Etleva KONDI

PËRDORIMI I FJALIVE PYETËSE NË PROCESIN E MËSIMDHËNIES

DHE MËSIMNXËNIES

“Unë nuk mund t’i mësoj askujt, asgjë, por mund t’i bëjë ata vetëm të

mendojnë” 1

Sokrati mendonte se njohuria dhe vetëdija janë një pjesë e brendshme e çdo

individi. Duke ushtruar profesionin e mësimdhënies, një mёsues duhet të arrijë

nivelet e fshehura të dijes dhe vetëdijes së një nxënësi me qëllim që të ndihmojë

nxënësit të arrijnë nivele të reja të të menduarit. Nëpërmjet artit të të pyeturit,

mësuesit mund të sigurojnë jo vetëm riprodhimin e njohurive dhe fakteve të

dhëna nga mësuesi por pikë së pari të ndihmojnë nxënësit në lidhjen e

koncepteve, nxjerrjen e konkluzioneve, rritjen e vetëdijes, inkurajimin e

mendimit krijues dhe perceptues, zhvillimin e procesit të të menduarit kritik dhe

të aftësisë për të kuptuar.

Nëse ju keni dhënë mësim për pesë deri në dhjetë vjet, atëherë ndoshta ju keni

bërë një çerek deri në gjysëm million pyetje në orët tuaja të mësimit. Mësuesit

me më shumë se pesëmbëdhjetë vjet eksperiencë mund të kenë bërë një milion

pyetje. Madje dhe studentët që bëjnë një praktikë prej dhjetë javësh në një

shkollë, duke dhënë gjysmën e ngarkesës së një mësuesi me kohë të plotë,

shumë mirë mund të bëjnë rreth pesë deri në dhjetë mijë pyetje. Ky konkluzion,

disi i pazakontë, bazohet në disa fakte të qëndrueshme, që gjatë shekullit të

fundit raportohet:

1 Sokrati, shekulli pestë para erës sonë

1

- se mësuesit bëjnë mesatarisht një apo dy pyetje në minutë, ndonjëherë në

ushtrime apo tema të caktuara edhe më shumë;

- se shumë prej pyetjeve që ata drejtojnë kanë të bëjnë me menaxhimin e klasës

dhe rikujtimin e fakteve;

- se shumë pak pyetje të bëra prej mësuesve kërkojnë një të menduar të thellë.

Në studime2 të ndryshme mbi përdorimin e fjalive pyetese në një orë mësimi

është konkluduar se mësuesit drejtojnë shumë pyetje në një ditë, por numri më i

madh i pyetjeve te drejtuara prej tyre janë pyetje të cilat kanë për qëllim të

rikujtojnë informacionin e dhënë në tekst dhe shume pak prej tyre nxisin

mendimin kritik. Procesi i të nxënit shpesh përbëhet nga përgjigjjet e pyetjeve të

drejtuara nga mësuesi dhe, pothuajse asnjë prej pyetjeve të bëra nga nxënësit

nuk ka të bëj me procesin e të nxënit.

Të dhënat mbi përdorimin e pyetjeve nuk janë një udhëzues i mirë për arritjet e

nxënësve. Lidhja midis shpeshtësisë së përdorimit dhe arritjeve është e dobët.

Megjithatë Dillon 3 dëshmon se bërja e tepruar e pyetjeve i bën nxënësit më të

varur dhe pasiv. Shumë pyetje mund të shkaktojnë ankth dhe shumë pyetje

mund të dobësojnë aftësinë për të menduar. Barnes dhe Todd 4 treguan se

nxënësit të cilët punonin në grupe të vogla diskutimi, pa praninë e mësuesit,

prodhonin më shumë pyetje eksploruese, hipoteza dhe shpjegime sesa kur

mësuesit ishin të pranishëm. Duke përdorur një perspektivë disi më ndryshe,

Edwards dhe Furlong 4 e përshkruanin investigimin e tyre të klasave tradicionale

duke u bazuar te autoriteti dhe kontrolli i dijeve të mësuesit, ku mësuesi jepte

një kornizë sipas të cilës përshtatej biseda e nxënësit, dhe kjo bisedë vlerësohej

duke u nisur nga fakti se sa shumë e përafërt me kornizën e dhënë kjo bisedë

ishte. Ka opinione të ndryshme në literaturën e punimeve kërkuese për sa i 2 E. C. Wragg, E.C; Brown, G‘Questioning in the Secondary School’, London and New York, 2001:63 E. C. Wragg, E.C; Brown, G‘Questioning in the Secondary School’, London and New York, 2001:74 Fiengo, R, “Asking questions”, Oxford University Press, 2007:164 Fiengo, R, “Asking questions”, Oxford University Press, 2007:16

2

përket sasisë së llojeve të pyetjve të bëra që duhen për të pasur sukses të

nxënësve.

Pyetjet deduktive me të vërtetë nxisin procesin e të menduarit, ndërsa pyetjet

faktike nxisin rikujtimin e fakteve. Gjithsesi, çështja në lidhje me përcaktimin e

llojit të pyetjeve që mund të përdoren për të nxitur të menduarit dhe ato që

përdoren për të rikujtuar fakte sjell debat. I vetmi konkluzion që ne mund të

nxjerrim është se përpara se të zgjedhim llojin e duhur të pyetjeve ne duhet të

zgjedhim se çfarë lloj procesi të të nxënit ne dëshirojmë të inkurajojmë. Ky

konkluzion është veçanërisht i rëndësishëm kur mësuesit shtrojnë bazat për

kuptueshmërinë e lëndës së tyre mbi procesin e të pyeturit.

Nga gjithë studimet të cilat analizojnë rëndësinë e përdorimit të pyetjeve në orët

e mësim, konkludojmë se një mësues duhet të zhvillojë aftësinë e tij të të

pyeturit duke praktikuar bërjen e pyetjeve të llojeve të ndryshme, dhe ai duhet të

përpiqet të monitorojë mësimdhënien e tij me qëllim që të përfshijë nivele të

ndryshme të aftësisë pyetëse. Por,

o Përse njërëzit zakonisht i bëjnë njëri-tjetrin pyetje në bashkëbisedimet e

përditshme?

o Përse mësuesit bëjnë pyetje gjatë një ore mësimi?

o Përse nxënësit i bëjnë pyetje njëri-tjetrit apo mësuesit në klasë?

Në përgjithësi, bërja e pyetjeve përfshin shumë arsye të ndryshme. Një nga

arsyet lidhet me nevojën për njohuri në lidhje me aspekte të jetës së përditshme.

Të tjerat mund të lidhen me ndjenjat dhe emocionet personale. Ka gjithashtu

dhe arsye sociale për bërjen e pyetjeve në bashkëbisedime. Ne kërkojmë

informacion apo zgjidhje të një problemi, duam të kënaqim kuriozitetin tonë

3

apo të lehtësojmë ankthin, të kontaktojmë me dikë, apo të kuptojmë më mirë një

person tjetër. Ka dhe arsye të tjera të panumërta.

PËRSE MËSUESIT BËJNË PYETJE?

Arsyet se përse mësuesit u bëjnë nxënësve të tyre pyetje në klasë shpesh janë të

ndryshme nga ato të bëra në bashkëbisedimet e përditëshme. E thënë me fjalë të

tjera, rregullat e bashkëbisedimeve në klasë janë të ndryshme nga ato në

kontekste të tjera. Ne shpesh u bëjmë pyetje nxënësve jo për të përftuar njohuri

të reja për veten tonë, por për të kuptuar se çfarë dinë ata. Faktori i vetëm

kryesor që ka ndikim te procesi i të nxënit është ajo çfarë një nxënës di. Një

mësim i suksesshëm është ai që ndërtohet mbi nevojat mësimore të nxënësve në

një lëndë të caktuar. Duke drejtuar pyetje të ndërtuara me kujdes, mësuesi arrin

të kuptojë çfarë njohurish dhe aftësish zotërojnë nxënësit dhe bazuar në to

ndërton mësimin për të plotësuar nevojat dhe për të zhvilluar aftësitë.

Arsye të tjera se përse mësuesit bëjnë pyetje mund tё jenë për të nxitur kujtesën,

për të zhvilluar më tej të kuptuarit apo dhe imagjinatën, për të inkurajuar

zgjidhjen e problemeve. Gjithashtu ka pyetje të cilat lidhen me menaxhimin e

klasës, si ‘A i keni marrë librat me vete ? Për të parë besimet dhe qëndrimet e

mësuesve të gjuhëve të huaja ndërtuam një pyetësor të ndarë në tre grupe:

Grupi A – përse bëjnë mësuesit pyetje

Grupi B – përse bëjnë mësuesit pyetje specifike

Grupi C – përse bëjnë nxënësit pyetje

Ky pyetësor iu shpërnda mësuesve të shkollave nëntëvjeçare, të mesme, të larta.

Arsyet për bërjen e pyetjeve (përqindja e përgjigjeve për secilën kategori)

4

Për të kontrolluar njohuritë dhe aftësinë për të kuptuar. 20

Për të rritur intersin dhe kuriozitetin për një temë të caktuar. 10

Për të tërhequr vëmendjen në një çështje apo koncept të veçantë. 20

Për të përftuar një teknikë aktive të të nxënit. 5

Për të nxitur nxënësit të bëjnë pyetje. 2

Për të maksimizuar procesin e të nxënit. 5

Për të kapërcyer vështirësi të cilat pengojnë procesin e të nxënit. 15

Për t’i komunikuar grupit se pjesëmarrja në mësim është e nevojshme dhe se

pjesëmarrja nga të gjithë pjesëtarët e grupit vlerësohet. 4

Për të nxitur nxënësit të përdorin teknikën konjitive të deduktimit (duke

menduar se kjo do të ndihmojë në përftimin e aftësive menduese).2

Për të bërë të mundur që nxënësit të reflektojnë dhe të komentojnë mbi

përgjigjet e pjesëtarëve të tjerë të grupit. 2

Për të mundësuar të nxënit nëpërmjet pjesëmarrjes në diskutime. 5

Për të bërë të mundur që nxënësit ta asimilojnë dhe të reflektojnë mbi

informacionin e dhënë. 10

Total 100

U zbulua se kategoria më e zakonshme ishte ‘pyetjet e bëra me qëllim që të

kontrolloheshin njohuritë dhe të kuptuarit’, e pasur nga arsyeja tjetër ‘për të

kapërcyer vështirësitë që nxënësit hasin’ dhe ‘rikujtimi i fakteve’. Vetëm 5 %

theksuan përdorimin e pyetjeve për të inkurajuar nxënësit të mendonin.

Çuditërisht, një përqindje shumë e vogël e mësuesve të anketuar mendonin se

pyetjet mund të përdoreshin për të ndihmuar nxënësit të mësonin nga njëri-tjetri,

apo se pyetjet mund të përdoren për të inkurajuar vetë nxënësit të bënin pyetje.

Megjithatë kur diskutohet për mësimdhënien nga njerëz profesionistë,

inkurajimi i nxënësve për të folur dhe për të menduar shpesh tregohet si prioritet

kryesor.

5

PËRSE MËSUESIT BËJNË PYETJE SPECIFIKE?

Ashtu si mund t’i bëni vetvetes pyetjen, ‘Përse bëj pyetje kur unë shpjegoj apo

pyetje e specifike dhe me të vërtetë, përse u bëhet kjo pyetje specifike një grupi

apo individi të caktuar. Në një anketim të kryer mbi arsyet, të dhëna këto nga

mësues të shkollave nëntëvjeçare, të mesme dhe të larta, kemi rezultatet e

mëposhtme.

Arsyet për bërjen e pytjeve specifike (përqindja e përgjigjeve për secilën

kategori)

Për të kontrolluar njohuritë e nxënësve dhe aftësinë e tyre për të kuptuar. 20

Për të tërhequr vëmendjen e nxënësve te detyra e dhënë. 20

Si ushtrim parapërgatitor (apo nxemje) për nxënësit. 6

Për të përsëritur, për të rikujtuar apo përforcuar çështje të shpjeguara më parë.

15

Për të tërhequr vëmendjen e nxënësve te mësuesi apo teksti. 15

Për të shpjeguar orën e mësimit duke u nisur nga përgjigjet e nxënësve. 2

Për t’i dhënë tërë klasës mundësinë të përgjigjet. 3

Për të menaxhuar, apo mbajtur situatën në klasë nën kontroll. 10

Për të nxitur nxënësit më të mirë të klasës të inkurajojnë të tjerët. 4

Për të pasur një gjithëpërfshirje të nxënësve në mësim. 3

Për të kontrolluar njohuritë e nxënësve bazuar te përgjigjet e tyre. 1

Për të lejuar shprehi të ndjenjave, pikëpamjeve apo të mirëkuptimit. 1

Total 100

Arsyet më të zakonshme ishin:

6

■ të kontrollonin aftësinë për të kuptuar

■ të tërhiqnin vëmendjen

■ të bënin një rikujtim të njohurive të dhëna.

■ të menaxhonin orën e mësimit

Nga faktet na del se konteksti është shumë i rëndësishëm. Asryet se përse

mësuesit bëjnë pyetje, çuditërisht ndryshojnë në bazë të materialit që ata japin,

orës së mësimit dhe aftësisë së nxënësve.

Mendojmë se është e rëndësishme që pyetjet që mësuesit iu drejtojnё nxënësve

në klasë të lidhen ngushtë me qëllimet e shprehura të vetë mësimit si dhe ato që

nxisin nxënësit të mendojnë dhe të veprojnë për realizimin e qëllimit mësimor.

Pyetjet e bëra në një orë mësimi sipas Wragg (1993)5 ndahen në tre kategori:

►menaxhimi nëse ato kanë të bëjnë me mënyrën se si drejtohet një orë mësimi

► informuese nëse ato kanë të bëjnë me rikujtim të informacionit

► deduktive nëse nxënësve u duhet më shumë sesa thjesht të rikujtojnë fakte,

të analizojnë, të bëjnë përgjithësime apo të nxjerrin konluzion

Nuk ka të dhëna fort bindëse që të tregojnë se një lloj pyetjeje është më ‘e mirë’

se një tjetër, pavarësisht kontekstit.

Ne analizuam shpërndarjen e pyetjeve në të dy kategoritë të kombinuara në

njëzet orë mësimi, (këto janë orë mësimi të zhvilluara me grupin e parë G,

fakulteti i gjuhëve të huaja, lënda Analizë teksti) me qëllim që të shihnim se

çfarë lloj pyetjesh bëheshin dhe se në çfarë konteksti. Pamë se lloji më i 5 E. C. Wragg, E.C; Brown, G ‘Questioning in the Secondary School’, London and New York, 2001:10

7

zakonshëm i pyetjeve ishin pyetjet e menaxhimit këto drejtuar individëve

(34%), dhe ato më pak të shpeshtat ishin pyetjet deduktive këto të drejtuara një

grupi (1%):

menaxhimi – drejtuar individëve 34

informuese – drejtuar individëve 24

menaxhimi – drejtuar klasës 15

informuese – drejtuar klasës 8

menaxhimi – drejtuar një grupi 8

deduktive – drejtuar individëve 4

informuese – drejtuar një grupi 4

deduktive - drejtuar klasës 2

deduktive – drejtuar një grupi 1

Total 100

Bazuar në vëzhgimet dhe në analizën e pyetësorëve konkludojmë se një mësues

shpenzon shumë kohë duke iu pyetur individëve pyetje menaxhimi. Si rrjedhojë,

ai duhet të bëjë më shumë përpjekje që t’i bëjë nxënësit të mendojnë më thellë

për një çështje që ata po mësojnë. Mënyra për kapërcimin e kësaj dobësie në

drejtimin e pyetjeve është nxitja e të menduarit kritik të nxënësve dhe punës së

tyre të pavarur.

PËRSE NXËNËSIT BËJNË PYETJE?

Nxënësit mund të bëjnë shumë pyetje – por zakonisht jo në shkollë. Në një nga

analizimet e detajuara të të pyeturit në 20 orë mësimi (këto orë mësimi në

lëndën ‘Analizë teksti’ në vitin e parë Grupi G, Fakulteti i gjuhëve të huaja)

8

kishte më pak se njëzet pyetje të bëra në mënyrë të natyrshme nga studentët dhe

shumica e këtyre pyetjeve nuk kishin për qëllim aftësinë e të menduarit.

Shumë pyetje që studentët drejtuan janë proceduriale, si për shembull, ‘A do të

bëjmë 10 minuta pushim?’, ‘Në çfarë ore mbarojmë?’, ‘A kemi pushim ditën e

hënë?’ sesa kanë të bëjnë me procesin e të menduarit në lëndën e tyre, si psh,

‘Përse vendoset kjo folje?’ apo, ‘Çfarë ndodh nëse …?

Përveç pyetjeve që kanë të bëjnë me procedurën dhe me përmbajtjen e lëndës,

ka dhe arsye të tjera se përse nxënësit i bëjnë pyetje mësuesit apo dhe njëri-

tjetrit. Këto mund të kenë të bëjnë me vetë nevojat emocionale të nxënësit: për

risigurim, vëmendje, afeksion, apo njohje të arritjeve.

Në një anketim të kryer mbi arsyet, të dhëna këto nga mësues të shkollave

nëntëvjeçare, të mesme dhe të larta, pas analizimit të përgjigjeve të dhëna prej

tyre kemi rezultatet e mëposhtme:

Arsyet për bërjen e pytjeve nga nxënësit (përqindja e përgjigjeve për

secilën kategori)

Për t’u informuar në lidhje me procedurat e mësimit apo të shkollës. 30

Për të thellluar procesin e tyre të të menduarit. 3

Për t’u informuar mbi çështje të ndryshme sociale. 20

Për të tërhequr vëmendjen. 20

Për të asimiluar / kuptuar një çështje të caktuar. 7

Për të shprehur ndjenjat, emocionet, pikëpamjet apo mirëkuptimin e tyre. 10

Për të kontrolluar njohuritë dhe aftësinë e tyre për të kuptuar .10

Total 100

9

Llojet e pyetjeve që marrin pjesën më të madhe të kohës në një orë mësimi janë

ato të cilat bëhen me qëllim për t’u informuar mbi procedurat, për t’u informuar

mbi çështje të ndryshme sociale apo për të tërhequr vëmendjen. Dhe mësuesit

në këtë rast do t’i duhet të kuptojë se çfarë i duhet për ta bërë orën e mësimit të

nxis interesin e nxënësve me qëllim që të evitojë bërjen e pyetjeve të tilla në

orën e mësimit dhe në lidhje me pyetjet të cilat bëhen për tërhequr vëmendjen i

duhet të kuptojë arsyet që fshihen pas kërkesës për vëmendje nga një nxënës i

caktuar – duke pasur gjithmonë parasysh nevojat e nxënësve të tjerë të cilët nuk

janë shumë kërkues ndaj kërkesës për vëmendje.

Konkluzion

Qëllimi dhe arsyeja kryesore në bërjen e pyetjeve është sa e thjeshtë aq dhe

komplekse. E thënë më thjesht, pyetjet bëhen me qëllim që të lehtësojnë

procesin e të nxënit; kështu që ato lidhen ngushtë me qëllimet e orëve të

mësimit dhe me qëllimin kryesor të mësimit. Kompleksiteti rritet ndërsa ne

shpalosim qëllimet dhe bëhemi të vetëdijshëm për një numër arsyesh jo vetëm

për bërjen e pyetjeve por edhe për drejtimin e pyetjeve të caktuara nxënësve të

caktuar.

Arsyet se përse bëhen pyetjet lidhen ngushtë me llojet e pyetjeve të bëra –

konjitive, afektive, shoqërore dhe proceduriale – apo nisur nga qëllimet

afatshkurtëra dhe afatgjata.

Pyetjet duhet të lidhen me qëllimet pasi në këtë mënyrë bërja e pyetjeve sjell

logjikë dhe strukturë për mësuesin dhe për nxënësit gjithashtu.

10

Bibliografi:

- Cashin E. William, “ Answering and asking questions”, Kansas

State University, 1995

- E. C. Wragg, E.C; Brown, G ‘Questioning in the Secondary

School’, London and New York, 2001

- Erickson, H. L. Concept-based curriculum and instruction for the 

thinking classroom. Thousand Oaks, Corwin Press (2007).

- Fiengo, R, “Asking questions; Using meaningful structures ”,

Oxford University Press, 2007

- Greene, Laura, “Questioning questions”, The National Teaching &

Learning FORUM" Volume 14, Number 2, February 2005

11