DVDZ 17 november 2016 Fort Voordorp

Lezing: Gedrag als ‘Snuffelpaal’?Draaiboek en regie bij gedragsvraagstukken

Erik van Meersbergen

Snuffelpaal brengt luchtkwaliteit in beeld

Gedrag als snuffelpaal?

• De kwaliteit van ons onderwijs afmeten aan de omgang met gedragsvraagstukken?

• Passend onderwijs: transfer vano zorg naar ondersteuningo stoornis naar onderwijsbehoefteno leraar naar coacho regisseur naar mederegisseur

4

P-gedrag met of zonder etiket?

- ‘Slachtoffer’-gedrag- Niet-taakgericht bezig- Uitdagende houding of lichaamstaal- Dwingend gedrag afgestemd- Uit vaak haar boosheid - Weglopen en schoolverzuim

ODDAnti-sociaal

CD

Gedragsvraagstukken:

Draaiboek en Regie in 8 aanraders:1. De puzzel als metafoor2. Zoek de relatie tussen leren en gedrag3. Benoem onderwijsbehoeften op gedrag4. Kijk en onderzoek gedrag5. Begrijp gedrag6. Ondersteun leerling 7. Ondersteun collega’s 8. Ondersteun schoolbreed

Dep puzzel als metafoor Gedrag en probleemgedrag kun je als puzzelstukken zien. De beoordeling van gedrag is als het puzzelen met 1000 of meer stukken. De hoekjes en de randen zijn meestal zo gelegd.

1 De puzzel alsmetafoor

Gedrag en probleemgedrag kun je als puzzelstukken zien. De beeldvorming van gedrag is als het puzzelen met 1000 of meer stukken. De hoekjes en de randen zijn meestal zo gelegd.

Gedrag is meer dan je ziet

TOOL Kijkwijzer ecologie van de leerling

Beschermend of protectief FACTOREN Risico of belemmerend

Leerling

School

Leraar

Schoolteam

Ondersteuning-zorg

Klas/groep

Peergroup

Vrije tijd / clubs

Gezin / familie

Samenleving

2 Zoek de relatie tussen leren en gedrag

TOOLChecklist relatie leren en gedrag voor observaties van de taak-/werkhouding Let tijdens de observaties op: ruim dertig aandachtspunten

……

Unieke vraag om ondersteuning

13

Algemeen psychologische basisbehoeftenABC* bekend als Autonomie-Relatie-Competentie

AUTONOMIE

RELATIONELE VERBONDENHEID

COMPETENTIE

*Vansteenkiste & Soenens, 2015

3 Benoem onderwijsbehoeften op gedrag

Doelen en onderwijsbehoeften gedrag en secoFormuleren van onderwijsbehoeften m.b.v. steunzinnen A omgaan met zichzelfB omgaan met de leerkracht (anderen)C omgaan met de groepsgenoten (anderen)D omgaan met taak-/ werkhouding

TOOL Overzichtslijst onderwijsbehoeften seco en werkhouding. Uitgelicht:

A Omgaan met zichzelf

• zelfbeeld • zelfhandhaving • zelfbeschikking• zelfcontrole

TOOL Overzichtslijst onderwijsbehoeften 1-2

B Omgaan met anderen: de leerkrachtC Omgaan met anderen: groepsgenoten

D Omgaan met Taak-/Werkhouding • taakgericht gedrag• motivatie • Werkorganisatie/planning• concentratie

Voorbeeld C Omgaan anderen

Marcel heeft groepsgenoten nodig:• met wie hij samenwerkend kan leren• met wie hij kan overleggen over activiteiten • die interesse hebben in wat hij van iets vindt• die hem vragen mee te spelen in de pauze• die zijn clowneske gedrag negeren en er niet om lachen• die hem niet uitdagen• met wie hij zich kan meten• die in conflictsituaties meedenken over de meest geschikte

oplossing• die hij ook eens kan helpen

4 Kijk en onderzoek gedrag

Snelle scan voor het eerste beeldde (z)OCO bespreekt met de leraar:

• Is het gedrag feitelijk waargenomen of mijn

interpretatie?• Is het leerlinggebonden of meer situatie-gebonden

gedrag?• Is dit gedrag uit onmacht, onkunde of onwil? • Wie heeft er hier het probleem: de leerling, de

groep of de leraar?

Brede scan: nog eens kijken Brede scan Leerlinggedrag

Onderzoeksmiddelen Vervolgvragen Diagnostiek

Leerlingkenmerken

Groepkenmerken

Leraarkenmerken

- Impulsief- lichamelijk onrust- Niet-taakgericht- Uitdagend- Niet op de anderafgestemd- Friemelen aan spullen- Aandacht-vragend

- LVS SECO-beeld- ADHD-vragenlijst- Diagnostisch gesprek met de leerling: zelfbeeld- Taakgerichtheid: Tijdsteekproef- Betrokkenheid-observatie- A-B-C-observatie vanuit gedragstheorie- checklist relatie leren

en gedrag (werkhouding)

- Motivatie-type

- Klimaatschaal- Kijkwijzer pedagogisch Klimaat- Sociogram- Observatie tijdens vrije situaties- Vragenlijst omgevingsfactoren concentratie- Ruimte en faciliteiten

- Interactiewijzer- Pedagogische voorkeursstijl- Goodness-of-fit- Reflectie op ‘puzzel’-leerling- Visie op ontwikkeling kinderen/leerlingen- Kijk op taak van de leraar

5 Begrijp gedrag

Verklaringsmodellen:• vertrekken vanuit eigen aannames• komen zo tot een verklaring van de ontstane

problemen• kiezen dan een aanpak die daarop aansluit

Vaak in onderwijs gebruikt

• Gedragsmodel  AA ontlokken B en CC versterken B• Meervoudig risicomodel >groter aantal Risico’s = >Kans op Probleemgedrag• Interactionele model G= P X S en G= P X CC

Aanrader oefening: één casus drie keer gedrag begrijpen

A. Hoe zou het probleemgedrag van… volgens dit model begrepen worden? (De leerling heeft….)B. Wat zal als oorzaak genoemd worden? (De oorzaak is….)C. Waaruit zal de gedragsaanpak bestaan? (Dit gaan we doen…)

Probeer het ook eens anders!

Overweeg of een van de drie verklaringsmodellen dicht bij je huidige manier van verklaren van probleemgedrag komt

6 Ondersteun de leerling bij gedrag

Kader voor ondersteuning 4 bouwstenen en in totaal 16 dimensies

Dimensies Ondersteuning

Van welke dimensie heb ik

informatie

Van welke dimensie wil ik meer weten

Op welke dimensies richt ik mijn

ondersteuning Invalshoek

Leerling

Groep

Leraar

Bouwsteen

Cognitie

Vaardigheid

Beleving

Schaal gedrag

Angstig

Teruggetrokken

Weinig communicatief

Weinig gemotiveerd

Wisselende stemmingen

Overbeweeglijk Dominant

Dwars

Betrokkenheid

Laag Hoog

Vroeg

Laat

Tool kader ondersteuning

7 Ondersteun je collega bij gedrag

27

Parallel onderwijsbehoeften leerling én ondersteuningsbehoeften volwassenenStel aan jezelf en aan de anderen (collega’s, professionals, team, school, SWV) telkens de vraag: wat hebben wij nodig?

8 Werk met de school aan gedrag

“Hoe sterk is de eenzame fietser die kromgebogen over zijn stuur

tegen de windzichzelf een weg baant?” naar Boudewijn de Groot 

Structuur voor schoolbrede ondersteuning

1. de visie op sociale en emotionele competentieontwikkeling van leerlingen2. een doorgaande leerlijn voor seco3. de afstemming op onderwijsbehoeften op verschillende niveaus4. de centrale waarden van de school 5. een samenhangende aanpak van leer-en gedragsvraagstukken6. de afstemming op de ondersteuningsbehoeften van de collega’s7. een netwerk van ondersteuning 8. facilitering van de ambities

30

Inkijken-Kopen-Bestellen-Nalezen?• Meersbergen, E. van & Vries, P. de (2013):

Handelingsgericht werken in passend onderwijs. Achtergronden, aanpak en hulpmiddelen. Utrecht: Perspectief Uitgevers.

• Meersbergen, E. van (2014): Gedrags-Vraagstukken: zo pak je ze aan! Dordrecht:Instondo B.V., nr. 9 TIB-Tools.

Veel succes met dit draaiboek en leggen van de puzzel!

Vragen, reacties? Dank voor jullie aandacht

Website: https://www.facebook.com/VanMeersbergenDeTandemGedrag/E-mail:h.vanmeersbergen@fontys.nl