20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσαο 1866 σημαδεύτηκε από ένα παράδοξο γεγονός, από ένα φαινόμενο ανεξήγητο

20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα

BERN-20.000 LEYGES.qxp_Layout 1 21/9/15 11:17 π.μ. Page 3

Κεφάλαιο 1

Ένας κινούμενος σκόπελος

Το 1866 σημαδεύτηκε από ένα παράδοξο γεγονός, απόένα φαινόμενο ανεξήγητο κι ακατανόητο, που ασφαλώςκανένας δε λησμόνησε. Πέρα από τις φήμες που αναστά-τωναν τους πληθυσμούς των λιμανιών κι ερέθιζαν το δη-μόσιο αίσθημα στις ενδοχώρες των ηπείρων, οι άνθρωποιτης θάλασσας είχαν συγκλονιστεί. Έμποροι, εφοπλιστές,πλοίαρχοι, καραβοκύρηδες, εμποροπλοίαρχοι της Ευρώ-πης και της Αμερικής, αξιωματικοί πολεμικών πλοίων καιμαζί με όλους αυτούς οι κυβερνήσεις πολλών κρατώντων δυο ηπείρων είχαν θορυβηθεί στο έπακρο από τοσυμβάν.

Πραγματικά, τον τελευταίο καιρό, πολλά πλοία συνά-ντησαν στη θάλασσα ένα «τεράστιο πράγμα», ένα μακρύατρακτοειδές αντικείμενο, πότε πότε φωσφορίζον, ασύ-γκριτα μεγαλύτερο και γρηγορότερο από μια φάλαινα.

Οι αναφορές που είχαν καταγραφεί στα ημερολόγιαδιάφορων πλοίων σχετικά μ’ αυτή την παρουσία, συμ-

13


φωνούσαν με αρκετή ακρίβεια στην εξωτερική περιγρα-φή του εν λόγω αντικειμένου ή όντος, στην απίθανηταχύτητα των κινήσεών του, στην εκπληκτική μηχανικήισχύ του, στην ιδιότυπη ζωή με την οποία φαινότανπροικισμένο. Αν ήταν κήτος, ξεπερνούσε σε όγκο όλατα κήτη που ήταν ως τότε γνωστά στην επιστήμη. Ούτεο Κυβιέ ούτε ο Λασεπέντ ούτε ο Ντυμερίλ ούτε ο Κα-τρφάζ θα παραδέχονταν την ύπαρξη ενός τέτοιου τέρα-τος – εκτός βέβαια αν το έβλεπαν με τα ίδια τους τα σο-φά μάτια.

Λαμβάνοντας κανείς υπόψη μετριοπαθείς παρατη-ρήσεις που γίνονταν επανειλημμένα –χωρίς να δέχεταιτις συγκρατημένες εκτιμήσεις που απέδιδαν στο αντι-κείμενο μήκος διακοσίων ποδιών, και απορρίπτονταςτους υπερβολικούς ισχυρισμούς που το περιέγραφαν να’χει πλάτος ένα μίλι και μήκος τρία– θα διαπίστωνε ότιτο καταπληκτικό εκείνο ον ξεπερνούσε κατά πολύ όλεςτις διαστάσεις που παραδέχονταν έως τότε οι ιχθυολό-γοι – αν βέβαια υπήρχε.

Υπήρχε, όμως, κανείς δεν αρνιόταν πια το γεγονόςαυτό καθαυτό, και, με την έλξη που ασκεί στο ανθρώπι-νο μυαλό το θαυμαστό, κατανοούμε εύκολα τη συγκί-νηση που προκάλεσε σε ολόκληρο τον κόσμο αυτή ηυπερφυσική παρουσία. Για να την απορρίψει κανείς θεω -ρώντας τη μύθο, θα έπρεπε να την εγκαταλείψει.

Πράγματι, στις 20 Ιουλίου 1866 το ατμόπλοιο Κυβερ-νήτης Χίγκινσον της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Καλκούτ-

14

ΙΟΥΛΙΟΣ ΒΕΡΝ


τας και Μπουρνάχ είχε συναντήσει αυτό τον κινούμενοόγκο πέντε μίλια ανατολικά από τις ακτές της Αυστρα-λίας. Ο πλοίαρχος Μπέικερ νόμισε στην αρχή ότι αντί-κριζε έναν άγνωστο σκόπελο· ήταν μάλιστα έτοιμος ναπροσδιορίσει την ακριβή του θέση, όταν δυο πίδακεςνερού εκτοξεύτηκαν σφυρίζοντας από το μυστηριώδεςαντικείμενο στον αέρα, σε ύψος εκατόν πενήντα ποδιών.Άρα, εκτός αν ο συγκεκριμένος σκόπελος υπόκειντοστις σποραδικές εκρήξεις κάποιου θερμοπίδακα, το Κυ-βερνήτης Χίγκινσον είχε στ’ αλήθεια συναντήσει κάποιοθαλάσσιο θηλαστικό, άγνωστο ως τότε, που εξακόντιζεαπό τους φυσητήρες του πίδακες νερού αναμεμειγμέ-νου με αέρα και ατμό.

Στις 23 Ιουλίου του ίδιου χρόνου παρόμοιο φαινόμε-νο παρατηρήθηκε στις θάλασσες του Ειρηνικού, από τοΚρίστομπαλ Κολόν της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Δυτι-κών Ινδιών και Ειρηνικού. Το αλλόκοτο λοιπόν κήτοςμπορούσε να μετακινείται με εκπληκτική ταχύτητα απόμια περιοχή σε μία άλλη, αφού το Κυβερνήτης Χιγκιν-σον και το Κρίστομπαλ Κολόν το είχαν συναντήσει, μεδιαφορά τριών ημερών, σε δυο σημεία του χάρτη πουαπείχαν μεταξύ τους περισσότερο από επτακόσιες θα-λάσσιες λεύγες.

Δεκαπέντε μέρες αργότερα, δυο χιλιάδες λεύγες απόεκεί, το Ελβετία της Εθνικής Εταιρείας και το Σάννοντου Βασιλικού Ταχυδρομείου, πλέοντας προς αντίθετεςκατευθύνσεις στο κομμάτι του Ατλαντικού ανάμεσα

15

20.000 ΛΕΥΓΕΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ


στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, σημείωσαναντίστοιχα την παρουσία του τέρατος σε 42 μοίρες και15 πρώτα βόρειο πλάτος και σε 60 μοίρες και 35 πρώταμήκος δυτικά του μεσημβρινού του Γκρίνουιτς. Στηνταυτόχρονη παρατήρησή τους υπολόγισαν το μήκοςτου θηλαστικού γύρω στα τριακόσια πενήντα αγγλικάπόδια,* κι αυτό γιατί το Σάννον και το Ελβετία, παρόλοπου το μήκος τους από την πλώρη ως την πρύμνη έφτα-νε τα εκατό μέτρα, ήταν μικρότερα από το κήτος. Οι με-γαλύτερες όμως φάλαινες που συχνάζουν στις Αλεού-τιες νήσους Κουλαμμάκ και Ουμγουλλίκ δεν ξεπερνούντα πενήντα έξι μέτρα – σπανίως, μάλιστα, έχουν τέτοιεςδιαστάσεις.

Οι αναφορές έρχονταν η μία μετά την άλλη. Νεότε-ρες παρατηρήσεις του υπερωκεάνιου Περέιρε, μια σύ-γκρουση του Αίτνα (της Εταιρείας Άινμαν) με το τέρας,ένα πρωτόκολλο υπογραμμένο από τους αξιωματικούςτης γαλλικής φρεγάτας Νορμανδία, μια σοβαρή αναφο-ρά του επιτελείου του πλοιάρχου Φιτζ-Τζέιμς του Λόρ-δου Κλάιντ συγκίνησαν βαθιά την κοινή γνώμη. Τοφαινόμενο διασκέδασε ορισμένους επιπόλαιους λαούς,αλλά οι σοβαροί και πρακτικοί λαοί, όπως οι Αμερικα-νοί, οι Άγγλοι κι οι Γερμανοί, ανησύχησαν πραγματικά.

Στις μεγάλες πόλεις το τέρας έγινε της μόδας. Τοτραγούδησαν στα καφενεία, το σατίρισαν στις εφημε-

16


* Περίπου 106 μέτρα. Το αγγλικό πόδι αντιστοιχεί σε 30,40 εκ.


ρίδες, το έπαιξαν στο θέατρο. Οι φυλλάδες βρήκαν ευ-καιρία να επινοήσουν κάθε είδους παραμύθι. Εμφανί-στηκαν πάλι στις εφημερίδες σκίτσα που αναπαριστού-σαν όλα τα φανταστικά και γιγαντιαία όντα, από τηλευκή φάλαινα, τον φοβερό «Μόμπυ Ντικ» των υπερ-βόρειων χωρών, ως το θεόρατο Κράκεν, που με τα πλο-κάμια του μπορεί να τυλίξει ένα πλοίο πεντακοσίων τό-νων και να το σύρει στην άβυσσο του ωκεανού. Βγήκανξανά στην επιφάνεια ακόμη και αναφορές αρχαίων συγ-γραφέων, οι απόψεις του Αριστοτέλη και του Πλίνιουπου παραδέχονταν την ύπαρξη τέτοιων τεράτων, ύστε-ρα οι διηγήσεις του Νορβηγού επισκόπου Ποντόππι-νταν, οι αναφορές του Πολ Χέγκεντε, και τελικά οι εκ-θέσεις του αξιόπιστου κυρίου Χάρριγκτον, την καλή πί-στη του οποίου δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσειόταν βεβαιώνει ότι, ενώ βρισκόταν επάνω στο πλοίοΚαστιγιάν, το 1857, αντίκρισε αυτό το τεράστιο ερπετόπου δεν είχε ξαναδεί, ως τότε, παρά μόνο στις θάλασσεςτου παλιού Συνταγματικού.1

Τότε, στις εταιρείες των λογίων και στα επιστημονικάέντυπα ξέσπασε η αιώνια διαμάχη ανάμεσα στους εύπι-στους και στους δύσπιστους. Το «ζήτημα του τέρατος»ερέθιζε τα πνεύματα. Οι δημοσιογράφοι, που διακηρύσ-σουν την πίστη τους στην επιστήμη ενάντια σ’ εκείνους

17


1. Constitutionel: γαλλική εφημερίδα των φιλελευθέρων που εμφανίστηκε μεαυτό τον τίτλο κατά την περίοδο της Δεύτερης Παλινόρθωσης των Βουρβώ-νων. Σ.τ.E.


που διακηρύσσουν την πίστη τους στο πνεύμα, έχυσανποτάμια από μελάνι στην αξιομνημόνευτη εκείνη εκ-στρατεία· μερικοί, μάλιστα, έχυσαν δυο τρεις σταγόνεςαίμα, καθώς με αφορμή το θαλάσσιο φίδι έφτασαν στιςπιο προσβλητικές προσωπικές αντεγκλήσεις.

Για έξι μήνες η διαμάχη συνεχίστηκε με ποικίλουςτρόπους. Στα εμπεριστατωμένα άρθρα του Γεωγραφι-κού Ινστιτούτου της Βραζιλίας, της Βασιλικής Ακαδη-μίας των Επιστημών του Βερολίνου, του ΒρετανικούΣυνδέσμου και του Ιδρύματος Σμιθ της Ουάσινγκτον,στις συζητήσεις του Ινδικού Αρχιπελάγους, του Κόσμοςτου αβά Μουανιό και των Συνεργασιών του Πέτερμαν,στα επιστημονικά χρονικά των μεγάλων εφημερίδωντης Γαλλίας και του εξωτερικού, τα ελαφρά έντυπα αντα-παντούσαν με αστείρευτο οίστρο. Οι πνευματώδειςσυγγραφείς τους, παρωδώντας μια λέξη του Λίνναιουειπωμένη από τους αντιπάλους του τέρατος, υποστήρι-ξαν ότι πράγματι «η φύση δεν κάνει ανόητους»2 κι εξόρ-κιζαν τους συγχρόνους τους να μη διαψεύσουν τη φύσηπαραδεχόμενοι την ύπαρξη των Κράκεν, των θαλάσ-σιων φιδιών, των «Μόμπυ Ντικ» κι άλλων αποκυημά-των της φαντασίας και του παραληρήματος των ναυτι-κών. Τελικά, σε κάποιο άρθρο μιας σατιρικής εφημερί-δας με μεγάλη απήχηση, ο πιο δημοφιλής από τους συ-

18


2. Η φράση του Λίνναιου είναι «η φύση δεν κάνει άλματα» – στα γαλλικά «saut»σημαίνει «άλμα», και «sot» σημαίνει «ανόητος». Σ.τ.E.


ντάκτες της όρμησε σαν τον Ιππόλυτο εναντίον του τέ-ρατος και το αποτέλειωσε, προκαλώντας έκρηξη γέλιουσε ολόκληρο τον κόσμο. Το πνεύμα είχε νικήσει την επι-στήμη.

Στους πρώτους μήνες του 1867 το θέμα έμοιαζε ναέχει θαφτεί χωρίς να υπάρχει λόγος αναζωπύρωσής του,όταν νέα γεγονότα έγιναν γνωστά στο κοινό. Δεν επρό-κειτο πια μόνο για τη λύση ενός επιστημονικού προβλή-ματος, αλλά για την αποσόβηση ενός πραγματικού, σο-βαρού κινδύνου. Το ζήτημα απόκτησε μια τελείως διαφο-ρετική όψη. Το τέρας έγινε πάλι νησάκι, βράχος, σκόπε-λος, σκόπελος όμως κινούμενος, απροσδιόριστος, άπια-στος.

Στις 5 Μαρτίου 1867 τη νύχτα, το Μοράβιαν τηςΩκεανίου Εταιρείας του Μόντρεαλ, ενώ βρισκόταν σε27 μοίρες και 30 πρώτα πλάτος και 72 μοίρες και 15πρώτα μήκος, προσέκρουσε με τη δεξιά του μπάντα σ’έναν βράχο που δεν ήταν σημειωμένος σε κανένα χάρ-τη. Έτρεχε, χάρη στον άνεμο και στους τετρακόσιουςίππους της μηχανής του, με ταχύτητα δεκατριών κόμ-βων. Είναι βέβαιο πως αν το σκαρί του δεν ήταν τόσογερά φτιαγμένο, το Μοράβιαν θα είχε καταποντιστείαπό την πρόσκρουση μαζί με τους διακόσιους τριάνταεπτά επιβάτες που μετέφερε από τον Καναδά.

Η πρόσκρουση έγινε στις πέντε το πρωί, μόλις άρχι-σε να χαράζει. Οι αξιωματικοί της βάρδιας όρμησανστην πρύμνη του σκάφους. Ερεύνησαν τον ωκεανό με

19



τη μεγαλύτερη προσοχή. Δεν παρατήρησαν τίποτα άλ-λο εκτός από μια δυνατή αναταραχή σε απόσταση εξα-κοσίων περίπου μέτρων, σαν να είχε αναστατωθεί βίαιαη υδάτινη επιφάνεια. Αφού προσδιορίστηκε με ακρίβειατο σημείο, το Μοράβιαν συνέχισε την πορεία του χωρίςφανερές ζημιές. Είχε χτυπήσει σε ύφαλο ή σε κάποιο πε-λώριο συντρίμμι ναυαγίου; Δεν μπορούσαν να ξέρουν·αλλά όταν εξέτασαν την καρίνα του στις δεξαμενές τουναυπηγείου, είδαν ότι ένα μέρος της είχε σπάσει.

Το γεγονός, πολύ σοβαρό αυτό καθαυτό, θα είχε ίσωςξεχαστεί όπως τόσα άλλα, αν δεν επαναλαμβανόταν κά-τω από ολόιδιες συνθήκες τρεις εβδομάδες αργότερα.Μόνο που, χάρη στην εθνικότητα του πλοίου-θύματοςαυτής της νέας πρόσκρουσης και χάρη στη φήμη τηςπλοιοκτήτριας εταιρείας, το συμβάν προκάλεσε τερά-στιο θόρυβο.

Κανένας δεν αγνοεί το όνομα του διάσημου Άγγλουεφοπλιστή Κιούναρντ. Ο έξυπνος επιχειρηματίας ίδρυσετο 1840 μια ταχυδρομική υπηρεσία μεταξύ Λίβερπουλκαι Χάλιφαξ, που το δυναμικό της αποτελούσαν τρία ξύ-λινα τροχήλατα πλοία ισχύος τετρακοσίων ίππων καιχωρητικότητας χιλίων εκατόν εξήντα δύο τόνων. Οκτώχρόνια αργότερα, τέσσερα σκάφη δύναμης εξακοσίωνπενήντα ίππων και χωρητικότητας χιλίων οκτακοσίωνείκοσι τόνων προστέθηκαν στον στόλο της εταιρείας, καιδυο χρόνια μετά άλλα δυο βαπόρια, ανώτερα σε ιπποδύ-ναμη και σε χωρητικότητα. Το 1853 η Εταιρεία Κιού -

20



ναρντ, έχοντας ανανεώσει το δικαίωμα μεταφοράς ταχυ-δρομικής αλληλογραφίας, συμπλήρωσε διαδοχικά το δυ-ναμικό της με τα πλοία Αραβία, Περσία, Κίνα, Σκοτία, Ιά-βα, Ρωσία, τα μεγαλύτερα σκάφη που διέσχισαν ποτέ τιςθάλασσες μετά τον Μεγάλο Ανατολικό. Έτσι, λοιπόν, ηεταιρεία το 1867 είχε στην κατοχή της δώδεκα πλοία,οκτώ τροχήλατα και τέσσερα με έλικες.

Αν αναφέρω συνοπτικά αυτές τις λεπτομέρειες, είναιγια να πληροφορηθεί ο αναγνώστης τη σπουδαιό τητααυτής της εταιρείας θαλάσσιων μεταφορών, γνωστής σ’όλο τον κόσμο για τη σωστή διοίκησή της. Καμιά επιχεί-ρηση υπερπόντιας ναυσιπλοΐας δε διευθύνθηκε με πε-ρισσότερη δεξιοσύνη· καμιά επιχείρηση δε στέφθηκε μεμεγαλύτερη επιτυχία. Είκοσι έξι χρόνια τώρα τα πλοίατης Κιούναρντ έχουν διασχίσει δυο χιλιάδες φορές τονΑτλαντικό χωρίς να ματαιωθεί ούτε ένα ταξίδι, χωρίς νασημειωθεί ποτέ αργοπορία, χωρίς ποτέ να χαθεί γράμμαή άνθρωπος ή να βυθιστεί καράβι. Οι ταξιδιώτες, λοιπόν,όπως προκύπτει από επίσημα στοιχεία των τελευταίωνχρόνων, προτιμούσαν την εταιρεία Κιούναρντ περισσό-τερο από κάθε άλλη, παρά τον σφοδρό ανταγωνισμό τηςΓαλλίας. Με αυτά τα δεδομένα, κανένας δε θα μπορούσενα εκπλαγεί από την απήχηση που είχε το ατύχημα σ’ ένααπό τα ωραιότερα ατμόπλοιά της.

Στις 13 Απριλίου 1867 το Σκοτία βρισκόταν σε 15μοίρες και 12 πρώτα μήκος και σε 45 μοίρες και 37 πρώ-τα πλάτος, με ήρεμη θάλασσα και ούριο άνεμο. Έπλεε

21



με ταχύτητα δεκατριών κόμβων και σαράντα τριών εκα-τοστών χάρη στην κινητήρια δύναμη των χιλίων ίππωντης ατμομηχανής του. Οι τροχοί του χτυπούσαν τη θά-λασσα με άψογο ρυθμό. Το βύθισμά του ήταν έξι μέτρακι εβδομήντα εκατοστά και το εκτόπισμά του έξι χιλιά-δες εξακόσια ογδόντα τέσσερα κυβικά μέτρα.

Στις τέσσερις και δεκαεπτά το απόγευμα, κι ενώ οι επι-βάτες ήταν συγκεντρωμένοι στο μεγάλο σαλόνι και γευ-μάτιζαν, έγινε αισθητό ένα χτύπημα στη γάστρα τουπλοίου, στην μπάντα, λίγο πίσω από τον αριστερό τροχό.

Το Σκοτία δεν είχε προσκρούσει κάπου· μάλλον είχεχτυπηθεί από κάποιο αντικείμενο κοφτερό ή διατρητι-κό, αλλά όχι αμβλύ. Η σύγκρουση φάνηκε τόσο ελα-φριά που δε θα ανησυχούσε κανένας, αν δεν ανέβαινανοι αμπαρτζήδες στη γέφυρα ξεφωνίζοντας:

— Βυθιζόμαστε! Βυθιζόμαστε!Οι επιβάτες στην αρχή τρομοκρατήθηκαν· ο πλοίαρ-

χος Άντερσον, όμως, έσπευσε να τους καθησυχάσει.Πραγματικά, δε φαινόταν να υπάρχει άμεσος κίνδυνος.Το Σκοτία, χωρισμένο σε επτά διαμερίσματα με στεγα-νούς μεσότοιχους, είχε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσειάφοβα ένα ρήγμα.

Ο πλοίαρχος Άντερσον έτρεξε αμέσως στο αμπάρι.Πιστοποίησε ότι το πέμπτο διαμέρισμα είχε κατακλυ-στεί από νερό, του οποίου η ταχύτητα εισροής αποδεί-κνυε ότι το ρήγμα ήταν σοβαρό. Ευτυχώς δε βρίσκο-νταν εκεί οι λέβητες, γιατί θα έσβηναν αμέσως.

22



Ο πλοίαρχος έδωσε εντολή να σταματήσουν επιτό-που, κι ένας ναύτης βούτηξε για να εξετάσει τη ζημιά. Σύ-ντομα διαπιστώθηκε η ύπαρξη μιας μεγάλης τρύπας δύομέτρων στην καρίνα του ατμόπλοιου. Ένα τέτοιο ρήγμαδεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί και το Σκοτία αναγκά-στηκε να συνεχίσει το ταξίδι του με μισοβυθισμένουςτροχούς. Βρισκόταν τότε σε απόσταση τριακοσίων μι-λίων από το Ακρωτήριο Κλιρ, κι έπειτα από μια καθυστέ-ρηση τριών ημερών που προκάλεσε μεγάλη ανησυχίαστο Λίβερπουλ, μπήκε στις δεξαμενές επισκευών τηςεταιρείας.

Οι μηχανικοί επισκέφτηκαν το Σκοτία, που τοποθε-τήθηκε σε στεγνή δεξαμενή. Δεν πίστευαν στα μάτιατους. Δυόμισι μέτρα κάτω από την ίσαλο γραμμή τουπλοίου ανοιγόταν ένα κανονικό σκίσιμο σε σχήμα ισο-σκελούς τριγώνου. Η ρωγμή της λαμαρίνας είχε τέλειοπερίγραμμα, δε θα κοβόταν τόσο άψογα ούτε με κοπτι-κό μηχάνημα. Φάνηκε λοιπόν ότι το διατρητικό εργα-λείο που την είχε προκαλέσει δεν ήταν συνηθισμένηςκατασκευής κι ότι, αφού πρώτα εκτοξεύτηκε με περίσ-σια δύναμη, διαπερνώντας έτσι μια λαμαρίνα πάχουςτεσσάρων εκατοστών, αποσύρθηκε μάλλον μόνο τουμε μια κίνηση παλινδρομική και στ’ αλήθεια ανεξήγητη.

Το τελευταίο τούτο γεγονός είχε σαν αποτέλεσμα ναεξαφθεί πάλι η κοινή γνώμη. Πράγματι, από κείνη τηστιγμή κάθε θαλάσσιο ατύχημα με απροσδιόριστα αίτιααποδιδόταν στο τέρας. Το φανταστικό ζώο φορτώθηκε

23



την ευθύνη όλων αυτών των ναυαγίων των οποίων οαριθμός είναι δυστυχώς μεγάλος· γιατί από τα τρεις χι-λιάδες πλοία που η απώλειά τους δηλώνεται κάθε χρόνοστο γραφείο «Βέριτας», τα ατμόπλοια ή τα ιστιοπλοϊκάπου χάνονται αύτανδρα και δε φτάνει ποτέ κανένα νέογι’ αυτά είναι το λιγότερο διακόσια!

Δίκαια ή άδικα, λοιπόν, το τέρας θεωρήθηκε υπεύθυ-νο για την εξαφάνισή τους, οι συγκοινωνίες μεταξύ τωνηπείρων έγιναν εξαιτίας του πολύ επικίνδυνες και τοκοινό ξεσηκώθηκε και απαίτησε κατηγορηματικά νααπαλλαγούν με κάθε τίμημα οι θάλασσες από το φοβε-ρό κήτος.

24



Documents

20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσαο 1866 σημαδεύτηκε από ένα παράδοξο γεγονός, από ένα φαινόμενο ανεξήγητο