, lex credendi”? The Evidence of the “Sermones in traditione orationis” in the Latin West; Michel Van Parys OSB (Chevetogne/Grottaferrata), Publiekslezing Basileios van Kaisareia, het Woord Gods leert ons bidden.

Obrady  sympozjalne były więc bardzo bogate  i  ciekawe, wykłady  erudycyjne, a wśród prelegentów wielu bardzo cenionych specjalistów, chociażby: Andrew Louth (Durham University, VU University Amsterdam), Michel Van Parys OSB  (Cheve-togne/Grottaferrata), Mary  Carruthersa  (New York University),  Gerard  Rouwhorst (Tilburg  University)  i  Paul  van  Geest  (Tilburg  University/VU University Amster-dam). Wydaje się jednak, że zabrakło jednego: umieszczenia w programie codziennej wspólnej modlitwy.

Józef Figiel SDS – Lublin, KUL

18. PISMA KOBIET I PISMA APOKRYFICZNE MIĘDZY OKRESEM WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIM I PÓŹNOANTYCZNYM

(Katania, 11-13 IX 2014)

W dniach 11-13 IX 2014 r. w pięknym benedyktyńskim Klasztorze św. Mikoła-ja w Katanii zostało zorganizowane sympozjum, którego przewodnim tematem były Pisma kobiet i pisma apokryficzne między okresem wczesnochrześcijańskim i póź-noantycznym (Scritti di donne e scritti apocrifi tra primo cristianesimo e tardo an-tico). Patronat i wsparcie finansowe dla tego przedsięwzięcia zapewniły następujące instytucje: Karl-Franzens-Universität Graz, Università degli Studi di Catania – Dipar-timento di Studi Umanistici (DISUM) oraz włoskie Ministerstwo Edukacji (Ministero dell’Istruzione, dell’Università e della Ricerca) w ramach programu mającego na celu wzmacnianie krajowej bazy naukowej,  również w kontekście bardziej  skutecznego uczestnictwa w europejskich inicjatywach związanych z ramowymi programami Unii Europejskiej, a także wspierającego młodych naukowców FIRB – Futuro in ricerca 2012  (zwłaszcza zaś  istniejącego projektu: La percezione dello spazio e del tempo nella trasmissione di identità collettive. Polarizzazioni e/o coabitazioni religiose nel mondo antico [I-VI secolo d.C.] [Postrzeganie czasu i przestrzeni w przekazywaniu tożsamości zbiorowych. Polaryzacja i/lub kohabitacja religijna w starożytnym świecie [I-VI w. po Chr.]). Obrady sympozjum odbywały się w tzw. „Chórze nocnym” (Coro di notte) klasztoru, gdzie często organizowane są różne imprezy naukowe lub kultu-ralne, najczęściej o charakterze muzycznym.

W pierwszym dniu, wprowadzającym (11 IX), uczestnicy mogli zapoznać się bli-żej z dwoma projektami naukowymi: 1. La Bibbia e le donne (Adriana Valerio [Ne-apol] – Irmtraud Fischer [Graz] – Mercedes Navarro Puerto [Madryt]), 2. ze wspo-mnianą już inicjatywą FIRB (Arianna Rotondo [Katania]).

Następnego dnia  (12  IX)  rozpoczęły się właściwe obrady sympozjalne – przy-byłych  gości  powitał  dziekan  Wydziału  Studiów  Humanistycznych  Uniwersytetu 

691SPRAWOZDANIA

w Katanii Giancarlo Magnano San Lio, po czym słowo wprowadzenia wygłosiła Ele-na Giannarelli (Florencja) informując, że obrady sympozjalne zostały podzielone na trzy grupy tematyczne (posiedzenia dwóch pierwszych odbyły się drugiego dnia, trze-ciej zaś w dniu ostatnim): I. Wypowiedzi na temat kobiet w odnalezionych kodeksach (Rivelazioni del femminile nei codici ritrovati), II. Apokryfy wczesnochrześcijańskie i  kobiety w kontekście pierwotnych wspólnot  chrześcijańskich (Apocrifi del primo cristianesimo e donne nei contesti comunitari protocristiani), III. Głos kobiet na te-mat Pisma Świętego (Scrittura e voci di donne).

O godz. 10:15 rozpoczęto pierwszą sesję (przedpołudniową, poprowadził ją Luca Arcari  [Neapol]), podczas której wygłoszono następujące prelekcje:  Judith Harten-stein  (Koblencja-Landau),  Jüngerinnen Jesu; Uwe-Karsten  Plisch  (Berlin), Sophia und ihre Schwestern; Antti Marjanen (Helsinki), Rewriting Eve Traditions in the Nag Hammadi Library; Silke Petersen  (Hamburg), Männlichwerden und die Aufhebung der Geschlechterdifferenz in NHC. Na jej zakończenie uczestniczący w dyskusji mo-gli wymienić swoje spostrzeżenia.

Po obiedzie rozpoczęto drugą sesję, której przewodniczył Emiliano Urciuoli (Tu-ryn), w trakcie jej trwania prelegenci przedstawili następujące referaty: Ursula Ulrike Kaiser (Berlin), Genderrollen in den Kindheitsevangelien; Silvia Pellegrini (Vechta), Nascita e verginità nel protovangelo di Giacomo; Outi Lehtipuu (Helsinki), Apostolic Tradition and the Apocryphal Acts of the Apostles; Luca Arcari (Napoli), Marcatori di genere nella letteratura apocalittica proto-cristiana. Obrady drugiej sesji zakończyła dyskusja. Warto zauważyć, że obecnie, jeśli jest to tylko możliwe, nawet w środowi-skach katolickich, conditio sine qua non staje się odczyt na temat „gender”.

W trzecim dniu, sesji przedpołudniowej przewodniczyła Teresa Sardella (Kata-nia), podczas której zaprezentowano następujące prelekcje: Heidrun Mader (Heidel-berg), Frühchristliche Theologinnen im Profil: Maximillas und Quintillas Visionen für die Kirche; Anna Carfora  (Neapol), Perpetua, il martirio e la Sacra Scrittura; Elena Giannarelli (Florencja), Egeria; Maria Josè Cabezas (Sewilla), The Genesis by Proba and Eudocia; Isabella D’Auria (Neapol), Il Centone di Proba: una parafrasi poetica “al femminile”. Całość obrad podsumowano dyskusją.

Sesja popołudniowa, którą poprowadził Roberto Alciati (Turyn), była raczej luź-no związana z przewodnim tematem tego dnia, czyli wypowiedziami kobiet na temat Pisma Świętego (nie nadano jej jednak odrębnej nazwy). Podczas jej trwania wygło-szono  takie  referaty: Cristina Simonelli (Verona), Partita doppia: Paolino di Nola e Terasia; Teresa Sardella (Katania), Epistolari di donne e la lettera 46 di Gerolamo; Ute E. Eisen (Frankfurt a. M.), Amtsträgerinnen im Zeugnis der Grabinschriften. Tę ostatnią część spotkania zakończyła dyskusja.

Na koniec obrad sympozjalnych uczestnicy mogli zwiedzić klasztor, który został ufundowany w 1558 r. przez benedyktynów z Monte Cassino.

Józef Figiel SDS – Lublin, KUL