2.3 ALTINCI SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM …songulbulut.weebly.com/uploads/2/7/0/5/27056697/6._snf_ders_program.pdf2.5 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” , “Konuşma”

82

2.3 ALTINCI SINIF FEN VE TEKNOLOJİ

DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

ÇİZELGELERİ

83

Üniteler

1. Ü�ĐTE : Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

2. Ü�ĐTE : Kuvvet ve Hareket

3. Ü�ĐTE : Maddenin Tanecikli Yapısı

4. Ü�ĐTE : Yaşamımızdaki Elektrik

5. Ü�ĐTE : Vücudumuzda Sistemler

6. Ü�ĐTE : Madde ve Isı

7. Ü�ĐTE : Işık ve Ses

8. Ü�ĐTE : Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?

84

ĐLKÖĞRETĐM FE� VE TEK�OLOJĐ DERSĐ ÖĞRETĐM PROGRAMI 6. SI�IF ÖĞRE�ME ALA�LARI, Ü�ĐTELER VE Ö�ERĐLE� SÜRELER

ÖĞRE�ME ALA�I Ü�ĐTELER KAZA�IM SAYISI SÜRE/DERS SAATĐ* ORA�I (%)

CA�LILAR VE HAYAT

1. Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme 37 24 16.6

5. Vücudumuzda Sistemler 27 20 13.8

Toplam 64 44 30.4

MADDE VE DEĞĐŞĐM

3. Maddenin Tanecikli Yapısı 27 28 19.4

6. Madde ve Isı 17 16 11,1

Toplam 44 44 30.5

FĐZĐKSEL OLAYLAR

2. Kuvvet ve Hareket 26 16 11,1

4. Yaşamımızdaki Elektrik 19 10 6.9

7. Işık ve Ses 25 16 11,1

Toplam 70 42 29.4

DÜ�YA VE EVRE� 8. Yer Kabuğu Nelerden Oluşur? 21 14 9,7

Toplam 21 14 9,7

Genel Toplam 199 144 100

6.Sınıf Üniteler

85

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

1 .Ünite : Canlılarda Üreme , Büyüme ve Gelişme

Önerilen Süre : 24 ders saati

A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4 ve 5. sınıflarda kendi vücutları, bitkiler ve hayvanlarla ilgili genel bilgiler

edinmişti. Bu ünitede, daha önce işlenen bu konular ayrıntılı bir bakış açısı ile ele alınarak tüm canlıların temel yapı birimi hücreden hareketle insanda, hayvanlarda ve bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme konuları günlük yaşamdan örneklerle verilecektir. Ayrıca büyüme ve gelişme dönemlerinden ergenlik döneminde fiziksel ve ruhsal değişimlerin bireysel sağlıkla ilişkisinin kurulması sağlanacaktır. Çiçeksiz bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme gözlemleme zorluğu ve döl almaşının bu sınıftaki öğrenciler için seviye üstü olması sebebiyle verilmemiştir. Tüm bu konuların anlamlı öğrenilmesi amacı ile poster hazırlama, kontrollü deney yapma ve tartışma gibi farklı öğretim teknikleri kullanılarak öğrenci merkezli etkinlikler ön plana çıkarılmıştır.

Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde yapılandırılmış grid, tanılayıcı dallanmış ağaç gibi bellekteki kavramlar arasındaki ilişkileri yoklayan ve tohumun çimlenmesi gibi öğrencilerin süreç becerilerini ortaya koyan performans değerlendirme etkinliği alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinin kullanımı açısından önemlidir. Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Tüm canlıların ortak özelliği olan hücrenin yapısının incelenmesi aşamasında mikroskop kullanımının şartlar uygunsa, her öğrenci tarafından yapılması önemlidir. “Tohum Çimlenmesi” ve “Bitkim Neden Büyüdü” etkinlikleri uzun süreli bir gözlem gerektirdiği için, bu etkinliklere ünitenin girişinde başlanması ve öğretmenin rehberliği gerekmektedir. B. Ünitenin Amacı

Öğrencilerin bu ünitede, hücrenin yapısı ve görevlerini, hücre-doku-organ ve sistem

organizasyonundan hareketle; insanda, hayvanlarda ve bitkilerde üreme, büyüme ve gelişmeyi kavraması beklenmektedir.

C. Ünitenin Odağı

Bu ünitede hücre, üreme, büyüme ve gelişme kavramları etrafında veri toplama, kaydetme, yorumlama, grafik çizme ve bağımlı-bağımsız değişkenleri belirleyerek kontrollü deney yapma becerilerinin geliştirilmesine odaklanılmıştır. Tarımda kimyasal gübre ve hormon kullanımının canlılar üzerindeki etkilerinin anlaşılması, organik tarımın insan sağlığına katkılarının araştırılması “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ilişkisi açısından önemlidir.

6.Sınıf Üniteler

86

Ç. Önerilen Konu Başlıkları

• Hücre • Đnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme • Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme • Çiçekli Bir Bitkide Üreme, Büyüme ve Gelişme

6.Sınıf Üniteler

87

D. Ünitenin Kavram Haritası

**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.

6.Sınıf Üniteler

88

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 1. Ü.ĐTE : CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME

Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

CA

.L

ILA

RD

A Ü

RE

ME

, B

ÜY

ÜM

E V

E G

EL

ĐŞM

E

1. Hücre ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Bir hayvan hücresi ve bitki

hücresini mikroskopta gözlemleyerek çizer (BSB-1,2,3).

1.2. Hücrenin temel kısımlarını levha, model üzerinde göstererek görevlerini açıklar.

1.3. Gözlemleri sonucunda bitki ve hayvan hücresi arasındaki benzerlik ve farklılıkları listeler (BSB-1,2,5,6).

1.4. Hücrenin bir organizmanın sahip olduğu canlılık özelliklerini gösterdiğini vurgular.

1.5. Farklı tipte hücrelere örnekler verir.

1.6. Benzer yapı ve özellikteki hücrelerin aynı görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle dokuların oluştuğunu belirtir.

1.7. Hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisini açıklar.

↸ Bütünden Hücreye Sınıfa bir kuru soğan getirilir. Öğrenciler kuru soğanı bütün olarak gözlemler ve çizer. Soğanı dört parçaya bölerek tekrar defterlerine çizerler. Etli yapraklarını ayırarak bir zar çıkarıp büyüteçle inceleyerek gördüklerini çizerler. Daha sonra öğretmen “Sizce daha küçük parçalar var mı? Ne görmeyi umuyorsunuz?” gibi sorular sorar. Öğrenciler düşündükleri görüntüyü çizerler. Sonra çıkardıkları soğan zarını üç parçaya ayırıp, her birini ayrı lam üzerine koyarlar. Damlalık yardımıyla 1. lama bir damla su, 2. lama 1 damla siyah mürekkep, 3. lama 1 damla yeşil gıda boyası veya metilen mavisi damlatarak üzerlerini lamel ile kapatır ve hazırladıkları preparatı mikroskopta incelerler. Öğrenciler gözlem sonuçlarını bir tablo üzerine kaydeder ve gördüğü şekilleri çizerler.

Eklenen Madde Gözlenen Hücre Bölümleri Su Siyah Mürekkep Yeşil Gıda Boyası

Bu etkinliğin sonununda öğretmen “Sizce tüm canlıların yapısı gördüğünüz şekilde midir?” sorusunu sorarak bir tartışma başlatır (1.1; 1.7) (BSB-1, 2, 3). ↸ Hücreleri Đnceleyelim Öğretmen, bir öğrencinin yanağının iç kısmından kürdan yardımıyla sıyırarak aldığı örneği lam üzerine koyup bir damla su damlatarak üzerine lamel kapatır. Öğrenciler hazırlanan preparatı mikroskopta gözlemler. Öğretmen daha net gözlemlenebilmesi için lamelin kenarından 1 damla metilen mavisi damlatır ve öğrenciler preparatı tekrar gözlemler, gördüğü şekilleri çizerler. Akvaryum bitkisi (Elodea), telgraf çiçeği, sardunya, cam güzeli, begonya, kabak, domates gibi bitkilerin yaprak ya da gövdelerinden alınan enine kesitten preparat hazırlanır. Öğrenciler hazırlanan preparatı mikroskopta gözlemler ve gördüğü şekilleri çizerler. Bu şekil ile daha önce yaptıkları etkinlikteki yanak hücreleri şekli arasındaki benzerlik ve farklılıkları not ederler (1.3) (BSB-1, 2 ,5, 6) . ↸ Hücre Modeli Yapalım Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup kendi getirdiği ve öğretmenin vereceği malzemelerle mikroskop gözlemlerinden yola çıkarak bir hücre modeli oluşturur. Grupların oluşturduğu hücre modelleri karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıkları tartışmaya açılır (1.3), (BSB-1, 2, 5, 28, 30, 32).

[!] Mikroskobun keşfi ve tarihsel gelişimi ile ilgili bir okuma metni verilebilir. �� 1.2 Hücrenin temel kısımları için hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek verilir. Hücre organellerinin yapıları verilmeden sadece görevleri belirtilir. Prokaryot ve ökaryot ifadeleri kullanılmadan çekirdek içerisinde kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların bulunduğu belirtilir. Bazı ilkel hücrelerde ise çekirdek olmadığı, kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların sitoplazmada dağınık olarak bulunduğu verilir. �� 1.2 Madde alış verişinde hücre zarının seçici-geçirgen özelliği verilir. Fakat hangi maddelerin kolay hangilerinin zor geçtiğine dair ayrıntılara, aktif / pasif taşımaya girilmez. ��1.5 Farklı hücre tipleri için bitki ve hayvanların çeşitli doku hücreleri örnek verilebildiği gibi bir hücreli canlılar da verilebilir. �� 1.5 Farklı hücre tiplerinde (kas,sinir vb.) hücrelerin yapı ve görevlerine girilmez. �� 1.6 Doku çeşitleri yapısal ayrıntıya girilmeden şekillerle gösterilir. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (1.7-1) [!] Hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisini açıklarken, Atatürk’ün millî birlik ve beraberliğe verdiği önem ile insanlar arasındaki dayanışma örneklerle vurgulanır.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

6.Sınıf Üniteler

89

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 1. Ü.ĐTE : CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

CA

.L

ILA

RD

A

ÜR

EM

E ,

BÜ

YÜ

ME

VE

GE

LĐŞ

ME

2. Đnsanda üreme, büyüme ve gelişme ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Üremeyi sağlayan sperm ve

yumurtanın görevlerine göre farklı yapılar kazanmış hücreler olduğunu fark eder.

2.2. Đnsanda üremeyi sağlayan

yapı ve organları model, levha, şema üzerinde gösterir.

2.3. Üreme organlarının neslin

devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu ifade eder.

2.4. Sperm/ yumurta/ zigot/

embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi yorumlar.

2.5. Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için anne adayının nelere dikkat etmesi gerektiğini araştırır ve sunar (BSB-32).

2.6. Büyümeye bağlı olarak değişen yaş-boy-kütle ilişkisini yorumlar (BSB-28,29,30).

2.7. Gözlemleri sonucunda insanın gelişim dönemlerini isimlendirerek belirgin özelliklerini listeler (BSB-1,27).

↸ Hücreleri Karşılaştıralım Öğrencilere sperm ve yumurta hücrelerinin resimleri gösterilir ya da filmler izletilir. “Hücreleri Đnceleyelim” etkinliğinde gördükleri hücre şekilleriyle karşılaştırarak, farklılıkları belirtirler (2.1), (BSB-1, 2 ,5, 6).

↸ Her Gün Değişiyorum Öğrenciler döllenmeden sonraki gelişim safhalarında meydana gelen değişimleri çeşitli kaynaklardan araştırırlar. Kendi topladıkları veya öğretmen tarafından getirilen embriyo resimleri ve daha sonraki çeşitli sürelerdeki (1 hafta, üç hafta, iki ay vb. ) gelişim basamaklarını gösteren resimler, karışık olarak verilir. Öğrencilerin inceledikten sonra resimleri sıraya dizmeleri istenir. Daha sonra öğretmen sıralamanın doğruluğunu kontrol eder. Kendilerini embriyonun yerine koyarak gördükleri değişimleri dillendirmeleri istenir (2.4).

↸ .e Kadar Büyürüm? Öğretmen yardımı ile öğrenciler, iki alt sınıf, iki üst sınıf ve kendi sınıfındaki öğrencilere ait boy-yaş-kütle ölçülerini alarak, bu ölçülerin ortalamalarını bulurlar. Buldukları bu ortalamalarla yaş-boy, yaş-kütle grafiği çizerler. Grafikler karşılaştırılarak aralarındaki farklılıklar tartışmaya açılır. Tartışma sonuçlarına dayanarak öğrencilerden dört yıl sonra boy ve kütlelerinin ne kadar olabileceğini tahmin etmeleri istenir (2.6), (BSB-9, 22, 23, 27, 28, 29, 30). ↸ Genç Gazeteci Öğrenciler aile büyüklerinden birinin fotoğraflarını kullanarak insan gelişim dönemlerini ve bu dönemlere ait anıları içeren bir poster hazırlar. Ayrıca çeşitli kaynaklardan topladıkları Atatürk’ün farklı gelişim dönemlerine ait resimlerini kullanarak bir poster oluşturabilirler (2.7), (BSB-32).

�� 2.1 Üreme hücrelerinin ayrıntılı yapısı verilmez. Sperm için baş, orta kısım ve kuyruk belirtilir. Yumurta için zar, sitoplazma ve çekirdek gösterilir. Her iki hücre büyüklük ve hareket bakımından basitçe karşılaştırılır. �Sağlık Kültürü Eğitimi (2.2;2.3-6) �� 2.3 Üreme hücrelerinin oluşumunda mayoza girilmez. �� 2.4 Embriyonun gelişiminde Morula, Blastula, Gastrula vb. safhalar anlatılmaz. �� 2.3, 2.4 Mitoz ve mayoz 8. sınıfta işlenecektir. [!] 2.4, 2.5 Aile planlaması, sık doğumun sakıncaları ile ilgili bir okuma metni verilebilir. [!] 2.5. Anne adayının dikkat etmesi gereken hususlarla ilgili olarak zararlı alışkanlıklar (sigara ve alkol), radyasyon, ilâç kullanımı ve dengeli beslenme verilir. �� 2.5 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” , “Konuşma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. �� 2.7 Đnsanda gelişim dönemleri; bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık olarak verilir. �� 2.6 kazanımı; Matematik dersi “Araştırmalar Đçin Soru Oluşturma ve Veri Toplama” alt öğrenme alanı kazanım 1 ve “Tablo ve Grafikler” alt öğrenme alanı kazanım 1 ile ilişkilendirilir. � Sağlık Kültürü Eğitimi (2.6-2; 2.7-1) ��Grafiği Yorumlayalım

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

6.Sınıf Üniteler

90

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 1. Ü.ĐTE: CANLILARDA ÜREME , BÜYÜME VE GELĐŞME Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

CA

.L

ILA

RD

A Ü

RE

ME

, B

ÜY

ÜM

E V

E G

EL

ĐŞM

E

3. Ergenlik ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Çocukluktan ergenliğe

geçişte meydana gelen bedensel ve ruhsal değişimleri sıralar.

3.2. Ruhsal ve bedensel değişimlerini ailesi/akranları/ kişisel gelişim uzmanları ile paylaşır ( TD-3).

3.3. Ergenlik döneminin insan yaşamının doğal bir dönemi olduğunun farkına varır.

3.4. Ergenliği sağlıklı geçirebilmek için yapılması gerekenleri fark eder.

3.5. Büyüme, gelişme ve ergenliğin araştırıldığı, tartışıldığı ve paylaşıldığı toplumsal organizasyonların önemini fark ederek bu organizasyonlara katılmaya gönüllü olur ( TD-5).

↸ Misafirimiz Var Öğrenciler büyüme, gelişme ve ergenlikle ilgili sorunlarını isimlerini belirtmeden kâğıtlara yazarlar. Bu sorular sınıfa davet edilen doktor, psikolojik danışma ve rehberlik uzmanı veya psikolog tarafından cevaplandırılır. Soru ve cevaplarla birlikte, ilgili diğer görsel ve yazılı materyaller herkesin görebileceği bir panoda sergilenir (2.6; 3.1; 3.2; 3.3; 3.4). ↸ Tiyatromuza Davetlisiniz Đstekli öğrencilerden “Ergenlik Döneminde Yaşanan Değişimler” temalı drama etkinliğine ilişkin senaryo yazacak bir grup seçilir. Oyunda canlandırılacak karakterler; insandaki büyüme, gelişme dönemlerinin her birini temsil edecek şekilde seçilmeli, ana karakter ise ergenlik dönemini yaşayan bir birey olmalıdır. Bu senaryoya uygun olarak öğretmen rehberliğinde görev dağılımları yapılır. Hazırlanan senaryo uygun şekilde düzenlenen sınıf ortamında canlandırılır. Đzleyenlerden oyundaki karakterler hakkında yorum yapmaları istenir (2.7; 3.1; 3.2; 3.3).

↸ Büyüyorum Öğrenciler gruplara ayrılır. Ergenlik dönemindeki gelişimi daha iyi anlayabilmelerini sağlamak amacıyla grupların fiziksel, bilişsel ve duygusal-sosyal gelişim başlıklarından birini seçerek araştırma yapmaları istenir. Araştırma sonuçlarını poster şeklinde düzenleyerek tahtaya asarlar. Gruplar her bir poster üzerinde açıklamalar yaparak diğer grupların sorularını cevaplar. Öğretmen yapılan tartışmalardan yola çıkarak ergenlik döneminde meydana gelen değişimlerin doğal olduğunu vurgular, bu dönemle ilgili güçlük yaşayanların psikolojik danışma ve rehberlik servisine başvurabileceklerini belirtir (3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27, 32) . ↸ Haydi Konuşalım Öğretmen öğrencilere iletişim kavramının neler çağrıştırdığını sorar. Verilen cevaplar tahtaya yazılır. Bu cevapların içinden iletişimin temel ögesi olan beceriler (dinleme, anlama ve anladığını iletme) işaretlenerek bu kavramlar üzerinde tartışma açılır. Daha sonra “Arkadaşlarınızla ilişkilerinizde bu becerileri ne kadar kullanıyorsunuz?, Anne, baba ve kardeşinizle ilişkilerinizde bu becerileri ne kadar kullanıyorsunuz?, Đnsanlar etkili iletişim becerilerini ilişkilerinde kullanmadıklarında ne olur?” soruları sorularak alınan cevaplar doğrultusunda ergenlik döneminin sağlıklı olarak geçirilebilmesi için yaşanan değişimleri akranlarıyla ve gerekli kişilerle paylaşmanın önemi vurgulanır (3.2; 3.3 ;3.4).

[!] 3.1 Her öğrencinin ergenliğe geçişte bireysel farklılıklar gösterebileceği vurgulanmalıdır. [!] 3.1 Ergenliğe geçişte öğrencilere vücutlarından utanmamaları gerektiği belirtilmelidir. �� 3.1 Bedensel değişimlerde âdet döngüsü ayrıntıya girilmeden verilir (Folikül evresi, korpus luteum evresi vb. evreler anlatılmaz). ��Rehberlik ve Psikolojik Danışma (3.1-3; 3.2 -1, 2; 3.3- 8; 3.4 - 4 ) [!] 3.2, 3.3, 3.4 Psikolojik danışma ve rehberlik servisi ile aileler işbirliği yaparak öğrencilerin bu dönemdeki sorunlarına yardımcı olabilirler.

�� Sağlık Kültürü Eğitimi (3.1 –7,8,9 ; 3.2 – 10,12,13 ) [!] 3.2, 3.3, 3.4 Ailelere ve öğrencilere ergenlik döneminin özellikleri ile ilgili bilgilendirici yazılar dağıtılabilir veya velilerle toplantılar düzenlenebilir. �� Kendimi Seviyorum

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

6.Sınıf Üniteler

91


CA

.L

ILA

RD

A Ü

RE

ME

, B

ÜY

ÜM

E V

E G

EL

ĐŞM

E

4. Hayvanlardaki üreme, büyüme ve gelişme ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Hayvanların bir hayat

döngüsünün olduğunu örneklerle açıklar (BSB-1,32).

4.2. Hayvanların farklı çoğalma şekillerine sahip olduğunu fark eder.

4.3. Yavru bakımı açısından hayvan gruplarındaki farklılıkların nedenlerini açıklar.

4.4. Gelişim dönemlerinde

başkalaşım geçiren hayvanlara örnek verir (BSB-32).

↸ Hayat Döngüsü Öğrenciler gruplara ayrılır, her grup kendi istediği bir hayvanı seçer. Seçtikleri hayvanın hayat döngüsünü çeşitli kaynaklardan araştırarak poster şeklinde hazırlar. Hazırlanan posterler sınıf panosunda sergilenir veya gruplar hazırladıkları posterleri birbirleriyle değiştirirler (4.1), (BSB-32) . � Gezelim, Gözlemleyelim Öğrenciler, çevrelerindeki bir hayvan çiftliği veya hayvanat bahçesini ziyaret ederek hayvanların büyüme, gelişme ve bakımı ile ilgili bilgi alır (4.1, 4.2, 4.3 ), (BSB-1) .

↸ Tırtıldan Kelebeğe Karton kutu ve streç film kullanılarak tırtılların yaşayacağı bir ortam oluşturulur. Kutunun üst kısmına tırtılların hava alabileceği şekilde delikler açılır. Kutunun yan yüzeyi kesilerek açılır, streç film ile kaplanır. Kutunun içine tırtıl ve beslenebilmesi için dut yaprakları konulur. Öğrenciler tırtılın gelişim basamaklarını gözlemler ve çizer. Öğrencilerden oyun hamuru, kâğıt, toplu iğne ve suluboya kullanarak gözlemledikleri gelişim basamaklarındaki temel değişimleri modellemeleri istenir (4.3, 4.4 ), (BSB-1, 3, 27, 28, 32).

↸ .asıl Değişti? Öğrenciler başkalaşımı yazılı ve görsel kaynaklardan araştırırlar. Eğer mevsim uygun ise küçük su birikintisi, göl vb. ortamlardan kurbağa yumurtaları toplanarak sınıfa getirilir. Bir akvaryum veya büyük bir kavanoza konularak gelişim basamakları gözlemlenir, her basamakta meydana gelen değişimler çizilir (4.3, 4.4 ), (BSB-1, 3, 27, 28, 32).

�� 4.1 Döllenme ve gelişim evreleri ayrıntılara girilmeden verilir. Örnek olarak yakın çevresinden tavuk, balık, yılan, kedi ve tavşan vb. verilir. Başkalaşım geçiren bir hayvan örneği 4.4 kazanımında verileceğinden bu aşamada örnek verilmemelidir. �� 4.2 Farklı çoğalma şekillerine yumurtayla çoğalanlar ve yavrularını doğuranlar örnek verilecektir. �� 4.4 Başkalaşım yakın çevrede bulunan bir hayvan (kelebek, kurbağa vb.) örneği ile açıklanır. � Kariyer Bilinci: Zoolog ve veteriner örnek olarak verilebilir. �� Çoktan Seçmeli Soru


6.Sınıf Üniteler

92


CA

.L

ILA

RD

A Ü

RE

ME

, B

ÜY

ÜM

E V

E G

EL

ĐŞM

E

5. Çiçekli bir bitkide üreme ile ilgili olarak öğrenciler; 5.1. Çiçeğin kısımlarını

gösterir/çizer (BSB-1,2). 5.2. Çiçeğin kısımlarını model,

levha, şema üzerinde göstererek görevlerini açıklar.

5.3. Çiçekli bir bitkide tozlaşmayı sağlayan etkenleri belirtir.

5.4. Çiçekli bir bitkide döllenmeyi açıklar.

5.5. Bir çiçek modeli üzerinde tohum ve meyvenin nerede oluştuğunu belirtir.

5.6. Bitkilerin çok sayıda tohum

oluşturmasının sebebini tartışır.

5.7. Tohumların yayılma yollarına örnekler verir (BSB-25).

5.8. Birçok meyve ve tohumun hayvanlar ve insanlar için besin kaynağı olduğunu örnekleriyle sunar (BSB-25 , 32).

5.9. Bitkilerden elde edilen ürünlerin teknolojik gelişmelere paralel olarak çeşitlendiğini fark eder (FTTÇ- 5,17, 31).

↸ Đnceleyelim, Çizelim Öğrenciler bir çiçek modeli veya sınıfa getirilen canlı bir çiçeği inceler, öğretmen yardımı ile çiçeğin kısımlarını gösterir ve çizerler (5.1), (BSB-1, 2). ↸ Bütün Çiçekler Aynı mıdır? Öğrenciler, öğretmenleri ile birlikte yakın çevrelerindeki park vb. alanları ziyaret ederek çiçekleri gözlemler. Farklı çiçekleri karşılaştırır, benzerlik ve farklılıkların sebebini tartışırlar (5.1) , (BSB-1, 2, 5). ↸ Herkesin Seyahati Farklı Öğrenciler, çevrelerinden çeşitli tohum örnekleri toplayarak sınıfa getirirler. Getirilen tohumlar masanın üzerine konularak incelenir. Tohumların şekil ve büyüklüğünün neden farklı olduğu, nasıl yayılabileceği tartışılır. Her öğrenci, getirilen tohumlardan herhangi birini seçerek nasıl yayıldığı ile ilgili küçük bir hikâye yazar (5.7). ↸ .asıl Besine Dönüştü? Öğrenciler, tohum ve meyvesi besin olarak kullanılan bitkilerden herhangi birisini seçerler. Seçtikleri bitkinin hangi kısımlarının besin olarak kullanıldığını araştırırlar. Daha sonra bu bitkinin besin olabilmesi için ne gibi işlemlerden geçirildiğini ve hangi besinleri oluşturduğunu anlatan bir poster hazırlarlar (5.8), (BSB-25, 27, 32) . ↸ Poster Hazırlama Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci grup; teknolojinin, tohum ve meyvelerin işlenmesi ve günlük hayattaki kullanım alanlarına etkisini anlatan posterler hazırlar. Đkinci grup ise tohum ve meyvelerin işlenmesini sağlayan teknolojinin tarihsel gelişimini anlatan posterler hazırlayarak birinci grupla birlikte sunarlar (5.8;5.9), (BSB-25, 27, 32). ↸ Gezelim, Öğrenelim Öğrencilerin çevrelerindeki zeytinyağı, iplik-dokuma, un vb. gibi bitkisel kaynaklı üretim yapan işletmeleri ziyaret etmeleri sağlanır. Bu işletmelerde üretim basamakları incelenir ve ne gibi işlemler yapıldığı hakkında bilgi alınır. Mümkünse her aşamanın fotoğrafı çekilir. Öğrencilerden gezi sonunda elde ettikleri bilgileri kullanarak bir gazete hazırlamaları istenir (5.9), (BSB-1, 25, 27, 28, 32).

[!] 5.1 Đncelemek için bütün kısımları görülebilen gelincik, düğün çiçeği, sardunya, gül gibi bir çiçek seçilmelidir. �� 5.4 Döllenmede polen çekirdekleri, sinerjit, antipot ve kutup hücreleri verilmez. �� 5.5 Tohum ve meyvenin nasıl oluştuğu anlatılmaz. Tohum ve meyve tiplerine girilmez . �� 5.8 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” , “Konuşma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. [!] 5.8 Öğrencilere domates, salatalık, biber vb.’lerinin, bitkinin meyvesi olduğu hatırlatılmalıdır. � Tanılayıcı Dallanmış Ağaç


6.Sınıf Üniteler

93


CA

.L

ILA

RD

A Ü

RE

ME

, B

ÜY

ÜM

E V

E G

EL

ĐŞM

E

6. Bitkilerde çimlenme, büyüme ve gelişme ile ilgili olarak öğrenciler; 6.1. Bitkilerin hayat döngüsünün

olduğunu örneklerle gösterir (BSB-1, 32).

6.2. Çimlenmeye etki eden faktörleri kontrollü deneylerle gözlemleyerek elde ettiği verileri kaydeder ve yorumlar (BSB-1, 11-19, 23, 25, 27, 28, 30, 31).

6.3. Büyüme için gerekli etkenlerin neler olduğunu kontrollü deney yaparak gözlemler (BSB-1, 11, 12, 13, 14, 17, 18, 27, 28, 29, 30).

6.4. Organik tarımı açıklar. 6.5. Organik tarımın insanlık için

önemini fark eder (BSB-25, 32; FTTÇ-5, 37; TD-5).

↸ Bitkinin Hayat Döngüsü Öğrencilere herhangi bir bitkinin hayat döngüsünü gösteren çeşitli kaynaklardan elde edilmiş resimler karışık olarak dağıtılır. Öğrencilerden resimleri incelemeleri ve sıraya dizmeleri istenir. Öğretmen, öğrencilerin doğru sıralamayı yapmalarını sağladıktan sonra çevrelerinde bulunan bitkilerden birinin hayat döngüsünü çizmelerini ister (6.1), (BSB-1, 28). ↸ Tohum Çimlenmesi Öğretmen, öğrencilere “Bir tohumun çimlenmesini etkileyen faktörler nelerdir?” diye sorar. Alınacak muhtemel cevaplar sıcaklık, ışık, nem ve hava (oksijen) olacaktır. Daha sonra öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruptan tohumun çimlenmesini etkileyebileceğini düşündükleri etkenlerden birini seçmelerini ister. Öğrenciler seçtikleri değişken ile tohum çimlenmesi arasında kontrollü bir deney yaparak sonuçlarını sınıfla paylaşırlar (6.2), (BSB- 1, 11, 14, 17, 23, 25, 27, 28, 30, 31). ↸ Bitkim .eden Farklı Büyüdü? Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup; bitkinin büyümesine etki eden ışık, sıcaklık, su gibi etkenleri araştırmak için soğan, fasulye, kabak gibi bitkilerden birini seçer. Aynı büyüklük ve özellikteki üç fide, aynı özellikleri taşıyan üç ayrı saksıya dikilir. Saksılar ışık ve sıcaklığı eşit olan ortamlara konulur. Kontrol grubu olarak kullanılan birinci saksıya her gün ihtiyacı kadar, ikinci saksıya 1 litre su verilir, üçüncü saksıya ise su hiç verilmez. Sonuçlar bir hafta boyunca gözlemlenerek kaydedilir. Aynı şekilde sıcaklık ve ışığın etkisi de gözlemlenerek sınıfta tartışılır (6.3), (BSB-1, 11, 12, 13, 14, 17, 18, 27, 28, 29, 30). ↸ Hayal Edelim Öğrencilerden bir çiftçi olduklarını hayal ederek bulundukları yerdeki en sağlıklı, en lezzetli, en beğenilen ürünleri yetiştirmek için nasıl bir yöntem izleyeceklerini tartışmaları istenir. Tartışma sonuçları sınıfa davet edilen ziraat mühendisi, çiftçi vb. kişilerle paylaşılır. Đstenilen ürünü elde etmek için gerekli bilgilere ulaşılır (6.4; 6.5), (BSB-25, 32).

�� 5.sınıftaki bitkinin temel kısımlarının (kök,gövde ve yaprakların) görevleri hatırlatılmalıdır. [!] 6.2 Çimlenme için kısa sürede çimlenen tohumlar (fasulye, turp, tere, nohut, buğday, mercimek vb.) kullanılmalıdır. Deneylerden sonra bunlar dikilebilir. �� 6.2 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. [!] 6.3 Büyüme için su, ışık ve yeterli sıcaklığın gerekli olduğu vurgulanmalıdır. ??? Birçok öğrenci büyüme için gerekli olan ışığın çimlenme için de gerekli olduğunu düşünebilir. Aynı tür tohumun hem ışıklı ortamda hem de karanlıkta çimlendirilmesi bu kavram yanılgısının giderilmesinde kullanılabilir. [!] 6.4 Organik tarımın Tarım Bakanlığı tarafından kabul edilen amblemleri gösterilir.

� Kariyer Bilinci: Ziraat mühendisliği örnek olarak verilebilir. �� Tohum Çimlenmesi �� Performans Değerlendirme �� Öğrendiğinin Farkına Varma

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��:Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2.rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

6.Sınıf Üniteler

94

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik .umarası : 1 Etkinlik Adı : Hangi Dönemin Özelliği Hangisidir? Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.7 Aşağıda büyüme ve gelişme dönemlerinde görülen belirgin özelliklerin her biri bir numara ile temsil edilmiştir. Her bir numara bu özellikleri gösteren yaş gruplarındaki bireylerin sepetlerine aittir. Hangi kişiye hangi numaraların verilmesi gerektiğini bularak bu özelliklere ait olan numaraları uygun sepetlere yerleştiriniz. 1. Arkadaşları ile oyun oynamayı sever. 2. Çizgi film izler. 3. Kendi cinsinden arkadaşlarıyla oyun oynamayı tercih eder. 4. Yüzünde sivilceler çıkar. 5. Gereksinimlerini karşılamak için anne, babasına bağımlıdır. 6. Evlidir ve çocuk sahibidir. 7. Ses tellerinin gelişmesi ile sesi kalınlaşmaya başlar. 8. Belli bir mesleği seçmiştir. 9. Emekler ve bazı sözcükleri söylemeye çalışır . 10. Hızlı hareket edemez ve çabuk yorulur. Emre Buğra Sena Denizhan Nermin Huriye 7 aylık 5 yaşında 9 yaşında 16 yaşında 30 yaşında 70 yaşında

6.Sınıf Üniteler

95

Etkinlik .umarası : 2 Etkinlik Adı : Grafiği Yorumlayalım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.6

Yukarıdaki sütun grafiğinde 6. sınıftaki kız ve erkek öğrencilerin kütleleri verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız. a) Kütlesi 41 kilogramdan daha az olan öğrenciler kaç kişidir? b) Kütlesi 35 kilogramdan fazla, 46 kilogramdan az olan erkek öğrenci sayısı kaçtır? c) Kütlesi 36 kilogramdan az veya 45 kilogramdan fazla olan kız öğrenci sayısı kaçtır? ç) Sınıfta kaç kız, kaç erkek öğrenci vardır? d) Grafiklere bakarak genel bir yorum yapınız.

6.Sınıf Üniteler

96

Etkinlik .umarası : 3 Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli Soru Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.6

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

0 2 - 4 5 - 7 8 - 10 11 - 15 16 - 20

Yaş grubu

Ort

ala

ma b

oy u

zu

nlu

ğu

Kız

Erkek

Yukarıdaki grafikte 0 – 20 yaş arasındaki kız ve erkeklerin yaşlarına göre ortalama boy uzunlukları verilmiştir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? a) 5 – 7 yaş grubunda kızlar erkeklerden daha kısadır. b) 11 – 15 yaş grubunda kızlar erkeklerden daha uzundur. c) 16 – 20 yaş grubunda erkekler kızlardan uzundur. d) 8 – 10 yaş grubundaki kız ve erkek sayısı eşittir.

6.Sınıf Üniteler

97

Etkinlik .umarası : 4 Etkinlik Adı : Kendimi Seviyorum Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.3 , 3.4 Amaç: Öğrencilerin kendilerini kim olursa olsunlar sevgiye lâyık birer varlık olarak görmelerine yardımcı olmak. Materyal:

• Her öğrenci için birer adet beyaz resim kağıdı • Her öğrencinin birer adet vesikalık fotoğrafı • Zamk • Boya kalemleri

Süreç: 1. Öğrencilere resim kâğıtlarını dağıtın ve fotoğraflarını kâğıtların üst kısmına yapıştırmalarını

isteyin (Fotoğraf temin edilmemişse, öğrenciler renkli kalem kullanarak kağıdın üstüne ad ve soyadlarını yazabilirler.).

2. Öğrencilere aşağıdaki talimatları verin: • Şimdi resminizin altına sevdiğiniz, memnun olduğunuz ya da gurur duyduğunuz bir özelliğinizi, sevdiğiniz renkte bir kalem kullanarak yazın. Bu özelliğiniz; görünüş, kişilik, yetenek ya da becerilerinizle ilgili olabilir. • Şimdi kâğıtlarınızı ters çevirin ve arka yüzüne bu kez kendinizle ilgili hoşlanmadığınız bir özelliği hoşlanmadığınız renkte bir kalem kullanarak yazın. • Tekrar kâğıdın ön yüzüne geçin ve hoşlandığınız başka bir özelliğinizi yine sevdiğiniz renkte bir kalem kullanarak yazın. • Bundan sonra sırayla kâğıtlarınızın arka yüzüne kendinizle ilgili hoşlanmadığınız, ön yüzüne ise hoşlandığınız özelliklerinizi yazmaya devam edin.

3. Bu işlemi tamamladıktan sonra öğrencilere, aşağıdaki talimatı verin: • Şimdi kâğıtlarınızın arka yüzlerini çevirin ve kendinizle ilgili her eleştirinizi tek tek okuduktan sonra, o eleştirinin hemen altına “…………………….sam bile kendimi seviyorum.” ya da “………………… zaman bile kendimi seviyorum” biçiminde ifadeler yazın. Örneğin “ iyi resim yapmasam bile kendimi seviyorum.” yada “ Gözlük taktığım zaman bile kendimi seviyorum.” gibi cümleler yazın.

4. Cevaplandırma işlemi bittikten sonra gönüllü öğrencilerin yazdıkları ifadeleri sınıfla paylaşmalarını isteyin.

5. Öğrencilerin hazırladıkları kâğıtları, fotoğraflarının ya da isimlerinin bulunduğu yüz öne gelecek şekilde sınıfa ya da evde odalarının duvarlarına asmalarını isteyebilirsiniz.

6. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaşantılarını paylaşarak etkinliği sona erdirin. .OT: Bu etkinlik özellikle ergenlerdeki fiziksel algılama düzeylerini geliştirmeleri, bedensel ve ruhsal değişimlerini kabul etmeleri ve kendileriyle ilgili olumlu benlik algıları geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

6.Sınıf Üniteler

98


Yukarıda kelebeğin yumurtadan itibaren gelişimi ile ilgili veriler yer almaktadır.

Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?

a) Kelebeğin başkalaşım evreleri sırasıyla yumurta, pupa ve larva dönemleridir.

b) Yumurtadan pupa oluşumu yaklaşık 40 gün sürer.

c) Bir pupanın yumurta oluşturabilmesi için 1 aylık zamana gereksinim vardır.

d) Yumurtadan ergin kelebek oluşma süresi yaklaşık 60 gündür.

6.Sınıf Üniteler

99

Etkinlik .umarası : 6 Etkinlik Adı : Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Đlgili Olduğu Kazanımlar : 5.2-5.9

Aşağıda birbiri ile bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç

tekniğinde bir soru verilmiştir. a. ifadesinden başlayarak her Doğru yada Yanlış cevabınıza göre

çıkışlardan sadece birisini işaretleyiniz.

Örneğin: a ifadesine Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise b ifadesine, yanlış ise

c ifadesine ulaşılır. b ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise d ifadesine, yanlış ise

e ifadesine ulaşılır. d ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise 1.çıkışa, yanlış ise 2.

çıkışa ulaşılır.

6.Sınıf Üniteler

100

DEĞERLE.DĐRME: • Öğrenci 3. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.

b ifadesine (Y) diyerek doğru yanıt vermiş ve e ifadesine ulaşmıştır. e ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 3 doğru yanıtı vardır ve 3 puan almıştır.

• Öğrenci 1. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.

b ifadesine (D) diyerek, yanlış yanıt vermiş ve d ifadesine ulaşmıştır. d ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 2 doğru yanıtı vardır ve 2 puan almıştır.

• Öğrenci 6. çıkışa ulaştı ise; a ifadesine (Y) diyerek, yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.

c ifadesine (D) diyerek, doğru yanıt vermiş ve f ifadesine ulaşmıştır. f ifadesine (Y) diyerek, yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin 1 doğru yanıtı vardır ve 1 puan almıştır.

• Öğrenci 8. çıkışa ulaştı ise, a ifadesine (Y) diyerek, yanlış yanıt vermiştir ve c ifadesine

ulaşmıştır. c ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve g ifadesine ulaşmıştır. g ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda öğrencinin doğru yanıtı yoktur ve 0 puan almıştır.

6.Sınıf Üniteler

101

Etkinlik .umarası : 7 Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid Đlgili Olduğu Kazanımlar : 5.7 , 5.8 Aşağıdaki numaralandırmış kutucuklarda bazı sebze ve meyveler verilmiştir. Kutucukların

numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

1

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 1.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde rüzgârla taşınan meyveler vardır ?

2.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde insan ve hayvanlara yapışarak taşınan meyveler vardır?

3.Yukarıdaki kutucuklardan hangilerinde insanlar tarafından besin olarak kullanılan meyveler

vardır?

6.Sınıf Üniteler

102

4.Yukarıdaki kutucuklardan hangileri insanlar tarafından yetiştirilen meyveleri içerir?

5.Yukarıdaki kutucuklarda yer alanlardan hangileri günlük dilde sebze olarak isimlendirilir?

6. Yukarıdaki kutucuklarda yer alanlardan hangileri günlük dilde meyve olarak isimlendirilir?

DEĞERLE.DĐRME

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:

C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı

C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı

Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden

değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5

ile çarpılır.

*Bütün cevapların yanlış olması durumunda değerlendirme için verilen formül

uygulanmadan soru “0” (sıfır) puan ile değerlendirilir.

6.Sınıf Üniteler

103

Etkinlik .umarası : 8 Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.2

Tohum Çimlenmesi

Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde bir bitkiye ait tohumun çimlenmesini etkileyebilecek faktörleri tartışırlar.Tartışmada ortaya çıkan düşünceler not alınır. Daha sonra sınıf gruplara ayrılır ve aşağıdaki formata uygun olarak (hipotez ve bağımsız değişkenin değiştirilebileceği biçimlerde) öğrenciler kontrollü deneylerle elde ettikleri verileri not ederler. Bulgular ışığında hipotezler denenir ve sonuçlar sınıfta tartışılır (6.1) , (BSB-1, 11, 14, 17, 23, 25, 27, 28, 30, 31). Araştırma Sorusu : Tohum çimlenmesiyle su miktarı arasında bir ilişki var mıdır? Hipotez : Değişkenler : Bağımsız değişken : Su miktarı Bağımlı değişken : Çimlenmeye başlama süresi Sabit tutulanlar : Çimlenme süresi ve su miktarı dışındaki diğer etkenler Materyal : 5 özdeş kap, pamuk veya kâğıt havlu , bitki tohumları ,dereceli silindir Deneyin yapılışı : Öğrenciler kurdukları hipotezi test edecek bir deney tasarlayarak verileri toplarlar. Topladıkları verileri organize ederek analiz ederler. Daha sonra verilerin analizi sonunda elde ettikleri bulgular ışığında hipotezlerini test eder ve bulgularını sınıfla paylaşırlar.

6.Sınıf Üniteler

104

Etkinlik .umarası : 9 Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.2 Bu etkinlikte; aynı bitkiye ait tohumlar farklı ortamlarda çimlendirilip sonuçları karşılaştırılacaktır. Bunun için gereken materyaller; fasulye, turp, tere, nohut, buğday, mercimek, mısır gibi tohum çeşitlerinden herhangi biri, düz tabak ve bir miktar pamuktur. Sınıftaki öğrenciler gruplara ayrılarak farklı ortamlarda (aydınlık, ılık ortam ve su; karanlık, ılık ortam ve su; aydınlık, buzdolabı ortamı ve su; aydınlık, ılık ve susuz ortam; aydınlık, kabın ağzı streç film ile kaplı ve su) kontrollü bir deney yapmaları sağlanır. Kısa bir zaman aralığında yapılabilecek bu etkinlik; öğrencilerin gözlem, karşılaştırma, kontrollü deney, veri toplama, yorumlama vb. becerilerini değerlendirmeye yöneliktir. Bu etkinlikte aynı bitkiye ait tohumları farklı ortamlarda çimlendirerek meydana gelen değişiklikleri bulmanız gerekmektedir. .e yapacaksınız? Yukarıda verilen farklı ortamlarda aynı bitkiye ait tohumları aynı büyüklükte bir miktar pamuk arasına yerleştirin.

a) Deney sırasında hangi ortamdaki tohumların çimlenmesini bekliyorsunuz? Tahminlerinizi not ediniz.

b) Sizce farklı ortamlardaki tohumlar aynı sürede mi çimlenecek? Not ediniz. c) Sizce yukarıdaki farklı ortamların herhangi birinde çimlenememe gözlenebilir mi?

Tahminlerinizi gerekçeleri ile not ediniz. ç) Đlk olarak hangi ortamda çimlenme gözlendi? Kaydediniz. d) Çimlenmenin gözlenmediği ortam oldu mu? Kaydediniz. e) Farklı ortamlarda çimlenen filizler aynı özelliklere sahip mi? Farklılıklar var ise kaydedin ve tartışınız.

6.Sınıf Üniteler

105

Etkinlik .umarası : 10 Etkinlik Adı : Öğrendiğinin Farkına Varma Đlgili Olduğu Kazanımlar : Đlgili tüm kazanımlar

Bu etkinliğin amacı; öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek ve bu tespite dayalı

olarak öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci gözüyle

belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer 3 sütundan oluşan bir tablo kullanılır. Önce

öğrencilere ünite ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar tartışılmaksızın

“Ne Biliyorum ?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan sonra öğrencilere

“Canlıların Üreme, Büyüme ve Gelişmesi” ünitesiyle ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur.

Alınan cevaplar öğretmen rehberliğinde (seviye, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin

özellikleri vb.) tartışılarak soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek Đstiyorum?” başlıklı

sütuna yazılır. Đlgili ünite işlendikten sonra öğrencilere neler öğrendikleri sorulur. Alınan

cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen rehberliğinde

incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik?, Neredeyiz?,

Nereye gidiyoruz? ) somut olarak görmeleri sağlanır. “Ne Öğrendim?” başlığı altında

hedeflenen; ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa, ilgili konular tekrar

edilerek bu kazanımların öğrencilere kazandırılması sağlanır.

6.Sınıf Üniteler

106

.e Biliyorum? .e Öğrenmek Đstiyorum? .e Öğrendim ?

Çevremizde çok sayıda canlı ve cansız varlık olduğunu

Canlıların nelerden oluştuğunu Bütün canlıların hücrelerden oluştuğunu

Canlıların bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak gruplandırıldığını

Đnsanların nasıl büyüyüp geliştiğini

Büyümeye bağlı olarak yaş, boy ve ağırlığın değiştiğini

Bitkilerin çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak ayrıldığını

Ergenlik döneminde hangi değişikliklerin yaşanacağını

Ergenlik döneminde ruhsal ve bedensel değişimlerin yaşandığını ve bu dönemin insan gelişiminde doğal bir dönem olduğunu

Çiçekli bir bitkinin kısımlarını Çiçekli bitkilerin neden çiçek açtığını

Çiçeğin bitkinin çoğalması amacıyla tohum oluşturduğunu

Hayvanların memeliler, kuşlar, sürüngenler, balıklar ve kurbağalar olarak gruplandırıldığını

Hayvanların nasıl çoğaldığını Bazı hayvanların yumurta ile bazılarının doğurarak çoğaldığını

6. Sınıf Üniteler

107

Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar

2. Ünite : Kuvvet ve Hareket


A. Genel Bakış

Öğrenciler 4 ve 5. sınıflarda kuvvetin ne olduğu, cisimlerin hareketlerine veya şekillerine olan etkileri ve kuvvet çeşitleriyle ilgili bilgileri almıştır. Bu aşamadan sonra öğrenciler, bazı cisimlerin süratlerini hesaplayabilmeli, kuvvetin nasıl ölçüldüğünü ve bir cismin ağırlığını tanımlayabilmelidir. Bir cisme etki eden kuvvetleri belirterek cismin dengelenmiş veya dengelenmemiş kuvvetler etkisinde olup olmadığına karar verebilmeli ve cismin bundan nasıl etkileneceğini fark edebilmelidir.

Bu ünitede öğrenciler, ilk olarak bir doğru, üzerinde sabit süratle hareket eden cisimlerin aldıkları yolları zamana bağlı ölçerek süratlerini hesaplar, alınan yol ve geçen zaman grafiklerini yorumlar. Hareket enerjisini fark ederler. Öğrenciler daha sonra dinamometreyi tanıyarak kuvvetin nasıl ölçüleceğini keşfeder. Kuvvetleri yönlü doğru parçalarıyla gösterip, bu şekilde temsil etmenin sağladığı kolaylıkları anlarlar. Bir cisme etki eden kuvvetlerle ilgili olarak öğrenciler cisme etki eden kuvvetleri belirtir ve çizerek gösterir. Cisme etki eden kuvvetlerin doğrultu ve yönlerini dikkate alarak net kuvvetin cisim üzerindeki etkisini belirler. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimlerin durgun hâlde olduklarını fark ederler ve dengelenmemiş kuvvetlerin etkisinde cisimlerin hareket yönünün veya süratinin değişebileceğini gösterirler. Son olarak, yer çekimi kuvvetinin varlığını basit gözlemlerle ilişkilendirerek ağırlık kavramını açıklarlar. Öğrenciler farklı gezegenlerdeki kütle çekim kuvvetlerinin farklı olmasına bağlı olarak bir cismin ağırlığının değişebileceğini ama kütlesinin her zaman aynı kalacağını kavrar. Bu ünitenin içerdiği kavramlar; ileriki sınıflarda ele alınacak olan iş, potansiyel ve kinetik enerji, basit makineler, sıvıların/gazların kaldırma kuvvetinin ve yüzme/batma ve basınç konularının anlaşılmasına yardım edecektir.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitede öğrenciler, “Sürati Hesaplayalım” etkinliği ile farklı süratlerle hareket eden iki cismin aldıkları yolu ve geçen zamanı ilişkilendirir. “Kuvveti �e ile Ölçeriz?” etkinliği ile dinamometreyi tanır ve kullanırlar. “�eden Hareketli veya Durgun?” etkinliği ile cisimlere etki eden kuvvetleri göstererek net kuvvetin etkisini gözlemler. Bu etkinlikleri yaparken öğrencilerin çeşitli tahminlerde bulunmaları, bu tahminleri test etmeleri, doğru ölçümler yapmaları teşvik edilerek alt sınıflarda edindikleri bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin; bir doğru üzerinde hareket eden cisimlerin süratlerini hesaplayabilmeleri, kuvvetin nasıl ölçüldüğünü fark etmeleri, dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetleri ve bunların cisimlere etkilerini keşfetmeleri ve ağırlık kavramını anlamaları amaçlanmaktadır.


108


Ünitenin odağını, sürat kavramının anlaşılması ve kuvvet kavramı etrafında ölçme, gözlem ve deney yapmaya dayalı etkinliklerle dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetler ile ağırlık kuvvetlerinin kavranması oluşturmaktadır.

Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları

• Sürati Hesaplayalım

• Kuvveti Ölçelim

• Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler

• Ağırlık Bir Kuvvettir


109


*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME-Đ BĐLGĐLE-DĐRMEK ve Ü-ĐTE ĐÇĐ-DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ- HALĐ-DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU

KAVRAMLAR KULLA-ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


110

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler

ÖĞRE-ME ALA-I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 2. Ü-ĐTE: KUVVET VE HAREKET Ü-ĐTE KAZA-IMLAR ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ AÇIKLAMALAR

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

1. Bir doğru boyunca sabit süratle hareket eden cisimle ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Cismin aldığı yolu ve bu yolu ne kadar zamanda aldığını ölçer (BSB-22, 23).

1.2. Alınan yolu ve geçen zamanı kullanarak cismin süratini hesaplar.

1.3. Sürat birimlerini ifade eder ve kullanır (BSB-24).

1.4. Alınan yol, geçen zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi açıklar ve farklı durumlar için uygular (BSB-30).

1.5. Bir cismin aldığı yol ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi grafikle gösterir ve grafiği yorumlar.

1.6. Hareketli cisimlerin hareket enerjisine sahip olduğunu fark eder (BSB-1,3,8).

�� Sürati Hesaplayalım

Öğrencilerden biri sınıf içerisinde bir doğru boyunca aynı tempo ile yürür ve diğer öğrenciler bu öğrencinin çeşitli zaman aralıklarında aldığı yolları bir tablo hâlinde kaydeder. Öğrenciler tablodaki verileri kullanarak alınan yol ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizer. Daha sonra, tablodaki verileri kullanarak, çeşitli zaman aralıklarında öğrencinin süratini hesaplar ve aynı tabloya kaydederler. Bu defa sürat ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizerler. Her iki grafiği yorumlayarak alınan yol, geçen zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi fark ederler (1.1;1.2;1.3;1.4;1.5).

↸↸↸↸ Hareket Enerji Sağlar

Öğrenciler bir bilyeyi yuvarlayarak durgun hâlde bulunan diğer bir bilye ile çarpıştırır. Durgun hâldeki bilyenin çarpışmadan sonraki davranışını gözlemleyerek neden hareket etmeye başladığını tartışırlar. Hareket eden cisimlerin bir enerjiye sahip olduğu sonucuna ulaşırlar (1.6).

??? Öğrenciler; hareketin başlangıç şartlarını dikkate almadan, hareketli herhangi iki cisimden önde bulunanın daima daha süratli olduğunu düşünme eğiliminde olabilirler.

�� 1.2 Sadece sabit süratle hareket eden cisimlerin süratleri hesaplanmalıdır.

[!] Sürat birimlerinin birbirlerine dönüşümleri verilmelidir.

??? Öğrenciler hareket etmeyen cisimlerin hiçbir enerjiye sahip olamayacağı yanılgısına düşebilir.

�� 1.6 Sadece hareketli cisimlerin hareket enerjisine sahip olacağından bahsedilmeli; fakat bununla ilgili matematiksel bağıntılara girilmemelidir.

�� 1.6 Kinetik enerji ifadesi 7. sınıfta kullanılacaktır.

??? Öğrenciler, enerji ve kuvveti aynı anlamda kullanma eğiliminde olabilir.

�� 1.4 ve 1.5 kazanımları, Matematik dersi “Tablo ve Grafikler” alt öğrenme alanı kazanım 1 ile ilişkilendirilir.

??? Öğrenciler süratin bir kuvvet olduğu yanılgısına düşebilirler.

�� Sürati Hesaplayalım

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir).


111

ÖĞRE-ME ALA-I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 2. Ü-ĐTE: KUVVET VE HAREKET Ü-ĐTE KAZA-IMLAR ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ AÇIKLAMALAR

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

2. Kuvvetin yönü ve ölçümü ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Kuvvetin birimini Newton olarak belirtir ve kullanır (BSB-24).

2.2. Kuvveti dinamometre ile ölçer (BSB-23,24).

2.3. Ölçülecek kuvvete uygun bir dinamometre seçerek dinamometre üzerindeki ölçekleri yorumlar (BSB-22).

2.4. Bir cisme etki eden kuvvetin yönünü belirtir ve çizerek gösterir (BSB-28).

2.5. Kuvvetle ilgili olarak doğrultu ve yön kavramlarını açıklar.

↸↸↸↸ Kuvveti -e ile Ölçeriz?

Öğrencilere dinamometre gösterilir ve içerisinde bir yay olduğuna işaret edilir. Bir öğrenci dinamometreyi çekerken öğrencilere dinamometrenin nasıl okunacağı hakkında bilgi verilir. Öğrenciler, dinamometrenin göstergesi üzerindeki ölçekleri yorumlar ve her dinamometrenin belli bir değere kadar kuvvet ölçebileceğini fark eder. Öğrenciler, dinamometreyi dikkatlice kullanmak ve gösterdiği değeri hassasiyetle okumak için alıştırmalar yapar (2.1;2.2;2.3).

↸↸↸↸ Kuvvetleri Gösterelim

Öğrenciler, dinamometre yardımıyla bir cisme “zıt” yönde; fakat aynı doğrultuda kuvvet uygulayarak bu kuvvetin yön ve doğrultusunu gösteren çizimler yapar. Aynı işlemleri farklı büyüklük ve yönde kuvvet uygulayarak denerler. Farklı büyüklükteki kuvvetleri ölçeklendirerek gösterirler. Kuvvetleri bu şekilde temsil etmenin sağladığı kolaylıkları tartışırlar (2.4;2.5).

�� Öğrencilere, kuvvetin cisimler üzerindeki etkileri hatırlatılır.

[!] SI birim sistemi kullanılmalıdır.

[!] Şeffaf olarak tasarlanmış dinamometreleri kullanmak, öğrencilerin dinamometrenin nasıl çalıştığını sezmelerine yardım edecektir.

�� 2.4 Öğrenciler, bu aşamada sadece dinamometre yardımıyla bir cisme uyguladıkları aynı veya zıt yönlü kuvvetleri çizerek gösterir.

�� Dinamometre Hangi Değeri Gösteriyor? �� Kuvvetleri Gösterelim

3. Cisimlere etki eden kuvvetler ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Bir cisme birden fazla kuvvetin etki edebileceğini gözlemler (BSB-1).

3.2. Bir cisme etki eden kuvvetlerin yönlerini gösteren çizimler yapar (BSB-28).

3.3. Đki veya daha fazla kuvvetin bir cisme yaptığı etkiyi tek başına yapan kuvveti net kuvvet (bileşke kuvvet) olarak tanımlar.

3.4. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfır olması durumunda cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir.

3.5. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfırdan farklı olması durumunda cismin dengelenmemiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir.

↸↸↸↸ Cisimlere Etki Eden Kuvvetleri Gösterelim

Öğrenciler, cisimlere birden fazla kuvvetin; etki ettiği durumları gözlemler ve etki eden kuvvetleri belirtir. Kuvvetlerin yönlerini gösteren çizimler yaparlar (3.1;3.2).

↸↸↸↸ -eden Hareketli veya Durgun ?

Đki öğrenciden oluşan bir gruba, iki adet dinamometre ve her iki yanında dinamometrenin takılabileceği bir çengel bulunan bir tahta blok verilir. Öğrencilerden biri, birinci dinamometreyi bloğun bir yanındaki çengele; diğeri ise ikinci dinamometreyi bloğun diğer tarafındaki çengele takar. Sonra iki öğrenci, bloğu zıt yönde, farklı kuvvetler uygulayarak hareket ettirmeyi dener. Öğrenciler, bloğun bir yönde hareket ettiğini gözlemler. Daha sonra, her iki öğrenci aynı işlemi bloğa, aynı büyüklükte kuvvet uygulayarak (Bu aşamada üçüncü bir öğrenci bloğa eliyle üst taraftan bastırır ve diğer iki öğrenci bloğa aynı büyüklükte kuvvetler uyguladıklarından emin olduktan sonra üçüncü öğrenci elini bloktan çeker.) dener.

�� Öğrencilere, kuvvet çeşitleri hatırlatılır.

[!] Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetlerle ilgili olarak daha önce ele alınmış kuvvetler dikkate alınmalıdır.

�� 3.2 Cisimlere aynı doğrultuda etki eden, yönleri aynı veya zıt kuvvetlerle ilgili çizimler yaptırılmalıdır.

[!] Bir kuvveti dengeleyen diğer kuvvetin bu kuvvete eşit büyüklükte; fakat zıt yönde olması gerektiği vurgulanmalıdır.

[!] 3.4 Sabit süratli hareketin de dengelenmiş kuvvetlerin bir sonucu olduğundan bahsedilebilir.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


112

ÖĞRE-ME ALA-I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 2. Ü-ĐTE: KUVVET VE HAREKET

Ü-ĐTE KAZA-IMLAR ETKĐ-LĐK ÖR-EKLERĐ AÇIKLAMALAR

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

3.6. Bir cisme etki eden dengelenmemiş kuvvetlerin, cismin süratinde ve/veya hareket yönünde değişiklik meydana getirebileceğini deneyle gösterir (BSB-16,18,28).

3.7. Bir veya daha fazla kuvvet etkisindeki bir cismin durgun kalabilmesi için uygulanması gereken kuvveti tahmin eder ve tahminlerini test eder (BSB-9,16,18,28).

3.8. Durgun bir cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğu sonucuna varır (BSB-31).

Öğrenciler, bu defa bloğun hareket etmediğini gözlemler. Her iki durumu karşılaştırarak tartışırlar. Her iki durumda bloğa uygulanan kuvvetlerin yönlerini çizerler. Farklı büyüklükteki kuvvetleri ölçeklendirme yardımıyla farklı uzunlukta oklarla gösterirler. Bloğa etki eden net kuvveti hesaplarlar. Cisimlere dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetler uygulandığında cisimlerin davranışını açıklarlar. Durgun cisimlerin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğunu kavrarlar. Dengelenmemiş kuvvetlerin cisimleri nasıl etkileyebileceğini tartışır ve sonuçlarını yorumlarlar (3;3,3.4;3.5;3.6).

�� 3.6 Öğrenciler, aynı doğrultu üzerindeki aynı ve zıt yönlü kuvvetlerin cisimlere olan net etkilerini tanımlayabilmelidir.

[!] Öğrencilerin farklı büyüklükteki kuvvetleri ölçeklendirme yardımıyla farklı uzunluktaki oklarla temsil etmelerine yardım edilmelidir.

�� Kuvvetleri Gösterelim �� Dengelenmiş ve Dengelenmemiş

Kuvvetler

4. Ağırlıkla ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Dünyadaki kütle çekim kuvvetinin varlığını, etrafındaki olaylardan yararlanarak gözlemler (BSB-1).

4.2. Dünya ile yeryüzündeki kütleler arasındaki çekim kuvvetini yer çekimi kuvvetini, olarak isimlendirir.

4.3. Yer çekimi kuvvetinin Dünya üzerindeki her noktada kütleler üzerine Dünya’nın merkezine doğru etkilediğini fark eder.

4.4. Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık olarak adlandırır.

4.5. Ağırlığı bir kuvvet olarak tanımlar ve dinamometre ile ölçer (BSB-22,23,24).

4.6. Farklı gezegenlerde aynı kütlenin ağırlığının neden farklı olacağını açıklar.

4.7. Kütle ile ağırlığı birbirinden ayırt eder (BSB-4,5).

↸↸↸↸ Ağırlık ile Kütle Arasındaki Farkı Anlayalım

Öğrenciler, atılan cisimlerin yere düştüğünü, eğimli yüzeyler üzerinde bulunan cisimlerin kayabildiğini ve dinamometreye asılan cisimlerin dinamometrenin içerisindeki yayı gerebildiğini gözlemleyerek sonuçlarını tartışır. Cisimleri yeryüzünün merkezine doğru çeken bir kuvvetin var olduğu sonucuna ulaşırlar. Bu kuvveti yer çekimi kuvveti olarak tanımlarlar. Ağırlık ile yer çekimi arasındaki ilişkiyi araştırırlar. Ağırlığa, kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin neden olduğu sonucuna ulaşırlar. Ağırlık ile kütle arasındaki nitel ilişkiyi yorumlar. Farklı gezegenlerdeki kütle çekim kuvvetinin büyüklüğünü araştırırlar. Ay’a giden insanların neden daha az ağırlığa sahip olduğunu açıklar. Ağırlığın kütle çekim kuvvetinin büyüklüğüne bağlı olarak değişeceğini; fakat kütlenin değişmeyeceğini kavrarlar (4.1;4.2;4.3;4.4;4.5;4.6;4.7).

[!] Yer çekimi kuvvetinin yönünün yerin merkezine doğru olduğu vurgulanmalıdır.

[!] SI birim sistemi kullanılmalıdır.

�� 4.4 Yer çekimi ivmesi konusuna girilmeyeceğinden ağırlıkla ilgili olarak “G=mg” matematiksel bağıntısı verilmemelidir. Öğrenciler, bir cismin ağırlığını Newton olarak ölçeklendirilmiş bir dinamometre ile ölçerek bulmalıdır.

[!] 4.4 Bazı öğrenciler, bir cismin kütlesi ile ağırlığı arasında bir oran olduğunu sezebilir.

�� 4.6 Dünya-Ay ve Dünya-Güneş arasındaki kütle çekim kuvvetlerine değinilmez.

??? Öğrenciler yer çekimi kuvvetinin aynı anda sadece bir cisme etki edebileceği yanılgısına düşebilir.

�� Ağırlık ve Kütle Arasındaki Fark ↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


113

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik -umarası : 1 Etkinlik Adı : Sürati Hesaplayalım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5

Aşağıda hareketli iki araca ait bazı bilgiler verilmiştir. Bu bilgileri kullanarak soruları cevaplandırınız. • A ile C noktası arasındaki uzaklık 12 km’dir. • Araba ve otobüs sabit süratle hareket etmektedir. • A ile B noktası arasındaki uzaklık, A ile C noktası arasındaki uzaklığın 3 katıdır. • Araba C noktasına 1 saatte varmaktadır. • Araba B noktasına vardıktan 1 saat sonra otobüs A noktasına ulaşmaktadır. 1. Arabanın sürati nedir? 2. Araba B noktasına ne kadar zamanda ulaşır? 3. Otobüs A noktasına ne kadar zamanda ulaşır? 4. Otobüsün sürati nedir? 5. 2 saat sonra her iki araç arasındaki uzaklık ne kadardır? Etkinlik -umarası : 2 Etkinlik Adı : Dinamometre Hangi Değeri Gösteriyor? Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3

Aşağıdaki şekillerde dinamometrelere asılmış cisimler bulunmaktadır. Bu şekilleri inceleyerek aşağıdaki tabloyu doldurunuz ve sorulara cevap veriniz.

A B

C

Ç

A C B


114

A. Hangi dinamometre en fazla kuvvet ölçer? Neden? .................................................................................................................................................................................................................................................................................................. B. 1 N’un altındaki kuvvetleri hangi dinamometreden ölçmek daha uygun olur? Neden? ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Etkinlik -umarası : 3 Etkinlik Adı : Kuvvetleri Gösterelim Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.4;2.5;3.1;3.2;3.3;3.4

Aşağıda çeşitli varlıklara ait resimler bulunmaktadır. Resimleri dikkatlice inceledikten sonra, bu varlıklara etki eden kuvvet ya da kuvvetleri çiziniz kamyonu itmeye çalışan bir adam halat çeken iki adam

Etkinlik -umarası : 4 Etkinlik Adı : Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3 ;3.4; 3.5; 3.6

Aşağıdaki K cismine, B yönünde 10 N ve C yönünde ise 20 N’luk kuvvetler uygulanıyor. Buna göre aşağıdaki sorulara cevap veriniz.

CĐSĐM DĐNAMOMETRENĐN GÖSTERDĐĞĐ DEĞER

A

B

C

Ç


115

A B C D Etkinlik -umarası : 5 Etkinlik Adı : Ağırlık ve Kütle Arasındaki Fark Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5; 4.6; 4.7

Aşağıdaki sorular için verilen seçeneklerden birini işaretleyerek işaretleme sebebinizi belirtiniz. a. Dünyadaki ağırlığı 5 N olan bir cismin ağırlığı Ay’da daha az olacaktır. ( ) Doğru ( ) Yanlış

Neden:...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

b. Dünyadaki kütlesi 8 kg olan bir cismin kütlesi Ay’da daha az olacaktır. ( ) Doğru ( ) Yanlış

Neden:...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

c. Bir cismin ağırlığı ile kütlesi arasında bir ilişki vardır. ( ) Doğru ( ) Yanlış

Neden:...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

K

a) K cismi dengelenmiş kuvvetler etkisinde midir? Neden?

b) K cismi hangi yönde hareket etmektedir?

Neden?

c) 20, 10 ve 20 N’luk üç kuvvet hangi yönlerde uygulanırsa K cismi durgun kalır? Neden?


116

ç. Bir cismin ağırlığı farklı gezegenlerde farklı olabilir. ( ) Doğru ( ) Yanlış

Neden:...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Ağırlık


117

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim

3. Ünite : Maddenin Tanecikli Yapısı


A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin üç hâlde bulunduğunu fark etmiş, ısınma veya soğuma yoluyla maddenin hâl değiştirdiğini, genleştiğini veya büzüldüğünü sezmiş, saf madde ve karışım ayırımını öğrenmiş durumdadır. Bu ünitede ise öğrenciler, sıkışma ve genleşme özelliklerini karşılaştırarak maddelerin küçük, görülemez, hareketli taneciklerden oluştuğunu, bu tanecikler arasında boşluklar bulunduğunu sezecek, atom ve molekül kavramlarıyla ilişkilendirerek element ve bileşik kavramlarını tanımlayacaktır. Ayrıca ünitede öğrenciler, örneklerden yola çıkarak maddede meydana gelen değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandıracak, hâl değişimini tanecikli yapı ile ilişkilendirecektir. Böylece öğrenciler, 7. sınıfta element ve bileşik kavramlarını açıklayabilmek ve atomun yapısı konusunu kavrayabilmek için alt yapı oluşturacaktır.

Öğrencilerin maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ilk sezgilerini edinme aşamasında küresel atom modellerini kullanması esastır. Bu nedenle, ünite boyunca konu ve kavramların öğretiminde top-çubuk atom modellerinden veya resimlerden faydalanılmalıdır.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitenin amacı; öğrencilerin sıkışma ve genleşme özelliklerinden faydalanarak maddelerin görünmez hareketli taneciklerden oluştuğunu sezmesini, maddede meydana gelen değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırıp bu değişimleri tanecikli yapı ile ilişkilendirmesini, aynı ilişkileri hâl değişimleri konusunda da kurmasını sağlamaktır.


Bu ünite, maddenin tanecikli, hareketli ve boşluklu yapısı kavramı etrafında öğrencilerin; gözlem yapma, karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model oluşturma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.


• Maddenin Yapı Taşları - Atomlar

• Elementler - Bileşikler – Moleküller

• Fiziksel Değişim – Kimyasal Değişim

• Maddenin Hâlleri ve Tanecikli Yapı


118


MADDE

Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

Element

Bileşik

uğrayabilir

uğrayabilir

oluşur

Atom

Molekül

Öteleme Hareketi

oluşturur farklı tür içerir

tek tür içerir

Sıvı

Katı

Gaz

olabilir

olabilir

olabilir

yapmaz

yapar

yapar

***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME0Đ BĐLGĐLE0DĐRMEK VE Ü0ĐTE ĐÇĐ0DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ0 HALĐ0DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA0ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


119

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE0ME ALA0I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü0ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI

Ü0ĐTE KAZA0IMLAR ETKĐ0LĐK ÖR0EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

1. Maddenin yapı taşları olan atom ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Katıların, sıvıların ve gazların sıkışma-

genleşme özelliklerini karşılaştırır (BSB-1, 2, 4, 5, 6).

1.2. Gazların sıkışma-genleşme özelliklerinden,

gazlarda boşluk olduğu çıkarımını yapar (BSB-1, 2, 8).

1.3. Maddelerin görünmez küçük parçalara

bölünebildiğini deney yaparak fark eder (BSB-15, 16, 17, 18).

1.4. Maddelerin nereye kadar ardışık

bölünebileceğini sorgular (BSB-30, 31). 1.5. Her türden maddenin bölünmesi zor,

görülemeyecek kadar küçük yapı taşlarından oluştuğunu belirtir (TD-5).

1.6. Maddenin, küreye benzer yapı taşlarını

atom şeklinde adlandırır.

� Hangisi Sıkışır? Öğrenci grupları, sızdırmasız iki şırınganın birine su doldurur; diğerini, piston geri çekilmiş durumda hava dolu hâle getirir. Şırıngaların iğne takılmamış uçlarını parmakları ile kapatarak pistonu ileri itmeyi denerler. Piston bırakılıp hava genleşirken, tanecikler arası boşluğun büyüdüğü, hava sıkışırken bunun tersinin olduğu sonucuna götürecek bir tartışma yapılır. Öğrenciler, havanın ve suyun sıkışma özelliklerini gözlemleyip karşılaştırırlar. Ayrıca bir tahta blok veya taş üzerine basınç uygulanarak sıkışma özelliği gözlemlenir. Maddenin üç hâlinin sıkışma özellikleri topluca irdelenir. Gazların, katı ve sıvılara göre çok daha kolay sıkışmasının sebebi üzerinde tartışma açılır. Öğretmen, gazların bünyesinde boşluk bulunması gerektiği çıkarımına ulaşmaları için öğrencileri yönlendirir. Şırınga pistonunun sıkışma sırasında geri itilmesi “gaz basıncı” ile açıklanır. Gaz basıncının, yüzeye çarpan görünmez parçacıklardan kaynaklanmış olabileceği, yani gazların görünmez parçacıklardan oluştuğu vurgulanır (1.1; 1.2), (BSB-3). � Đyot Dağılınca 0e Olur? Öğrenciler, bir behere yarıya kadar alkol doldurur. Alkolün içine birkaç iyot kristali atıp iyodun zamanla, sıvı içinde dağılıp yayılmasını gözlemler. Sıvıya dağılan renkli maddenin iyot kristalinden ayrıldığı, sonuç olarak iyodun küçük parçalarının kristal yüzeyinden kopup uzaklaştığı çıkarımına yönlendirilmiş bir tartışma açılır. Aynı deney sıcak su ve şeker kulanılarak tekrarlanır. Şekerin suya yayılması görülemediği hâlde katı şekerin tamamen tükenmesi gerçeğinden, şekerin de suda küçük parçalara ayrıldığı ve bu parçaların görülemeyecek kadar küçük olduğu çıkarımına götürecek yönlendirmeli bir tartışma açılır (1.3; 1.4; 1.5), (FTTÇ-35). � Tarih Boyunca Atom Fikri Bir demir teli art arda bölme işleminin, nereye kadar sürdürülebileceği sorusu öğrenciler tarafından tartışılır. Öğretmen bu sorunun tarihsel arka planını anlatır. Her maddenin bölünmesi çok zor atomlardan oluştuğu bilgisi sunulur. Atomların küre biçimli olduğu vurgulanır (1.4;1.5; 1.7). Elmas, demir, bakır gibi maddelerin yapı modelleri veya resimleri üzerinde atomlar gösterilir. Su, iyot gibi molekül yapılı maddelerin örgü model veya resimleri üzerinde “atom kümeleri”ne dikkat çekilir. Bu kümelerdeki atomların, kümeler arasındaki mesafeye göre birbirine daha yakın olduğu vurgulanır. (1.5; 1.6, 1.7; 1.8; 2.3), (BSB-25; FTTÇ-16).

[!] 1.1 Bu kazanım için öngörülen sıkışma özellikleri karşılaştırması, gazlarda yüksek oranda boşluk olduğu fikrini vermek içindir. Boşluk fikrinden de bağımsız yapı taşlarına (moleküllere) geçilecektir. �� Gazların basıncı konusu 8. sınıfta “Kuvvet ve Hareket” ünitesinde işlenecektir. [!] “Hangisi Sıkışır?” etkinliğinde amaç, gazların basıncı ile ilgili kuralları ve bağıntıları vermek değil, gaz basıncının nedenini sezdirmektir. [!] 1.3 Đyodun alkolde dağılması, görünmez taneciklerden oluştuğu gerçeğine doğrudan bir gönderme anlamı düşündürmeyebilir. Ancak sıvının renklenmesi, iyottan bir şeylerin sıvıya karıştığına, karışan parçaları göremeyişimiz de bunların görünmez olduğuna işarettir. Bu açıklamaya göre iyodun görünmez parçacıklardan oluştuğu çıkarımına gidilebilir. Etkinliğin sonunda, iyodun alkoldeki

çözeltisinin tentürdiyot olduğu ve bu çözeltinin mikrop öldürücü (antiseptik) olarak kullanıldığı vurgulanıp günlük hayatla ilişki kurulabilir.

�� 1.5 Radyoaktiflik kavramına girilmeyecektir. �� Akran Değerlendirme Formu �� Proje ve poster çalışması (atomun

tarihsel arka planı ile ilgili) .

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


120

ÖĞRE0ME ALA0I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü0ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI Ü0ĐTE KAZA0IMLAR ETKĐ0LĐK ÖR0EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

1.7. Atom kavramı ile ilgili düşüncelerin

zaman içinde değiştiğini fark eder (FTTÇ-1, 2, 3, 4, 14).

1.8. Atomların daha da küçük parçacıklardan oluştuğunu ifade eder (TD-3).

� Hücre Atoma Göre Çok Büyüktür! Soğan zarında hücre konusu hatırlatılır. Hücrenin yeteri kadar büyütülmesi ile daha küçük iç yapıların görülebileceği belirtildikten sonra, hücre çekirdeğinin de büyütülmesi ile moleküllerin, onlar büyütülünce de atomların görüleceği vurgulanıp “Atom büyütülebilseydi ne görürdük?” sorusu tartışmaya açılır. Atomu görünür boyuta kadar büyütmenin teknik güçlüğü hatırlatılır. Tek bir hücrede bile trilyonlarca atom olabileceği çıkarımı yapılır. Atomun yapısı hakkındaki bilgilerimizin büyütüp gözlemleme ile değil; dolaylı deneylerle anlaşıldığı, atomu oluşturan ondan daha küçük parçacıkların bulunduğu bilgisi verilir (1.8).

[!] �� 1.5. Bu düzeyde esas olan, maddenin görünmez küçük parçalardan (atom) oluştuğu fikrini vermektir. Atomun yapısı ile ilgili kısım, 7. sınıfa bırakılmıştır. Atomun yapısı verilmeden de element, bileşik, karışım, molekül, fiziksel değişim ve kimyasal değişim kavramları işlenebilir. Burada böyle bir yaklaşım esas alınmıştır. �� 1.8. 6. sınıf “ Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] 1.7 Demokritus ve diğer Yunan filozofları her maddenin hep aynı özdeş atomlardan oluştuğunu düşünüyordu. Onlar, maddelerin farklı görünmesinin atomların düzeninden ve hareketlerinden ileri geldiğini öne sürüyordu. Dalton, her elementin ayrı tip bir atomu olduğunu gösterdi. Dalton (1819), atomların içi dolu, berk ve bölünmez olduğu fikrindeydi. Atomdan daha küçük parçacıkların bulunduğu 50 yıl sonra dolaylı yoldan kanıtlandı. Atomların bölünebildiğini, Becquerel (Bekerel) ve Madam Curie (Küri)’ nin çalışmaları daha net olarak göstermiştir. Bu noktada, “atom” adının “bölünmez” anlamına geldiği, aslında atomların bölünebildiği, fakat atom teriminin hâlâ kullanımda olduğu belirtilir. [!] 1.7 John Dalton, Madam Curie, vb. bilim

adamlarının hayatları araştırma konusu olarak verilebilir.

[!] �� 1.8 Atomların zor da olsa bölündüğü, atomdan daha küçük parçacıkların bulunduğu belirtilir; bu parçacıkların isimlerine ve özelliklerine girilmez.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


121


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

2. Maddelerin özellikleriyle tanecikli yapısı arasında ilişki kurmak bakımından öğrenciler;

2.1. Maddelerin farklı olmasından yola

çıkarak atomların da farklı olabileceği sonucuna ulaşır (BSB-9).

2.2. Aynı cins atomlardan oluşmuş maddeleri “element” şeklinde adlandırır.

2.3. Bileşik modelleri üzerinde farklı element atomlarını ayırt eder (BSB-30).

2.4. Farklı atomlar içeren saf maddeleri “bileşik” olarak adlandırır.

2.5. Basit model veya resimler

üzerinde molekülleri gösterir. 2.6. Basit molekül modelleri yapar

(BSB-28). 2.7. Her molekülde belirli sayıda atom

bulunduğu çıkarımını yapar. 2.8. Model üzerinde molekül içeren ve

içermeyen maddeleri birbirinden ayırt eder (BSB-30).

� Element mi Değil mi? Öğrenciler, atom modelleri takımında yer alan aynı renk ve büyüklükteki topları veya oyun hamurundan kendi hazırladıkları özdeş topları bir araya getirerek madde modelleri üretirler. Farklı renkte/büyüklükte kürelerden oluşmuş madde bloklarının aynı maddeye ait modeller olup olamayacağı irdelenir. Biri demiri, biri bakırı temsil eden, madde modellerinin atomlarının farklı olacağı çıkarımı yapılır. Aynı renkteki toplar, aynı tip atomlara benzetilerek elementlerin bu şekilde oluşmuş maddeler olduğu vurgulanır. Farklı atomlar kullanılarak değişik türde atom içeren madde modelleri yapılır. Örneğin; iki ayrı atom kullanılmışsa eldeki bloğun tuzu veya kireci temsil ettiği kabul edilebilir. Farklı atomlar içeren maddelerin element olmadığı vurgulanır (2.1; 2.2), (BSB-28). � Molekül Modelleri Küçük gruplar hâlinde oturan öğrenciler, farklı renkte oyun hamuru ve kürdanlar alarak bir molekül modeli oluştururlar. Gruplar, oluşturdukları modelleri sınıfa göstererek modellerini tanıtırlar. Öğrenciler, her moleküldeki atomları sayıp hangi molekülün basit hangisinin daha karmaşık olduğunu irdelerler. Đncelenen modellerin resimleri çizilir. Oksijen, su ve karbondioksit molekül modelleri öğretmen tarafından tanıtılır. Bu modellerde kaç ayrı tür atom bulunduğu irdelenir. Moleküllerde atomların aynı veya farklı olabileceği vurgulanır. Modelleri sınıfta tartışan öğrenciler, hangi molekülde atomların aynı, hangilerinde farklı olduğunu irdelerler. Gerçek moleküllerde kürdanın karşılığı olan bir bağlayıcının olmadığı vurgulanır (2.3; 2.4; 2.5; 2.7; 2.8), (BSB-28, 30). � Her Maddede Molekül Var mı? Sınıfta oluşturulan grupların her birine su, demir, alüminyum, bakır, şeker, tuz, iyot, oksijen, vb. maddelerin tanecikli yapılarının sembolik gösteriminin yer aldığı küçük kartlar dağıtılır. Öğrenciler bu kartları atomların gruplanma özelliklerine göre iki gruba ayırırlar. Bu sınıflandırmayı neye göre yaptıklarını sınıfa sunarlar. Yapılan sınıflandırmanın doğruluğu öğretmen rehberliğinde tartışılır. Bu tartışmadan bazı maddelerin molekülünün olmadığı, bazılarının ise moleküler yapılı olduğu çıkarımına gidilir. Molekül modellerindeki atomlar sayılır. Molekülü olmayan maddelerde bağlanmış atomların sayılamayacak kadar çok olduğu vurgulanır. Öğrenciler, modeller üzerinde, molekülü olan ve olmayan maddelerin atomlarının yerleşimini inceler. Öğrenciler molekülü olan ve olmayan maddeleri ayırır (2.3; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8), (BSB-25; FTTÇ-16).

[!]�� 2.1; 2.2 Burada hidrojen, oksijen, karbon ve iyot sadece adları ile tanıtılacaktır. Model atomlar farklı renk ve büyüklükte seçilebilir (hidrojen en küçük, iyot en büyük…). Farklı elementlerin adları ve sembolleri verilmeyecek, element kavramı sadece model üzerinde sezdirilecektir. Bu konudaki ayrıntılı bilgi 7.sınıf “Maddenin Yapısı ve Özellikleri” ünitesine ertelenecektir.

[!] 2.3 Bileşiklerin sadece modelleri

incelenecek; su, karbonmonoksit, karbondioksit, kükürtdioksit hariç, bileşik adları verilmeyecektir. Burada verilmek istenen fikir sadece bileşiklerde birden çok tip element (atom) bulunduğu ve bunların birbirine bağlı olduğudur.

�� 2.3; 2.8 Molekül modellerinde bağ

açıları gerçeğe uygun gösterilecek; üç boyutlu, CH4, NH3 gibi modellere girilmeyecektir.

[!] 2.3; 2.8 Öğrenci model üzerinde

çalışırken hem bileşiklerin hem de elementlerin molekülleri olabileceğinin vurgulanması esastır. Molekülsüz bileşik ve element modelleri ile bu bilgi pekiştirilmelidir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


122


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

3. Fiziksel ve kimyasal değişimlerin atom-molekül düzeyinde açıklaması ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Maddenin sadece görünümünün değiştiği

olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).

3.2. Bir maddenin değişerek başka bir

maddeye/maddelere dönüştüğü olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).

3.3. Fiziksel değişimlerde değişen maddenin kimlik değiştirmediğini vurgular (BSB-6, 8, 9; TD-2).

3.4. Kimyasal değişimlerde madde kimliğinin değiştiğini fark eder (BSB-6, 9).

3.5. Atom-molekül modelleri ile temsil

edilmiş değişimlerde fiziksel ve kimyasal olayları ayırt eder.

3.6. Çok sayıda atom ve molekül içeren

maddelere bakarak, “ saf madde” ve “ karışım” kavramlarını atom ve molekül düzeyinde fark eder.

� Madde Aynı Madde, Görünüm Değişti Öğrenciler; küp şeker, ceviz içi, fındık gibi maddeleri havanda ezerek; kâğıt, kurdele, kumaş, vb. maddeleri keserek; mum, sütlü sade çikolata, buz gibi maddeleri ise hafifçe ısıtıp eriterek ilk hâlleri ile etkinliğin sonunda ulaşılan hâllerini karşılaştırırlar. Ortaya çıkan her değişim; ezilme, ufalma, parçalanma, erime, vb. şeklinde adlandırılır. Bütün bu değişimlerde, şekerin şeker, cevizin ceviz vb. lerinin de aynı kaldığı vurgulanıp maddenin kimlik değiştirmediği belirtilir. Bu değişimlerin fiziksel değişim olduğu öğretmence belirtilir (3.1; 3.3). � 0e Đdi, 0e Oldu! Öğrenciler; kâğıt, kibrit, mum gibi maddeleri yakarak maddelerin yanmadan önceki hâlleri ile yanmadan sonraki hâlleri arasındaki farkı tartışırlar. Yanma olaylarında maddenin kimliğinin değişip değişmediğini irdelerler. Ayrıca çaya limon sıkarak, yemek sodasına sirke damlatarak, patates veya elma dilimlerini bekleterek, yumurta kabuğuna sirke damlatarak, süte sirke katarak gerçekleşen değişimleri gözlemler ve gözlemlerini kaydederler. Bu değişimlerin kimyasal değişim olduğu öğretmence belirtilir. Bu ve önceki etkinliklerde ulaştıkları sonuçları aşağıdaki gibi bir tabloda gösterirler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27, 28).

Değişim Fiziksel Kimyasal Değişimi 0asıl Anladık?

Küp şekerin öğütülmesi

� Şeker taneleri ufalandı.

Çaya limon sıkılması � Çayın rengi değişti.

� Değişim Her Yerde Var Öğrenciler, kuaför, itfaiye eri, aşçı, çiftçi gibi değişik meslekten olan kişilerle, mensupları ile yaptıkları iş konusunda röportaj yaparlar. Onların yaptığı işlerin hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal değişim olduğunu irdelerler. Elde ettikleri bilgileri, gözlemlerini ve yorumlarını sınıfta sunarlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-32; FTTÇ-34). � Atomlar, Moleküller ve Saflık Öğrenciler, saf maddelerin küresel atom-molekül modellerini ve bu modellerden oluşan resimleri inceleyerek saf maddelerde hep aynı birimlerin yan yana geldiğini sezer. Karışım model ve resimlerinde, farklı taneciklerin yan yana geldiği, incelenip görülür. Yapılardaki atom ve moleküllerin bileşiklerde ve karışımlarda diziliş düzenlerine dikkat çekilir. (3.5 3.6).

�� 3.1-3.3 Fiziksel ve kimyasal değişimleri, maddenin kimliğini koruması veya değiştirmesi temeline dayandırmak esas alınmıştır. Atomlar arası veya moleküller arası bağ kopması kavramına girilmeyecektir. Bu değişimlerle tersinirlik-tersinmezlik ilişkisi kurmak, istisnası çok olduğu için uygun görülmemiştir.

[!] 3.3 Bu yaştaki öğrenci için maddenin kimliği kavramı, anlamı net bir kavram olmayabilir. Kimliğin değiştiği veya aynı kaldığı olay örnekleri kullanılarak madde bağlamında kimlik sezgi yoluyla kavratılmalıdır.

[!] 3.5 Hâl değişimi, gaz moleküllerinin karışması, aynı gazın veya sıvının kısımlara ayrılması gibi fiziksel değişimler ve elementlerden bileşik oluşumu, bunun tersi; bileşiklerden başka bileşiklerin oluşumu gibi kimyasal değişimler, modellerle gösterilerek bu modeller üzerinde fiziksel ve kimyasal değişimin ayırt edilmesi sağlanır.

Katıların öğütülmesi veya parçalanması, gazın ve sıvının kısımlara ayrılmasına benzetilir.

[!] 3.6 Bileşiklerin atom-molekül modelleri incelenirken, 4. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde (2. ünite 6.1, 6.3 kazanımları) verilen “kendinden başka madde katılmamış” nitelemesi model üzerinde irdelenir. �� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Anladıklarınızı Kontrol Edin �� Akşam Yemeği �� Kabarcıkları Đzleyelim

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


123


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

4. Maddenin hâlleri ile tanecikli yapı arasında ilişki kurmak bakımından öğrenciler;

4.1. Gazların genleşme-sıkışma özelliklerinden,

moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).

4.2. Sıvıların çok fazla sıkıştırılamayışlarından,

moleküllerinin birbiri ile temas hâlinde olduğu sonucunu çıkarır (BSB-30, 31; TD-3).

4.3. Akma özelliklerinden yararlanarak sıvı

molekülleri arasında az da olsa boşluk bulunduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).

4.4. Gazların ve sıvıların akma özelliklerinden,

moleküllerinin öteleme hareketi yapabildiği çıkarımına ulaşır (BSB -6, 8).

4.5. Katılarda atom ve moleküllerin öteleme

hareketi yapmadığını tahmin eder (BSB- 9).

� Gazlarda Atom-Molekül Düzeni Öğrenciler, iğne çıkışı kapatılmış boş bir enjektör pistonunun sıkışabilme özelliğini hatırlar. “Hava molekülleri birbirine dokunur durumda olsaydı sıkışma olur muydu?” sorusunu tartışırlar. Öğretmenin öncülük ettiği tartışma sonucunda gaz moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımı yapılır. Ayrıca gazlar konusu ile ilgili bir film izlettirilir veya internetten dinamik bir gaz modeli indirilerek sınıfta gösterilebilir (4.1), (FTTÇ-8, 16, 17). � Katılarda ve Sıvılarda Atomlar-Moleküller Öğrencilere; tahta parçası, su ve hava dolu bir balon gösterilerek bunların özelliklerini, tanecikleri düşünerek tartışmaları istenir. Öğrenciler, üç gruba ayrılarak, birinci grup katı, ikinci grup sıvı, üçüncü grup ise gaz taneciklerini canlandırırlar. Her grubun canlandırdığı rolleri diğer gruplar gözlemler. Hatalı buldukları, düzeltilmesi gereken davranışları sınıfta tartışırlar. Tartışmalar sonunda katıyı canlandıran öğrenciler, birbirleriyle kol kola girip sadece titreşim hareketi yaparlar. Sıvıyı canlandıran öğrenciler birbirine tutunmadan sürtünerek öteleme hareketi yaparlar. Gazı canlandıran öğrenciler ise sınıfın içine dağılacak şekilde koşarak hareket ederler. Maddenin hangi hâlini canlandıran öğrencilerin en bağımlı, hangi hâlini canlandıran öğrencilerin ise en bağımsız olduğu irdelenir. Canlandırmalar sonucunda, bütün maddelerin taneciklerden oluştuğu, bu taneciklerin atom veya molekül olarak adlandırıldığı, tanecikler arasındaki boşluk ve hareketliliğin katı, sıvı, gaz sırasında artış gösterdiği irdelenir (4.1-4.5), (BSB-28, 30, 31, 32).

[!] 4.1-4.5 Buradaki sıkışma-genleşme karşılaştırmaları var olduğu bilinen atomların/moleküllerin aralarında ne kadar boşluk olduğunu sorgulamak içindir. Yapıdaki tanecikler arasındaki boşlukların, katı-sıvı-gaz hâllerle ilişkisi kurulacaktır. [!] 4.1;4.5 Maddenin hâlleri ve

moleküllerin hareketleri ile ilgili internet ortamından indirilmiş veya CD’de kayıtlı dinamik modeller sınıfta gösterilebilir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Hâl Değişimi

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


124


Etkinlik 0umarası : 1 Etkinlik Adı : Anladıklarınızı Kontrol Edin Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3; 3.4

Aşağıda verilen durumlardan her biri için, fiziksel veya kimyasal olay tahmininde bulunabilir misiniz? Tabloda ilgili sütunlara, değişimlerin türünü yazınız. Açıklamalar sütununa da tahmininizin sebebini yazınız. Eğer bir tahminde bulunamıyorsanız, bunun nedenini de açıklamalar sütununda belirtiniz.

Durum

Fiziksel olay

Kimyasal olay

Açıklamalar

Büyük bir kaya parçası, 1 mm çaplı küresel tanecikler oluşacak şekilde parçalanıyor.

Büyük bir kaya parçası, çok ince toz hâline gelinceye kadar parçalanıp öğütülüyor.

Kum, su ile ıslatılıyor.

Yeni dilimlenmiş elma, açık havada bekletilince kesilmiş yüzeyler sarı-kızıl renk alıyor.

Kum, kireç ve su karıştırılıp bekletilerek beton yapılıyor.

Yumurta, suda haşlanarak içinin katılaşması sağlanıyor.

Çatı saçağındaki kar, eriyip akarken donup buza dönüşüyor.

Hamur, pişirilerek ekmek yapılıyor.


125

Etkinlik 0umarası : 2 Etkinlik Adı : Kabarcıkları Đzleyelim Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1;3.2; 3.3; 3.4

Aşağıda verilen olaylar ile ilgili gözlemlerinizi, olayın fiziksel veya kimyasal oluşu ile ilgili düşüncelerinizi ve gözlemlerinizin nedenini tablodaki ilgili yerlere yazınız.

Olay

Kabarcık görüyor musun?

Kimyasal/ fiziksel değişim

Neden böyle bir cevap verdiniz?

Kaynayana kadar suyu ısıtın.

Bir çay kaşığı kabartma tozu üzerine limon sıkın.

Kolalı içeceklerin kapağını açıp bardağa boşaltın.

Suyun içine bir sandoz tableti koyun.

Bir bardak soğuk suyun oda sıcaklığına ulaşmasını bekleyin.

50 mL suya , 10 mL pekmez ekleyin. 25 mL suya bir tatlı kaşığı maya koyarak karıştırın. Pekmezli çözeltiyi mayalı ılık suyun üzerine ekleyin. Bu karışımı birkaç saat boyunca izleyerek değişimleri kaydedin.


126

Etkinlik 0umarası: : 3 Etkinlik Adı : Akşam Yemeği Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1-3.4

Öğrenciler, verilen hikâyede gizlenmiş olan fiziksel ve kimyasal değişimleri bularak aşağıdaki gibi düzenledikleri bir tabloya kaydederler. Buldukları olayları, neden fiziksel/ kimyasal değişim olarak nitelediklerini tartışırlar. Öğrenciler, fiziksel ve kimyasal değişimler içeren bir hikâyeyi yazarak arkadaşlarına sunarlar.

“Ece okuldan geldi, önce ödevlerini yaptı. Daha sonra mutfakta akşam yemeği hazırlayan annesinin yanına giderek ödevlerini tamamladığını ve ona yardım etmek istediğini söyledi. Bir tarafta duran soyulmuş patatesleri dilimlemeye başladı. Annesi, akşam yemeği için pilâv ve omlet hazırlıyordu. Pilâvı pişirmek için kullanacağı su kaynarken pirinçleri yıkadı, kaynayan suyun içine biraz tuz atıp iyice karıştırdı. Daha sonra yıkadığı pirinçleri bu suya ekledi. Omleti hazırlamak için yağı eritti ve yumurtaları kırdı. Yemeğin pişmesi devam ederken salata yapmak üzere buzdolabından marul, domates, biber, salatalık ve maydanozu çıkardı ve yıkayarak doğramaya başladı. Ece, patatesleri dilimlemeyi bitirdikten sonra annesine patateslerin kızartılmaya hazır olduğunu söyledi. Salata yapmayı bitiren annesi tavaya yağ koyarak ısıttı ve patatesleri içine attı. Bir süre sonra kızaran patatesleri tavadan çıkardı. Ece annesine, yemeğin yanına içecek de hazırlamak istediğini söyledi ve bir miktar su, biraz meyve özlü içecek tozu ve birkaç tane de buz parçasını sürahiye atarak iyice karıştırdı. Yemek de piştiğine göre artık yemek masasını hazırlayabilirlerdi. Annesiyle birlikte yemekleri tabaklara, içecekleri de bardaklara doldurup masayı hazırladılar. O sırada mutfağa gelen babası da ekmekleri dilimlemek istedi; ancak ekmeklerin renginde bozulma olduğunu ve kötü koktuklarını fark etti. Bu nedenle ekmekleri çöpe attı. Taze ekmekleri dilimleyerek masaya getirdi. Ece, odasında pastel boyalarıyla resim yapan kardeşini de yemeğe çağırdı ve ailece yemeklerini yediler.” Olay Fiziksel değişim Kimyasal değişim Patatesin dilimlenmesi � Patatesin kızartılması � …. ….. ….. …..


127

Kar tanesi havadayken…

Kar tanesi araba üzerindeyken…

Kar tanesi buharlaştığında…

Etkinlik 0umarası : 4 Etkinlik Adı : Hâl Değişimi Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2; 4.4; 4.5

Kar yağıyorken, havadaki kar tanesi, yeni park etmiş bir arabanın kaportasının üzerine düşerek, erir ve buharlaşır. Kar tanesinin yapısını ve geçirdiği değişiklikleri açıklarken aşağıdaki kelimeleri kullanınız. Taneciklerin düzenini aşağıdaki kutulara çizerek gösteriniz. Öteleme

Titreşim

Hareket

Düzenli

Tanecik

Katı

Sıvı

Gaz


128


4 . Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik


A. Genel Bakış

Bu ünite, 4 ve 5. sınıfta yer alan basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da genişleterek elektrik enerjisinin iletimi konularını veren bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı zamanda, öğrencilerin öğrendikleri yeni kavramları, sahip oldukları ön bilgiler ile ilişkilendirmeyi ve elektriğin tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda bilinçlendirmeyi amaçlar.

Bu ünitede, soyut ve anlaşılması zor bir kavram olan akım kavramına girilmeden ampul parlaklığından hareketle iletken ve yalıtkan maddelerin elektrik enerjisini ileten ve iletmeyen maddeler olarak sınıflandırılması esas alınmıştır. Dolayısıyla direnç kavramı, elektrik enerjisinin iletimine gösterilen zorluk olarak ifade edilmiş, fakat dirençlerin seri ve paralel bağlanması konularına yer verilmemiştir. Öğrenciler, 5. sınıfta pil sayılarını değiştirerek veya pil sayısını sabit tutup ampul sayısını değiştirerek ampullerin parlaklığını değiştirebileceklerini (artırıp-azaltabileceklerini) öğrenmişlerdi. Bu seviyede ise öğrenciler; iletkenin boyunun, kesitinin veya cinsinin değiştirilmesi ile bir ampulün parlaklığını değiştirebileceklerini deneyerek keşfeder. Öğrenciler, bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının devredeki iletken telin direncinin değerinin artması/azalması ile değişebileceğini gözlemleyerek bir reosta modeli tasarlar. Öğrenciler, direncin biriminin “ohm” olarak adlandırıldığını öğrenecek; fakat “Ohm Yasası” konusuna bu düzeyde girilmeyecektir.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitede öğrencilerin, çeşitli tahminlerde bulunmaları, bu tahminleri test etmeleri ve problem çözmeleri teşvik edilerek, alt sınıflarda edindikleri bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir. Öğrenciler, öğretim ve değerlendirme etkinliğinde yer alan “Engelli Yol” etkinliği ile elektriğin soyut kavramlarını rol oynama ile öğrenmeye çalışır. Bu etkinlik öğrencilerle tartışılarak, gerçek hayata benzeyen ve benzemeyen yanlarına cevap aranır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin, elektrik enerjisinin iletiminin hangi maddelerle sağlanacağını, iletkenlerin özelliklerinin değişiminin devrede ne gibi etkiler oluşturacağını keşfetmeleri amaçlanmaktadır. Böylece öğrencilerin elektriğin tehlikelerinden korunma yollarını daha bilinçli bir şekilde edinmeleri hedeflenmektedir.


Bu ünitenin odağı, elektrik enerjisinin iletimi ve direnç kavramı etrafında farklı basit elektrik devreleri oluşturarak devre elemanlarının birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır. Böylece öğrenciler, deneysel uygulamalarda hangi değişkenlerin değiştirilmesi, hangi değişkenlerin ise sabit tutulması gerektiği ile ilgili becerileri kazanır.


129


• Hangi Maddeler Elektrik Enerjisini Đletir?

• Elektrik Çarpmalarından Korunalım

• Yalıtkanlar Sizi Korusun!

• Đletkeni Değiştir, Ampulün Parlaklığı Değişsin

• Elektriksel Direnç Nedir?

• Ampulün de Bir Direnci Vardır


130


**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU

KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


131


ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 4. Ü.ĐTE: YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

YA

ŞA

MIM

IZD

AK

Đ E

LE

KT

RĐK

1. Elektrik enerjisini ileten ve iletmeyen maddelerle ilgili olarak öğrenciler;

1.1 Maddelerin elektrik enerjisini iletip iletmediklerini test etmek için basit bir elektrik devresi tasarlar ve kurar (BSB-16).

1.2 Maddeleri, elektrik enerjisini iletme bakımından iletken ve yalıtkan maddeler olarak sınıflandırır (BSB-4).

1.3 Metallerin iletken, plâstiklerin ise yalıtkan olduğunu fark eder.

1.4 Bazı sıvı maddelerin iletken, bazılarının ise yalıtkan olduğunu fark eder.

1.5 Maddelerin elektriksel iletkenlik ve yalıtkanlık özelliklerinin çeşitli amaçlar için kullanıldığını fark eder (FTTÇ-28).

1.6 Yalıtkan maddelerin, elektrik enerjisinin sebep olabileceği tehlikelere karşı korunmada nasıl kullanılabileceğini araştırır (FTTÇ-5).

1.7 Kendisi ve çevresindekilerin güvenliği açısından elektrik çarpmalarına karşı alınması gereken önlemleri listeler (TD-5).

↸↸↸↸ Elektrik Enerjisini Đletelim Öğrenciler, tek ampulden oluşan basit bir elektrik devresi kurar. Devrede birbirine bağlı kablolardan herhangi ikisini birbirinden ayırır. Öğrenciler, ayrılan bu kablolar (test uçları) arasına tahta, plastik, demir, seramik, bakır vb. maddeleri dokundurduklarında veya şekerli su, tuzlu su vb. sıvı çözeltilere daldırdıklarında ampulün hangi durumlarda yanıp yanmayacağını tahmin eder ve yargılarını bir tabloya kaydeder. Tahminlerini test eden öğrenciler, maddeleri elektrik enerjisini iletip iletmeme durumuna göre sınıflandırır (1.1;1.2; 1.3; 1.4; 1.5). Öğrenciler daha sonra elektrik enerjisini ileten maddeleri iletken; iletmeyen maddeleri yalıtkan olarak adlandırarak bu maddeleri sınıflandırdığı yeni bir tablo oluşturur.

Maddenin Cinsi Đletken Yalıtkan

Tahta Plastik Çivi Tuzlu su Saf su

�� Yalıtkanlar Sizi Korusun! Öğrenciler, bağlantı kablolarının, prizlerin, fişlerin yapıldığı maddelerin özelliği hakkında araştırma yaparak elektrik çarpmalarına karşı yalıtkanların önemini tartışarak yorumlar (1.5; 1.6).

[!] Öğrenciler, evlerindeki veya okullarındaki elektrik prizlerine çeşitli maddeleri sokmamaları ve bu durumun tehlikeleri konusunda uyarılır.

�� 1.1 Gaz maddelerin iletkenliği konusuna girilmeyecektir. Ama gazların da iletken veya yalıtkan olabileceği vurgulanmalıdır.

[!] Yalıtkan maddelerin bazı durumlarda iletken olabileceği vurgulanır.

�� 1.6 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” temel dil becerisi ile ilişkilendirilir.

�� Hangi Maddeler Elektriği Đletir? �� Boşluk Doldurmaca



132

ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 4. Ü.ĐTE: YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

YA

ŞA

MIM

IZD

AK

Đ E

LE

KT

RĐK

2. Đletkenlerde elektrik enerjisinin iletimi ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının nelere bağlı olduğunu tahmin eder.

2.2. Ampulün parlaklığı ile ilgili tahminlerini test edecek bir deney tasarlar ve kurar (BSB-16).

2.3. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının, devredeki iletkenin uzunluğu, dik kesit alanı ve cinsinin değiştirilmesiyle değişebileceğini deneyerek fark eder (BSB-13,14,15, 31).

2.4. Maddelerin elektrik enerjisinin iletimine karşı gösterdikleri zorluğu “direnç” olarak ifade eder.

2.5. Bir iletkenin direncinin uzunluğuna, dik kesit alanına ve cinsine göre değiştiği sonucuna varır (BSB-31).

2.6. Yalıtkanların direncinin iletkenlere göre çok daha büyük olduğunu ifade eder.

2.7. Devre elemanlarının iki uçlu olduğunu gözlemler ve her birinin belirli bir direnci olduğunu ifade eder.

2.8. Bir iletkenin direncini ölçer ve birimini belirtir. 2.9. Ampulün de bir iletken telden oluştuğunu ve

bir direncinin olduğunu fark eder 2.10. Direncin değerinin artması veya azalmasının

ampulün parlaklığını nasıl değiştirdiğini deneyerek keşfeder (BSB-30, 31).

2.11. Devredeki ampulün parlaklığını değiştirebilmek için basit bir reosta modeli tasarlar ve yapar (FTTÇ-5).

↸↸↸↸ Ampulün Parlaklığını Değiştirelim Öğrenciler, “Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını nasıl değiştirebiliriz?” sorusuna cevap arayarak ampul veya pil sayısının değiştirilmesinin ampulün parlaklığını değiştirebileceği ile ilgili 5. sınıfta edindikleri ön bilgileri hatırlar. Öğrenciler üç gruba ayrılarak “Acaba ampul parlaklığını başka hangi değişkenler değiştirebilir?” sorusuna yeni tahminlerde bulunur. 1.Grup, iki bağlantı kablosu arasına belli bir uzunlukta iletken bir madde (uzun bir çivi, kurşun kalemin ucu vb.) koyar. Test uçları adı vereceği bu uçları iletkenin üzerinde hareket ettirir. Ampulün parlaklığının değişimini gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. 2.Grup, iki bağlantı kablosu arasına aynı cins ve uzunlukta, fakat farklı kesitlerde bulunan uygun bir iletken madde koyar. Test uçlarını bu iki iletken maddenin uçlarına değdirir. Yine ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. 3. Grup, aynı kesit ve uzunlukta farklı cinste iki iletkeni deneyerek ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. Tüm bu denemelerden sonra her bir grup kendi yaptığı denemelerde ampulün parlaklığının değişimi ile ilgili olarak çeşitli çıkarımlarda bulunur. Grupların vardıkları sonuçlar, tahtaya yazılarak elektrik enerjisinin iletkenlerdeki iletimi hakkında genel bir yargıya varılır (2,1; 2,2; 2,3; 2,4; 2,5). Öğrenciler, bu denemeler sırasında deneydeki bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri belirler. Aynı zamanda her bir denemeye ait değişkenleri tablo halinde sunar (BSB-13,14,15). ↸↸↸↸ Bir Đletkenin Direncini Ölçebilir miyiz? Öğrenciler, farklı iletken tellerin (bakır, demir, nikel-krom vb.) dirençlerini bir direnç ölçer yardımıyla ölçer. Direncin birimini, onu ilk olarak bulan George Simon Ohm’un anısına ohm olarak bilindiğini öğrenir (2.7;2.8; 2.9). ↸↸↸↸ Ampulün de Bir Direnci Vardır Öğrenciler, kullandıkları ampulün içerisinde de bir iletken tel olduğunu gözlemleyerek bu iletken telin de bir direncinin olacağını fark eder (2.10). Direnç değerleri farklı iletkenler kullanarak ampulün parlaklığını test edebileceği bir devre kurar. Direnç değerlerinin değişiminin ampulün parlaklığını nasıl değiştireceği ile ilgili nitel bir yargıya varır (2.11). ↸↸↸↸ Romantik Bir Ortam Oluşturalım Öğrenciler evlerde, iş yerlerinde kullanılan ışık şiddetinin ayarlanabildiği çeşitli aydınlatma araçlarının yapısını araştırır. Daha sonra bir önceki etkinlikteki deneyimlerinden yola çıkarak basit bir reosta modeli tasarlar. Tasarladığı bu model ile kurduğu devredeki ampulün parlaklığını değiştirip değiştiremeyeceğini test eder (2.12).

�� Elektrik akımı kavramı 7. sınıfta verilecektir. Direnç kavramı elektrik enerjisi iletiminden yola çıkılarak izah edilecektir.

[!] Öğrencilere dik kesit alanının ne demek olduğu açıklanır

�� 2.8 Ohm Yasasının ispatı 7. sınıfta verilecektir. Burada sadece birim olarak verilecektir.

�� 2.9 Ampulün içindeki telin neden ışık yaydığı 8.sınıfta verilecektir.

�� Engelli Yol



133


Etkinlik .umarası : 1

Etkinlik Adı : Hangi Maddeler Elektriği Đletir

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1;1.2; 1.3; 1.4; 1.5

Öğrenciler aşağıdaki tabloda verilen maddelerin elektriksel iletkenliklerini test etmek için bir devre şeması önerir ve kurar. Daha sonra maddelerin elektrik enerjisini iletip iletmediğini tespit ederek aşağıdaki tabloyu doldurur.

Madde Đletken Yalıtkan Önerilen Devre Şeması Seramik

?

Bakır Hava Plastik Saf su Tuzlu su Zeytinyağı Plastik


Etkinlik Adı : Boşluk Doldurmaca

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7

direnç, tebeşir, elektrik enerjisi, iletken madde, iletkenin boyu, elektrik yükü, yalıtkan madde,

tuzlu su, iletkenin cinsi, metaller, plastik, iletkenin kesiti, şekerli su, hava, ateş.

Yukarıda verilen kelimelerin uygun olanlarını aşağıdaki boşluklara yerleştiriniz. � Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını, ilgili değişkenlerin sabit kalması

şartıyla artırmak için ........................ azaltılmalıdır.

� Elektrik enerjisini ileten maddeler, .......................... olarak adlandırılır.

� Elektrik enerjisini iletmeyen maddelere, .......................... örnek olarak verilebilir.

� Elektrik enerjisini ileten maddelere, .......................... örnek olarak verilebilir.

� ........................, elektrik enerjisine gösterilen tepkidir.

� Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını diğer değişkenler sabit olmak şartıyla

değiştirmek için ........................ değiştirilmelidir.

� Elektrik enerjisini iletmeyen maddeler, .......................... olarak adlandırılır.

� Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını diğer değişkenler sabit olmak şartıyla

azaltmak için ........................ arttırılmalıdır.


134


Etkinlik Adı : Engelli Yol

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7

Öğrenciler direnç kavramını tanımlamak, iletkenin boyu, kesiti ve cinsinin iletkenin

direncine etkisini açıklamak, iletkenin direncini etkileyen faktörleri birbirleri arasında ilişkilendirmek için aşağıdaki rolleri üstlenerek bir rol oynama etkinliğini hep birlikte yaparlar. Bu etkinliği yaptıktan sonra edindikleri bilgileri test etmek ve gerçek yaşama benzeyen benzemeyen yönlerini belirlemek için etkinliğin sonunda verilen sorulara cevap bulmaya çalışırlar. Roller: • Direnç görevi: Her sıradan birbirine doğru dönen öğrenciler direnç görevi görür, öğrenciler birbirine doğru yaklaşarak direncin kesitini azaltır, çok sayıda öğrenci birbirine doğru dönerek direncin uzunluğunu arttırır. • Đletken tel görevi: Sıralı öğrenciler iletken bir teli temsil ederler. • Đletkenin cinsini temsil görevi: Kız erkek öğrenciler (Kız öğrenciler alüminyum tel, erkek öğrenciler bakır tel görevi görebilirler. ) Yönergeler: 1. Öğrenciler, birbirlerinin enselerini görecek şekilde yan

yana ikişerli sıra oluştururlar. 2. Her öğrenciden önündeki öğrenciyle yarım kol boyu,

yanındaki öğrenciyle yaklaşık iki kol boyu mesafe bırakmaları istenir.(Şekil I)

3. Đkili sıranın bir yerinde, her sıradan iki öğrenci, birbirlerine doğru döner ve her biri birer adım yaklaşarak aynı hizaya gelir.(Şekil II)

4. Bu ikili sıranın içinden diğer öğrencilerin belli bir süre kesintisiz geçişleri sağlanır.

5. Öğrencilerin sıranın içinden geçişleri gözlemlenir. 6. Birbirine dönük öğrencilerin birbirlerine doğru birer

adım daha, aynı hizaya gelecek şekilde yaklaşmaları istenir.(Şekil III)

7. Geçişler gözlemlenir. 8. Her sıradan ikişer öğrencinin daha yüzlerini birbirine

dönmeleri istenir.(Şekil IV) 9. Önceki birbirine dönük öğrencilerin birer adım geriye

giderek yeni birbirine doğru dönen öğrencilerle aynı hizaya gelmeleri istenir.

10. Öğrencilerin geçişleri gözlemlenir. 11. Sekiz öğrencinin hep birlikte birbirlerine doğru birer

adım yaklaşmaları istenir.(Şekil V) 12. Bu yaklaşma sırasında aradan öğrenci geçişleri gözlemlenir. 13. Đkili sıra oluşturulduğunda, her sıradan birbirine dönecek iki kız

öğrencinin seçilmesi sağlanır. 14. Kız öğrencilerin, kolları yere paralel olacak şekilde, el ele

tutuşmaları istenir. Kız öğrenciler kollarını biraz aşağıya indirirler.


135

15. Sıra içinden geçecek öğrenciler, el ele tutuşmuş öğrencilerin kolları altından geçmeye çalışırlar. Öğrencilerin geçişleri belli bir süre gözlemlenir.

16. Birbirine dönük kız öğrencilerin yerine erkek öğrenciler yerleştirilir. 17. Erkek öğrenciler, kolları yere paralel olacak şekilde el ele tutuşur

ve yere eğilirler. 18. Sıradan geçecek öğrenciler bu kez, erkek öğrencilerin kolları

üzerinden atlarlar. 19. Öğrencilerin geçişleri gözlemlenir.

.ELER GÖZLEMLEDĐK, PAYLAŞMAYA HAZIR MIYIZ 1. Oluşturulan ikili sıra neyi temsil ediyor? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 2. Đkili sırada birbirine doğru dönük öğrencilerin etkinlikte görevi nedir? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 3. Birbirine doğru dönük öğrenciler neyi sağladı? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 4. Birbirine doğru dönen öğrencilerin birbirine yaklaşmalarıyla ne sağlandı? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 5. Direnç gerçek devrede neyi sağlar ? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 6. Birbirine doğru dönen öğrencilerin birbirine birer adım yaklaşmalarıyla dirençte nasıl bir değişiklik oldu? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 7. Kesitin azalmasıyla ne gibi değişiklikler gözlemlendi? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 8. Bir elektrik devresinde direncin kesitinin azalmasıyla ampulün parlaklığı nasıl değişir? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


136

9. Birbirine doğru dönen öğrenci sayısının artırılmasıyla sistemde nasıl bir değişiklik sağlandı? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 10. Öğrenci sayısının artması etkinlikte neyi sağlar ? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 11. Devrede iletkenin direncinin boyunun artması sistemi nasıl etkiler? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 12. Birbirine dönük sekiz öğrencinin birbirine yaklaşmalarıyla etkinlikte hangi değerler değişir ? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 13. Aynı devrede birbirine dönük öğrencilerin hepsinin kız veya erkek seçilmesiyle ne sağlanır ? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 14. Kız öğrenci olduğunda sıradan geçen öğrencilerin geçişiyle erkek öğrenci olduğunda sıradan geçen öğrencilerin geçişi arasında fark var mıdır? Açıklayınız. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 15. Bir elektrik devresinde direncin cinsi elektrik enerjisi iletimini nasıl etkiler? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 16. Etkinlikteki rollerin gerçek olayla benzeyen ve benzemeyen yönlerini listeleyin. BE.ZEYE. BE.ZEMEYE. • ........................................................... ........................................................... ................................................................. • .......................................................... ................................................................. • ........................................................... .................................................................

• ........................................................... ........................................................... ................................................................. • .......................................................... ................................................................. • ........................................................... .................................................................


137

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

5. Ünite : Vücudumuzda Sistemler


A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde sistem kavramına girmeden kendi vücudunda gözlemleyebildiği hareketten yola çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, dolaşım, nabız ve bunlarla bağlantılı egzersizlerle vücutlarındaki yapı ve organları tanımaya başlamışlardı. 6. sınıfın birinci ünitesinde ise hücrenin yapısı, hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisini basit seviyede öğrenmişlerdi. Bu ünitede ise daha önce sistem kavramı verilmeden işlenen yapı ve organların sistemleri oluşturduğu vurgulanarak, 4. sınıfta temeli oluşturulan destek ve hareket, dolaşım, solunum sistemleri, bunların sağlığı ve sistemlerle ilgili sağlık sorunlarının düzeltilmesinde teknolojik gelişmelerin etkisi işlenecektir. Bu konuların daha iyi öğrenilmesi için bu ünitede beyin fırtınası, araştırma, sunma, model oluşturma, kavram haritası oluşturma gibi değişik yöntem ve teknikler kullanılmıştır. 7. sınıfta öğrenciler, vücutlarındaki sistemleri (boşaltım, sindirim, düzenleyici ve denetleyici sistemler) tanımaya devam ederken tüm sistemlerin birbirleriyle ilişkilerini fark edecektir.

Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümündeki bilinçsiz ilâç kullanımı, tanılayıcı dallanmış ağaç, kavram haritası oluşturma, öğrencilerin kendi seçecekleri virüs ve bakterilerden kaynaklanan, herhangi bir hastalıkla ilgili poster çalışması ve bunların değerlendirilmesi alternatif ölçme ve değerlendirme açısından önemlidir.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Bu konular işlenirken kavram ve becerilerin günlük hayatla ilişkili olarak işlenmesine önem verilmelidir. Etkinlik örneklerinde bulunan “Kemiğe Ne Olacak?” etkinliği için konu işlenişinden üç gün önce hazırlık yapılmalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin; destek ve hareket, dolaşım, solunum sistemi ve bu sistemlere ait organları tanımaları, sistemlerin sağlığını koruma bakımından yapılması gerekenleri ve bu sistemlerle ilgili sağlık sorunlarının düzeltilmesinde teknolojik gelişmelerin önemini fark etmeleri amaçlanmıştır.


Bu ünitede; sistem kavramı etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma, model oluşturma, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, işlenen verileri yorumlama, sonuç çıkarma ve sunma becerilerini geliştirmeye odaklanılmıştır. Teknolojik gelişmelerin bu sistemlerin sağlığına etkisi ve tedavisinde kullanılması “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ilişkisinin anlaşılması açısından önemlidir. Bilinçsiz ilâç kullanımının etkilerinin farkına vararak doğru ilaç kullanımı konusunda olumlu tutum sergileme “Tutum ve Değerler” bakımından önemlidir.


138


• Destek ve Hareket Sistemi • Dolaşım Sistemi • Solunum Sistemi

6 .Sınıf Üniteler

139

D. Ünite Kavram Haritası

*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


140

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 5. Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

ZD

A S

ĐST

EM

LE

R

1. Destek ve hareket sistemi ile

ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Kemiğin kısımlarını ve

görevlerini belirtir. 1.2. Đskelette kıkırdağın önemini

açıklar. 1.3. Eklemleri oynar, yarı oynar,

oynamaz olarak sınıflandırarak örnekler verir.

1.4. Kasları çizgili, düz ve kalp kası

olarak sınıflandırarak örnekler verir.

1.5. Zıt çalışan kasların hareketteki

önemini belirtir. 1.6. Destek ve hareket sistemi

sağlığını etkileyecek olumlu-olumsuz davranışları sorgular.

1.7. Destek ve hareket sistemine

teknolojik gelişmelerin katkısına örnekler verir (FTTÇ- 28, 30, 31, 32).

↸ Kavram Haritası Yapalım Öğretmen ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla “kemik, kas, eklem, hareket, iskelet” kavramlarının öğrencilere neler çağrıştırdığını sorar. Bu kavramlar ve çağrıştırdığı kelimeler tahtada listelenir. Öğrenciler bu kavramları kullanarak bir kavram haritası hazırlar. Öğretmen bu aşamada kavram yanılgılarına ve eksikliklerine müdahale etmez, fakat ders işlenişinde dikkate alır. Bu haritalar ürün seçki dosyalarında saklanır. Ünite bitiminde öğrenciler yeni öğrendiği kavramları da kullanarak yeni bir kavram haritası hazırlar ve iki kavram haritasını karşılaştırırlar. Đki kavram haritası arasındaki farklılıklar tartışmaya açılır (1.1-1.5). ↸ Kemiğe .e Olacak? Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup; etlerinden iyice temizlenmiş, pişmemiş iki tavuk kemiği (bacak kemiği), kapaklı iki cam kavanoz, bir bardak sirke, bir bardak su getirir. Öğrenciler kemikleri elleri ile bükmeye çalışır, büyüteçle inceler ve gözlemlerini kaydederler. Sonra cam kavanozlardan birinin içine sirke ve kemik, diğer kavanoza ise su ve kemik konularak kavanozlar kapatılır ve 2-3 gün bekletilir. Öğrenciler, kavanozlardaki kemiklerde neler olabileceğine ilişkin tahminlerini kaydederler. Bu süre sonunda kemikler sirke ve sudan çıkarılır, yıkanır. Öğrenciler her iki kemiği tekrar elleri ile bükmeye çalışırlar. Tahminler ve gözlem sonuçları sınıfta tartışılır. Öğrenciler bu etkinlikten sonra “Büyümek için süt içmelisin.” sözünü tartışırlar (1.1), (BSB-1, 2, 3, 6, 31). ↸ Elimde Kaç Kemik Var? Öğrenciler bilekten itibaren ellerinde kaç kemik olduğunu sayar ve tahminlerini

kaydeder. Sonra öğretmen öğrencileri gruplara ayırarak her gruba birer el röntgeni verir. Öğrenciler bu röntgendeki kemikler ve eklemleri inceleyerek elimizde kaç kemik olduğunu sayar. Tahminler ve sayım sonuçları karşılaştırılır (1.3), (BSB-1,2). ↸ Öğrenciler, destek ve hareket sistemi sağlığını olumlu veya olumsuz etkileyebilecek davranışları ayrı ayrı listeler. Olumsuz davranışların sebep olabileceği sorunları araştırarak sınıfta tartışır (1.6).

[!] 1.1 Kemiğin kısımları uzun bir kemik üzerinde gösterilir.

�� 4. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi Destek ve Hareket konusu ile ilişkilendirilir.

[!] 1.3 Eklemin yapısı oynar eklem şekli üzerinde verilir.

�� 1.7 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi “Bilim, Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanı “Elektronik Yüzyıl” ünitesi kazanım 2 ile ilişkilendirilir.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


141

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 5. Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER


VÜ

CU

DU

MU

ZD

A S

ĐST

EM

LE

R

2. Dolaşım sistemi ve bağışıklıkla

ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/veya şema üzerinde gösterir (FTTÇ-4).

2.2. Kalbin yapısı ve görevini açıklar.

2.3. Kan damarlarının çeşitlerini ve görevlerini belirtir.

2.4. Kanın yapısı ve görevlerini açıklar.

2.5. Büyük ve küçük kan dolaşımını şema üzerinde göstererek açıklar (FTTÇ-4).

2.6. Đnsanlarda farklı kan grupları olduğunu belirtir.

2.7. Kan bağışının insan vücudu ve toplum açısından önemini fark ederek yakın çevresini kan bağışında bulunmaya yönlendirir (TD-3).

↸ Öğrendiğinin Farkına Varma Aşağıdaki tabloyu öğretmen tahtaya, öğrenciler de kendi kâğıtlarına çizer. Dolaşım sistemi ile ilgili ön bilgilerin belirlenmesi ve hatırlanması amacıyla “Ne biliyorum?” sütunu sınıfça doldurulur. Daha sonra “Ne öğrenmek istiyorum?” sütununu her öğrenci kendi kağıdında doldurur. Öğretmen “Ne biliyorum?” ve “Ne öğrenmek istiyorum?” sütunundaki bilgileri ve varsa kavram yanılgılarını dikkate alarak ders işlenişini belirler. Her öğrenci tablosunu ürün seçki dosyasında saklar. Öğrenciler ünite sonunda ‘Ne öğrendim?’ sütununu doldurur. Öğretmen, bu bilgileri kullanarak eksik kavramları, varsa kavram yanılgılarını belirleyerek bunlar üzerinde yeniden durur (2.1-2.5).

.e biliyorum? .e öğrenmek istiyorum? .e öğrendim?

↸ Kalbin Đçine Bakalım Sınıfa getirilen memeli hayvan kalbi diseksiyon küvetine konularak dış yapısı ve damarlarla bağlantısı incelenir. Daha sonra makas yardımı ile en büyük damardan ve sol kısımdan başlayarak kesilir. Öğrenciler, kalbin iç yapısını inceler ve gözlemlerini çizerek insan kalbinin yapısı ile ilişkilendirir (2.2), (BSB-1, 2, 3, 27). ↸ Kanımda .eler Var? Öğretmen öğrencilerden kanımızın nelerden oluşabileceğini tahmin etmelerini ister ve bu tahminler sınıfta tartışılır. Öğrenciler, daimî kan preparatını mikroskopta inceleyerek gözlemlerini defterlerine çizer ve gözlem sonuçları ile tahminlerini karşılaştırır (2.4), (BSB-1, 2, 3, 27). ↸ Kime Kan Verebilirim, Kimden Kan Alabilirim? Öğretmen öğrencilere kan gruplarını sorar. Kan gruplarını bilen öğrencilerin isimlerini ve kan gruplarını tahtaya yazar. Öğrencilere “Kan alış-verişi hakkında ne biliyorsunuz?” sorusunu yöneltir. Öğrenciler, sınıftaki hangi kan grubundaki arkadaşlarından kan alabileceklerini ve hangi kan grubundaki arkadaşlarına kan verebileceklerini tartışırlar. Öğretmen “kan alıp-verme” işleminin mutlaka aynı kan grupları arasında olması gerektiğini vurgular (2,6), (BSB-27, 31) . ↸ Kan Bağışı Yapmalıyız Kana ihtiyacı olan bir öğretmeni konu alan metin sınıfta okunur. Sınıf 4 gruba ayrılır. Her gruba bir konu verilerek 15 dakikada bunları canlandırmak üzere hazırlanmaları istenir. Gösterilerin ardından değerlendirme yapılır ve “Canlandırma sırasında neler hissettiniz?” “Bu durumlara sık rastlanıyor mu?” vb. sorular sorularak kan bağışının bireye ve topluma olan faydaları tartışılır (2.7).

�� 2.1; 2.2 4.sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi Kanın Vücutta Dolaşımı konusu ile ilişkilendirilir. �� 2.2 Kalp kaslarının ve kapakçıklarının isimleri verilmez.

[!] 2.4 Kan hücrelerinin isimleri alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları olarak verilir. �� 2.4 Alyuvarlarda hemoglobinle gaz taşıma mekanizması verilmez. �� 2.6 Kan gruplarında moleküler temellere girilmez.

[!] 2.6 Kan alış-verişinde Rh faktörünün de önemi kısaca belirtilir.

[!] 2.6 Kan alışverişi ile ilgili kavram yanılgılarına (Genel alıcı ve genel verici vb.) dikkat çekilir.


[!] 2.7 Atatürk’ün insan sevgisi ve evrensellik konusunda görüşlerinden örnekler verilir.

[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (2.7-2) � Sağlık Kültürü Eğitimi (2.7 -22) � Eşleştirme � Eşleştirme � Tanılayıcı Dallanmış Ağaç



142

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 5. Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

ZD

A S

ĐST

EM

LE

R

2.8. Lenfin dolaşım sisteminin öğesi

olduğunu belirtir ve önemini açıklar.

2.9. Kalp ve damar sağlığını korumak amacıyla öneriler sunarak, bu konuda dikkatli davranır (TD-5).

2.10. Teknolojik gelişmelerin dolaşım sistemi ile ilgili hastalıkların tedavisinde kullanımına örnekler verir (FTTÇ-30, 31).

2.11. Vücudun zararlı mikroorganizmalara (mikrop) karşı doğal engelleri olduğunu fark eder.

2.12. Bağışıklığın vücudu zararlı mikroorganizmalara karşı koruduğunu belirtir.

2.13. Virüs ve bakterilerin genel özelliklerini belirterek neden olduğu hastalıklara günlük hayattan örnekler verir.

↸ Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen bir sağlık personeli öğrencilere kalp-damar hastalıkları ve bunlardan korunma yöntemleri ile ilgili bilgi verir. Öğrenciler, sağlık personeline konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler. Çeşitli kaynaklardan temin edilecek görsel ve yazılı materyaller sınıf panolarında sergilenir (2.9; 2.10). ↸ Ailemizin Kalp Sağlığı Öğrenciler, bir hafta boyunca aile bireylerinin kalp ve damar sağlığı ile ilgili yaptığı yanlış davranışları ve yapması gereken doğru davranışları bir tabloya kaydeder. Süre sonunda bu tabloyu aile bireyleri ile paylaşarak yanlış davranışları ve bunları neden olabileceği durumları açıklar (2.9), (BSB-1, 6, 25, 27, 31, 32; TD-4, 5).

↸ Küçük Yaramazlar Öğretmen 5. sınıftaki yararlı ve zararlı mikroskobik canlılar konusunu hatırlatır ve öğrencilerden bunlara örnek vermesini ister. Öğretmen, “Zararlı mikroskobik canlılardan vücudumuz kendini nasıl korur?” sorusunu yöneltir. Bu konu hakkında öğrencilerin yaptıkları tahminler sınıfta tartışılır (2.11-2.13). ↸ Dikkat Tehlike ! Öğrenciler, mikroorganizmaların vücudumuza nasıl girebildiği hakkında tahminler yaparlar ve bu tahminler tahtaya listelenir. Öğretmen, hastalandıklarında ne gibi şikayetleri olabileceğini, evlerimizde neden temizlik maddeleri kullandığımızı sorar ve cevaplar sınıfta tartışılır. Öğrenciler, elde ettikleri bilgilerden yola çıkarak “Mikroorganizmalardan nasıl korunabiliriz?” sorusuna cevap oluşturabilecek bir kompozisyon yazarlar (2.11). ↸ Resimdeki Canlıyı Tanıyabildin mi? Öğrenciler farklı kaynaklardan (dergi, ansiklopedi, internet vb.) bulduğu çeşitli virüs ve/veya bakteri fotoğraflarını getirerek sınıfta inceler. Fotoğraflardaki benzerlik ve farklılıklar tartışılır (2.13), (BSB-5, 6, 25). � ↸ Poster Hazırlama Öğrencilere sınıftaki biri grip olduktan sonra bu gribin kişiden kişiye nasıl bulaştığı sorulur ve verilen cevaplar kullanılarak bulaşıcı kelimesinin anlamı açıklanır. Öğrenciler kendi seçecekleri virütik ve bakteriyel hastalıklardan biri hakkında (hastalık etkeni, bulaşma, korunma yolları) bilgi toplar. Çeşitli kurum ve kuruluşlardan sağladıkları poster, broşür vb. yayınları da kullanarak resim ve yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sunarlar (2.13), (BSB-25, 27, 32).

[!] 2.10 Anjiyo, kalp pili, kalp nakli, by-pass ameliyatı vb. örnek olarak verilir.

�� 2.11 Doğal engeller olarak deri, ter, gözyaşı, tükürük, mukus verilir.

[!] 2.12 Bağışıklığın güçlenmesinde bebeklerin anne sütü almasının önemini vurgular. �� 2.12- 2.14 Mikroorganizmalar 5. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesindeki Mikroskobik Canlılar ile ilişkilendirilir.

�� 2.13 Virüs ve bakterilerin yapısı basit düzeyde işlenir ve

sık rastlanan (grip, AIDS, uçuk, suçiçeği, kolera, hepatit B, tüberküloz vb.) virütik ve bakteriyel hastalıklara örnekler verilir.



143

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 5. Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

ZD

A S

ĐST

EM

LE

R

2.14. Aşı, serum ve ilâçların önemini

belirterek bunları teknolojik gelişmelerle ilişkilendirir (FTTÇ- 28, 30, 32).

2.15. Bilinçsiz ilâç kullanımının

etkilerinin farkına vararak doğru ilâç kullanımı konusunda olumlu tutum sergiler (TD-4, 5).

� ↸ Benim de Aşı Takvimim Var Öğretmen, öğrencilere aşı, serum ve ilâçlar hakkında ne bildiklerini sorar. Aşı ve serumun bağışıklık için önemi tartışıldıktan sonra öğrenciler bebeklikten itibaren rutin olarak yapılan aşılarla ilgili araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını broşür haline getirip okul veya sınıf panosunda sergilerler. Her öğrenci şimdiye kadar olduğu aşıları ve zamanlarını ailesinden öğrenerek kendine ait bir aşı takvimi oluşturur. Bu aşı takvimi ile araştırma sonuçlarını karşılaştırarak varsa, eksik olan aşılarını tespit eder. Ayrıca aşı takviminde olması gereken aşıları ve yaşını da ekleyerek aşı takvimini tamamlar. Aşı takviminin önemi tartışılır (2.14), (BSB- 25, 27, 32). ↸ Aşı Olmasaydı .e Olurdu? Öğretmen öğrencilerden aşıların hem bireylerin hem de başkalarının sağlığını nasıl koruduğuna ilişkin araştırma yapmalarını ister ve bir hafta süre verir. Bu araştırmada yazılı ve görsel kaynakların kullanılması, uzmanlarla röportaj yapılması vb. önerilir. Öğretmen yazı tahtasını ikiye bölerek bir tarafa “aşı ve birey sağlığı”, diğer tarafa da “aşı ve toplum sağlığı” temalarını yazar. Öğrenciler, bu temalardan yola çıkarak yaptıkları araştırma sonuçlarından uygun gördükleri cümleleri okların üzerine yazarak ya da resimlerini çizerek, birlikte bir zihin haritası oluştururlar (2.14), (BSB-25, 27, 31). ↸ Ecza Dolabımız Öğrenciler bir ecza dolabında bulunması gereken malzemeleri araştırır ve sınıfça bir liste oluşturulur. Bu listedeki malzemelerin hangi amaçlarla kullanılacağı tartışılır. Bu malzemeler temin edilerek sınıf için bir ecza dolabı hazırlanır ( 2.14), (BSB-25). ↸ Doktor, Ben .e Yaptım? Öğretmen, öğrencilere bir doktor ile hastası arasında geçen şu konuşmayı verir: “Karnımda uzun zamandır ağrı vardı. Komşum da karın ağrısı çekmiş ve doktorunun verdiği ilâçla iyileşmişti. Ben de aynı ilâcı aldım, ama ağrılarım daha da arttı.” Öğrenciler hastanın konuşmasındaki yanlış davranışları belirleyerek olası sonuçlarını tartışır. Öğretmen, öğrencilere doktorun bu hastaya ne gibi cevaplar vereceğini sorar ve cevaplar tartışılır (2.15).

� Sağlık Kültürü Eğitimi (2.14-14,15)

[!] 2.14 Teknolojik gelişmelerle aşı, serum ve ilâçların daha ucuza ve bol üretilebildiği, çeşitliliğinin arttırıldığı vurgulanır.

[!] 2.14 Antibiyotiklerin keşfi ile ilgili okuma metni verilebilir.

�� 2.14 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi “Bilim, Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanı “Elektronik Yüzyıl” ünitesi kazanım 2 ve 3 ile ilişkilendirilir.

[!] 2.15 Antibiyotiklerin her hastalığı tedavi etmeyeceği, zamanında alınması ve başlandığında bitirilmesi gerektiği vurgulanır.

� Performans Değerlendirme



144

ÖĞRE.ME ALA.I : CANLILAR VE HAYAT 5.Ü.ĐTE: VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

ZD

A S

ĐST

EM

LE

R

3. Solunum sistemi ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Solunum sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha ve/veya şema üzerinde göstererek görevlerini açıklar (FTTÇ-4).

3.2. Akciğerlerin yapısını açıklayarak, alveol - kılcal damar arasındaki gaz alış-verişini şema ile gösterir.

3.3. Soluk alıp verme mekanizmasını gösteren bir model tasarlar (BSB-28).

3.4. Teknolojik gelişmelerin solunum sistemi sağlığına olumlu-olumsuz etkilerini tartışır (FTTÇ-28, 29, 30, 31, 32).

3.5. Solunum sisteminin sağlığını korumak için pratik öneriler sunar.

↸ .eler Biliyorum? Öğretmen, ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla öğrencilere soluk alıp verirken havanın izlediği yolu sorar ve doğru cevap tahtaya yazılır. Öğrenciler “burun, yutak, gırtlak, soluk borusu, bronş, akciğer, soluk alıp verme” kavramlarını cümle içinde kullanırlar (3.1-3.3). ↸ Soluğumda .e Var? Öğrenciler bir deney tüpüne (veya bir bardağın) içine metilen mavisi veya kireç suyu koyar. Bir pipeti bu sıvının içine batırır ve soluk alarak pipete üfler. Sıvıda meydana gelen değişim ve sebebi tartışılır (Karbondioksit etkisiyle kireç suyu bulanır, metilen mavisi sarıya döner) (3.2), (BSB-1, 2, 3, 6, 31). ↸ Akciğer Kapasitem Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup büyük bir kap, cam kavanoz, plastik boru getirir. Kap, su ile doldurulur. Kavanoz tamamen su ile dolacak şekilde kabın içine ters olarak konur. Plastik borunun bir ucu kavanozun içine, diğer ucu dışarı gelecek şekilde yerleştirilir. Gruptan bir öğrenci derin soluk alır ve plastik borunun açıkta olan ucundan soluğunu verir. Hava kavanozun içindeki borunun diğer ucundan çıkar. Kavanozdaki suyun yerini hava alacağından su seviyesi düşecektir. Su seviyesindeki değişim ölçülür. Kavanoz, kaptan çıkarılıp yeniden ters olarak konur. Aynı öğrenci bu işlemi 3 kez tekrarlayıp değişimlerin ortalamasını alır. Gruptaki diğer öğrenciler de bu etkinliği yapar ve grup elemanlarının akciğer kapasiteleri bir tablo üzerinde gösterilir. Grupların sonuçları tahtaya yazılır. Akciğer kapasitelerinin farklılık sebepleri sınıfça tartışılır (3.2), (BSB-1, 3, 17, 18, 23, 27, 30, 31). ↸ Soluk Alıp-Verme Modeli Öğrenciler derin derin soluk alıp verir ve bu sırada hangi yapı ve organların görev yaptığını tahmin ederler. Bu yapı ve organlar tahtada listelenir. Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup 2,5 litrelik boş pet şişe, 3 balon, delikli mantar tıpa, Y borusu, iplik, makas getirir. Pet şişenin dip kısmı makasla kesilir.Y borusunun alt ucu delikli mantar tıpaya geçirilir. Y borusunun diğer iki ucundan her birine şişirilmemiş birer balon bağlanır. Bu düzenek, pet şişenin kesilen alt ucundan tıpa kısmı şişenin ağzına gelecek şekilde şişenin içine yerleştirilir. 3. balonun alt kısmı kesilip, kalan kısmı pet şişenin açık olan alt tabanına yerleştirilerek pet şişeye iplikle bağlanır. Şişenin hiçbir yerinden hava almamasına dikkat edilmelidir. Pet şişenin altındaki balon aşağı doğru çekilir ve gözlemler kaydedilir. Balon bırakıldıktan sonraki gözlemler de kaydedilir. Balon çekilip bırakıldığında meydana gelen bu değişimlerin sebepleri tartışılır. Bu modelin kısımları ile solunum sisteminin yapı ve organları ilişkilendirilir (3.3), (BSB-1, 17, 18, 28, 30).

�� 3.1 4. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi Soluk Alıp Verme konusu ile ilişkilendirilir.

�� 3.2 Akciğerdeki gaz değişimi dolaşım sistemindeki küçük dolaşım ile ilişkilendirilir.

[!] 3.4 Solunum sistemini olumsuz etkileyen etmenler için sigara, havayı kirleten maddeler, asbest vb. örnek olarak verilebilir.

� Çoktan Seçmeli Soru � Kavram Haritası



145

F.Önerilen Öğretim Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik .umarası : 1 Etkinlik Adı : Eşleştirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3; 2.4 Aşağıdaki kan hücreleri ve kan damarlarını görevleri ile eşleştiriniz.

Akyuvar Hücrelere kadar kanı götürür. Kılcal damar Oksijen ve karbondioksit taşınmasında görevlidir.

Kan pulcukları Kanı kalpten vücuda taşır. Atardamar Vücuttaki kanı kalbe getirir.

Toplardamar Kanın pıhtılaşmasını sağlar. Alyuvarlar Vücut savunmasında görevlidir.


146

Etkinlik .umarası : 2 Etkinlik Adı : Eşleştirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.2; 2.5 Küçük dolaşım ile ilgili aşağıda verilen cümlelerin numaralarını kutulara sırasıyla yazınız. Verilen soruları yanıtlayınız.

1. Kan akciğerlere pompalanır. 2. Kan kalbin sağ karıncığından çıkar. 3. Kan kalbin sol kulakçığına döner. 4. Kan oksijence zenginleşir.

a) Kan, hangi organımızda oksijence zenginleşir? b) Kalbimizin hangi bölümünde temiz kan bulunur? c) Kalbimizin hangi bölümünde kirli kan bulunur?


147

Etkinlik .umarası : 3 Etkinlik Adı : Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1-2.5

Aşağıda birbiri ile bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış

ağaç tekniğinde bir soru verilmiştir. a ifadesinden başlayarak her Doğru yada Yanlış

cevabınıza göre çıkışlardan sadece birisini işaretleyiniz.

Örneğin: a ifadesine Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise b. ifadesine, yanlış ise

c ifadesine ulaşılır. b ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise d ifadesine, yanlış

ise e ifadesine ulaşılır. d ifadesinin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise 1.çıkışa, yanlış

ise 2. çıkışa ulaşılır.

• Öğrenci a ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır. b ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve d ifadesine ulaşmıştır. d ifadesine (Y) diyerek doğru yanıt vermiş ve 2. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 3 doğru yanıtı vardır ve 3 puan almıştır.

• Öğrenci a ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.

c ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve f ifadesine ulaşmıştır. f ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve 5. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 2 doğru yanıtı vardır ve 2 puan almıştır.

• Öğrenci a ifadesine (D) diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır.

b ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve e ifadesine ulaşmıştır. e ifadesine (Y)


148

diyerek yanlış yanıt vermiş ve 4. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin 1 doğru yanıtı vardır ve 1 puan almıştır.

• Öğrenci a ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır.

c ifadesine (Y) diyerek yanlış yanıt vermiş ve g ifadesine ulaşmıştır. g ifadesine (D) diyerek yanlış yanıt vermiş ve 7. çıkışa ulaşmıştır. Bu durumda öğrencinin doğru yanıtı yoktur ve 0 puan almıştır.


149

Etkinlik .umarası : 4 Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.15

Bilinçsiz Đlâç Kullanımı

“Ayşe hanım sık sık başı ağrıyan, her başı ağrıdığında da hemen komşusunun önerdiği ilâçları içen bir bayandır. Baş ağrısının şiddeti arttıkça içtiği ilâç sayısını da artırır. Đlâçlarla sadece başı ağrıdığında arkadaş olmaz, kış gelince de grip, nezle olmamak için bol bol vitamin ilâçları alırdı. Kendisinin ilâçlarla arkadaşlığı az gelmiş gibi oğlu Ali’yi de boğazı şiştiği, öksürdüğünde ilâçlarla tanıştırmıştı. Ali, antibiyotiği sadece çok öksürdüğü günlerde kullanır, belli bir düzenle içmezdi. Günler ayları, aylar yılları kovaladı ama ne Ayşe hanım ne de Ali’nin hastalıkları iyileşmedi.”

Öğrencilerden, verilen bu paragrafta Ayşe hanım ve Ali’nin yanlış davranışlarını bulmaları ve böyle durumlarda hangi davranışların doğru olacağını düşünerek paragrafı yeniden oluşturmaları istenir.


150


Soluk alma % Soluk verme %

Karbondioksit 0,04 4

Oksijen 21 17

Yukarıdaki tabloda soluk alıp verme sırasındaki oksijen ve karbondioksit yüzdeleri

verilmiştir. Bu bilgilere göre oluşturulan sütun grafiği aşağıdakilerden hangisidir? A) B)

0

5

10

15

20

25

Soluk alma Soluk verme

%Karbondioksit

Oksijen

0

5

10

15

20

25


%Karbondioksit

Oksijen

C) D)

0

5

10

15

20

25


%Karbondioksit

Oksijen

0

5

10

15

20

25


%Karbondioksit

Oksijen

6.Sınıf Üniteler

151

Etkinlik .umarası : 6 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Đlgili Olduğu Kazanımlar : Đlgili Tüm Kazanımlar

Aşağıdaki “Vücudumuzda Sistemler” kavram haritasındaki boşluklara, verilen kavramlardan uygun olanlarını yerleştiriniz.

Kalp Đskelet Karaciğer Büyük dolaşım Burun Atardamar Düz kas Virüs Çizgili kas Dolaşım Kan Kılcal damar Akyuvar Bakteri Akciğer Bağışıklık

Sistemler

Solunum

Alveol

Kas

Destek ve Hareket

Kalp

birisidirbirisidir

birisidir

çeşitleridir

Küçük Dolaşım

Damar

pompalar İçinde dolaşır

Toplardamarçeşitleridir


152

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim

6. Ünite : Madde ve Isı


A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde ısının bir enerji türü olduğunu ve başka enerji türlerine dönüşebileceğini sezmiş, ısı ve sıcaklık kavramlarını ilişkilendirerek genleşme-büzülme ve hâl değişimleri gibi konularla ısının maddeye etki ettiğini fark etmiş, bu sınıfta “Maddenin Tanecikli Doğası” ünitesinde maddenin görülmez küçük taneciklerden oluştuğunu öğrenmiş, maddede meydana gelen değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırmıştır. Bu ünitede öğrenciler, maddeler arası ısı aktarımını tanecikli doğa ile ilişkilendirerek ısının yayılma yollarını, ısı iletimi ve yalıtımını keşfedecek, yalıtım teknolojisine giriş yapacaktır. Bu bilgilerini kullanarak öğrenciler, 8.sınıfta ısı ve sıcaklık arasındaki farkı açıklayabilecektir.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. B. Ünitenin Amacı

Bu ünitenin amacı, öğrencilerin ısı enerjisini maddenin tanecikli doğası ile ilişkilendirerek ısı iletim yollarını keşfetmesini, ısı iletimi ve yalıtımını irdeleyerek ısı yalıtım teknolojisini kavramasını sağlamaktır.


Bu ünitede öğrencilerin, ısı iletimi ve ısı yalıtımı kavramları etrafında gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarım yapma, tahminde bulunma, bilgi ve veri toplama, sunma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanılmıştır.


• Maddenin Tanecikli Yapısı ve Isı

• Isının Yayılması

• Isı Yalıtımı


153

D.Ünitenin Kavram Haritası

**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI

BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


155

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 6. Ü.ĐTE: MADDE VE ISI


MA

DD

E V

E I

SI

1. Maddenin tanecikli yapısı ve ısı ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Gözlem yaparak maddeler ısındıkça

taneciklerin hızlandığı sonucuna varır (BSB-1, 11, 12, 13, 14, 30, 31; TD-3).

1.2. Maddeler arası ısı aktarımı ile atom-moleküllerin çarpışması arasında ilişki kurar (BSB-6, 8, 9; TD-1).

� Isınma, Hareketlenmedir Öğrenciler, bir beherin üçte ikisine kadar su doldurup yavaş yavaş ısıtırken su içindeki hareketleri gözlemler. Su kaynamadan önce içine küçük pamuk lifleri atılarak su içindeki hareketleri görünürleştirilir.

Bir elektrik sobası veya ocağı, çıplak direnç telleri üste gelecek şekilde yerleştirilip güç kaynağına takılır. Ocağın 20-30 cm üstünden geçen bir cep feneriyle oluşturulmuş ışık huzmesi, beyaz bir arka zemine (duvar olabilir) düşürülür. Direnç akkor hâline gelirken ısınan havanın içinde hareket olup olmadığı arka planda gözlenir.

Isınma sırasında sudaki ve havadaki hareketlerin nasıl etkilendiği, hareket ettiği görülen kitlelerin tek bir molekül mü yoksa moleküllerin kümesi mi olduğu irdelenir.

Yapılan deney sırasında ısı veren ve ısı alan maddelerin neler olduğu tartışmaya açılır. Suyun ve havanın, ısı kaynağından ısıyı nasıl aldığı irdelenir. Buradaki ısı alış-verişinin kısmen, doğrudan temas ile olduğu, teldeki veya alevdeki hızlı moleküllerin hava veya su moleküllerine çarpıp onları hızlandırdığı vurgulanır (1.1; 1.2).

� Çarpışma, Hareket Alış-Verişidir Öğrenciler, düz bir zemin üzerinde biri yavaş, diğeri hızlı iki cam bilyeyi çarpıştırma denemeleri yaparlar. Bilyelerin çarpışmadan önceki ve sonraki hareketlerine dikkat ederler. Çarpışma sırasında hangi bilyenin hızlandığını, hangi bilyenin yavaşladığını not ederler. Güvenilir sonuçlar elde etmek için denemelerin art arda tekrarı gerekebilir.

Hangi bilyenin sıcak, hangisinin soğuk taneciği temsil ettiği konusunda öğretmence yönlendirilen bir tartışma açılır (1.2), (BSB-30, 31, 32).

[!] 1.1 Isı-hareket ilişkisi sıvılarda ve

gazlarda kolayca görünürleştirilebilir. Görünür hareketin moleküllerin hareketi olduğu, fakat görünen şeyin molekül değil, “molekül yığınları” olduğu fikrinin yerleşmesi kolay değildir. Öğretmen bu gözlem sırasında, 3. ünitede edinilen moleküllerin çok küçük tanecikler olduğu fikrini hatırlatmalı; görünür hareketin dev kümelere ait olduğunu, tek tek moleküllerin görülemeyeceğini vurgulamalıdır.

[!] 1.2 Çarpışan bilyelerin kiminin

yavaşlayıp kiminin hızlanması, atomlar-moleküller arası ısı alış-verişi ile doğrudan ilintili olup önemli bir gözlemdir. Bu gözlemle, hızlı→sıcak ve yavaş→soğuk anlayışının yerleşmesi beklenmektedir.



156

ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 6. Ü.ĐTE: MADDE VE ISI

Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR M

AD

DE

VE

IS

I

2. Isının yayılma yolları ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Katılarda ısı iletimini deney ile gösterir (BSB-15, 16, 17, 18).

2.2. Isıyı iyi ileten katıları ısı iletkeni

şeklinde adlandırır.

2.3. Isıyı iyi iletmeyen katıları ısı yalıtkanı şeklinde adlandırır.

2.4. Gündelik gözlem ve deneyimlerinden, doğrudan temas olmadan ısı aktarımı olabileceği çıkarımını yapar (BSB- 6, 8, 9).

2.5. Isının ışıma yoluyla yayılabileceğini belirtir.

2.6. Geceleri yeryüzünün neden

soğuduğunu sorgulayıp açıklar (TD-5).

� Isı Telde Yayılır Öğrenciler, metal bir telin bir ucundan tutarken diğer ucunu küçük bir aleve tutarak yavaş yavaş ısıtırlar. Telin bir ucu ısındıkça diğer ucunun da ısınıp ısınmadığını gözlemleyip sonucu not ederler. Isının telde iletim yolu ile yayıldığı vurgulanır.

Öğrenciler, bir beher içerisinde bulunan kaynar su içine biri ahşap diğeri metal iki kaşık koyarlar. Bir süre sonra her iki kaşığın sapından tutarak ısınma farkını hissederler. Gözlemlerini sınıfta sunarlar. Buradan hangi maddenin ısıyı daha kolay ilettiği çıkarımını yaparlar. Aynı deney cam, plastik vb. malzemeden yapılmış çubuklarla tekrarlanır. Isıyı iyi ileten maddelerin ısı iletkeni, çok zor ileten maddelerin ise ısı yalıtkanı olduğu vurgulanır (2.1; 2.2; 2.3).

� Isı Arabanın Đçine .asıl Girdi? Soğuk bir kış gününde, güneş altında kalan bir otonun camları ve kaportası soğuk iken içinin nasıl ısındığı tartışmaya açılır. Öğretmenin kılavuzluğunda, oto içindeki havanın camdan veya metal kaportadan ısı iletimi ile ısınmış olamayacağı, öyle olsaydı otonun dışının da sıcak olması gerektiği sonucu çıkarılır. Buradan, oto içindeki havaya doğrudan temas olmadan ısı aktarılmış olacağı sonucuna varılır.

“Oto içine güneş girmeseydi, güneş altında kalan otonun içi aynı şekilde ısınır mıydı?” sorusu tartışılır. Güney yönünde olan evlerin kuzey yönünde olan evlerden daha sıcak olması tartışılır. Buradan görünür ışınların ısı taşıdığı çıkarımına varılır. Bu şekilde ısı yayılmasının “ışıma ile yayılma” olduğu vurgulanır (2.4).

� Dünya’mız .asıl Isınır, .eden Soğur? Öğrenciler, “Dünyayı ısıtan enerji nereden geliyor?” sorusunu tartışırlar. Farklı mevsimlerde ve Dünya’nın farklı enlemlerinde ısınmanın farklı olması ile gelen güneş ışınlarının bolluğu ilişkilendirilir.

Geceleri gözlenen soğumanın, Dünya’dan uzaya görünmez ışınların yayılması sonucu olduğu vurgulanır. “Dünya’nın soğuması” konusuna; atmosferin sera etkisi, sera gazları, bu gazların miktarca çoğalmasının dünya iklimi üzerindeki uzun vadeli olası etkileri, buna bağlı deniz seviyesinin yükselmesi tehlikesi gibi konuları içine alan bir proje çalışması verilebilir (2.5; 2.6).

[!] 2.1; 2.2 Özellikle bakır tellerde ısı iletiminin çok hızlı olabileceği ve aleve uzak ucun çok erken el yakar düzeyde ısınabileceği dikkate alınmalıdır.

[!] 2.2; 2.3 Đyi ısı iletkeni olarak bakır

ve alüminyum; iyi ısı yalıtkanı ortamlar olarak da cam yünü, plastik köpük, saman, pamuk, çift camlı pencerelerdeki hava boşluğu ve termoslardaki iç-dış çeper arası vakum örnek olarak kullanılmalıdır. Başka malzemeler de tanıtılabilir.

[!] 2.4; 2.5 Kışın güneşli günlerde,

dışarıda sıcaklık sıfırın altında iken güney yönünde olan ve iyi güneş alan evlerin içinin soba gerektirmeyecek kadar ısınması, ışıma yolu ile ısı yayılmasına iyi bir örnektir.

[!] 2.5 Isının yayılmasında insan gözünün algılayamadığı ışınların da önemli olduğu bu kazanım ekseninde açıklanır. [!] 2.6 Dünya ikliminin ılık kalması

üzerine atmosferin etkisi işlenirken, atmosferi olmayan gezegen ve uyduların gündüz ve gece sıcaklıkları arasındaki büyük farklılık, veri olarak kullanılabilir.



157

ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 6. Ü.ĐTE: MADDE VE ISI Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E V

E I

SI

2.7. Yüzeyi koyu renkli cisimlerin, açık

renklilerden daha hızlı ısınmasının sebebini açıklar (BSB-2, 6, 8, 9; TD-2).

2.8. Isı yalıtım kaplarının yüzeylerinin neden

parlak kaplandığını izah eder (BSB-2, 6, 8, 9, 32; FTTÇ-9, 17).

2.9. Sıvılarda konveksiyon ile ısı

yayılmasını deneyle gösterir (BSB-15, 16, 17, 18; TD-3).

� Koyu Renk Yüzeyler Đyi Isınır Öğrenciler, kışın koyu, yazın açık renkli kıyafet giyilmesinin nedenini tartışırlar. Beyin fırtınası tekniği ile öğrenci fikirleri tahtaya yazıldıktan sonra aşağıdaki etkinlik gerçekleştirilir.

Öğrenciler düşey konumda yanan bir ampulun 5-10 cm altına gelecek şekilde yan yana, biri koyu, biri açık renkli olmak üzere iki kumaş parçası koyarlar. Beş dakika sonra her iki kumaştaki ısınmayı karşılaştırırlar. Isınma farklılığının nedenleri, sınıfta öğretmen rehberliğinde irdelenir. Yapılan çıkarım ile tahtada yazılı öğrenci fikirleri karşılaştırılır. Öğretmen öncülüğünde, koyu renkli yüzeylerin daha çok ışın tutup daha çok ısındığı sonucuna varılır (2.7), (FTTÇ-28).

� Yansıtan Yüzeyler Isıyı da Yansıtır Sınıfa getirilen bir termosun hangi amaçla kullanıldığı hatırlandıktan sonra, kapağı açılıp iç yüzeyi incelenir. Đç yüzeyin neden ayna gibi parlak tasarlandığı tartışılır. Yansıtan renksiz yüzeylerin ışınları tutmadıkları için ısınmadıkları sonucu çıkarılır (2.8). � Sıvı Karıştıkça Isı Yayılır Dar bir cam veya plastik kaba önce üçte biri dolacak kadar mürekkep katılmış soğuk su, sonra, yavaş yavaş ve yaklaşık aynı hacimde, 50-60 oC’a ısıtılmış mürekkepsiz sıcak su konur. Üstteki suyun soğuyup soğumadığı elle kontrol edilir. Alttaki rengin suyun üst yüzeyine doğru yavaş yavaş hareket ettiği gözlemi vurgulanır. Kabın tamamı karıştırılıp sıcaklık yeniden elle kontrol edilir. Karıştırmanın sıcak ve soğuk su arasındaki ısı alış-verişini hızlandırdığını öğrenciler ifade eder. Karıştırmadan önce ve sonra ısının nasıl yayıldığı öğretmence yönlendirilen bir tartışmaya açılır.

Aynı deney, kaba önce sıcak ve renkli, sonra soğuk ve renksiz su konularak tekrarlanır, soğuk altta, sıcak üstte iken iletimle ısı aktarımının yavaş; sıcak altta soğuk üstte iken kendiliğinden karışma (konveksiyon) gerçekleştiği için bu aktarımın hızlı olduğu sonucunu çıkaracak şekilde, öğretmence yönlendirilen bir beyin fırtınası yapılır. Öğretmen, soğuk suyun sıcak sudan daha yoğun olduğunu hatırlatır. Sıcak su altta iken yoğunluk farkı nedeni ile yukarı hareket ettiğini; bunun konveksiyon olduğunu vurgular. Sıvılarda ve gazlarda karışma ile ısı yayılmasına konveksiyon dendiği vurgulanır (2.9), (BSB-5, 8, 31).

[!] 2.7 Yüzeyin açıklığı-koyuluğu ile ısı tutma özelliği arasındaki ilişki işlenirken “ışın soğurma”, “ışın yutma” şeklinde açıklanacak, “absorpsiyon” teriminden kaçınılacaktır.

[!] 2.8 Yansıtıcı yüzeylerin ısı yalıtımı

sağlaması gerçeğinin günlük hayata yansıyan bir uygulaması da ayna cepheli modern binalardır.

[!] 2.9 Su ısındıkça mürekkebin hızlı

yayılması, radyatör üzerindeki havanın yükselmesi ile benzer bir olaydır.

[!]�� 2.9 Öğrenci, 5. sınıfta edindiği

bilgileri ile soğuk suyun sıcak sudan daha yoğun olduğu, sıcak suyun yukarı, soğuk suyun aşağı yönde konveksiyona uğrayacağı çıkarımını yapabilir.

[!] 2.9 “Konveksiyon sırasında sıcak (hızlı) moleküllerin yukarıya yönlenmesi, ısının su kütlesi içinde taşınması anlamına gelir.” fikri işlenmelidir.



158

ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 6.Ü.ĐTE : MADDE VE ISI


AD

DE

VE

IS

I

2.10. Isının iletim, konveksiyon ve ışıma

yolu ile yayıldığı durumları ayırt eder (BSB-6, 25, 31, 32).

� Toplu Değerlendirme Isının yayılması ile ilgili yapılan deneyler hatırlatılır. Öğrenciler, bu deneyleri birbiriyle karşılaştırıp değerlendirerek, ısının iletim, ışıma ve konveksiyon adı verilen üç ayrı yolla yayılabildiği genellemesine ulaşacak şekilde öğretmen kılavuzluğunda beyin fırtınası yaparlar (2.10).

[!] 2.10 Bu kazanımın amacı, ısının

yayılma yollarının topluca ifadesi ve tekil örneklerin hangi tür yayılma olduğunun seçilmesidir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Kavram Haritası Oluşturalım



159

ÖĞRE.ME ALA.I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 6. Ü.ĐTE: MADDE VE ISI


AD

DE

VE

IS

I

3. Isı yalıtımının teknolojik önemi ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1 Yalıtımın hangi durumlarda gerekli olabileceğini tahmin eder (BSB-8, 9). 3.2 Yalıtım yerine iletimin tercih edildiği durumlara örnekler verir.

3.3 Yaygın ısı yalıtım malzemelerine örnek verir. 3.4 Farklı amaçlar için kullanılan ısı yalıtım malzemelerinin seçiminde, yalıtkanlık özellikleri yanında başka nelerin hesaba katılması gerektiğini irdeler.

3.5 Binalarda yalıtımın enerji tüketimi ile ilişkisini açıklar (BSB-8, 9, 30, 32; TD-1).

� Yalıtım .erede Gereklidir?

Öğrenciler, “sıcak tutulması gerekenler” ve “soğuk tutulması gerekenler” ile ilgili günlük hayattan bildikleri örnekleri listeler. Sıcak ve soğuk nesnelerin, sıcaklıkları ortam ile karşılaştırılır. Bir maddeyi ortama göre uzun süre sıcak veya soğuk tutmanın nasıl sağlandığı sorgulanır. “Yalıtmak” ve “yalıtım” kelimelerinin anlamları üzerinde durulur. Ortama göre daha soğuk ve daha sıcak tutulması gereken tüketim maddelerine örnekler verilir (3.1 ), (BSB-30, 32).

� Bazen Isının Đyi Đletilmesi Đstenir

Tencere, tava gibi özellikle ısıyı iyi iletmesi istenen mutfak eşyalarının neden iletken olması gerektiği sorusu tartışmaya açılır. “Tencerede ve tavada ısı yalıtkanı kullanılarak yapılan kısımlar nelerdir?” sorusu tartışılır. Đletken özellikli malzemelerin tercih edildiği uygulamalara başka örnekler verilir (3.2), (FTTÇ-38).

� Đyi Yalıtkanlar

Đnşaat duvarlarında, pencerelerde, tavanlarda, su depolarında, buhar borularında, kısa süreli gıda paketlerinde ve soğuk hava depolarında hangi yalıtım malzemelerinin kullanıldığı öğrencilerce tartışılır. Tartışma sırasında, farklı yalıtım malzemelerinin kullanım ömrü, yanma özelliği, yoğunluğu ile ilgili bilgileri içeren, kitapta verilmiş çizelge kullanılır. Öğretmen eksik olan bilgileri tamamlar. Değişik yalıtım uygulamalarında ısının hangi yönden hangi yöne geçişinin engellendiği öğrencilerce tartışılır.

Öğrenciler, “dondurmanın nakli, fırınların, bahçedeki su deposunun yalıtımı için hangi malzeme seçilir neden?” sorusunu irdeler(3.3; 3.4), (FTTÇ-20).

� Đyi Yalıtım Tasarruf Sağlar

Kışın ısıtılan veya yazın soğutulan bir mesken veya büroda, yalıtma olmazsa, ısıtma veya soğutma giderlerinin neden artacağı konusu öğrencilerce tartışılır (3.5 3.4), (FTTÇ-36).

[!] 3.1 Buzdolabının ve onun bir bölmesi olan buzluğun ne işe yaradığını tartışarak bu konuya girmek, verilecek kavramların hayatla ilintisini kurmak açısından yararlı olur.

[!] 3.2 Pişirme amaçlı kap kacak seçiminde iyi ısı iletme özelliği aranan tek özellik olmayabilir. Toprak kapların pişirme amacı ile kullanılması, bir bakıma fırının yüksek sıcaklığına dayanım, bir bakıma da ısıyı yavaş ve düzgün iletmenin pişme kalitesine getireceği katkı içindir. Bu konu, öğrencilerce öğretmen öncülüğünde tartışılabilir.

[!] 3.3 Yanma özelliği olarak sadece kolay tutuşma ve yanmaya dayanıklı olma gibi özelliklerden bahsedilecek, yanmanın kimyasal açıklamasına girilmeyecektir.

[!] 3.3 Yaygın ısı yalıtım malzemesi olarak plastik köpük, ahşap, volkan tüfleri, katran, fosfatlar, cam yünü, silikon yünü vb. maddelere öncelik verilmelidir.

[!] 3.4 Fırın, sıcak su borusu, tavan, bahçede su kuyusu, giyim malzemesi gibi uygulamalarda uygun yalıtkanı seçerken, iletim özelliği yanında, kullanım ömrü, yanma özelliği, yoğunluk, sağlamlık ve maliyet gibi diğer hususları hesaba katmak gerektiği fikri öğrencilerde oluşmalıdır. [!] 3.5 Çatı, kapı, pencere ve buhar iletim

borularında yalıtımın ekonomik önemi özellikle vurgulanmalıdır.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Isı Akışını Yavaşlatalım



160


Etkinlik .umarası : 1 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Oluşturalım Đlgili Olduğu Kazanımlar :2.1; 2.4; 2.6; 2.7; 2.10; 2.11

Kavram Haritası Oluşturma (Isının Đletimi) A- Aşağıdaki kavramları ve kavramlar arası ilişkileri içeren ve başlangıç cümlesi verilen metni tamamlayınız. Kavramlar : Işıma Konveksiyon Đletim Isı Katı Sıvı Gaz Isının çeşitli yollarla yayıldığını fark ettim. .…………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… B- Daha sonra oluşturduğunuz metni kavram haritasına dönüştürünüz.


161

Etkinlik .umarası : 2 Etkinlik Adı : Isı Akışını Yavaşlatalım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3

Bu proje çalışmasında, verilen konu ve konu ile ilişkili olarak belirtilen diğer konular

hakkında bir araştırma çalışması yapmanız amaçlanmaktadır. Projenizin değerlendirilmesi için “Proje Süreç Değerlendirme Ölçeği “kullanılacaktır.

Proje araştırma konusu : Boyutu belirli olan buz küplerinin buz hâlini uzun süre korumak için neler yapılabilir?

Proje konusu ile ilişkili olan diğer konular: 1. Bir kâse buzun erimeden uzun süre kalması için neler yapılabilir? 2. Piknikte suyu soğuk olarak uzun süre saklayabilmek için ne kullanabiliriz? 3. Soğuk hava depolarında sıcaklık nasıl değişmeden kalır? 4. Gıda maddelerini taşımak için kullanılan araçlardaki yalıtım sistemi nasıl çalışır? .ot: Bu çalışmada önemli olan öğrenci/ öğrenci gruplarının kullanacakları buz küpünün boyutlarının aynı olmasıdır. Öğrenci / öğrenci gruplarının yaptıkları projelerde belirledikleri süre sonunda buzların ne kadar büyüklükte kaldığı tespit edilir.

Önerilen malzemeler: Gazete kağıdı, stirofor (plastik) köpük, plastik poşet, talaş, pamuk, kumaş, yün, vb.


162


7. Ünite : Işık ve Ses


A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde bu üniteye temel oluşturan ışık ile ilgili ışık kaynakları, ışığın görmedeki rolü ve ışığın yayılması, ses ile ilgili ise; titreşim sonucu ses oluşumu, ses kaynakları, sesin yayılması, yalıtımı ve çeşitli ses teknolojileri ile ilgili bilgi, beceri ve deneyimler kazanmışlardır. Bu ünitede ise ışığın maddeler ile etkileşmesi sonucu gözlemlenebilecek olaylardan kısaca bahsedilecek, ancak bu olaylardan sadece yansıma olayı ve uygulamaları ayrıntılı olarak işlenecektir. Ünitenin ses ile ilgili konularında ise; sesin madde ile etkileşmesi sonucu gözlemlenebilecek olaylardan; sesin yansıması ve soğurulması üzerinde durulacaktır. Bu ünitede hedeflenen kazanımlara ulaşmak için konular, günlük hayattan örneklerle ele alınacak, sınıf ortamında yapılabilecek gözlem ve deneylerle araştırma incelemeye dayalı öğrenme stratejileriyle işlenecektir.

Ünitenin içeriğini; ışığın ve sesin maddelerden yansıması, sesin soğurulması ile bu olayların sonuçları, aynalar ve kullanım alanları, sesin dalgalar halinde yayılması ve sesin yayılabilmesi için neden maddesel ortama ihtiyaç olduğunun açıklanması oluşturmaktadır. Işığın çeşitli yüzeylerden yansımasını gözlemleme ve yansıma yasalarını keşfetme üst sınıflarda ele alınacak olan geometrik optik konularına temel oluşturacaktır. Işığın madde ile etkileşmesiyle meydana gelebilecek olaylardan sadece ışığın yansıması bu ünitenin konusudur. Işığın kırılması ve soğurulması ile cisimlerin renkli görünmesi 7. sınıfta ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Bu seviyede çukur ve tümsek aynalarda yansıyan özel ışınların ve oluşan görüntülerin çizimine girilmeyecektir. Aynalarla ilgili aktiviteler gözlemler sonucu deneyim kazanmayı içermektedir. Ünite mümkün olduğunca öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit araştırmalarla keşfedilebilir ve günlük hayatta sık karşılaşılabilir olayları kapsamaktadır.

Önerilen öğrenme etkinlikleri yapılırken öğretmenler, görme ve işitme rahatsızlıkları olan öğrencilerin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri içerdiğinden, ışık ile ilgili bazı etkinlikler ise karanlık ortam gerektirdiğinden zamanlama ve planlamaya dikkat edilmedir. Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin; ışığın çeşitli yüzeylerden yansımasıyla ilgili olarak yansıma yasalarını keşfetmeleri; ses dalgalarının çeşitli ortamlarda yayılmasını maddenin tanecikli yapısı ile ilişkilendirmeleri; yansıma, yankı ve soğurulma olaylarını gözlemlemeleri hedeflenmektedir.


163


Ünitede, öğrencilerin ışığın maddelerden yansıması, sesin yansıması ve soğurulması olayları etrafında gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım yapma, ölçme, verileri kaydetme, bilgi ve veri toplama, sunma bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye; teknolojik ürünlerin zaman içerisinde gelişip değişerek çevreyi, toplumu ve insan hayatını etkilediği düşüncesini yerleştirmeye odaklanılmıştır.


• Işık Madde ile Karşılaşınca Ne Olur?

• Çeşitli Yüzeylerde Yansıma

• Aynalar ve Kullanım Alanları

• Ses Madde ile Karşılaşınca Ne Olur?

• Bir Ses Oyunu:Yankı

• Sesin Soğurulması


164


**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


165

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 7. Ü.ĐTE: IŞIK VE SES


Ü.ĐTE KAZA.IMLAR ETKĐ.LĐK ÖR.EKLERĐ AÇIKLAMALAR IŞ

IK V

E S

ES

1. Işığın yansımasıyla ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder (BSB-17).

1.2. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder (BSB-9).

↸↸↸↸ Işık Hakkında .e Öğrenmiştik?

Öğrenciler 4 ve 5. sınıflardaki “Işık ve Ses” ünitelerinde öğrendiklerini, “Işık madde ile etkileştiğinde neler olabilir?”, “Işığın görmedeki rolü nedir?”, “Bazı cisimler neden parlak görünür?”, “Işık nasıl yayılıyor?”, “Işığın yayılması nasıl gösterilir?” gibi sorulara cevaplar arayarak hatırlar.

↸↸↸↸ Işık Madde ile Etkileşiyor

Öğrenciler, “Işığın önüne bir cisim konulduğunda neler olabilir?” sorusuna yapacakları deneylerle cevap arar. Bunun için bir el fenerinden gelen ışık ile sınıfa getirdikleri çeşitli cisimlerin (saman kâğıdı, kuşe kâğıt, pencere camı, CD, düz ayna, karbon kâğıdı, alüminyum folyo, metal kaşık, kumaş parçası, cilâlı tahta blok vb.) etkileşimlerini gözlemler. Gözlemlerini kaydeder. Gözlem sonuçlarına göre bu etkileşimleri ışık, cisimden geçer, geçemez, yansır vb. kelimelerle betimler. Deneyde kullandığı cisimleri ışıkla etkileşim şekillerine göre sınıflandırır (ışığı geçiren, geçirmeyen, yansıtan vb.). Bu deneylerin sonuçları öğretmen rehberliğinde tartışılır (1.1).

↸↸↸↸ Işığı Yönlendirelim

Öğrenciler, bir düz ayna kullanarak güneş veya sınıftaki herhangi bir ışık kaynağının ışığını, istenen hedefe doğru yönlendirir. Örneğin; bir hedef tahtası hazırlayarak hedefi, yansıtılan ışık demetiyle aydınlatmaya çalışır. Hedefi aydınlattıktan sonra gelen ve yansıyan ışınların izlediği yolu tahmin eder. Öğrenciler, ışığın gelme ve yansıma doğrultularını ip kullanarak gösterir. Gelme ve yansıma doğrultuları ile ilgili tahminlerini gözlem yaparak test eder (1.2).

�� 1.1 Işığın madde ile etkileşmesiyle meydana gelebilecek olaylardan sadece ışığın yansıması, bu ünitenin konusudur. Işığın kırılması, ışığın soğurulması ve cisimlerin renkli görünmesi konuları ise 7. sınıfta ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

�� 1.1-1.3 5. sınıf “Dünya ve Evren” ünitesine atıfta bulunularak Ay’ın bir ışık kaynağı olmamasına rağmen gökyüzünde görünme nedeninin, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtması olduğu belirtilmelidir.


166

ÖĞRE.ME ALA.I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 7. Ü.ĐTE: IŞIK VE SES



IK V

E S

ES

1.3. Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklar.

↸↸↸↸ Sihirli Tozlar Öğrenciler, karton bir ayakkabı kutusunun iki kenarına karşılıklı iki delik açar. Kutunun üst kapağına da bir gözetleme yeri açarlar. Bir el feneriyle veya oyuncak lazer ile, kenarlardaki deliklerin birinden kutunun içine ışık tutarlar. Gözetleme yerinden bakarak ışığın kutunun içinde izlediği yolu görmeye çalışırlar. “Işık diğer delikten çıktığı hâlde neden kutunun içinden geçen bir ışık demeti gözlemlenemedi?” sorusuna tartışarak cevap ararlar. Daha sonra tebeşir veya un kullanarak kutunun içinde tozlu bir ortam oluştururlar ve deneyin birinci kısmındaki gibi kutunun içinden geçen ışık demetini gözlemlemeye çalışırlar. Đki gözlemdeki farklılığın nedenlerini tartışırlar. Işık demetini, ışığın toz zerrelerinden yansıması sayesinde görebildikleri sonucuna ulaşırlar. Elbiselerini önce güneşli sonra gölge bir yerde çırparak gözlem yaparlar. Gözlem sonuçlarını ışığın yansımasıyla ilişkilendirerek karşılaştırırlar (1.3). ↸↸↸↸ Işık Kaynağı Değil Ama Görebiliyoruz Öğrenciler, “Karanlık ortamda göremediğimiz bir cismi neden aydınlık ortamda görebiliyoruz?” sorusuna cevap arar. Öğrenciler, ışık kaynağı olmayan bir cismin ve ışık kaynağının bulunduğu bir ortamın resmini inceler, ışık ışınlarının gözlemcinin gözüne gelmeden önce izlediği yolları tahmin ederler. Tahminlerini, yansıyan ışık ışınlarını çizerek gösterirler. Tahminlerini gözlemleriyle ilişkilendirerek ışık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklarlar (1.3).

�� Cisimler Nasıl Görünüyor?

??? 1.3 Bazı öğrenciler, ışığın gözden çıkıp cisimlere çarptığını ve böylece görme olayının gerçekleştiğini düşünebilir.

[!] Öğrenciler, oyuncak lazerin kesinlikle göze tutulmaması konusunda uyarılmalıdır.


167




IK V

E S

ES

1.4. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).

1.5. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelme ve yansıma açılarının birbirine eşit olduğunu keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).

1.6. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder (BSB-2, 17, 25, 31).

1.7. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerini ışığı yansıtma özellikleriyle ilişkilendirir (BSB-8).

↸↸↸↸ Yansımanın da Kuralı Var Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne tek bir yerinden ince çizgi hâlinde kesilmiş bir karton yerleştirerek bir ışık demeti elde ederler. Kareli defter kâğıdını masanın üzerine yerleştirirler. Sonra bir düzlem aynayı, masaya dik olacak şekilde -kâğıdın üzerindeki çizgilerden birinin üzerine- yerleştirirler. Işık demetini masa üzerindeki kâğıdı teğet geçecek şekilde düzlem ayna üzerine çeşitli açılarla gönderirler. Aynadan yansıyan ışık demetinin de kâğıdı teğet geçtiğini gözlemlerler. Buradan gelen ve yansıyan ışınların aynı kâğıt düzleminde olduğunu (yansımanın birinci yasasını) keşfederler. Düzlem aynaya gelen ve aynadan yansıyan ışınların normalle (kareli kâğıt üzerindeki aynaya dik çizgilerden biri olabilir) yaptığı açıları, öğretmenlerinin yardımıyla açı ölçer ile ölçerler, ölçümlerini hazırladıkları veri tablosuna kaydederler. Tablodaki verileri yorumlayarak yansımanın ikinci yasasını keşfederler. Öğretmen yansıma yasalarının sadece düz yüzeylerde değil, eğri yüzeylerde de geçerli olduğunu vurgular (1.4; 1.5). ↸↸↸↸ Pürüzlü ve Pürüzsüz Yüzeylerde Yansıma Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne üzerine paralel kesikler açılmış bir karton veya saydam olmayan bir tarak yerleştirerek birbirine paralel ışık demetleri elde eder. Paralel ışık demetlerini düz, eğri, pürüzlü ve pürüzsüz yüzeyli çeşitli cisimlerin (alüminyum folyo, metal kaşık, düzlem ayna, saman kâğıdı, kuşe kâğıt, tahta, durgun su yüzeyi vb.) yüzeylerine tutarak yansıyan ışık demetlerini incelerler. Öğrenciler bu cisimlerin ışığı yansıtma durumlarını öğretmen rehberliğinde tartışırlar. Öğretmen düzgün ve dağınık yansıma olarak adlandırılan durumlar hakkında bilgi verir. Öğrenciler hangi yüzeylerin düzgün, hangi yüzeylerin dağınık yansımaya neden olduğunu tartışır. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerine örnekler verilerek (Yeni bir otomobilin neden daha parlak göründüğü sorusuna cevap aranabilir.) ve ışığı yansıtma biçimleriyle ilişkilendirilerek tartışılır.

[!] 1.4-1.5 Işık kaynağından düzgün bir ışık demetinin veya paralel ışık demetlerinin nasıl elde edileceği öğrencilere gösterilmelidir.

[!] Yansıyan ışık demetlerinin daha kolay gözlenebilmesi için bu bölgede tebeşirle veya unla tozlu bir ortam oluşturulabilir.

�� 1.5 kazanımı, Matematik dersi “Açılar” alt öğrenme alanı kazanım 2 ile ilişkilendirilir.

[!] 1.5 Yüzeyin normalinin, ışınların gelme ve yansıma açılarını ölçmede referans alınan, ayna yüzeyine dik sanal bir doğru parçası olduğu belirtilmeli ve çiziminde öğrencilere yardım edilmelidir. Bu seviyede sadece düz yüzeyler için normal çizimi yapılmalıdır.

[!] 1.6 Parlak yüzeyli cisimler daima düzgün

yansımaya sebep olmayabilirler.

�� Işığı Yansıtarak Taşı


168




IK V

E S

ES

1.8. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar çizerek gösterir (BSB-28).

Daha sonra öğrenciler, yansıma yasalarının sadece düz yüzeyler için değil, tüm yüzeyler için geçerli olduğundan yola çıkarak pürüzlü ve pürüzsüz yüzeylerde yansıyan ışık ışınlarını gösteren basit çizimler yapar (1.6, 1.7, 1.8).

2. Aynalarla ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder (BSB-17).

2.2. Bir yüzeyden yansıyan ışınları gözlemleyerek ışığı yansıtan yüzey hakkında tahminlerde bulunur (BSB-9).

2.3. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini fark eder (BSB-1, 2, 8).

2.4. Paralel ışık demetleri ile çukur ve tümsek aynanın odak noktalarını deneyerek keşfeder.

2.5. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri cisme göre büyük-küçük, ters-düz olmaları bakımından karşılaştırır (BSB-1, 17; TD-1).

↸↸↸↸ Düz, Çukur ve Tümsek Yüzeylerde Yansıma Öğrenciler, bir el fenerinin veya bir ışık kaynağının önüne üzerine paralel kesikler açılmış bir karton veya saydam olmayan bir tarak yerleştirerek birbirine paralel ışık demetleri elde ederler. Paralel ışık demetlerini masa yüzeyini teğet geçecek şekilde, düz bir alüminyum folyo şeridin üzerine çeşitli açılarda göndererek yansıyan ışık demetlerini gözlemler. Sonra şeridi bükerek C harfi şekline getirirler. Böylece bir tarafı çukur, diğer tarafı tümsek iki eğri yüzey elde etmiş olurlar (Alüminyum folyo şeridin, istenilen şekilde durabilmesi için bir kartona yapıştırılarak destek yapılabilir.). Bu kez paralel ışık demetlerini yine masa yüzeyini teğet geçecek şekilde çukur ve tümsek yüzeylere gönderir ve yansıyan ışık demetlerini gözlemler. Aynı deneyden sonra; varsa düz, çukur ve tümsek aynalarla da yapılabilir (2.1). ↸↸↸↸ Aynada .asıl Görünüyorum? Öğrenciler, düzleştirilmiş ve kırışıklıkları giderilmiş bir alüminyum folyo parçasına bakarak kendi görüntülerini incelerler. Folyoyu kırıştırdıktan sonra tekrar görüntülerine bakarlar ve iki durumdaki görüntüyü karşılaştırırlar. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiği çıkarımını yaparlar (2.2, 2.3). ↸ Aynalarda Görüntü Öğrenciler; düz, çukur ve tümsek aynalarda kendi görüntülerini inceleyerek düz-ters, büyük-küçük ve simetrik olması bakımından karşılaştırırlar. Daha sonra bir kâğıda yazı yazarak kâğıdı sırasıyla düz, çukur ve tümsek aynaya tutar ve yazının aynadaki görüntüsünü okumaya çalışırlar. Örneğin; düz aynada yazının okunabilir olması için nasıl yazılması gerektiğini araştırır. Ambulansların önlerindeki AMBULANS yazısının neden şeklinde yazıldığını bu konuyla ilgili olan diğer örneklerle birlikle tartışırlar (2.4).

�� 2.1 Aynalarda, görüntü ve özel ışın çizimlerine girilmeyecektir.

[!] 2.1 Paralel ışık demetlerinin çukur ve tümsek aynadan yansıması deneyinde, ışınların veya uzantılarının kesiştiği özel nokta olan odak noktası kısaca tanıtılabilir.

�� 2.1 Aynalarda görüş alanı kavramı bu seviyede verilmeyecektir.

�� 2.4-2.5 Bu ünitede çukur ve tümsek aynalarda cismin bulunduğu çeşitli uzaklıklar için görüntü çizimi ve matematiksel bağıntılara yer verilmeyecektir.

�� Yansıtan Yüzeyi Tahmin Et.

�� Şifreli Mesaj


169




IK V

E S

ES

2.6. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına örnekler verir (BSB-1).

↸ Aynalar Her Yerde Öğrenciler, hangi tür aynanın nerede kullanılmasının daha uygun olacağına ilişkin görüşlerini öne sürerler. Öğrenciler, günlük hayatlarında (alışveriş merkezlerinde, eğlence parklarında, aydınlatma araçlarında, trafikte, berberlerde vb. alanlarda) aynaların kullanım alanlarına örnek verirler (2.5).

�� Periskop Yapımı

3. Ses dalgalarının madde ile etkileşmesiyle ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Sesin her yönde dalgalar hâlinde yayıldığını fark eder (BSB-1).

3.2. Sesin bir engel ile karşılaştığında yansıdığını deney ile keşfeder (BSB-1, 8, 17).

↸ Ses Bir Dalgadır Öğrenciler 4. sınıf “Işık ve Ses” ünitesinde öğrendikleri titreşen cisimlerin ses ürettiği bilgisinden hareketle, esnek plastik cetvellerin bir ucunu sıraya sabitleyip boşta kalan ucunu titreştirerek sesler üretmeyi denerler. Sonra bir kabı su ile doldurup cetvelin altına gelecek şekilde yaklaştırırlar. Bunu yaparken cetvelin suya değmemesi ve su yüzeyinin durgun olması önemlidir. Cetvelin su yüzeyine değmeden titreşmesi sağlanır. Öğrenciler, su yüzeyinin hareketini gözlemler. Cetvelin su yüzeyine değmemesine rağmen su yüzeyindeki dalgalanmanın nedenini tartışırlar. Öğretmen, bir kaynaktan çıkan sesin, tıpkı durgun suya atılan bir taşın suda oluşturduğu dalgalar gibi her yönde ve dalgalar hâlinde yayıldığını vurgular (3.1). ↸↸↸↸ �� Ses de Yansıyor Öğrenciler, sınıfa getirdikleri ağzı açık derince bir cam kavanoz içerisine tıkırtıları işitilebilen bir saat koyarlar. Bir gözlemci kavanozdan belirli bir uzaklıkta saatin sesini dinler. Đkinci aşamada kavanozun ağzına bir cam levha eğik olarak tutulur. Gözlemci, cam levhanın karşısında aynı uzaklıkta durarak sesi duymaya çalışır. Birinci ve ikinci durumlardaki işitilen sesler karşılaştırılarak ne gibi farklılıkların olduğu tartışılır. Öğrenciler, sesin levhadan yansıyarak doğrultu değiştirdiğini keşfederler. Sınıfın kapısı açılır. Bir öğrenci koridora çıkarılır ve koridordan sınıfa seslenmesi istenir. Öğrenciler, seslenen arkadaşlarını göremedikleri hâlde sesini nasıl duyabildiklerini tartışırlar ve bu olayı sesin duvarlardan yansıması ile açıklarlar (3.2).

�� 3.1 Ses dalgasının özellikleri 8. sınıf “Ses” ünitesinde ayrıntılı olarak işlenecektir.

[!] 3.1 Su dalgalarını görebildiğimiz hâlde ses dalgalarını göremediğimiz ancak ses dalgalarının varlığını etkileri ile anlayabildiğimiz vurgulanır.


170




IK V

E S

ES

3.3. Yankı olayının sesin yansıması sonucu oluştuğunu ifade eder (BSB-8).

3.4. Bilim ve teknolojide sesin yansıması olayından nasıl yararlanıldığına örnekler verir (FTTÇ-9, 16, 17; TD-3).

3.5. Madde ile karşılaşan sesin soğurulabileceğini fark eder (BSB-1).

3.6. Ses şiddetinin soğurulma ile azaldığını keşfeder (BSB-1, 11, 17, 31).

3.7. Farklı maddelerin sesi farklı soğurduğunu fark eder (BSB-1, 6).

3.8. Ses yalıtımında ve yankı oluşumunu önlemede, kullanılan malzemelerin sesi iyi soğurduklarını fark eder (BSB-8, 30, 31; FTTÇ-32).

↸↸↸↸ �� Sesimizi Tekrar Duyabilir miyiz ? Öğrenciler koridor, eşyasız bir oda, spor salonu, vadi gibi uygun bir yerde bağırarak seslerinin nasıl duyulduğunu gözlemler. Öğretmen, sesin bir engelden yansıyıp belirli bir süre sonra tekrar duyulması olayına yankı adı verildiğini belirtir. Öğrenciler gözlemlerini yankı olayı ile ilişkilendirir (3.3).

↸↸↸↸ �� Sesin Yansımasının Uygulamaları Öğrenciler, sesin yansıması ve yankı olaylarının bilim ve teknolojideki uygulamalarını, insan ve diğer canlıların yaşamındaki önemini araştırırlar. Örneğin; radar, sonar ve ultrason cihazı gibi cihazların nasıl çalıştığını, deniz derinlikleri ve yüzey şekillerinin nasıl araştırıldığını, yunusların balık sürülerinin yerini nasıl tespit ettiklerini, görme duyuları zayıf olduğu hâlde yarasaların çevrelerini nasıl algıladıklarını çeşitli kaynaklardan araştırıp sınıfta sunarlar (3.4). ↸ Ses Bazen Yutulur Öğretmen, “Yan sınıfta konuşulanları neden duyamıyoruz?”, “Kar yağdıktan sonra her yer karla kaplıyken neden ortam çok sessiz olur?”, “Bir otomobilin motor sesini aracın içindeyken ve dışındayken neden farklı duyarız?”, “Bazı alt geçitlerden arabayla geçerken, gürültü duyduğumuz hâlde bazılarında neden daha az gürültü duyarız?” vb. sorular yönelterek öğrencilerin dikkatini çeker (3.5). ↸ Sesi Emen Sihirli Kutular Öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruba, aynı şiddette ses veren çalar saatler ve kutular dağıtılır. Her grup; kumaş, pamuk, keçe, sitirafor köpük, cam yünü gibi malzemelerden birini kullanarak kutularının içini kaplar. Kaplanmış kutuları içine çalar saatler yerleştirip ağzını kapatırlar. Öğrenciler, her grubun kutusundan çıkan sesleri dinleyerek seslerin şiddetini karşılaştırır. Neden farklı olduğunu tartışırlar. Bir miktar sesin, kutuyu kaplayan malzeme tarafından soğurulduğu sonucuna ulaşırlar. Bu deneyde ulaşılan sonuçlardan hareketle öğrenciler hangi malzemenin ses yalıtımı ve yankı önlemede kullanılabileceğini tartışırlar (3.6, 3.7, 3.8).

??? 3.3 Bazı öğrenciler yankının her durumda oluşacağını düşünebilir.

[!] 3.3 Yankı olayının havada algılanabilmesi için ses kaynağı ile engel arasında en az 17 metre uzaklık olması gerektiği ve bundan daha küçük mesafelerde engelden yansıyan sesin işitilemeyeceği vurgulanır.


[!] 3.8 Ses yalıtımı 5. sınıf “Işık ve Ses” ünitesinde de ele alınmıştır. Ancak bu ünitede; ses yalıtımı, sesin soğurulması ve maddenin tanecikli yapısı ile ilişkilendirilerek açıklanacaktır.


171




IK V

E S

ES

3.9. Sesin yayılabilmesi için neden maddesel bir ortama gerek olduğunu, ortamın tanecikli yapısıyla açıklar (BSB-25; TD-1).

3.10. Sesin; madde ile karşılaştığında geçme, soğurulma ve yansıma olaylarının maddelerin özelliklerine bağlı olarak, farklı oranlarda birlikte gerçekleşebileceğini belirtir.

3.11. Tiyatro, konser salonu gibi mekânlarda ve tarihî yapılardaki akustik uygulamalara örnekler verir (FTTÇ-7, 9, 10, 31, 32; TD-1, 3).

3.12. Kapalı mekânlarda yankı oluşumunu engelleyebilecek projeler geliştirir ve sunar (BSB-15,30,32; FTTÇ-8, 9; TD-2).

↸ Ses Dalgasının Yayılabilmesi Đçin Maddesel Ortam Gereklidir

Öğrenciler 5. sınıfta “Işık ve Ses” ünitesinde, sesin çeşitli ortamlarda yayılması ile ilgili olarak yapılan; su içerisinde taşları birbirine vurarak ses çıkarma, masa üzerine kulağı dayayıp masaya elle yavaşça vurup çıkan sesleri dinleme, havası boşaltılmış bir fanustaki kaynağın seslerini dinleme etkinliklerini tekrar ederler. Daha sonra öğrenciler, beş adet metal parayı aralarında biraz mesafe bırakarak yatay olarak yan yana dizer. En baştaki metal paraya yavaşça vurarak diğer paraların hareketini gözlemler. Öğrenciler, birbirini iten paraları titreşen madde taneciklerine benzeterek, titreşen taneciklerin sesi nasıl ilettiği model üzerinde tartışırlar. Maddelerin tanecikli bir yapıda oldukları bilgisinden hareketle sesin katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma durumlarını karşılaştırmalı olarak incelerler. Sesin yayılabilmesi için neden bir maddesel ortama ihtiyaç olduğunu tartışırlar (3.9).

↸↸↸↸ �� Yankı Oluşumunu Engelleyelim Öğrenciler, sinema, tiyatro, toplantı, konser salonu gibi mekânlarda istenmeyen yankıların önlenmesi ve sesin daha net duyulabilmesi için nelerin yapıldığını araştırır ve elde ettikleri bulguları tartışırlar. Farklı mekânlarda yankı oluşumunu engelleyebilecek fikirler (mekânın duvarlarının kaplanması, eşyaların yerlerinin düzenlenmesi vb.) öne sürerler, basit materyaller kullanarak modeller geliştirir ve geliştirdikleri modelleri sınıfa sunarlar (3.11; 3.12).

�� 3.9 6. sınıf “Madde ve Değişim” öğrenme alanı “Maddenin Tanecikli Yapısı” ünitesi ile ilişkilendirilir.

??? 3.9 Bazı öğrenciler sesin boşlukta da yayılabileceğini düşünebilir.

[!] 3.11 Akustiğin sesin meydana gelişi, yayılması, duyulması ve özellikleriyle ilgilenen bilim dalı olduğu belirtilmelidir.

�� 3.12 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma”, “Konuşma” ve “Yazma” temel dil becerisi ile ilişkilendirilir.

�� Kavram Haritası

�� Hangi Ortam?

�� Güneş Sesini Bize Neden Duyuramıyor?


172

F. Önerilen Öğretim v e Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik .umarası : 1 Etkinlik Adı : Işığı Yansıtarak Taşı Đlgili Olduğu Kazanımlar: 1.3; 1.5 Karanlıkta bekleyen çocuğu, en az sayıda düzlem ayna kullanarak nasıl aydınlatabilirsiniz? Şekil üzerinde çizimlerle gösteriniz.

� ��


173

Etkinlik .umarası : 2 Etkinlik Adı : Cisimler Nasıl Görünüyor? Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.4 Aşağıdaki resimde Tolga, top ve yanmakta olan bir ampul verilmiştir. Tolga’nın topu görmesi olayında, ışığın izlediği yolu tahmin ediniz. Tahminlerinizi resim üzerine ışın çizerek gösteriniz.


174

Etkinlik .umarası : 3 Etkinlik Adı : Yansıtan Yüzeyi Tahmin Et Đlgili Olduğu Kazanımlar: 2.1; 2.2 Bilinmeyen bir yüzeye ışık demetleri gönderilmiş ve aşağıdaki gibi yansıdıkları gözlemlenmiştir. Gelen ve yansıyan ışınları gözlemleyerek yüzeyleri tahmin ediniz. Tahminlerinizi kutulara çizerek gösteriniz.

Gelen ışınlar Yansıyan ışınlar

A)

B)

C)

Ç)


175

Etkinlik .umarası : 4 Etkinlik Adı : Şifreli Mesaj Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.4 Göreviniz gizli bir mesajı kâğıda yazmak. Bu öyle bir mesaj olmalı ki, ancak bir düz ayna ile çözülebilmelidir.

Etkinlik .umarası : 5 Etkinlik Adı : Periskop Yapımı Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.5 Can basketbol topunu aramaktadır. Top, resimdeki gibi yüksekçe bir duvarın üzerine kaçmıştır. Can’ın bulunduğu yeri değiştirmeden topu görebilmesi için düz aynalar kullanarak bir

araç tasarlayınız.

Etkinlik .umarası : 6 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 5.7 Maddesel ortam, yankı, soğurulma, sonar cihazı, yansıma, ses ve teknoloji kavramlarını kullanarak, bir kavram haritası oluşturunuz.

Topumu kaybettim.

Duvarın üzerinde

olabilir mi?


176

Etkinlik .umarası : 7 Etkinlik Adı : Hangi Ortam? Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.9 Aşağıda üç farklı maddesel ortamın tanecikli yapılarını temsil eden modeller verilmiştir.

1) Bu maddesel ortamların sesi iletme durumlarını karşılaştırarak, sesi en iyi hangi maddesel ortamın ileteceğini nedeni ile açıklayınız.

2) Hangi maddesel ortam ses yalıtımında kullanılabilir? Neden? Açıklayınız.

A B C

Etkinlik .umarası : 8 Etkinlik Adı : Güneş Sesini Bize Neden Duyuramıyor? Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.9 Güneş ışığı Dünya’mıza ulaşabiliyor ancak, Güneş’te meydana gelen patlamalarda ortaya çıkan sesler Dünya’mıza ulaşmamaktadır. Neden?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________


177

Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren

8. Ünite : Yer Kabuğu Nelerden Oluşur?


A. Genel Bakış

4. sınıfta, Dünya’nın şekil ve yapısının ele alındığı “Gezegenimiz Dünya” ünitesi ile başlayan yolculuk, 5. sınıfta gökyüzü macerasının başlangıcı olan “Dünya, Güneş ve Ay” ünitesi ile devam etmişti. 6. sınıfta ise “Taş Küre” yi oluşturan ana maddeler ve bu maddelerin hayatımızdaki yeri ele alınacaktır. 4. sınıfta katmanlı Dünya modelinde taş küre olarak isimlendirilen bu katman, ünitede aynı anlama gelen ve yaygın olarak kullanılan yer kabuğu adıyla anılacaktır. Ünitede, öğrencilerin kayaç, su ve toprağın yer kabuğunu oluşturan ana maddeler olduğunu kavramaları, kayaç türleri arasındaki döngüyü fark etmeleri fosillerin yer kabuğunda çok uzun süreçlerdeki oluşumunu ve bilime sağladığı katkıyı anlamaları ve ulusal zenginlik kaynaklarımız olan madenlerin teknolojik ham madde olarak ülke ekonomisine katkılarının farkında olmaları amaçlanmıştır. Ayrıca öğrenciler, suyun doğadaki bulunuş yerlerine örnekler verecek, yer altı ve yer üstü sularının kullanım alanlarını ve önemini kavrayacaklardır. Öğrenciler, bunların yanında toprakları yapısına göre sınıflandıracak ve toprağın özelliğini etkileyen faktörlerin farkına varacaklardır. Ünite işlenirken, doğal bir laboratuar ve müze niteliğinde olan ülkemizin imkânlarından faydalanmak amacıyla çevre gezileri düzenlenmeli ve öğrenciler mümkün olduğunca arazi gözlemlerine yönlendirilmelidir. Bunun için ülkemizin önemli madenleri, barajları, fosil alanları; bunların yanı sıra mağara, traverten ve peri bacaları gibi “doğal anıt” olarak nitelendirilebilecek turistik ve tarihî güzellikleri olanaklar ölçüsünde ziyaret edilmelidir. Ayrıca okullarda, kayaç, mineral, toprak, maden ve fosil örneklerinin sergilenebileceği laboratuarların oluşturulması çok faydalı olacaktır. Öğrencilerin bu ünitede edinecekleri kazanımlar, özellikle sekizinci sınıfta karşılaşacakları “Doğal Süreçler” ünitesindeki levha hareketleri konusunu öğrenmelerine zemin hazırlayarak bu sayede doğanın gizemini daha kolay algılayabilmelerini sağlayacaktır.

Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime Đlişkilendirme” öğrencilerin konu ile ilgili sahip olduğu temel kavramlar arasında kurduğu ilişkileri yoklayarak, bellekteki bilişsel ağı ortaya çıkarmaya yöneliktir.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede, öğrencilerin yer kabuğunu oluşturan ana maddeleri tanımaları, fosillerin oluşumunu ve kayaç döngüsünü kavramaları, yer kabuğunu oluşturan ana maddelerin hayatımızdaki yeri ve önemi ile ilgili bilgi, beceri, deneyim ve tutum kazanmaları hedeflenmektedir.


Ünitenin odağını Dünya’mızın bir katmanını oluşturan yer kabuğu, yer kabuğunu oluşturan ana maddeler ve bu ana maddelerin hayatımızdaki yeri oluşturmaktadır. “Yer Kabuğu


178

Nelerden Oluşur?” ünitesinde öğrenme etkinlikleri; inceleme-araştırma, gözlem yapma, grup tartışması ve sunum merkezli olarak düzenlenmiştir. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem, sınıflama ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinlikler gerçekleştireceklerdir. Ayrıca öğrencilerin, inceleme-araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak topluluk önünde konuşma ve iletişim kurma, bildiklerini ve düşüncelerini uygun şekillerde ifade etme ve başkalarıyla paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de amaçlanmaktadır.


• Kayaçları Sınıflandıralım

• Madenler ve Teknoloji

• Geçmiş Hakkında Bize Rehberlik Eden Fosiller

• Toprak Çeşitleri ve Erozyon

• Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynakları Nelerdir?

• Yer Kabuğunun Doğal Anıtları


179


**BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME.Đ BĐLGĐLE.DĐRMEK VE Ü.ĐTE ĐÇĐ.DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ. HALĐ.DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU

KAVRAMLAR KULLA.ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


180


ÖĞRE.ME ALA.I: DÜNYA VE EVREN 8. Ü.ĐTE: YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?


YE

R K

AB

UĞ

U .

EL

ER

DE

. O

LU

ŞU

R?

1. Kayaç ve madenler ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Magmatik, başkalaşım ve tortul kayaçları tanır ve birbirinden ayırt eder (BSB-1-7).

1.2. Farklı kayaçların zaman içinde birbirine dönüşmesini (kayaç döngüsünü) açıklar.

1.3. Madenlerin teknolojik ham madde olarak önemini açıklar (BSB-11-13; FTTÇ-9, 31, 32, 38).

↸ � Kayaçlardaki Đlginç Döngü

Öğrenciler; magmatik, başkalaşım ve tortul kayaçlar hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi edinerek sınıfa getirdikleri kayaç örneklerini, gözlemlenebilir özelliklerine (renk, yüzey, şekil, ufalanabilirlik vb.) göre gruplandırır. Öğrenciler kayaç örneklerini bir de büyüteç kullanarak gözlemler, benzerlik ve farklılıklarını belirler. Öğrenciler son olarak, kayaç örneklerinin hangi gruba girdiğini tartışarak tespit eder. Öğretmen rehberliğinde doğru sınıflandırma belirtildikten sonra kayaç çeşitleri arasında bir dönüşüm döngüsünün olduğu vurgulanır. Öğrenciler, bu döngünün oluşumu hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplar ve bunları sınıfa bir poster şeklinde sunar (1.1; 1.2), (BSB-27).

↸ � Yer Altındaki Zenginlik Kaynağı: Madenler

Madenlerin kıymetli kayaç ve/veya mineral oldukları hatırlatılır ve öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup krom, demir, bakır, linyit, altın, alüminyum gibi yer altı zenginlik kaynaklarımızdan birinin adını alarak çeşitli kaynaklardan, (resmî ve özel kuruluşlar, üniversiteler, kütüphane, internet, ansiklopedi vb.) o maddenin özelliği ve kullanım alanları hakkında bilgi toplar. Gruplar araştırma sonuçlarını sınıfa çeşitli şekillerde sunar.

Öğrenci grupları, madenden yapılmış, günlük hayatlarında kullandıkları çeşitli alet ve eşyaları (çivi, pense, çatal, kaşık, bakır tel vb.) sınıfa getirirler. Bu eşya ve aletlere nasıl şekil verildiği konusunda öğrencilerin çıkarım yapmaları ve tartışmaları istenir. Yaptıkları tartışmalarla öğrenciler, madenlerle teknoloji arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışır (1.3), (BSB-8).

�� 1.1 Kayaçlarla ilgili 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır.

[!] 1.1 Öğrencilerin her kayaç türünden birer örnek temin edemeyeceği düşünülerek öğretmen tarafından önceden birer örnek hazır bulundurulur.

[!] 1.2 Kayaç döngüsü konusunda basınç, nem etkisi, sıcaklık farkı vb. detaylara girilmez.

�� 1.3 Madenlerle ilgili 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır.

�� 1.3 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi “Üretim,Dağıtım, Tüketim” öğrenme alanı, “Ülkemizin Kaynakları” ünitesi kazanım 1 ile ilişkilendirilir.

�� Yazılı Anlatım

�� Kelime Đlişkilendirme

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme

(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


181





YE

R K

AB

UĞ

U .

EL

ER

DE

. O

LU

ŞU

R?

2. Fosiller hakkında öğrenciler; 2.1. Fosillerin tortul kayaçlar içerisinde uzun

bir süreçte oluştuğunu açıklar.

2.2. Eski zamanlardan kalma canlı kalıntıları (kemik, iskelet, kabuk, yaprak vb.), gövde kalıpları veya izlerinin fosil olarak nitelendirildiğini belirtir.

2.3. Bazı fosillerin, içinde bulundukları kayaçların yaşlarını belirlemede kullanıldığını ifade eder (BSB-21; FTTÇ-1).

2.4. Geçmişe ilişkin bilgi edinmede fosillerden nasıl yararlanıldığını örneklerle açıklar (BSB-21; FTTÇ-1, 2, 3).

2.5. Paleontologların çalışma alanları hakkında bilgi toplar ve sunar (FTTÇ-11, 12, 34, 35; TD-2).

↸ � Fosilleri Tanıyalım Öğrenciler, sınıfa çeşitli fosil resimleri getirir. Fosilleşmenin nasıl gerçekleştiği ve nelerin fosil olarak nitelendirilebileceği konusunda farklı kaynaklardan (ansiklopedi, kütüphane, internet vb.) yararlanarak araştırma yapar ve sonuçlarını çeşitli şekillerde sunar ve tartışırlar. Öğrenciler, edindikleri çeşitli hayvan kabuklarını (midye, salyangoz vb.) ve bitki artıklarını sınıfa getirir. Bunların neden fosil olarak nitelendirilemeyeceği konusu etrafında bir tartışma başlatılarak fosilleşmenin oluşumu üzerinde durulur. Getirilen materyallerin gelecekte fosil olup olamayacağı konusunda bir beyin fırtınası yapılır (2.1; 2.2). ↸ Fosil Yapalım Öğrenciler sınıfa deniz kabuğu, kurumuş bir ağaç dalı, büyük bir böcek ölüsü (çekirge gibi), ceviz, çam kozalağı gibi örnekler getirirler. Daha sonra öğrenciler gruplara ayrılır ve her grup bir örnek seçer. Gruplar kilden hamur kıvamında bir çamur yapar ve seçtiği bu örneği çamura bastırıp dikkatlice kaldırır ve çamurda oluşan izi, büyüteçle incelerler. Gruplar daha sonra küçük bir kâsede 4-5 kaşık alçı tozunu birkaç kaşık suyla karıştırır. Karışım uygun kıvama geldiğinde çamurun üstüne döküp katılaşmasını beklerler. Katılaştıktan sonra dikkatlice kalıptan çıkarıp büyüteçle incelerler. Öğrenciler, gözlem sonuçlarına dayanarak fosillerin oluşum süreci ve canlıların tanımlanmasındaki rolü hakkında tartışırlar (2.2), (BSB-1-3). ↸ � Ah Şu Fosillerin Dilleri Olsa da Konuşsa! Öğrenciler, fosillerden nasıl yararlanıldığını çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, internet, varsa video-CD vb.) araştırır. Araştırma sonuçlarını farklı şekillerde (poster, sunu vb.) sunar ve tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde fosillerin eski yaşam ortamları hakkında bilgi verdikleri ve paleontologların bu konularda araştırma yaptıkları bilgisi verilerek tartışma yönlendirilir. Fosillerin içinde bulunduğu kayacın yaşı hakkında fikir verebileceği belirtilir. Bu konu hakkında öğrencilere bir proje hazırlatılabilir. Daha sonra öğrenciler, fosilleşmenin özel bir hali olan fosil yakıtların teknolojiye katkıları (fosil yakıtlarla çalışan motorların geliştirilmesi, otomotiv sanayi, bu yakıtlarla çalışan fabrikalar, elektrik santralleri vb.) konusunda tartışır (2.2; 2.3; 2.4; 2.5).

[!] 2.2 Kayaç içinde gözle görülebilir fosillerin yanı sıra, gözle görülemeyecek kadar küçük fosillerin de bulunabileceği belirtilir.

[!] �� 2.2 Kömür, doğal gaz ve petrol gibi fosil yakıtların fosilleşmenin özel bir hâli olduğu belirtilerek fosil yakıtlar konusuyla ilişkilendirme yapılır.

[!] 2.5 Fosilleri inceleyen bilim dalına “paleontoloji” adı verildiği belirtilir.

�� Kavram Haritası �� Kelime Đlişkilendirme


182



YE

R K

AB

UĞ

U .

EL

ER

DE

. O

LU

ŞU

R?

3. Toprak çeşitleri ve erozyon ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Toprakları bileşenlerine göre killi, kumlu, kireçli ve humuslu toprak olarak sınıflandırır (BSB-1-7).

3.2. Toprağın çeşidine göre hangi kullanım amacına uygun olabileceğini tartışır (BSB-4-7; FTTÇ-9).

3.3. Erozyona etki eden faktörleri deneyerek test eder (BSB-11-20).

3.4. Erozyonun gelecekte oluşturabileceği zararlar hakkında tahminlerde bulunur (BSB-8, 9; FTTÇ-21, 24, 25, 27).

3.5. Toprakları erozyondan korumak için bireysel ve iş birliğine dayalı çözüm önerileri sunar (BSB-25-28, 32; FTTÇ-5, 21, 22, 23, 24, 27; TD-4).

↸ � Topraklarımız Öğrenciler, yakın çevreden edindikleri çeşitli toprak örneklerini sınıfa getirir. Daha sonra bu örnekleri gözlenebilir özelliklerine göre (renk, taneli yapı, nem, koku vb.) incelerler. Öğrenciler, örnekleri bir de büyüteç kullanarak gözlemler ve getirdikleri toprakların bileşenlerine göre hangi gruba girdiğini tartışarak belirlemeye çalışırlar (3.1).

↸ Genç Muhabir Öğrenciler, çiftçi, tuğla ve çömlek imalâtçısı gibi toprakla uğraşan farklı meslekten kişilerle görüşerek kullandıkları toprak çeşidi ve o toprakların özellikleri hakkında bilgi alır, görüşme sonuçlarını sınıfa sunarlar (3.2), (BSB-25).

↸ � Topraklarımızı Çalan Erozyon! Öğrenciler, erozyonun sebep olduğu toprak kaybını göstermek amacıyla iki adet plastik tepsi, streç film, iki adet plastik bardak, tepsiyi kaplayacak şekilde çim tabakası ve bez mendil kullanarak bir deney yapar. Bu amaçla her iki tepsiyi de streç film ile kapladıktan sonra birine yaklaşık 5 cm kalınlıkta toprağı sıkıca yayar; diğerine ise daha az kalınlıkta toprak yayarak üzerini çim tabakasıyla kaplar. Önce, rüzgârın toprak kaybına etkisini (rüzgâr erozyonu) incelemek amacıyla her iki tepsi üzerinde de çalışan saç kurutma makinesini sırayla gezdirerek durumu gözlemler. Daha sonra her iki tepsiyi de eğik biçimde tutarak bardakları altına uygun şekilde yerleştirir. Tepsiler iyice sulanarak eğimli tepsilerden akan suyun bardaklarda birikmesi sağlanır. Öğrenciler bardaklarda biriken suları mendil yardımıyla süzer ve hangi tepsiden akan sudan daha fazla toprak süzüldüğünü tespit eder. Son olarak toprak kaybının arazinin eğimine olan bağlılığını incelemek amacıyla eğim, arttırılıp-azaltılarak durum gözlemlenir. Öğrenciler, hangi durumda toprak kaybının daha fazla olduğunu gözlemleyerek oluşan toprak kayıplarının sebeplerini tartışır, yakın çevrelerinde oluşacak bir yıllık, on yıllık toprak kayıplarını tahmin ederler. Buradan hareketle, ülkemizin yıllık toprak kaybı miktarı hakkında tahminlerde bulunur ve erozyonun sebep olabileceği toprak kayıplarının ileride ne gibi sonuçlara yol açabileceğini tartışırlar. Toprakları erozyondan korumaya yönelik bireysel ve iş birliğine dayalı çözüm önerileri üreterek, çeşitli modeller tasarlarlar (3.3; 3.4; 3.5), (BSB-21; FTTÇ-8, 9).

[!] 3.2 Toprağın kullanım alanlarıyla ilgili tuğla ve seramik yapımı gibi öğrencilerin ilgisini çekecek konularda okuma metinleri verilir.

�� 3.3 Erozyonla ilgili olarak 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır.

[!] 3.5 Ağaçlandırmanın erozyonu önlemedeki önemi vurgulanır.

�� 3.5 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi “Üretim, Dağıtım, Tüketim” öğrenme alanı, “Ülkemizin Kaynakları” ünitesi kazanım 4 ile ilişkilendirilir.

�� Yazılı Anlatım �� Kelime Đlişkilendirme




183



YE

R K

AB

UĞ

U .

EL

ER

DE

. O

LU

ŞU

R?

4. Yer altı ve yer üstü suları ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Okyanus, deniz, göl ve akarsuların yer üstü; sıcak ve soğuk su kaynaklarının yer altı suları olduğunu belirtir.

4.2. Bir yer altı suyu çeşidi olan maden suyunun kaynak suyundan farkını belirtir (BSB-4-6).

4.3. Jeotermal kaynak, kaplıca kavramlarını tanımlayarak yer altı sıcak su kaynaklarına ülkemizden örnekler verir.

4.4. Yer altı ve yer üstü sularının kullanım alanlarını (içecek, sulama, sağlık, elektrik enerjisi üretimi vb.) örneklerle açıklar (BSB-4-7; FTTÇ-30).

↸ Su Hayattır

Öğrenciler, Dünya modeli veya Dünya haritası üzerinde sularla kaplı alanları (okyanus, deniz, göl, akarsu vb.) incelerler. Daha sonra önce yakın, sonra uzak çevrelerini dikkate alarak yer altı (maden suyu, sıcak ya da soğuk kaynak suları, ılıca vb.) ve yer üstü su kaynaklarının neler olabileceğini tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde sınıfta: “Türkiye’nin denizleri, gölleri ve akarsularından nasıl yararlanılabilir?” sorusu etrafında bir tartışma konusu ortaya atılır. Öğrenciler, sundukları liste ve önerileri birlikte tartışırlar (4.1; 4.4), (FTTÇ-24).

↸ � Maden Suyu Kaynak Suyundan Farklıdır

Öğrenciler, sınıfa ambalajlarda bulunan çeşitli su örneklerini (kaynak suyu, maden suyu sodası) getirir. Daha sonra, su şişeleri üzerindeki bilgilerden de yararlanarak bu sular arasındaki başlıca farkları tespit eder ve tartışırlar (4.2), (FTTÇ-30).

↸ Misafirimiz Var

Öğrenciler, sınıfa davet edilen bir alan uzmanından (jeolog, maden mühendisi vb.) yer altı su kaynaklarının (soğuk veya sıcak) oluşumu, ülkemizdeki örnekleri ve kullanım alanları (içecek olarak, sağlık amaçlı vb.) hakkında bilgi edinir ve tartışır (4.2; 4.3; 4.4).

[!] 4.1 Yer altında depolanan suların yeryüzüne kendiliğinden çıktığı yere kaynak adı verildiği belirtilir.

�� 4.1 Doğadaki “su döngüsü” ile ilgili olarak 5. sınıf “Maddenin Değişimi ve Tanınması” ünitesinde öğrenilenler hatırlatılır.

[!] 4.1 Yer altı sularının yeryüzüne kendiliğinden çıkmasını sağlayan kuyulara artezyen adı verildiği belirtilir.

�� 4.3 ve 4.4 kazanımları, Sosyal Bilgiler dersi “Üretim, Dağıtım, Tüketim” öğrenme alanı, “Ülkemizin Kaynakları” ünitesi kazanım 1 ile ilişkilendirilir.

�� 4.4 Yer üstü sularından yararlanarak barajların yapıldığı belirtilir, barajlarda elektrik enerjisinin nasıl üretildiği vb. ayrıntılara girilmez.

�� Yazılı Anlatım �� Kelime Đlişkilendirme




184





YE

R K

AB

UĞ

U .

EL

ER

DE

. O

LU

ŞU

R?

5. Doğal anıtlar ile ilgili olarak öğrenciler; 5.1. Doğal anıtların çok uzun bir süreçte

oluştuğunu ifade eder. 5.2. Doğal anıtların tüm insanlığa ait

değerler olduğunu fark eder. 5.3. Doğal anıtlara yakın ve uzak

çevresinden örnekler verir. 5.4. Doğal anıtların korunarak gelecek

nesillere aktarılmasına yönelik bireysel ve iş birliğine dayalı öneriler sunar (FTTÇ-21, 22, 23, 24, 27, 28, 29; TD-4).

↸ � Yer Kabuğunun Doğal Anıtları Öğrenciler, yakın çevrelerinde nelerin “doğal anıt” olarak nitelendirildiğini tartışır, şartlar uygunsa gezip-görüp incelerler. Daha sonra gezi-gözlem sonuçlarını çeşitli şekillerde sunarlar. Öğrenciler, yurdumuzda çok tanınan doğal anıt örneklerini (Pamukkale travertenleri ve Nevşehir’deki peri bacaları vb.) ve bunların nasıl oluştuğunu çeşitli kaynaklardan (ilgili resmî kurum ve kuruluşlar, ansiklopediler, kütüphane, internet, varsa video-CD vb.) araştırır. Araştırma sonuçlarını görsel materyallerle (fotoğraf, afiş, slayt vb.) destekleyerek sunarlar (5.1; 5.2; 5.3; 5.4).

[!] 5.1 Yer kabuğunun değişiminin devam eden bir süreç olduğu belirtilir.

[!] 5.1 Yakın çevrede bulunan doğal anıtlara gözlem-inceleme gezisi düzenlenebilir.

[!] 5.3 Doğal anıtlar; yer kabuğunun oluşum sürecinde ortaya çıkan peri bacaları, traverten, mağara, şelâle, göl vb. biçimlerdeki yeryüzü şekilleri ve özel korumaya alınmış ağaçlardır.

�� Đnsan Hakları ve Vatandaşlık (5.1, 5. 2, 5.3, 5.4 – 6,19) �� Kavram Haritası


185


Etkinlik .umarası : 1 Etkinlik Adı : Kelime Đlişkilendirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 2.1; 3.1; 3.2; 3.3; 4.1; 4.3; 4.4; 5.1 Öğrencilere yer kabuğu, fosil, yer üstü suyu, kaplıca, kayaç, paleontoloji, maden, teknoloji, toprak, su, yer altı suyu, sıcak su kaynakları, jeotermal kaynak, kayaç döngüsü, ılıca, erozyon, doğal anıt gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini çağrıştıracak “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kağıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır. Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri kavramları 45 s içinde yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir.

Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra, öğretmen değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte değerlendirmeyi yaparken sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerin anahtar kelime ve çağrıştırdığı kelimeyi birlikte cümle içinde kullanmaları istenir.

Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal farklılığına bakar. Bu farklılığı, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlar. Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.

Etkinlik .umarası : 2 Etkinlik Adı : Yazılı Anlatım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 3.1; 3.2; 4.1; 4.2; 4.3 Yer kabuğunda bulunan ana maddeler ve bu maddelerin hayatımızdaki yeri hakkında bir paragraf yazınız. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Etkinlik .umarası : 3 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 2.1; 3.1; 3.2; 3.3; 4.1; 4.3; 4.4; 5.1

Yer kabuğu, okyanus, Dünya, jeotermal kaynak, fosil, yer üstü suyu, kayaç, fosil yakıt, paleontoloji, maden, doğal anıt, teknoloji, toprak, su, maden yatağı, akarsu, yer altı suyu, sıcak su kaynakları, erozyon gibi bu ünitede geçen kelime ya da kelime gruplarından 6 (altı) tanesini seçerek uygun bir kavram haritası oluşturunuz.

Documents

2.3 ALTINCI SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM …songulbulut.weebly.com/uploads/2/7/0/5/27056697/6._snf_ders_program.pdf2.5 kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” , “Konuşma”