1993. – PRELOMNA GODINA RATA ZA ODBRANU BOSNE I HERCEGOVINEzatebebih.ba/pdf/Zbornik_1993_PRELOMNA_GODINA_RATA.pdf · diti granice ovih “konstitucionalnih jedinica” s obzirom

1993. PRELOMNA GODINA RATA ZA ODBRANU BOSNE I HERCEGOVINE

Zbornik radova sa okruglog stola, odranog pod ovim nazivom 21. septembra 2010. godine u Sarajevu

Izdava: Udruenje za zatitu tekovina borbe za Bosnu i Hercegovinu, Nedima Filipovia 19, 71000 Sarajevo, e-mail: [email protected] www.zatebebih.ba

Za izdavaa: Mustafa Polutak

Redaktor: Asaf Dani

Lektor i korektor: Nazif Osmanovi

DTP: Kenan Brankovi

tampa:

Za tampariju:

Tira: 1.000 primjeraka

Izdanje: 2011.

CIP Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine

Organiziranje okruglog stola i objavljivanje ovoga zbornika finansijski su potpomogli Federal-no ministarstvo za pitanja boraca i invalida odbrambeno-oslobodilakog rata, Ministarstvo za boraka pitanja Kantona Sarajevo i

Fond Kantona Sarajevo za zatitu i odravanje grobalja ehida i poginulih boraca, me-

morijalnih centara i spomen obiljeja rtava genocida..

Udruenje za zatitu tekovina borbe za Bosnu i Hercegovinu

1993. PRELOMNA GODINA RATA ZA ODBRANU BOSNE I HERCEGOVINE

Zbornik radova sa okruglog stola, odranog 21. septembra 2010. godine u Sarajevu

Sarajevo, 2011. godine

SADRAJ

dr. Ivo Komi POLITIKA OBRANE I MIROVNIH PREGOVORA O BOSNI I HERCEGOVINI ......................7

Jovan Divjak, general ARBiH BOSANSKOHERCEGOVAKO RATITE U 1993. OPTI PREGLED ..............................17

mr. Vahid Karaveli, general ARBiH NAJZNAAJNIJA BORBENA DJELOVANJA U ZONI ODGOVORNOSTI 1.KORPUSA ARMIJE RBIH U 1993. .......................................29

mr. Sead Deli, general ARBiH 993. PRELOMNA GODINA U ODBRANI SLOBODNIH TERITORIJA SJEVEROISTONE BOSNE Z/O 2. KARBiH ..........................................................................53

Enver Hadihasanovi, general ARBiH NAJZNAAJNIJA BORBENA DJELOVANJA U ZONI ODGOVORNOSTI 3.KORPUSA ARMIJE RBIH U 1993. ............................................................................................67

Mustafa Polutak, general ARBiH POLITIKA I VOJNA SITUACIJA U ZONI ODGOVORNOSTI 4. KORPUSA I 6. KORPUSA ARBIH TOKOM 1993. GODINE ............................................. 81

Asaf Dani IZVJETAVANJE O BORBENIM DEJSTVIMA U 1993. ........................................................ 131

Mustafa Polutak, general ARBiH ZAKLJUAK: 1993. GODINA - ODBRANA NA TRI FRONTA .......................................... 134

Pogovor organizatora ................................................................................................................ 142

1993. PRELOMNA GODINA RATA ZA ODBRANU BOSNE I HERCEGOVINE 7

dr. Ivo Komi

Politika obrane i mirovnih Pregovora o bih

Sudbina BiH od 1992-1995. godine rjeavala se na vie razina koje su se preplitale i meusobno uvjetovale. Prije svega na unutarnjoj razini uz upo-trebu vojne sile i njenim pritiscima, zatim na vanjskoj razini politikim mi-rovnim pregovorima koji su voeni uz posredovanje predstavnika meuna-rodne zajednice. U pozadini svih ovih aktivnosti bila je ideja o teritorijalnoj podjeli BiH. Iz tih razloga su politiki pregovori uvijek bili kombinirani s voj-nim pritiscima, bilo da su vojne aktivnosti poticale politike pregovore, bilo da su politiki pregovori i mirovni planovi poticali vojne aktivnosti.

Na kojoj politikoj ideji su bili zasnovani mirovni pregovori o BiH i njihovi planovi?

1. Prvi mirovni plan koji je izraen za BiH bio je Kutiljerov plan iz Lisabona. Ve je on bio zasnovan na ideji podjele BiH, samo to je ta ideja stidljivo izne-sena i dosta vjeto prikrivena. Meutim, politika logika tog plana i njena dosljedna praktina primjena vodila je direktno u podjelu drave. Osnovna teza tog plana o tri konstitutivne jedinice koje su nacionalno odreene i koje su u odnosu na dravu BiH konstitucionalne, otkrivala je stvarni smisao i cilj tog plana BiH se dijelila na tri nacionalna podruja kojima je dodijelje-na konstitucionalnost i koja su time postala tri nacionalne drave u BiH.

Temeljna praktina potekoa provedbe ovog plana bila je kako odre-diti granice ovih konstitucionalnih jedinica s obzirom na injenicu etni-ke izmijeanosti stanovnitva i nepostojanja istih etnikih podruja u BiH.

Zbornik radova sa okruglog stola, Sarajevo 2010..8

injenica da su neka podruja bila etniki homogena samo je poveavala problem jer ona svojim obimom nisu zadovoljavala ideju konstitutivne je-dinice. Tako je ovaj plan ustvari poivao na matrici nacionalnog objedinja-vanja i homogenizacije teritorija to je bilo signal nacionalnim politikama da dovravaju svoje strateke programe, kako politike tako i vojne.

2. Drugi mirovni plan je bio Vens-Owenov koji je neto otvorenije pred-stavljao ideju podjele BiH, s tim to je ovaj plan to prikrivao nacionalno mje-ovitim provincijama. Radi toga je on bio prihvatljiviji veini tadanjih poli-tikih lidera koji su imali mo odluivanja o ovom vanom pitanju.

Meutim, ovaj plan je imao ugraen mehanizam poticanja vojnih suko-ba i on je izravnije od Kutiljerovog plana povezao mirovne pregovore i voj-ne aktivnosti. Ovim planom je bilo predvieno tzv. pretpoinjavanje vojnih jedinica u skladu s nacionalnom strukturom stanovnitva u provincijama. Tako je sam mirovni plan inicirao formiranje nacionalnih vojski u provincija-ma koje su trebale konstituirati BiH. Budui da su nacionalne vojske dijelom ve bile formirane ili su bile u fazi formiranja, Vens-Owenov plan je bio os-nova za dovrenje ovog procesa i politiki nalog meunarodne zajednice da se na jednom etnikom podruju moe formirati samo jedna vojska. Faktiki je to bila zapovijed da se vojne jedinice drugih etnikih skupina razoruaju i potine.

Ovo je imalo posebno tragian ishod u srednjoj Bosni i dolini Neretve gdje su do tada postojale nacionalno mjeovite vojne jedinice Hrvata i Mu-slimana (kako je tada bilo nacionalno ime Bonjaka i koje u radi jasnoe koristiti u tekstu). Treba se prisjetiti zapovijedi tadanjeg predsjedavajueg Predsjednitva RBiH Alije Izetbegovia kojom je Muslimane pozvao da ulaze u HVO jer je to i njihova vojska. Bilo je to vrijeme kada se HVO formirao u funkciji obrane BiH od srbijansko-crnogorske agresije i od Karadievih pa-ravojnih jedinica. Zapovjednici HVO Posavine i Mostara tada su bili Muslima-ni. Vojne jedinice TO RBiH su takoer bile nacionalno mjeovite iako su bile formirane u podrujima gdje su Muslimani bili veinsko stanovnitvo. Takav HVO i TO kao paralelne vojne formacije imali su zajednike vojne zadatke i dobru koordinaciju, ukljuujui uspostavu i uvanje crte obrane prema ve formiranoj Karadievoj vojski ojaanoj s JNA i paravojnim formacijama i re-zervistima iz Srbije i Crne Gore.

Vens-Owenov plan s idejom pretpoinjavanja bio je inicijalna kapisla su-koba HVO i TO koja e se transformirati u Armiju BiH.


Tadanji ministar obrane Herceg-Bosne izdao je odmah zapovijed, bez obzira to ovaj mirovni plan jo nije bio usvojen, o pretpoinjavanju, to je praktino znailo razoruavanje Muslimana, prvo u HVO, zatim potinja-vanje jedinica TO na podrujima onih provincija koje su po Vens-Oweno-vom planu pripadale Hrvatima. Vens-Owenov plan je bio direktno u funkciji iniciranja hrvatsko-muslimanskog sukoba. Poto su dolina Neretve i srednja Bosna bili etniki najmjeovitija podruja a interesi za nacionalizacijom teri-torije bili najizraeniji, na tim podrujima je izbio sukob. Iako e ovaj plan na kraju biti odbaen, sama njegova pojava je politiki legitimirala formiranje nacionalnih vojnih jedinica i stvaranje etniki istih podruja. Funkcioneri Herceg-Bosne su ve formirane jedinice HVO stavili u funkciju obrane gra-nica svojih nacionalnih provincija i stvaranja jedinstvene i homogene hr-vatske teritorije u BiH.

U meuvremenu, Karadi je uz pomo JNA, Miloevia i raznih paravoj-nih jedinica iz Srbije, uveliko dovravao taj projekt. Njegov problem je bio to se Vens-Owenov plan pojavio u fazi kada projekt jo nije bio dovren tako da ga on nije mogao prihvatiti i stati na pola puta. Mirovni plan je pro-pao formalno ali se on praktino provodio vojnim aktivnostima osvaja-njem teritorije, zloinima koji su bili u funkciji etnikog ienja i genocidom.

3. Trei mirovni plan je bio Owen-Stoltenbergov. Ovaj dvojac meuna-rodne zajednice vodio je mirovne pregovore u enevi, u jesen 1993. godine, u vrijeme najeih vojnih sukoba u BiH. Njihovi mirovni pregovori i plan koji su ponudili otili su korak dalje od prethodnog. Osnova pregovora bio je plan etnike podjele BiH koji su oni nazvali Unija tri republike. Podjela vie nije skrivana ni konstitutivnim jedinicama ni provincijama ve je bila pretpostavka mirovnog rjeenja za BiH. Republika BiH koja je jo formalno postojala i bila meunarodno priznata drava u mirovnom rjeenju Owena i Stoltenberga je nestala u konstituciji tri nacionalne republike. Ovaj plan je sadravao u sebi neskriveno Kutiljerovu ideju o tri konstitutivne jedini-ce i Vens-Owenovu ideju o nacionalizaciji teritorija, samo to je on obje ove ideje finalizirao u nacionalnim republikama. Unija BiH je bila samo maska prelaznog rjeenja u kome bi se potpuno konstituirale nacionalne drave u BiH i nakon toga razdruile.

S obzirom na ve formirane paradravne tvorevine Srba i Hrvata Repu-blike srpske i Herceg-Bosne, nije teko bilo predvidjeti da e A.Izetbegovi kao nacionalni lider, u finalizaciji ovoga plana, izai sa svojim prijedlogom.


To se desilo 07.02.1994.godine, dva dana pred zakazano parafiranje enev-skog mirovnog paketa, na sjednici Skuptine Republike Bosne i Hercego-vine. Skuptina je trebala odluiti u kakvom sastavu e dravna delegacija otii u enevu i to e potpisati. U tekoj i poleminoj raspravi SDA stranka izlazi sa prijedlogom da se pripremljeni enevski paket preformulira i da se trea predviena republika u okviru Unije tri republike proglasi Musli-manskom dravom. Na Izetbegovievu intervenciju ovaj prijedlog je Skup-tina prihvatila.

Meutim, i ovaj plan je kao i prethodni imao temeljni problem kuda povui granice buduih republika i kako rijeiti problem u nacionalno mje-ovitim podrujima?

Poto je Tuman u dogovoru s Miloeviem predao ovome Posavinu u kojoj su Hrvati i Muslimani 1991.godine inili veinu stanovnitva, Karadi je kompaktirao nacionalnu teritoriju Srba u BiH. Detalje tog projekta dogo-vorili su u Grazu Boban i Karadi, zatim Boras i Krajinik, a manje interven-cije na terenu dovravale postrojbe HVO i vojska RS-a. Ostao je problem srednje Bosne i doline Neretve.

ini se da je u toj situaciji dolina Neretve bila manji politiki problem jer je Neretva prirodna granica i vojske koje su se borile da ovladaju ovim podru-jem ve su bile rasporeene oko nje i vrsto drale svoje linije.

Srednja Bosna je i vojno i politiki predstavljala mnogo vei problem jer nije bilo prirodne granice razgranienja a zbog potpune nacionalne izmije-anosti stanovnitva ona se i nije mogla povui. Tu liniju je povlaila vojska, odnosno HVO i Armija BiH i od tog odnosa snaga zavisili su politiki i mirovni pregovori u enevi. I Hrvati i Muslimani su imali izrazit nacionalni interes da im u konanom razgranienju i u formiranju nacionalnih republika u BiH pripadne ovo podruje.

Hrvati su preteno naseljavali Lepeniko-Lavansku dolinu koja obuhva-a veliko podruje od Kiseljaka do Travnika i Dobretia na Vlaiu. Muslimani su bili veinsko stanovnitvo u Uskopsko-Vrbaskoj dolini koja se protee od Gornjeg Vakufa do Jajca. Oba ova podruja su u predvienoj nacionalnoj podjeli drave dospjela u nezavidnu poziciju. Lepeniko-Lavanska dolina je upravo Uskopsko-Vrbaskom dolinom bila odvojena od veinskog hrvatskog podruja zapadne Hercegovine; Uskopsko-Vrbaska dolina je upravo Lepe-niko-Lavanskom dolinom bila odvojena od doline rijeke Bosne u kojoj su


Muslimani bili veina, odnosno nalazila se izmeu dva hrvatska nacionalna podruja. Poto je princip enevskih pregovora bio formiranje i objedinja-vanje nacionalnih teritorija, ovi pregovori su faktiki poticali HVO i Armiju BiH da vojnikim sredstvima povuku granice republika.

Za pregovarakim stolom se nitko nije usudio odrei svoje nacionalne teritorije ili one za koju se ima interes, jer bi to imalo teke i dalekosene politike posljedice. Kao najvei ustupak koji je napravljen da bi se kona-no dolo do mira, bio je onaj Franje Tumana kada je odustao od zahtijeva da Kreevo, Kiseljak i Fojnica budu u buduoj hrvatskoj republici. (Tu svoju odluku je objanjavao dva puta na HRT-u). Sa svoje strane, Izetbegovi je takoer ponudio rtvu. Na mirovnim pregovorima u Bonnu, koji su voeni 9. i 10. januara 1994. davao je Tumanu zapadnu Hercegovinu, i da nas ostavi na miru. On je cijelu srednju Bosnu elio imati u bosanskoj republici. (I da-nas se pekulira u hrvatskim medijima da sam ovu Izetbegovievu ponudu Tumanu nosio ja. To nije istina. Izetbegovi je to od mene traio ali sam to odbio. Svjedok tih razgovora je bio gospodin Hidajet Bievi).

Problem srednje Bosne dakle nije bio rjeiv ni politiki za pregovarakim stolom, ni vojniki - vojnim ovladavanjem tim podrujem. Srednja Bosna i stanovnitvo koje je tamo ivjelo i ostalo u toku rata, bez obzira na nacio-nalnu pripadnost, postali su taoci i rtve mirovnih pregovora. to je svijest o njihovoj bezizlaznoj situaciji bila jasnija, vojni sukobi su bili sve ei jer su bili pod egzistencijalnim koliko i politikim pritiskom.

Jedino rjeenje u ovoj situaciji je bilo prekid pregovora koji dijele BiH i koji potiu vojna osvajanja. Bilo je jasno da svako jednostrano vojno zaposjeda-nje srednje Bosne vodi direktno u nacionalnu podjelu drave, jer bi vojniki iscrtanu granicu priznali i pregovarai i medijatori pregovora Owen i Stol-tenberg.

Za ovakvo rjeenje trebalo je dakle prekinuti enevske pregovore i zau-staviti vojne sukobe u srednjoj Bosni. Pregovori su se mogli prekinuti samo u situaciji u kojoj se vojni sukobi ne razbuktavaju, a to je znailo otpoeti odmah nove pregovore na drugaijim osnovama. To je trebalo uiniti brzo jer je vrijeme radilo u korist eskalacije rata Tuman je ve bio poslao hr-vatske brigade prema Prozoru sa zadatkom da se spoje sa HVO srednje Bo-sne; Armija BiH je urila izbaciti HVO s podruja srednje Bosne i vrila snani pritisak na Kiseljak i Vitez. U svemu tome najvei problem je bio sprijeiti iseljavanje stanovnitva s tih podruja jer se u tom sluaju lake povlaila i


vojska. Ostanak stanovnitva u ratnom podruju bio je opet poseban rizik za to stanovnitvo. Utjeno je bilo samo to to se narod ipak nije iseljavao ve se zadravao s vojskom koja mu je davala sigurnost i vjeru za opstanak. Onaj dio naroda koji se nalazio u podruju pod kontrolom vojske drugog naroda samo se raselio u podruje pod kontrolom svog naroda. Veina je ipak ostala u srednjoj Bosni.

U takvoj situaciji i vremenskoj stisci, iza lea oficijelnih mirovnih prego-vora u enevi, pripremao se drugi i drugaiji mirovni plan. Pripremala ga je grupa hrvatskih intelektualaca okupljena oko tek formirane HSS BiH i Hr-vatskog Koordinacijskog odbora koji su inili u to vrijeme jedinu ali veoma otvorenu i principijelnu opoziciju u BiH vladajuem HDZ-u i F. Tumanu i njihovoj paradravnoj tvorevini Herceg-Bosni. Za taj plan su znali lanovi Predsjednitva BiH, znali su za temeljne principe na kojima se on izraivao i dali mu politiku podrku. U samoj proceduri nastavka enevskih pregovora i donoenja potrebnih odluka u Skuptini BiH, stvarao se prostor za finaliza-ciju tog plana i njegovu legalizaciju kako bi mogao biti ponuen na nastav-ku pregovora. Prethodno je grupa koja ga pripremala sazvala Sabor Hrvata BiH 06.02.1994.godine u Sarajevu kako bi legitimirala plan kao politiko rje-enje hrvatske opozicije u BiH, koja je okupljala intelektualce, predstavnike oficijelnih institucija Katolike crkve, izbjeglike udruge iz srednje Bosne i Posavine, predstavnike politikih stranaka i kulturnih i drugih hrvatskih insti-tucija koje su djelovale u Sarajevu i ire, te predstavnike dijaspore.

Plan je dobio potreban i legitimitet i legalitet tako da se mogao u na-stavku enevskih pregovora pojaviti kao zvanian plan dravne delegacije koju su predvodili Haris Silajdi, Miro Lazovi i Ivo Komi. Usprkos odbija-nju Owena i Stoltenberga, te delegacija Karadia i Tumana da se o planu raspravlja, morali su ga staviti na dnevni red jer je plan proao proceduru u Skuptini BiH. To to su plan odbili nije imalo nikakav znaaj. Dravnoj dele-gaciji BiH je to bio povod za prekid enevskih pregovora, izbacivanje iz mi-rovnih pregovora o BiH Owena i Stoltenberga i njihovog plana o nacionalnoj podjeli BiH kroz Uniju tri republike. U tom trenutku je bilo bitno da dravna delegacija ima u ruci plan koji ne dijeli ve integrira dravu kroz kantonalno ureenje.

Pregovarake stolice u enevi se nisu bile ni ohladile a iz amerike ad-ministracije dolazi poziv da se novi mirovni projekt donese u Washington i objasni. Ono to je poslije toga slijedilo bio je Washingtonski sporazum.


Znaaj ovoga plana i svih aktivnosti oko njega, sve do usvajanja u Was-hingtonu, ogledao se u njegovom politikom utjecaju na vojne sukobe u srednjoj Bosni. Samo sazivanje Sabora Hrvata i objelodanjivanje plana sma-njilo je napetosti izmeu Hrvata i Muslimana, a teite politikih sukoba se iz Zagreba i Gruda prenijelo na Hrvatsko Narodno Vijee kao izvrno tijelo Sabora i njegovo elnitvo.

Vojnici HVO i Armije BiH su automatski smanjili svoje aktivnosti i nastalo je zatije u kome se iekivao novi plan koji zaustavlja rat. Sa parafiranjem sporazuma u Washingtonu, na borbenim linijama HVO i Armije BiH oruje je potpuno utihnulo a na nekim mjestima vojnici su, tako se govorilo, iz rovova izali bez oruja i krenuli jedni prema drugima. To je bio dokaz njihove iscr-pljenosti i prevelike elje za mirom.

Washingtonskim sporazumom koji nije dijelio dravu ve je integrirao, postignuta su ona politika rjeenja koja su sauvala jedinstvo srednje Bo-sne i koja su stvorila pretpostavke za daljnje mirovne pregovore i integraci-ju cijele drave. Srednja Bosna i dolina Neretve su integrirani u jedinstvene kantone sa paritetnom nacionalnom vlau to je omoguilo opstanak nji-hovih stanovnika i povratak onih koji su bili raseljeni.

Sa takvim rjeenjima se doekao Daytonski mirovni sastanak koji je naa-lost iao u drugom smjeru i koji je imao za cilj legalizaciju postojeeg stanja a ne reintegraciju zemlje.

Daytonski sporazum, ustvari, nije nastao u Daytonu, on se ovdje dovrio i dobio neprimjereno ime grada u kome je odrana konferencija. U dayton-skim se pregovorima nije dogovorilo nita to ve nije bilo dogovoreno - ov-dje je ono samo postalo vidljivo. Sva natezanja, odugovlaenja, uvjeravanja, svi zahtjevi, pritisci, odbijanja i prihvaanja samo su bili naknadno preivlja-vanje poroajnih muka za ono to je ve bilo roeno. Svi akteri ovog doga-anja doli su s namjerama koje su ve bile ostvarene.

Razgovori su bili samo ponavljanje povijesti koja je ve prelomljena pre-ko glava ljudi i naroda, preko sudbine jedne zemlje koju su ostavili da krvari kada su krenuli na put.

Prvo to je bilo dogovoreno i to se nije moglo problematizirati u prego-vorima bio je opi sporazum Miloevia i Tumana. Da li je on postignut u Karaorevu ili negdje drugdje, bilo je nevazno. On se ovdje u konanom svom dovrenju morao objelodaniti i pokazati u punoj snazi svoje konzi-


stencije. On vie nije mogao funkcionirati kao ,,lukavstvo uma koje iz svoje neosvijetljene pozadine upravlja sudbinama naroda, gura ih u ratnom po-kliu jedne na druge, progoni, preseljava, ubija, rastjeruje, - i sve u prividu kaosa, zle sudbine i razjarene ljudske naravi. Miloevi je taj sporazum obja-vio pred svima kao gotovu i neprelaznu injenicu, kao idejno rjeenje koje u pregovorima samo dobiva svoj konani oblik.

Njihov sporazum se objelodanio na Bosanskoj Posavini i Miloevi je to izrijekom naveo. Posavina je bila 3. taka Sporazuma Karadia i Bobana u Grazu, od 6. svibnja 1992. godine. Ova dvojica izvritelja su imali zadatak provesti ,,razgranienje i pri tome ,,voditi rauna o kompaktnosti prostora i komunikacijama, ali tko je u to vjerovao. Ovdje u Daytonu, ova ,,razgrani-enja i ,,kompaktnosti su morala dobiti konaan oblik i postati povijesne injenice zapisane u meunarodni sporazum i nacrtane na karti.

Vie nije bilo uzmicanja. Zato o tome i nije moglo biti rasprave. udili smo se samo mi koji smo mislili da su dogovori medijska napuhavanja. Ostali nisu ni trepnuli. Miloevievo javno oitovanje o tome i Tumanova potvrda liili su na konstataciju juer je bio kian dan. U pozadini toga je hiljade pot-puno unitenih imanja koja su izgraivale generacije, srueni mostovi preko Save, desetine hiljada protjeranih, hiljade ubijenih i iznakaenih. Posebno tragino i dojmljivo je ponienje vojske HVO koja je Posavinu bila obranila od agresije. Kada je ve bila dola do Rudanke, nadomak Doboja, i kada ju je od Armije BiH s druge strane Doboja dijelilo samo tri kilometra, Tuman je povlai ,,na odmor, uvodi ,,svoje vojne snage na njihove poloaje i onda ih iznenada povlai preko Save. Iznenaenje je bilo takvo da se ni sva HV nije uspjela povui, u panici, zajedno s narodom prebacivali su se preko rijeke.

Daytonsko objelodanjivanje sporazuma Milosevia i Tumana se pokaza-lo i u drugim vanim civilnim i vojnim projektima,

Drugi veliki sporazum koji je u Daytonu dobio svoju konanu formu i isti-nu jeste onaj o legalizaciji Republike Srpske izmeu Holbruka i Izetbegovi-a. Sam akt legalizacije obavio je Muhamed airbegovi, ministar vanjskih poslova BiH, u enevi 8.9.1995.godine - nepuna dva mjeseca prije Daytona, na sastanku ministara vanjskih poslova BiH, RH i Jugoslavije, a pod pokrovi-teijstvom Kontaktne skupine. Prethodno je Holbruk nekoliko puta dolazio u Sarajevo, ali svaki put nakon posjete Zagrebu i Beogradu. Dan pred enevski susret, kasno poslijepodne, pozvan sam u ured Izetbegovia. Iznenadio sam se kad sam tamo zatekao airbegovia i Silajdia. Ostalih lanova Pred-


sjednitva nije bilo jer su bili na putu izvan BiH u delegaciji Srpskog Gra-anskog Vijea; Kljui takoer nije bio tu jer je u to vrijeme ve bio u svom sklonitu.

Prispio sam na razgovor o papiru koji je ve bio pred njima. Papir je pisan na engleskom i reeno mi je da je to osnova za sporazum koji se sutra treba potpisati u enevi. Papir je bio porazan. U njemu vie nije bilo Bosne i Herce-govine kao drave, bili su predvieni entiteti - Federacija i Republika Srpska, ali ne vie pisana u navodnicima, i sl.

airbegovi je stalno pitao to da radi, enevski sastanak je predstavio kao pritisak i gotov in kojemu se nee moi oduprijeti. Ja sam na samom papiru pokuao napraviti ispravke i insistirati na jasnom odreenju BiH kao drave, sa dravnim institucijama i njihovim nadlenostima, iako mi je po-tekou inilo nepoznavanje engleskog jezika. Izetbegovi je bio veoma mi-ran i staloen. Rastali smo se tako to smo airbegoviu dali veoma jasnu uputu - ne smije legalizirati Republiku Srpsku ni po koju cijenu; ukoliko bude pritisaka neka napusti sastanak i obavijesti Predsjednitvo.

Nikakvu obavijest nismo dobili. Kljui i ja smo sutradan otputovali s de-legacijom HNV-a u Londom gdje smo se zajedno trebali nai s delegacijom Srpskog Graanskog Vijea na konferenciji koju je organizirala Branka Ma-ga i njena nevladina organizacija. Tek kada smo se sastali u Londonu saznali smo da je potpisan sporazum u enevi kojim je legalizirana Republika Srp-ska. Sigurno airbegovi to nije smio uraditi bez odobrenja Izetbegovia.

Jedina prava politika injenica iz rata jeste legalizacija RS. U Daytonu se samo ona nije mogla relativizirati. Bio je to srpski entitet s 49% teritorije BiH, sa zajamenom autonomijom, legaliziranom konstitucionalnou u odnosu na BiH i otvorenim paralelnim vezama s Jugoslavijom.

Trei veliki sporazum koji se legalizirao i uvrstio u Daytonu jeste sporazum amerike administracije i Kontaktne skupine. Sve do Daytona vjerovali smo da e amerika administracija istrajati na principima Washingtonskog spora-zuma i obeanjima koja smo dobili o odranju drave. Kontaktna skupma je neprestano insistirala na legalizaciji RS, njenoj teritorijalnoj zaokruenosti i izvornoj dravnosti. Washingtonski sporazum je bio veliki napredak u odno-su na to jer je zasnovan na ideji federalizacije cijele BiH, ouvanju cjelovitosti drave i njenih institucija. Prije parafiranja Sporazuma, Miro Lazovi je pitao amerike predstavnike to uiniti sa Srbima nakon uspostave Federacije. To


je pitanje neprestano kao sjenka stajalo iznad washingtonskih pregovora jer u njima predstavnici Karadievih Srba nisu sudjelovali. Dobili smo odgovor da e Srbi biti ukljueni u Federaciju BiH, da je strateki vano uspostaviti Federaciju kao ustavni okvir za to, da e to obaviti amerika administracija u skladu s obeanjima dravnog sekretara pred poetak Washingtonskog sastanka.

Daytonski pregovori su, meutim, voeni u suprotnom smjeru. Bilo je oito da je federalni koncept ureenja drave naputen i pretvoren u enti-tetski.

Entitetima je data izvorna konstitucionalnost, drava je dobila vlasti ono-liko koliko su entiteti na nju prenijeli, uz to zadrana je asimetrinost entiteta i po njihovoj ustavnoj i po etnikoj strukturi - Federacija je sloena od kanto-na, sa suverenitetom dva naroda, RS je unitarna tvorevina sa suverenitetom jednog naroda. Meu entitetima je izvrena teritorijalna podjela u omjeru 51:49% , onako kako je zacrtala Kontaktna skupina.

Svaki put kada bismo u pregovorima uspjeli prei preko granica koje su postavljale ove injenice, Holbruk bi nas vraao nazad. Okviri za pregovore su bili postavljeni tako vrsto i visoko kao to je eljezna ograda oko paviljo-na u kojima smo boravili i oko staze kojom smo se kretali unutar vojne baze Rajt Peterson.

Sporazum jeste donosio mir ali je bio nepravian i neprincipijelan, s mno-gim unutarnjim protivurjenostima koje se ni danas, nakon 15 godina, ne mogu prevladati.

Sarajevo, 21.09.2010.


Jovan Divjak

BOSANSKOHERCEGOVAKO RAtitE u 1993. Opti pREGlEd

Osvrt na stanje u 1993.

Odbrana RBiH protiv nadmonog agresora, do odnosa u TMS 1:50, vodila se na dva znaajna komplementarna fronta: na diplomatskom i vojnom, koji su uslovljavali povoljnost ili slabost za ARBiH na ratitu RBiH u 1993. godini. Pogledi neizvesnosti iz Sarajeva prema pregovarakim stolovima u evrop-skim metropolama bili su temeljeni na injenicama o pozitivnim ili negativ-nim odlukama o prekidu agresije i teritorijalnoj podeli RBiH. S druge strane, pogledi BH pregovaraa prema RBiH sa iscrpljujuih sastanaka o budunosti RBiH, temeljili su se na uspehu/neuspehu ARBiH protiv etvrte oruane sile u Evropi.

Na diplomatskom planu vodila se lavovska borba s predstavnicima sna-ga u agresiji koja se izvodila na RBiH sa teritorije SRJ i RH i meunarodnim subjektima koji nisu birali put za zaustavljanje rata, nego su planirali podelu RBiH prema mapama sainjenim u Beogradu i Zagrebu. injenica je da su se pregovori i planovi (Vance-Owenov, Owen-Stoltenberg) temeljili na ratnim osvajanjima Vojske bosanskih Srba i Vojske Jugoslavije 1992. i 1993. godine, a 1993. na okupiranim teritorijama RBiH od strane HVO i HV, odnosno na idejama granica Velike Srbije i NDH iz Drugog svetskog rata. Embargo na uvoz oruja za odbranu RBiH od dva agresora je eklatantan primer da OUN


nije postupio u zatiti svog lana RBiH kako to predvia Povelja OUN-a, lan 40-43. lanovi preciziraju sledee:

lan 40.Da bi sprijeilo pogoranje situacije, Vijee sigurnosti moe, prije nego

to da preporuke i odlui o mjerama predvienim u lanu 39, pozvati zain-teresovane strane da se povinuju onim privremenim mjerama za koje Vijee smatra da su potrebne ili poeljne. Takve privremene mjere ne smiju imati uticaja na prava, zahtjeve ili poloaj zainteresovanih strana. Vijee sigurnosti duno je da vodi rauna o neispunjavajunu takvih privremenih mjera.

lan 41.Vijee sigurnosti moe odluiti da takve mjere koje ne povlae upotrebu

oruane sile treba da se primijene u cilju izvravanja odluka Vijea, a moe i pozvati lanove Ujedinjenih nacija da primjene takve mjere. Ove mjere mogu da sadre djelimian ili potpun prekid ekonomskih odnosa i prekid eljeznikih, pomorskih, vazdunih, potanskih, telegrafskih, radiografskih ili drugih veza, ali i prekid diplomatskih odnosa sa jednom ili vie drava.

lan 42.Ako Vijee sigurnosti smatra da mjere predviene u lanu 41. ne odgo-

varaju ili se pokae da su nedovoljne, Vijee moe da preduzme akciju koja je potrebna radi odravanja ili uspostavljanja mira i sigurnosti u svijetu vazduhoplovnim, pomorskim ili pjeadijskim snagama. Takva akcija moe ukljuivati i demonstracije, blokade ili druge operacije vazduhoplovnih, po-morskih ili pjeadijskih snaga lanova Ujedinjenih nacija.

lan 43.(1) Da bi doprinijeli odranju mira i sigurnosti u svijetu, svi lanovi Ujedin-

jenih nacija se obavezuju da svoje oruane snage, pomo i olakice, ukljuujui i pravo prolaza, stave na raspolaganje Vijeu sigurnosti i to na zahtjev Vijea i u skladu sa posebnim sporazumom ili sporazumima radi odravanja mira i sigurnosti u svijetu.

(2) Takav sporazum ili sporazumi odreuju brojno stanje i vrstu snaga, njihov stepen pripravnosti, opi raspored i prirodu olakica i pomoi koje se imaju pruiti.


(3) Sporazum ili sporazumi bie predmet pregovora koji e se na inicijati-vu Vijea sigurnosti povesti i odrati to je mogue prije. Oni se zakljuuju izmeu Vijea sigurnosti i lanova ili izmeu Vijea sigurnosti i grupa lanova i podlijeu ratifikaciji drava potpisnica u skladu sa njihovim odgovarajuim ustavnim postupcima.

U razmatranju geostrategijske celine RBiH uzimaju se u obzir geografsko-tehnoloka, infrastrukturna, privredna i drutveno-politika podruja koja e initi delove jedinstvene ekonomske, socijalne i vojne integrisane celine jedinstvenog bosansko-hercegovakog prostora. Na temelju ovakvog pri-stupa pitanju vojne celine BH prostora, mogue je prostor podeliti na etiri geostrategijske celine geopolitikog znaaja i to:

Vojite Bosanska Krajina (Banjalukobihaka regija, koja se jo moe nazvati Severozapadna Bosna);

Vojite Centralna Bosna (Sarajevskozenika regija); Vojite Severoistona Bosna (Tuzlanskodobojska regija); Vojite Hercegovine (Mostarskotrebinjska regija)

vOjska bOsanskih srba

Na BH ratitu druge godine agresije Vojska bosanskih Srba (Vojska Repu-blike Srpske) u borbenom rasporedu imala je:

Prvi i Drugi krajiki korpus na vojitu Bosanske Krajine, Istono bosanski korpus na vojitu Severoistona Bosna, Drinski i Hercegovaki korpus na vojitu Hercegovine i Sarajevsko-romanijski korpus na vojitu Centralna Bosna.Ukupne snage, ije se brojno stanje menjalo s obzirom na injenicu da je

podrka operacijama VRS dolazila iz Republike Srbije i da je bio znatan broj plaenika (izmeu 2.500 3.000 iz Rusije, Grke, Rumunije i dr.) i specijalnih snaga (Arkanovci, eeljevci, Beli Orlovi i dr.), brojale su:

oko 170.000 180.000 vojnika, 500-800 tenkova (tri do etiri tenkovske brigade), OT i borbenih vozila izmeu 700 i 900 (pet, est brigada) i preko 3.500 minobacakih i artiljerijskih orua (7 brigada).


tab VKOSRBiH procenio je da agresor za osnovni cilj ima da osvoji to veu teritoriju RBiH i tako BH vlast stavi pred zid na pregovorima o budunosti RBiH, jer se do tada pokazalo da meunarodna zajednica preutno priznaje teritorijalna osvajanja od strane VRS. Podciljevi su bili:

jo ea blokada Sarajeva sa perspektivom odsudnog napada na grad i izbijanja, u najmanju ruku, na levu obalu reke Miljacke;

ovladavanje Srebrenicom, epom i Goradem i presecanje komunika-cija iz doline r.Drine sa Sarajevom;

proirenje koridora dolinom r. Krivaje, (Zavidovii-VozuaRomanija) i presecanje kopnene veze izmeu 2. i 3. K.;

proirenje posavskog koridora; saradnja i sadejstvo sa HVO i HV u borbama za Srednju Bosnu i potpuna blokada i presecanje veze Bosanske krajine (Biha) sa Sara-

jevom.

Kao aktivni sudionik pregovora o prekidu napada Vojske bosanskih Srba i artiljerijske podrke sa teritorije Republike Srbije na Srebrenicu i epu apri-la 1993. godine, bili smo zadovoljni to je odreena spoljna linija odbrane grada na 20 km sa koje VRS nije smela da deluje borbeno i to su proglaene zatienom zonom OUN Srebrenica, epa, Gorade, Sarajevo, Tuzla, Biha. Meutim, ubrzo smo shvatili da je ovakva odluka ila na ruku Banja Luci i Beogradu. Naime, stvorene su enklave koje meusobno nisu bile povezane i iz kojih je bilo nemogue voditi ofanzivna dejstva, to je Vojska bosanskih Srba veoma uspeno koristila i otpoela estoku ofanzivu prema Goradu, Sarajevu, na posavskom koridoru i dolini r. Krivaje.

Ne potujui Rezolucije OUN o zabrani korienja vazdunog prostora VRS na ratitu je upotrebljavala helikoptere i hemijska borbena sredstva. Opte i posebne ciljeve VRS bila je u mogunosti da ostvari jer je imala do-bro razraen i uveban logistiki sistem koji se bazirao na zarobljena TMS iz skladita TO RBiH i JNA na okupiranoj teritoriji te kontinuiranoj pomoi od Vojske Jugoslavije.

Inae, 1993. godine linija fronta izmeu ARBiH i VRS iznosila je oko 1.600 km, tako da je VRS nametala oruane sukobe po principu odvojenih borbe-nih arita, a kontrolisala je izmeu 40% i 50% teritorije RBiH.


Iako premona u TMS, VRS iskazala je odreene slabosti, koje je ARBiH povremeno iskoriavala. Naime, moral pripadnika VRS esto je varirao zbog jednogodinjeg rata i neizvesnosti u budunosti. Politiki i vojni ciljevi agre-sora bili su zasnovani na planu kratkotrajnog rata i ostvarenja projekta Ve-lika Srbija, koji nije ostvaren u prvoj godini agresije. Sve vei broj vojnika naputao je jedinice (beao) i izbegavao mobilizaciju, nereavanje socijalnih problema i sl. stalni su elementi slabljenja morala.

vOjska bOsanskih hrvata

Jedna nesrea, uglavno, prouzrokuje i drugu (uverenje kod ne malog broja ljudi); vidi se na primeru ratnog sukoba HVO protiv ARBiH. Sporadini sukobi vojski dva autohtona naroda BiH, Hrvata i Bonjaka ,poeli su (to se zaboravlja!) novembra 1992. godine na prostoru Zapadne Hercegovine, na-padom HVO i HV (tenkovski vod pod komandom majora mita, Nemca po-reklom iz BiH) na Prozor, pa nastavljeni poetkom 1993., a kulminirali u maju 1993. godine. Do tada skriveno pitanje ta sa BH Hrvatima?, pokazalo se u najeoj formi o nakani da se formira HZHB, veinom, u granicama NDH i re-alizuje dogovor Tumana i Miloevia iz marta 1991. godine u Karaorevu. Svedokom sam injenice da je HVO krajem 1992. godine na Ivan sedlu imao pobijenu zastavu RH (onu iz vremena NDH). Napad HVO na komandu 4.K. u zgradi GP Hercegovina u Mostaru (09.05.1993. godine), te zarobljavanje i odvoenje u nepoznato 14 pripadnika ARBiH je najavio estoke i tragine sukobe izmeu ARBiH i HVO, odnosno HV. tab OSRBiH, a posebno koman-de i tabovi ARBiH u Hercegovini i Sredinjoj Bosni bili su veoma iznenaeni, a i nespremni za sukob s postrojbama BH Hrvata! Iako su nagovetaji ratnih sukoba bili uoljivi, VKOS i potinjene komande, zarobljeni odbranom od agresije sa Istoka, podcenjivali su aktivnosti HVO u Hercegovini i Centralnoj Bosni 1992. i poetkom 1993. godine i otvorenu saradnju sa VRS. Naputanje Posavine, preputanje Jajca VRS, traenje od Muslimana u Hercegovini da predaju oruje i ukljue se u jedinice HVO, ostali su bez ozbiljnijeg suprot-stavljanja Vlade RBiH i VKOS.

Novo vojite u Centralnoj Bosni i ono u Hercegovini sa krvavim ishodom rezultiralo je velikim brojem rtava (vie kod civilnog stanovnitva nego u


vojnikim sastavima), ruenjem privrednih, stambenih i verskih objekata i progonom domicilnog stanovnitva (masakr u Ahmiima). To je no u lea, kako smo to stanje karakterisali u VK! Na dva primera pokazau kako je HVO na samom poetku agresije na RBiH iz zasede, prikrajka, ekao da se ukljui u ostvarenje cilja formiranja HZHB.

Naime, u junu 1992. godine planirana je jedna od prvih deblokada Sarajeva. Zamisao je bila da jedan od pravaca deblokade bude: Stup Blauj Rakovica uz artiljerijsku podrku haubike brigade HVO iz Kise-ljaka. Nekoliko sati pre poetka deblokade, komanda u Kiseljaku (sigurno po odluci iz Gruda gde je bio stoer HVO) je odustala bez objanjenja, te su rezultati te deblokade zanemarljivi. Ili, novembra 1992. godine OpO Konjic planirao je napad pravcem Glavatievo Nevesinje u sadejstvu sa HVO iz Hercegovine (konkretno HVO Konjic). Komandant Mirsad ati uperak odlazio je u Grude da od Bobana zamoli artiljerijsku podrku, ali je nije dobio.

Vojno rukovodstvo HVO je imalo zadatak da odsudno brani (od koga, pitam se?!) granicu HZHB koja podrazumeva sledee gradove: epe, Trav-nik, Novi Travnik, Vitez, Fojnicu, Busovau, deo Kaknja, Vare, Kiseljak, Kree-vo, Prozor, Gornji i Donji Vakuf, Bugojno.

Formiranje paradrave HZHB hrvatski politiari (oni iz RBiH, a i RH) prav-dali su nefunkcionalnou dravnih institucija RBiH!! Sredinom 1993. go-dine do izraaja je dola politika bosanskih Hrvata kojima nikad nije bilo stalo do deblokade i normalnog funkcionisanja Sarajeva kao glavnog grada RBiH. Poloaj i stanje u kome se nalazilo Sarajevo (godina dana u blokadi, bez energenata, hrane, vode i dr.) odgovarali su kreatorima HZHB, da jaaju svoju paradravnu tvorevinu nasuprot borbe ARBiH i Vlade u Sarajevu za opstojnost RBiH.

Veoma tekom poloaju ARBiH izmeu dva agresora VRS sa VSRJ i HVO sa HV, polovinom 1993. doprinela je injenica da su komunikacije od Hrvat-ske, preko Zapadne Hercegovine prema Srednjoj Bosni bile potpuno zatvo-rene od strane HVO. Povremeno kada bi se odobrovoljila komanda HVO, proputani su konvoji vojne opreme pri emu je HVO plenila od do sa-draja transporta. Predsednik RH Tuman je pravdao prisustvo HV u RBiH injenicom da Svijet ne eli muslimansku dravu u srcu Evrope i mi smo tu da to osujetimo. Podseam da je Miloevi slino govorio Dobili smo za-


datak (?!) da spreimo formiranje muslimanske drave u srcu Evrope! Od koga, pitam se?

HVO sa delovima HV posedala je liniju fronta sa ARBiH u duini od preko 600 km i kontrolisala 20% ukupne teritorije RBiH. Paralelno sa izvoenjem borbenih dejstava nastavljeno je etniko ienje, humano preseljenje Muslimana i Srba sa teritorija gde je na silu uspostavljena vlast. Zloglasni lo-gori Dretelj, heliodrom Rodo, Gabela, Ljubuki i dr. bili su poligoni za fiziko i duhovno maltretiranje Bonjaka a i Srba iz Hercegovine.

Oruane snage HZHB sainjavali su: operativna zona Jugoistona Hercegovina s osam peadijskih briga-

da, 4 samostalna peadijska bataljona i bataljon vojne policije; operativna zona Severozapadna Hercegovina s etiri peadijske bri-

gade i bataljona vojne policije; operativna zona Srednja Bosna sastava:1. a) operativna grupa 1 (sa 8 peadijskih brigada);2. b) operativna grupa 2 (sa 5 peadijskih brigada);3. c) operativna grupa 3 (sa 3 brigade). operativna zona Posavina (sa 6 peadijskih brigada i bataljona VP)VKOS cenio je da je HVO raspolagao sa 25.000 do 30.000 vojnika pod

potpunom borbenom opremom, sa 300-350 tenkova, oko 400 OT i borbe-nih vozila te oko 2.000 minobacaa i artiljerijskog orua, tako da je na teitu napada ostvarivao odnos 20-30:1 u vatrenoj podrci.

aP ZaPadna bOsna

Tree, ne manje znaajno vojite za odbranu RBiH je ono gde su bili su-protstavljeni pripadnici ARBiH i pripadnici vojske AP Zapadna Bosna, pod rukovodstvom Fikreta Abdia. Otvorena saradnja vojske Fikreta Abdia sa komandama VRS ugrozila je opstanak Bosanske krajine u sastavu RBiH, vezi-vala je snage 5.K. i slabila otpor prema VRS.


kriZni PeriOd u Odbrani rbih

Stanje u kome se nalo Predsednitvo, Vlada, Ministarstvo odbrane i unu-tranjih poslova, te VKOS spram dva spoljna i jednog unutranjeg neprija-telja bilo je posledica slabosti koje su bile izraene u jednogodinjoj odbrani protiv tehniki nadmonijeg neprijatelja. Krucijalne slabosti u odbrambe-nom sistemu RBiH bile su:

Ratno predsednitvo i Vlada RBiH nisu usvojili Strategiju odbrambenog rata, tako da nije bilo sinhronizacije politikodiplomatskog i vojnog delo-vanja i oruanog otpora prema agresiji s Istoka i onoj s Zapada;

Predsednitvo, Vlada i Ministarstvo odbrane nisu obezbedili tehnikomaterijalnazdravstvena sredstva za efikasnije organizovanje i izvoenje odbrane; OSRBiH nisu imale uvid u protok (dotok) novca (donatorskih sred-stava) koji je namenjen odbrani;

Saradnja izmeu MO, MUP-a i OS, te organa vlasti od Predsednitva do optina je nedostatna za kvalitativno i kvantitativno suprotstavljanje agre-soru. To se isto odnosi i na obavetajno, bezbedonosno i moralno obezbe-enje;

Vojnostruna osposobljenost oficirskog kadra ne obezbeuje da ru-kovoenje oruanom borbom bude efikasno i autoritativno. Iz podataka o brojnom stanju popune jedinica ARBiH koje je sainila Uprava za kadrove, pravne i org.mob. poslove u ARBiH u junu 1993. bilo je na rasporedu 217.461 v/o, a kadrovska struktura je izgledala ovako: oficira 12.504 ili 5,7% ; po-doficira 17.122 ili 7,9% i vojnika 187.835 ili 86,4%. Nacionalna struktura izgledala je ovako: Muslimana 203.402 ili 93,53%, Srba 2.325 ili 1,07%, Hr-vata 7.959 ili 3,66% i ostalih 3.775 ili 1,74% . Bez vrhunski osposobljenog oficirskog kadra nije se moglo uspeno suprotstaviti agresoru;

este promene organizacijskoformacijskih sastava, u veini sluajeva bile su odraz elja, a ne materijalnih mogunosti. Naime, tokom 1993. ura-en je velik broj formacija za ARBiH a da nikad nisu zaivele. Tako su forma-cijom predviene mtbr, mhbr a da jedinice nisu raspolagale ni tenkovima niti transporterima i motornim vozilima, a u bbr nije bilo transportnih grla;


U veini korpusa postojali su slobodni strelci, jedinice kojima su koman-dovali vojnostruno nesposobni samoivi komandanti (kao primer 1.k. Juka Prazina, Muan Topalovi Caco, Ramiz Delali, Ramiz Bajramovi i dr koji su naruavali vojnu disciplinu i moral pripadnika ARBiH pa su komande ulagale ogromnu energiju da ih stave pod kontrolu, to se u Sarajevu desilo tek oktobra 1993.);

Psiholokopropagandna delatnost agresora bila je organizovanija i nad-monija nad psiholoko-propagandnim sistemom RBiH (vojnim i civilnim);

Kadrovske promene u ARBiH u prelomnim danima za odbranu RBiH vie su tetile nego doprinele promeni stanja na BH ratitu. Postavljanje generala Rasima Delia na dunost k-ta ARBiH i Sefera Halilovia za N pro-uzrokovalo je netrpeljivost najodgovornijih ljudi u VKOS, to se negativ-no odrazilo na stabilnost odbrane i gubitak teritorije (Trnovo, Bjelanica, Igman). Na sastanku najodgovornijih stareina u Zenici 21. i 22. avgusta 1993. godine, k-t ARBiH definisao je zakljuke i zadatke stareinama G, te , izmeu ostalog, naredio da se ispita odgovornost komandnih struktura ARBiH za pad Igmana, epa i Gorada, to nikada nije uraeno ili meni nije poznato;

Formiranje 6.K. u vremenu najeih borbi za vrata Sarajeva pokazalo se pogrenom odlukom jer nikada nisu precizirane nadlenosti 1., 4. i 6.K., pa su se preplitale zone odgovornosti;

VKOS nije imao uticaja na funkcionisanje logistikog obezbeenja, koje se iz GLOC-a u Visokom odvijao po privatnoj inicijativi. General Deli je u knjizi Lica i nalije rata napisao: Tako je u logistikoj bazi 1.K. u Sarajevu 19.jula 1993. bilo:

tromblona raznih 741 komad bombi runih 10.641 komad mina 60 mm 20 komada mina 82 mm 288 komada mina 120 mm 16 komada.Da li se sa ovim TMS mogao odbraniti Igman!?

Veoma je indikativna reakcija k-ta Delia kada su mu, po prijemu dunosti, referisali naelnici Uprava i zamenici po elementima bor-bene gotovosti ARBiH. Prvi njegov zakljuak je bio: Nisam znao s


kakvim se sve problemima suoava tab, da je tab popunjen svega 30-40% od formacije i da u tabu manjka 70% vojnostrunog osposobljenih stareina (posebno u Upravi rodova, Upravi bezbednosti, Obavetajnoj upravi i Upravi logistike). Boga mi, puno ste uradili u ovako krnjem sas-tavu! .

Kad navodim problem vojnostrune osposobljenosti komandnog i ko-mandirskog kadra imam u vidu da su u VRS i HVO na tim dunostima bili kolovani oficiri iz JNA, naspram oficira ARBiH od kojih neki nisu ni sluili vojni rok niti pohaali kurseve komandira, a komandovali su sa 2.0005.000 vojnika (primer brigada u optini Stari Grad 1992. i 1993.). Patriotizam je jed-na stvar, a vojna strunost je sasvim druga!

Dolazak mudahedina u RBiH je jedan od problema kojim se bavio GOS. Vie trebali ruiteljima, nego braniteljima BiH, konstatovao je na-elnik Uprave bezbednosti general Fikret Muslimovi. Njegova konsta-tacija da: Niko od nas u ARBiH, ni prije ni tokom, ni poslije rata nije imao nikakvog uticaja na dolazak mudahedina u BiH. Oni su bili problem koji nam je bio nametnut, pokazuje nemo G u rukovoenju OB. Svesni smo da i danas BiH ima politikih problema zbog njihovog boravka i uea u odbrani tokom rata.

Posledice prekoraenja nadlenosti od strane pojedinih komandanata ARBiH i krenje enevske konvencije u ratnoj 1993. godini (Grabovica, Uz-dol, Trusina, Kazani, Bugojno, zatvori Silos, Tarin i sl.) aktuelizirani su i proce-suirani poratnih i poslednjih godina;

bOrbena gOtOvOst kOrPusa arbih u 1993.

U VKOS dnevno smo pratili situaciju u potinjenim komandama i jedini-cama, a zajedniko za sve korpuse bilo je sledee:

nepopunjenost jedinica TMS, nedostatak peadijske, protivoklopne i minobacako-artiljerijske municije, vojne opreme, sanitetskih materi-jalnih sredstava, hrane i goriva za motorna vozila;

slaba podrka vlasti; neprofesionalna, slaba obuenost vojnikog i stareinskog kadra; kriza autoriteta stareina ARBiH;


odsustvo discipline i odgovornosti u jedinicama; nedovoljno ininjersko ureenje poloaja; kadrovski problemi u jedinicama i pitanje inovanja; veoma sloena socijalna situacija vojnika i njihovih porodica; slaba organizacija i funkcionisanje CZ.ARBIH je u veoma sloenoj borbenoj situaciji opstala zahvaljujui mo-

ralnim vrednostima vojnika i stareina i patriotizmu graana, posebno Muslimana, Bonjaka. Gradovi kao Sarajevo, Mostar, Maglaj, Zavidovii, Teoak, Teanj, Bugojno, Olovo, Gorade i dr. odbranjeni su zahvaljujui ARBiH i stanovnitvu tih gradova. Iako se VKOS naao u skoro bezizla-znoj situaciji, neprekidno je radio na stabilizaciji odbrane i poduzimao mere:

da se u korpusima formiraju manevarske brigade i da se obavi poste-peni prelazak iz odbrambeno-linijske u manevarsko-ofanzivnu borbu;

da se formiraju ealoni i rezerve u borbi radi ekspolatacije rezultata u napadnim dejstvima i ouvanja dostignutih linija;

da se formiraju i masovno deluju DTG u pozadini agresora; da se formira 7.korpus u Srednjoj Bosni;Ratni rezultati OSRBiH na kraju 1993., i pored vie kriznih perioda, mogu

se oceniti pozitivnom ocenom: Sarajevo je odbranjeno, a to je imalo pozitivan uticaj na ukupnu od-

branu RBiH i meunarodni respekt. To se odnosi i na Gorade, Maglaj, Mostar, Bugojno i druge gradove koji su bili teite napada VRS i HVO sa kolaborantima;

VRS nije ostvarila koridor dolinom r.Krivaje; HVO nije poseo zamiljenu liniju HZHB; vojska Fikreta Abdia nije ostvarila cilj ustanovljenja AP Zapadna Bo-

sna; dolo je do izvesne konsolidacije u OSRBiH i zaustavljanja vojne krize

u kojoj se ARBiH nalazila prolea i leta 1993. i stvorila pretpostavke za ofanzivna dejstva u 1994.

Ovako izloeno miljenje o stanju na ratitu 1993. zasnovao sam na meni dostupnim analizama i ocenama GARBiH, miljenju vojnih autora knjiga koje su tretirale dogaaje u ratu 1992.-1995., kao i sopstvenim zabelekama sa sastanaka na kojima sam prisustvovao. Ne znam iz kojih razloga ali nisam


bio prisutan na najznaajnijim sastancima VK sa VKOS Alijom Izetbegovi-em (npr. 21. i 22. avgusta 1993.!), tako da nemam uvid u neke od presudnih momenata u oruanoj borbi za odbranu RBiH. Zbog toga, verovatno u ovom izlaganju ima propusta. Zato smo ovde da to, ako je neophodno, razjasnimo.

Literatura:Lice i nalije rata, dr Rasim DeliArgumenti i sjeanja o ratu, Fikret MuslimoviDogovoreni rat, Sejo OmeragiBalkan Bluz, Medina Delali, Suzana TaiBiH od Vanceove misije do Daytonskog sporazuma, Kasim I.BegiSeparat Razvoj odbrambeno-oslobodilakih snaga BiH u periodu 1992.-1995., general Avdulah KajeviE, jebi ga, jarane ... , Senad AvdiZnaaj Igmanskog bojita za odbranu Sarajeva i Bosne i Hercegovine, Udruenje za zatitu tekovina borbe za BiHOpsjednuti grad, Zijad RujanacAgresija na BiH, Sjeveroistona Bosna 1991.-1992.Geopolitiki znaaj sarajevsko-zenike regije u ouvanju dravnosti BiH, dr Demal Najetovi


mr. Vahid Karaveli

NAJZNAAJNIJA BORBENA DJELOVANJA U ZONI ODGOVORNOSTI 1. KORPUSA ARMIJE RBIH U 1993.

Sveukupna drutvena previranja u bivoj Jugoslaviji svoju kulminaci-ju doivljavaju krajem devete i poetkom desete dekade prolog stoljea. Glavni generator svih tih previranja a kasnije i ratova bio je svakako beo-gradski srpski nacionalistiki reim na elu sa Slobodanom Miloeviem, na-ravno u dogovoru i sadejstvu sa zagrebakim reimom na elu sa Franjom Tumanom.

Bosna i Hercegovina u politikoj borbi za slobodu i nezavisnost tokom procesa neminovne disolucije bive Jugoslavije kao rezultat djelovanja na-prijed navedenih reima, u tom bjeanju od istih, za razliku od ostalih repu-blika, BiH doivljava najmonstruozniji oblik agresije prvo sa istoka u aprilu 1992., a zatim i sa zapada poetkom 1993. Ona je upravo ta koja plaa najve-u cijenu tih previranja u procesu disolucije bive Jugoslavije. Puno ranije, a posebno tokom disolucije beogradski reim dotadanju JNA kao zajedniku oruanu silu svih graana (naroda) bive Jugoslavije stavlja u funkciju samo svojih ciljeva sa kojom i izvrava agresiju na BiH u sadejstvu sa kolaboracio-nistikim snagama SDS-a u BiH.

Bez obzira na stepen dogovora lidera beogradskog i zagrebakog reima o podjeli BiH u proljee 1991., Miloevi igra na svoju kartu krajem 91. igno-rie dogovore i vri agresiju na R Hrvatsku, a poetkom 92. i na BiH. Tokom 1992. Miloevi je odluio da uzme to vei dio R Hrvatske i cijelu BiH, koju je planirao uzeti za svega nekoliko sedmica i tako proglasiti u novim granica-


ma svoju zamiljenu Veliku Srbiju. Uistinu, tokom ljeta 92. agresor je i uspio okupirati veliki dio teritorije BiH, posebno istonu Bosnu, sjeverno-centralni dio Bosne itd., meutim, krajem 92. ne samo da je agresor bio zaustavljen, nego je Armija RBiH poela oslobaati i vraati mnoge izgubljene dijelove teritorije BiH

Upravo krajem 1992, odnosno poetkom 93. kada je Miloevi konano shvatio da ne moe sam izai na kraj sa braniocima Bosne, odnosno sa Armi-jom RBiH, on zaustavlja i umiruje svoja borbena djelovanja u R Hrvatskoj a sa Tumanom ponovo razgovara kako da u toku 1993. zajednikim borbenim djelovanjima sa istoka i zapada zadaju konaan smrtonosni udarac branioci-ma BiH, okupiraju vee dijelove njene teritorije, njeno politiko vojno ruko-vodstvo dovedu u mat poziciju i tako je podijele. Poto Tuman nije mogao povratiti izgubljene dijelove R Hrvatske, zaigrao je na kartu, prijedlog Milo-evia, u smislu daj da se uzme u BiH to se moe uzeti i na taj nain praviti svoju Veliku Hrvatsku. To je ustvari i bio razlog zato je HVO u BiH sve do kra-ja 1992. bilo suzdrano i rezervisano prema Armiji R BiH u smislu sadejstva sa istom, to je takoe i bio razlog zato je Tuman vodio dvojnu politiku prema BiH, jednu prema meunarodnoj zajednici a sasvim drugu u regiji na terenu.

Snage agresora poetkom aprila 1992. planski su rasporedili svoje snage diljem BiH a posebno po gradu i oko grada Sarajeva i tako ga stavili u savren vojniki prsten pod apsolutnu vojnu opsadu. Plan je bio jednovremenim dejstvom snaga spolja, u sadejstvu sa snagama iznutra, vojno ispresijecati grad na vie pravaca a zatim ga po dijelovim unitavati do unitenja grada u cjelini i time prisiliti dravno politiki vrh da potpie kapitulaciju, odnosno ostanak BiH u granicama Velike Srbije.

Upravo posljedice dogovora istonog i zapadnog agresora koje e uslije-diti tokom 1993. govore o naslovu ove teme, o tome da je 1993. bila pre-lomna godina u odbrani Bosne i Hercegovine. Tokom te godine dolo je do sadjejstva izmeu hrvatskih vojnih snaga i srpskih vojnih snaga na svim nivoima u napadima na Armiju RBiH.

U toku te 1993. 1.K., i pored odreenih uspjeha, doivljava teku situaciju gubitkom dijela teritorije na pravcu Gorade-Trnovo-Bjelanica, meutim nadljudskom borbom, ipak sprjeava stvaranje planiranog drugog agresor-skog prstena oko Sarajeva, sprjeava presjecanje grada Sarajeva na pravcu ui, ime se moe rei da je Sarajevo a time i BiH konano odbranjena.


Razlog za teku situaciju u 1.K. u 1993. svakako je bio u injenici da je u toj godini 1.K. ratovao protiv tri neprijatelja i da su cijela Armija RBiH kao i drav-ni politiki vrh bili u najteoj politikovojnoj situaciji tokom etvorogodi-nje odbrane od agresije, situaciji kada je cijela BiH bila hermetiki zatvorena, bez mogunosti bilo kakve politiko-diplomatske aktivnosti prema svijetu i bez mogunosti bilo kakvog snabdijevanja Armije RBiH.

Nakon viemjesenog politikovojnog mudrovanja HVO u proljee 1993., uz pomo Hrvatske vojske iz Republike Hrvatske, otpoinje opi na-pad na istoni dio Mostara, kao i na Gornji Vakuf i Bugojno s ciljem spaja-nja Hrvatske vojske i HVO-a iz Hercegovine s jedinicama HVO-a u srednjoj Bosni, Vitezu, Travniku, Novom Travniku, Zenici i Kiseljaku. Od toga trenutka HVO postaje pasivan na svim frontovima prema Vojsci RS-a, sarauje s njom, a sukobi s Armijom R BiH se proiruju. Zbog stvorene pat-pozicije na unu-tranjem obruu opsjednutog grada Sarajeva, VK Armije RBiH insistira na pripremama snaga u gradu za njegovu deblokadu, zbog ega su jedinice 1. korpusa sa Starog grada poetkom maja 1993. i otpoele pripreme za pro-boj opsadnog obrua iznutra prema Trebeviu 30. maja 1993. S proiriva-njem sukoba izmeu HVO-a i Armije R BiH oekivalo se intenzivnije guenje grada i slabljenje borbene moi jedinica u njemu.

Taj pokuaj proboja obrua prema Trebeviu zavrio se neslavno, na ne-sreu sa velikim brojem rtava u redovima jedinica koje su uestvovale u pokuaju proboja na Vidikovcu iznad Sarajeva.

Pregovori o unutranjem ureenju drave BiH, uz direktno posredova-nje meunarodne zajednice, nastavljaju se. U enevi se vre pripreme za odravanje plenarne sjednice o BiH od 27. do 30.7.1993. na kojoj bi se raz-govaralo o novom prijedlogu mirovnog plana. (Neuspjeh Vance-Owenova plana doveo je do promjene u posrednikoj ekipi - Cyrusa Vancea zamijenio je Thorvald Stoltenberg, nakon ega je ponuen novi plan. op. a. ) Sastanku prisustvuju David Owen, Thorvald Stoltenberg, Slobodan Miloevi, Franjo Tuman, Alija Izetbegovi, Momir Bulatovi, Mate Boban i Radovan Karadi. Na sjednici je trebalo razmatrati plan koji BiH definira kao uniju triju republi-ka sa zajednikom vladom ogranienih nadlenosti. Zapravo, taj plan pred-stavlja okvir teritorijalnog razgranienja kao paket-plan za podjelu BiH na tri republike. Srbima je po planu trebalo pripasti 53% bh. teritorije, Bonjacima 30% a Hrvatima neto manje od 18% teritorija. Sarajevo bi imalo poseban


status pod upravom UN-a, a Mostar pod upravom EU-a. Plan prihvata SDS, a HDZ izjavljuje da e prihvatiti ako ga prihvate druge dvije strane.

Odmah po zakazivanju konferencije o predloenom planu VRS poduzima jaku ofanzivu na grad Sarajevo, i na vanjskome i na unutranjem opsadnom obruu, s ciljem postizanja hermetizacije grada i suavanja unutranjega op-sadnog obrua. Na temelju analize se moe zakljuiti da je osnovni cilj tih ofanzivnih djelovanja srpskih snaga bio izvriti to jai pritisak na bh. dele-gaciju na pregovorima kako bi se pod prijetnjom sile pristalo na ponueni plan, odnosno u uslovima bezizlazne situacije za stanovnitvo grada Saraje-va, delegacija prisilila na ponueni plan u toku samih pregovora.

Nakon poetka sukoba s HVO-om dolo je do potpunog zatvaranja svih logistikih kanala koji su vodili prema slobodnim teritorijima BiH. To je 1. korpus stavilo u izuzetno teak poloaj na poetku strategijske ofanzive koju su snage agresora ve poele s ciljem proirenja Posavskog koridora, zauzi-manja enklava u Podrinju i zauzimanja grada Sarajeva.

Poetkom juna mjeseca, preciznije od 10.6.1993., oruane formacije Voj-ske RS-a zapoele su ofanzivu veih razmjera na irem dijelu vanjskoga op-sadnog obrua oko grada Sarajeva. Od poetka juna komande operativnih sastava VRS-a vre pregrupisavanja jedinica i provode opsene pripreme na otpoinjanju ofanzive na slobodne teritorije u irem rejonu Trnova, Bjela-nice i Igmana. Ve 9. jula 1993. snage agresora zauzimaju Grebak, Rogoj i Delija, nakon ega se evakuie Trnovo u noi 12./13. juli, a jedinice Armije RBiH, tri brdska bataljona koja su s padom Rogoja dovedena u poluokru-enje, povlae se prema Igmanu. Tih dana slijevaju se prema Igmanu kolo-ne izbjeglica nesrpskog stanovnitva s podruja opine Trnovo zahvaenih ofanzivnim djelovanjima vojske bosanskih Srba. Razbijeni taktiki borbeni sastavi Operativno-taktike grupe, IKM Igman organizuju odbranu u povla-enju titei kolone izbjeglica. Snage na prostoru Igmana zaposjedaju novu liniju odbrane: Orlica Kukovi Krivodoli Trebaaj Brutosi Lisiija gla-va Luevik Ometala. Ova linija je probijena 14. jula nakon ulaska snaga agresora u sela Ledii, Dujmovii i Dejii. Sa svim raspoloivim snagama na Igmanu i Bjelanici uspostavljena je nova linija odbrane na objektima Straite Proskok Runjeva glavica Bukovaa. U narednim danima teite ofanzive VRS-a ispoljeno je na pravcu prohodnom za tenkove Dejii Pro-skok akle. Odbrana se organizuje po dubini teritorije a borbe su se vodile petnaestak dana do jaih planinskih objekata za odbranu kao to su Hojta,


Proskok i Bjelanica. Neto kasnije, 18. jula, snage agresora na pravcima Ilid-a igmansko Golo brdo i pravcem Hadii Brezovaa igmansko Golo brdo zuzele su na padinama Igmana objekat Golo brdo.

Na liniji dominantnih prirodnih oslonaca Hojta - iljak - Proskok, a po du-bini u rejonu Bjelanice, odbrambene snage su se konsolidovale i organizo-vale odbranu. Kada su agresorske snage u narednih desetak dana zauzele Hojtu i Proskok, u odbrambenim sastavima dolazi do konfuzne situacije. Borbeni sastavi se neorganizovano izvlae s odbrambenih poloaja, to na-ruava lanac komandovanja. Procjenjivalo se, ako srpske snage helikopter-skim desantom zauzmu Bjelanicu, veoma brzo padaju Javorak, iljak, kao i kompleks hotela na Igmanu.

Agresor je 27. jula preao u estoku ofanzivu, zaposjeo je i zapalio selo Rakitnicu i produio napad pravcem Rakitnica selo Lukomir Bjelanica. U borbama tokom naredna tri dana uspio je ovladati cijelim prostorom na tom pravcu i objektima iljak i Hojta. Nakon uspjeha agresora na Bjelanici i odbrana Igmana se 1. augusta gotovo u potpunosti raspala. U ispomo od-brambenim snagama na Igmanu upuuju se slobodne manevarske snage iz Konjica, Zenice te iz Sarajeva kroz novoprokopani ratni tunel ispod sara-jevskog aerodroma. Iako su pridole jedinice bile taktikog znaaja, pruile su snaan otpor ofanzivi VRS-a u borbama za Igmanski plato. Srpske snage su do pristizanja pojaanja okupirale strateki znaajne poloaje na Igmanu bitne za odbranu grada Sarajeva. Skoro svi vaniji zemljini objekti na platou Igmana, Treskavice i Bjelanice bili su okupirani, to je dijelom prikazano na ematskom prikazu.

Agresorske snage su prvih dana augusta iz pravca Trnova bile ve stigle do skakaonice na Malom polju. Iako im je trebalo jo samo dva-tri kilometra da se spoje sa svojim snagama iz pravca Golog brda (Hadia), novopristi-gle snage braniocima Igmana uspjele su nadljudskim naporima zaustaviti agresora i tako sprijeiti da Sarajevo ne padne u drugi neprijateljski obru, odnosno u dvostruki opsadni prsten. Jasno se vidjelo da ovim ofanzivnim djelovanjima srpske snage vre jak pritisak na bh. delegaciju s pozicije sile dok se nastavljaju enevski pregovori. eljelo se snagom oruane sile bh. de-legaciju prisiliti na prihvatanje ponuenog plana ili ak na vojnu kapitulaciju dok traju pregovori. Srpske snage tokom ove ofanzive ostvaruju praktino hermetizaciju grada Sarajeva. Izvjetaji o stanju na terenu pristiu svakog sata.


U sloenoj vojnoj situaciji, u uslovima praktinog rasula odbrambenih snaga u odbrambenoj zoni Operativno-taktike grupe i IKM-a 1. korpusa na Igmanu, Alija Izetbegovi 2. augusta 1993. prekida pregovore i odbija sudje-lovati na njima dok se snage agresora ne povuku s platoa Igmana i Bjelanice. Snage agresora su vojniki zaustavljene na Malom polju prvih dana augusta 1993., meutim, pod prijetnjom zranih udara VRS pristaje na potpisivanje primirja 13. augusta. 1993. Primirje se potpisuje izmeu predstavnika VRS-a i predstavnika ARBiH, uz posredovanje meunarodnih zvaninika iz snaga UNPROFOR-a, a detalji sporazuma su se odnosili na uspostavu linije razgra-nienja izmeu snaga Armije RBiH i snaga VRS-a, kao i irinu tampon zone koju e kontrolirati meunarodne snage. Ve 15. augusta 1993., a po ele-mentima potpisanog primirja, VRS se povlai sa dijela Igmana i Bjelanice.

Kao to je ve reeno, druga polovina juna je po sadraju borbenih dej-stava izvan Sarajeva na pravcu Grebak-Trnovo-Igman, ve na svom poetku nagovijestila da za branioce Sarajeva unutar samog grada dolazi vrijeme teke kunje.

Polazei od osnove dogovora Karadi-Boban, stanja sukoba HVO sa ARBiH i nastalih meunarodnih politikih relacija i odnosa najvanijih meunarodnih faktora prema ratu u Bosni i Hercegovini, G VRS krajem juna 1993. procijenio je da je sazrelo vrijeme za zavrni udarac agresorske ratne maine, ije e po-sljedice, u kombinaciji s naprijed navedenim faktorima, dovesti do konane po-djele zemlje i meunarodnog priznanja paradravnih tvorevina stvorenih silom oruja. Procijenili su da e za postizanje krajnjeg cilja u predstojeoj operaciji biti potrebno postii sljedee vojne ciljeve: nanijeti snagama ARBiH to vee gubit-ke u ivoj sili i MTS, ovladati Trnovom i otvoriti komunikaciju TrnovoDobro po-ljeFoa, ovladati irim rejonom izmeu planina Igmana, Bjelanice, Treskavice i Jahorine na kojem treba razbiti snage ARBiH i odbaciti ih prema Ivan-sedlu, ovladati kljunim objektima na Igmanu i Bjelanici radi sprjeavanja manevra jedinica 1. korpusa ARBiH oko Sarajeva, ostvariti fiziki spoj romanijske visorav-ni s Hercegovinom, sprijeiti deblokadu Sarajeva, te stvoriti uvjete za njegovim ovladavanjem. Operacija je dobila tajni naziv LUKAVAC-93. U skladu s direkti-vom G VRS komandant SRK odluio je svoje glavne snage u napadu grupisati na pravcu JahorinaTrnovo-Igman, a pomone snage Vogoa u, izbiti na plato Igmana, spojiti se sa svojim snagama iz pravca Hadia i tako Sarajevo sta-viti u drugi opsadni prsten, ovladati objektom u kota 850, presjei grad i stvo-riti uvjete za konanim ovladavanjem gradom Sarajevo.


Odbrana na platou Igmana je potom uspostavljena na liniji: Ainik urino brdo Brdlo Malo polje Obeenjak Crni vrh (koji se naslanja na Stoije) Stoije Grlica a spoj s 9. bbr., pazarikom briga-dom, ostvaren je desno u irem rejonu Ainika i lijevo u rejonu urinog brda.


Koncentraciju velikih snaga i sredstava po pravcima na kojima je namje-ravala napasti, VRS nije mogla u potpunosti maskirati. VK OSRBiH i Koman-da 1. korpusa su imali informacije o pokretima i pregrupisavanju snaga VRS ve krajem maja. Poetkom juna, procjenjujui da e pravac ofanzive ii pre-ma Trnovu i Igmanu, Komanda 1. korpusa je izdala odreena nareenja pre-ma OG Igman. U okviru ovim aktima nareenih mjera, izvedena su napadna dejstva prema Miljevini i Dobrom polju, koja nisu dala trajne rezultate jer su izvoena malim snagama na velikom prostoru, bez dovoljnih koliina MTS i rezervi ljudstva. Nakon toga Komanda 1. korpusa je naredila da iz sastava 101. mtbr, prebacivanjem preko aerodromske piste, na Igman izau snage jednog motorizovanog bataljona, bez naoruanja.

Prvi napadi SRK na sjeverozapadnom dijelu njegove zone izvedeni 3. i 4. jula, unijeli su dodatnu zabunu i produili oekivanje opeg napada na grad, dok se za to vrijeme odbrana Trnova raspadala pod napadima glav-nih snaga VRS.

U tim prvim napadima agresora na objekat u, kotu 850, bilo je pomje-ranja linije na pojedinim dijelovima, uz istovremeno vraanje izgubljenog.

Privremeni gubici poloaja prethodnih dana su predstavljali jednu vr-stu oka za branioce ui. Od poetka rata oni su, upornom borbom, linije odbrane i slobodnu teritoriju Sarajeva pomicali iskljuivo prema naprijed i nikada nisu izgubili dio svoje linije. Za to vrijeme snage agresora 11. jula zauzimaju Trnovo, i prevoj Rogoj, a zatim 17. jula i Golo brdo napadom iz pravca Ilide. Dva dana kasnije iz pravca Kalinovika 19. jula probijene su lini-je odbrane (4.K) Armije RBiH u rejonu Ljute i nastavile napredovanje prema Bjelanici.

Osim uobiajene dnevne porcije artiljerijske i pjeadijske vatre koju su isporuivali na liniju odbrane 1. mtbr na ui nisu bile primjetne druge ak-tivnosti VRS sve do 18. jula, kada je uoena koncetracija ovih snaga u rejonu Mujkia-brda. Artiljerijsko dejstvo VRS postalo je intenzivnije 20. jula i vreno je viekratno i iznenadnom vatrom. U isto vrijeme, kao pojaanje snagama VRS, u Vogou je stigla i ad hoc formirana 2. drinska laka pjeadijska briga-da iz Drinskog korpusa VRS.

Intenzivno dejstvo artiljerije i tenkova vreno je 21. jula po poloajima 1. mtbr na Barici, Jezerima i ui.


Borbena dejstva su poela 22. jula. Artiljerijska priprema VRS je bila ubitana. Slijedili su je pjeadijski napadi u rejonima Golog brda, Mujki-a-brda i Hrastika. Pjeadijski napadi su uspjeno odbijeni, a nastavljeni su artiljerijom i upotrebom hemijskih sredstava u rejonu Orlia. Granati-rani su, osim poloaja na ui, i linije na Sjenikoj kosi i ipu, ali i naselja Brijee i Sokolje. Na Sarajevo je tog 22. jula palo oko 1.500 artiljerijskih projektila. Naredni dan, 23. juli, zapoeo je i protekao po istom scenariju kao i prethodni. Od ranog jutra artiljerija VRS, sa vatrenih poloaja KAG-a SRK, ali i sa poloaja brigadnih artiljerijskih grupa na Tukovima, Tihovi-kim brdima, Blagovcu, Poljinama i Vogoi, oruima raznih kalibara tukla je poloaje branilaca na ui. Ovog puta je izrazita koncentracija vatre i pjeadijskih napada bila u pravcu Golog brda. Nakon artiljerijske pripre-me po liniji odbrane, vatra se prenosila po dubini zone 1. i 2. motorizo-vane brigade i tukla po naseljima Sokolje, Brijee, Boljakov i Bua Potok. Branioci ui u toku cijelog dana su viteki izdravali taj uas i smrt. Na kraju dana i na izmaku snaga branilaca, u posljednjem napadu odbrana je popustila na dijelu linije 1. bataljona i neprijatelj je ovladao sa tri rova prve linije odbrane Golog brda. Snage 1. bataljona su posjele drugu lini-ju odbrane. U toku noi na ugroeni sektor su upuena pojaanja, jedna eta 1. bbr, jedna eta MUP-a Novo Sarajevo, vod Gardijske brigade Del-ta i vod Izviako-diverzantske ete 1. korpusa.

Osim ovih pojaanja izvrena su i pregupisavanja jedinica iz sastava 1. mtbr, tako da je linija na Golom brdu do jutra stabilizovana i izdrala novu seriju pjeadijskih napada iz pravca Perivoja, koji su se smjenjivali sa serija-ma artiljerijskih kanonada. Komandant brigade i odbrane ui Enver eho-vi inio je napore da organizuje protivnapad i povrat izgubljenih poloaja. U toku dana, pokuaji vraanja izgubljenih poloaja nisu dali rezultate. Za-ustavljene na pravcu Golog brda, snage agresora su pokuale razvui od-branu branilaca napadima na linije 3. bataljona izvedenim 24. jula. Snage 1. korpusa su takoer izvoenjem napada iz zona 5, 101. i 102. mtbr pokuale razvui srpske snage i olakati poloaj jedinica na ui.

Ovi pokuaji nisu donijeli posebno olakanje poloaja branilaca ui. Nije ga donijelo ni potpisano primirje koje je na snagu stupilo 25. jula Snage odbrane odbile su tri uzastopna pjeadijska napada na Golo brdo. Pjeadijski napadi na pravcu Golog brda nastavljeni su i 26. jula, uz ne-prekidno i ubitano dejstvo artiljerije po Golom brdu, Mujkia-brdu i


Hrastiku, ali i naseljima Ugorsko, Barica, Hotonj i Kobilja Glava. Najtee stanje bilo je na dijelu sjeverne strane Golog brda, na kojem su se nalazi-li, prethodnih dana izgubljeni poloaji. Na taj dio linije 26. jula je uvede-na eta Specijalne jedinice MUP-a RBiH, sastavljena od mladih policajaca bez velikog ratnog iskustva. Uz njih na ovom dijelu su ostala i dva voda iz sastava 1. bataljona. U popodnevnim satima, usljed estine vatre ostva-rivane topovima, haubicama, tenkovima, minobacaima i VBR-ovima, naroito sa poloaja VRS na Tukovima, snage odbrane sa sjeverne strane su se povukle na posljednju liniju odbrane, na samoj vododjelnici Golog brda. Predveer je pokuan protivnapad s ciljem vraanja izgubljenih po-loaja. Zamisao za koju se opredijelio komandant 1. mtbr bila je upotre-ba tenka, koji je, koristei efekat iznenaenja i psiholokog oka, brzom vatrom trebao eliminisati neprijateljske posade u napadnutim rovovima. Tenk je uspio izai na Golo brdo i ispaliti dvije granate prema neprijatelju, a onda se jednom stranom zaglavio u dubokoj traneji koja je predstav-ljala jedinu sigurnu komunikaciju prema poloajima sa sjeverne strane Golog brda i prolazila golom istinom po kojoj je objekat i dobio ime, preko koje je prolaz mimo saobraajnice predstavljao nemoguu misi-ju. Tenk je zatvorio upravo tu jedinu traneju prema vrhu kote. U toku noi injeni su bezuspjeni pokuaji njegovog izvlaenja. U isto vrijeme s linije su izvuene i desetkovane i iscrpljene snage 1. bataljona na sredi-njem dijelu linije od sela Jezera prema Golom brdu. Na taj dio uvedena je eta odreda policije Laste. Desni kraj prema koti 830 pojaan je jednim vodom iz sastava 1. bbr.

Jutro 27. jula zapoelo je vjebama gaanja srpske artiljerije u nepo-kretnu metu koju je predstavljao zaglavljeni tenk na Golom brdu. Osoko-ljene ovim uspjehom, snage VRS su nastavile sa artiljerijskim i pjeadijskim napadima, upotrijebivi i hemijske udare osam puta. Snage odbrane dra-le su se na samoj vododjelnici Golog brda svojom upornou i vatrom sna-ga 1. brdske brigade s desnog kraja, i vatrom snaga 2. bataljona iz pravca kote 830, koje su sa svojih poloaja imale mogunost efikasnog dejstva po sjevernoj strani Golog brda. Jedinica MUP-a i vodovi 1. bataljona na tom dijelu bili su potpuno odsjeeni. U pokuaju da im doture vodu i munici-ju, od jake neprijateljske vatre stradali su pripadnici diverzantskog voda 2. bataljona. Situacija je iz sata u sat postajala sve tea. Oekujui pad Golog brda, komandant ehovi je naredio evakuaciju snaga iz sela Jezera i po-


sjedanje rezervnih poloaja. U popodnevnim satima, dolo je do sloma od-brane na Golom brdu. Situaciju je na rub potpunog rasula dovela pogibija komandanta 1. motorizovane brigade Envera ehovia i komandanta 1. motorizovanog bataljona Zahira Panjete. U dijelu ciklusa napada u kojem su srpske snage artiljerijsku vatru poele prenositi po dubini rasporeda 1. motorizovane, to je oznaavalo poetak pjeadijskog napada, granate su poele padati po selu Jezera u kojem se nalazio IKM 1. motorizovane. U tom trenutku, izvan zatienog objekta IKM-a, komandanti ehovi i Pa-njeta osmatrali su razvoj situacije na Golom brdu. Dvije granate su gotovo istovremeno eksplodirale u njihovoj neposrednoj blizini i ubile obojicu. Tako je na svom komandnom mjestu poginuo simbol 1. motorizovane bri-gade, njen prvi komandant Enver ehovi.

Pjeadijski napad na Golo brdo koji je poeo ovim granatiranjem Jezera, rezultirao je zauzimanjem vrha kote od strane VRS sa sjeverne strane. Snage MUP-a i 1. bataljona koje su se povlaile s tog dijela, ne mogavi koristiti traneju koju je zatvorio zaglavljeni izgorjeli tenk, tokom povlaanja pretr-pjele su velike gubitke. Do sumraka su se sa Golog brda povukle i preostale snage branilaca. Na liniji odbrane 1. bataljona ostao je samo dio njegovih snaga na lijevom kraju prema Visu, s pojaanjem iz 2. Vmtbr, i vod 1. bbr na desnom kraju prema koti 830. U toku noi bilo je velikih problema s posje-danjem nove linije odbrane prema Golom brdu i njenog uvezivanja, mada su uvedene dodatne snage iz rezerve 1. korpusa, iz MUP-a i ojaani vod 2. bbr, kao i dio vlastitih snaga brigade. Do jutra, maglovitog na sreu, linija je ipak posjednuta.

Narednih sati, dana i noi, novouspostavljena linija je uurbano uko-pavana i ureivana, do mjere u kojoj je mogla izdrati napade srpskih snaga. Tako postavljena, ostat e praktino nepromijenjena do kraja rata.

Tunel Dobrinja Butmir ispod aerodromske piste probijen je 30. jula 1993. i kroz njega su u toku noi upuena prva pojaanja braniocima Igma-na i Bjelanice.


SarajevSki ratni tunel

Prvih dana augusta glavno pitanje kraja teke bitke za Sarajevo bilo je pitanje odranja, praktino posljednjih, poloaja odbrane Armije RBiH na planini Igman i zatite komunikacije Hrasnica Pazari. Pad ovih linija, kao posljednji cilj operacije LUKAVAC-93, potpuno bi odvojio Sarajevo od preo-stale slobodne teritorije i njegovu odbranu uinio nemoguom.

Tunel Dobrinja Butmir ispod aerodromske piste probijen je 30. jula 1993. i kroz njega su u toku noi upuena prva pojaanja braniocima Igma-na i Bjelanice.

Naime, tokom 1993. dok je ARBiH vodila presudnu borbu na tri fronta u krajnje neravnopravnim uslovima borei se za svaki kvadratni metar te-ritorije, za svako selo, za svaki grad, dok su branioci Sarajeva na Igmanu i u gradu troili posljednje atome snage sprjeavajui da Sarajevo padne u ruke agresora, tog trenutka u Sarajevu se raa tunel spasa, tunel slobode, tunel ponosa za Sarajevo i BiH, istovremeno tunel sramote MZ, tunel koji zovemo sarajevski ratni tunel (D-B).

U decembru 1992., na jednom brifingu komandanta 1.K. naelniku G Armije RBiH o veoma tekoj i veoma sloenoj vojnoj situaciji u gradu Saraje-vu, ovjek iz jedne od prijateljskih zemalja BiH dao je ideju o kopanju tunela ispod aerodromske piste. Tog trenutka ideja o kopanju tunela bila je za nas ista utopija i neizvodljiva, meutim,ubrzo komanda 1.K. preuzima mjere i korake u tom pravcu. Ve prvog marta 1993. formirane radne grupe su otpo-ele runo kopanje sarajevskog ratnog tunela sa obje strane. Tunel je kopan punih pet mjeseci smjenskim danononim radom oko 200 ljudi. Kroz taj isti tunel odmah nakon njegovog prokopavanja 30. jula 1993. u 21,30 te iste noi prole su prve ete iz Sarajeva, istrale na Igman i pritekle u pomo bra-niocima Igmana koji su upravo tih dana vodili odsudnu borbu za odbranu Sarajeva od drugog obrua. Zahvaljujui upravo ovom tunelu, koji je omo-guio izlazak spasonosnih jedinica u pomo braniocima Igmana, sprijeeno je formiranje drugog agresorskog obrua oko Sarajeva.

Teinu situacije u kojoj je do tog trenutka bilo Sarajevo a time i BiH, deblo-kirao je, odnosno trajno otklonio sarajevski ratni tunel, tako teka situacija u


Sarajevu i BiH od nastanka sarajevskog ratnog tunela do kraja rata vie se nikada nije ponovila. Poslije do kraja rata u grad je ulazola prijeko potrebna hrana, naoruanje, municija i druga potrebna sredstva za ivot graana i od-branu grada. Prema projektnoj odnosno dokumentaciji iz elaborata, nuno je bilo iskopati oko 120 m prilazne tranee na strani D i 800 m tranee na strani B, prosjene dubine 1,70m i irine 1,30 m. Tunel je runo kopan.

Najnia taka dna tunela je 5 m u odnosu na aerodromsku pistu, razlika u najnioj i najvioj taci dna tunela je 3,65 m padovi i usponi kreu se od 0,4% do 7,5% to ima za posljedicu oteano rjeenje crpljenja podzemnih voda, a nivo podzemnih voda je na oko 4,10 m dubine, ukupna duina tunela je 672 m.

Ulazni dio u tunel sa Dobrinjske strane rijeen je probijanjem poda i zida objekta (kue) na nivo tunela -1,65 m. Prosjena visina tunela sa Dobrinjske strane kree se od 152 cm do 160 cm, a prosjena irina u gornjem dijelu tu-nela je od 85 cm do 90 cm, donja irina trapeza tunela je 95 cm do 100 cm. U ovom dijelu nalazi se najui, ali i najtei dio za prolaz- tzv. sputeni ulaz dug oko 20 m, visine 100 cm.

Sa Butnirske strane tunel je neto vii. Prosjena visina 170 cm a prosje-na irina bila je 100 cm.

U tunelu je danonono radila rasvjeta, pumpe za ispumpavanje podze-mnih voda, improvizovana eljeznica od dva L profila irine 60 cm, u prvoj fazi oko 720 m pruge. Nekoliko mjeseci poslije postavljen je improvizovani naftovod a zatim i visokonaponski podzemni kabal za napajanje el. energi-jom prioritetnih potroaa u gradu.

Pri iskopu tunela veliki problem je bilo odlaganje 1500-1800 kubnih me-tara iskopane zemlje iz tunela, a da se ne primijeti da se tunel radi. Ukupno je iskopano oko 2800 kubnih metara zemlje, ugraeno oko 170 kubnih metara drvene grae, i ugraeno oko 45 tona metalne konstrukcije i oplate.

Radovi na izgradnji tunela trajali su od 1. marta do 30. jula 1993. godine (5 mjeseci). U 21:30 sati 30.07.1993. dolo je do spajanja strana D i B i po osnovi nije bilo odstupanja, dok je po visini bilo odstupanje 60 cm.

Izgradnja tunela trajala je punih 5 mjeseci neprekidnog rada na pola pu-kometa od neprijatelja i sa vojnicima UN-a nad glavama. Zapravo tunel je nastajao na oko 80-100 m daleko od prve linije. Njegovo obezbjeenje, i s jedne i s druge strane, u tom vremenu bilo je najorganizovanije, a sastojalo se od dvije diverzantske ete koje su stalno bile spremne da dejstvuju na


potrebnom pravcu. Kada je prokopan i stavljen u funkciju branjen je sadej-stvom 4. i 5. motorizovane brigade, 1. korpusa. Na dobrinjskoj strani nalazio se jedan protivavionski mitraljez 12,7 mm i lanser raketa TF-crvena strijela, a smjene su imale samo jedan zadatak: nadzor objekta.

Ukupni znaaj i djelo sarajevskog ratnog tunela tokom odbrane od agre-sije moe se istai sa nekoliko injenica:

kroz tunel je prolo oko 450.000 evidentiranih i oko 700.000 neevi-dentiranih lica, ukupno oko 1.150.000;

kroz tunel je proneeno organizirano i pojedinano 19.082 tona hra-ne, a komercijalne robe oko 8.852 tone;

kroz tunel je prolo oko 4.516 tona MTS-a, 36 tona sanitetskog materi-jala, 549 tona vojne opreme, kao i 3.930 tona ostalih MTS-a;

kroz tunel je prolo i oko 4. 500.000 litara nafte i benzina, kao i 80.000. 000 KW elektrine energije.

Bez obzira na ove cifre koje dovoljno govore o ogromnom doprinosu sa-rajevskog ratnog tunela u odbrani Sarajeva i BiH, ipak se smatra da je njegov doprinos daleko iznad ovih brojki, njegov doprinos je gotovo i neopisiv i nemjerljiv sa aspekta odbrane Sarajeva i BiH.

Iako je tunel tada praktino bio samo rupa za prolazak, tunel je istoga dana postao nova nada, vie se nije moralo pretravati preko piste, vojska i materijalno tehnika sredstva su mogla prolaziti nesmetano na obje strane. Jo nisu bile postavljene ine i sav teret se nosio na leima a nedovreni ra-dovi na konstrukciji i oplati oteavali su prolazak.

Iako je tada izdato precizno nareenje da je tunel vojni objekat, realnost je bila sasvim drugaija, zapravo vojska je izlazila iz grada i vraala se sa iz-vrenog zadatka a izbjeglice su bjeale prema gradu. Ljudi su pjeaili i po stotinu kilometara da bi uli u grad. Bez obzira na to da se istina o postojanju tunela morala skriti i drati u tajnosti, svi zainteresovani su znali da postoji i kolone izbjeglica, civila ena djece staraca kretali su se prema Sarajevu. Nji-hovo kretanje nije mogla zaustaviti ni policija, ni vojska, ni UNPROFOR, vei-na je sve rizkovala pa ak i ivot samo da bi stigli u grad. U Sarajevu su imali nekoga, djecu, roditelje, roake kod kojih su oekivali prihvat i spas ili su bili bolesni pa su traili ljeenje ili su imali mnoge druge razloge koje su navodili samo da bi uli u grad, skupljali su se u veim grupama pored tunela, puta-jui ih u manjim grupama da prou kroz tunel kako bi uli u grad.


Objekat D-B tunel je odigrao veoma vanu ulogu za grad Sarajevo i dr-avu Bosnu i Hercegovinu i da se on nije prokopao politike i mirovne prilike u BiH bez njega bi poprimile drugaiji tok. Teko je i pretpostaviti ta bi se sve gradu Sarajevu i dravi BiH desilo da on nije stavljen u funkciju. Tokom druge polovine 1993. i poetkom 1994. ispoljene su prednosti izlaska znat-nih snaga 1. korpusa iz grada. Tokom ljeta sve jedinice iz Sarajeva su redov-nim smjenama ljudstva kroz tunel izrotirale svoje bataljone u dodjeljenim zonama van grada, to je jedinicama omoguilo da se adaptiraju i prilagode uslovima planinskog naina izvoenja borbenih radnji.

Objekat D-B odigrao je veoma vanu i veliku ulogu u borbi za opstanak grada Sarajeva i za preivljavanje Sarajlija u opsadi. Kroz tunel D-B u grad je ulazila i iz njega izlazila vojska Prvog korpusa, linosti i jedinice policije, lju-di civili politiari, razne delegacije, delegati i obini graani iz raznoraznih razloga (posjeta rodbine, porodice ili zbog lijeenja itd. )

Prvi organizovan prolazak civila kroz tunel bio je u avgustu 1993. godine. Poslanici republike Skuptine, koji su trebali vozilima UNPROFOR-a da se prebace u grad, zbog viesatnog ekanja i neodobravanja prolaska od stra-ne srpskih opsadnih snaga, pukovnik, komandant snaga UN-a obavijestio je legitimne organe drave BiH da ne moe preuzeti rizik njihove vonje dok ne dobije saglasnost od agresorora. Odustali su i sami delegati od te namjere i ulazak u grad im je organizovan kroz Sarajevski ratni tunel.

O znaaju sarajevskog ratnog tunela najvie govori izjava ratnog pred-sjednika Predsjednitva RBiH Alije Izetbegovia, koju je uzeo Enver Kazaz pri njegovom jednom u nizu prolazaka kroz sarajevski ratni tunel. .

Pitanje: Pored vojnog znaaja objekta D-B, koliki je njegov stvarni poli-tiki znaaj, recimo za va politiko diplomatski rad kao i ukupan odnos sa meunarodnom zajednicom.

ja mislim, da nismo imali ovog Objekta Sarajevo se prije svega ne bi odralo, a Sarajevo je glava Bosne. ne bi imali nikakve kontak-te sa svijetom. naravno prije svega vanost Objekta je u tome to je omoguio unoenje neophodnih stvari u Grad, koje su neophodne za ivot, neohodne opreme. a, onda je na drugom mjestu to to je omoguio komunikacije sa svijetom, jer bez tih komunikacija mislim da bi stvari mnogo, mnogo tee ile, sumnjam da bi uope mogli da opstanemo.


Sprjeavanje radikalizacije u 1. kOrpuSu i armiji rBiH

Prema nainu svoga nastanka pojedine borbene grupe su se pojavile kao preteno spontani elementi neformalne vojne organizacije branilaca, u poetnom periodu kao paravojni sastavi, iji je nastanak potaknut dobro-voljnim odzivom pojedinaca nakon nastale vojno-politike situacije u RBiH i najavljene prijetnje nestankom jednoga naroda. U dosta izraenom stepe-nu drutvene dezintegracije, uslijed socijalne besperspektivnosti i straha za goli ivot, uslovno reeno, spontano je dolo do odziva naroda na uee u odbrani i suprotstavljanju nadolazeoj agresiji vienoj ve i na snimcima koji pokazuju kako srpske okupacijske snage unitavaju muslimanski narod. Prema nainu nastanka i stepenu spontaniteta nastanka borbene grupe odreivan je karakter ponaanja borbene grupe u poetnoj fazi odbrane od agresije. Prema nainu ponaanja u tome periodu odbrane borbene grupe se mogu klasificirati u kontrolisane, polukontrolisane i nekontrolisane.

Poetni period odbrane grada karakterizira izraena drutvena dezinte-gracija, pa se u takvoj situaciji ispoljavaju i manifestuju pojavni oblici samo-volje i anarhinosti, pojave razliitih oblika nasilnikog ponaanja pojedina-ca u pojedinim grupama, pa i grupa prema dravnim organima, graanima kao i materijalnim i kulturnim dobrima u samom gradu Sarajevu i ire.

Njihovoj samovolji se moralo stati ukraj, kako odbrana grada ne bi nosila bilo kakav teret zloinakog ponaanja zbog pojedinih komandanata i ko-mandira koji su jo bili izvan sistema komandovanja.

Mnogi nekontrolisani horizontalni autoriteti su eliminisani nizom reor-ganizacijskih postupaka u 1. korpusu ARBiH tokom 1992. i poetkom 1993. Period mart oktobar 1993. odlikuje postepena stabilnost vojne organizaci-je odbrane grada. U ovom vremenskom periodu karakteristino je nekontro-lisano ponaanje koje je ispoljavala komanda 10. brdske brigade te dijelovi 9. motorizovane brigade. Da bi se uspostavio potpun legitimitet nad svim elementima organizacijske strukture odbrane grada Sarajeva, poduzete su potrebne organizacijske promjene u zoni odgovornosti Prvog korpusa.

tab Vrhovne komande OSRBiH, Naredbom str. pov. broj 14/75-97, Sara-jevo, od 30.8.1993. nareuje organizacijske promjene ratnih jedinica u zoni


odgovornosti 1. korpusa. Preformiranje: Postojee brigade 1. korpusa (1. i 10. brdsku brigadu) preformirati u 15. motorizovanu brigadu po ratnoj for-maciji broj T-412. 195. Novoformiranoj 15. motorizovanoj brigadi dodjeljuje se novi brojni naziv.

Popunu 15. mtbr. ljudstvom planirati i realizovati sa 100% u odnosu na privremenu ratnu formaciju motorizovane brigade, i to prvenstveno ljud-stvom iz sastava brdskih brigada koje su ule u sastav novoformirane briga-de. U nemogunosti popune do punog procenta od dosadanjeg sastava, ljudstvo koje nedostaje traiti zahtjevom preko Okrunog sekretarijata od-brane Sarajevo.

Kako prethodnim transformacijskim postupcima nisu svi konfliktni sadr-aji u potpunosti eliminisani i izbjegnuti, oni e se ovom transformacijom iskazati u svom drastinom obliku. Zapravo, ovaj transformacijski postupak reorganizacije odbrane grada opstruirat e komandant 10. brdske brigade a podrat e ga i zamjenik komandanta 9. motorizovane brigade; oni su bili legitimni u strukturi odbrane grada. Sukob nastaje na relaciji s legalnim in-stitucionalnim autoritetima organizovane odbrane koji tee ka redu, organi-zovanosti, odgovornosti i centralizaciji sistema rukovoenja i komandova-nja svim odbrambenim sastavima 1. korpusa ARBiH. Komandant 10. brdske brigade i zamjenik komandanta 9. motorizovane brigade kao horizontalni, samonikli ratni autoriteti pod komandom komande 1. korpusa jo iskazuju destrukciju u centralizaciji vojne hijerarhije. Ovi sukobi e se u svojoj drasti-noj formi pokazati u periodu od 10. do 26. oktobra 1993. Ove dvije brigade, podravane nekim destruktivnim snagama iz sjene, ulaze u otvoren oruani sukob s legitimnim snagama odbrane grada sa brigadama 1. korpusa i jedi-nicom MUP-a. Konaan bilans ovog sukoba moe se rezimirati u ubistvu 12 pripadnika 1. korpusa i Specijalne jedinice MUP-a. Snage reda su ipak nad-vladale destruktivne snage. Poslije ovih dogaaja pristupit e se realizaciji naredbe o preformiranju ratnih jedinica te e se legalizovana vojna struktura odbrane grada uobliiti i ostati do kraja rata u potpunoj formalizovanoj for-mi. Naravno da su se ovi sukobi odrazili na odbranu grada u svome najgo-rem obliku.

Ako je ikada tokom etverogodinje odbrane od agresije bio upitan op-stanak Bosne i Hercegovine, onda je to bilo svakako 1993. Naime, te godine Armija RBiH ratuje protiv etiri neprijatelja Vojske RS-a, HVO-a, snaga Fi-kreta Abdia i antidravnih snaga. Te godine BiH je bila jedan veliki logor,


hermetiki zatvoren sa svih strana, a branioci Sarajeva u svome dodatnom opsadnom neprijateljskom obruu. Sarajevo je naravno najvie i osjetilo po-sljedice tih obrua, zbog ega se izmeu ostalog najvie i javljaju antidravni elementi u njemu. Nakon uoavanja prvih znakova pojave tih elemenata u redovima branilaca, komandant Prvog korpusa Mustafa Hajrulahovi Talijan uputio je dopis pretpostavljenoj komandi pod pov. br. 06/11-157 od 3. 2. 1993. u kojem predlae smjenu komandanata brigada koji su se bavili krimi-nalnim radnjama i ispoljavali samovolju u obavljanju vojnih dunosti. Uspr-kos pokuajima komandanta da rasvijetli i zaustavi ta nezakonita djelovanja, situacija se i dalje pogoravala.

Na sjednici Savjeta za zatitu ustavnog poretka Predsjednitva RBiH, kao vrhovne komande, kojim je pre

Documents

1993. – PRELOMNA GODINA RATA ZA ODBRANU BOSNE I HERCEGOVINEzatebebih.ba/pdf/Zbornik_1993_PRELOMNA_GODINA_RATA.pdf · diti granice ovih “konstitucionalnih jedinica” s obzirom