Upload
janrotmans
View
367
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Citation preview
Duurzame gebiedsontwikkeling:dé uitdaging voor de 21ste eeuw
Jan Rotmans27-09-2011
Jan Jan RotmansRotmans2727--0909--20112011
Duurzame Gebiedsontwikkeling
queeste
weinig goede voorbeelden
geen receptuur
gebied
Gebied
levend organisme
met identiteit, ziel en DNA
met verleden, heden en toekomst
is voortdurend in ontwikkeling
Gebied
wat is het DNA van het gebied?
waar staat het gebied in de tijd?
wat is de veerkracht van het gebied?
zoektocht naar de ziel van het gebied
gebiedsontwikkeling
Gebiedsontwikkeling
‘ontwikkelen’
transformeren
beheren
Gebied Transformeren
- een gebied tot leven wekken
een ‘bijna’ dood gebied tot bloei brengen
- een gebied onomkeerbaar veranderen
nieuwe functies toevoegen en oude laten afsterven
ingrijpend, radicaal
Gebied Beheren
- bestaande bouw hergebruiken
‘tuinieren’ in plaats van bouwen
- aanpassen aan nieuwe omstandigheden
evolutionair en adaptief
incrementeel
duurzaamheid
Duurzaamheid
duurzaamheid is betwistbaar begrip
wat duurzaam is is tijds- en contextafhankelijk
beschaafd omgaan met onszelf, elkaar en wereld
iets ontwikkelen waar niemand ooit meer vanaf wil
Duurzaamheid
Hoe bepaal je wat duurzaam is en wat niet?
1. ontwikkel spelregels als richtingwijzers
2. maak keuzes met een selecte groep stakeholders
co-evolutionaire benadering: top-down en bottom-up
duurzame
gebiedsontwikkeling
Duurzame Gebiedsontwikkeling
zoektocht naar de identiteit van een gebied
van waaruit de kernwaarden van een gebied
elkaar maximaal kunnen versterken zodat een
gebied zich organisch en in balans ontwikkelt
Duurzame Gebiedsontwikkeling
maximaal versterken van de kern gebiedswaarden
water, klimaat, milieu, energie, landschap, infrastructuur
mobiliteit, economie, leefomgeving, identiteit, schoonheid
balans tussen economische, sociaal-culturele
en ecologische gebiedswaarden
NIET:
compenseren van negatieve effecten
Duurzame Gebiedsontwikkeling
lokale energieopwekking die ruimtelijke kwaliteit versterkt
landschapsontwikkeling die economische structuur versterkt
hoe kunnen gebouwen, mensen en omgeving elkaar versterken?
Methodiek voor
duurzame gebiedsontwikkeling
Inhoud
Duurzame Gebiedsontwikkeling
integrale gebieds analyse
identificeer de kerngebiedswaarden
analyseer de verbanden tussen kerngebiedswaarden
ontwikkel een omgevingsanalyse
ontwerp spelregels voor een duurzame strategie
formuleer wenkend perspectief voor gebied
Stichting Urgenda
Identificatie Kerngebiedswaarden
gebied is complex systeem [organisme]
• determinanten die dynamiek gebied bepalen
• toestand en dynamiek van het gebied
• in welke richting beweegt het gebied
• wie probeert het gebied te beïnvloeden
• wat gebeurt er in de omgeving van het gebied
Kerngebiedswaarden
mobiliteit
cultuurhistorie ecologie
economie energie
Stichting Urgenda
Verbanden kerngebiedswaarden
kerngebiedswaarden moeten elkaar versterken
• vanuit elk punt van de vijfhoek voordeel voor andere punten
• kijk ook juist naar versterking op langere termijn
• niet alles willen kwantificeren of monetariseren
• probeer winst in maatschappelijke waarden uit te drukken
Stichting Urgenda
Omgevingsanalyse
trendanalyse
• analyseer bestaande trends op verschillende schaal
• ontwikkel gezond wantrouwen jegens bestaande trends
• durf bestaande opgaves ter discussie te stellen
• denk niet extrapolatief, maar juist niet-lineair
Spelregels voor DuurzaamheidCreërend
- ontwikkelen vanuit cultuurhistorisch perspectief
- herstellen van verbroken verbindingen
- mengen van functies
- menselijke maat
- water, klimaat, energie als leidend voor ruimtelijke planning
Matigend- geen afwenteling op andere gebieden
- energieneutraal bouwen
- hergebruik van bestaand materiaal
- zo weinig mogelijk vervuiling
- worteling van plannen in regio/streek
Stichting Urgenda
Wenkend Perspectief
Transitie Visie
• uitdagend en inspirerend
• geen utopia maar wensbeeld
• vertaling naar paden en experimenten/projecten
visie, strategie en actie verweven
Duurzame gebiedsontwikkeling
ontwikkeling en verterking van kerngebiedswaarden
uitdrukken in maatschappelijke waarden en
uiteindelijk in maatschappelijk rendement
Proces
Procesaanpak organisch ontwikkelingstraject
zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving
lange termijn visie met korte termijn acties
uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen
start met kleinschalige iconen die de visie ondersteunen
zoeken, leren, experimenteren
Organisch Ontwikkelingsproces
integrale visie op gebiedtransitieagenda gebied
identiteit van gebiedgebieds arena
integraal ontwerpplanduurzaamheids projecten
herijking plannenambitieuze beleidsagenda
Proces Kenmerken
– selectieve participatie
– koplopers: friskijkers en dwarsdenkers
– evenredige maatschappelijke vertegenwoordiging
– starten met smal maar diep draagvlak
– geleidelijk draagvlak ontwikkelen
– innovatieruimte creëren
Transitie arena
– innovatieruimte voor koplopers uit samenleving
– koplopers zijn friskijkers en dwarsdenkersgéén belangenbehartigers
– evenredige maatschappelijke vertegenwoordiging bedrijven, overheden, kennisinstellingen, NGO’s en intermediairs
– niet te groot, ca. 10-15 mensen
– lerend netwerk gericht op visie en doorbraakprojectengéén polderoverlegclub
Transitie aanpak als schaduwlijn
• Klassieke aanpak– gebiedsvisie– bestemmingsplan– belangen-
vertegenwoordigers– projecten– compromis– degelijk
“ 7 ”
• Transitie aanpak– duurzaamheidsvisie– experimenteerruimte– koplopers, niche-spelers– experimenten – controversieel– uitdagend
“ 9 ”
Casus I Stadshavens
Stadshavens Rotterdam
= 1600 ha van Rotterdam in transitie
= lange termijn opgave [25-30 jaar]
= proeftuin voor vernieuwing van stad en haven
= lange termijn visie [2030]
= uitvoeringsprogramma 2010-2020
= 12 business cases
samenwerking Havenbedrijf en Gemeente Rotterdam
Procesaanpak Stadshavens
organisch ontwikkelingstraject
zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving
lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas
uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen
start met voorbeeldprojecten die visie ondersteunen
Merwehaven / Vierhaven als start experiment
Transitie aanpak Stadhavens
• transitie van regulier plan naar duurzaam plan
• duurzaamheids standaard
• maatschappelijke partijen sturen mee
• focus op koplopers
• iconen zoals drijvend paviljoen en clean tech delta
Duurzaamheids Standaard Stadshavens
balans
balans tussen strikte, begrenzende spelregels
en flexibele, stimulerende spelregels
Duurzaamheids Standaard Stadshavens
top 12
1. energieneutraal bouwen
2. klimaatbestendig bouwen
3. ontwikkelen op water
4. hergebruik bestaand materiaal/ producten
5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren
6. groen is drager van ontwikkeling
Duurzaamheids Standaard Stadshavens
top 12
7. diversiteit als uitgangspunt
8. menselijke maat als uitgangspunt
9. vanuit cultuurhistorisch perspectief
10. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed
11. wijk/buurt economie is belangrijke pijler
12. kennis over duurzaamheid economische motor
Duurzaamheids Standaard Stadshavens
doorvertaling
• cascade van duurzaamheids spelregels
• doorvertaling naar vier deelstadshavens
• doorvertaling naar wijk/buurt
• deels kwantificering [via REAP-benadering]
Uitvoeringscyclus
business Planbusiness Cases
gebiedsontwikkelingsplanintegraal Uitvoeringsplan
duurzaamheids Iconen
leer ervaringenopschaling
Iconen Stadshavens
Dutch Research Institute For Transitions
Rol van de overheidformuleren hoog ambitieniveau qua duurzaamheid
[harde duurzaamheidsdoelstellingen]
ruimte creëren aan marktpartijen voor vernieuwing[financiële, juridische, institutionele, mentale ruimte]
niet trekken en sleuren, maar verbinden en stimuleren[schakelen tussen partijen]
faciliteren van transitie[voorwaarden scheppend]
regelluwe experimenteerruimte
Conclusie Stadshavens
lastig, grillig lange termijn proces
friskijkers houden het proces levendig
iconen houden de energie vast
koplopers uit samenleving aan het stuur
‘mean and lean’ projectorganisatie
Casus II Driebergen‐Zeist
Utrechtse Heuvelrug-Zeist
• oppervlakte gebied: ± 60 ha
• stationskern en bedrijventerreinen: ± 12.5 ha
• grotere kern, begrensd door A12, het spoor en bosgebied: ±30 ha
• inwoners gebied: ± 400 [200 woningen] ± 45 bedrijven
Stichting Urgenda
Kerngebiedswaarden
mobiliteit
cultuurhistorie ecologie
economie energie
CultuurhistorieStichtse Lustwarande
lint van landgoederen op de flank van Utrechtse Heuvelrug
dat zich als een kralensnoer slingert langs de provinciale weg
van de Bilt tot aan Rhenen met specifieke kwaliteiten
[natuur, landschap, cultuur]
Stichtse Korrels
eenheid van gebouwen [landhuizen, kastelen], objecten
[heggen, lanen] en bijbehorende buitenruimte [tuin, park, weilanden]
Integrale duurzaamheids strategie
cultuurhistorisch gebied als landgoed
landgoed economie
economie zorg en duurzaamheid
cultuurhistorisch verankerd
mobiliteit versterking knooppuntsfunctie
economische pijler
past in cultuurhistorie
Spelregels
Creërend- ontwikkelen vanuit cultuurhistorisch perspectief
- Stichtse korrelstructuur als basis
- herstellen van verbroken verbindingen
- mengen van functies
- menselijke maat
Matigend- met minimale ingrepen een maximaal effect creëren
- geen afwenteling op andere gebieden
- energieneutraal bouwen
- hergebruik van bestaand materiaal
- zo weinig mogelijk vervuiling
Wenkend Perspectief
transformatie van gebied tot duurzaam landgoed
van : 78% verhard ; 20% bebouwd; 2% groen
naar: 30% verhard ; 20% bebouwd; 50% groen
overkoepelend thema
duurzame ontmoetingsplaats
tussen oude en nieuwe wereld
Oude Wereld vs Nieuwe Wereld
traag snel
statisch dynamisch
aristocratisch egalitair
verfijnd grof
mens niet centraal mens niet centraal
overgangsgebied overgangsgebied
tijdelijke verblijfplaats tijdelijke verblijfplaats
dienstverlenend dienstverlenend
Snelle wereld ondergronds
Langzame wereld
Landgoedstationsgebouw
twee werelden, twee snelheden
- salon / grand café
- kapper / creche-kinderopvang
- duurzaam restaurant / moderne kroeg
- fietsverhuur / mobiliteitsbedrijf
- Lustwarande museum / disco
- fiets, voetganger / bus-trein-peoplemover
Resultaat
inhoudelijk plan goedgekeurd door beide gemeenten
problemen op provinciaal en bovenregionaal niveau
duurzaamheidsplan versmald tot logistiek plan
grote onenigheid tussen provincie en gemeentes
spanning tussen wethouders en ambtenaren
Conclusies
ijzersterk inhoudelijk plan voorlopig geneuveld
inhoud prima, proces was minder goed doordacht
te weinig mede eigenaren van het plan
schakelen op verschillende schaalniveau’s essentieel
inhoud en proces moeten gelijk opgaan
Casus III Parooldriehoek
Opdracht Parooldriehoek
vragen
gaat het om het transformeren of beheren van het gebied?
welke tijdsspanne gaat het om?
gaat het om de inhoud of om het proces?
zijn er onbeperkte middelen?
Opdracht Parooldriehoek
context
duurzaamheid wordt getoetst door GPR-programma
zeer beperkte, marginale toetsing
aspecten van duurzaamheid die worden getoetst
mobiliteit, functionaliteit, belevingswaarde, rood, blauw, etc.
is een modernistische, reductionistische benadering
toetsing op deelaspecten en functies
Kerngebiedswaarden
mobiliteit
cultuurhistorie ecologie
economie energie
Opdracht Parooldriehoek
wat zijn de kerngebiedswaarden in de driehoek?
wat is de dynamiek van het gebied?
wat is de dynamiek in de omgeving van het gebied?
hoe kunnen de kerngebiedswaarden elkaar versterken?
kunnen we spelregels opstellen voor het gebied?
kunnen we komen tot een transitie leitmotiv?
Spelregels voor Parooldriehoek
Creërend
- ontwikkelen vanuit cultuurhistorisch perspectief
- mengen van functies
- water, klimaat, energie als leidend voor ruimtelijke planning
Matigend
- energieneutraal bouwen
- hergebruik van bestaand materiaal
- zo weinig mogelijk vervuiling
Conclusies
• duurzame gebiedsontwikkeling is een queeste
• inhoud en proces zijn even belangrijk
• spelregels nodig om duurzaamheid te bewaken
• selectieve participatie biedt veel voordelen
• organisch ontwikkelen: stapsgewijs met iconen als wijzer