2012-2013Όπως φαίνεται τα παραμύθια αν και έχουνεπίλογο μοιάζουν να μην τελειώνουν ποτέ

2ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣΑΘΑΝΑΣΙΟΣΠΑΝΙΤΣΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΚΚΑΣΓΙΩΡΓΟΣ ΣΦΥΡΗΕΙΡΗΝΗ

ΤO ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ

2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Όλα τα μέλη της ομάδας θα lsquoθέλαμε να ευχαριστήσουμε κυρίως τηνεισηγήτρια της ερευνητικής εργασίας (Project) για την καθοδήγηση καιτις πληροφορίες που μας έδωσε ώστε να μπορέσουμε να ξεκινήσουμετη δομή της εργασίαςκα Συριοπούλου Μαρία

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕυχαριστίεςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 2

Περίληψηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 4

11 Ορισμός παραμυθιού- Γενικάhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 5

12 Ιστορική αναδρομή (Παπαλεξοπούλου Χριστίνα)helliphellip σελ 6

13 Λαϊκό και λόγιο ελληνικό παραμύθι (Σφυρή Ειρήνη)hellipσελ 9

14 Μελετητές- Συλλογές (Πανίτσας Χρήστος)helliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 13

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδες (Σακκάς Γεώργιος) σελ 16

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια (Παναγιωτακόπουλος

Αθανάσιος)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 18

Επίλογοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Μύθος Αισώπουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip Σελ 23

4

ΠερίληψηΗ αφήγηση παραμυθιών είναι μια αρχαία παράδοση η οποία εφαρμόζεται σε όλοτον κόσμο ανεξαρτήτως εθίμων και κουλτούρας Ξεκινώντας μια ιστορική αναδρομήφαίνεται ότι το παραμύθι διαφέρει από χώρα σε χώρα ως προς τον τρόποαφήγησης ή καθώς επίσης το τρόπο που ο κάθε συγγραφέας θα παρουσιάσει τουςφανταστικούς ήρωες του Η εργασία έχει χωριστεί σε πέντε κεφάλαια

Το 1 κεφάλαιο περιέχει την ιστορική αναδρομή των παραμυθιών

Το 2 κεφάλαιο περιέχει τις διαφορές ανάμεσα στο λαϊκό και στο λόγιο παραμύθι

Το 3 κεφάλαιο αναφέρεται στους μελετητές και τις συλλογές των παραμυθιών τους

Το 4 κεφάλαιο περιέχει τους σύγχρονους έλληνες παραμυθάδες

Ενώ το 5 κεφάλαιο περιέχει τα χαρακτηριστικά των λαϊκών παραμυθιών

Επιπλέον αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες για το σύγχρονο παιδικό βιβλίο Έναςλόγος ήταν και οι προσωπικές μας εμπειρίες και αναμνήσεις από την παιδική μαςηλικία μέσα από την ανάγνωση και εξιστόρηση παραμυθιών από τα αγαπημένα μαςπρόσωπα

Τέλος θεωρήσαμε πως το συγκεκριμένο θέμα έχει απασχολήσει κατά καιρούς καιέχει μελετηθεί από αρκετούς κοινωνιολόγους

5

11 Ορισμός παραμυθιού

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία πουενσωματώνει το έθος το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ωςαξιωματική αρχή Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά τοπαραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση μια μυθιστοριογραφία μια φαντασιακήαφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ήεισάγει στερεότυπους χαρακτήρες όπως ο κατεργάρης Πολύ συχνά γίνεταιανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξηή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο Προσωποποιεί καιεξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνουκαι επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τονάνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα τα λουλούδια τις πέτρες τα ρεύματα και τουςανέμουςΠαρά τον μύθο ndash παραμύθι το μαγικό μαξιλάρι που μας κατευνάζει καιαφηνόμαστε στο χέρι του να μας οδηγήσει στον κόσμο του αφελούς και τουαχρονικούΗ λέξη παραμύθι είναι τόσο μακρινή όσο και η ιστορία μας Τη συναντάμε στοομηρικό ρήμα laquoπαραμυθέομαιraquo με στη σημασία του συμβουλεύω Στα κείμενα τουΗροδότου και του Πλάτωνα εμφανίζεται με την έννοια του παρηγορώ Κοντινή στηνέννοια του μύθου διαφορετική με το στίγμα της παρηγοριάςΩς είδος τέχνης είναι ισοδύναμο με τη λαϊκή ποίηση έχει αναπτυχθεί ομόλογα σεόλους τους λαούς και πολιτισμούς και αντιπροσωπεύει τη λαϊκή πεζογραφίαΣτο τετράπλευρο που λέγεται Αιγαίο στη θεογονία στη μακραίωνη διονυσιακήλατρεία στα Ορφικά και στα Ελευσίνια Μυστήρια στην ανάγκη της επαφής με τοάγνωστο θείο στον εξανθρωπισμό του το θέατρο ως έκφραση είναι εμφανώςμεγαλύτερο ηλικιακά από τη θρησκείαΌλοι μας μικροί και μεγάλοι είτε από τη θέση του ακροατή είτε από τη θέση τουαναγνώστη έχουμε έρθει σε επαφή με τα παραμύθια Άλλοτε έχουμε κλάψειάλλοτε συγκινηθεί έχουμε θυμώσει φοβηθεί αλλά κυρίως έχουμε μαγευτεί καιγοητευτεί με τις ιστορίες τους και τις περιπέτειες των ηρώων τους Αυτός είναι και ολόγος που πολλές φορές επιστρέφουμε σε αυτά και τα διαβάζουμε ξανά και ξανάδίνοντας όμως κάθε φορά μία άλλη νέα ερμηνεία ανάλογα με το πώς είμαστε καινιώθουμε εκείνη τη στιγμή

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Όλα τα μέλη της ομάδας θα lsquoθέλαμε να ευχαριστήσουμε κυρίως τηνεισηγήτρια της ερευνητικής εργασίας (Project) για την καθοδήγηση καιτις πληροφορίες που μας έδωσε ώστε να μπορέσουμε να ξεκινήσουμετη δομή της εργασίαςκα Συριοπούλου Μαρία

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕυχαριστίεςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 2

Περίληψηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 4

11 Ορισμός παραμυθιού- Γενικάhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 5

12 Ιστορική αναδρομή (Παπαλεξοπούλου Χριστίνα)helliphellip σελ 6

13 Λαϊκό και λόγιο ελληνικό παραμύθι (Σφυρή Ειρήνη)hellipσελ 9

14 Μελετητές- Συλλογές (Πανίτσας Χρήστος)helliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 13

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδες (Σακκάς Γεώργιος) σελ 16

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια (Παναγιωτακόπουλος

Αθανάσιος)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 18

Επίλογοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Μύθος Αισώπουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip Σελ 23

4

ΠερίληψηΗ αφήγηση παραμυθιών είναι μια αρχαία παράδοση η οποία εφαρμόζεται σε όλοτον κόσμο ανεξαρτήτως εθίμων και κουλτούρας Ξεκινώντας μια ιστορική αναδρομήφαίνεται ότι το παραμύθι διαφέρει από χώρα σε χώρα ως προς τον τρόποαφήγησης ή καθώς επίσης το τρόπο που ο κάθε συγγραφέας θα παρουσιάσει τουςφανταστικούς ήρωες του Η εργασία έχει χωριστεί σε πέντε κεφάλαια

Το 1 κεφάλαιο περιέχει την ιστορική αναδρομή των παραμυθιών

Το 2 κεφάλαιο περιέχει τις διαφορές ανάμεσα στο λαϊκό και στο λόγιο παραμύθι

Το 3 κεφάλαιο αναφέρεται στους μελετητές και τις συλλογές των παραμυθιών τους

Το 4 κεφάλαιο περιέχει τους σύγχρονους έλληνες παραμυθάδες

Ενώ το 5 κεφάλαιο περιέχει τα χαρακτηριστικά των λαϊκών παραμυθιών

Επιπλέον αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες για το σύγχρονο παιδικό βιβλίο Έναςλόγος ήταν και οι προσωπικές μας εμπειρίες και αναμνήσεις από την παιδική μαςηλικία μέσα από την ανάγνωση και εξιστόρηση παραμυθιών από τα αγαπημένα μαςπρόσωπα

Τέλος θεωρήσαμε πως το συγκεκριμένο θέμα έχει απασχολήσει κατά καιρούς καιέχει μελετηθεί από αρκετούς κοινωνιολόγους

5

11 Ορισμός παραμυθιού

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία πουενσωματώνει το έθος το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ωςαξιωματική αρχή Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά τοπαραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση μια μυθιστοριογραφία μια φαντασιακήαφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ήεισάγει στερεότυπους χαρακτήρες όπως ο κατεργάρης Πολύ συχνά γίνεταιανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξηή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο Προσωποποιεί καιεξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνουκαι επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τονάνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα τα λουλούδια τις πέτρες τα ρεύματα και τουςανέμουςΠαρά τον μύθο ndash παραμύθι το μαγικό μαξιλάρι που μας κατευνάζει καιαφηνόμαστε στο χέρι του να μας οδηγήσει στον κόσμο του αφελούς και τουαχρονικούΗ λέξη παραμύθι είναι τόσο μακρινή όσο και η ιστορία μας Τη συναντάμε στοομηρικό ρήμα laquoπαραμυθέομαιraquo με στη σημασία του συμβουλεύω Στα κείμενα τουΗροδότου και του Πλάτωνα εμφανίζεται με την έννοια του παρηγορώ Κοντινή στηνέννοια του μύθου διαφορετική με το στίγμα της παρηγοριάςΩς είδος τέχνης είναι ισοδύναμο με τη λαϊκή ποίηση έχει αναπτυχθεί ομόλογα σεόλους τους λαούς και πολιτισμούς και αντιπροσωπεύει τη λαϊκή πεζογραφίαΣτο τετράπλευρο που λέγεται Αιγαίο στη θεογονία στη μακραίωνη διονυσιακήλατρεία στα Ορφικά και στα Ελευσίνια Μυστήρια στην ανάγκη της επαφής με τοάγνωστο θείο στον εξανθρωπισμό του το θέατρο ως έκφραση είναι εμφανώςμεγαλύτερο ηλικιακά από τη θρησκείαΌλοι μας μικροί και μεγάλοι είτε από τη θέση του ακροατή είτε από τη θέση τουαναγνώστη έχουμε έρθει σε επαφή με τα παραμύθια Άλλοτε έχουμε κλάψειάλλοτε συγκινηθεί έχουμε θυμώσει φοβηθεί αλλά κυρίως έχουμε μαγευτεί καιγοητευτεί με τις ιστορίες τους και τις περιπέτειες των ηρώων τους Αυτός είναι και ολόγος που πολλές φορές επιστρέφουμε σε αυτά και τα διαβάζουμε ξανά και ξανάδίνοντας όμως κάθε φορά μία άλλη νέα ερμηνεία ανάλογα με το πώς είμαστε καινιώθουμε εκείνη τη στιγμή

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕυχαριστίεςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 2

Περίληψηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 4

11 Ορισμός παραμυθιού- Γενικάhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 5

12 Ιστορική αναδρομή (Παπαλεξοπούλου Χριστίνα)helliphellip σελ 6

13 Λαϊκό και λόγιο ελληνικό παραμύθι (Σφυρή Ειρήνη)hellipσελ 9

14 Μελετητές- Συλλογές (Πανίτσας Χρήστος)helliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 13

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδες (Σακκάς Γεώργιος) σελ 16

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια (Παναγιωτακόπουλος

Αθανάσιος)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 18

Επίλογοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ 22

Μύθος Αισώπουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip Σελ 23

4

ΠερίληψηΗ αφήγηση παραμυθιών είναι μια αρχαία παράδοση η οποία εφαρμόζεται σε όλοτον κόσμο ανεξαρτήτως εθίμων και κουλτούρας Ξεκινώντας μια ιστορική αναδρομήφαίνεται ότι το παραμύθι διαφέρει από χώρα σε χώρα ως προς τον τρόποαφήγησης ή καθώς επίσης το τρόπο που ο κάθε συγγραφέας θα παρουσιάσει τουςφανταστικούς ήρωες του Η εργασία έχει χωριστεί σε πέντε κεφάλαια

Το 1 κεφάλαιο περιέχει την ιστορική αναδρομή των παραμυθιών

Το 2 κεφάλαιο περιέχει τις διαφορές ανάμεσα στο λαϊκό και στο λόγιο παραμύθι

Το 3 κεφάλαιο αναφέρεται στους μελετητές και τις συλλογές των παραμυθιών τους

Το 4 κεφάλαιο περιέχει τους σύγχρονους έλληνες παραμυθάδες

Ενώ το 5 κεφάλαιο περιέχει τα χαρακτηριστικά των λαϊκών παραμυθιών

Επιπλέον αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες για το σύγχρονο παιδικό βιβλίο Έναςλόγος ήταν και οι προσωπικές μας εμπειρίες και αναμνήσεις από την παιδική μαςηλικία μέσα από την ανάγνωση και εξιστόρηση παραμυθιών από τα αγαπημένα μαςπρόσωπα

Τέλος θεωρήσαμε πως το συγκεκριμένο θέμα έχει απασχολήσει κατά καιρούς καιέχει μελετηθεί από αρκετούς κοινωνιολόγους

5

11 Ορισμός παραμυθιού

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία πουενσωματώνει το έθος το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ωςαξιωματική αρχή Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά τοπαραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση μια μυθιστοριογραφία μια φαντασιακήαφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ήεισάγει στερεότυπους χαρακτήρες όπως ο κατεργάρης Πολύ συχνά γίνεταιανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξηή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο Προσωποποιεί καιεξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνουκαι επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τονάνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα τα λουλούδια τις πέτρες τα ρεύματα και τουςανέμουςΠαρά τον μύθο ndash παραμύθι το μαγικό μαξιλάρι που μας κατευνάζει καιαφηνόμαστε στο χέρι του να μας οδηγήσει στον κόσμο του αφελούς και τουαχρονικούΗ λέξη παραμύθι είναι τόσο μακρινή όσο και η ιστορία μας Τη συναντάμε στοομηρικό ρήμα laquoπαραμυθέομαιraquo με στη σημασία του συμβουλεύω Στα κείμενα τουΗροδότου και του Πλάτωνα εμφανίζεται με την έννοια του παρηγορώ Κοντινή στηνέννοια του μύθου διαφορετική με το στίγμα της παρηγοριάςΩς είδος τέχνης είναι ισοδύναμο με τη λαϊκή ποίηση έχει αναπτυχθεί ομόλογα σεόλους τους λαούς και πολιτισμούς και αντιπροσωπεύει τη λαϊκή πεζογραφίαΣτο τετράπλευρο που λέγεται Αιγαίο στη θεογονία στη μακραίωνη διονυσιακήλατρεία στα Ορφικά και στα Ελευσίνια Μυστήρια στην ανάγκη της επαφής με τοάγνωστο θείο στον εξανθρωπισμό του το θέατρο ως έκφραση είναι εμφανώςμεγαλύτερο ηλικιακά από τη θρησκείαΌλοι μας μικροί και μεγάλοι είτε από τη θέση του ακροατή είτε από τη θέση τουαναγνώστη έχουμε έρθει σε επαφή με τα παραμύθια Άλλοτε έχουμε κλάψειάλλοτε συγκινηθεί έχουμε θυμώσει φοβηθεί αλλά κυρίως έχουμε μαγευτεί καιγοητευτεί με τις ιστορίες τους και τις περιπέτειες των ηρώων τους Αυτός είναι και ολόγος που πολλές φορές επιστρέφουμε σε αυτά και τα διαβάζουμε ξανά και ξανάδίνοντας όμως κάθε φορά μία άλλη νέα ερμηνεία ανάλογα με το πώς είμαστε καινιώθουμε εκείνη τη στιγμή

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

4

ΠερίληψηΗ αφήγηση παραμυθιών είναι μια αρχαία παράδοση η οποία εφαρμόζεται σε όλοτον κόσμο ανεξαρτήτως εθίμων και κουλτούρας Ξεκινώντας μια ιστορική αναδρομήφαίνεται ότι το παραμύθι διαφέρει από χώρα σε χώρα ως προς τον τρόποαφήγησης ή καθώς επίσης το τρόπο που ο κάθε συγγραφέας θα παρουσιάσει τουςφανταστικούς ήρωες του Η εργασία έχει χωριστεί σε πέντε κεφάλαια

Το 1 κεφάλαιο περιέχει την ιστορική αναδρομή των παραμυθιών

Το 2 κεφάλαιο περιέχει τις διαφορές ανάμεσα στο λαϊκό και στο λόγιο παραμύθι

Το 3 κεφάλαιο αναφέρεται στους μελετητές και τις συλλογές των παραμυθιών τους

Το 4 κεφάλαιο περιέχει τους σύγχρονους έλληνες παραμυθάδες

Ενώ το 5 κεφάλαιο περιέχει τα χαρακτηριστικά των λαϊκών παραμυθιών

Επιπλέον αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες για το σύγχρονο παιδικό βιβλίο Έναςλόγος ήταν και οι προσωπικές μας εμπειρίες και αναμνήσεις από την παιδική μαςηλικία μέσα από την ανάγνωση και εξιστόρηση παραμυθιών από τα αγαπημένα μαςπρόσωπα

Τέλος θεωρήσαμε πως το συγκεκριμένο θέμα έχει απασχολήσει κατά καιρούς καιέχει μελετηθεί από αρκετούς κοινωνιολόγους

5

11 Ορισμός παραμυθιού

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία πουενσωματώνει το έθος το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ωςαξιωματική αρχή Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά τοπαραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση μια μυθιστοριογραφία μια φαντασιακήαφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ήεισάγει στερεότυπους χαρακτήρες όπως ο κατεργάρης Πολύ συχνά γίνεταιανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξηή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο Προσωποποιεί καιεξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνουκαι επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τονάνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα τα λουλούδια τις πέτρες τα ρεύματα και τουςανέμουςΠαρά τον μύθο ndash παραμύθι το μαγικό μαξιλάρι που μας κατευνάζει καιαφηνόμαστε στο χέρι του να μας οδηγήσει στον κόσμο του αφελούς και τουαχρονικούΗ λέξη παραμύθι είναι τόσο μακρινή όσο και η ιστορία μας Τη συναντάμε στοομηρικό ρήμα laquoπαραμυθέομαιraquo με στη σημασία του συμβουλεύω Στα κείμενα τουΗροδότου και του Πλάτωνα εμφανίζεται με την έννοια του παρηγορώ Κοντινή στηνέννοια του μύθου διαφορετική με το στίγμα της παρηγοριάςΩς είδος τέχνης είναι ισοδύναμο με τη λαϊκή ποίηση έχει αναπτυχθεί ομόλογα σεόλους τους λαούς και πολιτισμούς και αντιπροσωπεύει τη λαϊκή πεζογραφίαΣτο τετράπλευρο που λέγεται Αιγαίο στη θεογονία στη μακραίωνη διονυσιακήλατρεία στα Ορφικά και στα Ελευσίνια Μυστήρια στην ανάγκη της επαφής με τοάγνωστο θείο στον εξανθρωπισμό του το θέατρο ως έκφραση είναι εμφανώςμεγαλύτερο ηλικιακά από τη θρησκείαΌλοι μας μικροί και μεγάλοι είτε από τη θέση του ακροατή είτε από τη θέση τουαναγνώστη έχουμε έρθει σε επαφή με τα παραμύθια Άλλοτε έχουμε κλάψειάλλοτε συγκινηθεί έχουμε θυμώσει φοβηθεί αλλά κυρίως έχουμε μαγευτεί καιγοητευτεί με τις ιστορίες τους και τις περιπέτειες των ηρώων τους Αυτός είναι και ολόγος που πολλές φορές επιστρέφουμε σε αυτά και τα διαβάζουμε ξανά και ξανάδίνοντας όμως κάθε φορά μία άλλη νέα ερμηνεία ανάλογα με το πώς είμαστε καινιώθουμε εκείνη τη στιγμή

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

5

11 Ορισμός παραμυθιού

Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία πουενσωματώνει το έθος το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ωςαξιωματική αρχή Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά τοπαραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση μια μυθιστοριογραφία μια φαντασιακήαφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ήεισάγει στερεότυπους χαρακτήρες όπως ο κατεργάρης Πολύ συχνά γίνεταιανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξηή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο Προσωποποιεί καιεξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνουκαι επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο από τονάνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα τα λουλούδια τις πέτρες τα ρεύματα και τουςανέμουςΠαρά τον μύθο ndash παραμύθι το μαγικό μαξιλάρι που μας κατευνάζει καιαφηνόμαστε στο χέρι του να μας οδηγήσει στον κόσμο του αφελούς και τουαχρονικούΗ λέξη παραμύθι είναι τόσο μακρινή όσο και η ιστορία μας Τη συναντάμε στοομηρικό ρήμα laquoπαραμυθέομαιraquo με στη σημασία του συμβουλεύω Στα κείμενα τουΗροδότου και του Πλάτωνα εμφανίζεται με την έννοια του παρηγορώ Κοντινή στηνέννοια του μύθου διαφορετική με το στίγμα της παρηγοριάςΩς είδος τέχνης είναι ισοδύναμο με τη λαϊκή ποίηση έχει αναπτυχθεί ομόλογα σεόλους τους λαούς και πολιτισμούς και αντιπροσωπεύει τη λαϊκή πεζογραφίαΣτο τετράπλευρο που λέγεται Αιγαίο στη θεογονία στη μακραίωνη διονυσιακήλατρεία στα Ορφικά και στα Ελευσίνια Μυστήρια στην ανάγκη της επαφής με τοάγνωστο θείο στον εξανθρωπισμό του το θέατρο ως έκφραση είναι εμφανώςμεγαλύτερο ηλικιακά από τη θρησκείαΌλοι μας μικροί και μεγάλοι είτε από τη θέση του ακροατή είτε από τη θέση τουαναγνώστη έχουμε έρθει σε επαφή με τα παραμύθια Άλλοτε έχουμε κλάψειάλλοτε συγκινηθεί έχουμε θυμώσει φοβηθεί αλλά κυρίως έχουμε μαγευτεί καιγοητευτεί με τις ιστορίες τους και τις περιπέτειες των ηρώων τους Αυτός είναι και ολόγος που πολλές φορές επιστρέφουμε σε αυτά και τα διαβάζουμε ξανά και ξανάδίνοντας όμως κάθε φορά μία άλλη νέα ερμηνεία ανάλογα με το πώς είμαστε καινιώθουμε εκείνη τη στιγμή

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

6

12 Ιστορική αναδρομήΤα παραμύθια πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν Είχαν δημιουργηθεί από τα αρχαίαχρόνια Δεν παραμένουν όμως με την πάροδο των χρόνων τα ίδια αλλάζουν απόγενιά σε γενιά Με την πάροδο των χρόνων τα παραμύθια εξελίσσονταν Τοελληνικό παραμύθι κουβαλάει μεγάλη ιστορία Αρκετά μάλιστα από αυτά πουυπήρχαν από παλιά συνεχίζουν να υπάρχουν και στις μέρες μας Επίσηςεμπνέονται κι άλλοι λογοτέχνες και αναπτύσσονται συγγραφικά Από τη στιγμή πουεξελίσσεται η κοινωνία εξελίσσονται και τα παραμύθια

Η ιστορία του Αιγαιακού ανθρώπου θεοποιείται και οι θεοί εξανθρωπίζονται Με τηνακολουθία Ιστορία ndash Μύθος ndash Αρχέτυπο ndash Σύμβολο την επανάληψή τους τη φαντασία τηντέχνη η επική παράδοση θα γίνει αφήγηση Το ιστορικό και θρησκευτικό μυθιστόρημα μετη σειρά του θα μετουσιωθεί σε αφηγηματικό μύθο Όλα αυτά μαζί με τη φαντασία και τηνειρωνεία της καθημερινότητας θα κάνουν ταλαντούχα άτομα να δημιουργήσουν τοπαραμύθιΑυτά που θα θεωρήσουμε προγόνους και συγγενείς του παραμυθιού από τα αρχαία χρόνιαείναι το σατιρικό δράμα το μιμικό θέατρο η όρχηση και η μίμηση η παντομίμα τωνρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων η ιλαροτραγωδία η φλυακογραφία ή φλύακα (που είναισυνώνυμη σχεδόν με την ιλαροτραγωδία) η τραγωδία και οι μιμίαμβοιΠατέρας του μιμητικού θεάτρου θεωρείται ο Σώφρονας Αγαθοκλέους Γεννήθηκε τα χρόνιατης εισβολής του Ξέρξη στην Ελλάδα Το θέαμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως στη Σικελία τηνπερίοδο που στην Αθήνα ανθούσε το δράμαΠερίπου στα 190 πΧ στην παρηκμασμένη πια Αθήνα το ευρύ κοινό ανατρέχει σε ονόματαλογομίμων θαυματοποιών μίμων γελωτοποιών με αποκορύφωμα το στήσιμο τουανδριάντα του Ευρικλείδη (παίκτη νευρόσπαστων ενός είδους κουκλοθέατρου) κοντά στονανδριάντα του ΑισχύλουΤο 1892 στην Αίγυπτο ο Άγγλος αρχαιολόγος Κένυεν ανακαλύπτει επτά παπύρους 80-130στίχων με σύντομες υποθέσεις από την καθημερινή ζωή της μεσαίας και κατώτερης τάξηςΟι ιστορίες αυτές είναι χοντροκομμένες λιτές και κάνουν το φιάσκο κάτι το φυσιολογικόμπροστά στις ανάγκες της επιβίωσης των ηρώων τουςΥπογράφονται από τον Ηρώνδα τον Συρακούσιο Στην αττική διάλεκτο το όνομά του ήτανΗρώδης και ήταν ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της μιμογραφίας της εποχής τουΟ Καβάφης που ζούσε μέσα σrsquo αυτόν τον πυρετό των αρχαιολογικών ανακαλύψεωνεμπνεύστηκε από τα γραπτά του ΗρώνδαΑκολουθεί η ρωμαϊκή περίοδος όπου βασιλεύει ένα πολυεθνικό πολιτισμικό μωσαϊκόΤο σπέρμα τού ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανές στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία Γιατην ευχαρίστηση της ευρείας λαϊκής μάζας αναπτύσσονται τα κατώτερα είδη τέχνης πουεξελίσσονται έτσι σε έντεχναΤο παραμύθι στην περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης αναπτύσσεται μαζί με άλλα κατώτεραείδη τέχνης διαμορφώνοντας έτσι το πολυεθνικό μωσαϊκό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑναβαθμίζονται τα κατώτερα είδη τέχνης και γίνονται λαοφιλή περνώντας στην έντεχνηδημιουργία από ευρηματικούς καλλιτέχνες όπως το θέατρο των μίμων το μικροθέατρο το

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

7

κουκλοθέατρο η παντομίμα κάΗ μετέπειτα περίοδος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι ποτισμένη από το θρησκευτικόμένος με ελάχιστες εξαιρέσεις φωτισμένων αυτοκρατόρων και άλλων επιφανώνπροσωπικοτήτων που κυβέρνησαν την επίσης αχανή αυτοκρατορία Προστάτευσαν τηγνώση τα σύμβολα τα έθιμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε αντίθεση με ό τιφίμωνε και διαστρέβλωνε τη γνώση αυτήΚαταγραφές και αντιγραφές πολύτιμων αρχαίων εγγράφων όσες διασώθηκαν από τηνκαθολική καταστροφή κυρίως από αντιγραφείς τρόφιμους μοναστηριών και τηςαυτοκρατορικής αυλής μεταφέρθηκαν με διαβολή στα νοήματα αφού μάλισταδημιούργησαν και μια νέα γλώσσα που μιμούταν την αρχαία ανακατεμένη με λαϊκές λέξειςκαι εκφράσεις τη λεγόμενη ψευδοαττικήΗ άρχουσα τάξη στο Βυζάντιο ταύτισε την έννοια Ελλάδα Έλλην με την έννοια τουειδωλολατρισμού του αφορισμένου του αιρετικού Όταν laquoη Βασιλίς των πόλεωνκαρτέραγε τον Τούρκο να την πάρειraquo όπως έγραφε ο Παλαμάς οι αστοί μάταια με ένανιδεαλιστικό παροξυσμό προσπαθούν να αναδείξουν την καταγωγή από τον αρχαίοπολιτισμόΣε εκείνον τον βυζαντινό μεσαίωνα ο έρωτας ήταν θανάσιμο αμάρτημα και χρειάστηκεειδική συζήτηση σε Σύνοδο για να θεωρηθεί η γυναίκα νομικά άνθρωποςΤο 691 μ Χ η Σύνοδος του Τρούλου αποφάσισε να καταργηθεί το θέατρο όμως στουςκόλπους του απλού λαού όπου δεν είχε ξεχαστεί η ρίζα και οι καταβολές τουκαλλιεργείται ο πρόδρομος της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΠαραμύθια έμμετρα μυθιστορήματα ποίηση ιστορικά και σατιρικά κείμενα εμφανίζονταιγια να χαθούν μετά μέσα στην ανωνυμία της μάζας και την ατυχία του προφορικού λόγουΟλίγα θα διασωθούν για να μας δώσουν έναν ανεκτίμητο πλούτο για μετέπειτα ιστορικέςκαι λαογραφικές μελέτεςΤο βυζαντινό παραμύθι έχει δομική συμπεριφορά ανάλογη των αρχαίων ελληνικών καιείναι ο πρόδρομος των ύστερων λαϊκών παραμυθιών Κύριο θέμα τους ο ιδανικός έρωταςΣτην πλοκή συμβαίνουν υπερφυσικές καταστάσεις που δανείζονται στοιχεία από τουςβίους των αγίων Έχουν μορφή ποιήματος και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα Οι ήρωεςόπως τους βασιλιάδες βασιλόπουλα που κερδίζουν μέσα από απίθανες περιπέτειες τηνκοπέλα που ερωτεύονται Μαγικά αντικείμενα και καρποί εμφανίζονται στην πλοκήΕμφανίζεται λοιπόν το μαγικό μήλο των προϊστορικών καρπολατρικών θρησκειών τηςΔήμητρας και του Διονύσου της μαγείας και οιωνοσκοπίας που συναντάμε στα γνωστά μαςπαραμύθια των ύστερων χρόνων αλλά και στη λαϊκή μνήμηΜαζί με τα ερωτικά αναπτύσσονται τα σατιρικά και διδακτικά κείμενα έμμετρα και αυτάοι ήρωες των οποίων είναι τετράποδα ζώα και σατιρίζουν την άρχουσα τάξη τον κλήρο καιτην ψευτοηθικήΣτο τετράπλευρο της Μεσογείου αποστάζονται οι ώριμες πια φυλές και πολιτισμοί τηςΕυρώπης χωρών της Αφρικής και της Ασίας ταξιδεύουν όχι μόνο οι κατακτητές καιέχοντας εμπορικές διαθέσεις αλλά και τα παραμύθια Οι αποσκευές των ταξιδευτώνπεριέχουν ως είδος συναλλαγής στις ώρες της ανάπαυσης στα χάνια και στιςσυναναστροφές τους παραμύθια Γιrsquo αυτό συχνά συναντάμε έκπληκτοι παρόμοια έως καιτα ίδια παραμύθια σε μια θεμιτή εικόνα του τότε γνωστού κόσμουΈτσι βρίσκουμε παραμύθια διεθνή όπως η Σταχτοπούτα όπου η πλοκή τους συνυφαίνεταιμε στοιχεία ενός ελληνικού τοπίου και ελληνικών εθίμων Η λέξη Σταχτοπούτα μεταφέρεται

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

8

στη μυκονιάτικη παραμυθολογία ως Σταχτομπούτα δηλαδή αυτή που έχει στάχτες σταμπούτια της ή στην Πελοπόννησο με την ονομασία Σταχτομπιλιαρού δηλαδή αυτή πουέχει στην μπίλια της (ποδιά) στάχτεςΣτη νεότερη εποχή μέσους και νέους χρόνους η έννοια παρηγορώ από τη λέξη παραμύθιυποχωρεί και περιορίζεται σε αυτό που είναι κοντά στο μύθο και τέρπει το λαό Είναιφανταστικό διδακτικό ευτράπελο σε αντίθεση με το μύθο που διδάσκειΣε αυτά τα παραμύθια συναντά κανείς το απόσταγμα της μνήμης απrsquo όλες τις γενιές τωνΕλλήνων Το αρχέγονο το μαγικό η σοφία το μυθικό οι μακρινοί και κοντινοί χώροιμπλέκονται με σύγχρονες πλοκές Εκεί μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τοπικές παραδόσειςψυχοσύνθεση και έθιμα που υφαίνονται σε τοπικά ή διεθνή παραμύθια Η παρουσίααυτών των στοιχείων είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο πολιτιστική ομολογία για τη ρίζατην ύπαρξη και την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια της ΤουρκοκρατίαςΜέχρι τον 12ο αιώνα η παράδοση του παραμυθιού είναι προφορική Η γραπτή τουςπαράδοση ξεκινάει στην Ευρώπη με επίκεντρο την Ιταλία το 16ο αιώνα με τους μύθους τουΑισώπου ndash τα ομηρικά έπη μαζί με τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου όπου καιεκτυπώνονται σε βιβλία Σταδιακά εξελίσσεται η αναζήτηση και η καταγραφή τους απόευαίσθητους συγγραφείς και παραμυθοσυλλέκτες λαϊκών δημιουργιών ποιητικού καιπεζογραφικού λαϊκού λόγου με απαράγραπτα τα στοιχεία εθνικής ταυτότητας Έτσισυλλέγεται η περιφρονημένη έως τότε λαϊκή χρυσή κληρονομιά ndash θρύλος ndash παραδόσειςτραγούδια παραμύθια παροιμίες κά

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

9

13 Λαϊκό και Λόγιο παραμύθι

Λαϊκό παραμύθι

Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο τουυπερφυσικού και του μαγικού και έχει για σκοπό του την τέρψη των ακροατώνΤο λαϊκό παραμύθι πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορικήλογοτεχνία των ενηλίκων όπως βεβαιώνει η παρουσία σε αυτό άσεμνων και βίαιωνσκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν κατανοητάαπό το παιδικό κοινόΛίγους αιώνες πριν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης φωτισμένοι διανοούμενοιαπλοποίησαν τα παραμύθια περιόρισαν την έκτασή τους απάλυναν τις βίαιες καιάσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα Στον ελλαδικόχώρο οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε και αργότερα (τουρκική κυριαρχίααμάθεια) δεν επέτρεψαν παρόμοιες διεργασίες Το κενό καλύφθηκε μεμεταφράσεις ξένων παραμυθιών Έτσι η παρουσία του ελληνικού λαϊκούπαραμυθιού στο παιδικό βιβλίο είναι ανισοβαρής σε σχέση προς τα ξενόφερταισοδύναμά τουΣήμερα στη χώρα μας λόγω της αστικοποίησης της ζωής ακόμα και στα απόμακραχωριά και της ανόδου της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών τοπαραμύθι με αλλαγμένη μορφή και λειτουργία εγκαταλείφθηκε στο παιδικό κοινόαφού οι ενήλικες στράφηκαν στην επώνυμη λογοτεχνία Η laquoαποπαίδωσηraquo τουπαραμυθιού όπως ονομάστηκε η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό επέδρασεστους φορείς της αφήγηση στο περιεχόμενο και στη λειτουργία των παραμυθιακώναφηγήσεωνΤα λαογραφικά φαινόμενα δεν είναι αχρονικά και στατικά αλλά εξελίσσονταιΈχουν με άλλα λόγια ιστορική διάσταση και κοινωνιολογική εξήγηση Οικοινωνικές μεταβολές επιδρούν στη μορφή και τη λειτουργία τους και ταμεταμορφώνουν Ο ανυποψίαστος μελετητής βλέποντας την καταληκτική τουςμορφή δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι αυτή αποτελεί έναν κρίκο σε μια μακριάαλυσίδα μεταβολών Εδώ εντοπίζεται η αδυναμία της Λαογραφίας στα πρώτα τηςβήματα Η προσπάθειά της να απαντήσει στη θεωρία του Γερμανού ιστορικούFallmerayer(1) (1790-1861) αποδεικνύοντας τη συνέχεια του ελληνικού έθνους τηνεγκλώβιζε σε στατικές θεωρήσεις που δεν είχαν ιστορική και κοινωνιολογικήβάση(2)Η λαϊκή αφήγηση και το παραμύθι ως λαογραφικά φαινόμενα είναι και αυτάιστορικά εξελίξιμα Η μορφή και η λειτουργία τους μεταβάλλεται από εποχή σεεποχή Σήμερα το παραμύθι αποτελεί λογοτέχνημα που δημιουργείται για παιδιάκαι απευθύνεται σε αυτά Ακόμα και τα λαϊκά παραμύθια διασκευάζονται

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

10

λογοτεχνικά για να ανταποκριθούν σε μια τέτοια αποστολή Όμως το λαϊκόπαραμύθι πριν από την ανάπτυξη του μυθιστορήματος ήταν η προφορική λαϊκήλογοτεχνία των ενηλίκων Αυτό βεβαιώνει το πλήθος των λαϊκών παραμυθιών πουδιατηρούν ως τις μέρες μας σκηνές άγριας βίας ή άσεμνης θεματολογίας ήνοήματα φιλοσοφικά που προφανώς δεν ενδιέφεραν το παιδικό κοινό ούτεβέβαια γίνονταν κατανοητά από αυτόΤο παραμύθι δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως εθνολογικό είδος αφού τα ίδιαπαραμύθια εμφανίζονται σε πολλές χώρες και ηπείρους της Γης με διαφορετικάπολιτικά οικονομικά πολιτισμικά περιβάλλοντα Μια τέτοια θεώρηση αν τηνεκλάβουμε στην απόλυτη μορφή της θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι οιεθνικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν σημασία στην αφήγηση και όλοι οι παραμυθάδεςτης Γης αφηγούνται τις ίδιες ιστορίες αδιαφοροποίητα Μια μελέτη σε βάθος όμωςδείχνει ότι αφηγήσεις του ίδιου παραμυθιού σε διαφορετικά πολιτισμικάπεριβάλλοντα είναι διαφορετικές

Λόγιο παραμύθι

Το σύγχρονο παραμύθι για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται καιέντεχνο γράφεται από επώνυμους παραμυθάδεςσυγγραφείς και είναι ένα είδοςπου φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητακαι ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού Συνεπώς κουβαλά όλες τιςαναστολές προβληματισμούς συμπλέγματα αμφιβολίες ενός σύγχρονουσυγγραφέαΣήμερα υπάρχει 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού περιορισμού δηλαδή τηςκαλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου Oρεαλισμός δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματατης σύγχρονης ζωής αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού αν καιβέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικόφανταστικό περίβλημαΥπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικέςσκούπες3) Αποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική5) Το παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα πχτο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέονασθενική7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα8) Τα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το happy end και τη δικαίωση του καλού

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

11

9) Αποφεύγεται ο σεξισμός10) Υπάρχει χιούμορ O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι άτυχος Έντεχνο σημαίνει αυτό πουείναι γραμμένο με τέχνη συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τοχαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλλουμε από το λαϊκό παραμύθι σαν ναδεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχειεπικρατήσει

Τι είναι όmicroως λαϊκά παραmicroύθια και ποια η διαφορά τους από τα άλλα Πώς λέγονταιτα άλλα παραmicroύθια Λαϊκά παραmicroύθια είναι τα παραmicroύθια εκείνα που δενγράφτηκαν από κάποιο λογοτέχνη σε βιβλίο όπως πχ ο Άντερσεν έγραψε το λόγιο(ή αλλιώς λογοτεχνικό) παραmicroύθι του Ασχηmicroόπαπο αλλά διαδόθηκαν από στόmicroα σεαυτί και από αυτί σε στόmicroα Οι ρίζες των παραmicroυθιών αυτών χάνονται στα βάθητων αιώνων κανείς δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός που τα σκέφτηκε πρώτος ούτεποια ήταν η πρωταρχική τους εκδοχή Άλλωστε σώζονται τόσες διαφορετικέςεκδοχές τους και σε τόσα διαφορετικά microέρη που δεν microπορούmicroε καν να βρούmicroεαπό ποιο microέρος ξεκίνησαν Χαρακτηριστικό είναι το laquoκάποτε ριζώνουν και ταλόγιαraquo το οποίο συνδέεται φανερά microε το microύθο του Μίδα και του οποίου σώζονταιτουλάχιστον τέσσερις εκδοχές από τη Ζάκυνθο τον Πόντο την Ήπειρο και τηΘράκη

Πώς σώθηκαν όmicroως Ίσως οι παππούδες microας να microπορούν να microας εξηγήσουν αυτόκαλύτερα ιδιαίτερα αν πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στην επαρχία Τα παλιάχρόνια όταν δεν υπήρχε το ραδιόφωνο ούτε βέβαια η τηλεόραση οι άνθρωποιmicroικροί και microεγάλοι ψυχαγωγούνταν microε τα παραmicroύθια Μαζευόταν το βράδυ όλη ηοικογένεια στο σπίτι το χειmicroώνα microπροστά από το τζάκι το καλοκαίρι αλλού και οπαραmicroυθάς της οικογένειας έλεγε χωρίς βέβαια να τα διαβάζει παραmicroύθια Ότανmicroάλιστα ένας παραmicroυθάς ήξερε πολλά παραmicroύθια και κατείχε την τέχνη τηςαφήγησης microαζευόταν πολύς κόσmicroος στο σπίτι του και αφήνονταν όλοι στη γοητείατου παραmicroυθιού Το περίεργο ήταν ότι όχι microόνο ο παραmicroυθάς ποτέ δεν ξεχνούσε τοπαραmicroύθι αλλά επίσης αυτοσχεδίαζε γιrsquo αυτό ποτέ δεν το κατέστρεφε αλλά πάνταέφτιαχνε microία καινούρια εκδοχή Όλα τα παραmicroύθια ήταν και για τους microεγάλους καιγια τους microικρούς Όχι Υπήρχαν κάποια παραmicroύθια τα οποία τα έλεγαν οι microεγάλοιmicroεταξύ τους αφού είχαν βάλει τα παιδιά να κοιmicroηθούν Τα παραmicroύθια πουπαρουσιάστηκαν δεν ανήκουν βέβαια σε είδη από αυτά που δεν θεωρούντανκατάλληλα για παιδιά Το laquoβρεmicroένα είναι ή ξεράraquo ανήκει στις ευτράπελεςδιηγήσεις ενώ το laquoκάποτε ριζώνουν και τα λόγιαraquo ανήκει στα microαγικά ή ξωτικάπαραmicroύθια παρόλο που είναι κι αυτό αρκετά αστείο

Υπάρχουν πολλά είδη παραmicroυθιών Είναι πολύ διαφορετικά microεταξύ τους όmicroως

έχουν πολλά κοινά στοιχεία κυρίως το χιούμορ και ένας διδακτικός τόνος

χαρακτηρίζει το ελληνικό τουλάχιστον λαϊκό παραmicroύθι Η σηmicroασία των λαϊκών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

12

παραmicroυθιών είναι πολύ microεγάλη για όλα τα Έθνη επί Γης γιατί αφrsquo ενός εκφράζουν

τη λαϊκή τους σοφία αφrsquo ετέρου τους υπενθυmicroίζουν την ιδιαίτερη ιστορία του

πολιτισmicroού τους αλλά και τις επαφές τους microε άλλους πολιτισmicroούς και ορισmicroένες

πανανθρώπινες αξίες Γιrsquo αυτό άλλωστε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες (στη Χώρα microας πολύ πιο πρόσφατα) άρχισαν διάφοροι

συγγραφείς να καταγράφουν τα λαϊκά παραmicroύθια που ακούγονταν microε σκοπό να τα

διασώσουν για πάντα microέσα από τα βιβλία

Γιατί όmicroως ήθελαν να τα διασώσουν Τα παραmicroύθια όπως και οι microύθοι είναι

φανταστικές ιστορίες που ωστόσο κρύβουν microέσα τους microεγάλες αλήθειες Πολλοί

παραmicroυθάδες έκλειναν τις αφηγήσεις τους λέγοντας laquoήmicroουνα κι εγώ εκείraquo όχι για

να πούνε ψέmicroατα αλλά ακριβώς για να δείξουν πόσο αληθινά είναι τα παραmicroύθια

παρόλο που κρύβουν σοφά την αλήθειά τους πίσω από φανταστικές ιστορίες

Κάποιος πολύ εύστοχα έγραψε laquoΟι microύθοι και τα παραmicroύθια απαντούν στα

αιώνια ερωτήmicroατα ldquoΠώς microοιάζει πραγmicroατικά ο κόσmicroος Πώς θα ζήσω εκεί Τι να

κάνω για να είmicroαι ο εαυτός microουrdquo Οι microύθοι δίνουν συγκεκριmicroένες απαντήσεις ενώ

τα παραmicroύθια κάνουν απλώς υποθέσεις τα microηνύmicroατά τους υπαινίσσονται λύσεις

αλλά αυτές οι λύσεις δεν διατυπώνονται ποτέ ξεκάθαρα Τα παραmicroύθια αφήνουν τη

φαντασία του παιδιού να αποφασίσει αν (και πώς) microπορεί να συmicroβεί στον εαυτό

του αυτό που αποκαλύπτει η ιστορία για τη ζωή και για τη φύση του ανθρώπουraquo

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

13

14 Μελετητές- συλλογέςΜελετητές

Τα παραμύθια δεν ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλουςΑσχολήθηκαν πιο βαθιά με αυτό παρά πολλοί αξιόλογοι μελετητές Δυο από αυτούςήταν ο Γεώργιος Μέγας και ο Γιώργος Ιωάννου που έδωσαν βάση στα παραμύθιακυρίως τα ελληνικά Δημιούργησαν συλλογές τις οποίες μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε Αυτός είναι ο λόγος που τέτοιες συλλογές είναι προσιτές προςόλους μας

Αίσωπος

Η γέννησή του τοποθετείται τον 7ο αιώνα π Χ η δράση του όμως τον 6ο αιώναπ Χ και Όπως ακριβώς και με τον Όμηρο πολλές πόλεις και χώρες ερίζουνθέλοντάς τον δικό τους τόπος καταγωγής του αναφέρεται η Φρυγία ενώσύμφωνα μ άλλους γεννήθηκε στη Σάμο ή τη Θράκη τις Σάρδεις την Αίγυπτο ήκαι άλλες περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία στηριζόμενοι στο ότι στιςιστορίες του εμφανίζονται ζώα άγνωστα τότε στην Ευρώπη και την Αφρική Ομεγάλος αριθμός των τόπων αυτών δικαιολογείται και από τα πολλά ταξίδια πουφέρεται να έκανε ο Αίσωπος Μεταγενέστερες μαρτυρίες τον αναφέρουν ναπαίρνει μέρος στο συμπόσιο των Επτά σοφών και να ελέγχει με την ευφυολογίακαι τη σοφία του τους λόγους τους Επίσης τον φέρουν στις Σάρδεις στην αυλήτου βασιλιά Κροίσου του οποίου ήταν ευνοούμενος και σύμβουλος O Αίσωποςήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας μαυριδερόςκαμπούρης τραυλός κοντόλαιμος στραβοπόδης με μύτη πλακουτσωτή καικεφάλι τριγωνικό αλλά παράλληλα ήταν ευφυέστατος Παρ ότι όσο ζούσε ήτανδούλος οι Αθηναίοι του στήσανε αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότικάθε άνθρωπος αξίας πρέπει ανεξάρτητα από τη καταγωγή του να τιμάται ΟΑίσωπος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα από οικογένεια δούλων το 625 πΧστο Αμόριο της Φρυγίας ήταν δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα έζησε στη Σάμοταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Ανατολή και πέθανε στους Δελφούς όπου είχεσταλεί από το βασιλιά Κροίσο γα να λάβει χρησμό του μαντείου το 560 πΧΚατηγορήθηκε για ιεροσυλία και καταδικάστηκε σε θάνατο από ιεροδικαστέςΓκρεμίστηκε δε από τη κορφή του Παρνασσού

Σύμφωνα λοιπόν με μια εκδοχή στάλθηκε από τον Κροίσο με προσφορές δώρωνστο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου βλέποντας τις απάτες των εκεί ιερέωνκαι την απληστία τους τους κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο Εκείνοι τότεαποφάσισαν να τον θανατώσουν με δόλο Πήραν λοιπόν από το ιερό του ναού μιαχρυσή φιάλη και την έκρυψαν μες στις αποσκευές του Στη συνέχεια τονκατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι με τη σκηνοθετημένη κατηγορία τονκαταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν ρίχνοντας τον στον γκρεμό από τηνκορυφή του Παρνασσού Υάμπεια Αμέσως μετά τον θάνατό του έπεσε πείνα καιδυστυχία στον τόπο Με βάση μία άλλη εκδοχή ο Αίσωπος ήταν δούλος κάποιουκτηματία που τον χρησιμοποιούσε σαν βοσκό Μια μέρα που είδε τον επιστάτη να

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

14

χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο έτρεξε να τον βοηθήσει κι έτσι ο επιστάτης για νατον εκδικηθεί τον κατηγόρησε στον κτηματία που τον πήγε στην αγορά τηςΕφέσσου για να τον πουλήσει Εκεί τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο πουεκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του και τον πήρε μαζί του σα δούλο Μαζί του άρχισε ναταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο Στη συνέχεια ο Ξάνθος τον πούλησε στονεπίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματά του καικυρίως την σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε Κάποτε έφτασε και στηπεριοχή των Δελφών κι επισκέφθηκε το περίφημο Μαντείο Ο Αίσωποςειρωνεύτηκε τους ιερείς ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους ότιαντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους ζούσαν από ταφιερώματα των προσκυνητών Αυτό του το θράσος εξόργισε τους ιερείς τουΜαντείου οι οποίοι τον παγίδεψαν βάζοντας ένα χρυσό ποτήρι στις αποσκευές τουκαι κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη κι ιερόσυλο Έτσι τον δίκασαν άδικα καιτον καταδίκασαν σε θάνατο ρίχνοντας τον από τις κορυφές των Φαιδριάδωνκάποια απόκρημνα βράχια στον Παρνασσό

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών καιΟικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Διδάσκει Εγκληματολογία καιΣυγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο και διευθύνει το ΤμήμαΕγκληματολογικών Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίο Έχει διδάξει επίσης στοBramshill Police College τo Central London Polytechnic και το London School ofEconomics Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής Εγκληματολογίας στοΠάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνιαΈχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά ένα βιβλίο για ενήλικες (ΟΕρωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα μα και λιμπρέτα γιαόπερεςΤα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο τουΒρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival Τον ίδιοχρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z Rudrinski βραβεύτηκεμε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε τοΠολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία ΜικράΛυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (PictureBooks) Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC έχουν περιληφθείστα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στααγγλικά γερμανικά ισπανικά ολλανδικά σουηδικά ιαπωνικά και πολλές άλλεςγλώσσες

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

15

Συλλογές

α) Παραμύθια από την Κρήτη

β) Η γυναίκα και το παραδοσιακό παραμύθι

γ) Λαϊκά παραμύθια

δ) Παραμύθια από τη Σάμο

ε) Λαογραφικά παραμύθια της Μακεδονίας

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

16

15 Σύγχρονοι έλληνες παραμυθάδεςΟι σύγχρονοι Έλληνες παραμυθάδες οι οποίοι όσο πάνε και λιγοστεύουν έχουν περίσσειαταλέντου καθώς και αναγνωστών Όμως δύσκολες είναι οι συγγραφές των παραμυθιώνκαθώς πρέπει να φαίνεται η αλήθεια την οποία δεν μπορεί κανείς να κρύψει από τα παιδιάΑκόμα δεν μπορεί να καθοριστεί ο χρόνος και ο χώρος που θα γραφεί ένα παραμύθι διότιτα παραμύθια είναι σαν τα μωρά έχουν συγκεκριμένη ώρα γέννησης Τέλος τα παραμύθιαείναι για τους συγγραφείς σαν τα παιδιά τους δηλαδή δεν τα ξεχωρίζουν διότι καθένα απόαυτά έχει δεχθεί ξεχωριστή φροντίδα

Νίκος Πολίτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του σκηνοθέτη και κρητικού Φώτου Πολίτη καιτης Ιουλίας Χρύση Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από οικογένειαλογίων και ακαδημαϊκών καθώς ήταν εγγονός του Νικόλαου Πολίτη λαογράφουκαι ακαδημαϊκού και ανιψιός του Λίνου Πολίτη φιλολόγου και ακαδημαϊκούΔημοσίευσε πολλές συλλογές καθώς μετά το 1965 τιμήθηκε με το Βrsquo ΚρατικόΒραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα laquoο εξωτερικός μονόλογοςraquoΑρθρογραφούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα lsquorsquoΚαθημερινήrsquorsquo

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α Μέγας γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγαγεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1893 και πέθανεστην Αθήνα το 1976

ΒιογραφίαΣπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία του εκ Κρήτης ΑΠαπαδάκη Στην αρχή διορίστηκε δάσκαλος στη Σιάτιστασε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη Μεπρόταση δε του λαογράφου Δ Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό ΑρχείοΤο 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών όπου τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη ΓερμανίαΕπανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και απότο 1936 και για είκοσι σχεδόν χρόνια υπήρξε διευθυντής του ΛαογραφικούΑρχείου της Ακαδημίας Αθηνών Το 1947 εκλέχτηκε καθηγητήςτης Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1952 τακτικός καθηγητής καιτο 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών Το 1960 ανέλαβε πρόεδροςτης Ελληνικής Λαογραφικής ΕταιρείαςΥπήρξε επίσης μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και τουαπονεμήθηκαν πολλά βραβεία για το έργο του Ο Γεώργιος Μέγας ανάλωσε τη

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

17

ζωή του σε λαογραφικές μελέτες και συνέγραψε δεκάδες σχετικές μελέτες καιβιβλία Επίσης πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικάΤο σπουδαιότερο έργο του θεωρείται αυτό που έγραψε για τις Ελληνικέςγιορτές και το οποίο επανεκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Εστία Από τιςίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν και δύο τόμοι με Ελληνικά Παραμύθια καθώς καιέκδοση του κρητικού θρησκευτικού δράματος Η θυσία του Αβραάμ Τιςυπόλοιπες εργασίες του μπορεί να μελετήσει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη τηςΕλλάδας

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

18

16 Χαρακτηριστικά λαϊκά παραμύθια

Πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού παραμυθιού είναι πως τα παραμύθιατου κάθε λαού διαφέρουν αυτό προκύπτει από την τοπική παραδοσιακή κοινωνίακαι την κουλτούρα της κάθε περιοχής Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλα ταπαραμύθια ανεξαρτήτως καταγωγής Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και τουπεριβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών Το ελληνικό παραμύθι χαρακτηρίζεται από διδακτική διάθεση καθώς πάντα υπάρχειαυστηρή τιμωρία των κακώνΣε κάθε παραμύθι έτσι και στο ελληνικό στο τέλος του υπάρχει μία πρόταση ηοποία έχει σκοπό να επιδράσει στο υποσυνείδητο μας το λεγόμενο ηθικό δίδαγμαΣε κάθε παραμύθι το ηθικό δίδαγμα ποικίλει καθώς τα περισσότερα παραμύθιαθέλουν να μας δώσουν διαφορετικά μηνύματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςΠαραδείγματος χάρη η Χιονάτη Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζίσας είναι στον κόσμο της Χιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ τοπαραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στημητέρα και την κόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από τηνπαιδική ηλικία στην εφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριάσυμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα καικόρη ειδικά όταν κάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλληΣυνέπεια του ανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί νααπαλλαγεί από τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνειτο παιδί να ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις τουΣτο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τιςεπιθυμίες και τα θέλω της αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεταιμε το βασιλόπουλο Το ηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζεαυτούς τους κινδύνους δεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

19

Ηθικά διδάγματα

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ηθικό δίδαγμα στο τέλος επιδρόντας στουποσυνείδητο και αγγίζοντας τις ευαίσθητες πτυχές καθενός από εμάςπαραδείγματος χάρη η ΚοκκινοσκουφίτσαΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα αθώο κοριτσάκι που στο σπίτι της γιαγιάς του τοτρώει ο κακός ο λύκος αφού πριν έχει φάει τη γιαγιά Στη συνέχεια ο καλόςκυνηγός σώζει και τις δύο σκοτώνοντας τον λύκοΗ γοητεία αυτής της απλοϊκής εν πρώτοις ιστορίας κρύβεται στους συμβολισμούςτης και στα νοήματα πίσω από τις λέξειςΗ Κοκκινοσκουφίτσα είναι ένα παιδί που προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα της εφηβείας χωρίς όμως να είναι έτοιμη συναισθηματικά για κάτιτέτοιο αφού δεν έχει υπερνικήσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις της Το κόκκινοχρώμα συμβολίζει τα πρώτα σεξουαλικά συναισθήματα Η μητέρα και η γιαγιά τηςαποτελούν φιγούρες που δεν μπορούν να την προστατεύσουν σε αυτή τη δύσκοληστιγμή αλλά αντίθετα η αρσενική φιγούρα που διαιρείται σε δύο αντίθετες μεταξύτους μορφές έχει σημαίνουσα σημασία Από τη μια πλευρά ο λύκος είναι οεπικίνδυνος αποπλανητής που στήνει παγίδα στην ηρωίδα και αυτή ενδίδειΣυμβολίζει τον πειρασμό που μας μαγεύει και σε αυτόν υποκύπτουμε τελικάΑντίθετα ο κυνηγός συμβολίζει την πατρική φιγούρα που σώζει το κοριτσάκι Σεόλο το παραμύθι η Κοκκινοσκουφίτσα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα πρέπει καιτις επιθυμίες της και τελικά αψηφώντας τη μητέρα της ενδίδει σε αυτές Παρόλααυτά η αρνητική εμπειρία της την βρίσκει στο τέλος του παραμυθιού πιοσυνειδητοποιημένη και πιο ώριμη Έχασε την παιδική της αθωότητα αλλά τηναντάλλαξε με τη σοφία όσων έχουν γεννηθεί δύο φορές Έχει πλέον θετικές σχέσειςμε τους γονείς της και επιστρέφει στη ζωή ως νεαρή κοπέλα

H Χιονάτη

Το δεύτερο ταξίδι που επιλέξαμε να κάνουμε μαζί σας είναι στον κόσμο τηςΧιονάτης και των επτά νάνων Κατά τον Μπετελχάιμ το παραμύθι αυτόπραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και τηνκόρη και δη τις οιδιπόδειες συγκρούσεις το πέρασμα από την παιδική ηλικία στηνεφηβεία Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρέςδυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη ειδικά ότανκάποια από τις δύο πάσχει από ναρκισσισμό και φθονεί την άλλη Συνέπεια τουανταγωνισμού ανάμεσα σε παιδί και γονιό είναι να θέλει το παιδί να απαλλαγείαπό τους γονείς του Μόνο η αγάπη και των δύο γονέων μπορεί να κάνει το παιδίνα ενσωματώσει τις οιδιπόδειες συγκρούσεις του

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

20

Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης ενώτην ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένηςβασίλισσας τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά προκειμένουνα γίνει πιο όμορφη Ο παρ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι ηυπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη Όσον αφορά δε τηνειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους συμβολίζει την ήρεμηπροεφηβική περίοδο Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της

Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω τηςαλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο Τοηθικό δίδαγμα είναι σαφές Αν η Χιονάτη δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνουςδεν θα ενωνόταν με το βασιλόπουλό της

H Ωραία Κοιμωμένη

Η Χιονάτη χρειάστηκε να περάσει από ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου ναφτάσει στην ολοκλήρωσή της Κάτι παρόμοιο γίνεται και με την Ωραία Κοιμωμένη ηοποία τονίζει τη μακρόχρονη αυτοσυγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου οήρωας του παραμυθιού να οδηγηθεί στην υψηλότερη ολοκλήρωση Το στάδιο αυτότης ύπνωσης δεν είναι άλλο από την εφηβεία Το παιδί μαθαίνει ότι ακόμα και σεαυτήν την ανενεργό φάση της ζωής του η ζωή συνεχίζεται και τα πράγματαεξελίσσονται

Το ευτυχές τέλος που σηματοδοτεί το φιλί του πρίγκιπα δείχνει ότι μόνο όταν ηΩραία Κοιμωμένη έχει πετύχει συναισθηματική ωριμότητα και ψυχική ηρεμία είναιέτοιμη να δεχθεί την αγάπη Και παρ όλες τις προσπάθειες των γονέων νααποτρέψουν την σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού τους αυτή θα συντελεστεί

Δομή

Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη

α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση πχ laquoαρχή του παραμυθιού καλημέρα τηςαφεντιάς σαςraquo ή laquoπαραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθιraquo β) Τη διήγηση πουαποτελεί και το κύριο μέρος του παραμυθιού και συντίθεται από διάφορα μοτίβαMοτίβα ή πυρήνες του παραμυθιού είναι τα διάφορα επεισόδια που τοσυνθέτουν Kαι γ) το τέλος που είναι τυπικό πχ laquoκι έζησαν αυτοί καλά καιrsquoμειςκαλύτεραraquo ή laquoκείνοι στ αγκάθια και lsquoμεις στα βαμπάκιαraquo

H ανάλυση της δομής των παραμυθιών που κατεξοχήν προσπαθεί ναακολουθήσει αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές είναι αυτή που έγινε από τοPώσο Vladimir Propp στο βιβλίο του η Mορφολογία των λαϊκών παραμυθιών [4]Σύμφωνα μ αυτόν πίσω από τα πολλά και μεταβλητά στοιχεία των παραμυθιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

21

που συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους ξεχωρίζουνκάποια σταθερά και αμετάβλητα Aυτά τα ονομάζει λειτουργίες και βρίσκεισυνολικά ότι ανάγονται στον αριθμό των 38 βάσει ορισμένων εξ αυτών όχι όλωνοργανώνεται η δομή του κάθε λαϊκού παραμυθιού Για παράδειγμα υπάρχει ηλειτουργία της παραβίασης μιας απαγόρευσης Tο μοτίβο αυτό ή σύμφωνα με τονόρο του Propp η λειτουργία αυτή υπάρχει σε πάμπολλα παραμύθια ηKοκκινοσκουφίτσα παραβιάζει τη συμβουλή της μαμάς της η γυναίκα τουKυανοπώγωνα ανοίγει το απαγορευμένο δωμάτιο η Eύα τρώει τον απαγορευμένοκαρπό H βασική ένσταση που διατυπώθηκε κατά της τυπολογικής κατάταξης τωνπαραμυθιών σύμφωνα με το μοντέλο του Propp αφορά ουσιαστικά τον τρόπο πουχειρίζεται το παραμύθι καθώς το βλέπει μόνο ως μηχανισμό (laquoμεκανόraquo) και δενδιαφυλάσσει ή εν πάσει περιπτώει δεν αναδεικνύει το φανταστικό του στοιχείοKατά τον Zωρζ Zαν laquoAπό τη μεγάλη προσπάθεια να lsquoπερισφίξουμεrsquo τις αφηγήσεις(και τα παραμύθια) μέσα σε lsquoμοντέλαrsquo που λειτουργούν τέλεια καταλήγουμε νακαταπνίγουμε τις ιστορίες και το φανταστικό στοιχείο πέφτει στο κενόraquoΣτο παραμύθι συμβαίνουν όμως και βαθύτερες μεταβολές που αλλάζουν τοπεριεχόμενο και τη μορφή τουΗ αστικοποίηση της ζωής ακόμα και στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώραςμας η άνοδος της μορφωτικής στάθμης αφηγητών και ακροατών καικυρίως η προσανατολισμός του παραμυθιού στο παιδικό κοινό αφού οι ενήλικεςτο εγκατέλειψαν για να στραφούν στην επώνυμη λογοτεχνία μετέβαλαν τη μορφήκαι τη λειτουργία του Η προσαρμογή του στο παιδικό κοινό ονομάστηκεlaquoαποπαίδωσηraquoΟι αλλαγές εντοπίζονται στους φορείς της αφήγησης(αφηγητές και ακροατές) στη μορφή της στο περιεχόμενο και στη λειτουργία της

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

22

ΕπίλογοςΦτάνοντας στο τέλος αυτής της εργασίας έχοντας κάνει μια ανάλυση και μιαανασκόπηση του θέματος θα θέλαμε να παραμείνουμε λίγο στην παιδαγωγική αξίαπου έχει το παραμύθι Δεν είναι μόνο μια απλή ιστορία που μαγεύει και γοητεύειαλλά εκφράζει αλήθειες με έναν συμβολικό και αλληγορικό τρόπο Λειτουργεί σεένα φαντασιακό και ασυνείδητο επίπεδο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τονκόσμο που τον περιβάλλει να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις άλλοτεεύκολες και άλλοτε δύσκολες και με έναν αβίαστο τρόπο να κατανοήσει καιμεγάλες αλήθειες για τη ζωή που μπορεί ακόμη και να πληγώνουν

Δυστυχώς όμως σήμερα το παραμύθι έχει πάψει να προσελκύει τα παιδιάκαι κυρίως έχει υποτιμηθεί η αξία του από τους μεγαλύτερους Η εικόνα έχειαντικαταστήσει τη διήγηση και έχει περιορίσει αισθητά τη φαντασία του παιδιούΑπό τη μία έχει περιοριστεί ο ελεύθερος χρόνος των γονέων πράγμα που σημαίνειότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους από την άλλη το παιδί έχειαποκτήσει άλλου είδους ενδιαφέροντα πχ ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η εικόνα αυτή έχει μεταφερθεί και στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα ούτε οδάσκαλος να δίνει ιδιαίτερη σημασία στο παραμύθιΑυτό που θα ήταν σωστό να γίνει είναι να επανέλθει στη ζωή μας έτσι όπως ήτανπαλιά αλλά και παράλληλα να αξιοποιηθεί δημιουργικά και στην εκπαίδευση μετρόπους που ήδη έχουμε αναφέρει κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής

Η αξία του είναι αναμφισβήτητη η πορεία του και η παράδοση τουμακρόχρονη η απήχηση και η επιρροή του μεγάληΣε αυτό που τελικά αποσκοπούμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε σωστάκαι δημιουργικά στην διδασκαλία μας σαν μελλοντικοί εκπαιδευτικοί στοχεύονταςτελικά στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης του παιδιού

Βιβλιογραφία1 wwwwikipediacom2 wwwgooglecom3 Εικόνες google Αίσωπος4 wwwiaengr5 wwwsurlalyne+fairytailscom6 httpusersuoage~nektarhistorytributesaesop27sfables7 httplyk-n-moudanchalschgrindexphppg=871105538 httpelwikisourceorgwikiCE91CEB9CF83CF8ECF80CEBF

CF85_CE9CCF8DCEB8CEBFCEB99 wwwphysuoagr10 httpwwwmothergrdisplayarticleasparticleId=3875

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

23

Μύθος Αισώπου

ΜΥΡΜΗΞ ΚΑΙ ΤΕΤΤΙΞ Ο ΜΕΡΜΗΓΓΑΣ ΚΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μύρμηξ τις ὥρᾳ χειμῶνος ὃν θέρουςσυνήγαγε σῖτον καθ᾿ ἑαυτὸν ἤσθιεν Ὁ δὲτέττιξ προσελθὼν αὐτῷ ᾐτεῖτομεταδοθῆναι αὐτῷ ἐκ τῶν αὐτοῦ σιτίων Ὁδὲ μύρμηξ ἔφη πρὸς αὐτόν

laquoΚαὶ τί ἄρα πράττων διετέλεις ἐφ᾿ ὅλῳ τῷτοῦ θέρους καιρῷ ὅτι μὴ συνέλεξας σῖτονἑαυτῷ εἰς διατροφήνraquo

Ὁ δὲ τέττιξ ἀντέφησεν αὐτῷ ὡς

laquoΤῷ μελῳδεῖν ἀπασχολούμενος τῆςσυλλογῆς ἐκωλυόμηνraquo

Τῇ γοῦν τοιαύτῃ τοῦ τέττιγος ἀποκρίσει ὁμύρμηξ ἐπιγελάσας τὸν ἑαυτοῦ σῖτον τοῖςἐνδοτέροις τῆς γῆς μυχοῖς ἐναπέκρυψε καὶπρὸς αὐτὸν ἀπεφθέγξατο ὡς

laquoἘπεὶ τότε ματαίως ἐμελώδεις νυνὶλοιπὸν ὁρχήσασθαι θέλησονraquo

Οὗτος παρίστησι τοὺς ὀκνηρούς τε καὶἀμελεῖς καὶ τοὺς ἐν ματαιοπραγίαιςδιάγοντας κἀντεῦθεν ὑστερουμένους

Ὁ μέρμηγγας ἀπολάμβανε μέσα στὸνἄγριο χειμώνα τὸ σιτάρι ποὺ εἶχε μαζέψειἀπὸ τὸ καλοκαίρι Πῆγε λοιπὸν ὁτζίτζικας καὶ τοῦ ζήτησε λιγάκι νὰ φάει κιαὐτός

laquoΚαὶ τί ἔκανες ὅλο τὸ καλοκαίρι Πῶς τὰκατάφερες νὰ μείνεις χωρὶς σιτάριraquo τὸνρώτησε ὁ μέρμηγγας

laquoΤραγουδοῦσαraquo ἀπάντησε ἐκεῖνος laquoκαὶ δὲμοῦ ἔμεινε καιρὸςraquo

laquoἘ ἀφοῦ τραγούδησες καλά-καλὰ ἦρθε κιἡ ὥρα νὰ χορέψειςraquo εἶπε γελώντας ὁμέρμηγκας κι ἔκρυψε τὸ σιτάρι πιὸ βαθιὰστὴ φωλιά του

Ὁ μύθος λέει γιὰ τοὺς τεμπέληδες καὶτοὺς ἀνοργάνωτους ἀνθρώπους ποὺἀσχολοῦνται μὲ ἀνόητα πράγματα καὶστὸ τέλος δὲν ἔχουν οὔτε νὰ φᾶνε

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών

24

Οι μύθοι του Αισώπου είναι ευχάριστες ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενοκαι αναμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα γιαπαιδιά Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι μύθοι αυτοί συμβάλλουνστη διαμόρφωση της σκέψης των παιδιών και τα βοηθούν να κατανοήσουντον κόσμοΟ Αίσωπος καταγόταν από τη Φρυγία της Μικράς Ασίας Έζησε στην Ελλάδακαι ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ανατολής και της Αιγύπτου Ήταν δούλοςκαι πουλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα Ένας από τους αφέντες του ήτανφιλόσοφος από τη Σάμο και του χάρισε την ελευθερία του γιατί εξήγησεσωστά έναν οιωνόΗ φήμη θέλει τον Αίσωπο πολύ άσχημο και καμπούρη Ήταν όμωςπανέξυπνος είχε μεγάλη και δημιουργική φαντασία και δίκαια θεωρείται οκορυφαίος της διδακτικής μυθολογίας Δεν έγραψε κανέναν μύθο αλλάτους διηγιόταν προφορικά Αν και πολλοί αμφισβητούν ακόμα και τηνύπαρξη του οι 359 γνωστοί μύθοι του ενθουσιάζουν τα παιδιά ακόμα καισήμεραΠρωταγωνιστές στους περισσότερους μύθους του Αισώπου είναι ζώα πουμιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι ενώ υπάρχουν και κάποιοι μύθοι μεανθρώπους Όλοι όμως είναι σύντομοι με θέματα παρμένα από τηκαθημερινή ζωή και έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό ότι τελειώνουν με έναηθικό δίδαγμα εύληπτο και κατανοητό από τα παιδιάΟι μύθοι του Αισώπου με όλη την απλότητα τους προσφέρουν στα παιδιάμαθήματα σοφίας και τα βοηθούν να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουνπολύπλοκες έννοιες όπως η ματαιοδοξία η υποκρισία η συκοφαντία ηταπεινότητα η συνέπεια κλπ Αποτελούν το καλύτερο τρόπο για να τουςεξηγήσετε την θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο καλό και το κακό καιφυσικά είναι απίστευτα διασκεδαστικοί και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τωνπαιδιών