REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI MJEKËSOR

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKËSORE ”TEKNIKE” Adresa: Rruga e Dibrës, pranë Q. S. U. “Nënë Tereza”, Tiranë; Tel. & Fax : 362 619; Tel. : 345 823; E–mail : fshm@yahoo.com

DISERTACION

I PARAQITUR NGA

Dr. Ramazan BUCI

PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

TEMA:

“Aspekte epidemiologjike, klinike dhe terapeutike te Asthmes Bronchiale ne femijet”

Udheheqes Shkencor : Prof.Asc.Dr.Pellumb Pipero

Tirane 2014

MBROHET NË DATË: ......./......2014 PARA JURISË:

1. .................................................................. KRYETAR

2. .................................................................. ANËTAR (OPONENT)

3. .................................................................. ANËTAR (OPONENT)

4. .................................................................. ANËTAR

5. ...................................................................ANËTAR

mailto:fshm@yahoo.com

2

PËRMBAJTJA

Mirënjohje………………………………………………………………………..3

Përmbledhje………………………………………………………………………..4

1.Hyrje……………………………………………………………………………………6

2.Qëllimi dhe objektivat e studimit…………………………………………………….21

3.Metodologjia……………………………………………………………………………22

4.Rezultatet e studimit……………………………………………………………………23

5.Diskutimi i rezultateve të studimit…………………………………………………….35

6.Konkluzione………………………………………………………………………………43

7.Rekomandime…………………………………………………………………………….47

8.Bibliografia……………………………………………………………………………….50

3

MIRËNJOHJE

Deshiroj te falenderoj së pari Dekanin e Fakultetit te Shkencave Mjekesore dhe Keshillin e

Profesoreve te ketij fakulteti te cilet me shume dashamiresi me mundesuan mbrojtjen e

doktoratures e cila ne vetvete me dha nje kenaqesi te dyfishte, se pari profesionale e mandje

edhe shpirterore. Doktoratura dhe tema qe lidhet me te ishte dhe do te mbetet per mua jo

vetem nje experience e vyer por mbi te gjitha nje shkolle e faklultet I dyte, ndoshta po aq I

rendesishem sa i pari.

Se dyti gjej rastin te falenderoj pa mase koleget e Institutit te Shendetit Publik te cilet me

mundesuan jo vetem njohjen me shume aspekte epidemiologjike te astmes bronchiale ne

femije por ndane me mua dhye eksperiencen e tyre te vyer pa te cilen punimi im do te ishte

pa vlere te plote.

Se treti nje falenderim te vecante per stafin e pa dukshem por shume te rendesishem te

dekanatit te FSHM te cilet me kane ndejtur afer dhe me kane inkurajuar vazhdimit ne

pershpejtimin e perfundimit te temes.

Dhe se fundi deshiroj te falenderoj edhe udheheqesin shkencor, Prof.Asc.Pellumb Pipero, pa

kontributin e te cilit punimi im dhe doktoratura qe paraqes sot per mbrojtje sigurisht qe do te

ishte i pa plote.

4

PËRMBLEDHJE

Ky studim u realizua duke shfrytëzuar të dhënat e kartelave dhe regjistrave mjekësorë të

disponueshme në Shërbimin e Statistikës ne QSUT si dhe nëpërmjet shqyrtimit të kujdeshëm

të literaturës bashkohore të Astmës Bronkiale.U morën dhe u studjuan e mbi 5400

pacientëve astmatikë të hospitalizaur në QSUT gjatë periudhës 2006-2012, prej te cileve u

perzgjodhen kartelat e 2182 femijeve te shtruar me astme bronchiale gjate kesaj periudhe .

U shqyrtuan me kujdes të dhënat e dy studimeve ndërkombëtare mbi astmën bronkilae:

ISAAC për fëmijët dhe ECRHS për adultët.

Gjetjet kryesore të studimit përmblidhen si më poshtë vijon:

Shpërndarja e rasteve sipas pavionit : Pjesa më e madhe e pacientëve, gjithsej 3207 raste,

ose 58.7% e tyre, rezultuan të hospitalizauar në pavionin e alergologjisë, pra ishin te rritur.

Por ne u fokusuam ne pavjonin e pediatrise, pasi ai ishte dhe target i studimit tone. Ne kete

pavjon gjate kesaj periudhe jane hospitalizuar 2182 femije te cilet ne totalin e shtrimeve

perbejne 39.9% ,nje shifer kjo jo vetem e konsiderueshme por dhe vemendje terheqese per

bluzat e bardha dhe politikat shendetesore ne aspect te diagnostikimit te hershem dhe

mjekimit,por dhe evidentimit te shkaqeve, minimizimit dhe eleminimit te tyre per te

mundesuar parandalimin e asthmes boronchiale ne femije, apo per te minimizuar numurin e

rasteve I cili edhe ne studimin tone ka nje trend te dukshem ne rritje.

Tipologjia e astmës bronkiale gjatë periudhës 2006-2012: Format ose fenotipet më të

shpeshta të astmës bronkiale përgjatë kësaj periudhe rezultuan: Astma në krizë me 506 raste

të shtruara apo 23.1%; Astma bronkiale intrinseke, formë e rëndë me 410 raste apo

18.8%; Astma bronkiale ekstrinseke, f ormë e rëndë me 384 raste apo 17.6%.

Shpërndarja e rasteve sipas gjinsë dhe grup-moshës: Meshkujt e grup-moshës 0-5 vjeç

rezultuan më të prekur se femrat e kësaj grup-moshë; përkatësisht23.09% vs.17.57%) të

rasteve. Kjo diferencë,ishte shumë domethnëse nga ana statistikore(p

5

për 100.000). Arsyet e prevalences se ulet ne vendin tone jane te shumta, sikunder mund te

permendim mungesen e studimeve te mirefillta mbarekombetare ne kete fushe, mos

raportimin e rasteve, mungesen e nje rregjistri kombetar per astmen bronkiale, mungesa e

profesionistëve alergo-pneumologë dhe mos zbatimi në nivelin e duhur i protokolleve

ndërkombëtare të menaxhimit të astmës, etj. Nderkohe trendi boterori i prevalences se astmes

bronchiale tregon krejt te kunderten. Ne vendin tone ngelet nje problem gjithashtu mos

perfshirja e medikamenteve bashkekohore ne listen e medikamenteve me reimbursim per te

gjithe grup moshat. Ndërkaq astma bronkiale ka një impakt të theksuar psikologjik mbi të

sëmurin, kjo jo vetëm për natyrën e sëmundjes por edhe për “stigmën sociale” që i vendoset

asaj, e nderkohe natyrshem ka dhe nje impakt te madh ekonomik, jo vetem sa i takon shtimit

te numurit te rasteve te reja, por edhe si pasoje e shtimit te jetegjatesise dhe permiresimit te

vazhdueshem te protokolleve te mjekimit dhe presionit te industries farmaceutike qe gjithnje

e me shpesh tenton dhe hedh ne treg medikamente me te shtrenjta.

6

1.HYRJE

1.1 Cfarë është astma bronkiale?

Astma është një sëmundje kronike e rrugëve respiratore me atake të përsëritura të vështirësië

në frymëmarrje dhe fishkëllimës(wheezing),të cilat ndryshojnë nga personi ne person, si në

ashpërsi ashtu edhe në frekuencë.Tek personat e semurë, simptomat mund të shfaqen disa

herë në ditë ose javë dhe për disa njerëz ato mund të perkeqësohen gjatë aktivitetit fizik apo

gjatë natës.Astma prek te gjitha grup-moshat,por zakonisht fillon gjatë fëmijërisë.[1]

Klinika e saj është karakteristike dhe shfaqet pas ekspozimit me antigjenin. Manifestohet me

kollë munduese,wheezing bilateral, ekspirim i zgjatur, të shkaktuara nga ngushtimi i

diametrit te rrugëve të frymëmarrjes.

Simptomat mund të variojnë nga një kollë e lehtë, te një detres i rëndë respirator me

hypoksemi, rritje të dioksidit të karbonit, dhe acidozë respiratore dhe kjo mund të shoqërohet

me konvulsione hypoksemike, e fatmirësisht rrallë asfiksi totale.

Ajo ka karakter sezonal, me periudha periodiketë shfaqjes së krizave, por ndiqet edhe nga

periudha asimptomatike ose kronike me simptoma të vazhdueshme ose persistente.

Asthma është çrregullimi më i shpeshtë dhe një nga shkaqet e sëmundjeve kronike në

fëmijërinë e hershme. Besohet të jetë ndër sëmundjet më të rëndësishme të vdekjeve në

fëmijërinë e hershme.

Ajo shfaqet shpesh në fëmijët më të vegjël se 5 vjeç.

Në këto vite ajo mund të shfaqet më shpesh si bronkiolit i thjeshtë dhe më rrallë si Asthëm e

mirëfilltë.

Shpërndarja e sëmundjes në popullatën botërore. Publikim i vitit 2009.

7

ANATOMIA DHE FIZIOLOGJIA NORMALE E MUSHËKRIVE

Mushkëritë janë organe voluminoze të vendosura në kavitetin torakal anash zemrës dhe

vazave të mëdha e të vogla hyjnë e dalin prej saj .

Kanë formën e një konusi të prerë,ku dallojmë bazën –basis pulmones të drejtuar poshte dhe

të vendosur mbi diafragmën dhe majën-apeks të drejtuar sipër 2-3 cm mbi brinjën e parë.

Në secilën mushëkri dallojmë tri faqe:

• Facies medialis

• Sternokostalis

• inferior

Facies sternokostalis është më e madhe.Në të gjejmë gjurmët e brinjëve (impresiones

costales) si dhe gjurmët e shkaktuara nga arteria subklavia.

Facies medialis ka vendosje sagitale dhe përbëhet nga një pjesë e pasme vertebrale dhe një

pjesë e përparme mediastinale.

Në këtë faqe gjendet hilus pulmonis, në përmjet të cilit hyjnë në mushkëri arteria

pulmonare,bronku kryesor, arteriet bronkiale (që ushqejnë me gjak indin pulmonar), nervat

dhe dalin venat pulmonare. Këto formojnë rrënjën e mushkërisë.Faqet ndahen nga njëra tjetra

nëpërmjet tri buzëve:

▪ MARGO ANTERIOR, e mprehtë, e cila në mushkërinë e majtë në pjesën e poshtme

ka një gërryerje-incisura kardiake.

▪ MARGO POSTERIORE, e rrumbullakët dhe konsiderohet shpesh si faqja e pasme e

pulmonit.

▪ MARGO INFERIOR.

Ndërmjet dy fisurave-

oblike dhe horizontale,

mushkëria e djathtë

ndahet në tri lobe:

LOBI I SIPËRM

LOBI I MESIT

LOBI I POSHTËM

8

Ndërsa mushkëria e majtë përbëhet nga lobi i sipërm dhe i poshtëm, të ndara në mes tyre nga

fisura oblike. Lobi i sipërm s’është gjë tjetër veçse një zgjatim i vogël, në formën e gjuhëzës

që veçohet për shkak të incisures kardiake, në anologji me mushkërinë e djathtë konsiderohet

si lobi i tretë i saj. Sot njihet edhe ndarja segmentare.

Pulmoni i djathtë është më shkurtër dhe më i gjerë, për shkak të shtypjes që ushtron hepari,

ndërsa i majti më i gjatë dhe më i ngushtë për shkak të shtypjes që i bën zemra.

ETIOLOGJIA E ASTHMËS

ASTHMA ËSHTË NJË ÇRREGULLIM KOMPLEKS QË PËRFSHIN FAKTORË:

ANATOMIKE-kjo gjë lidhet me funksionin anormal të receptorëve adrenergjik,adenilate

cyklaz,me ulje të përgjigjes adrenergjike. Mendohet që numri i këtyre receptorëve në

pacientët asthmatik është i rritur.

IMUNOLOGJIKE-në disa pacientë përkeqësimet lidhen me ekspozimin në ambiente me

alergen të të ndryshëm.

INFEKSIOZE-virusi respirator sincicial (VRS) dhe para influenza janë viruset më të

shpeshtë të përfshirë në asthëm.

ENDOKRINOLOGJIKE (hormonal)-hipertireoza keqëson asthmën me një mekanizëm të

panjohur. Asthma përmirësohet në disa fëmijë në pubertet.

PSIKOLOGJIKE-çrregullimet emocionale ose të sjelljes mund të shërbejnë si faktorë

shpërthyes të asthmës.

FAKTORËT SHPËRTHYES TË ASTHMËS

INFEKSIONET VIRALE;-infeksione të traktit të poshtëm respirator (Pneumonia,

Bronkiolitet)

ALERGJIA-Dermatiti atopik, Rihniti alergjik, Sensitivitet nga alergenët e ndryshëm

inhalatorë, ushqimorë.

NDOTËSIT e ambjentit përfshirë duhanpirjen, pluhuri i rrugës, tymrat e ndryshëm, parfumet

etj.

ALERGENËT SHTËPIAKË si polenet, skuamat ekafshëve, sporet, ushqimet si: veza,

qumështi, frutat e detit, luleshtrydhet, frutat e thata (arrat, kikirikët , lajthijat).

NDRYSHIMET E MOTIT i nxehti i madh po ashtu dhe dalja në të ftohtë.

USHTRIMET FIZIKE

FAKTORËT PSIKOLOGJIKE: Stresi, Emocionet.

9

1,2,3,4 paraqesin lloje të ndryshme

akarienëve të shtëpisë. Fig.djathtas,

paraqet alergjenë ushqimorë.

FISPATOLOGJIA

Obstruksioni i rrugëvetë frymëmarrjes karakterizohet nga tre procese kryesore:

INFLAMACIONI I MUKOZËS BRONKIALE, e cila karakterizohet nga hiperemia dhe

edema me pasojë ngushtimin e lumenit dhe vështirësi në daljen e ajrit nga mushkëria.

BRONKOSPAZMA

RRITJA E SEKRECIONEVE BRONKIALE

Dy mekanizma patogjenikë shpjegojnë obstruksionin rekruent gjatë

fëmijërisë;

- Inflamacioni alergjik i rrugëve respiratore

- Reaktiviteti i alteruar ndaj infeksioneve virale.

Pas kontaktit të parë të fëmijës me një alergen ndodh sensibilizimi i

qelizave mastocite të mukozës bronkiale dhe në kontaktin e

mëtejshëm të tij me po atë alergen ndodh degranulimi i tyre dhe

çlirimi i mediatorëve si histamina, leukotrienet dhe PAF(faktori aktivizues i trombociteve)

Gjithashtu luajnë rol eozinofilet të cilat përmbajnë proteina të afta për të dëmtuar epitelin e

rrugëve tëfrymëmarrjes,marrin pjesë gjithashtu makrofagët,limfocitet dhe mediatorët e tyre

thellojnë inflamacionin.

10

Në këtë proces marrin pjesë dhe neuropeptide që

lirohen nga nerva sensore.Të gjitha këto kanë

veprim obstruktiv mbi bronket.Bllokimi i rrugëve të

ajrit ndodh më tepër në ekspirim sepse këto janë më

të ngushta se në inspirim.

Ngushtimi i rrugëve të ajrit krijon kushte për:

VENTILIM JO TË NJËJTË

HIPERINFLACION

ULJE E KOMPLIANCËS PULMONARE

SHTIM TË PUNËS SË MUSKULATURËS NDIHMËSE

KËMBIM TË VENTILIMIT ME PERFUZION.

Ndonëse procesi mund të jetë i

shpërndarë mund të ketë zona jo

uniforme të mbiajrimit dhe të

atelektazës e më rrallë

pneumotoraks.

11

MMMooodddeeellliii iii rrreeeaaakkksssiiiooonnniiittt aaallleeerrrgggjjj iiikkk tttëëë hhheeerrrssshhhëëëmmm eee tttëëë vvvooonnnssshhhëëëmmm:

Asthma e shkaktuar nga infeksionet virale shfaqet dy vitet e para të jetës karakterizohet nga

obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes dhe wheezing për arsye se niveli i I funksionit

respirator është në percentilet e ulëta.Ky funksion I ulët respirator është faktor I rëndësishëm

predispozues pë obstruksion.

12

VIRUSET

DËMTIM I EPITELIT TË RR. FRYMËMARRJES

INFLAMACION BRONKOKONSTRIKSION HIPERAKTIVITET

BRONKIAL

NGUSHTIMI I RRUGËVE TË FRYMËMARRJES

MEDIATORET CITOKINAT FISHKËLLIMA

SSKKEEMMEE EE MMAANNIIFFEESSTTIIMMEEVVEE KKLLIINNIIKKEE

KRIZA KLASIKE E ASTHMËS

BRONKITI REKUENT

KOLLA PERSISTENTE

PNEUMONIA REKURENTE

ASTHMA PERSISTENTE

ASTHMA PAS SFORCIMIT FIZIK

ASTHMA EPISODIKE E RËNDË

WHEEZINGU PERSISTENT I FËMIJËS SË VOGËL OSE “HAPPY

WHEEZER”

13

KLINIKA E KRIZËS TIPIKE TË ASTHMËS;

- Faza e thatë

- Faza ekspektorante

FAZA E THATË:

➢ Kollë e thatë

➢ Dispne ekspiratore me shenja tirazhi

➢ Wheezing,fishkëllima në distance

➢ Gjendje ankthi

➢ Polipne ose bradipne

➢ Cianozë,zbehje

➢ Kraharori në distension

➢ Auskultacion:sibilanca difuze

FAZA EKSPEKTORANTE:

➢ Sekrekrecione mukoze

➢ Rale të njoma,bronkiale,subkrepitante

➢ Zhdukja progresie e dispense

➢ Lodhje

➢ Të vjella.

VVlleerrëëssiimmii kklliinniikk ii ggrraavviitteettiitt ttëë aasstthhmmëëss::

Gjatë vlerësimit klinik të gravitetit të astmës,objektivat kryesore janë;

Pëcaktimi i gjendjes klinike të gravitetit të sëmundjes ,me qëllim vendosjen e një

trajtimi racional fillestar dhe identifikimi i faktorëve shpërthyes të krizës së

asthmës.

Klasifikimi i fëmijëve me asthmë sipas gravitetit,shërben vetëm si udhëzues i

gjendjes së fëmijës dhe trajtimit fillestar të tij.

Klasifikimi më i përshtatshëm i asthmës është ai i mbështetur në frekuencën e

krizave,gravitetin e tyre dhe praninë e shenjave të asthmës midis krizave.

Ekzistojnë dy grupe të ndara sipas shenjave klinike të asthmës:

14

ASTHMA EPISODIKE (95%)dhe ndahet në dy nëngrupe;

Frekuente

Jo frekuente

ASTHMA PERSISTENTE(5%)

Klasifikimi sipas gravitetit

Simptomat Simptoma naten FEV dhe PEF

Niveli 4

Persistente

e rende

Niveli 3

Persistente e mesme

Niveli 2

Persistente e lehte

Niveli 1 Intermittente

Vazhdimisht,

Aktiviteti fizik i kufizuar

Cdo dite

Acarimet cregullojne aktivitetin normal

> 1 here ne jave por

< 1 here ne dite

< 1 here ne jave

Asimptomatik,

PEF normal jashte krizes

Te shpeshta

> Se 1 here ne jave

> 2 here ne muaj

2 here ne muaj

60% e vleres teorike Ndryshueshm. > 30%

FEV1 60 - 80% e teorikes

Ndryshueshmeria > 30%

80% te teorikut

Ndryshueshm 20 - 30%

80% te teorikut

Ndryshueshm. < 20%

Prezenca e njeres prej karakteristikave te nje niveli te gravitetit, eshte e mjaftueshme

per klasifikimin e pacientit ne kete kategori.

Karakteristikat klinike

para fillimit te mjekimit.

EEEkkkzzzaaammmiiinnniiimmmiii kkkllliiinnniiikkk iii fffëëëmmmiiijjjëëësss:::

Duhet të jetë i plotë dhe i kujdesshëmsë pari për të përjashtuar shkaqet e tjera të mundshme

që mund të shkaktojnë wheezing e kollë dhe së dyti për të gjetur ndryshime fizike të cilat

flasin për praninë e një obstruksioni kronik të rrugëve respiratore.Në ekzaminimin klinik

duhet të vlerësohen:

Në auskultacion do vlerësohet prania e raleve fishkëllyese,sibilante, krepitante, si dhe

ndryshimet auskultatore pas kollitjes etj.

Në fëmijët me asthmë kronike vlerësohen shenjat e insuficiencës respiratore kronike ,si

gishtat e tamburit,deformimet e kraharorit(toraksi fuçi)etj.

SSTTAATTUUSSII AASSTTHHMMAATTIIKK

Në rrethana të zakonshme një atak asthmatik i përgjigjet menjëherë një administrimi me

areozol me bronkodilatatorë dhe steroidë.Kur kemi dështim dështojnë të trajtimit me

bronkodilatatorë ata janë në status asthmatik.Ai paraqet një urgjencë ekstreme mjekësore,

15

sepse në qoftë se ataku nuk mund të lehtësohet,fëmija mund të vdesë nga instalimi i

Insuficiencës kardio-respiratore nga;

Ankthi

Atelektaza

Acidoza respiratore

KKKLLLIIINNNIIIKKKAAA

Klinikisht fëmija me status asthmatik paraqitet me:

TAKIKARDI(>140/MIN)

TAKIPNE(>50/MIN)

PULS PARADOKSAL (>15mmHg)

AXHITIM QË MUND TË REGREDOJË NË LETARGJI OSE KOMË

PËRDORIMI I MUSKUJVE AKSESORË(TIRAZHI)

ACIDOZË RESPIRATORE DHE METABOLIKE

EEEKKKZZZAAAMMMIIINNNIIIMMMIII OOOBBBJJJEEEKKKTTTIIIVVV:::

✓ WHEEZING-OBSTRUKSION I RRUGËVE AJRORE

✓ ZGJATJA E FAZËS SË EKSPIRACIONIT NË CIKLIN RESPIRATOR

NDODH GJATË OBSTRUKSIONIT TË RËNDËSISHËM

✓ SHURDHIMI I TINGULLIT TË FRYMËMARRJES OSE MUNGESË E

WHEEZINGUT SI PREZENCA E EFORTIT RESPIRATOR FLET PËR

NJË GRAVITET TË RËNDË TË STATUSIT ASTHMATIK

✓ ASIMETRIA E TORAKSIT GJATË RESPIRACIONIT SUGJERON

ATELEKTAZË , PNX OSE PREZENCËN E TRUPAVE TË HUAJ

✓ NJË RADIOGRAFI PULMONI ËSHTË E VLEFSHME PËR TË VLERËSUAR

SHKALLËN E HIPERINFLAMACIONIT,TAPAT MUKOZALE, PNEUMONI,

PNX, PNEUMOMEDIASTIN, KARDIOMEGALI, EDEMË PULMONARE, TRUP

I HUAJ

16

✓ TESTET E FUNKSIONIT PULMONAR NË GJENDJET E STATUSIT

ASTHMATIK NUK REKOMANDOHEN SEPSE AGRAVOJNË

BRONKOSPAZMËN.

GGGRRRAAAVVVIIITTTEEETTTIII III SSSTTTAAATTTUUUSSSIIITTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKK

Graviteti i statusit asthmatik dokumentohet nga ekzaminimi fizik dhe të dhënat e laboratorit.

RITMI RESPIRATOR dhe SHKALLA E EFORTIT RESPIRATOR janë treguesit

kryesorë të gravitetit të obstruksionit të rrugëve ajrore.Takipnea, gulçima respiratore,

dhe përdorimi i muskujve aksesorë të respiracionit janë shenjat e rritjes së punës së

frymëmarrjes.Përdorimi dhe i muskujve interkostalë, lëvizja paradoksale e diafragmës

në inspirim dhe apnea intermitente, janë shenjat e lodhjes së muskujve respiratorë.

AXHITIMI, KONFUZIONI janë jo specifike por kur janë prezent janë shenja të

hypoksemisë ndërsa letargjia ose omnubulimi sugjerojnë një hyperkapni.

CIANOZA tregon dëmtim në shkëmbimin e gazeve si dhe është një shenjë e vonë që

tregon se statusi asthmatik po kërcenon jetën e fëmijës.

REZISTENCA NDAJ RRITJES SË DOZAVE, të bronkodilatatorëve për të lehtësuar

klinikën është tregues i gravitetit.

GGGRRRAAAVVVIIITTTEEETTTIII III SSSTTTAAATTTUUUSSSIIITTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKK TTTEEEKKK FFFËËËMMMIIIJJJËËËTTT LLLIIIDDDHHHEEETTT MMMEEE:::

✓ Rrugët ajrore të vogla në të cilat një reduktim i rrezes së tyre shoqërohet me një efekt

më të madh në rezistencën e këtyre rrugëve ajrore.

✓ Kufizim i elasticitetit të kthimit të pulmonit duke rezultuar në mbylljen e shpejtë të

rrugëve ajrore

✓ Defiçit i kanaleve kolaterale të ventilacionit duke shkaktuar atelektazë

✓ Një instabilitet i kafazit të kraharorit i cili kufizon volumin tidal

✓ Prirja e muskulaturës respiratore për tu lodhur shpejt.

VVEENNDDOOSSJJAA EE DDIIAAGGNNOOZZËËSS::

Diagnoza e asthmës mbështetet në shenjat klinike,duke patur parasysh se jo çdo wheezing tek

fëmijët është asthëm dhe siç u përshkrua në paraqitjen klinike të sa, jotë gjithë asthmat

shfaqen me wheezing. Vendosja e diagnozës mbështetet në:

AANNAAMMNNEEZZAA ((NNëë lliiddhhjjee mmee ffrreekkuueennccëënn ddhhee ggrraavviitteettiinn ee kkrriizzaavvee dduuhheenn sskkiiaarruuaarr))::

Ka patur kriza më pak apo më shumë se 1 në 4-6 javë.

Kohëzgjatja e krizës nën efektin e medikamenteve.

Mjekimi që nevojitet për trajtimin gjatë krizës,frekuenca e përdorimit të

bronkodilatatorëve,zgjatja e efektit të tyre, nevoja për kortizonikë oralë.

Nevoja për shtrim gjatë krizës.

17

PPëërr iinntteerrvvaalliinn mmiiddiiss kkrriizzaavvee,,dduuhheett ssqqaarruuaarr nnëë lliiddhhjjee mmee::

Praninë e kollës,karakterin e saj,kohën e shfaqjes,faktorët shpërthyes,etj.

Praninë e wheezingut dhe vështirësisë në frymëmarrje,faktorët shpërthyes,gravitetin e

tyre,përgjigjen ndaj bronkodilatatorëve.

Frekuencën e përdorimit të bronkodilatatorëve.

NNëë lliiddhhjjee mmee““cciillëëssiinnëë ee jjeettëëss””dduuhheenn ssqqaarruuaarr ddiissaa ffaakkttoorrëë jjoommjjeekkëëssoorrëë, si kushtete

banimit ,kushtet social-ekonomike,përdorimi i duhanit në familje,arsimimi i

prindërve,kufizimet e fëmijës në jetën sociale,aktivitetet sportive,mungesat në

shkollë,shtrimet në spital,traumat psikologjike në familje.

EEKKZZAAMMIINNIIMMII RRAADDIIOOLLOOGGJJIIKK

Radiografia e mushkërive

CT pulmoni

EEKKZZAAMMIINNIIMMII AALLEERRGGOOLLOOGGJJIIKK;;

Provat kutane alergjike të cilat kryhen nëpërmjet teknikës Prick test,e cila ka

zëvendësuar injeksionet intradermale.

Dozimi i IgE specifike dhe IgE totale.

EEKKZZAAMMIINNIIMMII II FFUUNNKKSSIIOONNIITT RREESSPPIIRRAATTOORR::

Ndihmon për të vendosur diagnozën në format atipike të asthmës, duke treguar

praninë e një hiperaktiviteti bronchial ose obstruksioni bronchial të lehtë,të

pakapshëm në ekzaminimin objektiv.

Jep të dhëna mbi funksionin pulmonar,evolucionin e sëmundjes, dhe orienton për

efikasitetin e terapisë.

Jep informacion mbi variacionet ditore të obstruksionit bronchial,nëpërmjet matjes së

debitit të pikut.

Lejon të studiohet toleranca ndaj effortit.

18

PPPRRROOOFFFIIILLLIII FFFUUUNNNKKKSSSIIIOOONNNAAALLL PPPUUULLLMMMOOONNNAAARRR NNNËËË FFFËËËMMMIIIJJJËËËTTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKKEEE

Në fëmijët mbi 7 vjeç,të cilët komunikojnë,kryhet SPIROMETRIA.Në formën e

lehtë e të mesme të sëmundjes,në periudhën midis krizave,provat funksionale

respiratore,nuk tregojnë ndryshime.Në fëmijëtme asthëm tërëndë në periudhën midis

krizave,konstatohet rritje e kapacitetit rezidual funksional, rritje e volumit

rezidual,obstruksion bronkial,mbizotërues në rrugët e poshtme respiratore me ulje të

debitit 25 deri50% dhe obstruksion i rrugëve të sipërme respiratore me ulje të FEV-1

dhe debitit ekspirator të pikut.

Një tjetër ekzaminim funksional është pëgjigjia ndaj bronkodilatatorëve të marrë me

rrugë inhalatore.Kjo realizohet duke matur funksionin respirator para përdorimit të

bronkodilatatorit dhe pas 10-20 minutash të përdorimit.Ajo shërben për të vërtetuar

praninë e obstruksionit dhe reversibilitetin e tij.Konsiderohet pozitive dhe është në

favor të diagnozës së asthmës,një rritje me mbi 15% për FEV-1 dhe mbi 50% për FEF

25-75%

TESTET E PROVOKIMIT bronkial shërbejnë për të vlerësuar përgjigjen bronkiale

ndaj stimujve jospecifikë-jo alergjikë dhe specifikë alergjikë. Ato ndihmojnë sidomos

në diagnostikimin e formave atipike të asthmës.

Në testet JOSPECIFIKE hyjnë;

• Testi i Histaminës ose Metakolinës

• Testi i Sforcimit fizik.

Një përgjigje pozitive ndaj këtyre testeve tregon perzencën e inflamacionitbronchial,

klinikisht të pakapshëm. Përgjigjia konsiderohet positive kur me dozën apo sforcimin fizik të

caktuar,arrihet një ulje FEFnën 20%.

Në testet SPECIFIKE të provokimit bronkial hyn inhalacioni i alergenit të dyshuar si

shkaktar i krizës bronkokonstruktive dhe përcaktimi i parametrave funksionalë 20-30

minuta pas inhalacionit. Ky test rekomandohet më rrallë tek fëmijët.

EKZAMINIME TË TJERA

Në fëmijët e vegjël është i nevojshëm kërkimi i RGE, sepse ka shpesh

shoqërim të asthmës me të.Në fëmijët asthmatikë refluksin gastro-ezofageal

mund të jetë rrjedhojë e mbiajrimit të mushkërisë. Ai pakësohet ose zhduket

nëse trajtohet, duke ndikuar edhe në përmirësimin klinik të asthmës.

Ekzaminimi OTORINO-LARINGOLOGJIK gjithashtu është i

nevojshëm,sepse fëmijët me asthmë kanë shpesh patologji të ORL,si :

Rinofaringite

Otite

19

Obstruksione nazale

Sinusite

Hipertrofi të tonsilave palatine dhe tubarike etj.

Gjithashtu, duhet të kryhen edhe ekzaminime të tjera,të nevojshme për diagnozën

diferenciale me patologji,të cilat shoqërohen me fishkëllima si trup i huaj në rrugët e

frymëmarrjes, Fibroza Kistike etj.

DDIIAAGGNNOOZZAA DDIIFFEERREENNCCIIAALLEE EE AASSTTHHMMËËSS

Në diagnozën diferenciale të asthmës duhet të merren në konsideratë të gjitha ato patologji që

shfaqen me fishkëllima. Ato ndahen në dy grupe të mëdha:

Patologji me predominim të obstruksionit të rrugëve të poshtme respiratore ku më

kryesoret janë:

BRONKIOLITI AKUT VIRAL

BRONKIOLITI OBLITERANT

FIBROZA KISTIKE

ASPIRIMI PULMONAR NË FËMIJËT ME OSE PA RGE

DISKINEZI CILIARE

DEFIÇITI I ALFA 1 ANTITRIPSINËS

ASPERGILOZA BRONKO –PULMONARE

INFEKSIONE BRONKOPULMONARE NGA M.PNEUMONIE,CHLAMIDIA

HEMOSIDEROZA

BRONKOEKTAZITËE FITUARA OSE TË LINDURA

DEFIÇITET IMUNOLOGJIKE.

20

TTRRAAJJTTIIMMII II AASSTTHHMMËËSS

Mbështetur në etiopatogenezën e sëmundjes,sot është

e qartë që asthma bronkiale,si një sëmundje

inflamatore kronike,ka nevojë për trajtim

medikamentoz të gjatë,jo vetëm gjatë krizës. Trajtimi i

fëmijës me asthmapërmbledh trajtimin e krizës së

asthmës edhe trajtimin profilaktik ose mbajtës të saj.

Përmirësimi deri në zhdukje i simptomave duke mundësuar aktivitet fizik si dhe rritje

normale të fëmijës.

Zvogëlimi I inflamacionit në rrugët e frymëmarrjes

ÇÇÇ’’’FFFAAARRREEE MMMEEEDDDIIIKKKAAAMMMEEENNNTTTEEESSSHHH PPPEEERRRDDDOOORRREEENNN NNNEEE AAASSSTTTHHHEEEMMM BBBRRROOONNNKKKIIIAAALLLEEE???

Mjekimi i asthmës ndahet zakonisht nëdy grupe të mëdha

PAKESUESIT E SIMPTOMAVE-- BRONKODILATATORETJanë të parët për

tëtrajtuar një atak akut. Pakësojnë simptomat e gulçitjes,kollës ose dispnesë duke

relaksuar muskujt e frymëmarrjes.

Janë dy grupe të tyre

Tipet e ndryshme të tyre mund të kombinohen në qoftë se është e nevojshme.

BBEETTAA 22--AANNTTAAGGOONNIISSTTEETT

Veprojnë nëhapësirat më të vogla të molekulave receptore të muskujve të bronkiolave.

Përshtaten me receptoret si një çelës i cili përputhet shumë mire, duke i stimuluar muskujt të

relaksohen.

Disa prej tyre veprojnë për një kohë të shkurtër (3 ose 4 orë në një doze të vetme) si

salbutamoli (VENTOLINA)dhe terbutamoli (BRICANYL)

Përshtatësit për dhënien me inhalacion dhe tipet e

inhalatorëve janë të ndryshëm duke e bërë më të thjeshtë

administrimin me anë të inhalacionit tek fëmijët e vegjël.

Në varësi të gjendjes klinike rekomandohet se cili tip është

më i përshtatshëm.

BETA 2-ANTAGONISTET me veprim të gjatë përfshijnë

salmeterolin(SEVERENT).

Veprimi i tyre zgjat 12 orë duke i bërë ato të përshtatshëm për doza të njëpasnjëshme.

21

Këto medikamente janë shumë efektive gjatë efortit fizik përfshirë edhe simptomat që

ndodhin gjatë natës.

Ata nuk janë të përshtatshëm për fëmijët nën moshën 1 vjeç.

AANNTTIIKKOOLLIINNEERRGGJJIIKKEETT

Antikolinergjikët veprojnë duke bllokuar impulset nervore që shkaktojnë kontraksion të

muskulatures së lëmuar të rrugëve të frymëmarrjes.

Këto medikamente janë më pak të përdorshme se zakonisht tek fëmijët, por iporpratropiumi

(ALROVENT) është i përshtatshëm për përdorim në qoftë se ai kërkohet.

NDALUESIT E SIMPTOMAVE--ANTI-INFLAMATORETKëto medikamente veprojnë

për një kohë të gjatë për tëzvogëluar inflamacionin në rrugët e frymëmarrjes

KKOORRTTIIKKOOSSTTEERROOIIDDEETT

KORTIKOSTEROIDET si belkometasoni (BEKOTIDE) butesamid (PULMIKORTI)

dhe flutikasone (FLIXOTIDE) mund të bëjnë diferenca të mëdha në menaxhimin e asthmës.

Puna e tyre është reduktimi i inflamacionit në rrugët e frymëmarrjes reduktojnë tendencën e

kundërshtimit që mund të lejojë shumë njerëz asthmatik të jetojnëpothuajse pa simptoma .

Ata zakonisht përdoren me trajtim inhalator ndonëse ndonjëherë me kalimin e kohës në

ataket e rënda të asthmës kërkohet përdorimi i tabletave orale.

Ndonëse steroidet janë medikamente të forta me efekte anësore të shumta siguria e tyre në

asthëm është vendimtare.

Eshtë gjithmonë e rëndësishme të balancojmë problemet që ngrihen nga trajtimi i varfër i

asthmës në kundërshtim me përmirsimin e shëndetit nga trajtimi i rregullt i saj

CCRROOMMOONNEETT

Janë dy lloj medikamentesh në këtë grup;

Sodium cromogliate(INTAL) dhe Nedocromil sodium(TILADE).

Veprojnë duke reduktuar inflamacionin e rrugëve të frymëmarrjes.

Ata tentojnë të jenë më të mirët për zbutjen e asthmës dhe janë efektive në fëmijë të

rritur.Medikamentet merren me anë të inhalacionit dhe zakonisht tolerohen mirë.

22

Kjo është shumë e mirë në rradhë të parë për të

parandaluar trajtimin tek fëmijët,dhe për 6 javë mund të

ketë efekt shumë të mirë.

LLEEUUKKOOTTRRIIEENNEETT

Ata janë receptorë antagonistë dhe përbërjelehtësuese

pranë qelizave inflamatore brenda mushkërive dhe kanë

efekt konstriktor të fuqishëm në rrugët e frymëmarrjes.

Nga këto medikamente (MONTLEUKLASTI) përdoret për fëmijë nën 2 vjec .

ZAFIRLUKASTI (MONTLEUKAST) është i liçensuar për fëmijë mbi 12 vjeç

TTEEOOFFIILLIINNAA

Teofilina dhe aminofilina jepen me rrugë orale dhe zakonisht përdoren

më shpesh sepse kanë më pak efekte anësore se trajtimi inhalator.

Ato kanë përsëri një përdorim të gjerë në gjithë botën .

MMJJEEKKIIMMII II KKRRIIZZËËSS UURRGGJJEENNTTEE NNËË SSPPIITTAALL

✓ Matet saturimi i O2: SaO2 nën 90

✓ Inhalacion me beta 2-stimulantë çdo 20 min+O2

o SALBUTAMOL Doza 0,03 ml/kg,sol 0.5%

o TERBUTALINE Doza 0.2 mg/kg

✓ SHoqërimi me inhalacion me bromur ipratropium

✓ Kortizonikë IV ose per os. 1-2mg/kg

✓ Vlerësim i gjendjes pas dy orësh

VVLLEERRËËSSIIMMII II GGJJEENNDDJJEESS PPAASS 22 OORRËËSSHH::

✓ Gjendja përmirësohet:klinikisht+SaO2 mbi 95%.Dërgohet në shtëpi.

✓ Gjendja përmirësohet pak:SHtrohet në spital.

✓ Gjendja rëndohet: shtrohet në Terapinë Intensive:SALBUTAMOLIV, ASISTENCE

RESPIRATORE

23

✓ Dhënia e antibiotikëve kur ka:

• Infeksion bakterial shoqërues

• Otit media

• Infeksion pulmonar

• Leukocitozë , neutrofili , rritje e PCR

TTRRAAJJTTIIMMII PPRROOFFIILLAAKKTTIIKK II AASSTTHHMMËËSS -- QQËËLLLLIIMMII II PPRROOFFIILLAAKKSSIISSEE

Parandalimi i krizave të asthmës

Parandalimi i simptomave kronike si kolla, vështirësia në frymëmarrje

Mbajtja e një aktiviteti jetësor normal

Mbajtja e funksionit pulmonar normal

Të parandalojë zhvillimin e një obstruksioni irreversible

Reduktimi i fenomeneve inflamatore të bronkeve

Të minimizojë nevojën për beta-2 bronkodilatatorë

Të evitojë efektet anësore medikamentoze

Të evitojë rriskun për ekzitus gjatë atakut

INDIKACIONET PËR MJEKIM PROFILAKTIK

SIMPTOMA TË ASTHMËS 2 herë/JAVë

NEVOJA PËR B2-ANTAGONIST 2 herë /JAVË

ATAK ASTHME NË MINIMUM 1 herë /2 MUAJ

NJË ATAK I RËNDË, KËRCËNUES PËR JETËN E

FEMIJES

PROVAT VENTILATORE MIDIS KRIZAVE, TË ALTERUARA

MEDIKAMENTET E MJEKIMIT PROFILAKTIK

Preparate që frenojnë degranulimin e mastociteve (kromolina,intali,)

Kortizonikë me rrugë inhalatore, ulin nivelin e igE, në mukozën bronkiale,

inflamacionin, edemën, permeabilitetin vaskular.

24

Preparatet që konkurojnë histamine për receptorët H1dhe H2, antihistaminikët si

zatiten, zyrtek,etj.

Imunoterapia , desensibilizimi i fëmijës ndaj alergenit përgjegjës.

TTRRAAJJTTIIMMII II SSTTAATTUUSSIITT AASSTTHHMMAATTIIKK

QËLLIMET E TRAJTIMIT;

• Të korrigjojë hypokseminë.

• Të sigurojë një ventilacion alveolar adekuat.

• Të përmirësojë obstruksionin e rrugëve ajrore.

MMMAAASSSAAATTT EEE PPPËËËRRRGGGJJJIIITTTHHHSSSHHHMMMEEE

OOKKSSIIGGJJEENNIIMMII –tek të gjithë pacientët me status asthmatik

duhet të jepet O2 i humidifikuar që të mbahet sat O2>90%

osePaO2>60mmHg.Dhënia e tij fillon me 2lit/min me

kanjulë nazale ose me oksigjen të koncentruar kur është me

maskë.

LLIIKKIIDDEETT--dukeu nisur nga fakti që fëmijët me status

paraqesin shenjat e dehidrimit do të japim likide.Nuk duhet

të kalohet 2/3 e sasisë së nevojave ditore sepse kemi rritje të

hormonit antidiuretik dhe për shkak të rritjes së presionit

negativ pleural në fund të inspirimit do të favorizohet akumulimi I likideve në spaciumin

intersticial rreth rrugëve të vogla respiratore

SSEEDDAATTIIVVËËTT-sedacioni i fëmijëve të axhituar mundtë

jetë i nevojshëm.Sedativët që do përdoren janë:

• Chloral hydrate

• Ketamina

• Difenilhydramina

TTTEEERRRAAAPPPIIIAAA SSSPPPEEECCCIIIFFFIIIKKKEEE

BBRROONNKKOODDIILLAATTAATTOORRËËTT-jepen me nebulizim i cili duhet gjithmonë tëaplikohet

nën oksigjenoterapi.Mund të përsëriten çdo 1-2 orë derisa të shihet përmirësimi

klinik.

25

KKOORRTTIIKKOOSSTTEERROOIIDDEETT-ulin inflamacionin,rrisin sensitivitetin e beta-

receptorëve,ulin takifilaksinë,zhvillojnë përgjigjen ndaj beta-simpatomimetikëve,ulin

obstruksionin e rrugëve respiratore , përmirsojnë oksigjenimin duke dhënë për një

kohe të shkurtër përmisim klinik, ulin permeabilitetin mikrovaskular.

AANNTTIIAACCIIDDEETT-rekomandohen sidomos gjatë intubimit ose gjatëmonitorizimit të PH

për të ulur ulçerën e stresit.

SSUULLFFAATTII II MMAAGGNNEEZZIITT-jepet I/V për efektin bronkodilatator 40-50 mg/kg për20’.

VENTILIMI MEKANIK

Premedikimi bëhet me valium, midazolam,ketaminë.SHmang bronkospazmën dhe shtimin e

sekrecioneve me përdorimin e atropinës.Zbraz stomakun me sondë nazogastrike.Parametrat

që do të përdoren kur fëmija është vendosur në respirator.

VOLUMI TIDAL NË VLERAT 10-12 ml/kg , PIP

26

ALGORITMI I TRAJTIMIT TË ASTHMËS BRONKIALE NË KRIZË

Përmirësimi

E mesme jo pëmirësim

Ose e rëndë

Rrezik për jetën rrezik për

Jo përmirësim

O2 me presion të lartë

Salbutamol 2.5-5mg

me

Nebulizator

Ipratropium 250-

500µg

Steroide orale ose iv

vlerëso gjendjen

Monitoroje

Vazhdo salbutamol me

nebulizator çdo 1-4 orë

Rivlerëso gjendjen

pas 15-30 min

Përsërit salbutamol 2,5-5

mg

Me nebulizator

Salbutamol 5 µg/kg iv ose Aminofilinë 5

mg/kg për 20 min dhe më pas 1

mg/kg/orë iv me infusion përsërit

salbutamol me nebulizator .

Rivlerëso gjendjen pas

15min

Montoroje

Vazhdo salbutamolin me nebulizator çdo 30 min

ose pa ndërprerje ose iv .Vazhdo aminiofilinën me

infusion Vazhdo Ipratropium me nebulizator çdo

4 orë.

Merr parasysh intubimin.

27

Astma ështe një çrregullim që përcaktohet nga karakteristikat e veta klinike,fiziologjike dhe

patologjike.

-Shenja klinike mbizotëruese e astmës është gulçi,apo veshtiresia në frymëmarrje(shortness

of breath) veçanërisht gjatë natës,e shoqëruar shpesh nga kolla.Fishkëllima(wheezing)e

vlerësuar gjatë ekzaminimit klinik të kraharorit, është një tjetër shenjë klinike që

karakterizon astmën.

-Shenja fizilogjike kryesore e astmës është obstruksoni i rrugëve respiratore që kufizon

sasinë e ajrit që shkon në mushkëri.

-Shenja patologjike dominante është inflamacioni i rrugëve të frymëmarrjes,ndonjëherë i

shoqëruar me ndryshime strukturale të këtyre rrugëve.

Astma ka komponentë të rëndësishëm gjenetikë dhe mjedisorë por ,për sa kohë që

etilogjia/patogjeneza e saj nuk është e qartë,shumica e përkufizimeve janë të natyrës

deskriptive.Kështu për shembull,një përkufizim operacional i astmës është si më poshtë:

Astma është një çrregullim kronik inflamator i rrugëve të frymëmarrjes në të cilin shumë

qeliza dhe elementë qelizorë luajnë një rol.Inflamacioni kronik shoqërohet me hiperaktivitet

të rrugëve të frymëmarrjes,që çojnë në episode periodike të vështirësisë në frymëmarrje,

shtrëngimit të kraharorit dhe kollë, veçanërisht gjatë natës dhe në orët e para të ditës

Pikërisht, për shkak të mungesës së një përkufizimi të qartë,për studimin e kësaj sëmundjeje

komplekse,studiuesit bazohen në shenjat që mund të maten objektivisht si atopia (e

manifestuar si ekzema në lëkurë,rhinit alergjik,konjuktivit apo alergji nga disa ushqime

),hiperaktivitet i rrugëve të frymëmarrjes(tendenca e rrugëve të frymëmarrjes per t’u

ngushtuar së tepërmi në përgjigje të shkakëtarëve të sëmundjes). si dhe matje të tjera të

ndjeshmërisë alergjike.Megjithësë ekziston një lidhje e fortë statistikore midis astmës dhe

atopisë,ende nuk është e qartë nëse kjo lidhje është njëkohësisht edhe shkakësore.

Evidencat kanë treguar që manifestimet klinike të astmës si:simptomat,shqetesimet gjatë

gjumit, përkeqësimi i funksionit të mushkërive,kufizimi i aktiviteteve ditore mund të mbahen

nën kontroll nëpermjet trajtimit të përshtatshëm.Kur astma mbahet nën kontroll,përsëritja e

simptomave është më e rrallë dhe gjasat e agravimit të sëmundjes janë më të ulëta.

1.2 Determinantët e astmës bronkiale

Astma nuk mund të kurohet,por mund të mbahet nën kontroll.Etiologjia e astmës bronkiale

është ende e paqartë.Shumica e njohurive lidhur me faktorët risk të astmës janë përftuar nga

studimet e kryera në fëmijë të moshës nën pesë vjeç. Faktorët risk që përcaktojnë zhvillimin

e astmës në të rriturit ,veçanërisht në të rriturit që nuk kanë patur astmë në fëmijëri(de

novo),janë ende të panjohur mirë.Studimet e historisë familiare sugjerojnë se, faktorët

gjenetikë janë përcaktuesti kryësorë të astmës,shoqëruar me ekspozimin ndaj ndotësve të

ajrit(te brendshëm dhe të jashtëm).Pra, predispozicioni gjenetik apo historia familjare është

28

kusht i nevojshëm,por jo i mjaftueshëm për zhvillimin e astmës bronkiale.Në mënyrë të

përmbledhur faktorët mund të klasifikohen në:

• Faktorë që përcaktojnë zhvillimin e astmës

• Faktorë që provokojnë/shkaktojnë simptomat e astmës

Megjithësë nuk ka një ndarjë të “prerë më thikë”(=clear cut) ndërmjet këtyre dy

karegorive,në kategorinë e parë bëjnë pjësë faktorët gjenetikë ndërsa në kategorinë e dytë

faktorët mjedisorë.Ne tabelen 1,jepet një paraqitje më e detajuar e determinantëve të astmës

bronkilae:

Tabela 1.Faktorët që influencojnë zhvillimin e astmës bronkiale

1.Faktorët predispozues

a)Gjenetikë

-gjene predispozuese ndaj atopisë

-gjene predispozuese ndaj hiperaktivitetit të rrugëve të

frymëmarrjes

b)Gjinia

c)Obeziteti(BMI>30)

2.Faktorët mjedisorë

a)Alergjenët

-të brendshëm:merimangat shtëpiake,kafshët shtëpiake,

mace,qen,minj,myku,pluhurat,lagështia etj

-të jashtëm: polenet,funget, myku etj

b)Ndotja e ajrit(të brendshëm dhe të jashtëm)

c)Duhanpirja(aktive dhe pasive)

d)Ndotësit okupacionale

e)Dieta ushqimore

29

Faktorët gjenetikë:Te dhënat aktuale tregojnë se, gjenet multipël mund të jenë të përfshirë

në patogjenezën e astmës si dhe gjene të ndryshme percaktojnë zhvillimin e astmës në grupe

etnike të ndryshme.Kërkimet për gjenet që janë të lidhur me astmën janë fokusuar

në:prodhimin e antikorpeve specifike IgE ndaj alergjenëve,shprehjen e hiparaktivitetit të

rrugëve të frymëmarrjes,gjenerimin e ndërmjetësuesëve inflamatorë si citoksina etj.Studimet

familjare kanë identifikuar një numër regjionesh kromozomale të lidhur me ndjeshmërinë

ndaj astmës.

Obeziteti: Astma është vërejtur më shpesh në subjektet obezë(BMI>30) ku është më e

vështirë të mbahet nën kontroll.Subjektet obezë kanë funksion pulmonar më të ulët dhe

sëmundje të tjera,krahasuar me personat asmatikë të cilët kanë një peshë normale.Përdorimi

sistematik i glukokortikosteroidëve dhe jeta sedentare, mund të cojnë në obezitet,pacientët

me astmë të rëndë,por në shumicën e rasteve,obeziteti paraprin zhvillimin e astmës.

Gjinia:Seksi mashkull është një faktor risk për zhvillimin e astmës në fëmijëri.Ne moshat

pediatrike deri 14-vjeç, prevalenca e astmës është afërsisht 2-herë më e lartë në djemtë

krahasuar me vajzat. Me kalimin e moshës,kjo diferencë midis sekseve ngushtohet dhe në

moshën e rritur prevalenca e astmës është më e lartë në gratë krahasuar me burrat.Arsyet për

këtë diferencë midis sekseve janë ende të paqarta.Gjithsesi,përmasat e pulmoneve janë më të

vogla në meshkujt sesa në femrat në foshnjëri,por më të mëdha tek meshkujt me kalimin e

moshës.

Alergjenet:Megjithëse është i njohur roli i alergjenëvë të mjedisit të jashtëm dhe të

brendshëm në acarimin e simptomave të astmës,roli i tyre specifik në shkaktimin e astmës

mbetet ende i panjohur mirë.Studimet kohort në të porsalindurit,kanë treguar që:pluhuri i

mjediseve shtëpiake,qimet e maceve dhe qenëve si dhe myku Asspergilus, janë faktorë të

pavarur risku në shkakëtimin e astmës bronkiale.Megjithatë,lidhja midis ekspozimit ndaj

alergjeneve dhe ndjeshmërise ndaj tyre në fëmijëri nuk është e qartë.Ajo varet nga një sëre

faktorësh të tjerë si:doza e alergjenit,kohëzgjatja e ekspozimit,mosha e fëmijës dhe faktorët

gjenetikë.

Infeksionet:Studime të ndryshme,sugjerojne se, infeksionet gjatë fëmijerisë reduktojnë

riskun për zhvillimin e astmës dhe sëmundjeve të tjera alergjike përgjatë jetës.Kjo teori

njihet si “Hipoteza e higjenës”dhe sugjeron se ekspozimi ndaj infeksioneve ne fëmijëri,të

tilla si fruthi,konjuktivitet bakteriale etj, krahas pasojave negative,stimulojnë zhvillimin e

sistemit imunitar.Megjithatë kjo mbetet vetem një hipotezë që kërkon investigime të

mëtejshme.Nga ana tjetër,ka të dhëna që tregojnë se,infeksionet përgjatë fëmijërisë,dëmtojnë

rrugët respiratore dhe pulmonet,duke e predispozuar individin ndaj astmës dhe alergjisë në

moshën e rritur.

Ndotja e ajrit të brendshëm dhe të jashtëm:Roli i ndotjes së ajrit të mjedisit të brendshëm

dhe të jashtëm në shkaktimin e astmës,mbetet ende i diskutueshëm.Fëmijët e ekspozuar ndaj

ajrit të ndotur kanë treguar zvogëlim të funksionit pulmonar,por korrelacioni midis humbjes

së funksionit pulmonar dhe astmës bronkiale mbetet ende i panjohur.Megjithatë, evidencat

kanë treguar “shperthime”=outbreaks të përkeqësimit të astmës me rritjen e nivelit të ndotjes

30

së ajrit.Kjo mund të jetë pasojë e rritjes së përgjithshme të nivelit të ndotësve të ajrit,ose e

rritjes së nivelit të alergjenëve specifikë,ndaj të cilëve individët janë të ndjeshëm.

Dieta ushqimore:Roli i dietës ushqimore,veçanërisht ushqyerja me gji,në zhvillimin e

astmës është studiuar gjerësisht,dhe në përgjithësi të dhënat kanë treguar se:Foshnjat që

ushqehen me qumësht lope ose soje pëgjatë gjashtë muajëve të parë të jetës,kanë incidencë

më të lartë të simptomës wheezing gjatë fëmijërisë së hershme,krahasuar me ata që ushqehen

me qumësht gjiri.Të dhëna të tjera sugjerojnë se, disa aspekte të stilit perëndimor të jetesës

si:Konsumi i lartë i yndyrnave dhe ulja e konsumit të frutave dhe perimeve, janë kontribuesit

kryesorë në rritjën e prevalencës së astmës dhe sëmundjeve të tjera alergjike përgjatë viteve

të fundit.

Disa kushte apo gjendje të veçanta:

-Rhinitet,sinuziti,dhe polipet nazale:Infeksionet e rrugëvë të sipërme respiratore mund të

ndikojnë në uljen e funksionit respirator tek disa pacientë me astmë.

-Rhinitet:Pjesa më e madhe e pacientëve me astmë,kanë një histori të rhiniteve alergjike,dhe

më shumë se 30% e pacientëve me rhinit,kanë ose zhvillojnë astmë.Rhinitet zakonisht

paraprijnë astmën,dhe prania e rhiniteve tek pacientët me astmë ndryshon konfiguracionin e

simptomatologjisë së astmës,e perkeqeson atë.Shpesh ka mbivendosje midis dy sëmundjeve

sepse simptomatologjia e tyre është e ngjashme.Megjithatë ekzistojnë disa dallime midis

tyre:Obstruksioni nazal është më i theksuar tek rhinitet,ndërsa kontraksioni i muskulaturës së

lëmuar të rrugëve respiratore është indikacion i astmës bronkiale.

-Sinuziti:Është një komplikacion i infeksionit të rrugëve të sipërme respiratore,rhiniteve

alergjike,polipeve nazale dhe formave të tjera të obstruksionit nazal.Të dyja format e

sinuzitit,akut dhe kronik mund të përkeqësojnë astmën.Fëmijët e dyshuar për rhinosinuzit

duhet të trajtohen me antiboitikë për dhjetë ditë.

-Polipet nazale:Polipet nazale të lidhura me astmën,me rhinitet dhe shpeshherë më

hipersensitivitetin ndaj aspirinës,janë vërejtur për herë të parë në pacientët mbi dyzet

vjeç.Rreth 36%-96% e pacientëve kanë polipe nazale dhe rreth 29%-70% e pacientëve me

polipe nazale mund të kënë astmë.Fëmijët me polipe nazale duhet të ekzaminohen për fibrozë

cistike.

-Përdorimi i aspirinës: Më pak tek fëmijët kanë demostruar acarim të simptomave të astmës

pas përdorimit të aspirinës apo medikamenteve të tjera anti-inflamatore, josteroide.Kjo

sindromë është më e zakonshme në pacientët me astmë të rëndë.

-Anafilaksia dhe astma:Anafilaksia ose reaksioni alergjik,është një gjëndje kërcënuese për

jetën, e cila shpesh herë “imiton” dhe njëkohësisht rëndon astmën. Trajtimi efektiv i kësaj

gjëndjeje kërkon njohjen e shkaktarëve.Shkaqe të dokumentuara të anafilaksisë janë:

-disa ushqime (frutat e thata zakonisht arrat dhe kikirikët, peshku,veza dhe qumështi).

-disa medikamentë(disa vaksina,aspirina,antibotiku b-laktam,lateksi etj)

31

Simptomat e anafilaksise përfshijnë:Prurit,urtikarie,angioedermë,

stridor,dispne,apne,wheezing.Simptoma gastrointestinale:nauze,të vjella,

krampe abdominal dhe diarrhe.

-Ushtrimet fizike si vrapi kanë treguar se provokojnë simptomat e astmës.Ato shkaktojnë

bronkokonstruksion tek pacientët astmatikë,zakonisht 10-15 minuta pas përfundimit të

aktivitetit.

-Stresi dhe reagime të tjera emocionale si frika,ankthi bëhen shkak për agravimin e gjëndjes

shëndetësore tek pacientët astmatikë.

1.3 Diagnoza,klasifikimi,monitorimi dhe trajtimi i astmës

Etilogjia e astmës është komplekse dhe ende e panjohur mirë.Për këtë arsye, astma mund të

ngatërrohet lehtësisht me infeksionet respiratore,të cilat manifestojnë një simptomatologji të

ngashme me astmën dhe shpeshherë janë të mbivendosura me të(overlapping/co-

morbbidities).Për vendosjen e diagnozës diferenciale të astmës,mjeku bazohet në simptomat

më të zakonshme të saj si:wheezing,vështirësi në frymëmarrje,kollë sidomos gjatë natës dhe

në mëngjes si dhe shtrëngim i kraharorit(=angina pectori),në rezultatet e testeve alergjike të

lëkurës.Krahas ekzaminimit fizik,në vendosjen e diagnozës, duhet të konsiderohen edhe këto

pyetje:

1.Ka patur pacienti një atak ose atake periodike të fishkëllimës në kraharor(wheezing)?

2.A ka pacienti një kollë të mundimshme gjatë natës?

3.A ka pacienti fishkëllimë(=wheezing)ose kollë pas ushtrimeve fizike?

4.A manifeston pacienti shtrëngime në kraharor,wheezing,apo kollë gjatë ekspozimit ndaj

ndotësve të ajrit apo alergjenëve të ndryshëm?

5.Gjatë një ftohjeje të zakonshme(=common cold) a i duhen pacientit më shumë se 10-ditë

kohë për t’u rikuperuar plotësisht?

Matjet e funksionit pulmonar, si spirometria,mundësojnë një vlerësim të shkallës së humbjes

së funksionit respirator,severitetit dhe variabilitetit të tij,duke ndihmuar në konfirmimin e

diagnozës së astmës.Gjithashtu matja e statusit alergjik mund të ndihmojë në identifikimin e

faktorëve risk që shkaktojnë simptomat e astmës.Për diagnostikimin e astmës tek fëmijët nën

pesë vjeç dhe tek të moshuarit mund të kërkohen matje dhe ekzaminime të veçanta. Tek

fëmijët nën pesë vjeç astma mund të ngatërrohëet me infeksonet respiratore të sipërme,të

cilat janë shumë të zakonshme në këtë periudhë të jetës.Wheezing dhe kolla janë shumë të

zakonshme edhe tek fëmijët nën pesë vjeç, të cilët nuk kanë astmë bronkiale.Përpara se të

vendoset diagnoza e astmës,tek fëmija nën pesë vjeç duhet të përjashtohen shkaqet

alternative të simptomës dhe shenjës klinike wheezing,te cilat janë si më poshtë vijon:

• Rhino-sinuzit kronik

• Refluks gastroezofageal

• Infeksione virale,aktuale, të rrugëve të poshtme respiratore

32

• Fibrozë cistike

• Tuberkuloz

• Deformimet kongenitale,të cilat shkaktojnë ngushtim të rrugëve të frymëmarrjes,sidomos

deformimi kongenital i zemrës,çon në zhvillimin e të ashtuquajturës:”astmë kardiake

• Defiçenca imunitare

Dy format kryesore të astmës janë astma alergjike dhe ajo jo alergjike.

Klasifikimi i astmës ,zakonisht bëhet në bazë të shkallës së severiteitit të saj.

Astma mund të luhatet nga forma e lehtë/e butë,e moderuar e deri në astmën e rëndë e

cila,nuk është persistente,por mund te kalojë në formën e butë n.q.s trajtohet dhe mbahet nën

kontroll. Duke u nisur nga shkalla e ashpërsisë/severitetit,përcaktohet edhe intensiteti i

trajtimit të astmës.Kështu astma e butë, mund të mbahet lehtësisht nën kontroll,nëpërmjet

dozave të ulëta të glukokortikosteroidëve,të cilët, administohen në rrugë inhalatore.Astma e

ashpër kërkon një trajtim mjekësor agresiv,për t’u mbajtur nën kontroll.Në disa raste,

pavarësisht intensitetit të lartë të trajtimit mediakmentoz, astma e ashpër,nuk është e mundur

të mbahet nën kontroll.

Terminologjia e përdorur për të përcaktuar ashpërsinë e astmës është e paqartë.Termi

“severitet”përdoret gjithashtu për të përshkruar magnitudën e obstruksionit të rrugëve

respiratore ose intensitetin e simptomave.Pacientët mund ta perceptojnë astmën e tyrë si të

ashpër nëse kanë simptoma frekuente ose me intensitet të lartë,gjë që jo domosdoshmërisht

është e vërtetë.Rrjedhimisht,kjo mund të çojë në marrjen e mjekimit,ose dozave të mjekimit

në nivele jo-adekuate.Ndërsa termi “kontroll” mund t’i referohet parandalmit të sëmundjes

ose kurimit të saj.Megithatë në kontekstin e astmës termi “kontroll”zakonisht i referohet

kontrollit të manifestueshmërisë klinike të sëmundjes.Për këtë arsye është e domosdoshme që

mjekët apo profesionistët e shëndetit të arrijën në konsensus midis tyre,për përcaktimin e

saktë të termave “ashpërsi” dhe “kontroll” në kontekstin e astmës.

Medikamentet që përdoren për trajtimin e astmës mund të klasifikohen ne:kontrollus të

simptomave dhe lehtësues të tyre.Kontrolluesit janë mjekime që merren çdo ditë,në periudha

afatgjata,për të mbajtur nën kontroll klinik astmën kryesisht nëpërmjet efektit të tyre

antiinflamator.Lehtësuesit janë medikamente që përdoren në varësi të nevojave specifike të

pacientit.Ato kanë një veprim të shpejtë në zgjerimin e bronkeve dhe për pasojë lehtësimin e

simptomave të astmës.Medikamentet që përdoren për trajtimin e astmës mund të

administrohen në rrugë të ndryshme:inhalatore,orale ose me injeksion.Administrimi me rrugë

inhalatore ka avantazh në raport me mënyrat e tjera të administrimit, sepse medikamenti

shkon direkt në rrugët e frymëmarrjes,në përqendrim më të lartë dhe me më pak efekte

anësore.Glukokortikosteroidët e marrë në rrugë inhalatore,janë medikamentet më efektive në

kontrollin e astmës.

Termoplastia bronkiale është një proçedurë e re kirurgjike e miratuar nga Agjensia e

Barnave(FDA).Gjatë kësaj proçedure mjekët përdorin ngrohje për të zgjeruar rrugët e

33

frymëmarrjes dhe ekspertët thonë se ajo mund të ofrojë shpresë për pacientët që vuajnë nga

astma e rëndë.Termoplastia bronkiale nuk mund të përdoret për pacientët me astmë të butë

dhe duhet të konsiderohet si plotësues për terapinë e tanishme,për pacientët,simptomat e të

cilëve nuk mund të kontrollohen me trajtimet standarde të astmës.Gjithashtu mbajtja e një

ditari astme dhe ndërveprimi i pandërprerë me mjekun ndihmon në monitoromin e astmës

bronkilae.

1.4 Epidemilogjia e astmës bronkiale, trende botërore

Astma është një nga sëmundjet kronike më të përhapura në botë.Sipas OBSH,aktualisht,rreth

250-300 milionë njerëz(20% e popullatës botërore) në të gjithë botën vuajnë nga astma, dhe

rreth 180.000 të sëmurë me astëm humbasin jetën çdo vit,duke e bërë këtë sëmundje një

problem serioz të shëndetit publik.Astma është njohur si një problem i shëndetit publik që

prej vitit 1970,ndërsa nivelet globale të prevalencës së astmës janë rritur ndjejshëm midis

viteve 1960-2008.Pavarësisht se, ekzistojnë raportime të shumta të prevalencës së astmës,për

pjesë të ndryshme të botës,mungesa e një perkufizimi të standardizuar të astmës, vështirëson

krahasimin e niveleve të prevalencës midis vendeve dhe rajoneve të ndryshme të

botës.Megjithatë,bazuar në aplikimin e metodave standarde për matjen e prevalencës së

astmës, siç janë protokollet standard të ISAAC për vlerësimin e prevalencës së astmës midis

fëmijëve dhe ECRHS(European Community Respiratory Health Survey) për vlerësimin e

prevalencës së astmës midis të rriturëve,duket se,prevalenca globale e astmës varoin nga 1%-

18% midis vendeve të ndryshme të botës.Evidencat tregojnë një reduktim të prevalencës së

simptomave të astmës në të gjithë fëmijët e grup-moshës 13-14 vieç.Megjithatë, këtu duhet

përmendur fakti që, prevalenca e bazuar në simptoma, propabilisht e tejkalon nivelin real të

prevalencës,për shkak të mbivendosjes së astmës me sëmundjet e tjera respiratore.Në të

kundërt,diagnoza klinike e mjekut, zakonisht e nënvlerëson nivelin real të prevalencës së

astmës.

Sipas vlerësimeve të raportuara nga OBSH,astma përbën rreth 1% të barrës globale të

sëmundshmërisë,nderkohë që renditet në vendin e 35-pestë të shkaqeve të

vdekshmërisë.Nivleli i vdekshmërise pritet te rritet në dhjetë vitet e ardhëshme në qoftë se

nuk merren masa urgjente.Astma ështe një sëmundje prevalente si në vendet e zhvilluara

ashtu edhe në ato në zhvillim.Me tepër se 80% e vdekjeve nga astma ndodhin në vendet me

të ardhura të ulëta dhe të ulëta-mesme.Sipas statistikave botërore vlerësohet se:

• Në Europën Perëndimore, numri i astmatikëve është dyfishuar përgjatë dhjetëvjeçarit Në

Australi një në 6 fëmijë të moshës nën 16-vjeç është i prekur nga astma.

Ashtu sikurëse u përmend edhe më lart, astma nuk është vetëm një fenomen i vendeve të

zhvilluara por,përben një problem serioz edhe për vendet në zhvillim.Në këto vende

prevalenca e astmës varion gjërësisht:

• Në Indi numërohen rreth 15-20 milonë astmatikë.

34

• Në Brazil,Kosta Rika,Peru dhe Uruguai prevalenca e simptomave të astmës në fëmijë varion

nga 20%-30%.

• Në Kenia,prevalenca shkon afërsisht në 20%.

• Në Indi prevalenca e simptomave të astmës në fëmijët e moshës 5-11vjeç,vlerësohët të jetë

rreth 10%-15%.

Prevalenca e astmes dhe e alergjisë ndërmjet fëmijëve ka ardhur në rritje gjatë dekadadave të

fundit.Sipas të dhënave të ISAAC,vlerësohet se për periudhën kohore 1999-2004,prevalence

e astmës midis fëmijëve në qytetet kryesore Europiane,varionte nga 5%-20%[2].Politikat që

promovojnë identifikimin e hershëm të sëmundjes, trajtimin adekuat të saj dhe në veçanti

përmirësimin e cilësisë së ajërit,ndihmojnë në reduktimin e barrës së sëmundshmërisë.Sipas

evidencave, astma është bërë një nga sëmundjet më të zakonëshme midis fëmijëve dhe një

nga shkaqet kryesore të hospitalizimit të fëmijëve nën moshën 15-vjeç.Sipas rezultateve të

fazës së parë të ISAAC(1992-1998) prevalenca më e latrë e simtomave të astmës midis

fëmijëve 6-7veç(>20%)dhe midis fëmijëve 13-14vjeç(>25%) u gjet në Irlandë dhe në

Mbretërinë e Bashkuar. Ndërsa nivelet më të ulëta të prevalencës së astmës për të dyja grup-

moshat ,u gjetën në Shqipëri(

35

Tabela 2.Nivelet e rast fatalitetit të astmës në disa shtete (Nr.vjetor i vdekjeve nga astma për

100.000 astmatikë).

Shteti Niveli i rast-fatalitetit(100.000)

Kina 36.7

Rusia 28.6

Uzbekistani 27.2

Shqipëria 20.8

Afrika e Jugut 18.5

Snigapori 16.1

Rumania 14.7

Meksika 14.5

Malta 11.6

Kolumbia 10.1

Danimarka 9.3

Ukraina 8.7

Japonia 8.7

Maqedonia 8.2

Belgjika 7.7

Lituania 7.1

Norvegjia 7.1

Zvicër 7.0

Portugali 6.9

Poloni 6.6

Francë 6.5

Tailandë 6.2

Argjentinë 5.8

Hong-Kong 5.6

SH.B.A 5.2

Gjermania 5.1

Spanja 4.9

Korea e Jugut 4.8

Republika çeke 4.7

Izraeli 4.7

Zelanda e Re 4.6

Kosta Rika 3.9

Australia 3.8

Republika e Irlandës 3.6

Italia 3.6

Kili 3.5

Anglia 3.2

Skocia 3.0

Estonia 3.0

Austria 2.6

Ekuadori 2.3

36

Ne tabelen e mësipërme, vihet re që Shqipëria ka nivele shume të larta të rast-fatalitetit të

astmës(20.8/100.000),pavarësisht niveleve të ulëta të prevalencës së kësaj

sëmundjeje(1.3%).Kjo është pasojë kryesisht e mungesës së aksesit në medikamentet bazë të

kurimit të astmës.Numëri viteve të humbura të jetës si pasojë e crregullimeve që shkakëton

sëmundja(DALYs),në nivel botëror, llogaritet të jetë rreth 15milionë për vit.Në shkallë

botërore astma llogaritet për rreth 1% të DAYL-it,çka reflekton prevalencën dhe severitetin e

lartë të sëmundjes.Numëri DALY-t si pasojë e astmës është e ngjashëme me atë të

diabetit,cirozës hepatike dhe skizofrenisë. Në vitin 2001,astma renditej në vendin e 25-stë të

shkaqeve kryesore të DALY-t.

Tabela 3.jep një paraqitje më të detajuar të siutuatës:

Tabela 3:Vitet e humbura të jetës si pasojë e astmës në shkalle botërore.

Rendi Çrregullimi Numëri i DALY-

t(100.0000)

1 çrregullimet perinatale 98.4

2 Infeksionet respiratore të poshtëme 90.7

3 HIV/AIDS 88.4

4 Depresioni unipolar 65.9

5 Sëmundjet diharreike 62.5

6 Sëmundja Ishemike e Zemrës 58.7

7 Sëmundja Cerebrovaskulare 45.9

8 Malaria 42.3

9 Aksidentet rrugore 37.7

10 Tuberkulozi 36.0

11 çrregullime të nënës 30.9

12 SPOK 29.9

13 Deformime kongenitale 28.1

14 Fruthi 26.5

15 Humbja e dëgjimit 25.9

16 Dhuna 20.2

17 Vetëdëmtimi 19.9

18 çrregullimet nga alkooli 19.8

19 Kequshqyerja proteinike 16.7

20 Osteoartriti 16.4

21 Skizofrenia 15.9

22 Rrëzimet 15.7

23 Diabeti mellitus 15.4

24 Cirroza hepatike 15.1

25 ASTMA 15.0

26 çrregullimet bipolar 13.8

27 Pertusi 12.5

28 Alzheimeri dhe demencat 12.4

29 Anemia ferrodefiçitare 12.0

37

Kostot monetare të astmës bronkiale, të cilat bien mbi individët,familjet dhe Sistemin

Shëndetësor në tërësi, janë direkte dhe indirekte.Kostot direkte përfshijnë shpenzimet për

medikamente,shtrimet në spital dhe dietat e veçanta ushqimore.Ndërsa kostot indirekte

janë:ditët e humbura të punës si pasojë e sëmundjes,mungesat në shkollë si dhe vdekjet

prematurë.Për shembull, astma është shkaku kryesor i mungesave në punë në shumë shtete

si:Australia,Suedia,Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.Studimet e

ndërrmarra për vlerësimin e kostos financiare dhe sociale të astmës kanë arritur në një numër

konkluzionesh:

• Kostot financiare të astmës varen në një masë të konsiderueshme nga shkalla e

vetëkontrollit që ushtron pacienti mbi sëmundjen.

• Trajtimi emergjent është më kushtueshëm sesa trajtimi i planifikuar.

• Kostot jo-mjekësore ose indirekte të astmës janë të konsiderueshme.Në këtë drejtim

udhëzuesit për menaxhimin e astmës mund të jënë kosto-efektivë.Familjet mund të vuajnë

barrën financiare të trajtimit të astmës.

• Megjithesë trajtimi astmës duket të jetë i kushtueshëm,si nga perspektiva e pacientit ashtu

edhe nga ajo e shoqërisë;kostot e mos-trajtimit të astmës duket se janë edhe më të larta.

Trajtimi i përshtatshëm i sëmundjes është një sfidë serioze për

individët,familjet,profesionistët e kujdesit shëndetësor,organizatat që promovojnë shëndet si

dhe për qeveritë.Megjithatë,ka çdo arësye për të besuar se,një pjesë e konsiderueshme e

barrës globale të sëmundjes, mund të reduktohet në mënyrë dramatike,nëpërmjet përpjekjeve

të individëve,personelit shëmdetësor,organizatave shëndetësorë si dhe qeverive në nivel lokal

dhe kombëtar.Nevojiten studime të mëtejshme mbi barrën social-ekonomike të astmës

bronkiale dhe kosto-efektivitetit të trajtimit të astmës,si në vendet e zhvilluara ashtu edhe në

ato në zhvillim.

1.6 Situata e astmës bronkilae në Shqipëri

Shqipëria renditet ndër vendet me prevalencën më të ulët të astmës bronkilae,krahasuar me

vendet e tjera Europiane.Sipas të dhënave të ISAAC 111,prevalenca e simptomave të astmës

për të dyja grup-moshat 6-7 vjeç dhe 13-14 vjeç rezultoi( 20-25%).Megjithatë, brenda vendit, ashtu si

edhe ne vendet e tjera të Europës,nivelet e prevalencë së simptomave të astmës kanë ardhur

në rritje,sidomos midis fëmijëve.Kështu për shembull, n.q.s krahasojmë të dhënat e fazës së

parë të ISAAC( për Tiranën,i realizuar në periudhën nëntor 1995-shkurt 1996,në 2981

fëmijë të grup-moshës 6-7 vjeç të përzgjedhur në mënyrë rastësore në të gjitha shkollat e

qytetit të Tiranës is dhe në 2957 fëmijë të përzgjedhur gjithashtu në mënyrë rastësore në të

gjitha shkollat e qytetit të Tiranës) me ato të fazës së tretë të ISAAC i realizuar në të njëjtat

grup-mosha me të njëjtën metodologji,vihet re një rritje e nivelit të prevalencës së astmës nga

1.6% në 3.6% për grup-moshat 13-14 vjeç por një ulje nga 3.1% në 2.1% për grup-moshën 6-

7 vjeç.Arsyet lidhen kryesisht me rritjen e niveleve të ndotjës së ajrit të mjedisit të jashtëm

por edhe të brenshëm is due adaptimin e një “stili perëndimor” jetese[11].

38

Sipas një raporti të ISHP për vitin 2004,mbi Sëmundshmërinë Kronike në rang

Republike,astma rezultoi e dhjeta në listën e sëmundjeve më të shpeshta kronike me 16.598

raste të prekur ose 16.8%(pesha specifike e astmës në sëmunshmërinë totale) si dhe e para në

listën e sëmundjeve të aparatit të frymëmarrjes me 643.5 për 100.000 raste(pesha specifike

në sëmundshmërinë respiratore).

2.Qëllimi dhe objektivat

Qëllimi i studimit ishte përftimi i të dhënave të përgjithëshme epidemilogjike , klinike dhe

terapeutike mbi astmën bronkiale ne moshen pediatrike në QSUT, të cilat ndihmojnë në

njohjen e aspekteve te ndryshme të problemit dhe ju vijnë në ndihmë autoriteteve kompetente

me qëllimin final zbutjen dhe përmirësimin e situatës.

Më specifikisht objektivat e studimit ishin si më poshtë vijon:

• Shpërndarja e rasteve sipas tipologjisë së astmës.

• Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë.

• Shpërndarja e rasteve sipas grup-moshave.

• Shperndarja e rasteve sipas vendbanimit

• Trendi i fenomenit ndër vite.

• Shpërndarja gjini dhe grup-moshë(krahasimi përkatës).

• Shperndarja sipas manifestimeve klinike

• Shperndarja sipas trajtimit.

39

3.Metodologjia

3.1 Dizenjimi i studimit

Studim deskriptiv,tipi rast-seri,i cili u zhvillua duke shfrytëzuar të dhënat e kartelave dhe

regjistrave mjekësore të disponueshëme në Shërbimin e Statistikës, në QSUT.

3.2 Mbledhja e të dhënave

U morën të dhëna(në mënyrë rasësore) mbi N=2182 pacientë të hospitalizuar në

QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012.Për cdo pacient të dhënat e disponueshme ishin:

• Gjinia(variable nominal,dikotomik)

• Mosha(variabel numerik,u kodua is variabel kategorik)

• Vendbanimi(nominal)

• Pavioni i shtrimit(nominal)

• Epikriza(diagnoza e shtrimit)[nominal]

Në mungësë të të dhënave mbi statusin social-ekonomik apo faktorët etilogjikë që shkaktojnë

astmën bronkilae, është bërë një shqyrtim i kujdeshëm i literaturës vendase dhe të huaj duke

synuar një panoramim sa më të plotë të epidemilogjisë së astmës bronkiale,në Shqipëri.

3.3 Analiza e të dhënave

Të dhënat e mësipërme u kategorizuan, u koduan dhe u përpunuan me programin statistikor

SPSS.

3.4 Kufizime të studimit

Mungesa e të dhënave mbi shkaqet e hospitalizimeve të subjekteve astmatikë të marrë

në shqyrëtim,ka ndikuar ne cilësinë e këtij studimi,duke çuar në ndërmarrjen e një

përqasje të thjeshtë, seri-rastesh. Per kete arsye eshte bërë një shqyrtim i kujdesshëm i

literaturës,në përpjekje për të dhënë një tablo sa më të plotë të astmës bronkiale tek

moshat pediatrike.

40

4.Rezultatet e studimit

4.1 Struktura e shtrimeve në QSUT përgjatë peridhës 2006-2012.

2182 raste ishin te shtruar ne pavionin e Pediatrisë speciale Nr.1,shifer kjo qe flet qartë për

përjapjen e gjerë të sëmundjes tek fëmijët e grupmoshës pediatrike

(0-14 vjec).

4.2 Tiplogjia e astmës bronkiale të referuar në QSUT përgjatë periudhës

2006-2012.

Grafiku nr.2;jep një paraqitje më të detajuar të tiplogjisë së astmës bronkiale tek pacientët

e referuar në QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012.

Të dhënat tregojnë se,pjesa më e madhe e pacientëve astmatikë,23.1% e tyre janë paraqitur

në spital në gjendje krize.

Rreth 18.8% e të hospitalizuarëve janë diagnostikuar me astmë bronkiale intrinseke,në

formën e saj të rëndë.

Reth 17.6% e të referuarëve në QSUT,janë diagnostikuar me astmë bronkiale

ekstrinseke,formë e rëndë.Astma ekstrinseke apo e jashtëme duket se është një nga

fenotipet më të zakonshme të astmës,së bashku me atë intrinseke.

9.2% e rasteve janë diagnostikuar me astmë bronkiale intrinseke,formë e mesme.

Në 8.3% të pacientëve është vënë re astmë bronkiale persistente,formë e rëndë.

4.4% e astmatikëve të hospitalizuar përgjatë periudhës 2006-2012 kanë manifestuar dhe

polipe nazale, dy gjendje të cilat veprojnë në mënyrë sinergjike me njëra-tjetrën.

Ndërkaq,3.5% e pacientëve u diagnostikuan me astmë ekstrinseke në formën e saj të lehtë-

mesme.

Një pjesë relativisht e vogël e të hospitalizuarëve 0.9%, kishin astmë bronkiale

intermitente,pra që shfaqet herë pas here.

3.3% kishin astmen e latantit ( tek femijet< 5 vjec )

41

0.00% 5.00% 10.00% 15.00% 20.00% 25.00%

astme bronkiale persistente,forme e mesme

astme bronkiale intrinseke,forme e mesme

astme bronkiale intrinseke,forme e rende

astme bronkiale ekstrinseke ,forme e rende

astme bronkiale ekstrinseke ,forme e lehte e mesme

astme ne krize

astme bronkiale, polipe nazale

astme bronkiale, b/pneumopati, inf respiratore

astme bronkiale intermitente

astme e latantit

Shperndarja sipsa diagnozes se shtrimit

3.3%

0.9%

10.1%

4.4%

23.1%

3.5%

17.6%

18.8%

3.5%

8.3%

Grafiku 2 Tiplogjia e astmës bronkiale në QSUT përgjatë periudhës 2006-2012.

42

4.3 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë.

Nga analiza e të dhënave rezultuan:1184 meshkuj të hospitalizuara me astmë kundrejt 998

femrave, ose 54.2% meshkuj dhe 45.8% femra.Siç shihet, meshkujt rezultojnë më të prekura

nga astma bronkiale krahsuar me femrat,megjithese diferenca midis dy gjinive nuk nuk është

shumë e theksuar.

Grafiku 3.ilustron më qartë të dhënat e mësipërme.

45.8%998

54.2%1184

Meshkuj Femra

Grafiku 3.Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë(në% dhe në numër absolut).

43

4.4 Shpërndarja e rasteve sipas grup-moshave

Përgjatë peirudhës 2006-2012,grup-moshat më të prekura nga astma rezultuan ato

0-5 vjeç,përkatësisht 50.45% të rasteve.

Një përqindje më e ulët e të sëmurëve rreth 18.74% ishin të grup-moshës 10-14 vjeç.

Në grafikun nr.4 paraqiten më qartë rezultatet e mësipërme.

0-5 vjec

6-10 vjec

10-14 vjec

50.45%

30.79%

18.74%

4.5 Shpërndarja gjeografike e rasteve.

Tabela 1,paraqet në menyrë të detajuar shpërndarjen e rasteve sipas vendbanimit.

Të dhënat tregojnë se Tirana, Elbasani, Fieri, Kruja, Durrësi, Kurbini, Lushnja, Mati dhe

Lezha kishin numrin më të madh të rasteve me astmë bronkilae të referuar në QSUT,përgjatë

periudhës 2006-2012,ndërsa Devolli , Skrapari dhe Bulqiza paraqitën numrin më të vogël të

rasteve.

44

Tab.1 Shpërndarja e rasteve sipas vendbanimit

Vendbanimi Frekuenca Përqindja

Tiranë 1342 61.5

Shkoder 32 1.4

Devoll 3 0.1

Diber 34 1.5

Pogradec 27 1.2

Durres 45 2.1

Lushnje 41 1.9

Tropojë 24 1.1

Tepelenë 12 0.4

Elbasan 53 2.5

Pukë 11 0.5

Gramsh 32 1.5

Mat 41 1.9

Mirditë 14 0.7

Kuçovë 12 0.4

Bulqizë 9 0.3

Sarandë 13 0.7

Gjirokastër 12 0.4

Kukës 23 1.0

Kruje 47 2.1

Mallakastër 14 0.6

Fier 49 2.3

Peqin 12 0.4

Librazhd 37 1.8

Përmet 18 0.8

Skrapar 8 0.4

Kosovë 9 0.4

Lezhë 39 1.8

Korçë 36 1.7

Kurbin 44 2.0

Kavajë 37 1.8

Vlore 35 1.6

Berat 26 1.2

Total 100.0

45

4.6 Trendi kohor i hasjes së sëmundjes

Grafiku nr.5 tregon një trend pak a shumë të qëndrueshëm në kohë të numrit të shtrimeve me

astmë ndër vite.Viti 2006 dhe viti 2011 shënojnë numrin më të lartë të shtrimeve.

Gjatë periudhës 2006-2008 vihet re një trend zbritës i hasjes së sëmundjes,i cili shoqërohet

me nje trned të lehtë rrritës gjatë periudhës 2008-2009.Periudha 2009-2011 shënon një rritje

të ndjeshme të rasteve me astmë bronkiale të referuara në QSUT.

Ndërkaq,gjatë periudhës 2011-2012 vihet re një zbritje shumë e lehtë e numrit të shtrimeve.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Trendi ne vite

4.7 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë dhe grup-moshës

Tabela 2 paraqet një përmbledhje të shpërndarjes së rasteve sipas gjinisë dhe grup-

moshës.Meshkujt e grup-moshës 0-5 vjeç, ishin më të prekur nga astma, krahasuar me femrat

e kësaj grup-moshe(23.09% vs.17.57%).Gjithashtu nga analiza e të dhënave rezultoi se

meshkujt e grup-moshës 6-10 vjeç ishin më të prekur nga astma, krahasuar me femrat e kësaj

grup-moshe, (16.06% vs. 13.75%).Edhe për grupmoshën 11-14 vjeç meshkujt rezultuan më

të prekur sesa femrat megjithëse diferenca ndërmjet tyre nuk ishte shumë e theksuar. (15.09

vs.14.44%).

330

275

240

261

326

376 373

46

Tabela 2:Shpërndarja e rasteve me astmë sipas gjinisë dhe moshës së pacientit

Në të gjitha rastet e lartpërmendura,këto diferencat ishin statistikisht sinjifikante.(P

47

Bronchodilatatoret B2 agoniste me veprim te shkurter ne87.3%, Bronchodilatatore me

veprim te gjate ne 70.3%, kortikosteroide me inhalacion ne 75.4%, dhe kortikosteroide

sistemik ne 95.5%

5.Diskutimi i rezultateve të studimit.

5.1 Struktura e shtrimeve në QSUT, përgjatë periudhës 2006-2012.

Shtrimet përgjatë periudhës 2006-2012, jane bere në pavionin e Pediatrise speciale Nr 1 .Kjo

dëshmon se astma alergjike, po bëhet një nga format më të zakonshme të astmës.Spjegimet

lidhen padyshim me ndryshimet klimatike(i nxehti apo i ftohti eksrtem) dhe rritjen e niveleve

të ndotjes së ajrit të cilat shoqërohen me rritjen e përqëndrimit në ajër të alergeneve specifikë

të astmës bronkilae si:SO2, NOx,polenet etj…Gjithashtu, ndryshimi i stilit të jeteses:jeta në

ambiente të mbyllura me ajër të kondicionuar,ndryshimi i mënyrës së ushqyerjes me orientim

drejt ushqimeve të gatshme/të thata,pijeve alkoolike,të gazuara, mbajta e kafshëve shtëpiake

si qen,mace,zogj,si dhe pluhurat në ajrin e ambienteve të brendëshme,janë të gjithë shkaktarë

të astmës alergjike.Sipas vlerësimeve të EAACI(The European Academy of Allergy and

Clinical Immunology), në fillim të shekullit të njëzet,sëmundjet alergjike ishin shumë të

rralla.Ndërkaq,duke filluar nga gjysma e dytë e shekullit të njëzet,barra e tyrë në

sëmundshmërinë kronike është rritur në mënyrë dramatike.Studimet në Europë tregojnë që,

më shumë se 30% e popullsisë preket nga rikonjuktiviti alergjik,ndërsa deri në 20% e

popullsisë vuan nga astma dhe 15% e njerëzve preken nga alergjitë e lëkurës.Këto nivele,janë

pak a shumë të ngjashme me ato të raportuara nga pjesët e tjera të botës si SHBA-të dhe

Australia.Gjithashtu, alergjitë nga ushqimet, po bëhen gjithnjë e më të shpeshta dhe të

ashpëra.EAACI,paralajmëron se në më pak se 15 vjet,më shumë se gjysma e popullsisë

europiane do të vuajë nga disa tipe të alergjisë,ndër më kryesoret astma bronkiale[3].

Ndërkaq, rezultatet e studimit,flasin për një nivel relativisht të lartë të shtrimeve me astmë në

spitalin pediatrik .Ky nivel, është një indikator i përhapjës së astmës ndërmjet fëmijëve të

moshës pediatrike(0-14 vjeç).Ashtu si në vendet e tjera të botës, edhe në Shqipëri astma po

bëhet një nga sëmundjet më të zakonshme ndërmjet fëmijëve.Sipas të dhënave të raportuara

nga OBSH,sot në botë, 1 në 4 fëmijë vuan nga astma bronkilae,e njohur ndryshe edhe si

astma pediatrike.

5.2 Tipologjia e astmës bronkiale të referuar në QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012

Ky studim tregoi se,përgjatë periudhës 2006-2012 pjesa më e madhe e pacientëve

astmatikë(23.1%) janë paraqitur në spital në gjendje krize. Kjo situatë i atribuohet kryesisht

mosmarrjes së rregullt apo ndërprerjes së mjekimit për arsye financiare,apo neglizhence e

dhenies medikamentit sipas vakteve.Pamundësia financiare, i detyron të marrin

mediakmente jo-cilësore për trajtimin e astmës, të cilat futën në tregun farmaceutik në

mënyrë ilegale=kontrabandë.

48

Por, edhe infeksionet e rradhës sidomos gripi=ftohje e zakonshme,gjendja sociale-ekonomike

janë arsye shtrimesh spitalore në gjendje krize.

Rreth 18.8% e të hospitalizuarëve janë diagnostukuar me astmë bronkiale intrinseke,në

formën e saj të rëndë. Kjo shifër dëshmon se ,astma bronkiale e brendshme ose me

predispozicon gjenetik vijon të mbetet një nga fenotipet e zakonshme të astmës

bronkiale,pavarësisht përgjigjes imune ndaj alergenit ambiental.

Ndërkaq,rreth 17.6% e të referuarëve në QSUT,janë diagnostikuar me astmë bronkiale

ekstrinseke,formë e rëndë. Astma ekstrinseke tregon se personi

është i sensibilizuar ndaj një alergeni të ndodhur në ambient(ajër) si “pluhuri i shtëpisë”

merimangat akariene;ekskrementet e tyre( të cilat janë të pranishme në mjedise shtëpiake me

lagështirë dhe kushte higjenike të papërshtatëshme) dhe polenet.Këta janë nxitësit specifikë

të astmës.Në fakt,vërtet një astmë ekstrinseke nxitet specifikisht nga alergenët ambientalë të

lartpërmendur,por me t’u instaluar inflamacioni bronkial,pacienti mund të rëndohet edhe në

mungesë të alergenit.

Këtu përfshihen nxitësit jo-specifikë si tymërat,infeksionet e rrugëve respiratore,ajëri iftohtë

etj.

Duket se astma bronkiale ekstrinseke është një tjetër formë e përhapur e astmës.

Në 10.1% të rasteve astma bashkëekziston=co-morbidities me probleme të tjera

respiratore si bronkopneumonia dhe infeksione te tjera respiratore.

3.3% e rasteve të referuara në QSUT,përgjatë kësaj periudhe rezultuan latantë(fëmijë nën

moshën 5-veç). Kjo shifër mund të mos jetë e saktë,sepse deri në moshën 5vjeç është e

vështirë të diferencosh astmën nga infeksionet respiratore apo fenotipe të tjera të

hiperraktivitetit bronkial,të cilat janë shumë të zakonëshme në këtë grup-moshë.

Në protokollet bashkohore te diagnostikimit të astmës tek fëmijët nën pesë vjeç termi:”astmë

e latantit” nuk është më një term valid.

5.3 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë

Nga analiza e të dhënave rezultuan: 998 femra të hospitalizuara me astmë kundrejt 1184

meshkujve,ose 54.2% femra dhe 45.8% meshkuj(për të gjitha grup-moshat).Po të shohim më

specifikisht, shpërndarjen e rasteve sipas gjinsë dhe grup-moshës,vërehet se për grup-moshën

0-5 vjeç, meshkujt përbëjnë pjesën më të madhe të shtrimeve,krahasuar me femrat e së

njëjtës grup-moshë.(Përkatësisht 23.09% vs 15.57%).Edhe për grup-moshën 6-10

vjeç,meshkujt dominojnë kundrejt femrave (16.06% vs 13.75%).E njëjta situatë edhe për

grup-moshën 11-14 vjeç(meshkujt përbëjnë 15.09% të shtrimeve vs. 14.44% të femrave).

Të dhënat e ECRHS(European Community Respiratory Health Survey);një studim

ndërkombëtar, cross-seksional, i bazuar në popullatë,i cili përdori protokolle të

standardizuara për mbledhjen e të dhënave në 16 shtete,nga viti 1991-1993,vuri në dukje se

,përgjatë fëmijërisë,risku për t’u prekur nga astma bronkiale,është dukshëm më i ulët tek

49

femrat krahasuar me meshkujt(risku relative[RR]:0.74 dhe 0.56 në grupmoshat 0-5 vjeç dhe

5-10 vjeç, përkatësisht).Ndërkaq,përgjatë moshës së pubertetit, RR rezultoi pothuajse i njëjtë

në të dyja gjinitë( RR=0.84; intervali i koefidencës[CI]:0.65-1.10 në grup moshën 10-15

vjeç). Pas moshës së pubertetit,RR rezultoi dukshëm më i lartë në femrat krahasuar me

meshkujt(RR:1.38-5.91). Këto rezultate ishin konsistente në 16 shtetet të cilat u përfshinë në

studim dhe nuk ishin të influencuara nga biasi i kujtesës apo efekti kohort.(18.659 subjekte,u

analizuan retrospektivisht,duke u pyetur për moshën në të cilën kishin pësuar atakun e parë

astmatik).[4]

Të tjera studime,tregojnë gjithashtu se:Deri në moshën 13-14 vjeç, nivelet e incidencës dhe

prevalencës së astmës, janë më të larta midis meshkujv