1001_Kınalızade Ali Efendi - Devlet ve Aile Ahlakı

8/13/2019 1001_Knalzade Ali Efendi - Devlet ve Aile Ahlak

1/288

VE ALEAHLAKIKnalzde Ali Efendi


2/288

Tercman>001 TEMEL ESER

C>

Yazan:Knalzde Ali Efendi

Baskya Hazrlayan:Ahm et KAHRAMAN

D E V I E T

V E A l i lA H U R I


3/288


4/288

Te r c m a n g a z e t e sin d e h a z rla n a n bu e s e r K ervan K itap lk A. .o f se t te s i s l e r in d e b a s lm t r


5/288

1001 Temel Eser i iftiharla sunuyoruz

Tarihimize mn, mill benliimize g ka-tan ktphaneler dolusu birbirinden seme eser-lere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyo-loji, felsefe, folklor gibi mill ruhu gelitiren,onayn veren konularda "Gerek eserler" elimizinaltndadr. Ne var ki, elimizin altndaki bueserlerden ounlukla istifade edemeyiz. nkdevirler deimelere yol am, dil deimi,yaz deimitir.


6/288

Gzden ve gnlden uzak kalm unutul-maya yz tutmu Ama deerinden hibir eykaybetmem i, ou nluu daha da nem kazan-m binlerce cilt eser, bir sre daha el atlmazsa,tarihin derinliklerinde kaybolup gideceklerdir.nk onlar derleyip toparlayacak ve

gnmzn trkesi ile baskya hazrlayacakdeerdeki kalemler, gn getike azalmaktadr.

Bin yllk tarihim izin iinden szlp gelenve bizi biz yapan, kltrmzde "K eta"vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurta-rp, nesillere ulatrm ay plnladk .

Sevinle karlayp, mitle alkladmz"1000 Temel Eser" serisi, Mill Eitim Bakanl-nca durdurulunca, bugne kadar yaynlanan66 esere yzlerce ek yapmay dndk ve"Tercm an 1001 Temel Eser" dizisini yaynla-maya karar verdik. " 1000 Temel Eser" serisinihazrlayan ok deerli bilginler heyetini, yeniyelerle genilettik. Ayrca 200 ilim adammz-dan yardm vaadi aldk. Tercman'n yaynhayatndaki geni imknlarn 1001 Temel Eseriin daha da glendirdik. Artk karnza gu-rurla, cesaretle kmamz, eserlerimizi gzlereve gnllere sergilememiz zaman gelmi bulu-nuyor. Mill deer ve mnda her kitap ve heryazar bu serimizde yerini bulacak, hi bir artdnce ile deerli deersiz, deersiz de deerli?ibi ortaya konmayacaktr. nk esas gaye bin/llk tarihimizin temelini, mayasn gzler


7/288

nne sermek, onlar lyk olduklan yere oturt-maktr.

Bu bakmdan 1001 Temel Eser'den maddhi bir kr beklemiyoruz. Krmz sadece gu-rur, iftihar, hizmet zevki olacaktr.

KEMAL ILICAK

Tercman Gazetesi Sahibi


8/288


9/288

II. CLD SUNARKEN

Ahlk Ali, Gazi Mehmet Ali Paaya ithf edik-mi ve Knalzde Ali Efendi tarafndan yazlm de-erli bir ahlk kitabdr.

Trk slm ahlk ile ilgili en mhim kaynak ola-rak bilinen bu eser, yllardr byk milletimizin fert,aile ve Devlet hayatna k tutmu ve rehber olmutur.

Mellif eserini kitap halinde kaleme almtr.Ahlk ilmine ve ferdi ahlka ayrd birinci kitap, H-seyin Algiil tarafndan hazrlanmi Ve I cilt olarakdaha nce okuyucuya sunulm utur. Aile ahlkndan

bahseden ikinci kitap ile Devlet ahlkna aynlan n-c kitap, bu serinin II. cildini tekil etmektedir

Bu ikinci cilt baskya hazrlanrken, kitabn oriji-nallii gz nnde bulundurulmakla beraber, bugnkneslin istifade edebilmesi ye hizmetin yerini bulmasiin de gerekli titizlik gsterildi.

Kitabn.B ab ve fasllar ile bunlara bal dierkk blmleri, aslna uygun fakat daha anlalr bi-imde yeniden tanzim edilmi ve gerekli dipnotlarkonmutur. Metin iindeki ok az sayda tekrarla r-la, satrlar arasna serpitirilmi bulunan iir, beyt vektalardan bazlar, orijinallii bozulduu, anlamaygletirdii ve zevksiz bir durum ald iin, metin-

den karlmtr. Mill ahlkmzn temeli saydmz bu eserin, milletimiz, hele genlerimiz iin byk hiz-


10/288

10

met greceine inanmaktaym. Zira ahlk, milletleringeleceinin en byk garantisidir. Manevi deerleri-ne ters dm ve ahlktan yoksun milletlerin ayaktaduramadm, tarih ilmi tekrren ispat etmitir.

Eserin, mellifi ve okuyup uygulama gayreti gs-terenlerle bu yolda emek sarfedenler iin rahmetevesile olmasn Allahtan niyaz ederim.

Ahmet KAHRAMAN


11/288

ALE AHLAKI

Aile ahlk bir ilimdir ki, onunla aile arasndakinizam Ve intizam ve dzgn yaama keyfiyeti bilinirnk insan, dier canllardan stndr. Ev halk eve ocuklarla hizmetiler ve teki yaknlardan ibrettir. Yukarda zikrolunduu gibi, bir araya gelen kimse*lerin, dnyada haysiyeti ve Ahirette Sadeti teminedecek metod, kaide ve kanunlara gre hareket etme-leri gereklidir. Bu kaide ve metodlar, herkesin sadeceakhm kullanarak, elde edecek ekilde ak ve seik de-ildir. ou nazar (teorik)'dir. Ahlklarla filozoflaronlan delil ve kaynaklarndan karp bir araya getir-miler, bunlarn toplamna da: Aile Ahlk adnvermilerdir. Bu itibarla, bu ilme duyulan ihtiya, ih-mli imknsz klacak ekilde zarur olmutur. Bu ki-tap, aile ahlk ile ilgili birok bab (ana blm) ii-ne almtr.


12/288


13/288

BRNC BLM

Aile ve Aile Fertleri

Yukarda iret edildii gibi, insan yaratl ica- b medenidir ve muhta olduu gdas da basit deil-dir Zira o, mizacnn gzel olmas sebebi ile, gdas-nn da gzel ve temiz olmasn arzu eder. Gzel gda,toplayp piirmek ve yollu yolunca hazrlamakla eldeedilir. Mesel insann en mhim gdas ekmektir. Bu birok i grmeye muhtatr. Buday ekmek, bimek,tmek ve piirmek gibi. Bu kadar isi bir kimsenintekbana yapmas mmkn olmaz Bilkis ocuklarnmadd manevi yardm gerektir. Fakat hayvanlarngdas ekseriya basittir Yrtc hayvanlar i et, dierhayvanlar kaba otla gdalanrlar. teki hayvanlar da bunlara benzer.

nsann gdalar hayvanlarnki gibi her gn eldeedilir cinsten deildir. Mesel k mevsimi gelip yazgidince insann gdas olan maddeler elde edilmezBundan dolay zamannda toplanp biriktirmek lzmdr. Bylece her zaman herkese gda almak nasip olur.Gene koruyacak bir yer (anbar) ister. Orada topianp,yamur, kar, gasb ve hrsz ona ulaamaz. htiyaannda hazr olur ve elde bulunur

Tpk bunun gibi eve ve bir yurda ihtiya ak-tr. nsana kendini, w k, yamur ve kardan, a-


14/288

14

murdan ve tozdan kurtarm ak iin birtakm sebeplerve aletlerin; kendisini ve ailesini gasbdan ve hrsz*dan korumak iin de bir yurdun lzm geldii phe*szdir. Yaratl ince, ty ve postu olmayan insanok rtnmeye; norml ve; ince yaratl sebebiylede fazlaca uyumaya muhtatr. Uyku zamannda rhleme dalmakla, gzken cesedine d tesir daha okolduundan, uyank olduu zamanda lzm olandan

(azla korumaya muhtatr. Onlara; Ev eyas ve ba-sit eyler de denir. Bunlarn korunmas iin mekn,yer lzmdr. Bunlarn hepsi ahsn: devamm Sala-mak iindir. Nevin (zrriyetin) korunmas iin de ge-rekli olan eyler vardr. O da hatun (e)'dir Bu nikh lama sebebi ile oalmay, dolaysyle zrriyetin de-vamn temin der.

Herkes ahsn devam iin lzm olan sebeplerihazrlayp hfzeder, korur. Baz mhimmat iin ev-den ayrldnda, kendine vekil olarak haneyi koru*yucu bir kimseye de muhtatr.

lh hikmet ve felsefe'nln bir gerei olarak kadn,yaratl itibariyle zayf ve kuvvetsizdir. Baz ilerimeydana getirmek ve yapmak iin hareket etmektenacizdir. Evinde oturup, eine vekil olarak ev eyasn,

mhim yiyecekleri koruma ve ev iin gerekli diereyler onun uhdesindedir.Eylenme vuku bulduu zaman, birleme yolu ile

ocuklar doar. ocuklar kk yata terbiye ve bes-lenme iin anne ve babaya muhtatr Onlarn da bazihtiya ve mhimmat aileye eklenir. Anne ve baba,kendileri yetiemedii zaman bir hizmetiye de ihtiyanlur. Bu cemaat (topluluk) ailenin rknlar yani evhalkdr. Muntazam yaay bunlarla olur.


15/288

s

Aileyi meydana getiren unsurlar betir:1. Baba,2. Anne3. ocuklar,4. Hizmeti (yardmc),5 Beslenmeyi temin eden.yiyecekler, (gda).Her okluun, bir ynden bir birlii olur. phe-

siz ailedeki okluun birlii nizam kurmakla olur. Ni-

zamn kurulmas ise idare ile olur, idareye de bir ida-reci gerektir. Lyk ve mnasip ofan, bu idarenin sa-hibi ve idarecisi, evm ve ailenin sahibi babadr. Dier ev halknn reislii, onlarn ilerini zabt altnaalma ve idaresi onundur. Baba iyi idare le, yerine g-re, ac tatl, vaad ve tehditle sert ve yumuak ve ida-re yollu hareketlerle aileyi yrtr. v halkndan her

biri, bu sayede, rezil kt olan eylerden uzak, iyive

faziletli vasflar kendilerinde toplam ve kaznnnu? bulunurlar.

, Bu iiimde ev ve aileden gayemiz, ta ve aatan

yaplm binalar deildir Bilkis yukarda sralanar be maddeyi bnyesinde barndran yer ve snakdr.ster ta ve topraktan yaplm olsun ki, onlara: Ehl i

meder (ta ve topraktan yaplm binalarda, ky veehirlerde oturanlar) denir. Meder, toprak parasdr.Bina demektir. sterse o yer, yn ve yapa denileneylerden (adrdan) yaplm olsun, onlara da Ehl iVeber (ynden adrda otu ranla r gebe hayat ya-ayanlar) ad verilir. l ve yaylalarda oturan eskiArap, Trk ve Tatarlar gibi.

Bu manda ev ve yurt herkese lzmdr.Bu itibarla aile ahlknn herkese lzm olduuna

ilk babda iaret olunmutu, grld


16/288

19

Hoca Nairi yle der: Aile ahlk hususunda eski Yunan filozoflarnn nemli kaide ve kanunlar oktur Amma Arap di-line onlardan birey nakledilmemitir. Filozof tbrs(Ebrs)dan nakledilen risle hri. Bu, sonraki ulemarasnda mevcd ve makbldr.

Fakat sonraki faziletli limler, kifayetli fikiren ve*temiz zihinleri ile hu sanatm metod ve kanunlarn

tespit etmekte, teferruatm ve neticelerini ortaya a t'makta son derece gayret gstermilerdir. H usu lleeyh Rei Eb Hseyin Ali tbni Sinnn, bu fende, bel~at ve icz .dolu aheser bir rislesi vardr. 0 rislenin hlsas (zeti), eski ve yeni limlerin vaz veterbiyeye dir eserlerinde nakledilmitir. Ondan nem-li yerleri bu kitabmza aldk, inallah falizet sahibikimseler okuyup raz olurlar.

Bu fakir de, Hoca Nasr'in sznden, onlardan nceve sonraki faziletli kimselerin kitaplarndan, almayave aktarmaya gcm yettii gzel edepleri, akll kim-selerin iyiliklerini, zamana mnasip, bugnn ocuk-larnn yaratllarna uygun, anladm slp ve edzere aktard m ve akladm

Baanya ulatran veya aya kaydran Allahdr.


17/288

KNC BLM

ALE RES! VE EV HALKI

Ev halkm idareeden aile reisinin oban gibi ol*mas gerekir. oban, srsnn korunmasnda, sulan-mas ve otlatlmasnda uyank bulunur. Muhtemelolan zararldan srsn korumaya gayret sarfeder.

Bylece sr ku rt ve canavarlarn hcm undankurtulur, sulanmas ve otlatlmas vaktinde yapldiin de bakmh olur. Yavrulan gpliir ve oalr.

uTpk bunun gibi, aile reisinin nce himayesinde bulunan ev halkn dman tasallutundan korumas,iyi olmayan za p rl ilerden ve yerlerden, edep ve ida-re ile alkoymas ve her birini mmkn olan olgun-lua eritirmesi gerektir.

Aile reisi, ikinci olarak, doktor gibidir.Doktorun, sal korumak ve hastal gidermek

iin, tedavide dikkat gstermesi ve btn organlararasnda denge kurmas icadeber Bedenin Shhati vehareketlerin yerli yerinde shhatli bir ekilde meyda-na gelmesi bu dengenin, toplamdr. Eer bedende bu normallik mevcutsa, tabip onu korumaya nem ve-rir. ayet shhat mevcut deilse, onu elde etmeye veiadeye gayret gsterir.

Bedendeki organlardan birine hastalk gelecekolsa, doktor, tedavide o organn kendi durumuna bak

P - 2


18/288

18

maz. Bilkis beden organlarnn umum durumunudikkate alr.

Hasta uzvun civarnda esas ve idare eden uzuvvarsa, ilk olarak onun tedavisine ihtimam gsterir.Ondan sonra, btn azann iyilii iin, teki uzvuntedavisine geer. 1

Ya i, idare eden uzuvlardan birinin kesilmesinive ortadan kaldrlmasn gerektirirse, kesmekten veonu ortadan kaldrmaktan ekinmez. Bylecc, ktlkve hastalk dier uzuvlara yaylp, beden binas k-mez, shhat ve umumi denge yok ojmaz

Bu itibarla, bir ev idarecisinin de, bu ter tip vesraya gre yrmesi gerektir. Ev halkndan birininhali kt olup, ondan haneye ktln yaylma ihti-mali olursa, hi vakit geirmeden o ahs temizleyerek,

evi ktlklerden korumak icabeder. Nitekim uzuvlarn mertebeleri deiiktir. Bazsidare olunur. Bazs idare eder. Bazs ereflidir. Baz-s da haris ve ktdr.

Ev halk da buna benzer..Her uzvun kendine hasii vardr Arama hepsinin iinden hsl olan gaye vesonu, onlardaki sra ve istenen, arzu edilendir.

Ev halknn da bir yaratl, bir hususiyeti ve ya-ratlna mnasip hususi bir ii vardr. Amma hepsi-nin ilerinden bir araya gelen ve hepsinin hareketle-rinden sralanan durum, mhim ilerin en mhimi vearzularn en tam olandr k, buna: Evin intizamderler. Bu evin idare ve ahlk umum ve kllidir. Husus ve ksm oluuna gre idare ise, kalan blmlerdeanlatld.


19/288


20/288

20

Nak ve renk israf knanm, mhim mal telef

etmek ho griilmemidir.Mutlaka bina ve tamir iinde itidalden ayrlmak,iyi karlanmaz Hele bozup yeniden yapmaya almak, bir ekilden usanarak baka bir biim vermeye mptelolmak, irkin bir hastalk ve kt b ir huydur. azdk kimseler, bunu zarfet ve incelik, gzel bir ta-sarruf sanp, kt isrf, irkin ve lzumsuz bir i i-lemi olurlar.

Hadis i erifde vrid olduuna gre, kulun yapther infk ve yedirmede, kula bir ecir ve mkfat var-dr. Amma binaya harcananda hi bir zaman karlkyoktur.

Ululardan biri bir dostuna vard. Onu, binalaryaptrm, iilere ve San'atkrlara para datrkengrd O ulu da bir ake (lira) isteyip topraa gmm.Ev sahibi:

Ne yapyorsun deyince. Ne var? Sen bu kadar mal taa topraa dk-yorsun. Ben bir akeyi topraa braksam ne lzmgelir? demitir.

Ev edinmehin en mhim bir yn de komu vecivardr.

Evde, nce iyi ve temiz, kendileri ve huylan gzelkomularn bulunmasna gayret etmek gerektir.

Bozgunculuk, zulm ve cehlet gibi komuluktankesin olarak saknmaldr.

Hikye olunduuna gre:Selefden birisinin cmert bir komusu vard. Za

rretinden dolay evini satp bedelini aldktan sonra: Hani falan kiinin komuluunun bedeli? de-

vince:


21/288

21

Komuluun bedeli mi olur dediler? Bununzerine: Haydi imdi evimi bana geri verin! Ben yle

bir kimseyim ki, komum hasta olsam ibdet eder.Sefere gitsem emnet ve hrmetimi hzf eder Sefer-den gelsem ziyaret eder. Muhta olsam karlksz

para verir, dn para istesem hibe eder, bada bu-lunur. Benim onun komuluunu bedava vermem ge-rekir mi? demi.

O kimse idip, evinin bedelini muhtaca gnde-rerek evini satmaktan vazgeilmi.

Hikye olunur ki. Efltun altun dkclerin (ku-yumcularn) yannda otururdu. Yaknlan sebebini so-runca:

ilim ve amel mcadelesi sonunda uyku gelse, bunlar o/ezdikleri ile mani olup, mrn sermayesininzayi olmamasna sebep olurlar, der.

Hikyeye gre; stanbul'da Em ir (Mir) BuhariTekkesinin yaknnda bir. nalac dkkn vardt. Bazarkadalarnn naklettiklerine gre, Mir gecenin ta -mamn ibdetle geirip, sabaha karp.bir saat uyurdu Nalac o muhitte dkkn anca, gecenin sonundakalkarak altndan, Mrin bir saat uykusuna maniolduu iin, geconin tamamn ibdetle geirmeye ba-

lad.


22/288


23/288

d r d n c r l i i

Mal v* Fam

nsan nev'i yiyecek biriktirmeye muhta ve mecbur-dur. Daha nce de buna iaret edildi. Baz yiyecekle*ri ustun zaman kalmaya dayankl deildir. Bu itibar*la insanoluna her cinsden yiyecek depo etmesi gerek*lidir. Baz yiyecekler ie yaramaz hale gelirse, dier*leri, hemen bozulmaktan uzak ve dayankldr. Uzun

sre kalr. Bu da nce getiBtn muamelelerde, al verite deimeyen bircevher gerektir ki, dinar (altun para)'dr. Ory Na*ms u asgar (kk n&mus) denir. Adaleti koruyanodur ve ftzundr. Bu o kadar deerli bir mevcuttur k,herkes istedii vakit onu elde edemez. Kymetli birvarlk olmas sebebiyle bu deerin az, dier cinslerinouna denktir. Bylece yurdundan ayrlmak isteyenkimsenin, yiyeceklerini ve lUzumlu eyasn gtrme*si ve deitirmesi lzm gelmez. Bilkis bu cevheri(paray) alp, nereye vanrsa onunla yiyecek ye dierihtiyalarm karlamas ve tamamlamas mmknolur. Ayni zamanda byk bir zahmetten kurtulur Bucevherin kymeti ve gzel olmas lzmdr. nsanlaronu bu sebeple bedenine en yakn yerde korumak dannefret etmezler. Bu deer, maddeleri ve terkibi se-

bebiyle dayankldr. abucak bozulmaz. Mal ve erzakalmaktaki glkler de kalkm olur.


24/288


25/288

23

Ticaret sermayeye baldr. Sermaye ise yayama edilir, ya da denize der kaybolur.Dediler ki:

Kazanmada art lzmdr..1. Zulmden'(hakszlktan) saknmaktr 2 Ar'dan uzak kalmaktr. .3. Alaklk ve dklkten saknm aktr.Zulm ve Hakszlk, oyunla bakasndan mal al-

mak; Ar, maskaralk ve oyunculukla mal kazanmak yeDklk de bahane ile mal elde etmektir.

Bazlarna gre tabaklk ve can almak dk ka-zantan saylmtr.

Sanat U ksmdr:

1. erefli san'at.2. Orta seviyede sanat3. Hasis ve sfli san'at.erefli ve deerli sanat rh' davranlardandr.

Beden hareketlerden deildir.Bu sanat yce ve erefli kimselerin himmetidir.

Bu cinsin ulusu nevidir:/a) Srf akim eevheridir ve nefsin duruluu ile il-

gilidir' Doru idare ekilleri ve kesin grler gibi.Buna vezirler ve idareciler sanat denir. b) Fazilet ve edep, belgat ve sz parlakl, tp,yldzlar ve hesapla ilgili olandr. Bu, ediplerin, fazi-letli kimselerin, yazarlarn ve filozoflarn vasfdr.

c)Kuvvet ve ecat, gzellik ve fersetlc ilgiliolandr.

Bununla dmanlarn defi, memleket sathnn ko-runmas ve ehirlerin zapt mmkn olur.

Bu sanata sipahilik (askerlik) denir.


26/288


27/288

27

Bir mterinin hayr duas Ahiret kurtuluunungerei ve rzknn berekelinin sebebidir. Bedduas daAhiret fesdn ve bereketin mahvn hazrlar.

Amma dnyann ss ve ziyneti ile ilgili olan, nak-kalk ve kuyumculuk sn'atuda son derece usta vemucid olacak 'mertebeye geldikten sonra, kalan mrya ibdetle geirmek, ya da san'at yolu ile kazanlan paray Allah yolunda harcamak uyg\in ve stn bir

fazilettir. iink dnyada nzk bolluu, istenen vemakbl olan bir husustur.Onun ein iyi sebebi sanatdr ki, kazanmaya ve if-

fete ilet olur.Hdis i erif'de: alp kazanan Allah severBeyt:

San'at ren ki, gu (zenginlik), mlk melik*dir San'at;

Bileinde senin altun bileziktir sanat.San'at istemek ve doru kazanmakla ilgili olarak,

limlerle ulularn hesapsz gr ve szleri vardr.Mal ve para kazanmakta ifrd ve tefrd (ileri ge-

ri her trl arlk) den uzak durmak, adalete vasta-dr

Gasb ve hakszlkla kazanlan mal, grndeok ise de, mansnda ve aslnda ok azdr. Hell yol-la ve hakszlk olmadan kazanlan mal ise, grnteaz, fakat aslnda bereketli ve deerlidir.

Maln korunmas ve devamllya gelince;Maln artmas lzmdr. Zira harcama ve yedirme

zarreti vardr. Eer mal artmaz ise, durum bozulur,aile anlamazl ve para sknts kendim gsterir.

Maln artmasn temin iin art gzetmek l-zmdr:


28/288

28

1) Aile halkn skntya drecek ekilde ksmanialdr yle eli sk kim seler vardr ki, tutum luluk-lar ile ailenin geimini son derece mkilta uratrda, fertler lm istemeye gidecek kadar huzursuzolurlar. Bazlar, belki geim darlndan kurtulm akiin, babasn ldrmeye tevessl eder

2) Din ve diyanete zarar vermeyip eran farzolan zekt ve sadakay tefk ve ihml etmemek.

3) insanlar arasndaki rza Ve insanla zarar ver-memek, hasislik ve cimrilikle hret yapmamak. Yukardanberi syleyip durduum uz gibi, farz olan ze-kt verilmekle cimrilikten kurtulmak mmkn olur:

Kim nefsinin (mala otan) hrsndan ve cim rliinden korunursa ite muratlanna erenler onlarn t

kendileridir (1) ayetindeki (uhha)'dan maksat, insan-lk mertebesine ulamaynca kurtulmaz demektir.Bu art gzettikten sonra, maltn muhafazasnda

da art vardr:

1. Harcama, kazantan ok olmamaldr. Berabyani ayn da olmayp, kazan harcamadan ok olmal-dr. Zira her zaman ayn ekilde kazan elde edile-

mez Akll olana maldan bir ksmm depo etmesi l-zmdr, Ktlk ve zaruret yllarnda el amak ve muh-ta olup rezil olmaktan kurtulunmu olur.

nsan, farz olan zekt ve verilmesi istenen sada-kay verdikten sonra, elindeki mal dkp samakdurumunda deildir. Hereyini vermesi lzm ve vcip deildir.

Zekt verilen maln biriktirilmesi knanmaz.

MI Hn-jr Sresi. 4y**tr fl


29/288

M

Allah Tal u beyannda: Altn ve gm yp ve birik tirip de on*

lan Allah yolunda harcamayanlar (yok mu? ite bun-lar pek ackl bir azapla mutula 0 gn ki bunlar,zerinde (yaklacak) Cehennem ateinin iinde kzd-rlacak da o kimselerin ahnlan, brleri ve srtlan

bunlarla dalanacak... (1) tehdidine dahil deildir.

Peygamber (A.S.) efendimizden u rivayet nakle*dilmitir: Zekt verilen mal, yp birik tirm e deildirBir kimse topran satm ve eline bir miktar

para girmiti. Hz. mer (RA.)a:

Bu mal (paray) ne edeyim? diye sordu.Halife:

Einin yata altndaki yeri kaz gm. dedi.O ahs: Depo etmek (mal ymak) olmaz m? dedi.Hz. mer (R A.): *

Zekt verilen mal, mal yma demek deildir, buyurdu.

Zhidler, sahbe ve tbiinden bir taife (Eb Zerr iGfri gibi) ve ekseri tasavvuf ileri gelenleri:

Yiyecek alkoymak ve mal birik tirm ek haram-dr. htiyacndan fazlasn infk ve tasadduk etmekvaciptir grne sahip olmulardr.

Amma, salam gr evvelkidir ki, bu cumhurun,sahabe, tabiin ve Mslman hukukularn mezhebidir.

Tamamen datma ve verme tevekkl sahiplerininve kuvvetli kimselerin hlidir.

(1 ) Te vbe S resi, &yt;M 3 S


30/288

30

Bizim bu kitapta gaye ve maksadmz herkesindurum unun intizama girmesi ve herkesin geimimindzelmesidir.

Birazck ye, birazck sakla, Birazck da ver Tannyoluna.

Mal muhafaza ve biriktirme konusunda filozof

lar u yolu uygun grm lerdir:Saklanan mallarn bir ksm para, bir ksm yiye-cek ve giyecekler, bir ksm canl hayvanlar, bir ksmda mal ve akarlardr *

Bunlardan birine le t yetiip yok olursa dierikalm olur.

Afetle yok olmas, daha fazla ve uzun mddet kal-mas mmkn olmayan, kymetli ve deeri eksilecekey saklanmamaldr. Canl hayvanlar, can sahibi ol-duklarndan yok olmaya yakndr. Buday ve arpa,kurt dmek ve deeri eksilmekle bolluk senesindetopraktan farksz olur, yle biey biriktirilmelidir ki,

btn insanlar ve memleketler iinde, deeri dmekve uzun sre durmakla terkibine zara r gelmek ihti-mali olmamaldr.

O da phesiz saf ve temiz ayan tam altundBollk yllarnn gitmesi ve ktlk zaman iin, nem-siz bir yerde veya bulunulan blgeye uygun salam bianbarda, bir miktar buday ve ar^a biriktirmek (depoetmek) mnasiptir. Ancak, pahal fiatla satmak niyetiolmamaldr. Pahall beklemekle ktlk ilemekgibi bir duruma dmemelidir Bilkis gaye ve niyetiailesinin ve ocuklarnn geimini, farz olduu ve e-riata boyun edii iin, glkle salamak olmaldr.

2. Korunmas ve biriktirilmesi istenen mal, trmaya ve oaltmaya gc yetmedii durumda ol-mamak ve biriktirmektir.


31/288

31

Mesel, ehirde oturan bir kimse, kyde ve lur

da bulunan akar ve ekenekleri, tahhiid ve tasarrufunagc, yetmedike, almay dnmemelidir. Zira eldeedecei gelir, masraflarn karlamaz. Dolaystyle pe-rian olmaya ve iflsa sebep olur. Arap dilinde karye-ye (kye) Daya derler. Tecriibeli kimseler, day 'adayftdan tremitir, Day' ise kaybolmak, yok olmakdemektir Eer taahhd devaml olursa, sen yok olur-sun, devaml olmazsa kar taraf yok olur.i *

3. Her zaman deerli ve her zaman aranan eyerabet gstermek.Faydas az olan mal bir defa aranr ve her mem-

lekette mterisi bulunmaz.Kazanc fazla (dan mal da istenmemelidir. Bu tip

mallar saklanmamaldr.Bu sebepten dolay deerli cevherleri depo etmek

hkmdar ve beylere bile yasak edilmitir. Zira satarzu edildiinde Ve para ihtiya olduu zaman alc bulamamas muhtemeldir.

Maln sarfna ve hayr yolunda harcanmasna ge-lince; \

Bu yolda da drt eyden saknmak lzmdr;1. Cimrilikle biriktirme. Bu tarz biriktirme, ge-

rekli harcamay normlin altnda yapp/ ailesine veocuklarna sknt ektirmek, insanla uygun otan belli harcamadan kanmakla olur.

2. srf ve Tebzir (bol harcama) dr. Bunun daeitleri vardr. En irkini haram olan arzulara veirkin lezzetlere harcanandr. Dieri ise, bundan aamubah olan yerlerde israftr.

Mesel: Hell yemei o kadar piiriyor ki, kimseyemiyor ve dan atlyor. Gene o kadar ok eit ya-


32/288

32

plyor ki, zorla yenildiinden hazmetmeyip, midenindolmasna ve hastaln eiine gelmeye sebep olur.Ancak yemek a mideyi doyurmak iin olursa, ne

kadar ok piirilirse, irkin grlen isrf olmaz

Baz cmert kimseleri knayp: Israfda hayr yoktur* dediler.O da karlk verirken sz ters evirerek:

Hayrda isrf yoktur dye cevap yerdi.Giyilen ve binilen eylerle evin kullanlan eya-

snda isrf olur. Ssl eya ve erkeklerin ipek ve altmkullanmalar dinen haram ve aklen isrfdr.

Kuran Kerim'de birok ayet sraf men etmive dkp amaktan insanlar sakndtrautr:

Hsma, yoksula, yolda kalma hak (1ar) mver. (Malm) isrf ile sap savurma.

UnkU sap savuranlar eytanlarn birderleriolmulardr. eytan ise Rabbine (kar) ok nankr-dr. .

Elini bal olarak boynuna asma Onu bsbtnde ap sama. Sonra knanm, peiman bir haldeoturup kalrsn. (1)

Onlar ki. harcadklar vakit ne isrf, ne de sk-lk yapmazlar; (harcamalar) ikisi aras ortalamaolur. (2)Ulem yle buyurmulardr;l Bir kimse arzu ettii yiyecek ve iecei alsa,yese isrf edenlerden olur, gr dnlsn ki, b-tn arzu ettiklerini yemek isrf olunca, arzu edilme

p I s r f t S r e s i , h y n . 2 S 7 M .U ) F u r k n S u r e s i , t y e t : #7 .


33/288

yeni ziyafetlerde hret ve nam iin ok sayda eitne kadar kt isrf olur.

3. Sarf ve infk (hayr iin harcama) riya, hretve iftihar iin olmamaldr. Hem mal gider, hem desevapdan mahrum olur.

Nitekim yle rivyet olunur:

Mminlerin emiri, Allaha inananlarn reisi veAllahn arslanj Ali b. Eb Talip (R A.)*n halifelii za-mannda, Arap kabilelerinden iki ileri gelen kimsearasnda vnme ve atma vard.

Birisi tesadfen bir yerde bir deve kurban edip,kabilenin fakirlerine datt. Hasm duyunca iki devekurban edip fakirlere letirdi, nceki bunu iitincedrt deve kurban etti ve Arap fakirlere datt. Has-n sekiz deve kurban edip kendi hasmn zayf bra-knca nceki hasm, isrfda son derece mba-la ve deve zerine deve ilve edip yz devekurban etti. kinci hasmn buna karlk vere-cek gc olmad iin mecburen sustu ve bu itenvazgeti.

Bu durum Kfenin dnda olmutu. Kfeye gel-dikleri zaman, zayf hasmn ailesi ve aireti gelip taz-yik etjiler ve:

Bizim kabilemizi Arap erf, Rebia ve Hudarkabileleri arasnda kk drdn' Eer kurbanoaltp kendini ve bizi Arap ileri gelenleri iinde e-refli klsaydn. mallarmzdan sana fazlas ile verir veseni eraf iinde malbiyetten kurtarrdk diye ayp-ladlar.

Araplarn yaratlnda var olan asabiyet ve nef-ret duyma duygusu, stn gelme ve vnme arzusutap bir gn klcn ekerek, Kfe sokaklarnda gez

F : 3

3S


34/288

34

meye ve grd devenin ban kesmeye balad. Ri-vayet edildiine gre yzden fazla deve boazlan-mtr.

Hz. Emirul Mmininden (Halife Hz. Aliden) buhususta fetv istediler. O da:I

(Allah'dan bakas iin kesileni katiyyen ha-ram kldk} ayetine uyduu iin haramdr diye fetvverdi.

Hi kimse bir lokma yemeyip Kfe plndekpekler ve yrtc hayvanlar tarafndan yenildi.

4 ster, ailesi, ocuklar, hizmet edenleri ve dieryaknlar gibi bakm ve harcamas zarur olsun; is-terse arkadalar vc fakirler gibi bakma mecburiyetiolmasn, hibir durum da minnet ve sitemde bulun-mamak, hatt iaret ve m dahi yapmamak lzmdr.

Ben sana falan zamanda yle yapmadm m? di.ye minnet etse iyilii ve yapt nerede kalr? Nitekim Hak tal Kuran Kerim'nde yle bu-

yuruyor: Ey iman edenler, sadakalarnz maln in-

sanlara gsteri iin harcayan, Allaha ve Ahiret gUnne inanmayan bir kimse gibi baa kakmak ve incit-mek suretiyle heder etmeyin...4,1)

Maln sarf yerleri de ksmdr:I. Allah rzasn istemek ve dinin icrasnn tahak-kuk etmesidir. ,

Bu isterse, aile ve ocuklarna harcamak gibi, farzolsun.

Hadis i erifde:

(|l Bakara Sresi, yet; 264


35/288

35

En byk ecir, aile ve ocuklarna yaplan inlk da (harcahada)dr buyurulmutur.

Gerekse mstehab olsun. Fakirlere sadaka vermek gibi.

2. Cmertlik, insanlk, bol bol harcama, rfe uy-mak iip olmaktr Hediye, hayr du ve her trlsayg gibi.

3. Kendi zaruri ileri ve yaama imknlar iinsarf etmek. Ailesi ve ocuklar iin dahi, niyet sadakaolmaynca sevb olmaz Ve bu ksda girer.

Bu ksm da kiye aynlr:

a) Uygun olan celb ve miihim olanlar talep et-mek iin harcamak. Evin dndakilerin yiyecek vegiyecek yollar iin olan harcama gibi ki, bu ya birelemi defetmek ve zararlara kar koymak iin sarfolunur. Ya da, zulme ve aalk kimselere, can, rzve mal korumak iin lzm Olunca verilir.

Birinci ksmda, ki Allah rzas iin vermektirriyeti art olan husus, samimiyet v iyi niyettir. Riy,minnet, ez ve hretten son derece saknmak gere-kir \

Sadakaya mstehak olanlar iyi ayrp, ok lyk

olanlara ncelik tanmak ve onlar tercih etmek lzm-dr. Zira sadaka ne kadar lyk olana verilirse o kadarsevab fazla olur, yetimlere ve temiz dul fakirlere kiistemekten Saknp fakirlie raz olurlar, verilen sa-dakada gizli olmasna gayret gsterilmelidir' Fakir-lerin fakirlii ve sacaka kabul etmelerinin bilinmesiile onlar eziklikten, sadaka veren de riya, hret ve bbrlenmekicn emin olur.

Kuran Kcimde buyurulur ki:


36/288

36

Eer sadakalar ikre verirseniz o, ne g-zel. Eer onlar gizler, onlar (bu suretle) fakirlere ve-rirseniz ite, sizin iin daha hayrldr. (1)

Bizim alimlerimize gre, farz olan sadakay (ze-kt) alenen vermek efdldir. Farz olmayan nafile sa-dakann da gizli verilmesi efdldir.

Hadis i erifde gizli sadaka, aleni sadakadan yet-mi derece efdldir, ibresi mevcuttur. Sadaka i te

tavvaa (Nfile Sadaka) mahmuldr, hamle tabi kln-mtrMehur bir hadisde buvurum utur ki, kyamet

gnnde gne bir mil kadar yksekte bulunup, halkter iinde boulduunda, yedi taife {blk) Arm glgecesinde asde olur: .

1) Adil hkmdar. 2 ) bdet zere byyen gen.

3) Akl mescidde olan ve meseidden ktktansonra geri girmeyince rahat etmeyen kimse.4) Sa eli ile verdii sadakay sol eli duymayan

kimse.5) Kadn kendisini gnaha ard halde: Ben

Allahdan korkarm diyen kimse.6) Ahiret kardeini ziyaret edip, Allah iin karde

likden baka maksad olmayan kimse.7) Tenha bir yerde Allah zikreden ve ba gzn-

den giden kimse.Baz bilginler, ezberlenmesi kolay olsun diye bu

yedi hasleti birer kelime ile nazmetmilerdir.mam Ali Zeynel Abidin (RA.) hazretlerinden ri-

vayet edilmitir ki, geceleyin dar kar, Medinede

Ul Bak an SOrf si. ftvet : 271.


37/288


38/288

38

Ey evinde gidip gelen bil mana vel fide!Miisfirlerin alktan sesi kesildi onlara oku sre imide.

Yani: Ey eyinde manasz ve faidestz gidip gelen!Misfirlerin, alktan sesi kesildi. Artk onlara Mide(sofra) sresini oku!

2) Gizliliktir.Zira, aikr olanda ok fesd ve zarar vardr. Giz-

lilik bilhassa emellerin elde edilmesinde messirdir,htiyalarnz ijn gizlilikle yardm isteyiniz demi-tir.

3) Verdii har ve aty ok grmeyip, bilkis azkabul etmektir. Verene insanlk ve himmet, alana dafazla ihsan ve minnet olmay icbeder.

4) Devaml vermek, aty kesmemektirFasla ve ara, evvelki verilenleri unutturur, fayda-

s olmaz. Bu itibarla dostlarna ye hizmet grenleri-ne cmertlik ve at ile nimet datan ve hizmet edenkimseye, bir defa ok vermektense, devaml olarakazar azar vermesi daha iyidir.

5) Vermenin yerini tehis ve temyiz etmektir. Atyersiz dp, faydasz olur, fesd ve zararlara sebepolabilir

Nitekim, iyilii ycelikte kl yerine koymak, iyi-lik yerine klc koymak gibi zararldr.

Baz kimseler bu grn tersine hareket edip,he r ahsa hizmet etmek ve nimet vermek stn vegzeldir. Zira bir fayda temin edilmezse bile belirli birzarar uzaklatrmay temin eder,

ktisd, btn harcamalarda uyulmas gerekliolan bir arttr. Btn harcamalarda genel bir kanunve tedbirdir. Bu da akl banda olanlara gizli deil-dir.


39/288

BENC BLM

A* vc ocuklarn Terbiye!

Bir kimsenin nce evlenmesi gereklidir. Gayesi,nesli oaltmak, bilhassa Mslmanlarn ve Muhammed (S.AV.) mmetinin oalmasdr. Nefsini gnahve ktlk ilemekten korumu olmasdr.

Hadis i erifde yle buyurulmutur:

ocuk douran kadnla evleniniz, oalnz.Zira ben (kyamet gnnde) sizinle vneceim.Akl banda olan, kuvvetli grl kimselere giz-

li deildir ki, her eyin balangc olan Allah tal'nnlemdeki nizamn bekam ve insan neslinin devamhakkmdaki ilh! inayeti sonsuzdur. Hatt hayvanlarn

birlemesi ve oalmas iin bile Allah'n yardm ak*tr.

Hepsi iin delil tldur: Allah, her hayvana lezzeti ve arzuyu, yaratln

icab ve gerei kld ki, srf birlemeyi akla uygungrmezlerse c}e, fertlerin oalmas ve nev in beksmeydana gelmi olsun. Nesiller meydana geldiktensonra, terbiye ve takviyeye muhta olduklar zamanda, anne ve babalarn onlara kar efktli ve muhab-

betti eyler ki, neslin telef olmamas ve nevin devamtemin edilmi olsun. htiya zaman getikten sonraefkat gider Hatt kular yavrularn yuvalarndan


40/288


41/288

41

yi ve temiz hanm, eine ev idaresinde yardmcve ortak, ei olmad zaman onun mal ve ocukla*rnn koruyucusu ve vekilidir. Yannda olduu zaman,mkil ilerinde ts ve danman, sknt anla-rnda keder orta ve arkadadr.

Hanmlarn faziletli vc olgun olan, akl, dini, if-fet v& namusu, edep ve hayas yerinde olandr. Eine

muhabbet ve samimiyetle baldr. Einin rzas neredeise ona nem verir. Namusunu korumak esas gayesiolur. Nankrlk ve kadirbilmezlik yapmaz. Yani iffet-lidir ve eine baldr Bu iki vasf kadnlarda ok bu-lunur.

Rivayet edildiine gre, Peygamber efendimiz bir bayram gnnde musallya ktklarnda kadnlangrp:

Ey kadnlar topluluu! Sadaka veriniz! Zira ben sizin ekserinizi Cehennem ehli olarak grdm buyurdu.

Sordular:

Ey Allahn Rasl! Hangi sebepten ekserimizCehennemlik oluyoruz?

Raslllah buyurdu:-A ok Inet edersiniz ve beraber yaadnz e

lerinizin nimetlerine nankrlk edersiniz.Birok gnlerde, naz ve nimeti ile beslenen tynet-

siz kadn, kzgnlk annda:

Neni grdm? Bana ne yaptn? demek kadn-lara hasdr. Kadnlarda bir vasf da verimli olup, akimolmamaktr. Yani ocuk dourmak, kimsesiz olma-maktr.

N i t e k i m P e y a a m be r e f e n d i m i /:


42/288

42

Kadnlarnzn en hayrls douran ve kimse-siz olmayandr, buyurmutur.

Veld (verimli) olmas, dul ie ocuk dourduun-dan, bekr ise kus karde, kut ve teyzden kimi varolduunun bilinmek istenmesidir.

Hr kadnlarla evjenmek, criylerle (hr olma-yan kadnlarla) evlenmekten faziletlidir Zira hr ka-dn, birok durumlarda, iffet, ak ve idarede r*unkorumak, ocuklarm terbiye etmek ve kt olan ah-lk! davranlardan kammakda riyeden stn vefaziletlidir.

Hr kadnn birok fazilet ve iyilikleri vardr. Fa*vaaa yaratl itibariyle iffeti tam olmasa bile, yakn-larndan. baba ve kardelerinden ekindii in hairkin durumlar olsa bile men edilebilir

Baz criyelerin kabahatleri yklerine vurulaa: Biz criye ksmyz. Aslm* ve cinsimi, na-mmz ve nesebimiz oktur. Onlara nasl uyalm? Arve hayadan nasl kanalm? derlermi.

Gene criyeler, ekseriya d gzelliine baklpesircilerden satn alnr:

Bilinmez ki, memleketinde kimin kw ve hangirkn sllesi idi Belki de insanlarnen rezili ve rk-

larn en aas olabilir Hr olmann bir faydas da udur ki, akraba veyaknlan ile yardmlama hsl. olur, ocuk terbiyesihususunda, ana tarafndan yakmlann yardm ular.Bu durum criyelerde olmaz.

Araplardaki bir dete gre, bir kabile, dier birkabile ile dman iken onlardan evlenmek ve akra- balk kurmakla, birbirlerine ok bah ve ok yardm#

c olurlard.


43/288

43

Hlid bin Yezid bin Mviye ki Araplarn ilerigelenlerinden, faziletli ve edepli bir kimse idi der ki:

Bana Al i Zbeyr (Zbeyir Oyma) son derecedman idiler. Zbeyrin kz Remley'i nikfthladm, ensamimi dostlarm oldular.

Bekr hanmla evlenmek, dul hanmla evlenmekden stndr. Zira terbiye, eine ballk ve emrine

boyun emek, yalnz onun gzelliine bakmas bekrhanmlarda daha oktur.Dul hanmda, ilk eini hatrlamak ve onun gnle-

rine hasret ekmek ihtimli vardr.

Bu vasflar mevcut olduktan sonra, gzel, ve hogrn, alml ve endaml olmak, zenginlik ve ser-veti bulunmak, en yksek mertebe budur Nasib olankimsenin saysz kr ve Allaha durmadan hamd et-

mesi lzmdr.Baz mfessirler:Ey Rabbimiz! Bize dnyada gzellik ver buyu

rulmasndan murd, iyi edir (gzel hanmdr) demi-lerdir.

Eer bu vasflarn bazs olmazsa akl, iffet ve hayasahibi olan kadn arzu edilmelidir.

Eer srf gzellik, oy ve zenginlik seilirse, son-suz znt ve yorgunluk, belki de yok olmak, din vednya ilerinin bozulmasna sebep olmas ihtiml da-hilindedir.

Baz filozoflar yle demilerdir: Bir kadn istemeye sebep, onu srf yz ve e-

kil gzellii olmamaldr. Zira gzellik ile iffetin birarada bulunmalar ok azdr. Gzel kadna, ahlksz


44/288

44

kimselerden istek ve alka ok olur. Kadnlar da aklzayf olduklarndan, muhtemeldir ki, alka duyalrt boz-guncular, eitli hilelerle isteyip, birok dnya alda-tlar ile arzu edince, doru yoldan karak arzularnauyarlar.

Hikye:I

Kisrann Bahircn adl bir veziri vard. Ve-zirin de son derece gzel bir ei vard. Belki de yer-

yznde bu kadar gzel bir dilberden tarih bahset-memitir. Acem kralna bu kadnn gzelliini anlat-tlar. Ona k oldu. Ona bazan kocakarlar gnderir,

bazan da geceleri kendi gidip kalrd. Bahircn hik-yeye vkf olunca nikhl karsndan tamamen ilgisinikesti. Bir gn Kisr (Iran kral) divanda vezire:

Senin gayet irin bir hayat emen varm,sen ondan hi su imezmisin, acaba sebebi nedir?

diye sordu.Bahircn: Ben o emenin kenarnda arslan izi grdm.

Onun iin uzaklatm, diye cevap verdi

Kisrya bu kinyeli cevap ve karsndan onun iinayrlm olmas son derece ho geldi. Rey ehrininkomutanlm ferman buyurdu. Onun iin ssl birta, bir kemer (Halka bilezik) ve rengrenk bir sva-ri birlii hazrlayn ki, Cevherlerinin kymetini, dnyasarraflar tayinden ciz kalsnlar, diye emretti.

Hz. mer (R.A.) ran'm fethi ile muzaffer olun-ca, bir kyl ordu komutanna gelip:

Benim ailem ve ocuklarma eman verin, Bahircnm hzinesini buluvereyim, diyerek izin ald. Birtarla iinde gml imi, getirdi. Ordu komutan onu,


45/288

4

Medineye Hz mere gnderdi. Haznenin geldiign akam yakn olduundan Ashb ihtilf etti. Ba-zlar taksim gerek, bazlar da Beytlmlde (Devlethaznesinde) durmas lznt, dediler. ki grden birtaraf tercih edilmediinden, mescidde Ensr ve Mhrirlerin ileri gelenleri sabaha kadar beklediler.

Hz. mer (R.A.) ryasnda, bir sahana bir miktarate koru koyup getirdiklerini grd. Her ne kadar

viizn evirirse de gene getiriyorlard. Korku ileuyanp, sabahleyin, durmadan mescide gitti ve bu harzineyi Ensr, mhcirin ve dier hayrl kiilere tak-sim etti Kendisine bir tane dahi almad.

t

Hikyenin biFok maksat ve faydas vardr:1. Gzel kadnda bakalarnn arsuzu olmasdr

(Szmz bu konuda idi.)

2. Bahircan'n, ehvete dmeden karsndan ayrl-mas, kendisinden uzaklatrmakla perian olmaktankurtulmas, bylece gzel makam ve bol mal elde et-mesidir.

3. nci ve yakutun, hakikat leminde yakc ateolmasdr.

4. Harpte olan , Ashabn eminlii ki, bunun gibi paha biilmez hzineyi, Acemilinden Medineyeula-trdlar. Halbukionu bilen veisteyen kimse yok idi,5. Hz. merin adaletidir ki, bir tane bile almaypganimetiler arasnda eriatn gerektirdii ekildetaksim etmesidir.

Buna gre evlenmede gaye, son derece gzel ve onisbette irkinden kanmak gerektir.

Zira ok irkin olunca, nefsi onunla kanaat et-meyip, bakas ile alkalanmadan hali olmaz.


46/288

46

Bunun iin ortasn bulmak gerektir.Bey t:Zevcede ne ok irkinlik, ne de paha biilmez g-

zellik gerek. Ortasn bul ki, ilerin en hayrls orta-sdr.

Kendisi ile makam ve mevkide mnasebeti olma-yan hanma rabet gsterilmemelidir. Onun mal veakar ok olduu iin, muhatab kabul etmez. Zira butip sfatlar, kadnn stn lk ve hkimiyetine sebepolur. Erkek hizmeti, kadn hizmet edilen duruma ge-er. Erkek galip durumda bulunan kadna malp ol-makla, kan kocalk ileri tersine dner. Erkeklerkadnlarnn zerlerine hkim ve galiptirler nazm-nn mans alt s t olur ve evin idaresi bozulur. Ya-amadaki intizam noksan ve eksik olur.

Kadnn, erkeinin idaresinde eye uymas, eyden de kanmas gereklidir:

Uymas gerekli olanlar:1. Kadnn erkeinden ekinmesidir. Kadn erke-

inden korku duymaynca, emirlerini yerine getirmekve mert ettii eyleri yapmamak hususunda ihml gs-terir Bylece evin dununu bozulur. Bu art, dier art-larn en mhimidir. Bu art olmaynca, kadn stnolur ve isteklerini elde etm ek. ister. Kocasn hie sa-yp hkm altna almakla, her trl kt ve irkineyler birbirini takip eder. Bunu gidermek ise imkn-szdr.

2. Erkek, karsna iyilik gstermeli ve onun hakla-rn gzetmelidir. O kadar ki, sevgisini celbetmek veilgisini elde etmek iin gayret etmelidir. Bu davran-lar karsnda, bunlarn yok olmasn dnen kadn,


47/288

41

itaat etmek, boyun emek ve beraber bulunmaktanuzak kalmaz. Ancak bu iyilik ve gzel muamele had-dinden fazla olmamaldr. Erkek maip ve kadn ga-lip almakla, zikri geen kt durum kendini gste-rir.

Kadna vi muamele vc onun haklarna uymak da birok eyle olur:

a. Gze) ve deerli elbiseler giyme. Bunlarn he-

ll olan vakitlerde arzu edilmesi olgunluk, derecesidir.Kudreti yettike ve durumlarna mnasip olduunagrt riyet olunur

b. Ev idare'sinde ortak, dahili ileri ona ait olup,yiyeceklerin ve ev eyasnn korunmas, hizmeti vecriyelerin zabt rabt onun tasarrufunda (idaresin-de) olmasdr.

c. Akraba ve taallukatna riyet ve ikram olun-

mak. Daha teye gemek doru deildir Ev ilerinekarkmak, ar ilgi gstermek, hatt evdeki baz ilerionun aracl ile yiprrik ve benzeri tasarruflar, helehkmetmeyi seven kimseler iin, hi norml deildir.Yukarda sylenilen zararlar dourur

d. Kadnn salk, iffet ve evi korumada kudretlive kifyetli olmasdr. Erkek onunla iktifa edip. ze-rine baka kpdn ve criye almamaldr.

Gzellik, soy, servet ve zenginlik fazla olsa da, byle olmaldr,

Baz akl sahipleri mutlaka bu mny irkin gr-dler. Zira kadnlar noksan akl ve an gayretle bilin-mektedirler. Muhtemeldir ki. an gazah ve gayrettendolay baz iler yapabilir Bu, evin nizamn bozul-masn, rezillik ve kargaaln domasn gerekti k-lar.


48/288

48

ok evlenmeye atlan kimselerin evlerinde mca-dele, husm et, kt yaay ve bozuk nizam mev-cuttur.

Zarara urayan hr kadn, en aa mertebede,kocasnn yiyecek, giyecek, evin ve letlerin korun-masnda tembellik ve ilgisizlik gsterir.

Filozoflara gre, ok evlilik cihan hkmdarla-rndan bakasna ciz deildir. Zira kadn onlara kar

taparcasna bal bulunmaktadr. Gayret ve hamiyyetgsterip bozgunculuk yapmas ihtimli yoktur. Onla-rn da bunu yapmamalar daha iyidir Zira erkek evde,tendeki can gibidir. ki bedene bir can olmad gibiiki eve de bir erkek yakmaz. eran dahi terkininsevab yukarda zikrolunmutur.

3. Kadn b ir ile megl edip, tembellie brak -mamaldr.

Eer evin zabt rab t ve geim zaruretlerini farzve mendb ibdetlerini yapmaz durumda ise, ortahalli bir seviyede olanlarn rg ile; zenginlerdenolanlarn nak gibi san'atlarla megl edilmeleri l-zmdr.

Hoca Hamdullah Kazvin deerli tarih kitabndayle anlatr:

Seluklular zamannda, Arslan Selknin ha-nmlar arasnda bulunan bir hatun, zaman zaman ge-

lip Kazvn dndaki otada otururdu O zaman Kazvin'de su sknts mevcuttu. Halk susuzluk zahmetiekerdi. ehir ahalisi, ad geen hanmdan, ehre sugetirmesini istemek iin otana gittiler. Uzaktan,nne ark koymu, iplik eirdiini grdler ve:

Bu kadn bu kadar zengin iken, gene de ip eirivor. Bu katlar mal sevgisi olunca, bu isteimizin ka


49/288

bul edilmesi ihtiml dahilinde midir? diye dnd-

ler. Melike anlay gzellii ve lirsetle onlann d-ndklerini anlad ve kalabal yamn arpdedi ki:

ark (krk gere) kadnlarn zinetidir. Eer bununla megl olmazlarsa fikirleri lzumsuz yerlerekayar ve mnasip olmayan eylerle megl olurlar.Bildim ki, sizin bir dileiniz vard. Benim ark evir-

diimi grnce durdunuz Nedir? Anlatn bakalm!mkn nispetinde vardm olunsun.

Kazvin halk Melikenin iffet ve himmetini verek,muradlarm arzettiler. Hemen sandklar ap bolmal verdi. Su Kazvin ehrine ulancaya kadar yerin-den kalkmad.

Kadnlar dnlere ve kadnlarn toplu bulundu-u yerlere gitmekten men etmelidir.

Bilhassa bu zamandaki kadnlar arasnda ktlksebepleri mehurdur. Birbirine muhabbet (ki dkilS ilgilidir) herkes tarafndan bilinmektedir.

Muhtemelen, bozuk iler iin toplahp, oraya ge-lenleri de bu bozuk yne tahrik etmektedirler Bu trtoplantlara katlmann en az zarar, kendinden s-tn ssl elbiseleri ve bunlar giyen hanmlar grp,

bu duruma hasi*et ekerek, gelip eine avn eyi teklifetmesidir. Bu da\ ya sevginin azalmasna, ya da eineolan hrmetin zedelenmesine sebep olur.

Erkeklerin bulunduu yerde bulunmalarn menetmenin farz ve vcip olduu, zikr ve beyana muhtadeildir.

Erkein kanmas gerekli olan iler de tr:F : 4

49


50/288

1. Ar sevgi gstermemelidir. Sevgi arzusunamptel olsa bile (son derece sevilmeyi istese de) giztemelidir. Kadn, einin sevgisine vkf olunca, naz vecilveye meylederek, ne dilerse yaplacan anlad veistedii anda, bu ok naz onun dklne sebepolur.

2' Mhim ve byk, ilerde onunla istiarede bu-lunmamaldr. Btn gizliliklerine ve srlarna kadn

muttali olmamaldr.3. Hanmlar bo ve lzumsuz eyleri yapmak vedinlemekten, erkek ve gzel genleri grebilecek yer-lerden Hsrev ile irin gibi, k ve ma'k hikyele-rinden, hezeyan (zararl) kitaplarm okumak ve dinle-mekten men etmelidir. Kadnlar, takv ve dindarl bilinmeyen ih tiyarlar ve pheli bulunan kadnlarnsohbetinden alkoymak lzmdr.

Bilhassa tanmad ihtiyar kadn asla eve koy-mamal ve mahremiyetine (gizli ilerine) kartrmamaldr.

lbni Arap ah Timur tarihinde u beyanda bu-lunur;

Dnya bahtna eren bir hanm phesiz Ti-mur'un kzdr. Balangta iffetli ve temizdi Ba-datt bozuk kadnlar ona yaklap, bozdular. Hl on-dan kt hikye ve tarihi olaylar nakledilir.

Baz haberlerde yle varid olmutur. ElerinizeYusf kssasn retmeyin ki. ZUleyh'nm k ve Yu-suf'un gzellii dncesi onlar* Aka tahrik etmesin.

Kadnlar iki imekten sem derece ekinmelidirler.Zira iki hayay kaldrr ve ehveti kamlar. Ayrcaisteyene boyun eme meylini verir.

Bu kt hususiyet kadnlarda bir araya gelince byk bozulma ve genel fitne pevd olur

50


51/288

51

Kadnlarn eleri yannda hrmet ve saygsn ar-tran be husus vardr. Her kadma. bu be haslete uy-mas lzm gelir:

1. ffet. Einin yuvasn bakasna inetmemelive gzellik bahesinden yabanclarn gzn faydalandrmamaldr.

2. Einin maln isrfdan ve telef olmaktan koru-mak.

Baz bilginlerin grlerine gre u iki haslet er-keklerde fazilet, kadnlarda ise rezilettir. Bu iki has-let, cesaret ve cmertliktir

Zira kadnda cesaret olduu vakit, kocasndan ve bakalarndan korkmad iin, geceleyin tenh yerlelere gider ve k t ilerin meydana gelmesi ihtimli belirir. nk erkeklerin bulunduklar yerlere gitme-leri men edilmitir.

eca'atlanndan da fayda hsl olmaz. Halbuki ecaatn (cesaretin) faydas, dman ve zararl eyleridefetmek, din ile memleketi ve vatan korumaktr.

Kadn umumiyetle einin maln korumakla va-zifeli ve ottun evinin eminidir. Onlann cmertliklerizararldr. Elerinin evlerinin bo kalmasna sebepolur Bundan dolay baz irler, kadnlar cimrilikve korkaklkla medh etmilerdir.

Kadnlarda da haddi amamak, (itidl) istenmi-tir. Kadnn, einin evinden kendi ailesine yeteri ka-dar, sadakay da det olduu nispette vermesi vazife-sidir. Mesel bir dilenciye bir mik tar ekmek ve birtane mum vermek, din bilginlerince uygun grlm-tr.

Nitekim Peygamber (A.S.) efendimiz:


52/288

52/

Ey kadnlar topluluu! Sadaka veriniz. Zi ben sizin ekserinizin Cehennem ehlinden olduunugryorum, buyurmulardr.

Bu hadisi naklen Rvi yle der:

O gn kadnlarn, kulaklarndan kulaklklarve kollarndan ve .gerdanlarndan bilezik ve gerdanlarn karp Hz Bill'in eteine attklarn grd

O kadar ki, Hz. Billin etei, kadnlarn ss eyaile dopdolu olch.Ayeti kerimede de: Sadaka veren erkekler ve kadnlar... buyu

mutur.Bylece onlara cimrilik isnad doru deildi

Onlarn, bilhassa elerinin hanesini ar ur etmektve isrf tan kanmak iin byle devranm olm alagereklidir.

3. Ei, kadnn katnda, daima korkulan kii omal ve kalbinde einden ekinme duygusu bulunmldr.

Eer bir kadn einden ekinmezse vay o ailenihaline. Helk olur gider

4. Elik iinde itaat ve inkyd zerine olup, einden stn olmay istememeli ve muradndan dolainat etmemelidir. Yani kadn kocasnn isteklerinkar kmamal ve hizmetlerinde, onlarn yerine getrilmesinde, inat gstermemelidir.

5. Ei elenmesinde gzel ve ho durumda1ikenyersiz cez ve lzumsuz naz gstermemek gerektir knaz uzak olunca, sevgi ve samimiyet azalmaya balatkaz haddi amak ve hesapsz ekilde olunca da, evdeki anlama ve muhabbet silinir.


53/288

5?

Herkesin itifakan ileri srd udur:

Her durumda kadnn eine bo>un emesi ve itaatetmesi, muhalelet ve inattan kanmas gerektir.Hadis i erifde vrid olduuna gre, b ir ' Arap

kyls Raslllah efendimizden bir mucize gster-mesini istedi Kenar vadide bir aa bitmiti, Peygam- ber efendimiz emir buyurdular. O aa Allahn kudrite ile gelip huzurda ahdet getirdi Bunu grenArap hemen iman etti ve:

Ey Allahn Rasl! izin ver sana secde ede-yim dedi, Rasliiah:

Eer insann insana secde etmesi mmkn ol-sayd, kadnn eine secde etmesini emrederdim. Fa-kat secde yalnz Allaha mahsustur, insan iin deil-dir, buyurdular.

Filozof ve ahlklara gre, iyi ve temiz kadn,muhabbet ve efkatta anneye; kanaat ve hizmette criye've; sadakat ve anlamada dostlara ben2er.

Kt kadn da emir ve stnlk taslamada zlim-lere, eini kmsemek ve knamakda dmanlara,maln israf ve telef etmekde hrszlara ve haram yi-yenlere benzer.

u da iyi bilinmelidir ki, eer kadn, aalk i-lerle megl plursa, eer rz ve dini bozar durumdaise ayrlmak zlaruridir

Eer kadn gzel yaamay bozar, evin temiz du-

rumunu sarsar mahiyette ise, ayrlmas akla uygun vemnasiptir. Baz azizler, bu ksmda sabr ve taham-ml tavsiye etm iler ve ahlk sertliini tabiatndakihiddetle izah edilmesini ileri srmlerdir.

Mevlna Abdrrahman Ctinin beyanna grede, kadnn czve cefsna dayanmakla kedi nefsini


54/288

54

artmak, iyi ahlk elde etmeyi hedef tutmak gibi birdavran iinde bulunmak gerektir. Ancak bu kemlehli ve ulem yoludur. Halk iin norml yol ayrlk-tr.

Eer ayrlk ocuklarn zararna ise ikinci ksm-daki duruma gre hareket etmek, sabr ve tahammlgstermek daha iyidir.

Baz Arap leri gelenlerine gre kadnlar be ey-den kanmaldr.

1 Hannve (Hanve) (Eski eine efkat Ve merhamet beslemek)

2. Mennve (Menve): (Eine makam ile bal ol*mak).

3. Enve (Halinden ikyet etmek)4. Keytetl Kaf (Eini arkasndan ktlkle

anmak).5. Hadr'd demen (Kendi gzel ve asl pis ol-mak) sra ile aklamas yledir:

1. Hannve (Hanve:) Hanye ad verilen kadn,eski eini unutmayan, ona efkat ve sevgi besleyenkadndr. /

2. Mennve (Menve): Eine ya makam ve mevkii,ya da mal iin bal bulunan kadndr.

3. Enve: Hastalktan veya einden ikyeti olanve elem duyan kadndr,4. Keytetl Kaf: yle kadndr ki, onun yzn-den halk einin ardndan (deyyiis) diye sz syler. Bukadn iffetden uzaktr.

5. Hadrd-Demen: Kendisi gzel, asl ve nesebi dk ve kt olan kadndr. Demine, eski saray yerleridir. Mezbelelerde bitmi yeil sebzeye benzetilmi-


55/288

lir. KendisS yeil sebzedir. Fakat bittii yer kt ve pisdir.. Bu gzel benzetmenin yaplmas, yapan beyan-dr

Rasliillah (S.A.V.) efendimiz yle buyurmular-dr:

Kendileri gzel, asllar kt kadnlardan ka-nn.

Sordular;

Gy Allahn Raslf Bu ne demektir, bunlar kimlerdir?

Cevap verdiler Kt yerde meydana gelmi gze) kadndr, bu-

yurdular.Ulema:

Bu giiael tebihi (benzetmeyi) o Rasl bulmu-tur, dediler.

Ulem rivyet ettiler ki: Raslllah, ashbdtm Zeyd b, Harise'ye yle

buyurdular: Ey Zeyd! Evlen ki, iffetine iffet eklensin.Amma be ksm kadm nikhlama Zeyd:

r Ey Allahn Ra&l! Onlar kimlerdir? dedi.yle buyurdular:1. ehpere.2. Lehb^re3. Hendere.4. Nehhere.5. Let'dr.Zeyd;

Ren bunlar* bilmiyorum, dedi.Buyurdular ki>

ss


56/288

56

ehpere: Gk gzl ve deli kadndr. Haar dedikleri budur.

Lehbere: Uzun boylu zayf kadndrHendere: Ksa boylu irkin kadndr.Nehberc: Ya ilerlemi kadndr.Let: Baka erkekten ocuu olan kadndr.Arap meayihinden birinin olu evlenmek isteyin

ce yle derdi:

Ey olum! Daima gazab zere olan, her zaman yz drk (ask) ve her an einin lm n ve miras ve mihrini almay bekleyen kadn sakn alma!

mam Mverdi Din ve dnya edebi adl kitabnda yle demitir:

Nikh akdinin iki eit art vardr:1. Mnhasrdr ki, her nikhda lzmdr.2. Mnhasr olmayandr. Zamann ve yerin de

iik olmas ile deiir.Birincisinin art vardr:r. Dindir. ffeti ve kanaati gerektirir.Eb Hrcvre (R.A.)'dcn nakledilmitir: Mmin kadnn mmin ei sevmemesi, daima

buz ve nefret etmesi hi rpevcut deildir. Bir huyundan nefret ederse, dier huyunu beenir.

b. Akldr, iyi ve doru ondan sdr olur.Peygamberimiz buyurmutur ki: Size gerekli olan engin sevgidir, ahmak kadn

nikahlamayn, /ra onn sohbeti vorgndur ve ocuu da ziyandr.

Yine: Akln bulunduu yerde anlama vardrc. Denkliktir ki, onunla ar zl olur. Yardm ve

okluk hsl olur.


57/288

57

Hadis-i erfde buyurulmutur: Nesillerinizi koruyunuz, onlar ancak denk olan yerlere braknz.

Arap filozoflarndan ve ak lklann dan Eksem bin Sayfi ocuklarna u vasiyette bulunurdu:

I Sakn d gzellik ilgisi sizi temiz denk lik i

leinden men etmesin ve ehvet stnl sizi akll hareketten uzak durmaya tbi klmasn ki, ho olma-

van nikh nesebinizden olan erefi giderir. Gene uyulmas ve bilinmesi gerekli olan ey, evlenmek isteyen kimsenin gayesi, din, iffet, gzel ahlk ve gnahszlk olmaldr.

Birok kimseler bu zamanda bu sebepleri istemeyip, makam ve mevki sahibi kimselerin kzlarn alarak, onu makam ve mevkie vesile edinm ektedirler. ok inal ve eyizi olana alka duymaktadrlar. Bazls da1

d gzelliine, vcut ve beden ekline sahip olana ,meyletmektedirler. Galiba lh det funun zerine cridir: Makam ve mevki iin alan kimsenin ei ya ve- ;>. eder, ya da kendisi kovulur. Bu k im se eli bo ve

hsranda kalr.

Mal iin evlenen kimse hata edip, ya zengin sand kimse, ya fakir ve orta halli, ya da kadn criye, ihtiyar ve ehizi iyreti kar, yahut da maln einin harcamasn istemez. Bu itibarla glkle karlar. E, bu tip^cadndan faraza dn alsa bile, faydalanmas mmkn olmaz.

Gzellik tasviri !e yerlere kadar eilenler ok olur ki, bir irkini Zleyh diye satarlar. htiyar bir kadn irin diye ortaya atarlar. htiyarn irkinlii, sar yzii grnp naz souk kaldktan sonra, ma-


58/288

58

rur kimse neye uradn bilerek, pimanlk, hznve esef iinde: Yetiin! Bu ne biim yz ve burun? Git ben*

den baka kime grnrsen grn! diye fery&d eder.Bu, ihtiyar kadm gen sanp alan, sonra da pi-

man olarak feryd eden Arabn durumuna benzer.Gzellii ok ve erkein kendisine k olduu

kimselerle evlenenlerin bile, umumiyette k yokolur ve meyli ve gnl bakasna kayar. Niz ve m-cadele ise sonunda ayrlmakla neticelenir.

Amma din, iffet ve Ahiret saadeti grnde olan-lara Allah yardmc olur ve iyi niyetle onlar fakirlik-ten zenginlik ve servete, aa br dereceden yksekmakam ve mevkie ykseltir.

Nitekim^ Hadis i erifde yle varid olmutur: Kadn, gzellii, mal, soyu ve dnyas iin

nikh edilir. Size gerekli olan ise dindr olandr.Peygamber efendimiz gene buyurmutur ki: Kim bir kadn stnlnden dolay alrsa,

Allah ancak onun dknln artrr. Kim bir ka-dn malndan dolay alrsa, Allah onun ancak fakirli-ini artrr. Kim bir kadn gzelliinden dolay alr-sa. Allah onun yalnz dkln artrr. Kim birkadn ancak namusu, iffeti, merhamet ve efktinden dolay alrsa. Allah o kadn hakknda erkei, erkekhakknda da kadn stn ve mbarek klar.

u iyice bilinmelidir ki, evlilikle ilgili ad geenfazilet ve stnlkler, evlilik hukukunu ayakta tutan,evlenme sebebi ile zulm ve isyn sdr olmayanlariindir Aile hukukuna uymayan kimsenin evliliktenkanmas ve yalnzla katlanmas lzmdr.


59/288

59

Bizim din limlerimiz derler ki: Nikh son derece istekli olana gerekli ve zaru

ridir. Orta seviyedeki istek durum unda evlenm e uygundur. Zulm ve hakszlk durumunda haramdr.

Ahlklar yle defler: Evlenecek her kimse, eini ekip - evirmeye,

evini idareye muktedir olmazsa, evlenmed en uzak durmas ve yalnzla sabretmesi, evlenmemesi gerekir. Bu sebepten dolay baz kimseler evlenmenin aleyhinde bulunmulardr.

Bu gr, evlilikte gerekli hukuk ve kaidelere uymayanlar iindir.

Ancak, kendini ve rzn koruyan, m illetin o almasn, maln ve dinin korunmasn hedef tutanlar iin deildir.

y i bir hnm la evlenerek, ocukla rn meydana gelmesi, nesillerin devamn salamak, elbette dini nikha sarlmakla olur

ocuklar ailenin nc rkn ve esasdr.Bunlarn da terbiye edilmeleri ve ktlklerden

korunmalar lzmdr.Onun iin, bu mevzuda aadaki blm ilenmi

tir.


60/288


61/288

I. ocuklarn Terbiye Uslleri

ocuk ister kz, ister erkek olsun, Allaha kr ve sen edilmeli, onu srf Allah vergisi ve lhi bir armaan bilmelidir.

ocuk kz olduunda, fakir ve ok ocuklu ise zinhar huzursuz olmamaldr. Hak tal onun rzkn takdir ve tayin etmitir.

Beenilmeyen ocuun banda saadet, rzknda genilik vardr. Domas ile mal ve ikble, rzk geni

liine sebep olmas mmkndr- Ailede, kz ocuumuz oldu diye, pimanlk olmamaldr. nk bu istein dndadr. nsan irdesinin dnda olan bir eyi istememek veya knamak cahilliktir.

Hikye: Eb Hamza adl bir Arap bedevinin ei kz

ocuk dourdu. Buna ok zlen Eb Hamza einin

adrn terk etti ve baka bir adra geti. Bunun zerine ei u beyti okudu:Hamza bizim yanmza niin gelmiyor. Halbuki ben bize verileni dourdum.

Bunu duyan Eb Hamza, duyguland, eine dnerek bart ve adrna geldi.

Doan ocua yle isim koymak lzmdr ki, doum zamannn isimlerine uygun olmaldr Zira m

nasip olmayan isimler, hayat boyunca insan rahatsz 'der.


62/288

2

Birok kimse ismini deitirip, kendisine baka isimler koyarlar. Amma yine ilk ismi tamamen terk edilmez.

Faziletli kimselerden biri ocuklarna yle der: Ben sizin doumunuzdan nce, doumunuz es

nasnda ve doumunuzdan sonra iyilikte bulundum . Doum dan evvelki iyilik nedir? derlerse derim ki: Ben sizi hr kadnlarn sulblerinde kazandm. Boy- lece dk ve hasis kabilelerden sakndm ki, hayatnz boyunca tenkid edenlerin tenkidinden ve knayanlarn knamasndan ekindim.

Doumunuz esnasnda size gzel isim koydum ki, hayatnz boyunca rahatsz olmazsnz. Doum unuzdan sonra sizi ok gzel terbiye ettim ki, yatlarnz arasndan seilir hale geldiniz- Chil kalp yaarken lmnz istemediniz.

y i hizmeti tayin edilm elidir ki, ocuk bedenen salam, kuvvetli ve hastalklardan beri, akl shhatli ve ahlk drst olsun.

Ahlklar derler ki: St annenin ahlk ve deti ocuun ikinci do

uu, st de gdas olmakla, ocuk onun ahlk ile allklanr.

Ahlklar yine:

Bir ocuun gz mavi olsa, emziren st anne Habei olursa ocuun gz siyah olur. St veren kimsenin' bedende byle deiiklik olunca, i leminde de baz deiikliklerin olmas normldir.

St ii tamam olunca terbiyesi ile megl olunmal ve ocua gzel ve ho hareketler telkin edilmelidir.


63/288


64/288

64

olmasn. nsan tabiat huy hrszdr Bilhassa sabk ve kklk anda bu daha ileridir.Bu itibarla dinin edebi ve Peygam berlerin bu

yoldaki gr ve uygulamalar re tilmelidir. Dinin zaruri ve gerekli meselelerinin telkini devam ettirilmelidir.

Bir Hadis i erif de yle buyurulmutur: ocuklarnza, yedi yama varnca, namaz kl

may emredin. On yana varnca klmazlarsa dvnz. Tembellii huy edinmelerinden salcnnz,

Daima yanlarnda iyi ve hayr sahibi kimseleri vmek Ve ktleri de knamak suretiyle ocuklar, ktlerden uzaklar ve hayr olana koarlar. Eer irkin bir ie atlrlarsa, nce ak bir sitemde bulunmayp, knamakla hareketlerini hafifletm ek ve ii kolayla, rmak uygun olur

Ya da baka bir ocuu rnek gstererek: O bu ii yapm , u ekilde cezalandrlmtr,

ciye alatmaya almaldr. El hasl icb etmeyince: Sen yle yapmsn, denmemelidir.Ve: Bana ceza verilmedi* diye tekrar ayn eyi

yapmaz.ocuu ssleyip ok deerii elbiseler giydirmeme-

lidir. htiya olmaynca yzk taklmamal. Dima yannda iyi ve gzel yiyeceklerle, ssl elbiseleri kmsemek lzmdr. Zihnine unu yerletirmelidir:

Ssl psl giyinmek kadnlara mnasiptir. Erkeklerin ss, gzel ve ssl elbiseler le deil, olgunluk ve faziletledir

Ssl elbiselerin kadnlara mahsus olduu zihinlerinde ver etmelidir.


65/288

Yemek ve imek hususunda arlk gstermekhayvanlara has basitliklerdir. Byle davranan 1kimsehayvanla beraberdir. Bu ekildeki nasihatler ederek,,iyi huylarn ocukta yerlemesine almal. Aksi d-ncede olanlarla grtrp konuturulmamaluLr.

ocuklardan balangta baz kt hareketlersdr olabilir. Zira onlarn olgunluu yoktur ve akl he-nz gelimemitir

Baz ocuklardan yalan ve ktlk, bazsndan dahrszlk ve hainlik sdr olabilir. Bunun gibi hile vezararl eyler oka grlebilir. Hemen dzeltmek vekontrol altna almak lzm gelir.

ocuklara her zaman gzel yiyecek ve ieceklervermeyip, ekmekle yetinmeyi retmek, dolay&yle.zamana ve yerine gre bu ekilde yiyeceklerle yetin-meye altrmak icbeder.

Nitekim, baz Rum asilzadelerine cenk yapanlar ta-rafndan hezimete uram, kiler ve hzinesinden uzak, belirli sayda askerler gdasz kalnca bir kylden yuf-ka ekmek lmlar, aslzde alk olmadndan yiyememi, byk bir gayretle baka bir ky bulmu,o kyller de bir ky yemei getirmiler, aslzde onun bir ksmn yemi; bir ksmn da korumalarn yann-dakilere emretmitir.

Bu itibarla nazla yetimek sultan ve emirlere m-nasip deildir, insanlarn seviyesinde olmak onlar iinnerede kald.

ocuklara sabahleyin ok yedirmemelidir ki, zih-nine izanszlk ve bedenine tembellik vermek suretiylerenmesine mani olmasn

Et, tatl ve meyveyi, birbiri ardnca vermemeli, ye-mek yerken, hele meyve yerken su iirmemelidir.

65

F: f


66/288


67/288

ok fkeli ve kzgn da olmamal, lzumsuz kin.den ocuk mahzn, lim renmekten nefret etmeme*lidir

Tabsilini ahlk ve edebi gzel olan aszAdeterte beraber yapmas, onlardan gzel bk ve olgunluk el-de etmesi uygundur. Fakat sunanmzda banlar az-dr.

retmen dvdnde feryd ederse, bu zayf kim-

selerin iidir diye, bu rtkanlndan vazgeirmeli,retmen de az dvmeli, fakat ok tesirli davranma-ldr. ocuu cmertlie altrmaldr. Akranna iyi-lik ve yardm etmek retilmelidir.

Kibirlenmek, bbrlenmek ve alayclktan tama-men men edilmelidir.

Hayr yapmak istendiinde ocuu dine vererekyaptrmak ki, oka iyilik yapmay renmi otar.

Mah ve dnyay gznde kk gstermeli, attnve gm (para) biriktirmeden sakmchnlmaldtr. Altmve gm (para) sevgisinin kt birey olduu telkinedilmelidir.

mam Gazli (Allah rahmet etsin): Allahm? Beni ve ocuklarm patlara tapmak

dan koru yet i kerimesinin tefsirindeki (Esnm put-lardan ntaksadm altn ve gm olduunu. (Beniyye)ocuklarm altm ve gm sevgisi ve alkasndan ki manda ibdettir koru demek mansna gel-diine iarettir, der.

Hergn bir miktar tembellik ve oyuna msaadeedilmelidir. Amma bu oyun ktlk ve irkinlikleriiine almamaldr. Baba, anne, retmen ve aabeyi-ne sayg duymal ve onlardan ekinmeyi det halinegetirmek iin allmaldr.

7


68/288

68

Anne ve babamn an sevgisi varsa, ocua bildiritmemelidir. Zira ocuk bunu rendin, ren-mekten ve terbiye edilmekten uzak ve noksan kalr.

Bu sebepten dolay retmen sevgisi anne ve babaya tercih edilmitir

Amma baz akll babalar, sevgisi olduu haldeaklamayp, ocuun terbiyesinde kusur etmezler.

ocukluktan kp, erkeklik istek ve arzulannavkf, oyun ve elenceyi de renince ona, yakmlannave adamlarna, hizmeti ve klesine, mal ve mlkne,her trl, eyay kullanmaktan gayenin, karakteri dz-gnletirmek; scak souk, alk ve susuzluk elemlelerinden kurtulup, salam bir karakter ve tam kuv-vetle manev olgunluk elde ederek, Ahiret Saadetinielde etmek suretiyle hakiki saadete erimek olduuanlatlmaldr.

Yalnz yemek imek, giyinmek ve nimetlerdenistifde etmek hayvanlara has bir dunundur.Ondan sonra ocuk ilim tahsiline yneltilmelidir,

retimde ne gibi sraya ve tedris usulne bavuru-laca birinci kitapta aklanmtr.

limlerin sonu ilh! bilgidir. Anne ve babadant&klid yolu ile renilen itikadlar, delil ve akl yrt-me ile verilmeye allmaldr.

Evvel una dikkat edilmelidir: ocuun hangiilim ve fenne istidad varsa, hangisi ile durumu uy-gun dyorsa bu enine boyuna dnlmeli ve uy-gun olan ilim ve fenle ocuk megl edilmelidir. Ziraher ferd' doutan bir ilim ve fenne msid ve onurenmeye hazrdr Bunda C. Hakkn gizli srr ve derni bir hikmeti vardr.


69/288

M

O da lemdeki nizam ve itsanolundaki kvam-dr. Yukardaki sylediimiz gibi her sanata ihtiyavardr ve takdir olunan zaman onlarslz olmaz.

ayet herkes ayn istidat zerine yaratlsa idi,mhim sanatlar ve eitli ilim ve fen yok olurdu.Herkes yksek seviyedeki sanatlarla megl olsa idi,orta ve aa seviyedeki sanatlar meydana gelmez,

lemin nizam bozulur, geim felce urara;.Bu itibarla lhi hikmet yle gerektirdi ki, her

yaratl bir fenne mnasip ve her istidat bir sanatauygun oldu. Bu, n yce ve ulu olan Allahn tak-diridir '

nsan istidad olan sanatla megl olunca, az za-manda ve fazla gayret gstermeden netice elde eder.

Amma istidad olmayan eyi isteyince, zamannzayi etmi ve istiddnt boa harcam olacandan,sonunda ya netice elde edemez, ya da ok zamandaaz ey elde etme durumu ortaya kar.

Hikye olunduuna gre, Ahmed bin Halil arz il-mini, kuvvetli istidad ile ortaya koyduktan sonra,renmek isteyen talebeye retirdi Bir kimse bufenne son derece dknd. Uzun zaman gayret gs-terdii halde hi birey elde edemedi. Halil retmekve anlatmakdan ciz kald\ Nihayet Halil:

Bu beyti takti et (veznini gster), dedi.Bey t:

Bir eyi yapmaya gcn yetmezse onu brak,gcnn yettiine gayret gster.

HalilinVbu iaretini anlayp, Halili tereddtitdenve kaybn uzatmaktan feragat etti,

Halil der ki:


70/288

70

Bu kadar izansz yaratl ile bu iareti anlayp, edeb gstermesine son derece atm. Bylece bir fenne ya da san'ata yneltirler. O san'atm btnkademelerini ve ynlerini retmeleri gereklidir Birmiktarn renip brakmamaldr.

Mesel ocuk, yazma ve iyi cilmle kurmay arzuetse, nce gzel yazy, ikinci olarak da gzel konu-ma ve sz parlakl, risle ezberleme, byk ktip-lerin hitaplarm, belagatl kimselerin iir ve gzelszlerini, nkteden kimselerin hikye ve konumalar*n, sarf ve Nahiv'i, Arap dilini, dier ilim ve edebingereklerini, matematik ve gramer ilimlerinin hepsinirenip tamamlayarak, fende ykselmesi, akran veemsli arasnda sivrilmesi lzmdr.

Srf divn yaz, birka mektup ve yanl eylerrenmek insann yazar ve mellif olmasn 'gerektir-mez. Bilkis rastgele bir ktip ve sradan bir yazarolur.

Bir kimse, ba yazar olmay isterse o zaman budediklerimizi yapmaya mecburdur.

Fakat bir kimse, mhim bir fennin dnda bakaeyleri de renmek istese onun iin bu, genel kltrmahiyetinde olduu iin, lzm deildir.

Zira herkesin hereyi lyk ile renmesinemr ve zaman yetmez. Btn ilimleri, tam mansile renmek imknszdr. Onun iin en mhim olanile yetinilmesi lzm gelmektedir

Bir ocuu bir sanatla megl edince, istidatszl veya let noksanl sebebiyle, elde edilmesi zorve mazur olursa, o ocuk baka sanatla megl edil-melidir. Mutlaka istenilen sanat teklif edilmemelidir.


71/288

71

Fakat, ilk san'attan bkknlk olmaynca men etme-meli. Bir san'atdaki ksmi gtk ve zorluk grld-nde vaz geirmek, strap ve aceledir. Bu haldeolanlar, olgunluk ve sanatkrlktan bir sonu eldeedemezler. Tam rencide sabr ve sebat gereklidir.

Her san'atn retilmesinde altrma yaptrmaklzmdr. Son derece hareket getirerek, shhati koru-ma ve tembellii giderme yolu tercih edilmelidir.

Bir sanlata megl edildi mi, ondan baz yaamaimknlar, mal ve para salanmaldr. Bu, ocuun arzusunu ve neesini artnr. O sanat sonuna kadar g-trmeye gayret sarfeder, Sanatmdan geimini sala-mak erefli kiilerin hasletidir. Hem bununla kendialma ve gayretiyle geinme alkanl hsl olur.

Bylece ocuklar anne ve babalardan, kalacakmal ve mirasa itimad etmezler Hazra gz. dikenler, bu san'at renmekten uzak kalrlar ve sonunda da perian olurlar.

ocuk, kendi bana, kazanmaya muktedir olur.Evvel evlendirip geim imknlarn ayrmak lzm-dr.

ran Hkmdarlarnda det u idi: ocuklarn adamlan ve hizmetkrlar arasnda

terbiye etmezler, ttimad ettikleri emirlerden birisineverip, bir tarafa gndererek terbiye ettirirlerdi. Haya*tn glne ve yeme imedeki basitlie kanaatederek, rahat ve gilrl yaamaya almazlard.

Nitekim ran Hkmdar Yezdcerd, gnahkrolu Behrm, Arap emiri, Miinzr bin Numana tes-lim etti. O da Hyre ehrine' gtrerek orada terbiyeetti. Horenk1Sarayn onun iin yaptrd ki, hl busaray durmaktadr. Bylece ona, edebiyat, svarilik '


72/288

72

ilmi ve terbiye retti. Behrmm birok Arapa iirleri vardr.Deylem oullarnda ve baz Seluklu beyliklerind

de bu yola uyulmutur.erke emirleri, Msr'da devletleri mevcutken, bu

metoda bavurmular, ocuklarn erke memleket-lerine gndererek terbiye etmilerdir. Orada terbiyeedilen ocuklar, askerlik ve cesarette olgunlap, ordusaflarna katlrlar, terbiye ve ykseklikleri ile yksekmertebelere ularlard. Amma Msrda terbiye ediienler, askerlik ve kahramanlkta kabiliyetli olmazlarhretsiz chil kalrlard.

ocukluk zamannda baz elemlere almak fay-daldr.

Hikye:

Adaleti ile tannan tran Hkmdar Nirevn,muallimi sebepsiz yere dver, eline kar ve buz verirdi Bunu tut, derdi. Durum Kisr'ya intikal edince

hoca kat, Nirevn, hocamdan memnunum amangelsin, deyince hoca meydana kt. Hocasna:

Susuz dvmenin sebebi nedir? diye sordu.Muallim:

unun iin ki: Gnahsz mazlumdur. Rencide

olanlarn elem duymas ve krlmas, dolaysyle zulm edene olan kininin ne derece olduunun tarafnzdan bilinmesi iin yaptm. Kisr (hkmdarlk)tahtna getiiniz vakit, gnahsz olan rencide et-mekten kanrsn.

Nirevn: Ya elimin kar ve buzda durmasniburiar

elimde tutmam) niin emrettin? diye sordu.

Muallim:


73/288

73

Yaknda bunun sebebi belli olur, dedi.Bir zaman sonra Nirevn, adanlan ile bir muha-rebeye gitti. Sabah olunca dmanla karlald. Ar-kadalar yaylarn souktan eremeyip yenilgiye yak-laldn anlaynca, melik btn yaylan ad geen sebepten dolay gerdi ve zafer elde edildi. Bylece ho-cann grndeki isabet meydana kt ve Nirevnonu, elb9e ve hesapsz nimetlerle taltif etti.

Bu sylediklerimizin aksine yaam olan kimseyi,daha sonra dzeltmek ve ondaki huyu gidermek golur.

Hikye: 1Filozof Sokrat, genleri okuturdu Hatt baz

dmanlan, ona Lt kavminin iini yapmakla (Ltilikolanclkla) amur atarlard. Ona sorduklarnda*

Ya dal emek kolaydr. Amma kuruduktansonra dorultmak hayli zordur, derdi, Bu terbiye sis-temi erkek ocuklar iindir. Fakat kz ocuklarn da

buna kyas ederek, mnasip olan terbiye ve hasletler'retmelidir.

Anak kaz ocuklar hakknda haya, iffet erkek-lerden saknma ve korunma, utanma ve ev hususun-da fazla alka gsterilmelidir. Yukarda geen kadn-lar hakkndaki edeb ve terbiyeyi telkin etmek ve -retmek lzmdr. Ayrca bu retilenler bizzat yajtmlmaldr.

Hoca Nsirye gre kzlar, yazmaktan ve oku-maktan men edilmelidir. Dier limlere gre ise, yaz-maktan men edilmeli, fakat okumaktan men edilme-melidir Bilhassa dinin lzumlu ynleri ile snnet h-kmleri, hple kadnlara mahsus hayz ve nfas gibi


74/288

74

eyler retilmelidir. lim renmek mslman kanve erkek zerine farzdr Hz. Aie (R A.)'nm ilmin,hele slm ahkmnn birounun kendisinden nakle-dildii sabittir. *

Muhammed mmetinden lim kadnlar, hele ha*diiler oktur. Merveziyyenin kz... gibi Hanefimamlarndan Tuhfe sahibinin Patma adl bir kzvard. O kadar bilgili idi ki, babasna gelen fetvda

onun da cevab olmaynca olmazd. Bedyi sahibi Kftn eserini Tuhfeye erh olarak telif etti Tuhfe sahi* bi kzm Kniye nikhlad. Pukah:

Tuhfe erhi kz Fatmadan alnmtr, derler.Bundan sonra Fetv cevapla kmaya balad.

Tuhfe Sahibi, kz Ftma ve damad Kninin yaz*lan ile kard, nn de kabirleri; Halepde Slihlerin kabirleri (Kubrus Slihin) denilen yerdedir. Halkarasnda: (Kdinin ve einin mezan) diye anlr, Allahonlara rahmet eylesin.Kz bulu ana gelince, denk birini bulup evlendirmelidir, geciktirilmemelidir. Damat olacak kimse-nin dinini, ahlkn, iyilik ve nn grmeli ve tet-kik etmelidir Mevkiinin yksekliine, mal okluu-na, soyunun byklne ve ekil gzelliine baklmamaldr. Eer aranan manev artlarla birlikte bunlarda varsa ne nimettir, Nur stne Nurdur. Evlendikten

sonra damatla, varsa anne ve babas ile geimsizliketmekten men edilmelidir. Tam bir zaruret olmadk-a aynlma tarafna meyi gsterilmez. Sz sylerkenherkes iin uyulacak adb da beyan edeceimizivaadetmitik. imdi onlardan bahsedelim.


75/288

II. KONUMA ADABI

Konuurken ok konumaktan kanmak lzmdr.Zira ok konumak zihin hafifliine ve akl bozuklu-una almettir ekimenin ortada kalmasn gerekti-rir. ok konumak dima yorgunluu ve dile zararlolmasndan baka, dost ve arkadalar yannda ktve irkin saylr. Sohbetten usanrlar ve anlatlanlar-dan rahatsz olurlar. Meclisde bakalarna konumafrsat vermemek en kt rezillik ve en irkin birhaslettir. Ne kadar ksa ve veciz konuulursa o kadar

edebe yakn olur.Abbasi hatiplerinden Halid bin afvi} ki uzunkonuurdu bir gn Basra Camiinde sabahtan kulukvaktine kadar konutu. Nihayet Meclisde bir BedeviArap vard. Ona'.

Ey Bedevi I Ksa ve insicaml konumak (sz parlakh] ve gzellii) nedir? diye sordu O da:

Bize gre bu, senin sabahtanberi yaptn uzat-may yapmayandr. Aklamadan anlalan ksa ve ru-muzlu olan konumadr, diye cevap verdi.

Szn en hayrls ksa ve manl olandr.ok konuma hastal olanm bana iki bel ge-

lir:t. Kendisinin klmesi.2. Dinleyicilerin usanmas.

Filozoflara gre lh bir hikmet olarak:


76/288

7#

1. nsann iittii sylediinin zaafdr. Nitekimakl tam olunca sz ksa olur2. Sylediini tekrar etmekten kanmaktr. Hele

ltife ve ndir szlerde buna ok dikkat etmelidir.Aksi halde zevki kaar.

Ders verenler ve vaz edenler de, bir nkte vemeseleyi haddinden fazla syleyerek, dinleyenleriusandrmamaldrlar. Eer bir hikye, bir nkte ve ltifeyi bir defa sylemise, onu, bir zaman sonra tpkilk anlatt gibi tekrar etmemelidir. ayet temas et-mek zarureti varsa:

Falan hikyede belirttiimiz gibi, demek sure-tiyle, veya dinlemeyen bir iki kimse varsa ksaca on-lara anlatacak (ekilde iarett emelidir. Dierlerine

dinleme klfetini yklemeraelidir.Herkesin bildii bir hikyeyi, bilinmemi gibi an

latlmamal. Mecliste olanlardan biri bildii bir hikyeyianlatrsa, kendisi onu bilmiyormu gibi dinlemelidir.mam a*biden yle rivyet edilmitir:

Baz kimseler Hadis rivyet eder. Ben o hatlisi, daha o yokken rivyet etmitim. Amma ben okimseye, bildiimi sylemeden gzelce dinlerim, gayfcm ona hadis rivyeti zevkini tatdrp, hadisin din-lenmesini ve hfz yolu le megl olunmasn salamak-tr. Bakasndan birey sorsalar, kendisi bilirse bile,ileri atlp cevap vermemelidir.

Eer o kimse aciz kalp, sual soran cevapsz kala-caksa, gzellikle ve terbiye hudutlarn amadan ce-vap vermeli, spal sorulan mahup olmayacak ve sualsorann murad da yerine gelecek ekilde hareket et-melidir.


77/288

rt

Bir topluluktan birey sorsalar, kendisi de o top-luluun iinde bulunsa, ileri atlp cevap vermemeBir kimse cevap vermeye alsa, kendi cevab da on-dan gzel olsa sabretmelidir. Cevap veren kimse s-zn bitirdikten sonra, kendisi edebini koruyarakgrn sylemelidir Kendi cevabndan sonra bir baka cevap verilirse ona kzmamah, bu cevap kendininkinden daha gzelse onu insafla karlamal, hatt bunu sylemelidir.

Bakas konuurken, sz bitirmeden sze kar-mamaldr.

Filozoflar: Kendinin cehlini, bakas konuurken sze ka-

randan baka, hi bir kimsenin itiraf ettiini bilmi-yoruz, demilerdir.

Kendi huzurunda bir cemaat konumaya balarsa,kendinin yeri olmadka, dahil olmamaldr. Meclisde,hele kendinden byklerin meclisinde, stnlnortaya koymak iin, ilk nce sual sormamaldr. Szsz aar, zaruretine binen soru sormas ve sze ka-rmas normldir.

Meclisdekiler bir sz syleyecek olurlarsa, anla-mak iin gayret gsterilmemelidir.

Meclislerde, bazi kimselerden gizlemek. iin, bir bakas ile aralarnda konuulmamaldr. Kendinden bahsedilen kimsenin, kendinden sz edildii zannmadme ihtimli vardr

Byklerle konuurken nkteye kinye yapmama-ldr. Syleyeceklerini norml tonda sylemeli. Nedinleyeni soru sormak mecburiyetinde brakacak e-

kilde hafif, ne de muhatab incitecek edepsizlik olacak biimde yksek sesli olmaldr.


78/288

78

Nitekim Kur'an Kerimde yle buyurulur: Yeryznde mutedil ol. Sesini alalt .. (1)Yksek ses, bilhassa bykler ve limler huzu-

runda son derece irkindir. Hadis i erifde vrid ol-duuna gre gebe Araplanndan bir kabile ileri ge-lenleri, Rasl (A.S.) efendimize geldiler. Amma bunlarBedevi olduktan iin taban kaba, byklerle beraber bulunulduu zaman naSd hareket edileceini ve b-yklere kar nasl konuulacan bilmediklerinden,Peygamber (AS.) efendimizin hcrelerinden kmala-rn beklemeye sabredemeden yksek sesle:

Bizim iin dan k ey Muhammedi diye ses-lendiler.

Kinatn efendisi, sonsuz fazilet ve kemali sebebiyle, incelik gsterip dan ktlar ve onlarla konu-tular.

Bu olaydan sonra onlar hakknda u ayeti kerimenzil oldu:

Ey man edenler, seslerinizi Peygamberin se-sinden yksek karmayn. Ona szle birbirinize ba-rdnz gibi barmayn ki siz farkna varmadanamelleriniz boa gidiverir.

Hcrelerin (odalann) ardndan sana nleyenler(varya) onlann ounun akllan ermezi (2)Bu Ayet i Kerimenin niitnden sonra Ash&bnileri gelenleri, Peygamber efendimizle konutuktanzaman hafif sylemeye gayret ederlerdi. Eer szdeizaha muhta bir yn varsa temsille anlatmaya al

M Lukm&n Sresi , ift a


79/288

mak lzmdr. Tam ihtiya olmaynca ksa konumay brakmamaldr. Uzak kinyeler ve garip lfzlar kul-lanmamaldr

irkin, kftir ve kaba mizahtan, souk akadankanmak lzmdr. Zira bunlar insanda insanlndmesine, kin ve dmanln meydana gelmesinesebep olur.

Duruma ve bulunan yere gre konumal. Konu-

urken el, ba, gz ve kala iaretler yapmamaldr.Bulunulan yere gre bu hareketler yaplabilir.Rivyet olunduuna gre bir mmf (okumam)

bir kimse, bir okulda emanet birey brakmt. Al-maya geldiinde hoca rencilerine ders vermekte idi.

Hoca ona: Biraz bekle, dersi tamamlayaym, dedi.Ders uzad Hoca ders esnasnda elini yere vurup,

dier uzuvlarn da oynatrd. Bekleyen mm'ye bek-lemekten sknt gelince ve alaca hususunda acelegsterince hocaya:

Hoca gel benim emnetimi ver. Ben senin ye-rine geeyim. Eli, bam sallayp gzm ve kamoynataym. Senin de benim de iimiz yerine gelsin de-di.

Hak kendi elinde olsa bile mnakaa ve mcadele-

ye girimemelidir.Bilhassa kendinden byklerle mnkaa ve m-cadeleye girdiinde ll olmal ve hak hangi taraftaise, o tarafa dnmelidir. Bir kimseden bir fayda eldeederse Ve iitirse, hi r etmeden:

Bu fayday Talandan iittim, demekten kama-maldr.

Tam bir zaruret olmadan mnazara ve mnak .etmemelidir

T9


80/288


81/288

OTURMA VE YRME ADABI

Yrrken fazla hzl gitmemelidir. Hafiflik alme-

ti saylr Fazla ar yrmek de tembellik ve kibiralmetidir. Ortasn bulmak, norml yrmek lzm-dr.

Nitekim Lokmanm, oluna vasiyeti, Kur'an'dayle hikye edilmitir:

Yrmende itid& ^te r, hareketlerinde saln-maktan sakn, yani salnarak yrme, saa sola sallan-ma demektir.

Peygamberimizin hayat eserinde varid olduunagre Ashb'dan Eb Katda, muharebe safnda aske-rin arasnda salnarak ve kibirlenerek yrrd. Rasl(A.S.) grd ve:

Bu yry Allahn buz ettii yrytrHarpte ise mstesndr. Kfirlerle muharebede aza-met ve ecat (cesaret) gstermek, kfirlere zayflk've Mslilmanlara kuvvet verir, buyurdu! Onun iin bu

durumda salnarak yrmeye msaade edilmitir.Giderken ikide bir geri dnmek ahmaklk alme-tidir. Yrrken ban eip yere bakmak da zntve fazla dnce almetidir. Bu zamanda bu tip ada-ma: Yere bakandan hayr gelmez derler. Bu halkngrdr. Amma baz slih kiilere gre ilk baktaekinmek iindir. Hatt dervilerine bunu emreder-ler. Bu niyetle gzel karlanabilir Nitekim bu, Nak-

ibend eyhlerinin grdr. p: 6


82/288

82

Hayvanlara binince de itidle riayet etmek gerek-tir. Ne zayf ve korkak grnlerde, ne de gurur vekibir sretinde olmaldr. Belini bkmeden dz vedoru oturmal. Omuzlarn gerip gsn yukankaldrmadan durmaldr.

Otururken ayaklarn uzatmamal ve birbiri ze-rine koymamaldr.

Bykleri, bocas, anne ve babas ve bunlar gibihrmet gsterilmesi I&fm geden kimseler almadzaman diz kp oturmamaldr. Bu da herkes iindirBaz Hak yolunda olan derviler, kendilerini terbiyeve edeb iin her zaman diz zerinde otururlar.

Ben bir Nakibendi eyhi grdm ki seksen yan-dan fazla idi. Hamama girdiinde ok otururdu. Ade-ti zere mermer zerinde, hi kmldamadan dizstkalrd.

Mevln Muhammed Rki, Nakibendi eyhlerin

dendir. Sadettin Kgar de onun dervilerindendir.Hikyedir ki: Bir gece Herd camiinde bada kurup otur-

mutum. Hemen kalbime: Kleler efendilerinin hu-zurunda byle mi oturur? eklinde bir ilhm geldiBunun tesiri ile diz stne yle oturmuum ki, mer-merin arpmasndan birka ay dizlerim and. O vakittenberi krk yldr diz zerine otururum. Baka bir

ekilde oturmu deilim.Ban eline ve dizine dayanmaldr ki, zntve tenbellik lmeti saylr. Boynunu da ememelidir.

Sakaln yolmak ve oynatmak, burnuna gtrpkoklamak gibi ho olmayan dier beden hareketleri-ni yapmak iyi karlanmaz. Parmaklarn azna ve burnuna sokmamcl, parmaklarn atlatmama)!. m


83/288

as

kn nispetinde gerinmek ve esnemekten kanmaldr.Esnemek mecburiyetinde kalrsa elini azna tutmalve az burun suyunu, grenlerin irenmesine sebepolmamas iin, gstermemelidir Az ve burnunu elive yeni ile deil, mendili ile silmelidir. Elhasl nefterimucip olan eylerden son derece kanmak lzmdr.

Meclisde bulunduu zaman yerini bilip, makamn-dan ne aa, ne de yukan bir yere oturmamaldr. Buda avam iin byledir. Amma derviler iin durum bylelc deildir. Gnl insanlar olan ehli tarik, meclisde,makam gzetmeden bo bulduklar yere' otururlar.Peygamber efendimiz de byle yapard. Makam vemevki gzetmeden, nereyi bo bulursa oraya oturur-lard Makam ve mevki gzetmek, Allah gnllleriiin byk bir hicbdr, ardr.

Kendisi meclisin reisi ve evin sahibi ise mertebegzetmek yakmaz. Her neresi bosa oraya oturur.Bilmeden yukan oturmu ise, farknda olunca, orayterk eder. Kendi yeri bo deilse geri dner. Asl s-trap ve znt gstermez.

Ev halk ve hizmetilerin dnda bir yerde bulununsa. el ve yznden baka yerlerini gstermemeli-dir. Byklerin yannda ayaklann ve kollann a-maktan kanmaldr

Yalnz bana olunca, gbeinden dizlerine kadarolan yerlerinin dndaki uzuvlanm, imkn nispetin-de. hamama ve helya girerken bile, saklamahdr.Ulem, hamamda dahi tamamen soyunmay iyi kar- lamamlardr.

Hayann kayna olan Hz. Osman (R.A.): Ben karanlk gecede gs derken, Rabbimden

hay ederek ylan bklr gibi bklrm, buyur-

mutur.


84/288

M

Kimse yannda yatp uyumamah ve arkas zerineyatmamaldr. Hele horlama deti olanlar bunu hiyapmamal Zir srtst yatmak horlamaya sebeptir.Zararlar da vardr. Ahlklar:

Srtst yatarken grlen ry karktr, tabinyoktur, derler. Zira kan, balgam, safra ve sevd adverilen i unsurlar dimaa yorgunluk verir, hayle ve bunu kullanan gce zarar dokunur. Onlarn alma*s ile meydana gelen hdise doru vukubulmaz.

Eer meclisde uyku bastnr, onu gideremezse, gi-dip yalnz yerde uyumaldr. Meclisdekilerin hepsiuyursa o zaman o da uyur. Eer uykusu gelmezse -kp gider. Bouna oturmaz

Meclisde arlk gstermemelidir. Eer bir top-luluk kendisini ar kabul ederse onlarla oturmaktankanmaldr. Kendisine arlk verenden nasl ik-yeti olursa, kendisi de bakalanna arlk vermeme-lidir, Arap airleri arl olan kimseleri ok zemmetmilerdir.

Hz. mam Eb Hanife'den : Sakil (ar) kimdir? diye sordular.Cevaben:

Kendi arln anlayan sakil olmaz Sakilkendi arln anlamayan kimsedir, buyurdu.

Bu anlattmz adb bir kimseye g gelir ve: Bunlara nasl uyulur? derse ilc udur:Bu dbn ztlarnn zararlarn, yapldnda

meydana gelecek faydalan; aynca edepli kimseler iinolan iyiliklerle edebe uymayanlar hakknda sylenmizemleri dnsn. Bu altrmay kendine devamlolarak, derece derece uygulasn naliah saysz fay-dalar ve gzel iyilikler elde edecektir.

8/13/2019 1001_Knalzade Ali Efend

Documents

1001_Kınalızade Ali Efendi - Devlet ve Aile Ahlakı