198201_052_DSİ_Teknik Bülten.pdf

5/26/2018 198201_052_DS_Teknik Blten.pdf

1/51

SAYI 5


2/51


3/51

SahibiDEVLET SU i L E R iGENEL MDRLG

Sorumlu MdrYKSEL SAYMAN

Y a y n KuruluYKSEL SAYMANTURHAN AKLANSAYHAN BAYOGLUVEHBi BiLGEMEHMET KAPlDEREKADiR TUNCA

B a s l d yerDSI BASlM ve FOTO FILM

I L E T M E M0DRL000MATBAASI

SAYI : 52EYLL 1982

ayda bir y a y n l a n r

C N EKiLERGAZiANTEP iME KULLANMA VE ENDSTRi SUYU TESiSLERiNiNiSALE VE E B E K E HATLARlNDA KULLANILAN NGERiLMELi BETON BORU VE iMALATI . . . . . . . . . . . . . . . . ::Mehmet TEKESULAMA SiSTEMLERiNDE SORUN YARATAN SUALTI VE YZENYABANCIOTLARA K R I KiMYASAL S V I M OLANAKLARI ZE-RiNDE L I M L R . . . . . . . . . . . . . . 10Grol ALTINAVAR Nedret F ONURSAL Nuri F KHASANELEBi DEMiR YATAGININ YERALTISUYU DRENAJ iNCE-LEMESi . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Nuri KORKMAZKOROZYON 30Gngr GZPlNARTURBA VE BATAKLlK TOPRAKLARDA BETON KOROZYONU . . . 37

e n e l ARTIRMAASiT TOPRAKLARDA BASlNLI BETON BORUNUN DAVRANIMI . . 40

e n e l ARTIRMADAMLA SULAMANIN HiDROLiGi VE NiFORMLUK DERECESi . . 43Do. Dr. Feridun HAKGREN Do. Dr. nal AllCI


4/51


5/51

G Zi NTEP iM KULL NM V ENDSTRiSUYU TESiSLERiNiN iS LE V E B E K E H TL RlNDKULL NIL N NGERiLMELi BETON BORU ve iM L TI

Yazan Mehmet T K ( )

Z TGaziantep'in m e Kullanma ve ndstri Suyunu 2 5 l n a kadar k a r l a y a c a kolan tesislerin terfi, isale ve e h i r i i e b e k e e r i n d e , D S Yksel a a t A . . n c e

Ga ziantep'te imal ed ilen ngerilme li beton borular k u l l a n m t r . zmir ve Mersin'-de de bu b o r u l a halen a y n amala k u l l a n l k t a d Bu a z d a ngerilmeli betonb o r u a r n imalat s a f h a a r ve e s a s l a r a n l a t l m t r .

G i R i :ngerilmeli boruyu reten fabrika bir Avusturya r k e t i olan Rocla t a r a f n d a n k u r u l m u t u r

D etkenlerden cak az zarar gren. Korrezyontehlikesi olmayan beton boru b o iken b a s n c a a l m a k t a d r . (700 kgf/cm2) .

A a d a a n l a t l a c a gibi boruya enine veboyuna tel gerdirme s r a s n d a k a z a n d r l a n bugerilme, borunun merkezine d o r u y n e l m i olup,yine borunun ic inden geen, b a s n l sularla deng e l e n e c e i n d e n borunun ierisinde srekli ba

s n l su b u l u n m a s hali borunun en ideal durumudur.iMALAT1 eki rdek betonunun h a z r l a n m a s :ngerilmel i beton borunun e k i r d e i n i(gvdesini) o l u t u r m a k icin nce en ideal agrega k a r m bulunur.

Y k a m a ve eleme m a k i n a l a r n d a 3 [ (0-4) mm,[4-10) mm, (10-15) mm] ana blm a y r l a nagrega istiflenerek kurutulur. Setonun ideal agrega k a r m n bulmak ( b o l u k o r a n n minumuma indirmek) icin agrega elek analizine tabiitutulur . Deney 3 ana malzeme grubu icin a y r

a y r y a p l d k t a n sonra. analizin neticesi koord i) l n . Mh . Dsil XX. Blge M d r l

n o t l a r elek a p n a ve elekten geen malzemeyzdesine gre d z e n l e n m i abakla k a r l a t r larak, agrega g u r u p l a r n n s t a n d a r t l a r n s n r l a r dahilinde olup, o l m a d kontrol edilir.

Malzeme g r u p l a r k a r m a genellikle u oranlarda girer : (0-4) mm 50, (4-10) mm 20,(10-15) mm 30, bu oraniara + 5- 8kadar tolerans t a n n a b i l i r .

A r a n l a n granlomeiri bulunduktc nsonra agrega k a r m l a r n d a n betoniyerln b y k l n egre bir harman t e k i l edilir. Tesbit edilen agrega h a r m a n a r l n n 20 si kadar imentoile agrega k a r t r l d k t a n sonra, imento a r l -

n n 30 il 35'i kadar su y a v a y a v a betoniyere ver ilerek, hafif plastik k v a m elde edilin eeye kadar. belaniyer c a l t r l r Setonun suo r a n [ i l e m e z e l i i de gz nnde tutularak)ne kadar d r l r s e d a y a n m da o lde ykselir. A r t k boru e k i r d e i n i n imli icin beton ha

r d r

2) Boyuna tel germe :Beton h a z r o l d u u zaman, k l p makinaya

a l n r Y a l n z daha nceden k a l p t a bayuna teller g e r i l m i d u r u m d a d r Beton boruya ilk n gerilmeyi k a z a n d r a n bu boyuna tellerdir. i l e m y l e y a p l r : nce beton borunun a p n a ve

b a s n c n a gre, Rocla t a r a f n d a n tesbit edilenuzunlukta ve apta teller yine s r f bu amac icin3


6/51

DS I TEKNIK BLTENI 198 SAYI 5

0o Geen1

9

8

7

6

5

4

3

2

tO

o

/

1 / ~ VmNo

...ci

/VVX)roN

/_//

1;/l

vV

i7

Elek p - ....N o o mm... X)a\ N n

e k i l ideal Granlometri izelgesi istenilen agrega e r i l e r i bu s n r l r lerislndedlr.)

y n f irma t a r a f n d a n imali y a p l a n makinalardacak hassas bir e k i l d e kesilir ve u e l r sonradany a p l a c a k gerdirme i l e m i n d e gerdirme c i v t s -

n n konik y u v a s n d a n k m a s n diye d m e l e n i rBOYUNA TEL GERME KUVVETLERi

0 4 mm .0 5 mm .0 6 mm .

1340 kgf2053 kgf2940 kgf

M o n t a tamamlanan elik k l p l r temizlenipy a l a n d k t a n sonra. tel gerdirme yerine getirilir .

H a z r l a n a n telierin k a l b o t a k l m a s n d a n n-ce. enine t e l s r g e s n a s n d a enine s a r g n n uck s m n n k s k a c i a n a r a k gerilimin v e r d i r i l d i i Ank -raj gvdeleri her uta birer tane) k a l b o uygunpozisyonda tesbit edilir. Daha sonra boyuna tel -ler k l b o monte edilerek, civatalar t k l r ve4

Rocla t a r a f n d a n tesbit e d i l m i olan kuvvetieregre gerdirme p r t ile gerdirilir. Gerdirmeye,gerd irme c i v a t a s n n a r k a s n d a k i bilezikler iyices k n c a son verilir.

TABLOBORU i DGMELENMEDENBORU NCE BOYUNACAPI BOYU TEL UZUNLUGUmm) mm) mm)

0 800 5145 51040 1000 5165 51240 1200 5165 51240 1400 5190 51510 1600 5190 5151


7/51

DSI TEI NIK BuTENI 1982 SAYI 52

Foto : 1 Boyuna telierin aparalla g e r i l i i ve soket emberinin teller zerine monte e d i l i i

TABLOKesitdekiHesaplanan tel Kesit germe kuvveti

a p 0 mm mm2 kgf

0 4 1 12 .566 1386.701457.07)-5 19.63 1790.71

0 6 28 .27 2578.62

0 7 38.48 3509.78

Boyuna tel gerdirme i l e m i n i n bit iminden son ra, teldeki gerilmanin i s t e n i l d i i gibi olup, olma-

n anlamak iin 4-5 teldeki gerilim zel Vogaletiyle llr. Gerilim d k s e tel bir miktardaha gerdirilir .

Soket cemberi d i i ucun boyun k s m n n l a n g c n o l u t u r u r ve a y n a p l telden y a p -Boyun a tel gerdirme i l e m i bitince, bu tel

boyu na telieri n zerine d i i u t a r a f n d a n belirlenen mesafede monte edili r

Fiili kullanma k a t s a y l a r Gerilme Rabakkgf/mm Japon teli Teli0 4 mm) 0 5 mm)110.35 0.774115.95) 1 0.81491 .22 1.29 1

91 .21 1.86 1.4491 .21 2.53 1.96

Bu i l e m l e r s r a s n d a teller y l n m s temizlendikten sonra , k a l p boru ekirdek i m a l a t -

n n y a p l d yere a l n r3) ekirdek imali :

a l p i m a l a t n belonun s a v r u l m a s usulnegre y a p l d makinaya a l n r Y u k a r d a belirlenen dozajda ve su a y a r n d a beton besleyicilereaz miktarda beton konorak erkek uc b i l e z i i n i n

l u m a s a l a n Daha sonra besleyici d i i uc

5


8/51

DSI TEKN IK BLTENI 1982 SAYI 52

TABLO 3 SOKET CEMBERi TABLOSUBoru I p Tel p i imm) mm) emberi

40 800 50 1000 450 1200 450 1400 450 1600 4

k s m n get ir ilerek b u r s tamamen doluncoyo kodar beton verilir, ve besleyici durdurulorak d i iudoki f a z l a l k l a r savrultulur. Besleyici d i i ucun

s o v r u l n o s bitince tekrar c o l t r l r Boru kol n n bir g e e i t e verilmesi g e r e k t i i n d e n besleyicid i i ucton erkek uco d o r u dzgn bir e k i l d e hareket ettirilerek, doldurma i l e m i bitirili r Sovrul

n y o f a z l a l k l a r n t l m s ve borunun i y p s n nhomogen bir g r n k o z n n s iin su f k r t rarok) 5 ila 10 dakika devam ettirildikten sonramakina durdurulur.

utan soket Tel u z u n l u umesafesi mm) mm)

2948642 30213616699 36894265749 43384840954

954491354655541

Boru gezer vinclerle n o n i p l s y o n meydanv e n e d e n l n r k tekerlekli arabalara konur. Bo runun i s t h yine de gzenekli bir y p orzetti

i n d e snger bir f r a ile borunun ii f r a l a n l arak przleri yok edilir. Serbest kalan malzeme-ler de sprlerek l n d k t n sonra, p e r d h n l o

her iki utanda gvde iine sokulur. Betona hafif b o s t r l r k d n d r l n e k suretiyle, i s t h przsz hale g e t i r j l n i olur. Bu haliyle beton borupirizini a l n a s iin kr o d l r n sevkedilir .

Foto : 2 ekirdek imaline b l n m d n nce k a l p makinaya a l n Sol st k e d e betonyer grlyor .

6


9/51

4) 1 Kr :Kr o d a l a r 60C ile 65 C a r a s n d a ierisin -

de 95 nem bulunan 4 t a r a f k a p a l o d a l a r d rBorular bu odalarda 20 saat ile 48 saat a r a s n d abekletilir. Gereken d a y a n m (umin = 255 kgf/mm2)bu sre z a r f n d a alamayan borular buradadaha fazla tutulabilirler. Boru buradan da teker-lekli arabalario c k a r l a r a k k a l p skm ve mon -taj yerine gtrlr.

5) K a l p Skm ve Montaj :Gerekli pirizini alan ekirdek burada k a l p l a r -

dan a l n r . Bunun icin nce enine tel s a r g d a teltutucusu grevini yapan ankraj gvdesi e l v a t a l a r d i i ve erkek uc gerdirme e l v a t a l a r ve sonra dad i e r gerdirme e l v a t a l a r g e v e t i l i r . D i i uc ve er -kek uc f l a n l a r y l a st ve alt k a l p l a r s r a s y l ajaraskallara t a k l a r a k a l n r ve beton boru ekir-

d e i k a r t l m olur.Sklen k a l p l a r n da tem iz lenip y n m

s bittikten sonra m o n t a y a p l r ve tekrar boyu-na tel gerdirmeye verilir . k o r t l a n ekirde k ise2 kre y o l l a n r

TABLO 4Borunun i a p Borunun et ka-

mm) l n l mm)800 50

1000 601200 701400 801600 80

DSI TEKNIK BLTENI 1982 SAYI 5

6) 2 Kr :ekirdek k a l p t a n a l n d k t a n sonra d i i ve

erkek uctaki elvata delikleri ile d i e r przllk -ler 2 k s m i mento 1 k s m ince kumla k a r t r -larak hafifce s i a t i m betonla doldurulur. D i iuc boyunda enine tel s a r g s r a s n d a tel s e r g l a -

k o y d r m a s n diye serbetlenir ve ekirdek krn a l m a s icin kr o d a s na terkedilir. ekirdekkr o d a l a r n d a c a k l k 50C--60C a r a s n d a nemise 95 o r a n n d a d r Boru burada pirizini erkenveya ge a l n gre) 18 ila 48 saat a r a s n d a bek-letilir.

Boru buradan enine tel s a r g e s n a s n d a k i ge-rilmeye d a y a n k l (umin : 365 kgf / Cm2) olarak

a l n r ve arabalario enine tel s a r g m a k i n a s n agt r r.

7 Enine Tel S a r g :Tel s a r g m a k i n a s n a a l n a n boru f l a n l a r l a

iyice s k t r l r . Tel erkek uc t a r a f n d a k i ankrajgvdes i denilen konik yuvaya 1 ift tel tutucusuile s k t r l r ve elektronik rekordi ile tele is teni -len geril im k a z a n d r l r . Boru dndrlerek eninetel s a r g i l e m i n e b a l a n r Tel a r a l k l a r b a s n -ca gre d z e n l e n m i olup, b a s n l a d o r u oran -

t l olarak byr veya klr Birbirini takip edeniki tel s a r g a r a s n d a k i minumum mesafe 10 mmmaxsimum mesafe ise 60 mm .dir)

Boru iti nali bir kumanda ile b a t a n sona ka-dar dzgn a r a l k l ve muntazam tel s a r g l a r l as a r l r Tel s a r g n n b i t i n n o k t a s n d a D i i uta)yine ankraj gvdelerine tel, tutucularla raptedil -dikten sonra kesilir ve boru enine telleri d et-kenlere ve korozyona k a r koruyacak olan grn-Iekleme k s m n a arabalario gtrlr.

Foto : 3 Borunun enine tel s e r g e s n a s n d a ki grnm S a tarafa rekord grlyor).

7


10/51


T BLO 5Boyuna n gerilme e l i i Enine n gerilme e l i i

Boru i C a l m a Tel M i k t a r b a s n c p (mm) (at) p Adetmm800 11 4 20

1000 D D 341200 ) 521400 5 601600 6 58

NOT : o r u l a r n a p n a ve b a s n trnegre tel a p l a r ve d o l a y s y l a enine, boyuna tel

m i k t a r l a r z a p o a l m a k t a d r rn ek olarakll C At trnden borular a l n m t r

8) Gmleklema :Gmlekleme 25 mm k a l n l n d a pskrtme

betondan o l u u r Setonun a g r e g a s (0-4) mm. a p n d a ve 2,5-3 incelik modlndedir. Setona girecek imento, agrega a r l n n 1/ 3 o r a n n -d a d r Bu e k i l d e o l u a n imento ve agregaya

Tel S r m Beher Boyunave enine p s y s boruda tel kilosuKilosu mm Ad/ mt. kilosu

10 .26 4 56.27 75 .84 84.1017.44 67 .42 1121.63 139 .07

191.026.67 6 39.30 217 6948.09 7 39.45 7 6 351 85

166.94 41 .33 358 95 425 .89

imento a r n n 1/3 o r a n n d a su betoniyerey a v a y a v a verilerek gmleklema betonu eldeedilir.me betonun un boru ile homogen bir y a p o l u

t u r m o s n s a l a r

Tm gmlekleme k a l n l (25 mm) bir ge i t e ver ilecek e k i l d e dzgn hareket ettirilenborunun gmleklema i l e m i bitince i l e m durdurulur. Boru gezer vinlerle arabalara konorak3. kre y o l l a n r

Foto: 4 Gmleklema b a l a n g c : Setonla imento e r b a t i n i n boruya a y n andav e r i l i i grlyor.

8


11/51

Boru makinaya a l n p dndr lmeye b a l o -y neo belaniyerden hoppere verilen beton bu ro don h z l a f k r a r a k boruyo sormaya b a l a r Bu

s o d a beton hop per inden nce ve sonra konu lan k y e l i borulario 2 k s m imento 1 k s msuda n o l u a n e r b e l boruyo f k r t l r

1 e r b e t gmlekleme betonunun boru veteliere iy ice y o p m o s n 2. e r b e ise gmlekleme zeri ndeki gzenek lerin koponorak g n l e k l e

9) 3. KrG n l e k e n e i l e m i biten boru yine 95

nem ve 60C-65C s c a k l k t a 18-24) saat bekle-


ti lerek g n l l e m e n i n prizini o l m a s ve boru doy o n n n amin : 510 kgf Cm ) iyice a r t m a s a l a n

Bu i e m e n sonra ngerilmeli beton borui m a l a t t a m a m l a n m olur. Y a l n z beton boru ara ziye sevkedilmeden nce hidrotest k s m n a g trlerek burada borunun b a s n s n f n n 1.5 ka

t kadar bir b a s n l a su testine tabi tutulur.Boru nun iindeki b a s n l su 10 dakika kadar

bekletilir. Bu sre z a r f n d a borudo su s z m a l o -r veya y o o r m o l o r olmazsa boru s a l a m ve kul

a n l r diye araziye sevkedilir.

Foto : 5 i m a a t t a m a m a n m ngerilmeli beton borular 0 8 mm 0 1 mm,0 12 mm, 0 14 m n , 0 16 mm,)

9


12/51

SUL MA SiSTEMLERiNDE SOR UN VARATAN SUALTI VEYZEN YABANCIOTLARA K A R KiMY S L S A V A I MOLANAKL RI ZERiNDE CALISMALAR

Z T

.>

Yaza nlar : Grol LTINAYAR (*)Nedret F ONURSAL (* )Nuri F K ( *)

Sulama k a a l l a r n d a sorun yaratan u a l t ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r , acroleinb i l e i n l i ilala ( Magnacide H), 1979 ve 1980 y l l a r m d a D S V I. Blge M d r l sulama k a n a l l a r n d a ila d e e m e l e t i y a p l m t r .

Deneme y a p l a n kanallarda su a k h l a r 0.3-0.9 n / s y a b a n c o t y o u n l u k l a r ise orta ve yksek dzeydedir. l a c n 1.5 5.2 ppm a r a s n d a d e i d o l a r 3.30-7.15 saat a r a s n d a i e n srelerde u y u l a n m t rKanallardaki b a l c a a b a n c o t trleri: p l i k s i y e i l algler, Su avizeleri (Charaglobularis Thuill, Chara vurgaris L., Nitella sp., Nitella cf gracilis Sm) A.G. , Susmbiilleri Potamogeton perfoliatus 'L., P. nodosus Poir., P. Berchtoldii Fieb., P.

pusillus L.) ve Su perisi Najas graminea Del.) olarak b e l i r l e n m i t i - .i l a c n y a b a n c o t l a r a toplam etki o r a n l a r n n 61.8-99.1 arasmda d e i t i i

s a p t a n m t r . P nodosus d n d a k i y a b a n c o t trlerine k a r ila etkisi yksekb u l u n m u t u r

l a c kanalda etkili o l d u a k l k l a r 11.5 - 21.5 km . a r a s n d a d e i m i t i r .Kanallara -gre d e i m e k l e birlikte, uygulamadan 3 6 hafta sonra sorunlarm ye-niden o l u t u u g r l m t r .

Gzlemler, i l a l suyun t a r m s a l iirnler e r i ; d e l w etki a p m a d mg s t e r m i t i r . l a l su , kanal ve kana/m tahliye o l d u su k a y n a k l a r n d a k i s can.

l a r u , zellikle b a l k l n l d r m i i t i iilacm a b a n c o t l :: erinde ci etkisi \ eterli l w m a l n a k l a birlikte : l

san/ar, d i e mem eli hayvanlar ve tiim su c a n l l a n iin ok zehir/i o l m a s ; sulamak a n a l l a r n d a k i u n tortu birik i111i lleeleni ile me kanik t o - t u m i l i i n i n o r m l uo l m a s ; a m a ve depolama ile ilg ili glkler ile Tiirkiyc a r t l a r m d a

k u l l a m l m a s m n u yg un a y a c a s o w a a r l m r .

G RTrkiye'de suloma sistemlerindeki s u c l t yo

b o n c o t l o r ile yzen y a b a n c a t l a r n trleri, yoy l a l a n l a r , o l u t u r d u k l a r sorunlar ve a v a n yn temleri konusund ak i a l m a l a r a 1958 l n

b a l a n m t r

S u c l t y a b a n c o t a r ile yzen y o o n c o t l o r :suloma k o n l l a r n t k o y a r a k reticiye istenilen

o ve miktarda su verilmesini e n g e l l e n e k t edrenaj k o n o l l a r n n i i p t a m a s n a ve taban suyunun ykselmesine neden o l m a k t a d r l a r Bu yo

b a n c o t l o r n kanal debiler inde yol a t d -leri n A.B. Devletler i'nde 0 o 80 -97 (Sayman, 1968) ,Avustralya'da 60 d o l a y l a r n d a o l d u u (Bow - ) Ziraat V Mhendisi, DSi i t m ve a k n D B a k n l

10


13/51

n e r et al. 1979 kaydedilmektedir. Trkiye de bukonuda a y r n t l bir c a l m a bulunmamakla birlikte, birok sulama k a n a l n d a , tortu ve yaban

c o t nedeni ile, debide byk a z a l m a l a r n o l d u uve k a n a l n son kesimlerine suyun u l a m a d bilinmektedir. Bu yzden s u a l t ve yzen y a b a n c -otlar, t a r m s a l retimi s n r l a y a n bir etken olarakgrlmektedir.

Trkiye de su lama k a n a l l a r nda tortu ile sua l t ve yzen y a b a n c o t s o r u n l a r birlikte bulun

m k t d r Bu kanallarda y l l k olarak temizlenmesi gereken tortu m i k t a r l a r 3.0 - 3.5 milyon m3

d o l a y l a r n d a d r Kanallarda biriken tartunun kayn a k l a r n n s a p t a n m a s ve en az dzeye d r lmesi iin c a l m a l a r n s r d r l d kaydedilmektedir (Anonymous, 1980: B e k i o l u 1980 1 .

Son y l l a r a kadar, kanallarda genellikle sulama mevsimi b a n d a makina ya da insan gcile y a p l a n tortu temizlikleri . s u a l t ve yzen ya

b a n c o t s o r u n l a r n da z m l e m i t i r . Ancakzellikle 1974 y l n d a n sonra. ekonomik nedenlerle, mekanik temizliklerin a k s a m a s , s u a l t ve yzen y a b a n c o t s o r u n l a r n n y o u n l a m a s n a yol

a m t r Mekanik temizliklerin p a h a l o l u u sorunun zm iin kimyasal s a v a n yntemlerine e i l i n m e s i n neden o l m u t u r

S u c l t ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r paraquatya da diquat yerine k u l l a n l m a k zere, acroleinb i l e i n l i ilalarla 1975 y l n d a a l m a l a r a b a -

l a n m t r

Acrolein gl bir biosit ve herhis ittir (Anonymous. 1979 bl. ila nce leri sulama ve drenaj

k a n a l l a r , gller vb. benzeri su k a y n a k l a r n d a k is u c l ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r n e r i l m i s ede ( A n o n y n o u s 1960: B o n e r et. al. 1974 , halen A.B. Devletleri nde y a l n z c a sulama kanalla

r n c i a ( A n o n y n o u s 1976 o: n o n y n o u s , 1979 o;C o n e s , 1979]2; Avustralya da sulama ve drenajk n l l r d a u y g u l a n m a k t a d r A n o n y n o u s , 1973:Bowm er et. al. 1979 : Bowmer, 1979 3. K u l l a n l a nila m i k t a r l a r y l l k olarak A.B. Devletleri nde 520ton, Avustralya da O tondur (Comes, 1975 2 :

e o n e r . 1979 3).A v r u p a n n tm lkelerinde ise i l a c n insan

lar, d i e r memeli hayvanlar, k u l a r ve zellikleb a l k l a r iin a r derecede zehir li o l m a s nedeniile, k u l l a n l m a s y a s a k l a n m t r (Van Zon, 19794 ;Grt;: , 19795; Robson, 1973: Bobson , 19796

Acrolein bitki hcrelerinin enzim sistemlerizerinde etkili olmakta , len bitkiler k s a sredekk paralar e k l i n d e a y r a r a k d a l m a k t a d r(Bowmer ve Sainty, 1977 . ila dokunu m etkili


o l d u u n d a n y a b a n c a t l a r n toprak a l t blmlerinden k s a srede yeniden g e l i m e b a l a m a k t a -

d r (Anonymous, 1973; Bowmer et. al. 1979,Anonymous, 1979 o).

Acrolein s u a l t ve yzen y a b a n c o t l a r a , 2-48saat lik uygulama sreleri ile 0.1-15 ppm dozlardanerilmektedir (Anonymous, 1973; Anonymous,1976 b) . Kanallarda k u l l a n l a c a k ila m i k t a r n ns a p t a n m a s n d a su a k h z k a n a l n u z u n l u u vedebisi , i l a c n sudaki mr ve y a b a n c o t l a r ldrmek icin gerekli en kk dozdan y a r a r l a n l m a k -

t a d r (Anonymous, o; Bowmer et. al. 1979; Anonymous. 1979 o) . i l a c n y a r mr suyun pH d e erine b a l olarak durgun sularda 38-50 saat, sulama k a n a l l a r n d a ise 4-5 saat olarak verilmektedir ( A n o n y n o u s , o; Bowmer ve Sainty, 1977 .

i l a c n durgun sulardaki mr ise 5-180 saat ara n d a d e i m e k t e d i r (Kissel et. al. 1979 . Yaban

c o t l a r etkileyecek en d k doz konusundaki cal n a l a r n s n r l o l d u u (Bowmer et. al. 1979belirtilmekte, y a b a n c o t trleri a r a s n d a f a r k l l klar grlmekle b irlikte genellikle 1 saat sre ile2-3 ppm dozun yeterli o l d u u kaydedilmektedir(Anonymous, o: B o w n e r ve Sa in ty, 1977 . Bu veriler gznne a l n a r a k kanallarda k u l l a n l a c a kila m i k t r l r iin skalalar h a z r l a n m t r Anony

n o u s , 1979 o) .ila u y g u l a n a l a r n n y a b a n c o t l a r n gen d

nemlerinde ve kanallardaki sorunlar bymedeny a p l m a s nerilmektedir (Anonymous, 1973;A n o n y n o u s , 1979 o) . U y g u l a m a l a r n etkili o l d u u

u z a k l k l a r 3-41 km olarak verilmektedir. (Bowmerv Sainty , 1977 .

Kanal suyuna verilen acroleinin genellikles u d k s a srede p a r a l a n d ve k a l c etkili ol

m a d kabul edilmektedir ( B o w n e r ve Higgins,1976 . ila k a y p l a r n n paralanma. b u h a r l a m a

y a b a n c o t l a r ve tortu t a r a f n d a n absarbe edilmeson ucu ortaya k t sudaki t r b u l a n s n buhar

l a m a yolu ile k a y p l a r n a r t m a s n a yol a t kaydedilmektedir (Bowmer et. al. 1979 .

i l l suyun 15 ppm e kadar olan dozunun, e i t l i yntemlerle sulanan (salma. k a r k y a murlama) kltr bitki lerinde zarara yol a c m a d bilinmektedir (Bruns et. al. 1964: Anonymous,1972 . Ancak imlenmekle olan eltiklerde, 5ppm den yksek d o z l a r n z a r a r l o l a b i l e c e kaydedilmektedir ( B o w n e r ve Sainty, 1978: Bowmeret. al. 1979 .

Acrolein insanlar, d i e r memeli hayvanlar.k u l a ve b a l k l a r iin a r derecede zehirli birmaddedir. i l a c n zehirli etkisi solunum. a z yada dokunum yolu ile olabilmektedir . ila buhar-


14/51

DSI TEKNIK BLTENI 1982 S NI 52

l a r gzler ve solunum y o l l a r icin a r derecedet o h r i edicidir (Anonymous , 1979 o) . Havada bu

l u n m a s n a izin verilen en yksek miktar 0.1 ppm .sud a zehirli o l a b i l e c e i dzey ise (Tlm 96) 1ppm'in a l t n d a d r (Anonymous, 1979 c). Dakunumyolu ile a l n d n d a deride sararma ve i l e r eneden o l m a k t a d r (Anonymous 1979 o) . Bu nedenle, uygulamolar ancak zel e i t i m g r m ki

i l e ve zel ekipmanlar k u l l a n l a r a k y a p l m a k t ad r .

i l a c n hayvonlar zerindeki etk isi beslenmeden kesilme ve a r l k t a geici azalmalar olarakbildirilmekte ve zelli k le st h a y v a n l a r n i l a l kanal suyunu imelerinin nlenmesi g e r e k t i ikaydedilmektedir (Comes, 19792 . a l k l a r ilocok a r a r derecede d u y a r l d r . B a l k l o r icin akutzehiriil ik d e e r l e r i trlere b a l olarak LC5 (24saa t) 0.39-0.04 ppm o r a s n d a d r (Bortley ve Hatt-rup, 1975) . A.B. Devletleri'nde y a p l a n o l m o l o rdo, b a l k l o r icin zehirli almayon d o z l o r n , yaban c a t l a r a do etkili o l m a d i r l e n m i t i r (Bartleyve Hattrup , 1975; Hopkins ve Hottrup, 1975; Ano nymous, 1976 b) .

i l a c n evre zerindeki olumsuz etkileri gz nne a l n a r a k , e i t l i k s t l a m o l a r g e t i i l m i t i rAvustralya'da i l a kanal suyu nun 48 saat sreile k u l l n l m a s k s t l a n n o k t a d r (Anonymous ,1973; Anonymous , o). A.B. Devletleri'nde ise insanlar ve st h a y v a n l a r n n i l a l suyu icmeleri ,

i l a suyun 6 gn sre ile b a l k ve benzeri surnleri bulunan kaynaklara verilmesi yasaklan

m o k t a d r (Comes, 1979)l a c n koynama n o k t a s 53 C, alev alma nok

t a s -29C di r. Bu yzden cak b u h o r l o c ve alevo l c d r . r l k olarak hava ile 3-31 o r a s n d ak a r t n d a p t l a y bir k o r m o l u t u r m a k t a d rBu nedenle zel depo larda s a k l a n m a s neril-mektedir. i o c kolayca polymerizosyono u r a d n d o n imal ta rihinden itibaren 6 oy iinde kul

l a n l m a s gerekmekte, bu sre iinde k u l l a n l m aya n ilalar imha edilmektedir (Anonymous, 1973) .

Ac ro leinle 1975 y l n d a Akoy A y d n ) sulo-n a s s a sahil ono k a n a l n d a a h i n , 1977)7 1977

y l n d a S n d r g ( B a l k e s i r ) s u l a m a s ona k o n a l ve T-1 drenaj k o n o l n d a 1979 y l n d a Antalya'd a4 a y r suloma ve drenaj k o n a l nda 9 - y a p l a nuyg ulamo lardan olumlu sonular a l n d kayded i l m i t i r

i l a c n s u a l ve yzen y a b a n c o t l a r a etk isive Trkiye'de kullanma o l a n a k l o r n n saptanobil - 2

mesi iin 1979 ve 1980 y l l a r n d a a r a t r m a oma c ile a l m t a l m a l a r DSi VI. Blge (Ad ana) , b a l i l e t m e l e r d e k suloma k o n l l a r n d a yl'

t r

YN T M V G R L Ra l t ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r Magna

cide H, uygulanabilecek k o n a l l a r n s a p t o n m a s a n a c ile: 1979 ve 1980 y l l a r n d a DSi VI. Blge(Ada na) suloma sistemlerinde survey a l m a s

y a p l m t r

a l m a l a r s r a s n d a , ncelikle daha ncesoru n o l t u bildirilen kanallar i n c e l e n m i t i rince leme y a p l a n kana lla r b a l a n g c n d a n sonuno kadar e z i l m i t i r . U z u n l u u 25 k n ' y e kad arolan kanallarda her kilometrede, daha fazla olankanallarda ise 2 k n ' d e bir durularak gzlem ya

l m t r Gzlemler s r a s n d a kanaldaki yaban t r ler i fenolojileri, t o p l a n ve bireysel rt

yzde o r a n l a r ile to rt u durumu k a y d e d i l m i t i r .Y o b o n c o t trlerinin t a n m l a n m a s n d a DSi

Y a b a c o t herboriumunda bulunan rneklerdeny a r a r a n l m t r A y r c a toplanan rnekler E.,Fen Fakltesi ile Helsinkl niversitesi BotanikMzesi ne gnderilerak kesin t a n m l a r n n y a p l -

a s s a a n m t r

Kanallarda k u l l a n l a c a k ila m i k t a r n n sap t o n m o s n d a ila f i r m a s n e o nerilen skoladan ya

r a r l a n l m t r A n o n y n a u s , 1979 a).Uygu lamadan 1-2 gn nce y a p l a n survey

ler ve skala y a r d m ile, y a b a n e e durumu ves debi iin uygu lanacak ila m i k t a r saptan

m t r Uygulamadon hemen nce ise kanal de bisi. su a k h z ve su s c a k l k a y d e d i l m i t i r

Su a k olan kanallarda y a p l a n denemelerde, belirli bir deneme deseni uygulama o l o n a

b u l u n m o m a k t a d r (Karasu, 1973) . Bu nedenle,b a z kanallarda k a n a l n b a l a n g blmnde

t o n t olarak beli rli bir blm ilalanmadon b r a k lm , ancak y a b o n c o t rts ve trlerinde gr len byk d e i i m l e r yznden uyguloma ncesigzlem s o n u c l a r t o n t olarak a l n m t r

Denenen i l a a ilgili bilgiler izelge 1'de ver i l m i t i r


15/51


CiZELGE1979 ve 1980 Y l l a r n d a S u c l t ve Yzen Y a b a n c o t l a r a K a r Denemeye A l n a n ila

L A C 1 NUYGULAMA DOZU

(ila olarak)Formlas- ml/s debiye

Ticari A d F i r m a s Etkili madde a d ve yzde o r a n yonu (lt) ppmMagnacide H . Magna 92; ac rolein (acrylaldehyde) S v 24 4

118.81.5-5.2

Corporation

i l c n u y g u l a n m a s zel e k i p m a n l a r ile yap l m t r . C a l m a l a r d a uygulama sresi 3 saat30 dakika ile 7 saat 15 dakika a r a s n d a d e i -

m i t i r Kanal icin gerekli toplam ila, uygulamasresi ve en yksek doz s n r (15 ppm) gznne a l n a r a k uygulama b a s n c ve meme ap l a r b u l u n m u t u r ) Anonymous 1979 a; Anonymous ,1979) .

Y a b a n c o t trlerinin fenolojik d u r u m l a r veb o y l a r ile ilgili olarak y a p l a n gzlemler sonucunda kanallara . k a n a l n f a r k l kesimlerine ve

v l l a r a gre b a z d e i i k l i k l e r grlmesine k a r -l k genellikle; Characeae f a m i l y a s trlerinin(Chara globularis Thuill . Chara vurgaris L., Nitella sp . ve Nitella cf . gracilis (Sm) A.G) 50-60c:m bo'{unda, bir yandan vegetatif g e l i m e l e r i n isrdrrken a y n zamanda spor o l u t u r d u k l a r ,azeilikle Nitella s p p . n n Chara trlerine gre bi raz daha ge g e l i t i i ; Potamogetonaceae famil

y a s trlerinin (P. perfoliatus L. P. pectinatus L.P. nadosus Poir., Potamogeton Berchtoldii Fieb .ve P. pusillus L.) 75-200 cm boyunda o l d u k l a r iekleme ncesi, ieklenme ve tohum o l u t u rma dneminde b u l u n d u k l a r ; Najadaceae familya

s ndan Najas graminea DeL'in belirtilen d i e r yab a n c o t trleri a r a s n d a en ge g e l i e n tr ol

d u u boyunun 25-100 cm a r a s n d a i t i i bel i r l e n m i t i r

Deneme s o n u c l a r n n d e e r l e n d i r i l m e s i nde.kanaldaki y a b a n c a t durumunun s p t n m s ic in

k u l l a n l a n yntem i z l e n m i t i r i l a c n etki yzdeo r a n l a r n n s a p t o n m a s ile ilgili gzlemler, genellikle uygulomadan 1 hafta sonra y a p l m t r . Etki

o r a n l a r EWRC'nin 1-9 s k a l a s n a gre belirlen m i t i r (Korosu, 1973).

Uyguloma s o n r a s gzlemlere devam edilerek , kanallarda s o r u n l a r n yeniden o l u t u u ta rihler saptonmaya a l l m t r .

SONUCL R1979 Y l a l m a S o n u c l a r :

1979 ve 1980 y l l a r n d a e i t l i suloma konal l r nda y a p l a n ocrolein u y g u l a m a l a r n d a , kanalverileri ve il c n etki o r a n l a r ile ilgili bilgiler Cizelge 2'de toplu olarak v e r i l m i t i r

A. ASO-Yenice S u l a m a s Ana isale K a n a l :Ana isale k a n a l n d a 14 .8.1979 tarihinde ya

p l a n u y g u l a m a n n uygulamadan 6 gn sonra(20.8.1979) saptanan etki yzde o r a n l a r izelge2'de z e t l e n m i t i r

Y a b a n c o t l a r a t o p l a n etki o r a n l a r k a n a l nf a r k l kesimlerine b a l olarak 61 .8-91.8 o r a s nda d e i m e k t e d i r

Bireysel etki o r a n l a r ise : Chara spp'ye86.0-91.8; P. nodosus'o ve P. pectinatus'a61.8-91.8 olarak b e l i r l e n m i t i r

Uygulama kanaldaki b a l k l a r n lm ile son u l a n m t r .

Kanalda sulama mevsimi sonunda (23.10 .1979)y a p l a n gzlemler, zellikle P. nodosus'un belirlikesimlerde, uygulamadon nceki rt o r a n l a r n a

u l a t g s t e r m i t i r .

B. ASO-Yenice S u l a m a s TS-1 Sulama Ka-n a l :

TS-1 sulama k a n a l n d a iki a y r istasyonda(2+ 300 ve 28+ 768 km) 15-16.8.1979 tarihinde ya

p l a n u y g u l a m a n n , uygulamadan 5-6 gn sonra(20.8.1979) saptanan etki yzde o r a n l a r Cizelge2'de v e r i l m i t i r

i l a c n y a b a n c o t l a r a toplam etki o r a n l a r 1.istasyonda 76.7-81 .8; 2. istasyonda 91 .8 ola rak s a p t a n m t r .

Bireysel etki o r a n l a r ise; Choraceae family a s trlerine (Chara spp ., Nitella spp.) 1. ve 2.istasyonlarda 91.8-95.4; Potamogetonaceae fa

m i l y o s trlerine (P. pectinatus, P. perfoliatus veP. nodosus) her iki istasyonda 86.0-91 .8; No-

13


16/51

DSi TEKNiK BLTENi 1982 SAYI 52

jadaceae f a m i l y a s n d a n N. graminea ya 1. istasyonda 38.0-61.8, 2. istasyonda 91 .8 olarak

s a p t a n m t r . S n r l kesimlerdeki algler ilaeton95.4 o r a n n d a e t k i l e n m i t i r .i l a c n etkili o l d u u u z a k l k 1.

l o k 19 km (2 + 300-21 + 535); 2.l a k 12 km (28 + 768 - 40 + 279)

m u t u r

istasyonda yak istasyonda yak

olorak bulun -TS-1 sulama k a n a l n d a y a p l a n gzlemlerdede kanaldaki ok s a y d a kk b a l n l d

g r l m t r .

Kanalda sulama mevsimi sonunda (23.10 .1979)y a p l a n gzlemler toplam rt o r a n l a r n n uygulama ncesi dzeye y a k l a t n , ve P. perfoliatus un y a y g n y a b a n c o t olma z e l l i i n i korudu

u n u g s t e r m i t i r

1980 Y l a l m a S o n u c l a r A. ASO'-Yenice S u l a m a s Ana lsale K o n a l

Ana isale k a n a l n d a 25.7.1980 tarihinde y a p lan u y g u l a m a n n , uygulamadan 5 gn sonra(31.7.19'30) saptanan etki yzde o r a n l a r izelge2'de z e t l e n m i t i r .

Y a b a n c o t l a r a toplam etki o r a n l a r , k a n a l nf a r k l kesimlerinde 61 .8-95.4 olarak s a p t a n m t r

Bireysel etk i o r a n l a r ise; Chara trlerine76 .7-95.4, P. nodosus a 61 .8-86.0 ve P. pectinatus a 76 .7 olarak b e l i r l e n m i t i r

Uygulama s r a s n d a kanaldaki b a l k l a r n ld g r l m t r

B. A S O D o a n k e n t S u l a m a s YS-1 Sulama Kana :YS-1 sulama k a n a l n d a 1.8.1980 tarihinde ya

p l n u y g u l a m a r : n , uygulamadan 5 gn sonra(6.8.1980) saptanan etki yzde o r a n l a r izelge2'de v e r i l m i t i rBireysel etki o r a n l a r ise : Chara trlerine91 .8-99.1; Potamogeton spp.'ye 91 .8-97.7; d

k y o u n l u k t e k i d i e r trlere (P. perffoliatus veNajas sp .) 86.0-99.1 a r a s n d a d e i m e k t e d i r

S n r l kesimlerdeki alglere etki o r a n 97 .7 olarak b u l u n m u t u r . Uygulama s r a s n d a , kanaldaki

b a l k l a r n l d b e l r l e n m i t i r YS-1 k a n a l n nbir blm, y e r l e i m a l a n l a r n d a n gemektedir.Uygulama ncesi y a p l a n uyanlara r a m e n uygulama gn h a l k n kanala g i r d i i i z l e n m i veyeniden u y a r y a p l m a k Z o r u n l u l u u d o m u t u r

14

Uygulamadan 3 hafta sonra (22.8.1980) y a p -lan gzlemlerde, y a b a n c o t g e l i m e s i n i n d kd C z e y d e k a l d b e l i r l e n m i t i rC. ASO Yenice S u l a m a s TS-1 Sulama K a n a l :

1980 y l n d a TS-1 sulama k a n a l n n iki a y r n o k t a s n d a ve f a r k l tarihlerde iki a y r uygulama

y a p l m t r

1. Deneme : K a n a l n 16 + 622 k n s i n d e26.6. 1980 tarihinde y a p l a n u y g u l a m a n n , uygulamadan 7 gn sonra 2 .7.1980) saptanan etki yzde o r a n l a r izelge 2'de v e r i l m i t

Y a b a n c o t l a r a toplam etki o r a n l a r y a k l a k17 k n l i k kesimde (16+622-35 + 390) 76 .7-97.7olarak s a p t a n m t r

Bireysel etki o r a n l a r ise; Characeae family a s tr lerine (Chara spp ., Nitella spp .)95.4-97.7; P. perffoliatus'a 61.8-97 .7; Potamogeton spp . (zellikle P. Berchtoldii) ye 91 .8-97.7 ve Najas sp ye 61 .8-97.7 olarak belirlen

m i t i r

Gzlemler s r a s n d a kanaldaki y a b a n c o t l a r l abeslenen salyangozlarla, P. perfoliatus yaprakla r n d a beslenen bcek l a r v a l a r n n l d grl

m t r .

2. Deneme : K a n a l n 2+ 160 k n s i n d e 27 .7.1980tarihinde y a p l a n u y g u l a m a n n uygulamadan 4gn sonraki ) 31.7.1980) d e e r l e n d i r m e s o n u c l a r izelge 2'de v e r i l m i t i r

Y a b a n c o t l a r a toplam etki o r a n l a r y a k l a k15 k n l i k kesimde (2 + 160-16 + 622) 97 .7-99.1olarak s a p t a n m t r

Bireysel etki o r a n l a r ise : Characeae tamily a s trlerine (Chara spp., Nitella s pp.) 99 .1;P. pectinatus 'a 97.7; ve P. perfoliatus a95.4-99. 1 olarak b e l i r l e n m i t i rUygulamadan y a k l a k 1 ay sonra y a p l a n gzlem lerde y a b a n c o t g e l i m e s i n i n d k dzeyde

k a l d g r l m t r

1979-1980 y l l a r n d a y a p l a n a l m a l a r d a , iinde acro lein bulunan sulama suyu ile y a p l a n sulamalardan sonra, kltr bitkileri zerinde olumsuz bir etki ile ilgili olarak herhangibir sorun k -

m a m t r .

T A R T I M A VE KANIS u a l t ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r 1979 ve1980 y l l a r n d a , su a k h z l a r 0.3-0.9 m/ s, ya

b a n c o t y o u n l u k l a r A-D a r a s n d a d e i e n e i t -li sulama k a n a l l a r n d a , acrole in in 1.5-5.2 ppm


17/51

d o z l a r ve 3.30-7.15 saatlik uyguloma sreleri iley a p l a n denemelerde, ASO Yenice Ana lsole ka

n a l d n d a olumlu sonular a l n m ve konallordon istenilen lde su g e i i s o l o n o b i l m i t i r

Acrolein'in s u o l t ve yzen y a b a n c o t l a r a top lam etki o r a n l a r 61 .8-99.1 o r a s n d a d e i m e ktedir. Uygulanon d o z l a r n f a r k l y o u n l u k ve tr-deki y a b a n c o t l a r zerindeki etkileri a r a s n d a .nemli etki f a r k l l k l a r g z l e n e m e m i y a l n z c aP. nodosus'to d k etki s a p t a n m t r

i l a c n s u o l t y a p r a k l a r y a n n d a yzen yapr a k l a r do bulunan y o b o n c o t trlerine etkisinin

a z a l d (Anonymous. 1979 o; Bowmer ve Soin ty,1978), a y r c a kanaldaki y a b a n c a t l a r n byk k meler o l u t u r d u u durumlarda, i l a l suyun yo

b o n c o t l o r o yeteri kadar u l o o m o d n n (Anonymuos, o) bilinmesi, ASO Yenice s a sah il onoisole k o n a l n d a k i etki d k l n n nedenlerini de o k l o m o k t o d r

i l a c n y a b a n c o t l a bireysel etki o r a n l a r inc e l e n d i i n d e olglerin (ipliksi y e i l olgler ve Choroceoe f a m i l y a s trlerinin) en d u y a r l bitkiler ol

d u u ; P perfoliotus, P pusillus, P Berchtoldii veNojos gromineo Del:'in ilaton kolayca etkilenerek p o r o l o n d P pectinotus un ilaton dahag e t k i l e n d i i P nodosus to ise etkinin genellikle yeterli o l m a d g r l m t r Bu sonular ,

l a c n etkisinin doz ve uyguloma sresi ile yob o n c o t trlerine gre d e i t i i n i bildiren literotr verilerine u y m a k l a d r (Anonymous, 1979 o;Bowmer ve Sointy 1977; Bowmer et ol. 1979) .

i l a c n konolda etkili o l d u u u z a k l k l a r 11.5 .-21.5 km. arasnda b u l u n m u t u r . Ancak etkili uzak

l k iinde, toplam ve bireysel etki o r a n l a r ora s n d a f a r k l l k l a r da g z l e n m i t i r Etkili u z a k l n3-41 km o r a s n d a d e i t i i su h z n n daha d

k o l d u u (0.09-0.86 km/ saat) Avustrolyo'do, h z n yksek o l d u u A.B. Devletleri'ne 1 .9-2.8km/ saat) gre u z a k l n daha az o l d u u koyde

d i l m i t i r (Bowmer ve Sointy, 1977; Bowmer et. ol.1979). Deneme y a p l a n konallarda su h z l a r n nA.B. Devletleri'ndeki d e e r l e y a k n o l d u u (1.0-3.6 km/ saat). etki u z a k l n n d a literotrde veri len d e e r l e r o r a s n d a k o l d grlmektedir.

Denemeler genellikle y a b a n c a t l a r n ileri gel i m e dnemlerinde b u l u n d u u y o b a n c o t ve tertu nedeni ile debide nemli a z a l m a l a r n ortoya

k t kanallara y a p l m t r Uygulamolardan son raki ilk hafta iinde zellikle TS-1 suloma kona

l n d a y o b o n c o t p a r a l a r ile birlikte tartunun dot a n d b e l i r l e n m i t i r . Gzlemler, uygulamadangenellikle 3-4 hafta sonra konolda y a b a n e e sorununun yeniden o l u t u u n u s t e r m i t i r . A n c o

bS TEK NIK BULTENI 1982 SAYI 52

u y g u l o m a l a r n ge y a p l m o l m a s ve bu d nemden sonra su gereksiniminin a z a l m a s nedeni ile ikinci ilalamaya gerek k a l m a m t r

i l a c n y a b a n c o l a r n erken g e l i m e dnemlerinde u y g u l a n m a s n n g e r e k t i i ancak dokunumetkili o l m a s yznden s o r u n l a r n k s a srede yeniden o l u t u belirtilmektedir (Anonymous, 1973;Bowmer et. al. 1979) .

1979-1980 l l a r n d a y a p l a n a l m a l a r d ailalama s r a s n d a sulamaya ara v e r i l m e m i vepamuk, eltik, sebze vb. rnler s u l a n m t r Ay

r n t l gzlem y a p l m a m olmakla birlikte, burnlerde herhangi bir z a r a r l etki g r l m e m i t i r

i l a c n nerilen dozlarda u y g u l a n m a s durumunda, i l a l su ile salma, k a r k ya da y m u r l myntemleri ile sulanan pamuk, fasulye, soya fasulyesi , m s r ve e k e r p a n c a r n d a zarar ve rn

k a y b yol o m o d ancak 5 ppm'den fazlaila y o u n l u u n u n imlenmekle olan eltiklerde

z o r a r l o l a b i l e c e i kaydedilmektedir (Bruns et. ol.1964; Anonymous, 1972 ; Bowmer ve Sainty, 1979) .1964; Anonymous, 1972; Bowmer ve Sainty, 1978) .

a l m a l a r s r a s n d a i l a c n sulama konalla r ile, k o n o l l a r n tahliye o l d u u kaynaklarda bu lunan, b a t a b a l k l a r olmak zere solyangozlor,

k u r b o a l a r v a l a r ve y a b a n c o l l a r i o beslenen ei t l i bcek l a r v a l a r n l d r d b e l i r l e n m i t i r

K a p l u m b a a ve k u r b a a gibi c a n l l a r n ise suyuh z l a terkettikleri g z l e n m i t i r . A.B. Devletleri'nde

a p l a n ve su c a n l l a r n k o r u m a y amalayan al m a l a r y a b a n c o t l a r etkileyen en d k doz

l a r n su c a n l l a r icin ldrc o l d u u n u ve dozd r m e o l o n a n n b u l u n m a d n gstermektedir (Bortl ey ve Hottrup, 1975; Anonymous, 1976 b) .

B a l k l o r iin akut zehiriilik d e e r l e r i trlere b a - olarak (LC50,24 saat) 0.39-0.04 ppm o r a s n d a d r(Bartley ve Hattrup, 1975) Avustralya'da d o a lsu k a y n a k l a r n a u l a a n i l a l suda bulunacakila i k t a r 0.1 ppm olarak verilmektedir (Anonymous. a; Bowmer. 1979) Ancak bu d e e r i n ba

l k l a r i in zehirli o l d u u a k t r .i l a c n insanlar, d i e r memeli hayvanlar ve

u l a r iin r derecede zehirli o l d u u bilinmektedir (Anonymous, 1979 b) . insanlar ve zellikle

u y g u l a y c l a r zerindeki olumsuz etkilerinin nlenebilmesi iin; t a n m a s . d e p o l o n m a s ve uygu

n m a s konusunda u y u l m a s zorunlu kurallar kon u l m u ve ancak zel e i t i m g r m k i i l e r c ek u l l a n l m a s ilkesi g e t i r i l m i t i r (Anonymous.1979 o; Anonymous, 1973). i l a c n uygulama yerleri ve i l a l suyun k u l l a n m ile ilgili olarakta ay

r n t l k s t l a m a ve yasaklamolar (Anonymous,1973; Comes, 1979)2 k o n u l m u t u r

15


18/51

SI TEKNIK BLTENI 1982 SAYI 52

iyi bir su y a b a n c o t u i l o c n n ucuz o l m a s sudo h z l a p o r c o l o n n o s insanlar hayvanlar, su can -

l l o r ve kltr bitkileri icin z o r a r s z a l n a s gerekn e k t e d i r [Bill, 1971; Robson, 1973; Robson, 1978).

Acrolein, halen k u l l a n l m a k t a olon ilolaro gre u c u z l u u etki o r a n n n y k s e k l i i k a l c l n na z l ve kltr bitkileri icin z o r a r s z olusu gibinedenlerle, s u o l t ve yzen y a b a n c o t l a r a k a r

k u l l a n l a b i l e c e k en iyi ila olarak ileri s r n e ktedir [ B o w n e r et. ol. 1979). Bu g r e d a y a n larak, ila Avustralya da suloma ve drenaj. A.B.Devletleri'nde ise suloma k o n o l l a r n d a uygulan

m a k t a d r

Ancak i l a c n iyi y o n l a r y a n n d a nemli k t y o n l a r d a b u l u n d u u u y g u l a y c l a r ve e vrezerindeki olumsuz etkileri nedeni ile gelecekteyasakloma ya do k s t l a m o l a r n sz konusu ola

b i l e c e i bu yzden i m d i d e n ocroleinin yeriniolabilecek yeni ilalarla a l m a l a r y a p l d bi linmektedir [Bowmer ve Sointy , 1978; Bowmeret . ol. 1979) .

1979-1980 y l l a r n d a suloma k o n o l l a r n d a ya-p l a n c a l m a l a r sonucunda, a a d a belirtilennedenlerle i l a c n Trkiye'de k u l l a n l m a s uygungrlmektedir.

1. Acrolein le ilgili toksikolajik veriler, i l a c ninsanlar , d i e r memeli hayvonlar ve tm su can

l l r iin cak zehirli bir madde o l d u u n u gstermektedir. i l a c n s u o l t ve yzen y a b a n c o t l a r ak a r k u l l a n l m a s szkonusu o l d u u n d a bu konuda c a l a n l a r iki gruba a y r l m a k t a d r

Suyun t a r m s o l retimde s n r l a y c bir etkenve k o n o l l a r n temel i l e v i n i n serbest su g e e i i n i

s l m k o l d u u n u ileri sren grup, belirli s n r -Ioma ve k s t l a m o l a r a u y u l m a s k a y d ile, ocra ei nin k u l l a n l m a s n s a v u n m a k t a d r . Bununla bi rlikte bu a r a t r c l a r do, i l a c n k u l l a n m ile ilgiliyeni s n r l a m a o l a s l k l a r n dikkate olarak, d e i

i k ilalarla a l m a l a r n srdrmektedirler.i l a c n u y g u l a y c l a r d i e r su c o n l l o r kanal

suyunun suloma d n d a k i omaciario k u l l a n l d yerlerdeki insan ve memeli hayvonlar zerinde

6

z o r a r o l a b i l e c e i n i d n e n d i e r grup ise. kul a n n n n y a s a k l a n m a s g e r e k t i i n i ileri srmekte

di r.a c n 1960'1ordon buyana k u l l a n n o l o n l a r -

n n s n r l a n d ve uyguloma dozunun d r l d - son y l l a r d a ise k u l l a n m n n y a s a k l a n m a s o l a s l n n b u l u n d u u grlmektedir . Bu durumdo, ocroleini kullanmak yerine, d e i i k ilaciario

a l m a l a r a a r l k verilmesinin uygun o l d u u d n l m e k t e d i r .

2. Acrolein in k u l l a n m ile ilgili k s t l a m a vey a s a k l a n o l a r i n c e l e n d i i n d e b u n l a r n byk birblmnn lkemiz o r t l a r n d a uygulanamayaco

sonucuno v o r l n o k t o d r . r n e i n Cukurova'dakanallara girmenin ve kanal suyunun e i t l ia n o l o r l o k u l l a n m n n nlenmesinin hemen hemen o l o n a k s z o l d u u n a i n o n l m o k t o d r Ynergelere bu konuda kesin s n r l a m o l a r konulsa bile,

b u n l a r n g e n i bir olanda izlenmesi mmkn grlmemektedir.

3. Trkiye d e suloma k o n o l l a r n d a tortu sorunu ile y o b o n c o t sorunu birlikte b u l u n m a k t a d r .1977-80 y l l a r n d a y a p l a n gzlemler sonucunda,y o b o n c o t sorununun kimyasol yol ile zmlenmesi durumunda do, kanaldaki tortu icin mekanik t e m i z l i i n zorunlu o l d u u sonucuno v a r l m

t r

Mekanik temizlik icin makina o l o n a k l a r n n s -n r l o l d u u bilinmektedir. Drenaj k a n o l l a r n d a k isust y a b a n c o t l a r n n kimyasol s a v a m a a r l kverilmek yolu ile, makina tasarrufu yapmak ve

m a k i n a l a r suloma k o n o l l a r n d a kullanma olana n a r o t m o k bir zm yolu olarak d n l e -bilir.

4. i l a c n t a n m a s ve d e p o l o n m a s ile ilgilizorluklor b u l u n m a k t a d r ila prospektsnde bukonuda bir k a y t bulunmamakla birlikte, Avustral -ya'da o l d u u gibi 6 a y l k depolama sresinin ko bul edilmesi. cak zorunlu o l m a d halde ila kul

l a n m n a ya do bir miktar i l a c n i m h a s n a nedenolabilecektir.


19/51

. . .

Kanal d

ASO-YeniceAna K a n a l

. istasyonw =f g ll. istasyona o- ~c: o

a E>- o . Denemeo 'SCIJ rn11. Deneme

A S O D o a n e h i r TS-1sulama K a n a l

CiZELGE : 21979 ve 1980 Y l l a r n d a D e i i k Sulama K a n a l l a r n d a Y a p l a n Magnacide H

U y g u l a m a l a r n d a Kanal Verileri ile Etki O r a n l a r

c::J o>Ol :::JY l c::J '(ijo >Ol' ;; o ' ::J

' > >- ( /)E x c o EE o.;:;; o u o.u c: oJ ifj o ::J.o Ol N::J ::J o >- o( /) ( /) >- J o1979 0.7 25 c 7.15 2.1

- - - -1980 0.9 > 15 8 -C 6.25 1.81979 0.5 27 C-D 5.05 4.0

- - )) 0.5 28 C-D 5.10 5.2

- - 1980 0.3 25 C-D 3.50 5.1- -

0.6 > 15 A-8 3.30 1.51980 0.6 > 15 8-C 3.55 3.4

E

xoN::J::J>Ol::JOoQ)c:uo-21 .5

16.719.2

11 .2

18 .5

14 .418 .0

(ijoE( / ) -- o::J orn

>Ol.= c:oE::J oN- c:= a o

a c: Ol::J>- c:::J -( /)

oocQ)Noc:~

o

QEoo.of

cio.rnos::o

cio.rn.5z

Bireysel Etk i O r a n l a r ( % )

Olo( /) -Q)>-rno.

"': .2o't:Q)Q.o :

': "'Coc:0.:

"':Jcc:tiQ)Q.o :

,--..rn ::J =_, ;- ::Jo. Q.o.rn a:

c: 'o 'Q)c : :o oE ~c u . .o Q)

. a

cQ)c:.EcCl

"' "'o'o cz z1 - 8 69 .8 86. l - - 161.8 61.8- -~ ~ ~ ~1.8 76 .7 61 .8 l- 5 ~- 10

:

5.4 95.4 - - - 86 .0 j76 7 -86.0- 91.8 95 .4 _ 86 .0 _ 38.o1.8 95.4 91 .8 1 61 .8- 61 E1.8 95 .4 95 .4 95.4 91.8 :91 .8 - 91.8- - -- 171 -

'6-- 8 '9

6 7 95 .4 61 .8- 91 .8 61 .8_ _}_ ' l l_ 97 .7 ? _ ___ ___' __ __

7.7 - - 95.4 - 97 .7 ,9.1 99 .1 - - 99 .1 - 97 7 99 .11.8 ~ = : ; ; 8 6 = = ~9.1 99.1 99.1 - - 97 .7

( * ) Uygulama yerinin son kesimlerinde

O

; < ;

"':i

en)>:5


20/51

; s ; TEKNIK BLTENI 1982 SAYI 52

YARARLANILAN KAYNAKLARAno nymou s, 1960. Safe Handling of Aqualin Her

bicide. First Aid And Information for Physi cians Shell Chemical Company, U.S.A

Anonymous, 1972. Water Ouolity Criterio. Report ofthe National Technicol Advisory Commitleeto the lnterior. April 1 1968. Washington D.C.Federal Water Pallutian Control Administra t ion . Reprin ted by U.S . En vi ronmental Protec tion Agen cy.

Ano nymous, 1973. Veed Control. Operoting lnstrucons. State Rivers and Water Supply Cammission.

Anonymous. 1976 a. Equipment for the Prevention,Control and Disposal of Weeds on Irrigation Projects. Water Operat ion and Maintenanca Bullatin No. 97 . Engineering andResearch Center. Denver Calorada 80225

Anonymous, 1976 b. Response of Rainbow Troutand Two Pondweeds to Several Cancentration of Acrolein. Research Prograss Re port. Western Society of Weed Science,Partiand Oregon.

Aonnymous,rolein . a. Killing Water Plants with Ac -

Anonymous . 1979 o. Magnacide H Herbicide DrumApplication Manual. Magna CorporationHerbici de Merket ing Division . 5225 BusinessCenter. Dri ve Suit 340 . Ba kersfield, California .

Anonymous, 1979 c. Registry of Toxic Effects ofChemical Substonces 1978 Ed ition) . U.S.Department of Health , Educat ion and Wel fa re, Was hington D.C. 20402

Anonymou s 1980 . DSi Genel M d r l 1979 MaliY l ll. Genel T o p l a n t s i l e t m e ve B a k mihtihsal S o n u c l a r Kitap i-Raporu). DS Ba

m ve Foto Fil m l e t m M d r l Mat b a a s Ankara .

Anonymous, 1981 . Y a b o n c o t S a v a m Teknik Bl ten i. DSi ve Foto Film i l e t m e M

d r l M a t b a a s Ankara .Bill, S.M.. 1971 . Hazards from Residues of Herbi

c ides in Water. Hyacinth Control Journal ,9 1 : 44 -46 :

8

Bartley, T.R. and A.R. Hattrup, 1975 . Acrolein Residues in Irrigation Water and Effects onRainbow Trout. REC-ERC -75-8. USDI. Bureauof Reclamation .

Bowmer, K.H., A.R.G. Lang, M.L. Higgins, A.R. Pil lay and V.T. Tchan, 1974. Loss of Acroleinfrom Water by Volotilization and Degradation. Weed Research 14 1974) 325-388.

Anonymous , and M.L. Higg ins, 1976 Same Aspectsof the Persistonce and Fate of AcroleinHerbicide in Water. Arch . Env iron . Contam .To xicol. 5 1) : 87 .103 .

Anonymous, and G.R. Sainty, 1977 . Monogemeniof Aquatic Plonts with Acrolein. J. Aqua t.

P l a n Manage. 15 : 40-46.Anonymous , . 1978. Herbicides Residuesin the Murrumbidgee, and Coleambally lr

r i g a t o n Areos, Australia . Proc. EWRS 5 thSymp. on Aqua tic Weeds. Amsterdam .Anonymous, , and K. Show, 1979 . Mano-

gemeni of Elodea in Austrolion IrrigationSystems. J. Aquat. P l a n Manage. 17 : 4-12 .Bruns, V.F., R.R . Yeo and A.F. Arle, 1964 . Tate

rance of Certoin Crops to Severol AquaticHerbicide in Irrigation Water. TechnicalBullat in No. 1299. ARS, USDA in Caopera tion Wlth the Washington, Mentana, andAri zo na Agricultural ExperimentD.C. 22 pp. Stations

elenl igi l F. S. a h i n G. A l t n a y a r N.F. Onursalve N. a f a k 1979. DSi Tesislerinde SorunYaraton Y a b a n c o l l a r i o S o v a m zel Ynergeleri. DSi B a s m ve Foto-Film i l e t m eM d r l M a t b a a s Ankara . Roto ile teksir) .

Hopki ns. D.M. and A.R. Hattrup, 1975 . AcroleinResidues in Irrigation Water andon Roinbow Trout . REC-ERC -75 -8.Bureau of ReelamationEffects

US DI.Karasu H., 1973 . 1-9) I s k o l a s m o s T.C. Ta

r m B a k a n l Zir. Mc. v Zir. Kar. Gn.M d . l Y a y n l a r Mesleki Kitaplar SerisiNo. lll. Erenky.

Kissel , C.L. , J .L. Brady, H.M. Guerra J.K. Pau, B.A.Rockie, F.F. Cacerio Jr ., 1979. Anolysis ofAcrolein In Aged Aqueous Media. Comporison of Various Anolytical methods WithBioossays. J. Agric . Food Chem . 26 6) :1338 -1343


21/51

Robson, T.O., 1973. Recent Trends in Weed Control in Freshwater. OEPP/ EPPO Bull. 3 (3) :5-17.

n y n o u 1978. The Present Status oh Chemical Aquatic Weed Control Proc. EWRS 5S y n p on Aquotic Weeds. n s t e r d o n

Sayman, V., 1968. Beton K a p l a m a l Byk Kanal-larda Debi Tecrbe eri. DSi Teknik Dergi-si. 9.

1] B e k i l u S., 1980 Kanallara Gelen Rsub o t n K a y n a k l a r Yan Dere Problemleri. XVI.

i ~ l e t n e ve B a k m Mhendisleri SeminerineSunulan Tebliv.(2) R. D. C o n e s t o n a l n o n 18.12.1979 tarihlimektup.[3) K H B o w n e r d o n a l n o n 12.11.1979 tarihlimektup.(4) J . C. J . Von Zon'don a l n o n 8.8.1979 tarihlimektup.(5) T. H Grtz'den a l n o n 19 .7.1979 tarihli mek

tup

6)

7)

8]

bSi TEKNIK BLTENI 1982 SAYI 52T. O. Robson'dan a l n o n 6.8.1979mektup. tarihli a h i n S., 1977. Ot Mcadelesinde Denememelerini Y a p t v m z Yeni ilalar ve Bu Konudaki G r l e r i m i z Ot Kontrolu ve Bitki sel Koplama Fen Heyeti Mdrlz , Ankara .13 - 17 Haziran 1977 Tarihleri r a s n d a Bursa 1 Blge M d r l n d e Tertiplenen Konal Z o r a r l O t l a r ile Mcadelede Yeni Uygulama M e t o d l a r Konulu 9. Ot KontroluSemineri ve B a l k e s i r S n d r g ) Suloma Sa

h a s n d a Su O t l o r n o K a r Yen i Herbi'-it ilac-l o r n n Deneme t b k a l n a Ait Rapor.

9) 4.6.1979 - 15.6.1979 Tarihleri r a s n d a Antol -ya DSi XIII . Blge M d r l n d e Dzenlenen XIII. Y o b o n c o t S a v a n Semineri veAcrolein B i l e i n l i Mognocide H) ila ile

Y a p l a n U y g u l a n a l a r a i l i k i n Rapor.10) 11 .6.1979 - 15.6.1979 Tarihleri r a s n d a An talya DSi XIII . Blge M d r l n d e Dzannen XIV. Y a b o n c o t S a v a n Semineri veAcrolein B i l e i n l i Mognocide H) ila ile

Y a p l a n U y g u l a n a l a r a i l i k i n Rapor.

19


22/51

HASANELEBi DEMiR YATAGININ YERALTISUYUDRENAJ iNCELEMESi

Yazan Nuri KORKMAZ *)

Z TBir ok maden ve i n a a t projesi k a z a l a n l a r n d a y e r a l t s u y u c l r e n a j problemiile k a r l a l m a k t a d r . Bu tip k a z u k u r l a r n a gelen su m i k t a r akiferin hidrolik

katsaydan k a z h z ve b o y t l a r . n a b a l olarak ok d e i i k l i k gsterir. Gelensu a l m ~ l a n aksatabilir ve pompalama ile suyun saha d n a a t l m a s maliyetetesir eder. Bu nedenle bu tip problemierin o l d u u sahalarda a l m a l a r aksatmayacak ve maliyeti d r e c en y g u n y e r a l t s u y u drenaj metodu u y g u l a n m a s gerekir.

Bu a l m d Malatya- Hekimhan Hasanelebi Demir Y a t a n n i l e t i l m e s ihalinde k i l e t m e ukuruna gelebilecek su m i k t a r d e i i k metodlarla hesapl a n m t r ilgili bliimlrede d e t a y l olarak verilen metotlarla bu tip problemierin

o l d u u her byklkteki maden e t m e veya i n a a t k a z u kuruna gelebilecekve saha d n a a t l m a s gereken su m i k t a r hesaplanabilir.

1 G i R i inceleme s a h a s D o u Anadolu da Malatya

ilinin Hekimhan k a z a s n a b a l Hasanelebi Buca y e r l e i m merkezinin g n e y b a t s n d a yer a l rMaden y a t a n n g n e y b a t - k u z e y d o u istikametinde u z u n l u u 4 km g e n i l i i ise d e i i k olup300-900 m a r a s n d a d e i m e k t e d i r . Maden y a t a

n n drenaj a l a n ile birlikte toplam l n 11 n c i v a r n d a d r Hasanelebi y a rasat istasyonu na gre ortalama y l l k y a 387.0 mm ve gn lk muhtemel maksimum y 65 .5 mm dir (4 .st Kretase y a l serpanlin ve ultrabaziklerblgedeki en y a l k a y a / a r d r . Bunlar gabro ve

do/erit serisi t a r a f n d a n r t l m l e r d i r . Daha stteolan st Kretase f l i i konglomera, k u m t a , silt

t a , e y i ve k i r e t a mnavebesinden ibaret olupyer yer trakit, tf ve aglomera ihtiva eder. Bun

l a r n zerine Paleosen y a l jipsler k e i m i vedaha stte ise transgresif olarak Eosen kelleri grlmektedir. Hekimhan-Hasanelebi a r a s n d aE-W d o r u l t u / u ters tay h a t t boyunca serpantin-( ) Jeolojl Yk . Mh DSI Jeotek Hiz ve Y e r a l t s u l a r Dairesi

B a k a n l

2

ler kuzey ynnde l t i l m i l e r ve b u n l a r n a l t n d akalan sedimanlar ve bazik kaya/ar b a s n ve s etkisiyle skapolitfels haline d n m l e r d i r . Bl ge daha sonra gen Tersler s e d i m a n l a r ile kap

l a n m ve b u n l a r n zerini Pliosen v o l k a n i m a rtm t r Kuaterner y a l alvyonlar Ulu dere veKy dere y a t a k l a r boyunca ince e r i t l e r halindeb u / u n m a k t a d r

Maden y a t a n n f a r k l blge ve seviyelerinde5 adet a r a t r m a galerisi a l m t r Bu galeri/erinbir k s m sulu, bir k s m ise tamamen kurudur.Maden y a t a n n 4 a y r yerinde hidrojeoiojik etdgayesiyle 4 adet pompaj ve 13 rasat kuyusu olmak zere toplam 17 sondaj kuyusu a l m t r(Harita : 1).

inceleme s a h a s n d a yerolan skapolitfels veseviyeleri y e r a l t s u y u ihtiva etmektedir. Maden yat a n n d o u blgesinde (Ulu derenin d o u s u )akarsu seviyesinin a l t sulu, st kurudur. B a t blgesinde ise (Ulu derenin b a t s akarsu seviyesinin alt ve stndeki tay z o n l a r k r k ve atlaksistemleri suyu depolama ve iletme z e l l i i n e sahiptirler. Blgedeki trakit/er ise s k a p o l i t l e m e e

u r a d oranda hidroleolojik ynden skapolitfel-


23/51

HAR ITA : 1

1\)

\ -:- \~ j ) i t/ 1 c ; 1 1Q ; . / \O : : if :: j ~ , e " HASANELEB .1 / 1 XVII -.... 1

1 1 1 ,( / 1 .l l / ' ' 1,____ - , e...... ,'" 1 ' X ll ., 1. / . , . , ~ / \ 1~ / ~ ~ 1-.._.._ / 1 XIV \ f......_ _ _ {., \ - , : 1 / \K - ' - ' \ { . o ; : \ . : < VAZGEiLEN~ B A R A j HA SANELEB iX -, , \ AKSI - II\ ' ',, , ~ .....,j \ ~ , .' '"" < ~ - _ 1. , , ,. .' J _ \

, ' ' _-- ' ..--- - - - \~ / ' ' V V . ~ / .

HASANELEBi I BARAJ I

A R E f L E R" 1 ' ' ' - - ~ ~ - , - - - c A . ; ; ; \ ...... Jtc:/@ \ K / ~ / ,0) 1 ' \1 _ - \ .----

/' ' _ v , .. '1 ' , l l _ -.... ~

1 1 _..J. t-/ - - ~ . . / Yzey su bim h a t t \ (_,/ 2479Yan dereler su blm h a t t So ndaj kuyusu, suluArtezyen kuyusu

: : = = = A r a t r m a galer isiModen i l e t m e s a h a s takribi s n r

Har ita 1 - Demir Y a t a n n yan dereleri y a a l a n a r

o-


24/51


se benzer zellikler gsterirler. Ulu dere vadisiboyunca dar bir e r i t halinde bulunan alvyonise y e r a l t s u y u t a m a k l a beraber ince ve az yay l m l d r . H0 -120 ve H. -109 sondaj g u r u p l a r n d ay a p l a n 72 saatlik sabit debili pompa tecrbelerinden f o y d a l a n l o r a k akiferin iletkenlik k a t s a y

s (Transmisibilite) ve depolama k a t s a y s (S) he-s a p l a n m t r Bu d e e r l e n d i r m e l e r sonucunda akiferin iletkenlik k a t s a y s n n ( T) yne b a l olarak

d e i t i i g r l m t r . Kuzey-gney d o r u l t u s u n d a ki iletkenlik k a t s a y s d e e r l e r i d o u - b a t d o r u ltusuna ait d e e r l e r d e n byktr. Akiferin tm ya

y l m a l a n n d a her iki d o r u t u v a ait iletkenlik kats a y s d e e r l e r i genel olarak kk olup ortalamaolarak T=2 3/gn/ m dir. H. -120 gurup kuyularblgesi iin depolama k a t s a y s S = 0.02 hesaplan

m t r A k i f e r i n tm y a y l m l n litolojik ve yap s a l ynden bu kuyu blgesi ile a y n zellikleri

BesienimDemir Besienim M i k t a r Y a t a n n 1 )6 / y l )B a t Y a t a nBlm Szlme 0.45

o u Y a t a n 0.39Blm SzlmeToplam Besienim 0.84

Demir y a t a n n drenaj a l a n n n d n d a n gelen Ulu dere ve bunun bir kolu olan Ky deresidir. Demir y a t a n d a a i l e t m e y a p l m a s na imkn s a l a m a k gayesi ile, bu derslerin suyunun bir k s m n proses suyu olarak kullanmakzere d e p o l a y p , ortan suyun da maden i l e t m e

s a h a s d n a a t l m a s iin Ulu dere zerinde Ha sanelebi-1 ve Ky deresi zerinde Hasanelebi-ll b a r a j i n a a edilmesi ile ilgili etdler y a p lm t r Daha sonra y a p l a n a l m a l a r neticesinde, Hasanelebi-ll baraj a k s n n maden i l e t m e sah a s iinde k a l a c a gerekesi ile bu barajdanv a z g e i l m i t i r Demir y a t a n n yan dereleri vey a a l a n l a r Harita : 1 de b e l i r t i l m i t i r M aden

i l e t m e s a f h a n d a bu yan dere k o l l a r n n birk s m maden k a z s a h a s iinde k a l a c a k t r Maden i l e t m e ukurunun evresinde bu yan derelerden gelebilecek t a k n debilerini i l e t m e saha s d n a o k t a b i l e c e k kanal ve evirme tesisler i

i n a a edilmesi gerekmektedir. Etd blgesi iin.8 saat sreli maksimum gnlk efekti f y a 22

g s t e r d i i n d e n akiferi temsil eden ortalama depolama k a t s a y s S= .02 a l n a b i l i rMaden y a t a n n blgesinde ve Ulu dere va disinde a l m olan derin maden rezerv sondai

l a r nda yzeyden itibaren kademe kademe kuyud e r i n l i i boyunca b a s n l su tecrbeleri y a p l m

t r Bu tecrbelerden elde edilen bilgiler y a r d m y l a her kuyu c i v a r n temsil eden permeabilitek a t s a y s (k) d e e r l e r i h e s a p l a n m t r S )

inceleme s a h a s n d a yeralan f o r m a s y o n l a r ntay, y a r k ve atlak z o n l a r n d a n ; maden y a t a ve drenaj a l a n n a d e n y a n bir k s m yeral t n a szlmektedir. Maden y a t a n n b a t blmnde y e r a l t s u y u ke deresi, G-3, G-4 galerileri ve kk debili kaynaklarla b o a l r . B a t blmnde ise y e r a l t s u y u Ulu dereye b o a l m a k t ad r Ortalama d e e r l e r e gre demir y a t a n n ha

l i h a z r d a k i y l l k y e r a l t s u y u bilanosu u e k i l -dedir(S).B o a l m

B o a l m M i k t a r 1 0 / y l )

1 - ke deres ine 0.162 - Galerilerle 0.343 - Kaynaklarla 0.06

Ulu Dereye 0.39Toplam 0.95B o a l m

65 5 mm olarak h e s a p l a n m t r Maden i l e t m eukuru l n y a k l a k 3 , 7 1 0 n dir. Bir gnde l e t m e ukuruna d e n y a t a n 0 = 0.24 . 1 0 n

su gelebilecektir( 82 YERALTISUYUNUN DRENAJ :

Maden y a t a n n b a t blmnde tabii yeral t s u y u b o a l n n a ilveten G-3 G-4 galerileri veH. -109 artezyen kuyusundaki b e a l m l a r d o n dola

y su seviyesi zamonla srekli olarak d m e k t e di r. k katta daha uzun yeni galeriler a l m a

s halinde, toplam y e r a l t s u y u b o a l n artacakve su seviyesi bu galeri k a t i a r n a kadar belli birsrede d r l e b i l e c e k t i r Buradan, maden y a t a

n n bu blmnn akarsu seviyesine kadar bellis a y ve uzunlukta galerilerle d r e n a j n n mmkn

o l a b i l e c e i neticesine v a r l m t rMaden y a t a n n d o u blm akarsu katuna kadar kuru o l d u u n d a n , bu blmde akarsukatuna kadar y e r a l t s u y u drenaj problemi yoktur .


25/51

Akarsu katunun a l t n d a , maden i l e t m e cukuruna gelebilecek su m i k t a r f a r k l metotlarla a y r

a y r h e s a p l a n m ve bulunan d e e r l e r i n birbirlerine ok y a k n o l d u u g r l m t r B .

2.1 . Hendekte Ani Su D m HaliPermeabilitenin niform olarak d a l d ko

bul edilerek, maden i l e t m e cukurunda su sevi yes i ani olarak 6 D) kadar d r l r s e cukuru nbirim u z u n l u u n d a n kendi halinde gelebilecek su

m i k t a r ukura b o o l m ) 1) b a n s y a r d m y -la h e s a p l a n r e k i l : 1. o)

Ob = 2 6 Da j S . T 1)ywtYOb = Moden i l e t m e cukurunun birim uzunlu

u n d a n gelen su m i k t a r 6 D = D mT = TronsmisibiliteS = Depolama k a t s o y s t-= B o a l m sresi

Akiferin muhtelif l o k o s y o n l a r n o ait T) velS) d e e r l e r i n i n o r t a l a m o l a r dikkate a l n o r a k ;

S = Depolama k a t s o y s = 0.02 ortalama)T = 200 mJ/gn / m Ortalama)

i l e t m e ukurunun birim u z u n l u u n d a n gelebilecek su m i k t a r n n h e s o b iin 1) forml ;

6 Do b = 2,25 --=y e k l i n i a l r

2)

Moden i l e t m e s a f h a s n d a su seviyesinde d m n k a z h z n a paralel olarak ayda1-2 m olac a kabul e d i l m i t i r

6 D = 1 m d m halinde t = 1 ve t = 36 gndevresinde i l e t m e cukurunun birim u z u n l u u n d a ngelebilecek t o p l a n su m i k t a r 0 ,) :

36o = 2,25. 6 D ; 2 dt

36o = 4 5 . 6 D [ t ] = 22,5 mJ

1t = 36 gn icin O, = 22 ,5 mJ

olarak ve,

Ortalo ma a k n = o o r =lu nur.

22 ,535 = 0.64 mJ/ gn bu-


Bu durumda maden i l e t m e ukurunda su seviyesi 1 n d r l d n d e cukurun evresindeher metre g e n i l i k t e n gelebilecek su m i k t a r ortalama olarak 0.64 m3/gn, su seviyesi 2 n d r l -d n d e ise 1,28 m3/gn olabilecektir .

2.2. Serbest Akiferdeki Hendek Hali :Bu metod ile cukurun u z u n l u u n d a n gele

bilecek su m i k t a r n n i l e t m e cukuruna b o o l m )tayini iin 3) b a n s n d a n istifade edilmektedir e k i l : 1-b) .

3)k = Permeabilite

Ob = Moden i l e t m e cukurunun birim uzunlu u n d a n gelen su m i k t a r Moden i l e t m e cukurunda 1 n k a z halinde su

seviyesindeki d n 1 m) cukuro birim uzunlukton gelebilecek su m i k t a r Ob) :

y2 = 400 mY =399 m

6 D = 1 mk = 0.5 m3/gn /m2 ortalama)

2 o b4002 - 3992 = 950 - 400)0,5Ob = 0.36 mJ/ gn

2 m k a z hali icin Ob:y2 = 400 m

Y 398 m6 D = 2 m

k = 0,5 mJ/ gn/m2204002 - 3982 = __ 950-400)0,5

Ob = 0.73 mJ/ gn2.3 K s m i Penetrasyonlu Kuyu Hali :2.3.a) T a b a n Geirimli Yan C i d a r l a r Gei-

rimsiz Eksik Kuyu Hali :Maden i l e t m e cukuru eksik bir kuyu gibi kabuledilerek 4) b a n s y a r d m y l a i l e t m e cukuruna gelebilecek toplam su m i k t a r 0 ,) hesaplanobilir e k i l : 1-c) .

o,H - h = 4 krH = 400 n

4)

h = 398 m yani d n 6 D) = 2 n )o,400 - 398 = ---- ----4.0,5. 400

O = 1600 mJ / gn23


26/51

DSI TEKNIK BLTENI 1982 SAA I 52

h

Ge i rimsiz temel.

e k i l 1 a : Hendekte ni Su m Hali

Statik su seviyes

Yz

--- r e k i l 1 b Serbest Akiferdeki Hendek Hali

1Statik u e y o. 1 ~ ft 1 . j7 7 7 ? 7 /7 7 7 7 7 ? ?7 / 7 7 7 7 / / / / / 7 } J 7 7 7 7 / 7

_ r -. f r ~ temel e k 1 c T a b a n Geirimli Yan C d a r l a r Geirimsiz Eksik Kuyu Hali

24


27/51

r = 400 m y r p l bu i l e t m e cukurubirim kesitinden b o a l m Qb) (5) b a n s ile he

s a p l a n r

1600Ob = 2.3,14.400a b = 0.63 m3/gn

Netice

(5)

Bu a y r metodla n a d e n i l e t m e ukurunabirim g e n i l i k t e n gelebilecek su m i m t a r l a r n n a a

d a k i n r l a r a r a s n d a o l a b i l e c e i h e s a p l a n m t r m ( l -. 0) = 1 m ise Ob = 0,36 - 0.64 m3/ gn

m ( 6. 0) = 2 m ise Ob = 0.63 - 1,28 m3/gn

L


Maden i l e t m e ukurunun boyut r a 1 2 0 0 X 800m a l n r s a evresi y a k l a k 4000 m o l m a k t a d rBuna gre maden cukuruna gelebilecek y e r a l t s uyu m i k t a r :1 m d m ( 6. 0)

halinde en az1 m d m ( 6. 0)

1400 m3/gn = 17 lt/snhalinde en fazla : 2560 m3/gn = 30 lt / sn2 m ( 6. 0)halinde en az 2520 mJ / gn = 29 lt/sn2 m d m 6.0)halinde en fazla : 5210 m3/gn = 60 lt/sn2.3.b) K s m i Penetrasyonlu Kuyunun T a b a n

Geirimsiz ve C l d a r l a r Geirimli Olmas Hali:

Byle bir tesisin verimini, tam kuyunun veri mi ile mukayese etmek suretiyle hesaplamak mm kndr e k i l : 2) . Bu hal iin (6) formln uygulayabiliriz.

t : : h - - - H7 777777 7 7 L /7777777?7717

Ge irim s iz Temel

e k i l 2 C i d a r l a r geirimli t a b a n geirimsiz eksik kuyu

OH= / L .4v 1ok V h L-h 6)OH = Tam penetre kuyunun deb isiOk = K s m i penetre kuyunun debisi

L = Faal g e i r i n l i k s m n u z u n l u uH = Akiferin k a l n l h = Ge ir imsiz temelden itibaren k s m i

kuyudaki su seviyesi y k s e k l i ih = 1000 mL = 10 m a l n m a s halindeh- = 100L

Bu d e e r l e r iin k s m i ve tam kuyu verimleria r a s n d a k i l k

OH0 = 8.4 (7) olarak h e s a p l a n rk1 Dengeli Rejim Hali :

K (H2 - h2)OH = 1,366 Log RrK = 0,2 mJ/ gn/m2H= 1000 mh= 99 0 mR = 1500 m (Tesir y a r o p r = 500 m ukur y a r a p

9)

D e e r l e r i icin tom kuyuya b o a l (8) b a n s ndon :

25


28/51

DSI TEKNI K BLTENI 1982 SAYI 52

OH= 1,366 0,2 10QQL 99Q2)log 1500/ 500OH = 11300 m3/gn

K s m bir kuyu gibi n e b i l e c e i m i z madenl e t m e cukuruna b o a l m ise :

11300o k= - - = 1345 m3/gn = 16 lt/sn bul unur.8.42. Dengesiz Rejim Hali

o6 D = w J4 T T0 =

12,56. T.6 0W u] (10)

r = 500 m. (ukur y a r a p ]T = 200 mJ/gn / ms = 0,02t = 100 gn

(9)r2SU = 4Tt

6 0 = 10 m t = 100 gn ic in d m ]5002 .0,02u = = 6,2.10 -24.200.100

U = 6,2. 10 -2 icin W (u) = 2,26 U-W u]Tablosundan] (10) b a n s n d a n tam kuyuya bo

a l m

12 ,56.200.1 oO = 11000 m3/ gn2,26Bu halde de s m bir kuyu gibi d n e b i l e

c e i m i z maden l e t m e cukuruna b o a l m :11000o k = = 300 m3/ gn = 15 lt / sn8.4

D a r - G e n i a p l Kuyu MukeyesesiKuyu NoDerinilkSt. Sv.On . Sv.Debi

D m

24798250 m15,3 m49 m10 lt / sn34 m

T = 2 g n n s = 0,02Bu blmde dengeli rejim halinde dar ve ge

n i a p l kuyuya b o a l m m i k t a r l a r hesaplanac a k t r .

1. Tam Penetrasyon halinde, u ku r ve kuyuya b o a l m veren a n t l a r :

H2- h2 u k u r y a r a p = r = 5 0 0 m 0 = 1.366 lc;g R/ r (111H2 h2Kuyu =rk= 0,1 n 0 k= 1.366 - - - (12 )log R/ rk

26

2. K s m i Penetrasyon Halinde ukur ve Kuyuya B o a l m :

Maden i l e t m e cu kuru 10 m olunca penetrasyo n yzdesi 1/ 100 ve ;o_ _= 8.4 o l d u n d a n bu haldeki deb i;o kOc H2- h:Ock = = 1.366. 8.4 log R/ r 8.4 (13)

24798 No.lu sonda j kuyusunun penetrasyonyzdesi 25 dir. Bu d u r u n d a tam ve k s m i kuyu veri mleri a r a s n d a k i i l i k i (6) b a n t s n d a n

o k = 1.74 (14)o k (14)olarak h e a p l a n

Bu halde sondaj kuyusunun debisi ;o k h2o kk = = 1.3661,74 log R/ rk 1.74 (15)

olur.(13) ve (15) a n t l a r d a n

Ok log R/ rk 1,74o;: = log Rl r, 8,4 1 6)elde ed ilir.R =Tes ir a r a p = 1500 m

r = ukur = 500 mrk =Kuyu = 0,1 m ise

log R/ rk = log 1500/ 500 = log 3 = 0.48log R/ rk = log 1500/ 0.1 = log 15000 = 4,176 bu

(16) b a n s n d a yerlerine k o n u l d u utak tirde :

o ,k 4,176.1.74o kk o,48.8.4o_ _k_= 1,8o kkbulunu r.

(17]

Yan i cukurd a, kuyudakine e bir m old u u n d u kurdaki debi kuyudakinin 1,8 k a t ola

a k t r

24798 sondaj kuyusundaki tecrbenin d e e rlendirilmesinden T = 200 m3fgn / m ve s = 0.02

b u l n m u t u r Bu kuyuda 1 gn icin hakiki d m5 m uzun sre icin d m (100 gn a l n d 6,5 molarak b u m u t u ro k 6 Dkk~ 1 , 7 4Okk 6 Dk (18)6 Dk = Tam penetrasyo nlu kuyuda d m

6 Dkk = K s m penetrasyonlu kuyuda d m6 Dkk = 6,5. 1,74 = 11 ,5 m bulunur.


29/51

Yani kuyudaki 11 ,5 m d m e k a r l k 10 lt/snsu l nd bulunur.Bu durumda maden i l e t m e ukurunda 11,5 n

d m e k a r l k (17) b a n s n d a no k = 1,8. 10 = 18 lt /sn

su e k i l e c e i bulunur. i l e t m ukurunda 10 m d m halinde ise gelecek su y a k l a k olarak16 lt/sn di r.

Bu c a l m a l a r d a1 - H a l i h a z r d a k i durum i n c e l e n m i olup ba

r a j l o r l a r n . derivasyon tnellerinin ve p o t l a y c l a r n muhtemel tesirleri dikkate a l n m a m t r

2 - Akifer yatay ve dzey ynde onizotropiktir. B i l i n d i i gibi aklforlerde d e y permeabilite yatay permeabiliteden genellikle kkt r.Bu a l n a d a b s n l su tecrbe leri ile bulunan


permeabilite (geirgenlik) d e e r l e r i k u l l a n l m ,d e y permeabilitenin kk o l m a s dikkate a l n

m o m t r B .2.4. Ulu Derenin DerivasyonuUlu derenin barajlo t u t u l m a s ve tnelle de

rivasyonu yerine d o u ukurunun b a t s n d a n a kbir konolla derive edilmesi d n l e b i l i r Bu halde Ulu derenin yeni y a t a n d o n n a d e n i l e t m ecukuruna gelebilecek su m i k t a r a a d a k i memetodlarla tayin e d i l m i t i r

2.4.a) Ulu Derenin Yeni Y a t a n d a n Madeni l e t m e ukuruna Gelebilecek Su M i k t a r

Moden i l e t m e ukurundan 20 lt/sn'lik pompai y a p l m a s halinde Ulu derenin yeni y a t a n d o n

p o n p o i etkisiyle ne miktar suyun a l n d n n tesbi t edilmesi gerekir. ( e k i l : 3) 'de p o n p o i n ya-

U lu da re( e s k )E

- - , ~ - - - --- t - ~ = ~ ~ ~ - J r + - - - - \Hayal i Maden ( Maden

...- ( l e t m e ukuru /\ _ j

500 m 1 , 500m 500m . 500m e k i l 3 Uluderenin D o u cukurunun b a t s n d a a k bir kanal ile derive edilmesi

p l d i l e t m e ukuruno k a r l k . akarsuyun bry a n n d a ve i l e t m e ukurundan akarsuya olan

u z a k l n a y n u z a k l k t a t a s a r l a n m bulunan birbeslenme ukuru grlmektedir. Hak iki maden

i l e t m e cukurunda p a n p a i etkisiyle meydana ge-lecek su seviyesi d n n e k a r l k , hayali ukurdan akiferin b e s l e n d i i ve bunun sonucu olarak da akiferin bu k s m n d a su seviyesinin yk

s e k l i i kabul edilir. i l e t m e ukurundan ekilensu m i k t a r kadar hayali kuyuda do narmal su seviyesinin y k s e l d i i t a s a r l o n r . Bu suretle akarsuboyunca su seviyesi d n meydana gelmez.

Maden i l e t m e ukurundan 20 lt/sn'lik pompai y a p l m a s halinde, Ulu derenin yeni y a t a ndan ne miktar suyun a l n d a a d a k i metodlarla tayin e d i l m i t i r (B) .

2.4.a.1. Glover - Balmer MetoduAkarsudon pompoi ile l non su m i k t a r Glover-Balmer t a r a f n d o n h a z r l a n o n grafikle tahmin

edilebilir ( e k i l : 4 .

0 98

3

0.2o 1

0.2 0.3 0.4 0.5 1.0 15 e k l i : 4

o / v 4 T t / so = Pompoj kuyusunun akarsuya mesafesi (m)S= Depolama k a t s o y s ( )T = Transmisibilite (m3fgn/m)t = Zaman (gn)

0 5 = Akarsudon gelen su (lt/sn)O = Pompoj debisi (lt/sn)27


30/51


av 4 Tt/s

a = 500 m (Maden i l e t m e ukurununakarsuya mesafesi)T = 200 m3/gn / m (Transmisibilite)S = 0,02 (Depolama k a t s a y s t = 1000 g C n (Pompaj debisi)

O = 20 lt/sn (Pompaj debisi)500

= 0.083v 4.200.1 ooo1o.o2a

v 4 Tt/s = 0.083 i i n ~ ~ 0.9oAkarsudan ekilen Su (0,)

O,- =0,9oO= 0,9. 20O, = 18 lt /sn.

2.4.a.2. Theis Metodu

e k i l 4)

Bu metodla akarsudan pompaj ile a l n a n sum i k t a r Theis t a r a f n d a n h a z r l a n a n grafikle tah-min edilebilir e k i l : 5) .

a2 sF = 4 T 5002 . 0,02

F = 4.200.1000 = 0.006F1 = 0.006 iin Pr = 90 e k i l 5)P = _ o ~ _o_o_

r OAkarsudan ekilen su (0 , )

Pr . Q10090.20- -s 100

o , = 18 lt/sn .

(19)

2.4.b. Y e r a l t s u y u n u n Derinde O l m a s Halinde Ulu Derenin Yeni a t a n d a n Szlme

Horton a gre szlme (f)f = fe + (fo - fe) e - kt

olarak ifade edilir.f = a l a n g t a k i szlmet = Szlme kapasitesik Sabit k t s y t =Zaman

Szlme ilk anlarda yksek iken, t d e e r i(zaman) bydke bir azalma gsterip bilaharetakriben sabit bir d e e r e (fe) u l a r Bu d e e rise akarsu y a t a n n cinsine gre d e i m e k t e d i r .

28

- Q..

10 o90

eo70 \60 f\0 "'40 \30

20

o \ 1 0.2 0.3 04 O..Usf g r a f i e ait\ Ff d e e r l e r i1 o i\

'o 2 e k i l : 5 Y a k n d a k i bir akarsudan pompaj kuyusu

ile a l n a n su m i k t a r n bulmak Iin kull a n l a n grafik (The s, 1941)

Pr: Os .tOO

a = Pompoj k u y u e u n m akarluyamesafesi (m)

S = D1polama 11etH1ts o/0 )T T r o n s m s b l i t e m /grf/mJt = Zaman (gn)05= Akarsudan gelen su (l t /sn)Q = Pompaj debis i l t /sn)


31/51

Uzerinde herhangi bir bitki rts olmayan p lak killi, kumlu millerde szlme d e e r i takriben3 5 mm / saat c i v a r n d a d r [ )Daha genel tasnif y l e d i r :12 5 - 25 mm/ saat cok geirgen2,5 - 12 5 orta 0, 5 2 5 az Bu a l m a d a bir emniyet faktr de dikkate

a l n a r a k s zlme Ulu derenin mstakbel y a t aki b a s n l su testleri ve normal pompalama deneyleri geirims iz s a y l a b i l e c e i n i g s t e r m i t i ricin;

4 mm / saat = 96 mm / gn = 0.096 m/ gn kabule d i l m i t i r

Ortalama a k m 2 5 m3/ sn olan Ulu dereninnormal a r t l a r d a 1 km u n l u u n d a k i yeni yata n d 10 m lik bir e r i t boyunca a k a c a t a

k n r hari) kabul e d i m i ve yatak boyunca szlme a l a n 1.103 m 10 m = 1.104 m tahm in edil m i t i r Szlme d e e r i ise 0.096 m/ gn a l n r isebir gn iindeki szlme 960 mJ veya ortalamaszlme 11 lt / sn bulunur.3. NETiCE :

Demir y a t a n d a a l e t m e y e imkn s a l a -mak gayesiyle Ulu dere. Ky deresi ve yan derelerle drenaj a l a n n d a n maden i l e m e ukurunagelebilecek yzey s u l a r muhtemel toplam t a k ndebisini i l e t m e s a h a s d n a o k t a b i l e c e k kapasitede ukur evresinde kanal ve evirme tes isleri i n a a edilmesi halinde bir gn iinde i l e t m ecukuruna maksimum gnlk efektif y a t a n di rekt olarak 0,24.106 mJ su gelebilecektir.Maden y a t a n n d o u blgesinde akarsu seviyesine kadar Ulu dere ve Ky deresi) y e r a l t

DSI TEKNiK BLTENI 1982 SAYI 52

suyu drenaj problemi yoktur. Maden i l e t m e cukurunun akarsu seviyesinin a l t n a inmesi halindecukura gelebilecek y e r a l t s u y u m i k t a r :a. Y e r a l t s u y u seviyesinin bir y l d a 10 m d r l e b i l m e s i iin saha d n a a t l m a s gereken su

m i k t a r 15 -30 lt / sn tahmin e d i l m i t i r . S a h a n ny l l y a t a beslenmesi dikkate a l n r s a 12lt / sn) saha n a a t l m a s gereken su m i k t a r 27-42 lt/sn dir.

b. Ulu derenin maden i l e t m e ukurunun ba s n d a a c l a c a k bir kanal ile derive edilmesi halinde bu kanaldan maden i l e t m e ukuruna 18lt / sn su szlebilir. Bu durumda maden i l e t m eukurundan saha d n a a t l m a s gereken su mik

r 45-60 lt/sn d e e r i n e u l a r .Demir y a t a n n d o u blgesinde a l a n24788 No.lu sondaj kuyusundan 10 lt/sn su e

k i l m i o l m a s . bu blgede kuyularla d r e n a j n di e r drenaj m e t o t l a r n n y a n n d a d n l e b i l e c e ini gstermektedir.

Demir y a t a n n b a t blmnde tabii y e a l t suyu b o a l m n a ilveten G-3. G-4 galerileri veH. - 109 artezyen kuyusundaki b o a l m a r d a n do y su seviyesi zamanla srekli d m e k t e d i r . Da ha k katta ve daha uzun yeni galerilerin a c l -

m a s halinde toplam y e r a l t s u y u b o a l m a r t m o l a c a n d a n su seviye bu galeri k a t a r n a kadarbelli bir srede d r l e b i l i r Buradan. demir ya

t a n n bu blmnn akarsu seviyesine kadarr e n a j n n belli s a y ve uzunlukta yeni galerilerle

mmkn o l a b i l e c e i neticesine v a r l m t rGenel olarak sondaj k u y u l a r d n d a btnsular sulama suyu ynnden S ve C3S s n f n -d a n d H-120 kuyusu, G-4 galerisi ve K-1 kayna s u l a r n n betona etkisi ynnden az koroziftir .

YARARLANILAN KAYNAKLAR1. CASTANY G. ev : KARACADAG K a z m . E BER T. Adem Y e r a l t s u l a r H a k k n d a PratikUygulamalar. DSi G. Y a y n No : 6382. DOGAN Ltfi- Hasaneelebi Demir Y a t a Sa

h a s n d a k i S u l a r n Kimyasal Analiz Neticelerinin D e e r l e n d i r i l m e s i ile ilgili Not. Dsj . ANKARA 19783. DUMLU Orhan- Hasanelebi Demir Cevherinin D r e n a j ile ilgili Hidrojeolojik Etd Raporu .

T S T A . ANKARA, 19764. EiE idaresi- Hasanalebi Demir Madeni Projesi Derelerin Derivasyonu Y a p l a b i l i r l i k Raporu ANKARA- 19775. HUISMAN L. - Groundwater Recovery. Macmillan. 19726. KORKMAZ Nuri- Akiferlerde Pompa Tecrbelerinden F a y d a l a n l a r a k Depolama K a t s a y s

Tayini H a k k n d a Basit Metod. DSi Teknik Bl teni, S a y : 49 19807. KORKMAZ Nuri- Yzey Hidrolojisi, DSi. ANKARA 19798. KOR KMAZ Nuri- DC i l e t m e l e r i Gn. Md.l0Malatya-Hekimhan-Hasanelebi Demir Y a t a Hidrojeoloiik Ett Raporu. ANKARA 19799. MTA Enstits- Hasanelebi Hekimhan-Ma

latya) Demir Madeni Maden i l e t m e , Zenginl e t i r m e ve Peletierne Tesisleri n FizibiliteEtd, Jeolojik, Jeofizik ve Hidrojeolojik Ettler, Cilt 1, ANKARA- 1976

10 . T S T Sinai Tesisler . - Hasanelebi Demir Cevheri i l e t m e s i ve Tesisleri Genel Saha Etd. ANKARA- 1977

11 . WALTON W.C.- Groundwater Resource Evaluat ion. McGraw -Hill , 197029


32/51

OROZVON

Yazan Gngr GZPlN R ( )

Z E TTeknik a d a n metalZere zg bir deyim olarak kullamlan lcorozyon; paslnn-

ma rme a n m a a l a m m d a d rNitelik olarak mekanik ve kimyasal olarak m f l a n d r l a b i l i rMetalik korozyon akside- rediiksiyon ve zeltilerin elek/rol izi teorileriyle

a k l a n a b i l i r

Korozyonu / u l a n d r a n e t l i etkenler v a r d r u n l a r n korozyon olup bittik-ten sonra d e i l nceden kestirilmesi nleyici tedbirler a s n d a n ok nem lidir.K o r o z y o d a n korunma y o l l a r ; uygun metal seimi koruyucu kaplamalar kul-

l a n l m a s ve kataelik koruma biiminele s a l a n a b i l i r .Korozyonu nlemek iin a p l m a s gerekli n a m a a r iiilde jeolojik vejeofizik yntemler biiyiik nem ar :.eder.

T a n m

K o r o y o n g e n i a n l a m l bir szcktr. Szlka n l a m paslanma, a n m a rme, bozukluk, rklk e k l i n d e d i r .

Teknik a d a n ise, nceleri sadece metailerezg bir deyim olarak k u l l a n l m s o n r a l a r ensert t a l a r l a tahta v.b. malzemenin de k o r o y o -nundan bahsedilir o l m u t u r

S n f l a n d r l m a s Korozyon, nitelik olarak mekanik ve kimyasal

olarak s n f l a n d r l a b i l i r ; Mekanik korozyonda srtnmeden kaynaklanan a n m a d o l a y s y l a maddek a y b sz konusudur, maddenin z e l l i i n d e d e i -me olmaz sadece e k i l b o z u k l u u olur. Kimyasalkorozyonda ise, madde d e i e r e k z e l l i i n i yitirir .Metalik kkenlidir.

Metalik korozyonda, metal, kimyasal veelektrokimyasal reaksiyonlarla iyon haline geerek metalik z e l l i i n i yitir ir. Bu tr k o r o y o n metalin, d o a d a b u l u n d u u hale dnme eylemi olarak( ) Jeofizlk Y Mh . DSI VI. Bl ge M d r l 3

t a n l a n r Metaller, d o a d a saf halde bulunmazlar,genellikle oksit , slfr ve karbonat cevherleri v a r d r .Bu cevherler, metallerin en k a r a r l d u r u m l a r d r ancak metal. saf haldeyken kendisini cevherden a r n -

d r m a k i in harcanan enerji kadar bir enerjiyigeri vererek h z l a d o a d a b u l u n u u cevherdurumuna dnmeye meyleder.

Kimyasal korozyon, normal ve elektrokimya sal ol arak iki k s m d a yorumlanabilir.Normal kimyasal korozyonda, herhangi birelektrik a k m yoktur . Tekdze reaksiyonlar sonu cu kimyasa l k i n e t i i n temel y a s a l a r n a uygun ola rak, d etkenler nedeniyle metal y a p l a r d a o l u u r .Yksek c a k l k o r t a m n d a kuru g a z l a r n neden

l d u u k o r o y o n buna rnektir. A y r c a asid kulla nan veya reten endstri k o l l a r n d a da kimyasalkorozyon ok grlr.

E l e k t r e k i m y a s a korozyonda ise, mutlaka birelektrolit ve elektrik a k m v a r d r Nemli havadatoprak ve su a l t y a p l a r n d a o l u a n k o r o y o n buna rnektir.

Elektrokimyasal k o r o y o n su ve elektrik gibigm l boru h a t l a r n a byk zararlar verir. rne-


33/51

i y e r a l t n d a k i metal su b o r u l a r n d a s z n t l a r o vepatiokiara sebep olur. Sonuta, i l e t m e d e durmo,o n a r m z o r u n l u u i gc ve porasal k a y p l a r ayol aar.

Elektrokimyosol korozyono genellikle galvonikk o r o y o n do denir. Zira, korozyono sebep olon

a k m d t o n d e i l pil o l u m a s n d a n h o s l olmakt a d r Pil. b i l i n d i i gibi bir elektrolit iine

Documents

198201_052_DSİ_Teknik Bülten.pdf