2 YJ Kivrimlar

7/25/2019 2 YJ Kivrimlar

1/55

1

VI. KIVRIMLAR(SNML / SNEK DEFORMASYON)

Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar


2/55

2

VI. 1. Tanm ve genel bilgiler

Tabakal kayalarn tektonik kuvvetlerin etkisiyle kazandklar dalga eklindekideformasyon yaplarna kvrm, meydana gelen olaya da kvrmlanma denir. Bu yapkubbe (antiklinal) veya anak (senklinal) eklinde olabilir (ekil VI.1).

ekil VI.1. Antiklinal (merkezde yal) Senklinal (merkezde gen)

Baz hallerde rnein metamorfikkayalarn bir ounda kvrmlyapnn merkezdeki birimleriningen mi yal m olduu belli

olmaz. Bu nedenle bu tr kvrmlyaplar antiform veya sinformdiye adlandrlr (ekil VI.2).

ekil VI.2. a) Antiform, b) synform



3/55

3

D grnm olarak antiklinale benzeyen fakat kayalarn ya sralamas senklinaleuyan bir kvrma antiformal senklinal, bunun tam tersi duruma da sinformal antiklinalad verilir (ekil VI.3).

ekil VI.3. Antiformal senklinal Senformal antiklinal



4/55

4


Kvrmlarn Geometrik ElemanlarKvrmlanm Yzeyin (Tek) Blmleri

Hinge noktas (Hinge point) bkml/kavisli bir yzey zerinde eriliinmaksimum olduu nokta

Hinge izgisi (Hinge line) Kvrmlanm bir yzey zerinde hinge noktalarnbirletiren izgi veya kvrmlanma yar apnn minimum olduu izgi; kvrmekseni, Kvrmlanm bir yzeyin eriliinin miktar farkl olacandan hinge izgisidoru bir izgi olmayabilir.* eer, kvrmlanm yzeydeki kavis bir zonu tanmlyorsa ve bu zondaki kavisliksabit bir yay oluturuyorsa, bu yayn orta blm hinge noktasdr

* aksi durumda birden fazla hinge noktas olabilir


5/55

5


Eilme/bklme noktas (Inflection point) bir kvrm boyunca yzeyinkavisliinin dbkey (konveks) konumundan ibkey (konkav) konumadnt nokta. Eer yzey dzlemsel ise (yani bir kavislik sz konusudeilse) eilme noktas dzlemsel kesitin orta noktas olarak alnr.Eilme/bklme izgisi (Inflection Line) bir yzey zerindeki eilmenoktalarn birletiren doru.


6/55

6


Kvrm Ekseni Kvrmlar genelde bir ok silindirin birleiminden olumu gibisilindir biimlidir. Bu silindirlerin eksenine paralel fakat sanal bir izgi kendisineparalel bir ekilde serbestce bolukta hareket ettirilirse ve kvrmlanm yzeyinbiimini tanmlyorsa bu sanal izgi kvrm eksenidir. Kvrmlarn eksenlerivardr, ancak kvrmlarn tanm iin zorunlu deildir.Kvrm ekseni, kvrlm dzlem zerinde kaydrldnda dz bir izgiye enyakn dorudur [Davis & Reynolds, 1996 (Donath & Parker, 1964 ve Ramsay1967 den sonra)]. Kendi ekseni trafndan tanmlanan kvrma silindirik kvrmdenir.

Doruk noktas (Crest) Bir kvrmn yatay bir referans dzlemine (yer yzeyi)

gre en yksek noktasDoruk izgisi doruk noktalarn birletiren veya zerinde bulunduran doruukurluk (trough) Bir kvrmn yatay bir referans dzlemine (yer yzeyi) green dk noktasukurluk izgisi ukur noktalarn birletiren doruKulminasyon ve Depresyon doruk ve ukurluk izgilerinin (kavisli) getiimaksimum ve minimum ykselie sahip alanlar.


7/55

7



8/55

8

ekil VI.4. Kvrm elemanlar

Dey eksenli kvrm Eik eksenli kvrm Yatk eksenli kvrm



9/55

9



10/55

10



11/55

11



12/55

12


Kvrmlanm Yzeyin (Tek) Blmleri

Profil Kvrmlarn hinge izgisine dik bir dzlem zerindeki izi! VEYA hingeizgisi ynnde bakldnda kvrmn grnts. Profil zerinde hinge, doruk,ukurluk ve bklme izgileri birer nokta olarak grlrler.


13/55

13

VI. 2. Kvrmlarn Snflandrlmas

En nemli kvrm snflamas u ekildedir: Kvrm eksen dzleminin ve kvrmkanatlarnn konumuna gre, Fleuty snflamas, ekle ve yapya gre snflama,izogonal snflama, kvrmlarn yatay ile olan ilikilerine gre snflandrma.

VI.2.1. Kvrm eksen dzleminin ve kvrm kanatlarnn konumuna grekvrmlar simetrik, asimetrik, devrik, yatk (ekil VI.10, 11) ve yeniden kvrmlanmkvrm (ekil VI.12) olarak snflandrlr .

ekil VI.10.A. Simetrik kvrm, B. Asimetrik kvrm, C. Devrik kvrm, D. Yatk (recumbent)kvrm (Billings 1972)



14/55

14

ekil VI.11. Kvrm geometrisinin boyutlu grnm. A. Monoklinal, B. Simetrik antiklinal,C. Devrik antiklinal ve senklinal, D. Simetrik senklinal (Hamblin & Howard 1986).

A

C D

B



15/55

15

VI.2.2. Fleuty Snflandrmas

Kvrm kanatlar arasndaki aya gre snflandrma (ekil VI.13):

Kvrm kanatlar arasndaki a Kvrma verilen ad

0 10 zoklinal kvrm

11 30 Sk (kapal-tight)kvrm

31 70 Ksmen sk kvrm

71 120 Ak (open) kvrm

121 180 Hafif (gentle) kvrm



16/55

16

Eksen dzleminin eim derecesine gre snflandrma:

Eksendzleminin

eim derecesi

Kvrma verilen ad

0 Yatay

1 10 Yataya yakn

11 30 Azmeyilli kvrm

31 60 Orta derece meyilli kvrm

61 80 ok meyilli kvrm

81 89 Deye yakn kvrm

90

Dey kvrm


Kvrm ekseni (a-a) ve eksen dzlemininkonumuna gre oluan deiik kvrmlar.

A. Yatay eksenli, dey eksen dzlemli kvrm,B. Dalml eksenli, eik eksen dzlemli kvrm,C. Dey eksenli ve eksen dzlemli kvrm,D. Yatay eksenli devrik eksen dzlemli kvrm,E. Yatay eksenli, yatk eksen dzlemli kvrm,F. Dalml eksenli ve eik dzlemli kvrm.


17/55

17


VI.2.3. ekle ve Yapya gre snflandrma

a) Zik-zak (evron) kvrmGevrek (kompetant)

malzemelerde geliir


18/55

18

b) Silindirik kvrm (cylindirical fold)Yarm daire eklindedir. Genelde uzun srelideformasyonu temsil eder.

c) Yelpaze kvrm (fan fold)Kvrm kanatlar yelpaze eklinde birbirlerinednk olarak meydana gelen kvrmlardr. Uzun

sren, derin gmlme ve iddetli skma ilemeydana gelirler .


d) Gzya eklinde kvrm (tear drop fold)

Devaml kvrlarak olumu kvrmlardr.


19/55

19


e) Kutu (box/conjugate) kvrm kanattan oluan kvrmlardr .


20/55

20


f) Konsentrik kvrm (paralel/concentric fold)Kvrm oluturan tabaklarn kalnlklar her tarafta ayndr. Antiklinal derinlere doruklr, senklinaller ise derinlere doru byr. Genelde kompetant karakterlikayalarda oluur .


21/55

21

g) Benzer kvrm (similar fold)Bu kvrmlarda tabakalarn herbirinin yapm olduukvrm birbirine benzer ve eit byklktedir. Tabakakalnlklar kvrm ekseninde artar kanatlarda ise azalr.

h) zoklinal kvrm (isoclinal fold)

i) Disharmonik kvrm (disharmonic fold)

Tabakalarn plastiklik dereceleri veyakvrmlanma eilimleri birbirinden farkl iseve bu tabakalar birlikte kvrlmaya urarlarsadisharmonik kvrm oluur.

Kompetant (sert ve gevrek)

nkompetant (Plastisitesi fazla)

Kompetant (sert ve gevrek)



22/55

22


j) Ptigmatik kvrmIs ve basncn artmasyla oluur. Yar ergimi katlarn atlaklara, foliasyondzlemlerine sokulduktan sonra deformasyona uramasyla oluur


23/55

23

VI.2.4. zogonal Snflandrma

Bir kvrmda yapy snrlayan iki yzey zerinde, eim dereceleri eit olan noktalarvardr. Bu noktalarn karlkl olarak birletirilmesiyle elde edilen her hat eim izogonuveya e eim hatt olarak adlandrlr. Bu izogonlarn, kvrm eksenine gre olan

konumlar gz nne alnarak yaplan snflamaya izogonal snflandrma denir

Snf 1/ Yaknsak (Konverjan)izogonlu kvrmlar:Bu kvrmlarda yapy snrlayanyzeylerden dta bulunan, itebulunana oranla daha hafif kvrmlanmtr.


Snf 2 / Benzer (Paralel) izogonlu kvrmlar:Eim izogonlar kvrm eksenine paraleldir,yani kvrmn i ve d yzeyi ayn derecedekvrmlanma geirmitir .

Snf 3/ Uzaklaan (Diverjan) izogonlu

kvrmlar: yzeyi, d yzeyine oranla daha azkvrlm olan kvrmlardr.


24/55

24

VI.2.5. Kvrmlarn yatay ile olan ilikilerine gre snflandrma

Dalmsz kvrmlar (non-plunging folds)

Anm antiklinal vesenklinallerin,tabakalarnn dorultu,

eim ve greceliyalaryla belirlenmesi.



25/55

25

ekil 13.12(a) Bakmsz (asimetrik) bir kvrm. Eksen dzlemi dikkonumda olmayp kvrm kanatlar farkl eim alarnasahiptir. (b) Devrik kvrmlar. ki kanat da ayn yneeimli olmakla birlikte bir kanat ters dnmtr. Devriktabakalar iin kullanlan dorultu ve eim simgesinedikkat ediniz. (c) Yatk kvrmlar. (d) svirede yatk birkvrm rnei. Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar


26/55

26

ekil 13.13(a) Dalml bir kvrm.(b) Dalml kvrmlarn yzey vedey kesitteki grnmleri.izginin ucundaki ok dalmynn gsteriyor.(c) Wyomingde anm, dalmlSheep Mountain antiklinalinin

grnm. Daha byk kvrmnsa yanndaki kk kvrmadikkat ediniz(Monroe&Wicander, 2005).



27/55

27



28/55

28


ekil 13.14(a) Bir dom ve (b) bir havza. Domdaki en yal kayalarn, domun merkezinde bulunduuna ve tmkayalarn merkezdeki bir noktadan da doru eimlenirken, havzada en gen kayalarn merkezdeyer aldna ve tm kayalarn ie doru merkezde bir noktaya eimlendiine dikkat ediniz.


29/55

29



30/55

30

ekil VI.7. Eksen izgisi (hinge line) dz (A), kavisli(B), ve dzensiz kavisli (C,D) olan kvrmlar

ekil VI.8. Eksen dzlemi dzlemsel (A),kavisli (B), ve ve dzensiz kavisli(C) olankvrmlar.



31/55

31


VI.3. Kvrmlarn oluum mekanizmas

ana mekanizma mevcut olup bunlar: Fleksr kvrmlanma, Kesme (Shear) / Pasif /Yalanc kvrmlanma, Akma (Flow) kvrmlanma

VI.3.1. Fleksr kvrmlanma (Flexure folding)

Skma veya kuvvet ifti etkin rol oynar (ekil VI. 30). En karakteristik zellii,kvrmlanma srasnda tabakalarn birbirleri zerinden kaymasdr. Yan basnlar,kvrm ierisinde tabaka yzeylerine paralel olacak ekilde hareket ederler (ekil VI.31, 32). Katmanlarn kalnl ayn kalr, kvrmlanma mekanizmas kvrm dbkeyinin (konveks) uzamas veya sabit kalmas ile ibkey (konkav) kenarnnksalmas veya sabit kalmasna bal olarak deiir!

ekil VI. 30. (Billings 1972)


32/55

32



33/55

33


ekil VI. 31(Davis and Reynolds 1996)


34/55

34


ekil VI. 34. (Davis and Reynolds 1996)ekil VI. 33. (Billings 1972)

Fleksr kvrmlanma srasnda kvrmn d ksmnda tansiyon, i ksmnda ise skmagerilmesi etkin olur. Bunun sonucu olarak kvrmn d kesiminde tansiyon atlaklar venormal faylarla snrl horst graben tr yaplar oluurken i ksmda ters veya bindirmefaylar oluur (ekil VI. 33). Orta kesimde bu tr deformasyon grlmez (ekil VI.34).


35/55

35



36/55

36


VI.3.2. Kesme (Shear) / Pasif / Yalanc kvrmlanma


37/55

37



38/55

38


VI.3.3. Akma kvrmlar (Flow folding)

Az-ok akkan gibi davranan ok yumuak kayalarda geliir


39/55

39



40/55

40


Fleksral Kaymaya Bal Gelien Kk lekli kincil Yaplar


41/55

41


Yumuak ve kat (zayf ve gl) katmanlarn ardalanmas katmana dikyasslama (flattening) ve katmana/tabakaya paralel uzama* Kat/sert tabakalar krlma eiliminde (tulalarda olduu gibi) veya incelip-ierek (pinch-and-swell structures) yaplarn oluturur;* Zayf/yumuak katmanlar ise akma eiliminde olup, boluklar doldurmakeilimindedir

Dik tansiyon ge (gash) veya atlaklarDamarlarElenik normal faylar ve birlikte gelien horst ve graben yaplarBudinaj ve skma-ve kabarma/ime yaplar


42/55

42


Kvrmlarn i ksmlarnda geliirler* Simetrik ve asimetrik kvrmlar* Bindirme faylar

* Eksen dzlemi klivajKvrmlanm zayf tabakalarda ok sk aralklarla olumu atlaklarveya klivaj dzlemleri;Genelde skma ynne dik oluurlar veSrme/drag kvrmlarn eksen ynlerine yar paralel geliirler

Tabakaya Paralel Ksalma


43/55

43


Srme/Drag Kvrmlarn Kullanm


44/55

44



45/55

45


Srme/Drag Kvrmlarn Kullanm


46/55

46



47/55

47


Eer kvrm eksenin doru bir kayma var ise

AntiformEer eksenden uzaklayorsa Sinform


48/55

48


ekil devrik bir kvrm resimlemektedir:Devrik Sinform veya Devrik Antiform?


49/55

49



50/55

50



51/55

51



52/55

52



53/55

53



54/55

54



55/55

55

P f D K di Di ik D N tl

Documents

2 YJ Kivrimlar