Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
สทธชมชนในการจดการทรพยากรทดน
โดย ลกคณา พบรมเยน1
หากศกษาประวตความเปนมาของการจดการทดนในประเทศไทย จะพบวา เดมทดนถอเปน
ทรพยของแผนดนหรอรฐ โดยรฐมอานาจในการจดการทดนแตเพยงผเดยว โดยความเปนรฐ ตองม
ดนแดน ประชากร และอานาจอธปไตย รฐจงถอวาเปนชมชนในทางระหวางประเทศ ตอมารฐไดรบรอง
ใหกรรมสทธและสทธครอบครองโดยชอบดวยกฎหมายแกเอกชน ทดนจงถกแบงออกเปน 2 ประเภท
คอทดนของรฐและทดนของเอกชน เมอบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ .ศ.2540 ให
การรบรองสทธชมชนในการใชประโยชนและจดการกบทรพยากรธรรมชาตทสมดลและยงยน ดงนน
ชมชนจงเขามามสทธในการจดการทดนเชนกน ทาใหเกดความซาซอนกนแหงสทธ
ทรพยากรทดนโดยภาพรวม ม 2 ประเภท คอทดนของรฐและทดนของเอกชน ซงมความ
หลากหลายในการแบงเขตพนททบงคบใชกฎหมายทแตกตางกนไป ดงน
(1) ทดนของรฐ มดวยกนหลายพนทและทมกฎหมายบงคบใชอยดวยกนหลายฉบบ เชน ใน
พนทเขตอทยานแหงชาตอยในบงคบของ พ .ร.บ.อทยานแหงชาต พ .ศ. 2504 พนทเขตปาสงวน
แหงชาต ตกอยในภายบงคบแหง พ .ร.บ.ปาสงวนแหงชาต พ .ศ. 2507 พนทในเขตนคมสหกรณและ
พนทในเขตนคมสรางตนเอง อยภายใตบงคบของ พ .ร.บ.จดทดนเพอการครอง ชพ พ.ศ.2511 ทดนใน
1 นกศกษาปรญญาเอก คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร
2
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
เขตราชพสด อยภายใตบงคบ พ.ร.บ.ทราชพสด พ.ศ.2518 ในพนทเขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม อย
ภายใตบงคบของ พ .ร.บ.การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ .ศ.2518 ทดนทเปนสาธารณประโยชน หรอ
ทสงวนไวเพอพลเมองใชรวมกน และทดนทสงวนไวเพอประโยชนแผนดน อยภายใตบงคบของประมวล
กฎหมายทดน ถาหากไมมกฎหมายบญญตไวเฉพาะในเรองใดเรองหนงในกฎหมายเหลาน คงตองมา
ปรบใชกฎหมายทวไป คอ ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 4 ทรพย
(2) ทดนของเอกชน สามารถแบงไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอทดนหนงสอแสดงกรรมสทธ
ไดแก โฉนดทดนและตราจอง และทดนทมเอกสารแสดงสทธครอบครองโดยชอบดวยกฎหมาย ซงทดน
เอกชนไดมพนททตกอยภายใตกฎหมายอนเชนกน ไดแก ทดนในเขตจดรปทดนเพอเกษตรกรรมและ
ทดนในเขตจดรปทด นเพอพฒนาพนท โดยมกฎหมายทใชบงคบกบทดนเอกชนทคอนจางหลากหลาย
เชนกน เชน พ.ร.บ.การจดสรรทดน พ .ศ.2543 พ.ร.บ.การเชาทดนเพอเกษตรกรรม พ .ศ.2524 พ.ร.บ.
การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย พ .ศ.2522 พ.ร.บ.การผงเมอง พ .ศ.2518 พ.ร.บ.จดรปทดนเพอ
เกษตรกรรม พ.ศ.2517 พ.ร.บ.จดรปทดนเพอพฒนาพนท และอนๆ
ความหลากหลายของพนทและกฎหมายทใชบงคบ และความไมเขาใจในสทธทแตกตางกนใน
เอกชนในการเขาใชประโยชนในทดนทแตกตางกน ทาใหปจเจกชนไมเขาใจในสทธ อกทงการใชอานาจ
รฐเขาจดการในพนททเปนทดนของรฐ ทมความแตกตางกนกอใหเกดความขดแยงทนบวนจะทวความ
รนแรงมากยงขน
3
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
สวนท 1
สถานการณสทธชมชนในการจดการทรพยากรทดน
ความขดแยงในเรองทดนทเกดขนทงในทดนในเขตปาสงวนแหงชาต เขตอทยานแหงชาต ท
ราชพสด ทสาธารณประโยชน และทดนของเอกชน เปนตน ลวนทาใหคนในชมชนทมฐานะยากจนไม
สามารถเขาถงสทธในทดนได ทงน เนองจากทดนเอกชนมราคาแพงมาก ไ มสามารถซอหามาเปนของ
ตนเองได ในขณะเดยวกนคนในชมชนทเปนระดบรากหญาโดยสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม
จงมความตองการในการใชทดนประโยชนในทดนเพอทาการเกษตรกรรมเปนจานวนมาก ในขณะท
ทดนสวนใหญโดยเฉพาะทราบลม จะเปนทดนของเอกชนและตกอย ในมอของนายทนทนาทดนมาเปน
หลกทรพยในการคาประกนหน ทดนเอกชนจานวนมากจงไมมการใชประโยชนถกปลอยใหรกรางวาง
เปลา ดงนน เพอกอใหเกดความเขาใจในสถานการณการใชสทธชมชนในการจดการทรพยากรทดน จง
ขอแยกกลาวถงสถานการณในพนทตางๆ ดงน
------------------------------------------
1. ทดนในเขตอทยานแหงชาต
------------------------------------------
ในชวงระยะหลงปาไมถกทาลายลงไปมา หนวยงานภาครฐจงไดขยายพนทเพออนรกษปาตน
นาใหมากขน จงมการประกาศเขตอทยานทบทดนทากนและทอยอาศยของชมชน ทาใหในหลายชมชน
ซงเปนกลมชาตพนธหรอชาวเขาทมวถชวตผกพนอยกบผนปา ตองอพยพลงมาอยในพนลางซง
กอใหเกดปญหาความลมสลายของชมชน เพราะการอพยพมาอยในพนลางมขอจากดในเร องของพนท
ทากนมไมเพยงพอ ความอดมสมบรณของดน เมอทามาหากนไมเพยงพอชาวเขาเหลานกตองไป
ทางานรบจาง ดวยความเชอวาการทาไรเลอนลอยหรอไรหมนเวยนของชาวเขาเปนการทาลาย
ทรพยากรธรรมชาตปาไม ทาใหวถชวตดงเดมของกลมชาตพนธลมสลายไ ปในทสด เชน กรณอพยพ
ชาวเขาเผากระเหรยงบาน คลองลาน จ .กาแพงเพชร กรณวงใหม (ผาชอ ) จ.ลาปาง กรณหวยวาด จ .
ลาปาง หรอกรณปางแดง จ.เชยงใหม เปนตน ในทสดชมชนไดพยายามลกขนมาตอสเรยกรองสทธและ
ขอพสจนสทธในทดนทตนอาศยอยมาแตดงเดมมาใ นอดต จนในทสดบทบญญตในรฐธรรมนญแหง
ราชอาณาจกรไทย พ .ศ. 2540 มาตรา 46 และมาตรา 56ใหการรบรองสทธชมชนทองถนดงเดมในการ
อนรกษ ฟนฟ ดแล รกษา ใชประโยชนและจดการกบทรพยากรธรรมชาต แตดเหมอนวาบทบญญตใน
ในมาตรา 46 และมาตรา 56 มขอความวา “ทงนเปนไปตามทกฎหมายกาหนด ” ทาใหชมชนไมสามารถ
เขาถงสทธชมชนในการจดการทดน
อยางไรกตาม หนวยงานภาครฐในบางพนทเร มมความเขาใจในการถงการมสวนรวมของบคคล
4
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
ทรวมตวกนเปนชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาต สงผลในบางพนเชน กรณชาวเขาเ ผาอาขาท
บานดอนชยสก หม 9 ต.สะเอยบ อ .สอง . จ.แพรทไมมการอพยพคนออกจากพนทในเขตอทยาน
แหงชาต เนองจากชาวเขาเหลานเขามาอยกอนมการประกาศเขตอทยาแหงชาต และมวถชวตท
กลมกลนอยกบปาไมดวยความสมดลและยงยน นอกจากนในบางชมชนสามา รถเขามาอยในพนท
อทยานแหงชาตไดโดยอาศยโครงการพเศษ เชนโครงการในพระราชดาร โครงการบานเลกในปาใหญ
---------------------------------------------
2. ทดนในเขตปาสงวนแหงชาต
---------------------------------------------
มตคณะรฐมนตร วนท 10 มนาคม 2535 และมตคณะรฐมนตร วนท 17 มนาคม 2535 ได
จาแนกเปนเขตปาสงวน แหงชาต ตามการใชประโยชนทรพยากร และทดนปาไมได 3 เขต (Zone) คอ
เขตพนทปาเพอการอนรกษ (Zone C) เขตพนทปาเพอเศรษฐกจ (Zone E) และเขตพนทปาท
เหมาะสมตอการเกษตร(Zone A) ทาใหชมชนในเขตพนทปาเพอเศรษฐกจ และเขตพนทปาทเหมาะสม
ตอการเกษตร สามารถเขาทากนและอยอาศยได ในหลายชมชนเชน ชมชน ปาโนนใหญ ชมชมชน
บานทงยาว ชมชนบานหวยอคาง และชมชนบานแมหลยตางม การจดการปาชมชนขน ซงดเหมอนวา
การใชสทธของชมชนในการจดการปาชมชนไดรบการยอมรบโดยทวไป โดยทางกรมปาไม ไดมการ
จดตงสานกจดการปาชมชนขนมาใหการสนบสนน สงเสรมการจดการปาชมชน
แตอยางไรกตาม บางชมชนซงไมมความรความเขาใจ และย งไมเขมแขงพอ ยงไมสามารถ
เขาถงสทธในการจดการทรพยากรทดนไดเชนกน โดยมกรณของกลมชาตพนธ กรณนางนอเฮหมย
เวยงวชชา ทจาเลยขอหารวมกนยดถอ ครอบครองทดน ตด โคน กนสรางแผวถางปา ทาประโยชนใน
ทดนเขตปาสงวนแหงชาตฯ ไดหยบยกงานวจยเรองไรหมนเวยน ทจดทาโดยนกวชาการคณะ
สงคมศาสตร ม.เชยงใหม ทนาโดย ศ .ดร.อานนท กาญจนพนธ และ ดร .ปนแกว เหลองอรามศร มา
ประกอบการพจารณา และเชอวาทดนทมปญหานน เปนททากนเดมของชาวบาน คอชาวบานมระบบ
การผลตแบบไร หมนเวยน ซงศาลกรบฟง ซงกคอทดนทชาวบานเขาไปใชประโยชนในรปแบบไร
หมนเวยนนน เปนวถการผลตของชาวบาน ซงศาลกยอมรบและสงยกฟองไปในทสด
ทาใหเหนไดวาในปจจบนการยอมรบและใชสทธชมชนในการจดการทดนในพนทเขตปาสงวน
แหงชาตไดปรากฏตวขนในรปแบบของปาชมชน เราคงไมอาจปฏเสธถงความมอยแหงสทธของชมชน
ในการจดการทรพยากรธรรมชาต แมกฎหมายเฉพาะในเรองสทธชมชนและปาชมชนยงไมเกดขน ดเห
มอวาหนวยงานภาครฐไดมการยอมรบสทธชมชนในการจดการปาชมชนในพนทตางๆประกอบก บความ
ไมมนคงของสทธในทดนทาใหในหลายชมชนมแนวคดในการออกโฉนดชมชน ภาคประชาชนคอคนใน
ชมชนไดมการจดทาแนวเขตความชดเจนระหวางพนทปา และพนทพนททากนของคนในชมชนและใช
5
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
เครองมอ จพเอส ในการพกดของทดนและนามาขนรปแผนทาเปนโฉนดชมชนให แกชาวบาน เพอไว
เปนหลกฐานแนวเขตพนทากนและพนทอยอาศยของคนในชมชน โดยอาศยอานาจ 1ตามพระราชบญญต
สภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ .ศ . 2537 ทใหอานานสภาตาบลในการจดการ
ทรพยากรธรรมชาต
ตวอยางโฉนดชมชนภาคเอกชน
6
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
----------------------------------------------
3. ทดนในพนทสาธารณประโยชน
----------------------------------------------
ทดนสาธารณประโยชนในบางพนทมเอกสารหนงสอสาคญสาหรบทหลวง แตในบางพนทไมม
หนงสอสาคญสาหรบทหลวง แตเปนพนททพลเมองใชรวมกนโดยสภาพ ทาให ในหลายพนทมการออก
เอกสารสทธทบทดนสาธารณประโยชน และในหลายกรณชมชนไดเขาไปตงบานเรอนอยในทดน
สาธารณประโยชน หรอเปนการบกรกทสาธารณประโยชนกลบไดรบการจดสรรใหอยอาศยชวคราว
โดยอาศยอา นาจตามาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน ตามนโยบาย แนวทางการดาเนนการตาม
นโยบายการแกไขปญหาสงคมและความยากจนเชงบรณการท สาธารณประโยชน โดยศนยอานวยการ
ตอสเพอเอาชนะความยากจน กรมทดน (ศตจ.ทด.) กระทรวงมหาดไทย
7
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
โดยออกหนงสออนญาตใหใชประโยชนในทดนของรฐเปนการชวคราวตามนโยบายแกปญหา
ความยากจน ซงมกาหนดเวลาใหอาศยอยไดชวคราวในกาหนดเวลา 5 ป แมสทธการใหอยอาศย
ชวคราวจะเปนสทธของปจเจกชน แตสะทอนใหเหนถงการจดการทดนของรฐตามนโยบายตางๆ อน
กอใหเกดปญหาความขดแยงตามมา โดยเฉพาะเมอพนกาหนดระยะเวลาดงกลาวสทธการอาศยอย
ชวคราวกหมดไป แมจะใหยนขออนญาตตอไดแตกไมไดมหลกเกณฑความชดเจนเทาใดนก คงตอง
ศกษาเปรยบเทยบกบกรณของการออก สทก .ในพนทปาซงในทสดชาวบานกถก หลอกไดรบสทธทากน
ครบกาหนด แตทางกรมปาไมไมใหสทธตอไป จงกลายเปนผบกรกพนทปาไปในทสด
หนงสอสาคญสาหรบทหลวง
อยางไรกตามการออกหนงสออนญาตใหใชประโยชนในทดนของรฐเปนการชวคราวตาม
นโยบายแกปญหาความยากจน ในโครงการนเปนการจดทดนทมหนงสอสาคญสาหรบทหลวงหรอ นสล .
ในแปลงดงกลาวน ซงเปนการซาซอนกนแหงสทธในทดน ในการจดการทดนในคนในชมชนบานแมลอง
หม 1 ต.หางดง อ.ฮอด จ.เชยงใหมซงเปนการเรยกรองของคนในชมชน
8
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
นโยบายแกไขปญหาสงคมและความยากจนของรฐบาล
การใชสทธชมชนในพนทสาธารณประโยชนมทงการจดทาปาชมชนในทดนสาธารณประโยชน
เชน ชมชนบานเขานอย อ .โพธาราม จ .ราชบรการจดการปาชมชน พนทน สาธารณสมบตของแผนดน
ในบางพนทพยายามจะดาเนนการจดทาโฉนดชมชน ซงเปนการจดการสทธในการดแล รกษา และใช
ประโยชนในทดน
---------------------
2. ทดนเอกชน
---------------------
การใชสทธชมชนในการจดการทดนเอกชน คอนขางมความขดแยงโดยภาพรวมเปนอยางมาก
โดยเฉพาะทดนในจงหวดลาพน ทกลมนายทนกวานซอทดนและไมทาประโยชนใดๆ ทงสน เชน ขอ
พพาทในเรองทดนทจงหวดลาพนพอสรปไดดงน
-บานศรเตย ต.ศรเตย อ.บานโฮง จ.ลาพน นายทนออกโฉนดทบทสาธารณะประโยชนประเภท-
พลเมองใชรวมกนเนอท 1,200 ไร
-บานดงขเหลก ต.ศรเตย อ.บานโฮง จ.ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบทสาธารณประโยชน
ประเภทพลเมองใชรวมกน และพนทโครงการจดสรรหนองปลาสวายเนอท 1,000 ไร
-บานหลายแกว ต.ศรเตย อ.บานโฮง จ.ลาพน นายทนกวานซอทดนทงรางไว เนอท 50 ไร
- บานทากอมวง ต .หนองปลาสวาย อ .บานโฮง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทด นทบทสาธารณะ
ประโยชนประเภทพลเมองใชรวมกน และพนทโครงการจดสรรหนองปลาสวาย เนอท 1,000 ไร
9
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
-บานหนองเขยด ต .หนองปลาสวาย อ .บานโฮง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบท
สาธารณประโยชนประเภทพลเมองใชรวมกน และพนทโครงการจดสรรหนองปลาสวาย เนอท 1,700 ไร
-บานหนองสน ต .หนองปลาสวาย อ .บานโฮง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบทปาสงวน
แหงชาต ทสาธารณประโยชนประเภทพลเมองใชรวมกน พนทโครงการจดสรรทดนหนองปลาสวาย และ
โครงการพระราชดารลมนาแมปง รวมเนอทท งหมด 1,700 ไร
-บานเวยง ต .หนองลอง กง อ .เวยงหนองลอง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบหนองนา
สาธารณประโยชน เนอท 52 ไร
-บานทาหลก ต .หนองลอง กง อ .เวยงหนองลอง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบทสาธาร
ประโยชนประเภทพลเมองใชรวมกน เนอท 700 ไร
-บานแพะใต ต .หนองลอง กง อ.เวยงหนองลอง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนทบท
สาธารณประโยชนประเภทพลเมองใชรวมกน เนอท 600 ไร
บานไรดง ต .นาดบ อ .ปาซาง จ .ลาพน นายทนออก น .ส.3ก. โดยมชอบดวยกฎหมายโดยใช
สค.1 จากพนทอนมาสวมออก น.ส.3ก. รวมเนอท 426 ไร
-บานโปงร ต .นครเจดย อ .ปาซาง จ .ลาพน ออก ส .ป.ก.4-01 โดยมชอบดวยกฎหมาย (ออก
ใหกบนายทน) และทงทดนใหรกรางรางเนอท 303 ไร
-บานสนหางเสอ ต.นครเจดย อ.ปาซาง จ.ลาพน นายทนทงทดนใหรกราง ศาลสงยดทดน เนอท
325 ไร
-บานสนปาฮก ออก ส .ป.ก.4-01 โดยมชอบดวยกฎหมาย (ออกใหกบนายทน) และทงทดนใหรก
ราง เนอท 40 ไร
-บานไรกอคา ต .นครเจดย อ .ปาซาง จ .ลาพน นายทนออกโฉนดทดนโดยมชอบดวยกฎหมาย
ออกทบทดน ส.ป.ก. ลาหวย และพนทมความลาดชนเกน 35% ทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท 180 ไร
-บานนครเจดย ต .นครเจดย อ .ปาซาง จ .ลาพน นายทนออก น .ส.3ก. โดยมชอบดวยกฎหมาย
ทบทดนชลประทาน ทงทดนใหรกรางวางเปลา
-บานพระบาท ต.มะกอก อ.ปาซาง จ.ลาพน นายทนทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท 330 ไร
-บานคานาอน ต .สบเตยะ อ .จอมทอง จ.ลาพน นายทนทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท 40 ไร
และเปนทดนเปลาไมมเอกสารสทธเนอท 60 ไร
-บานดอยหลอ ต.ดอยหลอ กง อ .ดอยหลอ จ.เชยงใหม นายทนทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท
557 ไร
-บานไรบน ต .ดอยหลอ กง อ .ดอยหลอ จ .เชยงใหม นายทนทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท
350 ไร
10
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
- บานโปง ต.แมแฝก อ.สนทราย จ.เชยงใหม นายทนทงทดนใหรกรางวางเปลา เนอท 500 ไร 2
พนทเหลานไดรกรางวางเปลาไมมการทาประโยชน ชาวบานจงเขาปฏรปทดนและเขาทากน
จนทาใหเกดความขดแยงขนในพนท โดยเจาของทดนไดเขาแจงความใหดาเนนคดกบชาวบานทบกรก
องคกรพฒนาเอกชน องคกรชาวบาน องคกรนกวชาการ องคกรนกศกษารวม 24 องคกร
รวมกนจดงาน "ผาปาสามคคกองทนทดนทากน รากฐานชวต ทนทางสงคม" ณ บานไรดง อาเภอปาซา ง
จงหวดลาพน สบเนองจากการเกษตรกรภาคเหนอในขอหาบกรกทดนแตวงเงนประกนตวท ทางการตง
ไวสงถง 30 ลานบาท ทงหมด 81 คด และยงมเกษตรกรอกสวนหนงโดนหมายจบ การจดงานครงนจงม
เปาหมายเพอจดตงกองทนเพอชวยเหลอครอบครว ผทถกคมขงและตอสคดทดน เพอระดมเมลดพนธ
และกลาไมใหเกษตรกร และเพอใหพนธมตรไดศกษาขอเทจจรงในพนท และเพอเผยแพรปญหาทดนตอ
สอและสาธารณะ สวนหนงในการจดงานครงนกเพอรวมใจพนธมตรจากทกภาค และในทสดในบาง
พนททกาลงอยระหวางการขายทอดตลาด ไดมนาเงนกองทนและเงนทภาครฐใหการสนบสนนซอทดน
ทบางแปลงทอยในขนตอนการขายตลาดและนามาดาเนนการออกโฉนดชมชน เพอใหคนชมชนไดใช
ประโยชนในทดน
ตอมากลมบคคลอางตวเปนสมาชกสภาเครอขายประชาชน อสาน (สอส.) สภาประชาชน 4 ภาค
ไดเขาไปบกรกทดนของ บรรษทบรหารสนทรพยไทย (บสท).หลายพนท ในหลายจงหวดของภาคอสาน
อาท จ.ขอนแกน (อ.นาพอง อ .พระยน อ.เมองขอนแกน ) จ.นครราชสมา (อ.ปกธงชย อ .โชคชย อ .ขาม
ทะเลสอ) จ.สรนทร (อ.เมองสรนทร) จ.มกดาหาร (อ.เมองมกดาหาร ) โดยอางวาไดมการตกลงซอขาย
ทดนกบ บสท .แลวบาง รอรฐบาลจดซอทดนจาก บสท .แลวนาจดสรรใหราษฎรบาง รอผลการเจรจา
ตอรองทกลมแกนนาไปเจรจากบรฐบาลกรณทมเพอขอใชพนทจดสรร ใหประชาชนทไมมทดนทากนบาง
หรอรบไมไดทม การขายทใหตางชาต จงเขาจบจองพนทไวกอน ทาง บสท จงแจงความและดาเนนการ
จบกมในขอหาบกรก ในขณะนยงคงเปนคดความกนอย
การใชสทธชมชนในการจดการทรพยากรทดนเอกชนคอนขางเผชญความขดแยงทรนแรง โดย
ไมใชกฎหมาย ในทางตรงขามกลบมองวากฎหม ายเปนอปสรรคในการเขาถงสทธชมชนของคนไมม
ฐานะ การประสบความสาเรจของการตอสของชมชนในการเขาจดการทรพยากรทดนในจงหวดลาพน
สงผลใหชมชนอนๆใชเปนตวอยางในการเขายดทดนทากนทมไดมการใชประโยชน ทงนทงนน เปน
เพราะบทบญญตในประมวลกฎหมายทดน บญญตวา
“มาตรา 6 นบตงแตวนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบบคคลใดมสทธในทดนตามโฉนด
ทดนหรอหนงสอรบรองการทาประโยชน หากบคคลนนทอดทงไมทาประโยชนในทดน หรอปลอยทดน
ใหเปนทรกรางวางเปลา เกนกาหนดเวลาดงตอไปน
(1) สาหรบทดนทมโฉนดทดน เกนสบปตดตอกน
2 ขอมลอเลกทรอนกส ‹http://www.prachatai.com/journal/2009/10/26358>
11
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
(2) สาหรบทดนทมหนงสอรบรองการทาประโยชน เกนหาปตดตอกน
ใหถอวาเจตนาสละสทธในทดนเฉพาะสวนททอดทงไมทาประโยชนหรอทปลอยใหเปนทรกราง
วางเปลา เมออธบดไดยนคารองตอศาล และศาลไดสงเพกถอนหนงสอแสดงสทธในทดนดงกลาว ให
ทดนนนตกเปนของรฐเพอดาเนนการตามประมวลกฎหมายนตอไป”
บทบญญตนมไดถกนามาบงคบใช ทาใหทดนเอกชนไมมการใชประโยชน และถกทอดทงเปน
จานวนมาก ทาใหการถอครองทดนกระจกตวในกลมผมฐานะ แตในขณะทชาวบานจานวนมากยง
ตองการพนทอยอาศยและทากน ทรพยากรทดนจงไมกระจายตวลงไปสคนในนะดบรากหญา
12
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
สวนท 2.
ปญหาและอปสรรคในการจดการ "ทรพยากรทดน"
----------------------------------------
1. ตวชาวบาน และชมชนเอง
----------------------------------------
1.1 ชาวบานขาดองคความร ในการเขาถงสทธและการใชสทธชมชน ทาใหชมชนทองถนดงเดม
ในหลายชมชนไมสามารถ รกษาความเปนชมชนทองถนดงเดมได "
1.2 ความไมรถงกระบวนการหรอวธการ เรยกรอง ปกปองหรอรกษาสทธ โดยเฉพาะอยางยง
องคความรทางดานกฎหมา บางชมชนใชสทธไปในทางขดตอกฎหมาย
1.3 ผนาชมชนทไมด ยอมทาใหชมชนเสยสทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตไดเชนกน
เชนการออกหนงสอหรอเอกสารสทธในทดน ตองใหผนาชมชนรบรองวาถงความไมเปนทสาธารณ
สมบตของแผนดนทพลเมองใชรวมกน หากผนาชมชนเหนแกผลประโยชนสวนตน ยอมทาใหชม
1.4 การปกปอง อาง หรอบงคบใชสทธของชมชน เนนไปทการแกไขสถานการณทเกดขนเฉพาะ
หนามากเกนไป โดยไมมการเฝาระวงตดตามปญหาทอาจเกดขน นตองสญเสยทรพยากรของชมชน
ใหแกผอนไป
1.6 ในหลายชมชนไมมการรวบรวบประวตศาสตรของชมชน หลกฐานและการบนทกเรองราของ
ชมชนเพอจะไดใหอนชนรนหลงไดเรยน และถายทอดตอไปได ประกอบกบสามมารถใชเปน
พยานหลกฐานในการพสจนในการพสจนสทธของชมชน
1.7 ในหลายชมชนขาดกระบวนการมสวนรวมของคนในชมชนทาใหคนในชมชนขาดเปาหมาย
รวมกนทชดเจน ความเขมแขงของคนในชมชนในการตอสเรยกรองจงไมเกดขน
1.8 จตสานกของคนในชมชน ทไมเขมแขงตอปจจยภายนอก เชนความเจรญทางเศรษฐกจ
สงคม ยอมทาใหชมชนอาจสญเสยความเปนชมชนทองถนดงเดมมาเปนชมชนทองถนธรรมดา เพราะ
คนในชมชนมวฒนธรรมและดารงชวตกลมกลนไปกบสงคมสวนใหญ
----------------------------------------
2. ปญหาในตวกฎหมาย
----------------------------------------
2.1 ความหลากหลายของพนททาใหมกฎหมายทใชบงคบตางกน
2.2 พ.ร.บ.ใชบงคบแตละพนทไมไดพดถงสทธของชมชนไว จงไมมการยอมรบและบงคบใช
สทธชมชนตามรฐธรรมนญแตไปใชกฎหมายเฉพาะทใหอานาจรฐเพยงลาพง
13
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
2.3 พ.ร.บ.ใหอานาจเจาหนาทรฐแตไมใหอานาจชมชนไวชดเจน ทาใหคนในชมชนไมสามารถ
เขาถงสทธได
2.4 กฎหมายทใชอยในแตละพนทไมวาจะเปนของ พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 พ.ร.บ.
ปาสงวนแหงชาต พ .ศ. 2507 พ.ร.บ.จดทดนเพอการครองชพ พ .ศ.2511 พ.ร.บ.ทราชพสด พ .ศ.2518
พ.ร.บ.การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ .ศ.2518 เปนกฎหมายมมากอนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจก
ไทยทาใหดลพนจกวางขด ตอ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย
2.5 คามทบซอนของกฎหมาย-ทบซอนสทธ กฎหมายไมมจดการการขดกนของสทธ
2.6 หนวยงานทเกยวของทดนมเปนจานวนมากมากและมกฎหมายในระดบพระราชบญญตให
อานาจหนวยงานนนๆไวชดเจน จงมการปรบใชแตกฎมายของตนโดยไมคานงถงกฎหมายอน
----------------------------------------------------------------
3. ปญหาในตวหนวยงานภาครฐหรอเจาหนาท
----------------------------------------------------------------
3.1 เจาหนาทของรฐขาดความรความเขาใจในวถชวตของชมชน ทาใหมการบงคบใชกฎหมาย
ไปในทางทไมสงเสรมสทธชมชน
3.2 เจาหนาทไมมหลกเกณฑหรอความชดเจนในการใชดลพนจในการอนญาตหรอไมอนญาตให
เขาใชประโยชนในพนท สงผลใหเกดความไมเทาเทยมกนในการบงคบใชกฎหมาย
3.3 ความหลากหลายของหนวยงานทรบผดชอบทาใหชมชนไมสามารถเขาถงกระบวนการใน
การเขาถงสทธชมชน
3.4 เจาหนาทไมมความเขาใจ ในนตวธในการบงคบใชกฎหมาย ลาดบศกดกฎหมาย และการ
บงคบใชกฎหมายจารตประเพณ
3.5 ความไมชดเจนหรอไมมความเขาใจในสทธเชงซอนหนวยงานรฐ-ชมชน-คนในชมชน
3.6 กระบวนการประกาศเขตของหนวยงานรฐไมมการใชกระบวนสวนรวม
-----------------------
4. ปญหาของรฐ
-----------------------
4.1 การพฒนาความเจรญ ถนนหนทางเขาสชมชน โดยไมการใชกระบวนการมสวนรมหรอสราง
ความเขาใจกบชมชนยอมเปนการทาลายวถชมชนดงเดม
4.2 นโยบายในการสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจ สงผลตอความตองการทดนทากนทาใหมการ
บกรกทปาเพอนามาปลกพชเพอการเศรษฐกจ
14
ภายใตโครงการสงเคราะหองคความรเพอจดทาขอเสนอแนวทางและมาตรการรบรอง
สทธชมชนทเปนการปกปองคมครองสขภาวะของประชาชน, 2554
ภายใตการสนบสนนของ สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และ มลนธสาธารณสขแหงชาต
4.3 ทดนเปนเครองมอในการหาเสยงของพรรคการเมอง
4.4 การไมมความรความเขาใจของภาครฐในการแกไขปญหาทดนอยางเปนระบบ