2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU

22-24 Mart 2010AFYONKARAHİSAR

T.C.ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI

DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMUTAŞKIN KORUMA PROJELERİNDE YAPISAL TEDBİRLER

Recep ÖZBALDSİ 18.Bölge Müdürü

DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 2 / 105

2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU

GİRİŞ:Uluslararası sigorta Şirketlerince yapılan bir araştırmaya göre

her yıl binlerce doğal afet meydana gelmektedir. Meydana gelen bu

doğal afetler sırasıyla % 52 taşkınlar, % 17 depremler, % 15 fırtına ve

kasırgalar, % 7 kuraklık ve % 9 diğerleridir.

Doğal afetleri adı üzerinde önlememiz mümkün değildir. Ancak

bu afetleri birtakım yapısal olan veya yapısal olmayan tedbirlerle

felaket haline gelmeden zararlarını azaltabiliriz.

Ülkemizde de her yıl bir çok doğal

afet meydana gelmekte olup bunlardan

taşkın afeti depremlerden sonra can ve mal

kaybına en fazla sebep olan doğal afettir.





TAŞKIN:Bir akarsuyun muhtelif sebeplerle yatağından taşarak

çevresindeki arazilere, yerleşim yerlerine, alt yapı tesislerine ve

canlılara zarar vermek suretiyle o bölgedeki ekonomik ve sosyal

faaliyetleri kesintiye uğratacak ölçüde bir akış büyüklüğüne ulaşması

şeklinde tarif edilen taşkın (sel, feyezan, seylap) yaşandığı bölgenin

iklim şartlarına, bitki örtüsüne, jeolojik ve topoğrafik niteliklerine bağlı

olarak gelişen tabii oluşumdur.



Ancak taşkının bir afet olarak karşımıza çıkması tamamen

insan faaliyetlerinin bir neticesi olarak meydana gelmektedir. Sel riski

bulunan sahalarda önceden tedbir alınmaksızın süregelen şehirleşme

faaliyetleri, dere yatakları ve taşkın tesislerine yapılan müdahaleler

taşkın afetinin en önemli sebepleridir.





TAŞKINLARIN SEBEPLERİ:

Taşkın afetlerinin yalnızca meteorolojik oluşumlara bağlı

olarak ifade edilmesi mümkün değildir. Sanayileşme ve sektör

çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşme süreci akarsu

havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetlerinin çeşitliliğini ve

yoğunluğunu da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu durum ise havza

bütünündeki dengeyi bozmakta ve neticede büyük miktarda can ve

mal kaybına yol açan taşkın afetleri yaşanmakta, elverişsiz tarım

yöntemleri ile topraklar yoğun bir şekilde kullanılmakta ve taşkın

afetleri giderek daha büyük ve sık olarak görülmektedir.



TAŞKINLARIN SEBEPLERİ:1) Kısa sürede meydana gelen şiddetli yağmur ve dolu ile

havzadaki kar erimeleri sonucu doğal veya düzenlenmiş akarsu

yataklarının kapasitelerinin üzerinde meydana gelen akış

büyüklüğü.



2) Yerleşim yerleri içinden geçen dere ve çay yataklarında

yapılaşma ile kesitin daraltılması.



3) Dere yatağına tekniğine aykırı ve izinsiz köprü, menfez

v.b. enine yapıların yapılması.



4) Dere yatağına tekniğine aykırı kabartma tesisi, bent ve

dolgu yapılması.



5) Dere yatağına çöp, moloz, sanayi ve evsel atık atılması.



6) Dere yatağına kanalizasyon şebekesi döşenmesi.



7) Dere yatağının üzerinin kapatılarak konut, otopark,

pazar yeri yapmak amacıyla kullanılması.





8) Yukarı havzadan çeşitli sebeplerle gelen rüsubatın dere

yatağını daraltması.



9) Dere yataklarında tabii olarak büyüyen ağaç ve çalıların

yatak kapasitesini daraltması.



Ülkemizde taşkın olayları sık sık meydana gelmektedir.

Ancak, taşkınlar ve zararlarını o sırada hatırlayıp yaptığımız

yanlışları görmekteyiz. Depremlerde, doğal afetlerde olduğu gibi

taşkınlar için de tedbirlerimizi önceden almalıyız.

Taşkınlar öncesinde yeterli tedbirleri alabilirsek taşkın

olduğunun farkına bile varmayız. Bizler taşkını ancak zarar ziyan

olduğunda görmekteyiz.



Bu yüzden taşkınların can ve mal kaybına sebep

olmaması, ulaşımı, ekonomik ve sosyal faaliyetleri kesintiye

uğratmaması için taşkın kontrol tesislerinin iyi bir planlama ve

proje ile inşa edilmesi, Taşkın Kontrol tesislerinin amacına uygun

olarak işletilmesi, akarsu yatakları ile Taşkın Kontrol Tesislerinin

korunması ve müdahale edilmemesi taşkınların afet haline

gelmemesi açısından önem arz etmektedir.



TAŞKINLARIN ZARARLARI:

Akarsuların doğal yatak kapasiteleri belirli aralıklarla gelmesi

tekrarlanan ve ihtimal hesaplarına uygun beklenecek debilerin bir

kısmını geçirirken bir kısmını da geçiremez. Geçmeyen debiler yatak

kapasitesinden arta kalanı tesviye eğrilerine uygun olarak çevreye

yayılıp belirli bir süre için ortaya çıkaracağı olağan dışı durum

nedeniyle değişik zararlar oluşturur.





Taşkın Zararlarının Yeri ve Biçimleri:

1) YERLEŞİM BİRİMLERİNDE TAŞKIN ZARARLARI

1.1. Yapıların Yıkılması

- İnşaat tekniğine bağlı yıkılmalar

- İnşaat tekniğine bağlı olmayan yıkılmalar

1.2. Yapıların Hasar Görmesi

- Hafif Hasar

- Ağır Hasar

1.3. Can ve Mal Kayıpları, Sağlık Problemleri, Bulaşıcı Hastalıklar





2) ÜRETİM MERKEZLERİNDE TAŞKIN ZARARLARI

3) TARIM ALANLARINDAKİ TAŞKIN ZARARLARI

3.1. Verim Düşüklüğü

- Ekimin Yenilenmesi

- Büyüme Döneminin Kısalması

- Tarım Alanının Elden Çıkması

3.2. Tarımsal Üretim Araçlarının Zarar Görmesi

- Araç Gerecin Ortadan Kaybolması veya Onarım Zararı

- Araç Gerecin Hizmete Gecikmesi





4) ULAŞIM TESİSLERİNDE OLUŞAN ZARARLAR

5) ENERJİ ÜRETİM VE DAĞITIM TESİSLERİNDEKİ TAŞKIN

ZARARLARI



DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILAN ÇALIŞMALARDSİ Genel Müdürlüğünün taşkınların önlenmesi ve zararlarının

azaltılmasıyla ilgili çalışmaları 6200 sayılı Kuruluş Kanununda tanımlanan görev ve sorumluluklar çerçevesinde genelde yapısal önlemler içeren projeli faaliyetler şeklinde sürdürülmektedir.

Bu çalışmalar çerçevesinde taşkınları önlemek maksadıyla barajlar, sel kapanları, tersip bentleri ve taşkından koruma tesisleri inşa edilmekte, dere yataklarında makineli tanzim ve ıslah çalışmalarıyapılmaktadır.





DSİ Genel Müdürlüğü tarafından ülkemizde taşkınların önlenmesi ve zararlarının azaltılmasına yönelik yapısal unsur içeren projeli faaliyetler;

1) Taşkın koruma ve kontrol ihtiyacını akarsu havzasının bütününde ve diğer su devolopmanı gerektiren ihtiyaçlarla birlikte (içmesuyu, sulama, enerji vb.) ele alan çok maksatlı BÜYÜK SU İŞLERİPROJELERİ kapsamında,

2) Aciliyeti sebebiyle taşkından koruma ihtiyacını akarsu havzasının sınırlı bir bölümünde ele alan KÜÇÜK SU İŞLERİPROJELERİ kapsamında,

ele alınmaktadır.



Ayrıca DSİ Genel Müdürlüğüne erozyonun önlenmesi görevinin kanunlarla verilmemiş olmasına rağmen zaman içinde inşa edilen bir çok taşkın kontrol tesisinin rüsubat birikimi sonrasıfonksiyon yapamaz duruma gelmesi ve bunun yanında inşa edilen baraj ve göletlerin rezervuarlarında meydana gelen sedimantasyon (rüsubat birikmesi) problemleri sebebiyle dere yukarı havzalarında erozyon kontrol önlemlerinin alınması gereği duyularak çalışmalar sürdürülmektedir.



TAŞKIN KORUMA İŞLERİNDE

YAPISAL TEDBİRLER

Taşkın Koruma tedbirlerinin belirlenmesi ve problemin çözümü için öncelikle konunun iyi etüt edilmesi ve etüt sonucu oluşturulan rapora dayanılarak önerilen tesisin projelendirilerek inşa edilmesi ve işletilmesi önem arz etmektedir.



GENEL ETÜT YÖNTEMLERİA) BÜRO ÖN ÇALIŞMALARI

1) Taşkın zararlarının söz konusu olduğu yer meskun mahal veya tarım arazisi ya da ikisi birlikte ise il, ilçe, kasaba ve köy adından yararlanılarak 1/25 000 ölçekli haritalarda aranır ve harita indeksi belirlenir.

2) Taşkın yapan akarsu ile ilgili yapılacak düzenleme 1/25000 – 1/100 000 ölçekli haritada işaretlenir.

3) Drenaj alanının yüzölçümü hesaplanır.



4) Drenaj alanı içinde bulunan arazinin bitki örtüsü ve arazi kullanma durumu göz önünde bulundurularak yağış/akış katsayısıbelirlenir.

5) Ampirik yöntemlerle akış değerleri mevcut gözlem değerlerindeki düzeltmeler yapıldıktan sonra aşağıdaki metotlardan biri ile debiler hesaplanır.

- Rasyonel Metot- Sentetik Birim Hidrograf Metodu- DSİ Sentetik Metodu- Mockus Metodu



B) ARAZİDE BİLGİ TOPLAMA ÇALIŞMALARI- Projenin esası olacak çözüm şekli ve diğer alternatifler belirlenir.- Jeolojik yapı dikkate alınır.- Doğal yatağın eğimi belirlenir.- Yukarı havzadan geleceği beklenen askı ve sürüntü malzemesi

belirlenir. Sürükleme gücüne esas olacak parametreler tespit edilir. Sürükleme gücünün etkisiyle şevlerdeki topuktan başlayan oyulmalar dikkate alınarak şev eğimleri tespit edilir.



Taşkın önleminin alınacağı memba kısmındaki kesitinin yeri belirlenir. Kesit geometrik bir biçimlemeye uydurularak Manning formülündeki değişik sürtünme katsayısı (pürüzlülük) ‘n’ değerleri kullanılarak eğim de göz önünde bulundurularak taşkın debisi hesaplanır. Önceden değişik yinelemeli debilerle karşılaştırılarak doğal yatağın kapasitesi değerlendirilir.

Taşkın koruma tedbirlerinde belirli ölçüler içinde kalınmadığıtakdirde yani büyük yinelemeli debiler esas alındığında düzenleme yapılarının boyutlarındaki artış nedeniyle projelerin ekonomik olmayacağı aşikardır. Onun için belirli ölçüdeki zararların özel durumlar dikkate alınarak önceden kabul edilmesinin doğal olacağıkabul edilmelidir.



Koruma Konusu Kesit Debisi m³/sn

Hava Payı DahilKontrol Edilen Debi

m³/snTarım Alanları Q10 Q50

Yerleşim Yerleri

a) Köy-Kasaba Q100 Q500

b) Büyükşehirler Q100 Q1000

Proje Debileri

Yapılan etütler sonrasında belirlenen çözüm önerisi ile ilgili uygulama projesi haritası alınmak, zemin etüdü yapılmak, doğal yapıgereçleri dikkate alınmak suretiyle yapılır ve tatbikatına geçilir.



YAPISAL TEDBİRLER

Yukarı Havza; taşkın sorunu nedeniyle etüt konusu edilen bir

akarsu doğal yatağından geçen akımların toplandığı ve mansap

kısmına iletildiği yağış toplama alanıdır.

Yukarı Havza önlemlerinin amacı bozulan doğal dengenin eski

durumuna getirilmesine yöneliktir. Fakat bu çabalar harcanan emek ve

maddi külfetine karşılık beklendiği ölçüde olumlu sonuçlanmaz. Ancak

mevcut durumun bir ölçüde daha kötüye gidiş hızı engellenerek yeni

bir doğal denge oluşturulur.

YUKARI HAVZA TEDBİRLERİ



Yukarı Havza tedbirlerini, amaçlarına ve yapılış tekniğine göre

sınıflandırmak gerekir.

A) Kültürel Önlemler

1- Çayırlama- Otlatma Yöntemleri

2- Ağaçlandırma- Çalılandırma

3- Toprak İşleme



B) İnşaat Önlemleri

1- Gradoniler (Ters Eğimli Teraslar): Hendeksiz, Hendekli,

Akıtmasız, Akıtmalı

2- Teraslamalar: Kuru Duvarlı, Harçlı Kargir,

Ay Görüntülü, Sürekli

3- Islah Sekileri: Ahşap, Kuru Duvarlı, Harçlı Kargir, Karma, Beton Ağırlıklı

4- Taban Kuşakları

5- Britler

6- Tersip Bentleri

7- Sel Kapanları

8- Taşkın Maksatlı Barajlar



1- Gradoniler (Ters Eğimli Teraslar):

Yüzeyden akışa geçen suları eğime dik ya da tesviye eğrilerine

paralel olarak düzenleyen toprak yapılardır. Hendeksiz ve hendekli

tipleri ile bunların yan vadideki derelere akıtmasız ve akıtmalı şekilleri

vardır. Kazıdan çıkan toprağa sıralı ağaç dikilebilir.





2- Teraslamalar:

Arazinin tarımsal çalışmalardaki kullanılış durumuna bağlı

olarak teşkil edilirler. Meyvelik ve zeytin gibi tek ağaçlar için

düşünülüyor ise ay şeklinde, sebze, tütün, muz gibi sıralı bitkiler için

ise sürekli tipler oluşturulur. Bunlar da toprağın kendi kendini tutma

kabiliyetine göre kuru duvarlı veya harçlı kargir şeklinde yapılır.





3- Islah Sekileri:

Erozyon sonucu taşınabilecek malzemenin doğal akarsu yatağı

içinde tutunmasını, kıyı oyulması ya da yamaç kütlelerinin hareketini

önleyecek taban destekleri oluşturan yapılardır. Yapıda kullanılan

malzeme cinsleri değişik olabilir.







Bir akarsu yatağında ıslah sekileri vasıtasıyla düzenleme

yapıldığında en önemli husus anahtar yapı olarak kabul edilen en

mansaptaki sekinin önünde yapı küçükse sağlam zemine oturan

bir kontur seki ya da enerji kırıcı havuz yapılmasıdır. Aksi takdirde

oyulmalar tüm sekilerin kısa sürede yıkılmasına sebep olur.







4- Taban Kuşakları:

Oldukça geniş, kıyı şevlerinde oyulmalar durmuş, yatak içinde

malzeme hareketinin sürdüğü hallerde dengeleme eğimini oluşturmak

suretiyle hareket eden malzemenin depolanmasını sağlamak için

yapılırlar. Taban kuşağının hemen hemen tamamı savak olarak

çalıştırılır.





5- Britler:

Taban kuşaklarına benzer yapılardır. Ancak malzeme

depolama yerine yalnızca eğimin kırılması ve düzenlenmesi amacıyla

yapılır.





6- Tersip Bentleri:

Rüsubat depolama yapılarıdır. Yatakta depolanmış uygun

malzemenin kullanılmasıyla yapılabilirler. Burada önemli olan yapının

üzerinden su aşmaması için yapılan dolusavağın iyi yerleştirilmesidir.

Bu yapılar harçlı kargir olarak da yapılabilir. Bu takdirde ıslah

sekilerine benzer şekilde tertiplenir.





7- Sel Kapanları:

Yatak kapasitesinin yetersiz olduğu meskun mahallerin memba

kısımlarında yapılan, taşkın sırasında suyu depolayıp taşkının piki

geçtiğinde kontrollü olarak belirli bir debide suyu yatağa gönderen

geçici su depolama yapılarıdır. Aynen baraj ve göletler gibi inşa

edilirler. Ancak işletme sırasında rezervuarları boş bulundurulur.





8- Taşkın Maksatlı Barajlar :

Yalnız taşkın amacıyla yada çok maksatlı barajlarda taşkın

hacminin boş bırakılarak, taşkın piki geçinceye kadar suların

depolanıp daha sonra yatağa emniyetli bir şekilde gönderilmesi için

yapılırlar. İşletme sırasında bu hacim devamlı boş bulundurulur.



Taşkın koruma tedbirlerinin akarsuyun drenaj alanı içindeki

yukarı havzaya ilişkin olanları derenin ovaya açıldığı nokta olan boğaz

kesiminde son bulur. Bundan sonra başlayan koruma önlemleri

mansap tedbirleridir.

Mansapta alınacak tedbirlerin amaçları sürüklenen malzeme

akımını durdurmak, yetersiz doğal yatak dışına çıkarak zarara sebep

olan akımları belirli frekanslara göre düzenlemek suretiyle zararsız

hale getirmek, kıyıların oyulması sonucu toprak kayıplarını önlemek,

yapıların ve diğer altyapı tesislerinin zarar görmesini engellemektir.

MANSAP TEDBİRLERİ



a) Sürüklenen Malzeme Akımını Durdurucu Yapılar:

Yukarı havzadan taşınan ve sürüklenen malzemenin

durdurulması ve tuzaklanmasını sağlamak için doğal yatağın uygun

olduğu bir yerinde enerji kırıcı yapı ile bir düşü yapılır. Onun savak

kanatlarından başlayan sağ ve sol sahilde proje debisinin savak

yükü dikkate alınarak belirlenecek yükseltilerde oluşturulacak

seddeler yakın yamaçlarda sıfırlandığı yerlere kadar uzatılır.

Malzeme taşımayan enerjisi kırılmış akım doğal yatağa gönderilir ve

gözleme alınır.



b) Yetersiz Doğal Yatak Kapasitelerini Düzenleyici Tedbirler:

Tarım alanları veya meskun alanlar dikkate alınarak kesitin şekli ve büyüklüğü belirlenir.

Kesit Şekilleri:

- Parabolik Kesit:

Malzemenin yatakta depolanmış olduğu durumlarda, büyük ölçüde oyulmaların ortaya çıkmayacağı hallerde bu tip kesit uygulanır. Şevlerin yatık olmasına da özen gösterilir ve şev eğimleri 1/3 ten az tutulmaz.





- Yamuk (Trapez) Kesit:

Kazılarla düzenlenecek yataklarda yamuk kesit en çok

uygulanan şekildir. Bu nedenle yamuk kesitlerde iki hususa

dikkat edilmesi gerekir. Bunlar kesit taban genişliği (b) ve şev

eğimi (m) dir. Şev eğimi toprağın fiziki yapısına bağlı olarak

belirlenir.



- Dikdörtgen Kesit:

Kesit başlangıçta trapez biçiminde makineli kazı ile

açıldıktan sonra yerine ve duruma göre açılacak temel kazısı

üzerine harçlı kargir, beton ağırlık ve betonarme kıyı koruma

duvarları ile oluşturulan bu tip kesitler yerleşim yerleri içerisinden

geçen yataklardaki düzenlemelerde seçilir.





- Depolu Yamuk (Trapez) Kesit:

Doğal yatağın belirli bir kapasiteyi geçirmesi için, fazla miktarda malzemenin kazılarak dışarıya çıkarılmasını gerektirir. Bu gibi durumlarda kazı malzemesi yatağın ya bir tarafında ya da iki tarafına depolanır.

Depolama aralıklı veya aralıksız olabilir. Genellikle yamaçlara yakın giden yatakların düzenlenmesinde kazı malzemesinin depolanması gerekiyorsa yamaç tarafında depolar aralıklı, karşısahilde aralıksız olarak yapılır.





- Seddeli Yamuk (Trapez) Kesit:

Doğal yatağın derinleştirilmesi, yakın çevredeki araziler için derin drenaj gibi çalışacağından dolayı sulama yapılmadığı durumlarda tarım bitkilerine kök salma derinliğinde nem kaybına neden olacağından sakıncalıdır.

Bu sakıncayı kaldırmak yinelenmeli debiler rigolün iki sahilinde oluşturulacak seddeler arasında palyeden geçirilir.

Ancak sedde ile aralıksız deponun eş anlamda kabul edilmesi büyük bir hata olur. Zira depolar hiçbir zaman güvenilir olmadığında sedde gibi çalıştırılamaz.





c) Şevlerin Duraylılığını (Stabilitesini) Sağlayıcı Tedbirler:

Yeterli yatak kapasitesi olmasına rağmen kıyı oyulmaları gibi istenilmeyen durumların ortadan kaldırılması için önerilecek tedbirlerdir.

1- Pere Kaplamalar:

Yamuk kesitlerin açılmasından sonra akımın hızı ve sürükleme gücü dikkate alınarak pere kaplamalar yapılır. Pere kaplamalar genelde sürüklenen malzeme akımı olan dere yataklarında uygulanmaz.



1.1- Kuru Pere Kaplamalar:

Ocak, kazı veya toplama taşından 20-40 cm arasında değişen kalınlıkta bir tabaka oluşturacak biçimde yapılır. Ufak parçalar ile aralar kamalanarak düzenli köşe ve yüzey oluşacak şekilde yapılır. Kuru pereler şevlerin gevşek ve akıcı olmayan hallerinde kullanılır.



1.2- Harçlı Pere Kaplamalar:

Kuru perelerden farkı taşların aralarının çimento harcı

ile doldurulması ve gerekirse derz yapılmasıdır. Harçlı pereler

siltli, kumlu gevşek ve su ile temas halinde akıcı hale dönüşen

şevlerde uygulanır. Diğer kargir yapılar gibi anolara bölünerek

yapılır. Her iki sahilde pere kaplamanın şev topuğunda bir

sandık açılarak topuk tahkimatı oluşturulur.









2- Beton Kaplamalar:

Beton kaplamalar da siltli, kumlu gevşek ve su ile temas halinde akıcı hale dönüşen şevlerde uygulanır. Anolar halinde yapılır. Doğal yapı gereçlerinin sağlanması veya proje yerine taşınmasının çok yüksek maliyet gerektirdiği yerlerde tercih edilir.



3- Gabion (Fildöfer) Kaplamalar:

Gabion; çift bükümlü, çinko veya PVC kaplı, yumuşak telden, altıgen gözenekli ve kafes örgü şeklinde imal edilen, dikdörtgen prizma (sandık) veya silindir şeklinde olabilen imalatlardır. Bu sandıklar akarsu yatağındaki doğal malzeme veya kaya ufağı ile doldurulmak suretiyle şevlerde tahkimat sağlanır.

Gabion imalatlar, eğimin ve sürükleme gücünün fazla olmadığı, iri rüsubat taşımayan akarsularda kullanılmaktadır. Çok iri kaya ve taş bloklar sürükleyen dere yataklarında tellerin darbe etkisiyle kırılarak sandıkların dağılması ve yapının bütünlüğünün bozulması ihtimal dahilindedir.









4- Taş Dolgular:

Dış kurplardaki oyulmalar nedeniyle şevler genellikle yatık eğimlerini kaybeder ve eğim dikleşir. Dere yataklarının bu duruma gelen kıyılarında şevlerin korunması için taş dolgular iki değişik biçimde uygulanır.



4.1- İstifsiz Taş Dolgular:

Doğal yatakta sürekli akımın bulunduğu durumlarda istifsiz taş dolgular uygulanır. Burada temel ilke yüksek su düzeyine kadar şev önünde oyulmanın durmasını sağlamak için şev üstünden boşaltılacak taşlarla bir dolgu oluşturulmasıdır.

4.2- İstifli Taş Dolgular:

Doğal yatakta sürekli akımın kesildiği veya yatak içinde şev dibinden uzaklaştırma imkanı olduğu takdirde önce topuk tahkimatıyapılır ve şeve doğru dolguya devam edilir. Ancak burada şevlerin yüzünde dolguya geçmeden evvel şev eğimi 1/1 den 1/1,5 a kadar yatırılır. İstifli taş dolgular, kuru perelere göre daha kalın bir kaplama yüzeyi oluştururlar.





5- Mahmuzlar:

Şevlerin korunmasında doğrudan etkili değilse de belirli bir süre sonunda beklenen korumayı gerçekleştiren yapılardır. Mahmuzlar yapım amaçlarına ve yapı tekniklerine göre değişik olurlar. Ancak amaçları belirlendikten sonra yapı tekniklerine karar verilir. Bir bakıma bu kararı malzeme sağlama hususu da etkiler.





5.1- Saptırıcı Mahmuzlar:

Çok genişlemiş yataklarda yüksek düzeydeki suları karşı

sahil veya açılmış rigol yönüne sevk etmek için yapılır. Ana saptırıcı

mahmuzun korunması için memba tarafına bir koruyucu kısa

mahmuzla birlikte yapılır.

5.2- Çöktürücü Mahmuzlar:

Çok miktarda askı malzemesi taşıyan taşkın sularının akış

hızı düşürülerek askı malzemelerinin mahmuz aralarında

çöktürülerek bir yandan şevlerin aşınmasını durdurmak, öte yandan

da yatak içinde yeni toprak kazanmayı gerçekleştirmek amacıyla

yapılırlar.



5.3- Yüzer Mahmuzlar:

Mahmuzun üstü, maksimum su seviyesinin üstünde kalır ve bu mahmuzların üzerinden su aşmaz.

5.4- Batık Mahmuzlar:

Taşkın debisinin belirli bir miktarından sonra mahmuzun su düzeyi altında kalarak amacına uygun çalışması beklenen mahmuzlardır.

5.5- Kaplama Mahmuzlar:

Islak kumun mahmuz biçiminde şekillendirildikten sonra harçlıkargir veya betonla kaplanması ile yapılan mahmuzlardır.



5.6- Beton Mahmuzlar:

Yerinde hazırlanacak kalıba dökülecek beton ile oluşturulan mahmuzlardır.

5.7- Kargir Mahmuzlar:

Çimento harcı ile yapılacak ocak, kazı veya toplama taşkullanılarak yapılan mahmuzlardır.

5.8- Fildöfer (Gabion) Mahmuzlar:

Fildöferden hazırlanan sandıkların yerinde yataktan sağlanacak malzeme ile doldurularak yapılan mahmuzlardır.













6- Bitkisel Kaplamalar:

Yatak şevleri yerine sedde şevlerinde uygulanan bu tip

kaplamalar ayrık cinsi çayır otları veya söğüt cinsi ağaçlardan

oluşur. Belirli sürelerde yatakta malzeme birikmesi söz konusu

olmayacak ise şevlere söğüt dallarından hazırlanacak çeliklerin

dikilmesi ile kıyı oyulmaları önlenir.



İSTİNAT DUVARLARIDoğal zeminde şev veya her türden toprak, kum, çakıl ve

benzeri dolgu malzemesini stabil halde tutmaya yarayan yapılardır.

Uygulamada ilk bakışta ekonomik olacağı düşünülerek kuru duvar veya harçlı kargir duvar kullanılmaktadır. Yapı gereçlerinin sağlanmasında bazı ocakların yakın çevrede bulunmaması, taşımaların maliyet içerisinde büyük yer tutması gibi etkenler göz önüne alındığında bazı şartlarda beton ağırlık ve betonarme duvarlar da yapılabilir.



1- Kuru Duvarlar:

Düzenlenecek taşkın yataklarında kıyı erozyonunu önlemek amacıyla kullanılan geçici tesislerdir.

Kuru duvarların stabilitesinin sağlanması için kalınlıkları 0,5 m den az alınmazlar. İnşaat sırasında taşlar kabaca düzeltilerek kullanılır, tabakalar halinde yükseltilir ve ara boşlukları ufak taşlarla doldurulup sıkıştırılır.



2- Harçlı Kargir Duvarlar:

Bu tip duvarlar kıyı erozyonundan, gevşek zeminlerin

tutulmasından ve düzenlenen proje yatağına tehlike yaratabilecek

toprak kaymalarının önlenmesine kadar oldukça geniş bir amaç için

kullanılan ve sürekli kalıcı sayılan yapılardır

Yükseklikleri maksimum su düzeyinin 0,5 m yukarısında, temel

derinliği en az 1 m altta kalacak şekilde seçilmelidir. Oyulmalara karşı

uygun kesitle anroşman ile temelin direnci sağlanmalıdır.

Duvarın üst yüzü en az 5 cm kalınlıkta harpuşta betonu ile

örtülmelidir. Duvarlar herhangi bir yapının temeli olarak

kullanılamazlar.





3- Beton Ağırlık Duvarlar:

Doğal yapı gereçlerinin sağlanması veya işyerine taşınmasının çok yüksek maliyet gerektirdiği hallerde harçlıkargir duvarların yerine beton ağırlık duvarlar da yapılabilir.



4- Betonarme Konsol Duvarlar:

Kargir ve beton ağırlık duvarlar ile yapılan ekonomik kıyaslamalar ve de statik hesaplar neticesine göre betonarme konsol duvarlar da tercih edilebilir.



5- Gabion Duvarlar:

Gabion duvarlar eğimin ve sürükleme gücünün fazla olmadığı, iri rüsubat taşımayan akarsularda, diğer duvar tiplerine göre ekonomik bulunması halinde tercih edilebilirler.



TAŞKIN KORUMA PROJELERİNDE YER ALAN SANAT YAPILARI

1- Köprüler:

Akarsuların ıslahı amacıyla yapılan taşkın koruma

kanallarının ulaşım yollarını kestiği yerlerde ulaşımın sağlanabilmesi

amacıyla yapılan sanat yapılarıdır. Açıklığın fazla olduğu yerlerde

tercih edilir. Köprüler ahşap, çelik, kompozit (beton ve çelik

karışımı), betonarme kirişli, öngerilmeli betonarme kirişli

yapılabilirler. Yol ve akarsu açısı iyi ayarlanmalıdır. Hava payı taşkın

sırasında yüzen materyallerin rahatça geçebilmesi için emniyetli

alınmalıdır.





2- Menfezler:

Akarsuların ıslahı amacıyla yapılan taşkın koruma

kanallarının ulaşım yollarını kestiği yerlerde ulaşımın sağlanabilmesi

amacıyla yapılan sanat yapılarıdır. Açıklığın fazla olmadığı yerlerde

tercih edilir.



Recep ÖZBALDSİ 18. Bölge Müdürü

TEŞEKKÜR EDERİM

Documents

2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU