2325 Isabel Celaa

- N O N Z E R -- N O N Z E R -

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: GorkaBereziartua. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Diseinua: Garbine UbedaGoikoetxea. Interneteko erredakzio-burua: Lander Arbelaitz.Haria eta blogak: Jon Torner. Multimedia: Axier Lopez.Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: SS-837-2012. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 138 euro. Ipar EuskalHerria: 168 euro. Espainia: 138 euro. Beste atzerriak: 173euro. Airez: 271 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:ALEX LARRETXI

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

Deabruaren abokatua� Iñaki Anasagasti: «Ideologia serbilleta mutur batean

kabitzen da». SUSTRAI COLINA / 4

Asteko gaia� Rio+20. Ekomonia berdeak... berdetik izena baino ez.

UNAI BREA / 5

Pertsonaia� Josefina Campos Orduña: «Denbora iraganen da Itzulera

operazioa finitu aitzin». MIEL A. ELUSTONDO / 10

Gaiak� Isabel Celaá: «Alderdiok filosofia berean oinarritutako akordio

inplizitua dugu hezkuntzan». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16

Iritziak� Gora Pro Nobis ASISKO URMENETA / 21� Soilik bihotzentzako? GORKA MORENO MARQUEZ / 22� Txandan Epika. IGOR ESTANKONA / 22� Gaiztakerian. URTZI URRUTIKOETXEA / 23� Hiruko txikian Sosen kontrola. JOXEMARI OSTOLAZA / 23� Zirtak Perfekzioa (II). Trenak. JULEN GABIRIA / 25� Bertso berriak Diputatu batekin hizketan jarriak. XABI PAYA / 26

Erdiko kaiera� Musika. Emaion rockari! IRATXE ESNAOLA / 27� Liburuak XABIER ETXANIZ ERLE / 30� Diskoak IKER BARANDIARAN / 31� Ezpalak JON TORNER / 32 � Abarrak JON TORNER / 33� Denbora-pasak ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34� Zientzia eta teknologia JOXERRA AIZPURUA / 36� Landareak JAKOBA ERREKONDO / 37� Denboraren makina NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

Termometroa� Kotte Ezenarro: «Egitura instituzionalen eztabaida indartuko

du Hollandek». MIKEL ASURMENDI / 39� Finantza krisia. Corralitoaren itzal luzea.

DANIEL UDALAITZ / 42� Raper euskaldunak. Rapa amu euskarara biltzeko.

AITOR ZABALETA MERINO / 44� Bero-beroan JUAN MARI ARREGI, ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46� Maltzagatik XABIER LETONA / 47� Net Hurbil Krisitzarra bizi dugun abiadak eragin digula.

PELLO ZUBIRIA / 48

Azkena� Nori berea. INMA ERREA / 50

2012ko ekainaren 3a, 2.325. zenbakia

� 32012KO EKAINAREN 3A

-

Senatua Anasagasti politikatik baino lehenago desagertu baietz!

Sustrai ColinaArgazkia: Iñigo Azkona

Iñaki Anasagasti

“Ideologia serbilletamutur batean kabitzen da”

- D E A B R U A R E N A B O K A T U A -

2012KO EKAINAREN 3A�4

Hemen kafeari Baque eta politikaren oihaneanbizirauten dutenei historiko esaten zaie.Politika politika baino ez da, baina politikaonik gabe munduak ezin du ondo funtziona-tu. Beste batzuek egingo luketena ez litzaida-keenez gustatuko, nahiago dut nik egin.

Mundu guztia ezingo delako jubilatu kexatzeneta zuk erretiratzeko asmorik ez?!Benetako politikaria gaizki lurperatuta egondaiteke baina hilda ez: arnasa duen arteanaspirazioak dauzka.

Abertzale baten erretiroa senatua dela diotemingain gaiztoek. Hau fronteko lehen lerroa da, AthleticekinBernabeun jokatzea bezalakoa. Gol bat sar-tzen duzunean izugarri pozten zara, norma-lean gol guztiak zuri sartzen dizkizutelako.

Ez hasi biktimarena egiten, e, zure ibilbideandenekin paktatu duzu eta!Politika elkarrizketa eta paktua da. Ideologiaserbilleta mutur batean kabitzen da, eta gai-nerakoa harreman pertsonalak eta koiunturadira.

Zenbateraino elkar maite duzuen ikusita, erre-gearekin paktatzekotan egongo zara orduan? 74 urteko aitona, krisi gorrian elkartasunarenapologia eginda, maitalearekin elefanteak ehi-zatzera doanean dena esanda dago, ezta?

Okerrena da PP, PSOE, eta gorteetako mediobatzuk delituak tapatzen eta jarrera kondena-garriak isiltzen ari direla.

Eskerrak politikari batzuek beti pentsatzenduzuena esaten duzuen...Bai zera! Politikari batek beti pentsatzenduena esango balu ez litzateke alderdirik exis-tituko. Politikoki zuzena izatea egia esatekogrina irenstea da.

Zergatik ez duzue inoiz dimititzen? Politikari batentzat dimisioa baino okerragoada hauteskundeetan hautatua ez izatea, etabozka bat ez du etikak edo ideologiak baldin-tzatzen, marketinak baizik. Ez zara ohartu ezdutela beti onenek gobernatzen?

Ez da izango! Demokrazia iritzi publikoaren ispilua da, etaispiluan eder agertuko bazara zure perfil lirai-nenak zabaldu behar dituzu, ez zaitzatenepaitu ezkutatu nahi dituzun pikorten arabera.

Ikusten dut, bai, gatazka konpontzen oso zen-tratuta zaudela.ETA desagertzean abertzaleek politikaegingo dute eta kito. Hori bai,presoak daudeno ETA egongodenez, presoen gaia bideratzensaiatuko gara ETA desagertudadin. n

2012KO EKAINAREN 3A 5�

- A S T E K O G A I A -

Ekainaren 20tik 22ra egingo da, Brasilgo Rio de Janeiron, Garapen Jasangarriari BuruzkoNazio Batuen Biltzarra, Rio+20 izenaz ezagunagoa, 1992an hiri berean egin zen Lurraren

Gailurra gogoan. Goi-bileraren ardatza ekonomia berde deritzona izango da, hau da,“karbono emisio baxuak eragin eta baliabideak modu eraginkorrean erabiltzen dituena”,

NBEren hitzetan. Ahots kritikoen –batez ere ekologisten– ustez, berniz geruza hutsa baizikez da ekonomia berdea, ez baitu ezbaian jartzen hazkundearen logika.

Rio+20

Unai Brea

Ekonomia berdeak...berdetik izena baino ez

1983AN, planetaren krisi ekologikoaz jabetu-ta, Nazio Batuen Batzar Nagusiak erabakizuen batzorde bat sortzea, ingurumenarenarazoen diagnostikoa egin eta horren araberahartu beharreko neurriak gomendatzeko.Batzordeak –Inguruaren GarapenerakoMunduko Batzordea izendatu zuten– 1987an

eman zuen bere txostena, Gure etorkizunkomuna izenburuarekin, nahiz eta, harenkoordinatzaile nagusiaren omenez, Brund-tland Txostena goitizenez ezagunagoa izan.

Txosten hura 1992an Rio de Janeiron egin-dako Lurraren Gailurraren ardatza izan zen.Zehaztasun handiz deskribatzen zituen inguru-

Ingurumena zaindu baina negozioari, hots,irabazien hazkundeari, uko egin gabe; horraekonomia berdea esaten zaionaren muina.Desberdintasun sozialak eta krisi ekologikoaareagotu baizik egingo ez duen errezeta,haren aurka azaldu direnen ustez.

- R i o + 2 0

�6 2012KO EKAINAREN 3A

men arazoak, baina “ez zen gai izan arazohorien jatorriari erantzun egokia emateko”,Edgardo Lander, Transnational Institute-koikerlari venezuelarraren esane-tan. Landerren analisiaren ara-bera, Brundtland Txostenak ezzuen kontuan ere hartzen eredukapitalistaren etengabeko haz-kundetik kanpoko inongo irten-biderik. Ingurumenaren suntsi-penari eta pobreziari aurreegiteko bidea hazkunde gehiagozen. Hori posible izango zenteknologiaren aurrerapenak aukera emangozuelako gero eta gehiago ekoizteko gero etabaliabide gutxiago erabilita. Hala jaio zen“garapen jasangarria” kontzeptua, 1992ko goi-bileraren ostean ofizialdua.

Parametro berdintsuekin egingoda Rio+20, baina planeta duelahogei urte baino egoera larriagoandela. Horren arrazoia ez da baka-rrik Brundtland Txostenaren abia-puntu usteletik ezin zitekeela ezeronik espero. Gainera, orduko har-tan adostu ziren neurri gehienak–besteak beste, Kyotoko Protoko-loaren hazia izan zen Rio 1992–ez dira gauzatu, edo ez erabatbehintzat. “NBEk ez du agintenahikoa gobernuak behartzeko”,diote Iñaki Barcena, Nerea Gon-

zalez eta Rosa Lago Ekologistak Martxanekokideek. Hirurak izango dira Rio+20n.

Goi-bilera honek utziko digun kontzeptufetitxe berria “ekonomia ber-dea” izango da, ez dakigu –edohau sinatzen duenak behinikbehin ez daki– garapen jasanga-rriaren ordezko edo osagarri,baina haren ildo berekoa erabat.Barcena, Gonzalez eta Lago ezdira Riora joango han bildutakoagintariei txalo egitera beren-beregi.

Zer da ekonomia berdea?NBEren 2011ko Munduko Txosten Ekono-miko eta Sozialean onartzen da ez dagoelasegitzerik orain arteko negozio errutinarekin.

Ekonomia berdearen funtsa daingurumenerako arriskuak

teknologiaren bidez gutxitudaitezkeela, ekonomiarenhazkundeak bere horretanjarraitzen duen bitartean

Pão de Açucar mendia, Rio deJaneiron. 1992ko Goi-bileraamaitu ostean, Greenpeacekokideek hemen ipini zuten pankartaerraldoia, Lurraren irudiaren alboansold out (salduta) hitzak zituena.Ekologistek ez dute askoz emaitzahoberik espero Rio+20n.

AN

B

Ekologistak Martxaneko Iñaki Barcenak, Nerea Gonzale-zek eta Rosa Lagok kontatu digutenez, duela hamabirenbat urte Kofi Annanek, artean NBEko idazkari nagusiazela, Global Compact estrategia jarri zuen abian, gara-pen jasangarrirako gobernuek ematen ez zuten diruaenpresa transnazionalek eman zezaten. Neurria boron-datezkoa zen, eta esan gabe doa, porrot egin zuen.

Rio+20ko agendan dagoen gaietako bat Giza Eran-tzukizun Korporatiboari buruzko hitzarmena da. “Eurenirudi kaxkarra berdetzeko eta kritikak desaktibatzekobide bat da”, ekologisten ustez. “Interes publikoa egonbeharko litzateke ororen gainetik, eta hala, enpresekderrigorrezko arauen arabera jokatu beharko lukete,

gobernuek herriaren kontrolpean ezarritako arauen ara-bera”. Ez dirudi horrelakorik aterako denik Riotik.

Ekologistak Martxanek dituen beste proposamenakere nekez ikusiko ditugu gauzatzen. Aipatzekoak,horien artean, Ingurumenaren Mundu Agintearen etanazioarteko Ingurumen Epaitegiaren sorrera. Lehenbizi-koak eskumena edukiko luke isunak jartzeko, eta biga-rrenak gobernu zein enpresak epaitzeko.

Beste proposamen batzuek ekonomiarekin zerikusiadute, interesik gabeko moneta-sistema sortzea adibi-dez. Horretaz gehiago jakin nahi duenak 2011ko ekai-nean aldizkari honetan Pedro Prietori egindako elkarriz-keta irakurtzea dauka (ARGIA, 2.279 zenbakia).

Giza Erantzukizun Korporatiboa eta ekologisten eskariak

R i o + 2 0


-

Baina ingurumenerako arriskuak teknologia-ren bidez konpondu daitezkeela aldarrikatzendu, ekonomiaren hazkundeak bere horretanjarraitzen duen bitartean.

Ideia hori da ekonomia berdearen funtsa,eta Rio+20rako Nazio Batuen IngurumenProgramak (NBIP) idatzi duentxostenean jasota dago. Ezdago zertan aukeratu garape-naren eta jasangarritasunarenartean, biak aldi berean posi-ble dira, hor ra BrundtlandTxostenaren bertsio gaurko-tua. Ekonomia berdeak, hor-taz, erroan dauka gaitza: ez duonartzen planeta finitu bateanetengabeko hazkunde ekono-mikoa ezinezkoa dela, aipatutako Ekologis-tak Martxaneko hiru kideek adierazi digute-nez. “Gainera, ekonomia berdeamerkatuaren bidez garatu nahi dute”, gehi-tu dute. NBEk, baiki, azpimarratu du eko-nomia berdearen garapenean eremu priba-tuak izango duen garrantzia. Negoziorakoesparru berria eskura daukatela esanez bul-tzatu nahi dituzte enpresak beren burua“berdetzera”.

Ekologistak Martxanek Rioko gailurra-ren aurrean daukan jarrera azaltzeko plaza-ratutako agirian irakur daitekeenez, “adie-razgar ria da konpainia handiek ar retahandiagoa eskaintzen diotela konferentzia-ri gobernuek eurek baino”. Horren zergatia

da, azken batean, industriakkontrolatuko duela ekonomiaberdea. “Enpresa horiekeskuak pozez igurzten ari diradagoeneko, ekonomia berdeakemango dien negozio aukeraikusita”.

ETC taldearen Nork kontro-latuko du ekonomia berdea? txos-tenak xehetasun handiz ema-ten du horren berri. Diotenez,

munduko industria handienak ari dira bio-masaren borrokarako ondo kokatzen –bio-masa baita ekonomia berdearen ardatzetakobat, laster ikusiko dugunez–; lurrak etabaliabide naturalak pilatzen ari dira, eta aldiberean teknologia garatzen dute landarejatorriko substantziak produktu industrialbihurtu ahal izateko. Ondorioetako bat,ETCk ohartarazi duenez, natura merkatugaibihurtzea da.

Industriak kontrolatuko duekonomia berdea. “Enpresa horiek

eskuak pozez igurzten ari dira,ekonomia berdeak emango dien

negozio aukera ikusita”, dio Ekologistak Martxanek

Bioerregaiak ekoizteko landatutako eremu bat, Perun. 2008an, talde ekologista ugarik eskatu zioten NBEri bioerregaialortzera bideratutako landatzeak debekatzeko, elikagaien krisia areagotu eta lurrak eta ura eskuratzeko lehia biziagotukozutela argudiatuta.

WW

W.P

ER

UC

ON

SCIE

NT

E.C

OM

.PE

Biomasa petrolioaren ordezTxostenaren aitzinsolasean, ETCk honelaaurkezten du ekonomia berdea: “Asmoa dapetrolioaren ordez biomasa ustiatzea (labo-reak, belardiak, basoak, landare olioak,algak...). Ideiaren sustatzaileek petrolio-oste-ko etorkizuna aurreikusten dute, non indus-triaren ekoizpena, erregai fosilen menpeegon beharrean, lehengai biologikoetatikeratorriko baiten”. Eta zer leku dute hor tek-nologia berriek? Bada, biomasa produktusalgarri bihurtzeko ezinbesteko tresna izan-go dira.

Biomasa biltegi handienak Hegoalde Glo-bala deritzon horretako herrialdeetan daude,eta konpainiak, zer esanik ez, Iparraldean.ETCren iritziz, ekonomia berdeak “azken500 urteetako baliabide bereganatze handie-na” eragingo du. Are gehiago, prozesuahasita dago. ETCk berak ematen du datua,ikerketen zorroztasun falta dela-eta datuakagian guztiz zehatzak ez direla onartuostean: Hegoaldeko 50 eta 80 milioi hekta-rea artean eskuratu dituzte nazioartekoinbertsiogileek, horietatik bi heren Saharazhegoaldeko Afrikan. 2006an, hamalau milioihektarea –nekazaritzarako erabil daitekeenmunduko lur guztiaren %1– bioerregaiakekoizteko erabiltzen zen. 2030ean portzen-taje hori %4ra igo daiteke, zenbait ikerketa-ren arabera.

Ustezko irtenbide teknologikoakEkologisten ustetan, honezkero esan dugu-nez, porrota besterik ezin dute ekarriRio+20tik aterako diren akordioek, ekono-mia berdean oinarrituko badira. Teknologiaeraginkorragoak ez dira aski hazkundearenlogikak berezkoa duen kontsumo gehikuntza

- R i o + 2 0

2012KO EKAINAREN 3A8 �

Nagoyan (Japonia) 2010ean sinatutako Aniztasun Bio-logikoaren Hitzarmenak moratoria ezarri zion arren,geoingeniaritzaren ideiak ez du indarrik galdu. BritainiaHandiko Royal Societyk honela definitzen du: “Gizakiakeragindako klima aldaketa antropogenikoari aurre egi-teko planetaren ingurumena eskala handietan manipu-latzea”. Bi bide leudeke horretarako: atmosferatik C02erauztea, edo are ikaragarriago dirudiena, eguzkiarenerradiazioa kontrolatzea. Adibide bat: azken unean ber-tan behera utzi zuten esperimentuan, ikerlari britainia-rrek ura bota nahi zuten atmosferara, kilometro batekoaltueran, tantek eguzki-izpiak islatu eta lurrera iristeaeragozteko.

AEBetan, zenbait zientzialari eta militarrek gober-nuari gomendatu diote moratoriari kasu egin ez etageoingeniaritzaren alorrean ikerketa sustatzeko,“beraiek egiten ez badute beste norbaitek egingo due-lako”. Txinak, bere aldetik, %10 gehitu nahi du eurikopurua, uzta hobeak izate aldera. Eta horretan ari da.

ETCren Nork kontrolatuko du ekonomia berdea? txoste-nak atal bat eskaintzen dio itsaso, laku eta ibaietakobiomasaren erabilerari. “Kostaldea duten estatuak aridira, dagoeneko, ekonomia berdearen uretako balioki-dea sustatzen: ekonomia urdina”. Ur-biomasa landarezein animaliek osatzen dute, baina gaur egun industriakbatez ere algak erabiltzen ditu. 2008an hamasei milioitona ekoitzi zituzten; kopuru horren zatirik handiena eli-kagai modura saldu zen, baina hidrokoloide izena dau-katen substantziak ekoizteko ere erabili zen. Mikroalge-na, berriz, oso merkatu txikia da oraindik, elikagaienosagaiak sortzeko bideratua batik bat.

Algak oso erakargarriak izan daitezke biomasaindustrialerako lehengai gisa, hainbat ezaugarri berezidituzte eta. Esaterako, oso azkar hazten dira; barietatebatzuk 60 zentimetro handitu daitezke egun bakarrean.

Bestetik, kopuru handi-tan ekoitzi daitezke lekutxikietan. Alga motabatzuek metro koadrokoeta urteko 16 eta 65kilogramo bitarteko bio-masa sor dezakete.Lehorreko labore eman-korrenek 6-18 kilogra-mo bitartean emandezakete denbora etaespazio berean.

Aspaldikoa da algak bioerregai bihurtzeko asmoa,oraingoz merkatuan arrakasta eskasa izan badu ere.Nolanahi, berriki sortutako zenbait enpresak erronkarihelduko diote, ETCren arabera.

Uretako bizia ere merkatugai: ekonomia urdina

Geoingeniaritza, oraingoz geldiarazitako ideia arriskutsua

geldiarazteko. “Gaur egun askoz eraginkorra-goak gara lehen baino, materia zein energiaerabiltzen –dio Ekologistak Martxanek–, etahala ere bataren zein bestearen kontsumoakhanditu egin dira. Frogatuta dago, gainera,errebote efektua dagoela: baliabide baten era-bileran prozesu eraginkorragoak lortzeakbaliabide hori gehiago ustiatzera eramandezake”.

Abiapuntua hori izanik, taldeekologistek argi dute konponbi-de miragarritzat aurkeztutakoteknologia berriek ez dutelaezer konponduko; eta gainera,inpaktuak eragingo dituzte.“Gobernu eta enpresak arazoeiizkin egiten saiatzen dira, aurreegin beharrean. Hala, CO2 igor-penak gutxitu beharrean, kar-bonoa atzematea proposatzen da; erregaifosilen erreserbak agortzen hasten badira,energia kontsumoa gutxitu beharrean frac-king-a bezalako teknikak garatzen dira hobiberrietara iristeko; nekazaritza industrialaklima aldaketaren erantzule nagusietakoa delafrogatuta egon arren, eredu ekologikora jobeharrean ereite zuzena bezain metodozalantzazkoak jartzen dira abian...”.

NBEren ekonomia berde kontzeptuakarazo ekologikoen –eta sozia-len– irtenbidetzat jartzendituen teknologietako batzukezagun ditugu orrialde haue-tan. Nanoteknologia, konpara-zio baterako (ikus ARGIA 2.320zbkia.). Edo transgenikoak.Geoingeniaritzaren mehatxuaere hor dago, momentuz lozo-rroan bada ere (ikus albokoorrialdeko koadroa). Bestebatzuk ez dira hain sona handi-koak. Hona pare bat adibide:

BiotxarraIngelesezko biochar hitza euskalgrafiaz emateak hitz-joko poli-ta sortzen du. Biotxarra mate-ria organikoaren pirolisiz lortu-tako ikatza da, hau da, materiahori oxigeno gutxiren presen-tzian errez. Haren defendatzai-leek diote ikatz mota hori gehi-tzen zaion lurzoruak karbonoaatxikitzen duela eta, hortaz,klima aldaketaren eragina leun-tzen duela. Hori gutxi balitz,ongarria ere bada biotxarra.Baten ordez, bi onura.

Haatik, hainbat ikerketakgezurtatu du bata zein bestea.

Ustezko ongarriak, uzta bi eta gero, landa-reen hazkundea inhibitzen du, eta karbonoagordetzeari dagokionez, enpresek diotenabaino askoz azkarrago degradatu eta isurtzenda atmosferara biotxarra.

Ereite zuzeneko nekazaritzaHala esaten zaio lurra goldatu gabeko labo-

rantzari. Monsanto konpainiakdio, eta FAOk, NBEren Elika-dura eta Nekazaritzarako Era-kundeak berresten du, sistemahori erabilita zoruak karbonogehiago bahitzen duela, etaberaz gutxiago igortzen daatmosferara. Klima Aldaketara-ko Gobernuarteko Erakundeak(IPCC) zalantzak agertu ditu,baina.

Belar txar deritzonak kentzeko lurra gol-datu beharrean, tradizioz egin izan eta egitenden bezala, ereite zuzenak herbiziden erabile-ra du oinarri. Ez da harritzekoa Monsantoibiltzea hurbil. Gaur egun 100 milioi hektareainguru lantzen dira era horretan,Amerikan gehienbat, Roundupherbizida jasateko diseinatu direnlandareak landatzeko. Ekonomiaizango da, baina berdea ez. n

-R i o + 2 0


Talde ekologistek argi dutekonponbide miragarritzat

aurkeztutako teknologia berriekez dutela ezer konponduko;

eta gainera, inpaktuak eragingodituzte

- P E R T S O N A I A -

Garai zaila bizi izan duzula esan didazu ezer bainolehen. Heriotza asko pilatu zaizkizula etxean osodenbora gutxian, fedeak lagundu dizula.Arrunt fededuna naiz, ez dut apezetan erdizkabaizik sinesten, baina uste osoa dut Jainkoa-gan. Elizak gerra garaian egin zituenak goiti-beheiti, badakit egunen batean epaitu eginendituztela, gogor epaitu ere, mundu honetanedo bertzean. Elizak ez dit federik galaraziko.Mezatara noalarik, ez noa meza esanen duenapezari entzuteagatik, eukaristia Jainkoak eza-rri zuelako baizik. Erran dut, ez apezengatik,ez Elizarengatik ere, zenbait gauza gero etamakurrago baitzait instituzio horri onartzea.Fede kontuan, aitaren gisakoa naiz. Gure aitakgorriak ikusi zituen, kontzentrazio eremuetanizan zuten, Iruñean preso… Gerra ondoan,elbarri utzi zuten Iruñeko ospitale militarreanebakuntza egin ziotenean. Jakina, halakoakegin zion ebakuntza! Zirujaua omen! Batbaino gehiago utzi zuen hark elbarri, bizkarre-zurrean puntzioa egin eta hezur-muina hautsiondotik. Gizatxarra, zinez, zirujau hura. Gureaita elbarri, betiko. Hala ere, erraten zuen: “Ezdut zeruko Jainkoagan eta Amabirjinarenganbaizik sinesten! Teila gorrietatik behera, ino-rengan sinesteko ez eskatu niri!”. Gorriak etabeltzak ikusi baitzituen!

Gorriak eta beltzak ikusi zituen aitak, zuk eresufritu duzu…Bai. Gero jabetzen zara zer den zure inguruan.

Falangearen kolegio batean ikasi nuen, Iruñean,Santa Maria la Real izenekoan. Gizarte gaienaldia zenean, gorriak gorri ziren, itsusi, adardu-nak, lipua baino makurragoak! Nik 8 urtenituen, banekien gure aita-amak gorrietakoakzirela, baina ez ziren ez itsusi, ez gaizto. Gureama jostuna zen, anitz jende etortzen zitzaionetxera, preziatzen zuten. Kolegio hartan ginela,mojek zinez bertzela jokatzen zuten gorrienalaba ginenokin, eta bertzeekin, gatua sakatzenzutenen alabekin. Kolegioan bertan, iluntzean,

«Denbora iraganen daItzulera operazioa

finitu aitzin»Josefina Camposen Itzulera operazioak ez du autoen mugimenduarekin ikustekorik. 1936ko

gerran bide bazterretan fusilatu zituztenak, leku gordean lurperatu zituztenak Azkoiengohilerrira bidean jartzen egin du lan. Los fusilados de Peralta, la vuelta a casa (1936-1978)

Operación Retorno liburuan du kontatua.

Miel A. Elustondo Argazkiak: Zaldi Ero

Josefina Campos Orduña

Nortasun agiriaJosefina Campos Orduña (Azkoien, 1942) jos-tuna izan da lanbidez. Errepublikarra zuen fami-lia, gerra ondoan gogotik zigortua. Ama Dolo-res zenari senargaia, anaia bat eta zenbaitlehengusu hil zizkioten, eta hondo-hondotikmoztu zioten ilea. Aita Eugenio zuena, Errepu-blikako sarjentu, preso izan zuten Carabanche-len (Espainia) eta Iruñean, eta lan behartuakegin zituen trenbidean Castejonen. Aitarenaldeko amona bera ere kartzelan izan zuten 68urte zituela, eta hari ere hondo-hondotik moztuzioten ilea. Azkoienen fusilatu zituztenen oroi-mena berreskuratzeko lanean hasi zen 1978an,eta herriko 84 lagunen hobiak aurkitu zituzten.Itzulera operazioa izan zen.



logela handietan, moja zaindariak erretiratzenzirelarik, solasean hasten ginen gorrien alabaginenok; neska franko! Eta istorio-mixterio ari-tzen ginen, gure herrietan gertatutakoak, etxeanentzundakoak, kontatzen genizkion batak ber-tzeari. Erriberako herri guztietakoak ginen han:Valtierra, Pitillas, Kaseda, Falces, Azkoien,Arguedas, Villafranca, Marcilla… Gure buruaklibratzeko bidea genuen.

Etxean entzundakoak kontatzen zenizkiotenelkarri. Etxe askotan ez zen ezer kontatu, zue-netan bai.Kontatu? Gure aitak Internazionala ere kan-tatzen zidan! Gerra kanta bat baino gehiago!Gurean kontatzen zuten, kontatzen zutenez.Aita elbarri genuenez, etxean pasatzen zuendenbora. Ama, berriz, jostuna genuenez,etxean hura ere, eta jendea etxera etortzenzitzaigun. Eta solasean aritzen ziren, eta guentzuten, eta halako batean galdezka hastenginen gu ere. Elizaren kontrako errefusa huraeta. Zenbait apezen kontrako solas gaiztoak!Ez genuen konprenitzen, eta galdetzengenuen. Eta erantzuten ziguten. Emakumeanitz etortzen zen gure etxera, eta behinbaino gehiagotan, negarrez aritzen ziren,amorraturik negarrez. Senideak ere frankoetortzen zitzaizkigun. Izan ere, hala aitarenfamilian nola amarenean, gerran fusilatuak

Aita Gurea“Gure amak Azkoiendik Iruñera kolegiora ninderamala,erraten zidan autobusean, leihotik begira, Carrascal parean:‘Begira, hemen nonbait lurpean behar du gure osabak. Esandezagun Aita Gurea haren arimaren alde’. Eta, handik goiti,koskortu nintzenean eta Iruñera bidea bakarrik egitennuelarik, Carrascal inguruan, soroetara begira joaten nintzen,hilobirik ikusten ote nuen, eta Aita Gurea errezatzen nuen,han hil zituzten guztien alde”.


genituen. Nola ez zuten, bada, hartaz solaseginen? Ezinbertzean. Dena den, egia da etxebatzuetan kontatzen zutela, eta bertzebatzuetan ez. Jokatzeko moldeak dira, norkbereak ditu. Gurean ere, amatxik ez zuendeus erraten.

Filomena zenuen amatxi, amaren ama.Bai. Behin erran nion amari: “Amatxik zerdio gerra kontuez?”, “amatxik ez du horre-taz nirekin baizik solas egiten, biok bakarrikgarenean. Eta horretaz solas egiten dugu-nean, amatxik negar egiten du”. Erratenomen zuen: “Kabroiak! Halako seme gozoakendu zenidaten!”. Bertzalde, gure amakbazuen ahizpa bat, gazteagoa, neskatoazelarik gerran ilea hondo-hondotik moztuziotena. Gure izeba horrek “guraso oneko”alabak zituen lagun, eta haren aitzineandeus ez erraten saiatzen ziren, erran beharez zenik ez errateko beraren lagunekinzenean. Izeba hark ez baitzuen bere bar-nean deus gordetzen. Erratekorik bazuen,erraten zuen.

“Guraso oneko alabak” esan duzu. Batean,“guraso oneko” familiak; bestean, gorriak, per-tsegituak. Hauetan ere, familia batzuk berezikizigortu zituzten.Bai, horretaz jabetu nintzen liburua izkiria-tzen ari nintzela. Halako eta halako familiarenbila joan ziren, sozialista zirelako, edoUGTko kide, edo zernahi. Fusilatuak, ileamoztuak, kartzelara sartuak… Familia osoakzigortu zituzten. Osabari tiro egitera zihoaze-la, eskopeten aitzinean jarri zen amatxi, Filo-mena. Ama balkoian zegoen, begira, eta denaikusi zuen. Orroka hasi zen gure ama, baitabertze auzo bat ere. Orduan, herriko prakti-kantea –erreketea, hala ere–, fortunatu omenzen parean. Eta, beharrik!, inor hiltzea galara-zi zuen. “Segi zuen etxera, makurragorik ger-tatu baino lehen”. Eta horrela. Tiro egiterazihoanari, berriz –odolzale gizatxar bat–,

handik alde egiteko agindu zion. Praktikantehark izan zuen bertze lanik, odolzale gizatxarhark ilea moztu zieten emakume guztiak egu-berrietan garbitu behar zituela sartu baitzi-tzaion buruan. Praktikanteak galarazi zuenodol isurtze hura.

1936an gara, gerra sasoia.Bai. Eta orduko agintariak! Menturaz, ezzuten inor hil, baina ez zait axola: bertzek hilzezan agindu zuten. Niretzat gauza bera da.Nire izeba batek erran izan du orduko aginta-ri haien gainean: “Gizajo hutsak baitziren!”.Nik ez diot barkatzen: “Alde hortik, gizajohutsak! Dirua zuten, dena zuzentzen zuten.Gizajoak? Baita zera ere!”.

Liburuan ez duzu borrero izenik aipatzen, nahi-tara.Bai. Agiri ofizialetan ageri diren izenakbaino ez ditut jarri paperean: gerra-batzor-dean, karlisten batzordean, aldi hartakoudalbatzan zirenak… Horien izenak bertze-rik ez. Aldiz, Azkoiengo borreroen izenik ezdut jarri, haietako askoren seme-alabak fusi-latuen seme-alabekin ezkondu zirelako.Gure gurasoek erraten zuten gisan, “inorenseme-alabek ez dute gurasoek egindakoenmakurkerien kulparik”. Horretan naiz ni.Are gehiago, badira beraien familian fusila-tuak dituzten bi seme, eta Fuerza Nuevako-ak dituzu! 1981ean, errate baterako, izuga-rria muntatu zuten, eta, beharrik, han zireneskuineko bat, eta bertze bat ezkerrekoa,borroka gerarazi zutenak. Erranen dizut: bineska ziren, eskumuturreko erlojuan ikurri-na txipi bat zeramatenak. Fuerza Nuevakohoriek, joan eta ikurrinak erauzi nahi izanzizkieten, eta, bistan dena, atzaparka eginzieten, eta azala urratu. Herriko plazan ger-tatu zen, hemen, Azkoienen, eta FuerzaNuevako haiek pistolak ere atera zituzten.Haien aitatxiak burua jaso izan balu, bereal-diko makilazoak emanen zizkien.

-J o s e f i n a C a m p o s O r d u ñ a

Errepublikar“Herriko hilerrianizan nintzenErrepublika egunean,aita zena apirilaren14 batez hil baitzen.Errepublikarra barne-barneraino. Hiruhilobi ditut, batabertzearen ondoan,tartean arrosadiakjarriak. Joan nintzeneta krabelin gorriakjarriak zituztela senarzenaren hilobian.‘Ez!, errepublikarraaita nuen. Hareneguna da gaur’. Etaaitaren hilobian jarrinituen krabelinak.Baina erran nion eneburuari: ‘Zu ereerrepublikarra zinen,ama. Eta zu ere bai,amatxi. Eta zu,osaba. Eta, are, zuere bai, senarmaitea, errepublikarizatera heldu zinen!’.Izeba ez nuenerrepublikartzat,baina, hil ondoan,eta haren hilobiarenoinetan, erran nuen:‘Batek jakin!’.Ikustekoa zen nolajartzen zen gureizeba fusilatuenkontua hizpidezenean”.

Zer izan zen 1978an, egunkarian Marcillakoberri hura irakurtzean? “Gerra garaian fusilatu-tako 38 pertsonari omenaldia”, zioen albisteak.Orain ez dut egunkaririk hartzen, bainaorduan bai. Iluntzean irakurtzeko ohituranuen. Marcillakoa irakurri eta “zer da hau,ordea?”, hamar aldiz irakurriko nuen. Oherasartu eta, jakina, loa ezin menderaturik. Mar-cillan egin zutena egin nahi izan nuen nikAzkoienen. Egin ere bai. Batasun handia izanzen horren inguruan gure herrian. Pertsonabat izan zen, aita eta aitaginarreba fusilatuakzituenak, erantzun ziguna: “Ezagutu ere eznituen egin!”. Eta ez zuen deusetan lagundu,ez diruz, ez bertzela. Bertze emakume batekere uko egin zion gure lanari. Alarguna zen,bigarrenez ezkondua: aita, anaia, senarra–hirurak batera hil zituztenak– eta bertzeanaia bat Ebron hil zutena. Lau zituen hilak!Bagenekien Carrascal inguruan lurperatuakzirela, baina bertzerik ez. Emakume hark ez

zuen baimenik eman inor lurpetik ateratzeko.Erran zuen bazekiela non ziren lurperatuak,baina ez zigula erranen. “Zuk erraten ez badi-guzu ere, lasai, aurkituko ditugu guk”, gureerantzuna. “Aurkitzen badituzue, utzi bat ber-tan”, erran zigun. “Zer? Ezta pentsatu ere.Zure baimenarekin edo gabe, berdin aterakoditugu guztiak. Hiru seme-alaba dituzu, etazuk nahi ez baduzu ere, ziur naiz haiek denakateratzea nahi dutela!”. Hondarreko, hiletaegin zelarik, eskutitza izkiriatu nion, gordin:“Zure seme-alabek hildako haien odola dara-mate zainetan. Zure obligazioa da haiei berriematea”. Eta jakinarazi zien, eta hiletara etorriziren. Gainerakoan, Azkoienen ez da izanfusilatuak lurpetik ateratzearen kontra.

Biktimen artean, batasun handia, salbuespe-nak salbuespen. Nola hartu zuten zuen asmoaborrero izan zirenek, edo haien oinordeek?Denetarik izan zen, baina hasteko, erran beharda hiltzaile guztiak joanak direla mundu hone-tatik. Hilak dira denak. Haien oinordeetan,berriz, denetarik dago. Badira batzuk lehenaberriz ere eginen zutenak. Lehengoan, neskabatek erran zidana: “Hara, Josefina! Bazenekizer gogo dudan. Halako eta halako hartu etahilerri atarira eramanen nituzke, eta galdetukonieke zer eginen ote zuten beraiek, aita edoama non lurperatua duten ez balekite”. Badira,bai, alajak! Hala ere, aski ongi bizi izan garabata bertzearekin herrian. Aski giro ona dago,hiltzaileak desagertu direnetik batik bat.

Egin duzu liburua, egin dira fusilatu eta desa-gertuen oroimenezko monumentuak han etahemen, legea ere egin da… Amaitu da “Itzule-ra operazioa”?Ez, ez da finitu, eta denbora iraganen da fini-tu aitzin. Nafarroan halako zortea izangenuen, anitz herri bildu baikinen, eta ezinizan zuten gure kontra egin.Korellan bezala. Ahal izan balute,egurra emanen ziguten, baina3.000 lagun baino gehiago ginenmanifestazioan. n

AZKEN HITZA

Hilobiak“Sozialistekin zinez etsirik nago, fusilatu eta desagertuen auziandeus egin ez dutelako. Hilobien mapa eginen ote duten ari dira,baina hainbat urte izan dira agintean, eta ez dute deus egin,deus ez, lana zaildu ez bada. Orain, berriz, hilobiak seinalatukoomen dituzte, anitz desagertu direnean, Iruñean, Aosen etaAgoitzen bezala”.

- J o s e f i n a C a m p o s O r d u ñ a


Autobusean“Behin, demokrazia garaia ordurako, Azkoiengo alkate ohiaautobusean, egunkaria irakurtzen, eta haren aitzineko aulkianemakume bat, familian fusilatuak izandakoa. Zer edo zer irakurrizuen alkate horrek egunkarian, eta hasi zen hoska: ‘Egoerairaultzen bada, horratik!’, eta hau eta hura. Aitzineko aulkikoemakumea itzuli eta asto beltzarenak eta bi erran zizkion. Bertzeemakume bat, Azagrakoa, hura ere hoska: ‘Zer dugu hau, 36kohaietakoa edo?’. Hura zalaparta autobus barnean! Hondarreko,alkate ohiak isildu egin behar izan zuen. Hura ere bazen, alkatehura. Familiak berak bota zuen herritik!”.


- Isabel Celaá -

EAEko Euskal Eskola Publikoaren jaia hilaren 10ean ospatuko dute Zarautzen. Aitzakiabaliatuta, hezkuntza publikoaren osasunaz galdegin diogu Isabel Celaá Hezkuntza

sailburuari, mahai gainean jarriz murrizketak, hiru eleko eredua, eskola mapa, irakasleenprestakuntza, hezkuntza sistemaren egonkortasuna…

«Alderdiok filosofia bereanoinarritutako akordio

inplizitua dugu hezkuntzan»

Egiaz ze aukera dago Espainiako Gobernuakhezkuntzan iragarritako murrizketak eragozteko?Benetako aukerak ditugula uste dugu guk.Laster helegiteak aurkeztuko ditugu AuzitegiKonstituzionalean, gure eskumenak hartzendituzten neurri guztien kontra, eta neurrihoriek indarrik gabe utziko ditugu. Legedekretuaren neurrietako batzuk aukerakoakdira, erkidegoen esku, eta kontuan hartuzgure hezkuntza sistemak inguruko hainbatherrialdetakoak baino adierazle hobeak lor-tzen dituela –EBko batez bestekoak bainoemaitza hobeak ditugu haurrak eskolatzen,eskola uzten duten gazte kopuruan…–, ezdugu inongo asmorik ondo bideratua dagoe-na aldatzeko. Eta hori aintzat hartuta sistemakonplexua dela gurea, bi hizkuntza koofiziallantzen dituena –euskararen presentzia han-diagoarekin, diglosi egoeragatik– eta ingele-sari leku garrantzitsua egiten ari zaiona.

Dena den, Wert ministroaren aurretik dagoene-ko murrizketak egitea leporatu zizueten sindika-tuek. Adibidez, ikasle kopuruak gora egin arrenirakasle gehiago ez hartzeagatik edo irakasleenbajak 6. egunera arte ez ordezkatzeagatik.Hori ez da hala. Lehenik eta behin, igarotzenari garen krisi larriaren jakitun gara eta neurrieraginkorrak hartu ditugu 2009tik, beti ere bieremu babestuz: ikaslea, bera delako ikaskun-tzaren muina eta helburua, eta profesionalenenplegua, profesionalen lana duina izateakasko hobetzen duelako irakaskuntzaren kali-tatea. Lehen, eskatzen ziren ordezkapen guz-tiak onartzen ziren, araurik gabe, eta gukordenatu egin genuen hori: Haur Hezkun-

tzan edo hezkuntza berezian, lehenengo egu-netik ordezkatzen dira bajak; LHn hiru egu-nera; eta DBHn, bost egunera. Eta irakasleaez dagoen egun horietan, ikastetxeko zerbi-tzuek konpentsatzen dute hutsunea. Froga-tua dugu bizpahiru eguneko ordezkapenak ezdirela eraginkorrak. Baina Espainiako Gober-nuak nahi duen bezala ordezkapena 10 egu-nera atzeratzeak esan nahiko luke horri aurreegiteko langile gehiago beharko lituzketelaikastetxeek.

Irakasle eta ikasle ratioei dagokienez, ez daegia ikasle kopuruak gora egin arren ez dugu-nik inor kontratatu. Iaz 200 kontratu berribaino gehiago izan genituen, baina egia daratio txikiak aurkitu genituela, oso ikaslegutxiko gelak, eta sistemaren eraginkortasunahanditu dugula, beti ere ratioa gainditu gabe.

Eskola kontzertatuetan handitu dira ratioak…Hitzarmenen barruan, baina eskola kontzer-tatuak ratio zertxobait ezberdinekin ari zirenfuntzionatzen, ratio txikiagoekin. Kalitateoso handiko eskola publikoa dugu, eta osoondo aritu den eskola kontzertatu sare osaga-rria daukagu, ondo baino hobeto finantzatu-tako sarea, besteak beste derrigorrezko hez-kuntzaren ondorengo etapa ere finantzatzendelako hemen, Espainiako gainerako lurral-deetan ez bezala. Beraz, zilegi da baliabidegehiago eskatzea, niri gustatuko litzaidakehezkuntzarako askoz baliabide publiko gehia-go izatea, buruan ditudan ideia guztiak gau-zatzeko, baina gaur egun ditugun baliabidee-kin konpondu behar gara, eta nahiko ondoegiten dugula uste dut.

Mikel Garcia IdiakezArgazkiak: Alex Larretxi

Zein da ikasgela bakoitzerako ikasle kopuruideala, eta zein EAEn hitzartutako gehienezkoikasle/irakasle ratioa?Inork ez daki zein den ratio ideala, esan deza-kegun bakarra da sistema merkatu dezakegu-la ikasgelatan 40tik gora ikasle sartuta, bainahori ez da soluzioa. Hemen 25-30 ikasle arte-ko gelak ditugu, Estatuko ratioen azpitik.Baina ratio malguak dira, noski, 26 ikasle dau-delako bi talde egitea adibidez xahutzea litza-tekeelako eta xahutzea gorroto dut. Gurebaliabideak arrazionalizatzeko gauza izanbehar dugu.

Gai ekonomikoarekin bukatzeko, unibertsitatearloan Ikasle Kontseilua kexu da Bolonia sartuzenetik asko igo direlako matrikulen salneurriak.Tira, kredituak lehen baino garestixeagoakdira, bai, baina kreditu gutxiago dago, berazikasle batek graduko titulazio baterako eta

lizentziatura baterako ordaintzen dituen tasakberdinak izan daitezke, batzuetan.

Tasak eta prezio publikoak igotzeko,berriz, Unibertsitate Politikako KontseiluOrokorraren akordioa behar da, baina Espai-niako Gobernuak bere kabuz erabaki zuenerkidegoek %15-30 artean igo beharko dituz-tela unibertsitate tasak. Guk tasetan Kontsu-morako Prezioen Indizea aplikatzen jarraitu-ko dugu, eta horrekin batera ikertzen ari garazenbat ordaintzen duen eta zenbat ordaindubeharko lukeen ikasleak, unibertsitateko ikas-keten arabera.

Nola joan da hiru eleko ereduaren esperientziapilotua? Zein dira ondorio nagusiak?Erantzun aparta izaten ari da parte hartzenari diren ikastetxeetan. Dakizunez, hizkuntzabakoitzari [euskara, gaztelania eta ingelesa] 20orduko gutxienekoa eskaintzea du oinarriereduak, baina horrek ez du kentzen hortikaurrera ikastetxe bakoitzak hizkuntza horieta-koren bati besteei baino ordu gehiago eskain-tzea, %60ra arte. Ingelesa sartu gabe, munduglobalizatu honetan desabantailan izangogara, ezingo dugu Europara atera.

Bai, %60ra arte eskaini dakioke hizkuntza bati,baina D eredua ere ez denean berme izan ikas-le guztiak euskalduntzeko, eredu hau ez litzate-ke euskararentzat kalte izango? Hartzen dakontuan ikastetxearen testuingurua?Inolaz ere ez da euskararentzako kalte, etabai, hartzen da kontuan ikastetxearen testuin-gurua. Begira, esaten baldin badugu D ere-duak ere ez duela euskalduntzen, esaten arikoginateke euskarazko hezkuntzak ez duelazentzurik…

… Baina Eskola Kontseiluak esana da, B eta Dereduko ikasleak euskara gaitasun eskasekinateratzen direla…Eskola Kontseiluak bi urte baino ez ditu ain-tzat hartu. Aurrera doan ibilbidea da hau, etadenboran aurrera egin ahala hobetu egiten dahezkuntzaren kalitatea eta kopurua. D ere-duan, 2002. urtean eskola amaitu zuen ikas-leak –jaiotzez elebiduna ez dena, eta testuin-guru erdaldunekoa– jakintza kopurutxikiagoa du 2010. urtean amaitu duen ikas-leak baino. Zergatik? Euskara aurrera doala-ko, gizartean, eta eskolak ezin du dena egineuskalduntze prozesuan, baina eskola da

-I s a b e l C e l a á


“Gurasoek ikastetxea askatasunosoz eta nahieran aukeratze horiEsperanza Aguirrek Madrilen egin

berri duen proposamena da”


gehien egiten ari dena. Esaten badugu D ere-duak ez duela balio euskalduntzeko, orduanbaztertu egin beharko genuke, eta hori izuga-rria da… eta gainera gezurra. Kontua daneurketa hori egiten zela 12 urteko ikaslee-kin, eta ikaslea oraindik ibilbidean dago,matematikak ere oraindik ez ditu guztiz bar-neratuta, eta ez dugu esaten matematikak ezdakizkienik.

Erabateko elebidunak gutxi daude historianeta bizitzan, bi eleetan guztiz murgilduta dau-den komunitateetan baino ez da gertatzen:Belgikako, Holandako, Suitzako zati bat,Gipuzkoa… baina erabat-erabat elebidunak…Eskolak egiten duen ibilbidea egin daitekeengorena da, baina LHko 4. mailan neurketaeginda, ezin du dena jakin oraindik. Batxiler-goa bukatuta ere, erabateko elebiduna izangoda guraso elebakarrak izanda? Ez, baina horre-tarako beste zerbait behar da, eta ari dira gau-zak aldatzen, euskara gizartean ari da sartzen.

Eskolan euskaraz ikasi duen ikas-lea, baldintza jakinak beteta, hiz-kuntza horren ezagutza bermatze-ko agiriak aurkeztetik salbuetsikoduen dekretua onartu du Jaurlari-tzak. Berriz ere, eskolatik ez badiradenak euskaldunduta ateratzen, ezlitzateke euskara maila frogatu beharko?30 urte baino gehiagoren ostean bietako bat:edo esaten dugu euskarazko irakaskuntzakbalio duela, edo ez duela balio. Guretzat baliodu, neurtzen dugun bakoitzean ikusi dugula-ko kalitatezko irakaskuntza dela. Euskarazemandako ikasgaien irakaskuntzak kalitateezin hobea du eta beraz edozein gauza trans-mititzeko kalitatea du euskarazko irakaskun-tzak, baita euskara bera irakasteko ere. Eta

hori hala bada, 14 urtez hizkuntza horretanikasi duenak nola ez du frogatua izango PL2bat duela? Kontrakoa litzateke zera esatea:“Bai, egin dute, baina ez dugu sinesten”. Sis-temak ziurtasuna eta bermea izan behar du.

Eskola mapari dagokionez, nola eragiten diegurasoei, haien seme-alabentzat nahi dutenikastetxea eta beraz hezkuntza proiektua hau-tatzeko aukerarik ez izatea?Nire ustez lasai asko aukeratu dezakete, bainaeskaintza-baldintzen barruan. Gurasoekikastetxea askatasun osoz eta nahieran auke-ratze hori Esperanza Aguirrek Madrilen eginberri duen proposamena da. Horrelakoeskaerekin gertatu daitekeena da ikastetxebatek sartzeko ilara mugagabea izatea etaondoko ikastetxea hutsik egotea, lehenengoaaktiboagoa delako, pizgarri jakinak dituela-ko… eta ez, eskaintza planifikatua beharrez-koa da (ikastetxetik gertu bizitzea, anai-arre-

bak hor eskolatuta egotea,errenta maila…); bestea desorde-na da. Beste gauza bat da irizpidebakoitzari ematen zaion lehenta-suna, baina planifikazioa beha-rrezkoa da, eskaerara egokitutakoeskaintza.

Baina proiektu pedagogiko autonomoa, kalita-tezkoa eta bereizgarria egiteko ez al ditu des-motibatuko jakiteak ikasleak aliritzira etorrikozaizkiela (eta ez ikastetxearen proiektu peda-gogikoagatik)?Ikastetxeek euren hezkuntza proiektu auto-nomo eta bereizgarrian egiten dute lan,proiektu pedagogiko oso ezberdinak eskain-tzen dituzte batzuek eta besteek, eta ez zaiz-kie ikasleak aliritzira etortzen; herri berean

“Esaten badugu D ereduak ereez duela euskalduntzen, esaten

ariko ginateke euskarazkohezkuntzak ez duela zentzurik”

“Lehen, eskatzenziren ordezkapenguztiak onartzenziren, araurik gabe,eta guk ordenatuegin genuen hori.Frogatua dugubizpahiru egunekoordezkapenak ezdirela eraginkorrak”.


I s a b e l C e l a á -egonik, ikasle batzuek kontzertatu bat edobeste hautatzen dute, edo publikoa. Bestegauza bat da, oso ezberdina, kontzertatubatzuek diotenean eskaintza baino eskaeraaltuagoa dutela eta haur gehiago matrikulatuahalko lituzketela. Baina sare guztietan profe-sionalak ari dira lanean eta zer egingo dugu,eskaera handiagoa duen ikastetxe bati eskain-tza handitzea baimentzeagatik beste batekoprofesionalak bota? Planifikazioa lau urtera-ko egiten da eta arauak jarraitu behar dira.

Egungo curriculumean garrantzi handia ema-ten zaie gaitasunenei, baina teoriatik praktika-ra eramateko zailtasunak daude. Inbertitzen alda norabide horretan?Bai, etengabe. Edukiak bakarrik ez, gauzakegiten irakasten dugu, trebeziak garatzen,baloreak irakasten… Besteen sufrimenduare-kin enpatia garatzen, esaterako; terrorismoa-ren biktimenganako enpatia, besteak beste.

Horri dagokionez, Jaurlaritzatik sustaturikobake eta bizikidetza planak aldaketarik izan aldu ETAren amaierarekin? Babes handiagoabilatu al da?Erabateko babesa dauka, salbu ELA, LABeta EILAS sindikatuena, tamalez. Sindikatuhoriek ez dute sinatu, baina bai eskola publi-koko zuzendariek, gurasoek, Baketik edoBakeola bezalako erakundeek, patronal guz-tiek. Sindikatuek ikusiko dute zer egitenduten, baina gai hau funtsezkoa da gureherriarentzat, hainbeste urtetan gertatutakoizugarrikeria berriz gerta ez dadin hezi beharditugulako belaunaldi berriak.

Zein ildo jarraitzen du irakasleen prestakuntzak?Trantsizio garaitik, euskal irakasleria positibo-ki bultzatua izan da autoikasketaren bidetik.Lehenengo euskararekin, lan handia izan zenirakasleen euskalduntzea –1985ean irakasleen%5a baino ez zen elebidun eta gaur egun%85a dago euskaldundua!–; eta orain tekno-logia berrien inplementazioarekin, hor duguEskola 2.0. Milaka irakasle prestatu ditugu etahurrengo ikasturtea bukatzerako 80.000 orde-nagailu banatuko ditugu LHko 5-6 etaDBHko 1-2 mailetan. Egin dugun ikerketarenarabera, Eskola 2.0ri esker ikasleen %96akhanditu egiten du ikasgaiarekiko duen arretaeta interesa. Eta azkenik, hiru eleko ereduare-kin ingelesean jarri dugu indarra eta gutxigorabehera irakasleriaren erdiak ingelesa daki.

Ordenagailuak banatu dituzuela aipatu duzu,baina azpiegiturak izan arren askotan ez al dafalta teknologia berriak edukiz betetzea?Eskola 2.0 martxan jarri genuenetik materialberria eta berezkoa sortzen ari gara, deialdie-

tara aurkeztu diren argitaletxe eta talde peda-gogikoen bidez. Baina etorkizunean ezingoditugu testu-liburuen doako mailegua etaEskola 2.0, biak mantendu. Proiektu moder-nizatzailea antolatu behar da, liburu digitalenbidetik, eta argitaletxeekin harremanetangaude horretarako.

Laster hauteskundeak izango ditugu. Ez allitzateke beharrezkoa izango beste herrialdebatzuen gisan alderdien arteko gutxienekoakordioa hezkuntzan, gobernu berriek irakas-kuntza eredua nahieran alda ez dezaten?Hezkuntzan badugu akordioa, baina bizitzarenedozein arlotan beti joera daukagu, agianherrialde honetan beste batzuetan baino gehia-go, botilaren zein zati dagoen huts, arreta horjartzeko, azpimarratzeko, eta ez diogu beterikdagoen zatiari begiratzen. Euskal hezkuntzasistema da, beste edozeinekin konparatuta,dagoen sistemarik egonkorrena. Akordioetatiksortzen delako. Funtsean, partekatutako filoso-fia berean oinarritutako akordio inplizitua dau-kagu, eta hori da gure ondarerik handiena:denok nahi dugu hezkuntza sistema elebiduna,hezkuntza sistema ulerkorra 16 urtera arte(DBH 4 arte elkarrekin egon daitezela), 0-3adina hezigarria eta asistentziala izatea, derrigo-rrezko hezkuntza ostekoa ere doakoa izatea…

Baina DBH 4ra arte elkarrekin egote hori alda-tu nahi du Espainiako Gobernuak, DBHri urte-bete jan eta Batxilergoari edo Lanbide Hezike-tari gehituz. Azken finean, Estatuko erabakiekeragiten diote hemengo hezkuntza sistemari,aipatu dituzun akordio horien gaindi.Hala da. Batzuetan kanpoko faktoreek eragitendiote gureari, adibidez Rajoyren Gobernuakhezkuntza sistemaren egitura aldatu nahi iza-teak, gure ustez beharrezkoa ezdena. Zentzugabea da eskolauzten duten ikasle kopurua gutxi-tzeko Batxilergoan eskua sartzea,beste parametro batzuk dira. n

0-3 adina“Kargua hartunuenean AnjelesIztuetak egindakohaurreskolen sareaaurkitu nuen; sareaondo ari da laneaneta guk eginduguna izan dahaurreskolenproiektua ikastetxepublikoarenarekinkoordinatu, batetikbestera jauzi handiaegon ez dadin.Kontua da RajoyrenGobernuak berrizere, atzerakaeginez, lanaren etafamiliaren artekokontziliaziotzathartu duela etapahori. Eta guk betitikulertu dugu 0-3etapa, hezkuntzaeta asistentziaetapa gisa. Alaurtebeteko umeaezin da hezi?”.

21�

- I R I T Z I A R E N L E I H O A -

G O R A P R O N O B I SAsisko�Urmeneta

� 212012KO MAIATZAREN 27A

�

Soilik bihotzentzako?

Xaloegiak beharbada kopaaltxatzeko, eta gazteegiak,gehienok, ulertzeko Milan etaBartzelona kanpoan utzi eta gero galduzuela Athleticek 1977ko final mitikoa.Juve hartan 1982ko munduko bost txa-

peldun zebiltzan, gainera. Alegia, historikoaren kon-tzeptua izan daitekeela handiagoa –futbola askohazi da ordutik– edo txikiagoa –orduko UEFA gai-tzagoa zen–, nondik begiratzen den.

Apur-apur eginda utzi zuten Fergusonen sotilta-suna eta futbola ulertzeko modua gurea ere bada:abiadura, zehaztasuna, kuraia eta mistika pitin bat,

eta jokoari fideltasuna. Bielsak ere ordenanahi luke, aski ingelesa den Bilboko Ath-leticen, berezkoa duen bipiltasuna galdu

barik. Simeone beste eskola batekoa da, ordea, gurikalte gehien egiten digun futbol xuhurrarena. Etaonartu behar da talde txikiago batekin, gutxirakoa,finala sagaratu gabe, gainditu egin duela maisua.Eurentzako moduko partidua eurentzako modukodiskurtsoarekin osatu zuten: diskurtso-rik ez eta, ahal bada, partidurik ez. Zaz-pigarren minutuan, gol batek ezarrizuen istorio haren amaiera, ez ordeahistoriaren amaiera. n

Epika

rortzen ari denarekin organoentransplanteei buruz hitz egitea,batzuentzat, akaso, beste alde bate-ra begiratzea izango da. Lasai,gaurko honetan ez behintzat.

Espainian gorputz-organoen transplantee-rako garatu den sistemak arrakasta handialortu du azken urteetan, sari ugari lortu etaeredu bihurtu lurralde askotan. Emailegehien duen eredua da, milioi bat pertso-na inguru.

Zein dira arrakasta hauen zergatiak?Adituen arabera sistemaren oinarria izae-ra publikoa da, anonimotasunari etaaltruismoari garrantzi handia ematenzaiolako. Instituzio publiko batek kudea-tzen ditu emaileen datuak eta beharbakoitza asetzen saiatzen da. Sistemarendoakotasunari loturik, elkartasunarenbidez hiritar guztien arteko berdintasunabermatzen da, eta era berean, beharriza-nak dituztenen aukerak biderkatu egitendira.

Zenbait lurraldetan, Alemanian kasu,eredu mistoak daude eta datu-base publi-koak egoteaz gain pribatuak ere badira.Aditu gehienen ustetan sektore pribatuahorrelako gai batean sartzeak arriskuakbaino ez ditu sorrarazten. Alde batetik, hirita-rren berdintasunaren aurkako neurria delakoeta dirudunek aukera gehiago izango dutela-

ko, eta bestetik, negozioa egiteko aukeraizanez gero arrisku handiak sortu daitez-keelako bai emaile bai hartzaileentzat.

Laburbilduz, publikotasunaren dohaineiesker da arrakastatsua espainiar eredua.Era berean, gai honetan oso era nabarianagertzen dira publiko-pribatu harremana-ren artean sortzen diren tentsio eta aldekozein kontrako argudioak. Hala ere, harriga-

rria da publikoaren dohainen inguruanadostasun handia egotea ezker zeineskuineko politikarien artean, eta bestehainbat gaietarako –gehienak arlo eko-nomiko eta sozialari lotuta–, argudioberak desegokiak izatea. Organoentransplanteetarako elkartasuna eta ber-dintasuna oinarrizko elementuak baldinbadira ere, beste arlo batzuetan indarragaldu eta lehiakortasunak eta eraginkor-tasunak hartzen dute lehentasuna.

Giltzurrunentzat baliogarria denalan-merkatuaren kudeaketarako edohezkuntzarako ez dago hain garbi. Krisigarai honetan eta bultzatzen ari direnneurriak kontuan harturik, organoentransplanteen ereduak hainbat irakas-pen eskaintzen dituela irudi-tzen zait, bai bihotz trans-

planteen kasuan, baita pertsonenbihotzei eta ongizateei dagokie-nez ere. n

E

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Gorka�Moreno�MarquezEHUKO SOZIOLOGIA IRAKASLEA

«Gai honetan oso era

nabarian agertzen da

publiko-pribatu

harremanaren artean

sortzen diren tentsio

eta aldeko zein

kontrako argudioak

»

Igor�EstankonaT X A N D A N


2012KO MAIATZAREN 27A�22

au ateratzeko asteburuak ekitaldizbeteta eta ziur aski balizko koali-zioez ere idatziko denez, laburbildezagun: urtebete barru bereburua abertzaletzat daukan lehen-

dakaria izango dugu mendebaldean. Jeltza-lea edo soberanista, hauteskundeak nork ira-bazi eta kartak zelan jokatu. Herritarroi,begiratzea eta bozkatzea omen dagokigu.Eta bultza egitea, gatazkaren ondorioakgainditzeko. Batzuek maite dituztelako nahidituzte etxean, baina maite ez dituztenekere badakite auzi hori gabe ez dagoela ixte-rik. Edo itxita ere, ofizialki itxitzat emandaere, automatikoki zabalik dela. Argiagozioen Ed Milibandek iazko urrian: gaiariheldu ezean, haserre eta bizitzarako pers-pektiba eskasekin zeuzkan ehunka militan-tek egoerari aurre egin beharko ziola zioenEuropak . Ez da ohiko perspektiba, bainaedonondik begiratuta ere, presoen gaiaondo itxi beharra nabarmentzen zuen bri-tainiarrak.

Ulertzekoa da, neurri batean, hori guztiaatzerarazteko Espainiaren estrategia, etsi-pena piztu nahia ere. Ilusioak independen-tismoa hauspotu duela ikusita bereziki. Eta,mahai hori itxita –deitu “teknikoa” edo“militarra”–, beste mahaia datorrela jaki-tun: gatazkaren beraren oinarriari, ez hain-beste hizkuntzak edo Erdi Aroko estatuak

zilegitasun handiagoa ematen duen, XXI.mendeko Espainiaren baitan gauden bainageure burua naziotzat dugun bi lurraldekestatu osoari zilegitasuna kentzen diogulabaizik. Eta horretarako galdetu beharradauka, arrisku guztiekin: estatuaren baitanjarraitu nahi duzue ala bereizitako estatuasortu? Ikuspegi demokratikoa izatera, lehe-nak berebiziko indarra emango lioke Espai-niari, mendetako itxitasuna apurtu eta natu-raltasunez Europako testuingurudemokratikoan barneratzeko. Bigarrenakere, bi nazio aberats “galtzearen” hasierakotraumaren ondotik, on egingo lioke, dago-en horretan bere burua onartu eta aurreraegiteko.

Hortxe “bigarren mahai” horrek ezta-baidatu beharrekoak. Jon Maiaren Gaztazati zat filman Angel Oiarbidek dioenez,“autodeterminazioa gai serioegia da alderdipolitikoen esku uzteko”. Sekulako lezioaeman dute, Idiazabalen hasi eta Goierrinsegi, Nazioen Mundua ekimenarekin.Ezberdinak elkartu eta aurreiritzirik gabeeztabaidatu, akordioak lortu eta oinarrizko-aren alde egiteko: geuk erabaki nahi dugu,hala dagokigu. Gauzatu behardugu eskubide hori, urteotakodrama hau amaitu eta behingozlasai bizitzeko. Nazioen Munduhorretara bildu behar dugu. n

H

Urtzi�UrrutikoetxeaKAZETARIA ETA IDAZLEA

«Ulertzekoa da, neurri

batean, Espainiaren

estrategia, etsipena

piztu nahia. Ilusioak

independentismoa

hauspotu duela

ikusita bereziki

»

Muga inguruan bizi garenok ohi-koa dugu gure diru pitxarrak biestatuetako bankuetako kontukorronteetan edukitzea. Aldebatean lana, bestean etxea. Alde batean

lansaria, bestean gastuak. Eta batetik besterako bidaian,bankuek komisioa hartzen dutenez likidoan garraiatzeazaigu merkeena. Aurreko astean Hendaiakoan sartubehar izan nuenez, hara egin nuen bi hilabeteko sariapatrikan nuela. Leihatilara jo eta bertako langileak sosa-ren nondikakoa galdetu zidan. Nire haserrea adieraziaurrez, sosaren nondikakoa agiri batez frogatu beharkonuela, bestela, ezingo nuela sosa nire kontuan sartu

esanda bidali ninduen. Gaur jakin dut Espai-niako ogasunak diru beltzarentzat bidea libratuduela, bankura joan kontua ireki eta sosa sartulitekeela inongo agiririk gabe. Ez diotela inori

ezer eskatuko, alegia. Hori bai, langile batek bildu leza-keenaz ez dute deus esaten, beltza behar du izan, pitxa-rra paketea baino patrikan kabitzen ez dena larruzkopoltsa lepo behar duena. Ahal badut beste pitxar bataurreratu larruzko poltsan sartu eta langileberarengana egin behar dut ea zer dioen.Eta dioenaren arabera sesioan sartzekogogoa berdintzeari ekingo diot. Eta egingodudanari eskandalua deituko diote. n

Sosenkontrola

Joxemari�OstolazaH I R U K O T X I K I A N

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Gaiztakerian





Z I R T A KJulen�Gabiria

IDAZLEA

izitzan hainbat tren galdu ditut,eta, beste zenbaitetan, trenera hur-bildu, leihoetatik barrura begiratu,nora zihoan asmatzen saiatu,barrualdea usaindu, eta estazio-

buruak txistua jo duenean, trenari joatenutzi diot, eta urruntzen ikusi gero.

Galdetzen didatenean zergatik idaztendudan, ez dut beti egia esaten, nik ere ezbaitakit oso ziur zein den egia,baina akordatzen naiz joandiren tren guztiekin.

Gaztetan, izangonituen hamar bat ur te,gurasoek solfeoko eskolapartikularretara apuntatu ninduten,nire ezintasuna ikusita. Lorategi-dun etxe batean, neska ilehoribat izaten nuen zain pianoarenaurrean, larunbat goizero. Egunbatean, hirugarren eskola-egu-nean edo, lorategia zeharkatueta, etxera sartu beharrean, leiho-tik begira geratu nintzen; hanzegoen neska erlojuari so, pia-noaren aurrean eserita. Bueltaerdia eman eta ez nintzen gehia-go bueltatu. Geroztik, penta-gramak kode deszifraezinakdira niretzat, euli hilen desfileak,eta gitarra bat esku artean har-tzen badut, hariei kasurik egin ezeta egur ra laztantzen hastennaiz, laztantzeko ezer hoberenfaltan.

Gero pinturan hasi nintzen mar-golari ezagun baten tailerrean, etaikasi nuen teknika, eta konbinatunituen koloreak, eta kopiatu nituen ere-duak, eta ez nintzen harago joan,kopiatzea baino harago sekula ez.Barru-barrutik irten behar zitzaizkidankoadroak erabili gabeko pintura-poteenbarruan geratu ziren, siku eta gogortuta;trena hartu dezakezula pentsatu eta mutu-rren aurrean ihes egiten dizunean bezala,ezin sikuago eta gogortuago, hurrengotrena zein ordutan pasatuko den edo trenikpasatuko ote den ere jakin ezinda.

Bertsoak etorri ziren gero. Esan dezadan,laburbilduz, bertsoaren trenari nahita utziniola ihes egiten, pozik gainera. Gernikangertatu zen: Jon Lopategik proposatu zidanBizkaiko Eskolarteko Txapelketan partehartzeko, eta nik ezetz erantzun berehala.Bizitzan hartu ditudan erabaki guztietatik,huraxe izan zen heldutasunez hartu nuenlehenengoetakoa, eta ez naiz sekula damutu.Baina bertso munduak erakutsi zidan zer

izan daitekeen sormena. Etaikusi nuen, nire kasuan, sor-mena ez zela musika edopintura, ez zela ezer abstrak-

tua, ez antzeko bidezidor sen-tsorialik, eta sentimenduak adieraz-teko badaudela tren ugari, etahorietako bat hitza dela, hori bezaingauza sinplea, hain denona, hainoinarrizkoa, eta, zehazki horrexega-tik, hain gauza konplexua.Orain, urteak igarota, bertsolarien

artean atezuan egoten naiz. Materialbera darabilgun arren, ez naiz sekula

sentitzen euren maila berean, baizikaskoz ere beherago: euren komenta-rio bakoitzaren ondoren, nahikonuke gelatxo batera erretiratu etaordu pare batez nire erantzuna pen-tsatu eta idatziz jarri.Gero eta isilago egotea aukeratzendut askotan, ahotik irteten zaizki-

dan hitzek nekez hobetzen baituteisiltasuna. Hitz egitea da, nirekasuan, zehaztasunetik urrunenegon daitekeen jarduna. Idaz-tea, berriz, pentsamenduaren

ertzera heltzea da, perfekziotikhurbil geratzea, baina dianaren zen-

trotik kanpora ia beti. Batzuetanpentsatzen dut hitzaren trenariere ihes egiten utzi beharko dio-dala egunen batean. Doalaaurrerantz, eta gera nadin ni

isiltasunaren esta-zioan zutik, barruan dudanaazaltzeko balioko didan bestetrenen baten zain, baldin etabeste trenik badago. n

B

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Perfekzioa (II). Trenak

i r u d i a :Antton�Olariaga

26 � 2012KO EKAINAREN 3A


B E R T S O B E R R I A K

Bidali zure sortak [email protected] helbidera. Aukeratuak orri honetan argitaratuko ditugu.

Diputatu batekin hizketan jarriak

DOINUA: Ikusi nuenean.

Xabi�Paya

XD

Z

0Horoskopoa, Taurus,Onintza, izena,Enbeitatarren leinu zaharreko“nietisima” dena.Diputatu berriaespainolen Mekan...ea neurtzen dituen hitzakhitz-neurtuetan.

IAntiguedad badoa,badator gaztea:eta ganera neska,zelako nahastea! Errekondori mahukakjaistera al zoaz?Ez. Hobeto legoke gorago jasoaz.

IIBerez, han bada zureglamourraren falta:nire ondoan zer dirabada, bi, infanta?Nola jantziko zaralehen egunean?Segun ze eguraldidan kapitalean.

IIIMadril ez da Muxika,ba al dakizu hori?Ez daukat garbi, bainaez esan inori! Salamanca auzoa,karua da, kontuz!Lavapiés, La Latina…aukerak badoguz!

IVMaitemindu ezkeroPPko batekin...bihotzari ukorik ezin jako egin…Zuk denei irri eginPantojak bezala...berak eskertuko deustpropaganda, ala?

VBizkaiko Txapelketatokatzen da aurten...entrenatzera noahemiziklo baten!Diputatu bat ote,Bizkaiko Txapeldun?Urte baten titulolartxo dira, lagun!

VIMarianori kenduartaziak behingozaspaldian bizi daherriari lepoz.Beharko duzu etazorte on, Onintza:datorren legez hartubehar da bizitza!

SAIOA CABAÑAS BARRENETXEA (Bilbo, 1982)hamabost urterekin hasi zen kontzertuzkontzertu kamera txiki bat aldean zuelamusikariei argazkiak egiten. Denborarekin,geroz eta argazki hobeak lortu eta egunwww.gauilunak.com orrialdea eta argazkigaleria oparoa ditu sarean (www.flickr.com/photos/gauilunak). Berea da, hain zuzen,Emarock proiektuaren hasierako ideia.Argazki erakusketa baten prestaketan ari zela,emakumeen argazki soilez osatutakoerakusketa osatzeko adina material bazuelaohartu zen.

Ideia hari tiraka jabetu zen, ordea, euskalmusikagintzan emakume ia denak abeslariakzirela. Zaila da bateria edo gitarra jotzaileemakumezkorik aurkitzea. Eta zer esanemakumez osatutako taldeez. Euskal Herrianzer musika talde izan diren eta badiren ikertudu Saioak, baita emakumeek historian zeharmusikarekin izan duten lotura ere. “Musikarikezin ikas zezaketen garaietatik hasi eta gaurarte, emakumeok atzean utzi gaituztemusikan, beste arlo askotan bezala. Hutsunehori gogoan hartuta ekin nion proiektuari”adierazi digu Cabañasek, 2010eko abendukohastapenak gogoratuz. Proiektua lagunaskoren lanari esker gauzatu ahal izan da etahainbat emakume musikarirekin elkartuostean, txiki behar zuen proiektua handibihurtu da, zeuden gabeziak ere halakoxeakizanik. “Gure asmoa ahalik eta emakumegehien zuzeneko musika egitera animatzeada. Emakume asko arlo pribatuan aritzen diramusika jardunean. Kontserbatorioak etamusika eskolak emakumez beteta daude.Baina kontzertuetara eta arlo publikoraetorrita ez dago halakorik”.

Proiektuaren aurkezpen ofizialamaiatzaren 24an egin zuten, TolosakoAranburu Jauregian antolatutako

erakusketan. Bertan zuzeneko kontzertuenargazkiak eta emakume musikarien biografiaeta elkarrizketekin osatutako dokumentalaizan ziren, baita web orrialdearen aurkezpenaere, musikaz lagundua. Proiektua etengabekosorkuntzan ari da forma hartzen, etaoraingoz, hamasei musikariri egin dioteelkarrizketa. Esate baterako, Aiora (Zea


e r d i k o k a i e r akultura eta aisia

Emarock proiektua jaio berri da. Batetik, emakume musikariak taldetan batzea eta zuzeneko kontzertuetara animatzea du helburu.

Bestetik, emakume musikarien erreferentzia gune izatea.

Musika

Emaion rockari!

Iratxe Esnaola

27�

Saioa Cabañas,argazkilaria. Bere ideia batekjarri zuen abianEmarock proiektua.


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia Emarock

Mays), Saioa eta Maiteri (Mursego); zermusika estilo egiten duten axola izan gabe,baina kontzertuetan parte hartzen dutenakagertzen dira, betiere.

Aurkezpenaren ostean, Emarockekwebgunearen bidez funtzionatuko du. Jada,bisitagarri dago proiektua sare sozialetan(facebook, twenti eta twitter). Web-guneanmusikari bakoitzak bere profila izango du etataldearekin harremanetan jarri ahal izango daerabiltzailea. Proiektuak epe luzera eraginnahi du eta bi fasetan banatu dute.Lehenengoan, euskaraz egiten dutentaldeetan sakonduko dute, eta bigarrenean,Euskal Herrian hizkuntza ezberdinetanjarduten dutenei helduko diete. Orain artekolana eta etortzeko dagoena kudeatzekoEmarock kultur elkartea eratu zuten 2011komaiatzean, eta proiektuan lanean jendeandana aritu bada ere, nagusiki neskak izandira, ikuspegia neskena izateari garrantziaeman baitiote.

Ikusgarritasuna eta promozio bidea Frogatxo bat proposatzen digu Saioak:“Galde diezaiogun jendeari mutilez osatutakozenbat talde ezagutzen dituen. Taldeandanaren izenekin erantzungo dute. Neskentaldeez galdetuz gero, ordea, ez dakite, etajakinez gero, aspaldiko garaikoren bataipatuko dute, ziurrena. Hutsune horialdatzeko asmoa ere badugu”.Ikusgarritasuna behar-beharrezkoa da ezein

diziplinatan erreferenteak sortzeko garaian.Dauden artistak ikusaraziz lortzen da berauekpromozionatzea, eta aldi berean, sortzaileberrientzat ikur izatea. “Lehenik emakumeereduak behar ditugu, erreferenteak, jarraianemakume gehiago anima dadin. Begi bistanjarri behar ditugu, zeren emakumemusikariak izan badira”. Estilo ezberdinakjorratzen dira gainera. Ez dute antzekotasunhandirik Napoka Hiriak eta Gosek. “Musikaestilo bat atsegin ez bada, normala da harenberri ez jakitea. Baina gure hutsuneak gustudiferenteetatik baino, erreferente faltagatikdatoz” gogorarazten digu Saioak. Badiramusika zuzenean egiten duten emakumemusikariak, batzuk ezagunak, eta besteak,ezezagunak. Emakume partaideak dituzteneta Euskal Herrian kokatzen diren taldeguztiei elkarrizketa egitea da azken helburua,oraindik askorekin harremanetan jartzeafalta bazaie ere. “Web-gunean zerrenda batizango da taldeekin. Hala nahi duenak, bereherriko eta inguruko taldeak zerrendaraekartzea nahi genuke, gu ezin baikara lekuguztietara iritsi”.

«Lehenik, emakume ereduak behar ditugu,erreferenteak, jarraian emakume gehiagoanima dadin. Begi bistan jarri behar ditugu,zeren emakume musikariak izan badira»

SAIOA CABAÑAS


kultura eta aisiaerdiko k

aiera

Ondo pasatzea eta genero rolak aldatzeaSaioak ezaguna zaigun gogoeta luzatzen du:“Begirada bizkor bat nahikoa da: mutil mordoaelkartzen da 15 urterekin musika egitera, batereona izan ez arren egiten dutena. Eta ez dagoarazorik. Helburua ondo pasatzea da. Gurenahia emakumeek ere horixe sentitzea da. Musi-ka egin dezakete eta ondo pasa, disfrutatu”.

Olatz Aldasorok Emarock-erako egin duenlogoak ere ideia hori berresten du. Anplifika-dore bat da, proiektuak emakumeen musika-ren bozgorailu izan nahi duelako, baina horrezgainera, izartxo morea era badauka anplifika-doreak, “denak dira gure izarrak” esanez beza-la. Publikotasunera jauzi egiteko eragozpenezgain, zenbait lanbide, jardunbide eta objektu

generoz ezaugarritzen ditugu, oharkabeanaskotan. Horixe gertatzen da musika instru-mentuekin ere, genero zehatz batera lotzean.“Proiektuak zenbait joera normalizatu nahiditu. Esate baterako, bateria jotzailea eta ema-kumea ez dira elkarrekin irudikatzen. Gu geuharritzen gara emakume bateria jotzailea ikus-tean! Harridura mota hori amaitzea nahi genu-ke. Ohitu egin behar gara, eta ohitu gaitezen,erakutsi”. Emarocken epe luzeko helburuanormalizazioa da, neskek, mutilek bezalaxe,aukera eta ausardia izan ditzaten beldurrakuxatuta oholtzara igotzeko. “Ezdaitezela etxean gera musikarekin.Datozela arlo publikora. Neskak!Batu eta animatu talde propioasortzera!”. n

Emarock

Erakusketa herribatetik besteramugitzea dutehelburuEmarockekokideek.

�

Liburuak


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

GALTZAGORRI ELKARTEAREN eta Eusko JaurlaritzakoHizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren ekimenezmartxan jarri da “Klis-klasikoak” bilduma, haur etagazte literaturan klasikotzat har ditzakegun hainbatlan argitalpen zainduetan birplazaratzeko. 2011koamaieran argitaratu ziren lehen lau lanak, komiki bat,itzulpen bat, sor lan bat eta orain komentatzenhasiko garen liburu hau, tradizioa gaur eguneraekartzeko eginiko apustu eta lan interesgarria.Bildumak ez du formatu zehatzik, liburu bakoitzakberea du, baina guztietan zaindu da edizioa, baitestuak zuzentzean bai irudi eta argitalpenaridagokienez; eta, hain zuzen, zalantzak ditut liburuenazal gogor horien ordez ez ote liratekeen egokiagoakbeste batzuk eta bilduman liburu gehiago argitaratu.

Batbirulau! liburua 1984 eta 1986 bitartean Ereinetxean plazaraturiko hiru libururen batuketa dugu.“Maria Goikoak” sailean argitaraturiko liburuhauetan geure tradiziotik jasotako kontakizun, jolas,

kanta, esaera, ateraldi eta abargaur egungo haurrei eraerakargarri eta modernoanaurkezten zaizkie. Testua,

irudia eta maketazioaren arteko konbinaketakbizitasuna ematen dio lanari eta pittin bat hemendik,apur bat handik, puska bat orain eta pixka batondoren… jateko (irakurtzeko) moduko eskaintzaegin. Eta horretan, aitortu egin behar da Olariagarenekarpena testuak osatzen, zama arintzen eta orriakbizi-bizi igaro ahal izateko.

Liburuak, nire ustez, bi hartzaile zuzen ditu. Aldebatetik etxean aurretik esan bezala zerbait irakurri,jolastu, ikusi eta ikasi nahi duen irakurlea, dela haurrabakarrik edo heldu batekin batera eginiko irakurekitaldian (dastatze ekintzan); bestetik haurrekinaritzen diren guraso eta, batik bat, irakasleak ditu lanhonek hartzaile. Zenbakiekin jolasteko, aho-korapiloak botatzeko, igarkizunak asmatzeko, ipuinlaburrak esateko, jolasteko, kantatzeko… aukerahandiak eskaintzen baititu lan honekegunerokotasunean. Eta horixe da, gainera,Lertxundik eskaintzen diguna zenbait testutan,irakurleak zenbait kasutan ikusi egingo duelakoezaguna den kanta, jolas eta ateraldi batetik abiatutanola eskaintzen digun beste bat (“Kalean gora,/kalean behera,/ kalean gora/ gondola / ai, ai, ai, ai”).

Ipuin ezagunak eta txisteak ere ageri dira bildumahonetan, baina beti arestian aipaturiko helburuhorrekin, literatura, irakurgai atseginakeskaintzea dosi txikitan, nekatu gabeirribarrea ezpainean izan dezagun luzaroedo une labur batean, liburu hau polikiirakur baitaiteke hala nahi izanez gero.

Batbirulau!Anjel Lertxundi.Antton Olariaga.Alberdania, Erein, Igela. 2011.

Literatura dosi txikitanHaur eta gazteen literaturaXabier�Etxaniz�Erle

kritika



aiera

I k e r B a r a n d i a r a n

Diskoak

Krem de la kremTxapelpunk.Autoekoizpena.Iraupena: 39’41’’. 10 euro.

Transmisiorako ariketa nostalgikoaLEHENENGO ALDIZ, Lekeition sortuta-ko Txapelpunk taldeak diskoetxeetatikat autoekoiztu du lana. Sorreratik punkagaztetxoenei ezagutarazi nahi izan dienlaukoteak bere helburu irmoa borobil-tzeko moduko diskoa plazaratu duoraingoan. Hain zuzen ere, Iñigitoreneta gainontzeko taldekideen musikaheroiak, ia-ia guztiak Euskal Herrikoaketa 80ko hamarkadakoak, omendu etaentzuleei ezagutarazi dizkiete. BertanUme Gaiztuak, Eskorbuto, Kortatu,

MCD, Cicatriz, Bap!, Zer Bizio, Etsaiak,Delirium Tremens eta Orquesta Mon-dragonen kantuak berreskuratu dituzte,beti ere jatorriko modu ia berean inter-pretatuta. Baina badira, baita hain eza-gunak ez zirenak ere: Zurrapak etaAskaturenak –Iñigitoren lehen taldea–;eta ingelesez abestutako Txapelpunkenkantu berri bat punk-pop estiloetanbarneratzen dena.

Iñigito - Txapelpunk

Nori zuzenduta dago diskoa?Beste hamarkadetako musi-karen nostalgikoei edo gaz-teagoei, azken horiek zueneraginak ezagutu ditzaten?Disko honetan gure betikotaldeak omendu nahi izanditugu, eta aldi berean jen-deari gure talde gustukoe-nak erakutsi. Lehenik etabehin guretzat egin dugu etagero entzun nahi duenjende guztiarentzat, bai nos-talgikoentzat eta baita gaz-teentzat ere.

Erraza izan da taldeen aukeraketa?Mahai gainean kanta asko jarri geni-tuen eta denon iritzia kontuan izan-da, 14 honek aukeratu ditugu.

Kantu ia guztiak 80ko hamarkadako-ak eta RRV-koak dira. Ez da kasuali-tatea, ezta?Ba ez, ze hamarkada horrek eraginhandia izan du nigan, rock munduabertan ezagutu nuen. 15 urterekinlehenengo taldea sortu nuen, Aska-

tu. Orduan ez genuen ezer grabatueta nire hastapenei keinu eginezkantu bat berreskuratu dut.

Zer izan zuen garai hark? Eta ordukokantuek?Garai guztiz errebeldea zen. Jendeahitzekin identifikatzen zen eta taldehaiekin guztia ematen zuten. Nahizeta talde askotako partaideak gauregun ez dauden hemen, heroinakberarekin eraman dituelako. Kantaguztiak osti txarrez betetako eresiak

ziren eta garaiko errealitateaislatzen zuten. Orduan tal-deek eta jendeak ez zuten soi-nua baloratzen, abestia berabaizik. Kanta bat ona bada,ona da soinu ona edo txarra-rekin, edo ondo jota edo txar-to, eta garai horretako taldeakkantu onez beterik zeuden.

Abestiak ezer gutxi aldatudituzue. Nahiago duzue direnmoduan errespetatzea?Bai, kanta orijinalak horrela-koak dira, horregatik gusta-

tzen zaizkigu, eta diren moduangrabatu ditugu.

Ingelesez abesten jarraitzeko asmoadaukazue?Bai. Kaliforniako diskoetxe batekinharremanetan gaude. Gure kantubatzuk aukeratu ditugu, eta hauekingelesera itzuli eta gra-batzen gabiltza apurka.Aurrerapen gisa, diskohonetan kantuetako batsartu dugu. n

http://www.myspace.com/txapelpunk

«Gure betiko taldeak omentzeaz batera, gure taldegustukoenak erakutsi nahi izan ditugu»


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

EzpalakJ o n T o r n e r / G o r k a B e r e z i a r t u a

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

Didier Sablon (Dj Alf) Ziburuko (Lapurdi) M.A.K.hip hop eta rap musika taldeko kidea hil egin da. Lyonhirian (Frantzia) jaio zen Sablon. Baionara etorri etaeuskara ikasi zuen AEKn. 2003an sortu zen M.A.Ktaldearekin bi disko plazaratu zituen: Suari darion kea(Esan Ozenki) eta Suaren garai errauts errekai (autoe-koizpena). Ekainaren 21ean omenaldia egingo dioteBidarteko (Lapurdi) hondartzan.

Aranzadik monumentu megalitikoen bilatzaile kar-tografikoa sareratu du. 250 monumentu megalitiko-ren kokapen zehatza, informazio osagarria eta argaz-kia bildu dituzte webgunean. Elkartearen arkeologiaatala 1982tik osatzen joan den karta arkeologikoeninformazioari esker sortu ahal izan dute bilatzaile kar-tografiko birtuala. Oraingoz Gipuzkoako trikuharri,harrespil eta zutarriak daude ikusgai, baina bestelurraldeetako monumentuak ere gehitzen joango dira.Bestalde, aurrera begira, gaztelu, gotorleku eta besteaztarna arkeologikoen bilatzaile izatea ere nahikolukete. Helbidea: www.aranzadi-zientziak.org.

ACT Nazioarteko Sortzaile Berrien Antzerkialdiamaiatzaren 30etik ekainaren 2ra bitartean egingo daBilbo eta Barakaldoko zenbait aretotan. Euskal Herri-ko eta nazioarteko taldeek 20 lan eskainiko dituztejaialdian, eta haietatik 11 atal ofizialean lehiatuko dira.Antzerkiaz gain dantzak eta zinemak era izango dutelekurik egitarauan. Hala, Guggenheim museoko Zeroespazioan Dantzine egitasmoa antolatu dute. Hainbatbideolan labur emango dituzte bertan. Bestalde, Bil-boko Da Vinci kafe antzokian egingo diren mahai-inguruetan sortzaileek euren lanaren inguruan haus-nartuko dute, eta arte eszenikoei buruzko ikastaroakere eskainiko dituzte.

ELKARLANA izan daLarranbetzuko (Biz-kaia) Literaturia jar-dunaldien ezaugarrinagusienetako batsorreratik eta urtetikurtera gehiago naba-ritzen da hori.

Durangoko Azo-karekin eskuz eskuariko da Literaturia aurten, azoka horretako zuzenda-ri Aiert Goenagak atzo esplikatu zuenez. Azokakoantolatzaileek sortutako Askara zikloa, euskal kultur-gintzaz hausnartzea helburu duena, Larrabetzun abia-tuko da eta Azpeitia, Donostia eta Gasteiz ere bisita-tuko ditu.

111 Akademiak ere parte hartuko du Literaturian,Euskal Herriko irakurle taldeei buruzko mahai-ingu-ruaren bidez; Euskal Herriko Antzerkizale Elkarteakere bai, ekainaren 1etik 3ra postua edukiko du etaKukubiltxok Inorako bidaia antzezlana eskainiko du.EIZIEk itzulpengintzari buruzko mahai-inguruagidatuko du eta Larrabetzuko herri elkarteek denabehar bezala joateko beharrezko azpiegitura prestatu-ko dute.

Nobedade editorialak ere aurkeztuko dituzte Lite-raturian, Joxe Azurmendiren eta Itxaro Bordarenliburu berriak edo Fernando Pessoaren poema anto-logia baten itzulpena, besteak beste.

Programazioa eta bestelako informazioa kontsulta-tzeko: www.literaturia.org.

Geroz eta bilgune zabalagoabihurtzen ari da Literaturia



aiera

AbarrakJ o n T o r n e r

AZKEN GARAIPENA “komiki bat” dela esan zuenIban Zaldua idazleak liburuaren aurkezpenean, ezdela “nobela grafiko bat”, kontzeptuhori marketin asmakizun hutsa dela.Soilik horregatik nire errespetua iraba-zia zuen Zalduak. Komikia irakurrigabe, ordea, bi egileak “hasiberriak”direla aintzat hartuta, barrabaskerialitzateke hura epaitzea. Irakurri dutazkenean. Benetan txukuna iruditu zait,gidoiagatik zein Julen Ribasen ilustra-zioengatik.

Euskarazko komikigintzak izugarri zordion Xabiroi aldizkariaren fruitu da Azkengaraipena, ARGIAn noiz edo noiz hizpide

izan dugun Dani Fanoren TeleATOI: Kalabaza Halu-zinogenoak bezala.

Umore ukitu handiagoa zuen beste obra horrenmoduan, abenturazko komikia da esku artean dauka-guna ere, zientzia fikzioa eta misterio poliziakoa ederkiuztartzen dituena. Eta, generoak eskatzen duenmoduan, fundamentuzko formatuan argitaratu dute,

neurri apropos eta azal gogorrarekin,Asterix eta Tintin-en komikien gisan. Lanhonek, ordea, zorionez istorio korapila-tsuagoa aurkezten digu, helduagoa, nola-bait definitzearren. 2052. urtean kokatua,naziek –Bigarren Mundu Gerraren irabaz-leek– kontrolatutako Germaniako hiribu-ruan lan egiten duen Sigrid Frisch tenien-tea du istorioak protagonista. Sabeleanzilborra (!) duen hildako bat, SSko agen-teak, iragana alda dezaketen umeak, insur-gentzia... Osagai guztiei zentzua ematendie bukaera zirraragarri batek. n

Eta naziek irabazi izan balute?Azken garaipena. Iban Zaldua eta Julen Ribas.

Ikastolen Elkartea (2011)48 orrialde, koloretan. 24 x 32 zentimetro. 12 euro.


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Denbora-pasakA n a Z a m b r a n o

Mirenek gurasoengandik jasotakoautoa saldu nahi du. Egunkarianiragarkia jarri eta deiak jasotzenhasi da. Deitu duten lehen bi per-tsonek berehala egin dute atzera,baina hirugarrenak autoa ikusinahi duela esan dio baldintzakjakindakoan. Handik bi ordurakofinkatu dute hitzordua.

Erosle-gaia iritsi eta autoa mia-tzen hasi da: motorra, gurpilak,karrozeria... Ikusitakoarekin ados

dagoela dirudien unean ordea,bat-batean, jiratu eta berriro auto-aren atzealdeari erreparatu dio:

– Aizu! Baina auto hau zukdiozuna baino askoz ere zaharra-goa da!

– Zergatik diozu hori?

– Atzealdean “Athletic. Ligakotxapeldunak” eranskailua darama!

Soluzioa

Kik

e A

mon

arrize

n um

orea Autoa saldu nahian

Hitz gezidunakPERTSONAIA-

REN IZENA

------------ERABAT,GUZTIZ

AGERTZEKO

EKINTZA

------------BIZI GAREN

PLANETA

GOROTZA

------------MUTU

MEKANIKA-REN ADARRA

------------DENA

BURUAREN

ALBOKO

ALDE

HITZA,BERBA

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

EMETASUNEZ

------------ELIZAKO

KIDE

ONETSI

------------HAIZE

MUSIKA

TRESNA

HIZKETAN

------------ERGEL

TOKI

HORRETAN

------------AUTOMOBI-LAREN ATAL

OPTIMISTA

------------APAIZEN

JANTZI

LUZEA

LORE HO-RIAK DITUEN

ZUHAITZA

------------KALEKO

...-ZART

------------PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

HALABER

------------AHAL DEN

NEURRIAN

DAUKA

------------ZIGORTZEKO

MAKILA

BEREHALA

(ALDERAN-TZIZ)

------------OHE AZPI

FRUITU

GORRI

------------IKASTETXE

MOTA

ZORROTZA,ARGIA

IRRIS

------------BIKI

ARTIFIZIALA

LASTERKA

------------ARDI, HITZ-

ELKARKETAN

ITXAROTE

------------PORTU

ZALUTA-SUNEZ

------------LETRA

GREKOA

LITROA

------------50

ERROMATAR

ZENBAKIZ

ORATZEN

DEN ALDI

BAKOITZA

------------ANPEREA

KASIK,ABANTZU

GIPUZKOAKO

MENDIA

------------ZIRGILOAK

ENERGIA

------------ATERA,IRTEN

NOLANAHI

HEGO-EKIALDE

-----------MATERIAL

GOGORRA

LURRALDE,ESKUALDE

------------NEURRI

EGOKIAN

DI

EK

ON

TS

ON

AN

-T

EE

RR

EP

IKA

-T

UA

----

----

----

BA

LIO

AE

O

IO

XT

AL

EM

AN

NR

AE

LE

KA

BO

AK

HB

AI

KO

R

EM

IM

OS

AZ

IR

T

LK

IO

RO

BA

TD

U

AK

AT

TO

MA

TE

OL

AH

OL

AA

RR

OZ

HE

AR

IN

KI

AI

O

AT

EM

LZ

AL

UK

IL

RA

PA

JE

OR

AL

DI

TR

ET

ZI

OA

NI

AI

A

O I H

L O

DA

NI

BLA

NC

O

�3636 � 2012KO EKAINAREN 3A

erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Zientzia eta teknologia

Babeslea: iametza Interaktiboa

J o x e r r a A i z p u r u a

Bakterio batzuen bizimodu geldoaLABORATEGIETAN segundoakedo minutuak irauten dutenbakterioak lortzen dira. Bestemuturrera joanda, Aarhus-ekoUnibertsitateko (Danimarka)ikerketa talde batek milioikaurtez bizi diren bakterioak aur-kitu ditu.

Antza, tropikoetako itsashondoetako sedimentuetan bizidira bakterio zahar horiek, ia

oxigenorik ez dagoen lekuetan. Badirudi kontraesana dela oxigeno gutxidagoen lekuetan bizitza egotea, baina horixe izan da ikerlarientzat aurki-kuntzaren gakoa. Zenbat eta oxigeno gutxiago izan, bakterioak orduan etagutxiago mugitzen dira, eta horregatik elikagai gutxiago behar dute. Nola-bait, lozorroan bizi dira, bai milioika urtetan bizi ere. Dinosau-roen garaiko bakterio horiek itsas hondoetan topatu dituzte,baina nork esan lur azpian ere aurkitu ez daitezkeenik?

Hain zaharrak izanda, bakterio horiek informazio askogorde dezakete, eta horren bila abiatu dira ikerlariak.

Hollande eta ikerketaFrantziako EstatuanEHUKO IRAKASLE BATZUEKIN berriki izan-dako solasaldietan, EAEn eta EspainiakoEstatuan dagoen giro ezkorraren berrieman zidaten. Jada iradoki da irakasleekordu gehiago egin beharko dituztela eskolakematen, eta ikerketarako finantzabideen zatibat norberak bilatu beharko duela. Horrekbi ondorio izango ditu: batetik, irakasle asko, gazteak gehienak, soberangeratuko dira EHUn, eta bestetik, ikerkuntza talde ekonomiko handienesku geratzeko arriskua dago.

Frantziako Estatun Sarkozyrekin antzeko bidea egin zuen irakaskun-tzak, eta deigarria egin zaigu Hollanderen lehen hitzak, presidentetza hartuondoren, horri buruzkoak izatea, “baloreen hierarkia berriaezarri behar dugu eta horren buru, zientzia, adimena, ikerkun-tza eta ikasteko zein irakasteko borondatea” esan baitu.

Badirudi krisi garai honetan zentzuzko hitzak inon badau-dela. Hala bedi!

Plasmazko linternen bidezbakterioak akabatuZenbait zientzialari txinatar etaaustraliarrek pilaz elikaturikolinterna baten antzeko gailutxikia eta eramangarria asmatudute. Gailuak plasma sortzendu eta minutu gutxian gizakia-ren larruazalean izan daitez-keen bakterioak akabatzenditu.http://ttiki.com/38480 (Gaztelaniaz)

Artizarra, Lurra etaEguzkia lerrokatutaekainaren 5eanEkainaren 5ean ArtizarraLurraren eta Eguzkiaren arteankokatuko denez, mundukoteleskopio gehienetatik ikusiahal izango dira ArtizarrakEguzkian sortuko dituen “orba-nak”. 2004an antzeko zerbaitgertatu zen, baina orain Eguz-kiaren jarduera intentsitatemaximokoa denez oso garbiikusiko da Artizarra. Ez galduaukera hau, hurrengoa 2117anizango da eta.http://ttiki.com/38481 (Gaztelaniaz)

Elebidunek hobeto uztartuditzakete lan desberdinak

Unibertsitate kanadar batekume elebidunak eta elebaka-rrak alderatu ditu. Garunakmultiprozesuetarako duenahalmenaren ingurukoa izanda aurkikuntzetako bat; hiz-kuntz aniztasuna lan aniztasu-narekin lotu dute ikerlariek.http://ttiki.com/38482 (Gaztelaniaz)

RE

PUB

LIC

A.C

OM

AVIS

A.O

RG

.VE



aiera

[email protected]

J a k o b a E r r e k o n d o

IZAN ERE, ba al da landarerik gabe egina den ezer?Gauza handirik ez, behintzat. Taxuzkorik bat beraere ez! Egin kontu, edaten dugun ura, adibidez, lan-dareen artelana, maisulana da. Ur guztia behin etaberriz, askotan, landareren baten barrutik igaroa da.Zuztarretik, azaletik edo hostotik hartua eta lurrun-dua izan da. Hori da hori bahea, irazki naturala.Edan edan!

Landareekin egindako edarien artean bermutazarrakatu berria dut, eta bere kinina aitzakia hartu.Haren edanean gin-tonica aipatu baita ere. Kininareniturri kinoari heldu eta tiraka,beste landare ugarirekin bezala,urte guztiko ARGIAko orri hau osadaiteke. Lasai, ez hartu mehatxutzat,ez dut honelako botika-droga batenbueltan luza eta luza urtetan aritze-ko asmorik. Baina, aurrerabidea-ren bazterrean kinina utzi aurretikarrasto bat, aztarna bat utzi nahidizut: kino zuhaitz ezagunenaCinchona calisaya da, BoliviakoCalisaya mendikoa. Dena ezin egingodizut nik, zeu ere saiatu...

Kininak tonikara narama eta aipatutakogin-tonicaren kopatik ginera. Eta zer da, bada,gina? Alkohola latz duen edari gogorra da; iaerdia, %40 eta %50 artean du alkohola. Alkoholhori laboreetatik sortzen da: garagarra, garia,zekalea edo oloa ernatu, lehortu eta eho egitenda. Irina beratu eta berotuta aleak zuen fekulaazukre sinple, sakarosa, bihurtzen da.Gehitutako legamiak azukre hori alko-hol bihurtuko du. Alkohol hori fintze-ko destilatu egingo da, hiru aldiz desti-

latu: lehenengoan irinaren muztioa kenduko zaio,beste bietan aho sabaira aparteko dasta emango dio-ten landareak erantsiko zaizkio.

Ginak derrigor behar duen landare bakarra ipuruada, ipar-ipurua, Juniperus communis. Ginean ez bezala,tankerako beste edari batzuk egiteko hego-ipurua,Juniperus oxycedrus, ere onartzen da. Ipar-ipuruarenfruitu koxkorrak dira ginari bere oinarrizko dastaerantsiko diotenak. Oinarrizkoa diot, gin bakoitzaaparteko landare nahasketak osatu eta jantzi egingobaitu. Adibidez inguruan bolada samarrean suma-tzen dudan Citadelle gin frantziarrak han eta hemen-

go hemeretzi landare erakusten ditubotilan: Frantziako ipar-ipurua, izar-anisa (Illicium verum), bioleta zuztarra(Viola sp.) eta azitraia (Satureja sp.),Espainiako limoi azala (Citrus limon)

eta arbendola (Prunus dulcis),Indiako intxaur muskatua (Myris-

tica fragans) eta kardamomoa (Ele-ttaria cardamonum), Alemaniako ain-

geru-belarra (Angelica archangelica),Marokoko martorria (Coriandrum sati-

vum), Mexikoko laranja azala (Citrus xsinensis), Txinako erregaliza (Glycyrrhiza gla-

bra), Javako piperbeltza (Piper cubeba), Medite-rraneoko mihilua (Foeniculum vulgare), Italiakoostargi-belar horiaren zuztarra (Iris pseudacorus),Sri Lankako kanela (Cinnamomum verum), Indo-txinako kassia (Cinnamomum aromaticum), Afrika-ko melegeta (Aframomum melegueta)

eta Herbehereetako kumi-noa (Cuminum cyminum).Munduak janzten du ginhau!

Gin jantzia


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Denboraren makinaN a g o r e I r a z u s t a b a r r e n aN a g o r e I r a z u s t a b a r r e n a

MUNICH (ALEMANIA), 1882KO ABEN-DUAREN 5A. Theodor Ludwig Wil-helm von Bischoff anatomista etabiologo alemana hil zen. 1835 eta1843 artean Heidelbergeko Uniber-tsitate ospetsuko anatomia irakasleaizan zen, hurrengo hamarkadanGiesseneko Unibertsitatean jardunzuen fisiologia eskolak ematen, eta,ondoren, Municheko Unibertsitateaneman zituen bi ikasgaiak. Ekarpengarrantzitsuenak, artean Heidelber-gen zela, enbriologiaren alorreanegin zituen, ugaztunen obuluen iker-ketan, hain zuzen.

Handik aurrerako ikerlanak ezziren hain arrakastatsuak izan. Ureaneurtuz animalien metabolismoaaztertzeko esperimentuek ez ziotenemaitza onik eman. Eta giza garuna-ren eta garezurraren azterketak ereburuhausteak ekarri zizkion Hanno-verreko zientzialariari.

Urteak eman zituen giza garunakbiltzen, aztertzen, neurtzen... etapisatzen. 1870eko hamarkadan iker-keta horiek nolabaiteko ospea emanzioten alor horretan ere, gizonezko-en artean bereziki. Emakumeak,ordea, ez zetozen bat Bischoffenhipotesiekin.

Garun bilduma zabala pisatu etagero, anatomistak emaitza haueklortu zituen: gizonezkoen garunarenbatez besteko pisua 1.350 gramokoazen, eta emakumezkoen garunak,aldiz, 1.250 gramo besterik ez zuenpisatzen, batez beste.

Bischoffek gizonezkoak emaku-meak baino gehiago direla pentsa-tzen zuen garun bilduma aztertubaino lehen ere, eta neurketa horiekbere ustea egiaztatzen omen zuten.Gizakien ahalmen intelektuala bur-muinaren pisuaren araberakoa omenzen eta, beraz, emakumezkoak gizo-nak baino 100 gramo ergelagoak izanbehar zuten. Mugimendu sufragista-ren oldar betean, gizarteko goi-maila-ko emakume askok uhuka eta txistu-ka arbuiatzen zituzten haren hitzaldieta agerpen publikoak. Zer besteespero zitekeen kaskezurrarenbarruan 1.250 gramo burmuin beste-rik ez zuten izakiengandik?

Bischoffek lehendik erabakitautzi zuenez, hil zenean garun pribi-legiatua zientziari utzizion, bildumako bestegarun guztiekin batera.1.245 gramo pisatzenzituen.

Bischoffenargudio pisutsuak

Arrastoak

Kleopatra etaMarko Antonioren

bikien irudibakarra

ITALIAKO IKERKETA KONTSEI-LU NAZIONALAK (CNR) Kai-roko Museoan gordeta zegoeneskultura bat Kleopatra Seleneeta Alexander Helios bikienadela baieztatu berri du. Giu-seppina Capriotti egiptologoa-ren arabera, Kleopatra VII.aerreginaren eta Marko Anto-nio jeneralaren seme-alababikien irudirik ez da orain arteaurkitu. Beraz, hau da lehenaeta, oraingoz, bakarra.

Haur bakoitzak bere izena-ren sinboloa du buru gainean:neskatoak ilargia (Selene), etamutikoak eguzkia (Helios).Kleopatra Selene NumidiakoJuba II.a erregearekin ezkonduzen, baina nebaren berri ezzaigu iritsi. Capriottiren ustez,“ziur aski patuak ez zion ezeronik ekarri”.

CNR

Theodor Bischoff(1807-1882)biologo etaanatomistaalemaniarrakteoria bitxiaformulatu zuengizon etaemakumeengarunei buruz.Bere heriotzakhipotesiagezurtatu zuen,ordea.


- T E R M O M E T R O A

Kotte Ezenarro

1949an jaioa. Hendaiarra da. PSko kidea. Pirinio Atlantiarreko presidenteordea. Hendaiakoauzapez ohia. Hendaiako bozemaileen %67k François Hollanderen alde egin du

presidentziarako bozetan. 2014ko udal bozetan alkatetzarako aurkeztuko dela adierazi digu.

Mikel AsurmendiArgazkiak: Gaizka Iroz

“NAZIO MAILAN eman diren emai-tzekin pozik nago, eta, batez ere,Departamenduan ukan ditugune-kin. Kantonamenduan –Hendaia,Biriatu, Urruña, Donibane-Lohizu-ne– ezker aldera egin du bozemai-leak. Hendaian, zehazki, bozen%67 Hollanderen alde izan da, hauda, Sarkozyren bikoitza. Bistan da,boz horiek ez dira PSren aldekoak,antisarkozysmo handia izan da.Halere, emaitzek gogobete naute”,erran digu Kotte Ezenarrok.

Sarkozyren aroa amaitu da, Hollandeda Frantziako presidente berria. Hollande, niretzat, onestasuna da.Sarkozy, berriz, omnipresente izanda Errepublikako presidente izate-ko. Den-dena ukitu du eta ez dumodu “onestuan” lan egin. Haute-tsiok estigmatu gaitu nolabait, halaErregioko nola Departamendukokontseilariak. Hemen, LurraldeElkargoaren alde ari garen haute-tsiekiko jarrera gaitzesgarria ukandu Sarkozyk.

Hollandek Europan dauka lehenbizikozeregina, ekonomiaren alorrean. Bai. Hollandek hazkunde ekonomi-koaren politika berritu behar deladio. Garai berri baten aurrean egongaitezke, alta, ez du zeregin erraza,Hollandek ezin baitu politika horibakarrik egin. Garai berria lideratudezake Alemaniari kontrabotereaegiteko, zenbait argi eskaini dezake,baina, betiere, beste herrialdeekin

«Egitura instituzionalen eztabaidaindartuko du Hollandek»

“Zentro-eskuinarekin kohabitatzea izango litzateke, aukeren artean, okerrena”.

batera. Merkel-Sarkozy tandemaburdinazkoa izan da. Europakogarapenaren eredu bakarra landudute, eta, beharbada, badago eko-nomia lantzeko beste modu bat.Frantziak eta beste herrialdeekaztertu eta proposatu behar dutegerriko estuaren politika saihestekoeredua. Ekonomiaren herstura edoausteritatea ondo dago, baina bestepolitika bat ere egin daiteke. Espai-niako edo Greziako politikarenbidez jendea kale kantoietara baz-tertzen badugu, ez da Espainiarenedo Greziaren ardura bakarrik, eztaFrantziarena ere. Europa osoa inpli-katua dago arazoan. Herstura soila-ren politika medio, gero eta prekari-tate eta miseria gehiago ageriko da.

Legebiltzarrerako bozak hizpide.UMPk dioenez, eskuinak irabazi beharluke oreka politikoa bermatzeko.Kohabitazioaren beharra aipatu du.Noski, eskuina kolpatuta dago. Sena-tuan nagusitasuna galdu zuen etaorain Asanblea Nazionalean galdudezake. Nire aburuz, Errepublikakopresidenteak ez badauka Legebiltza-rrean sostengu osoa, bere alderdiare-na edo ezkerrarena, ezin izanen dudeus egin. Zentro-eskuinarekinkohabitatzea izango litzateke, auke-ren artean, okerrena. Hau da, presi-dentea ezkerreko izatea eta AsanbleaNazionala eskuinekoa. Eskuinekohautetsiak Senatutik, departamen-

duetatik eta udaletxetatik kanpogeratzen ari dira. Joko politikoanahastu nahi dute eta Legebiltzarre-rako hauteskundeak irabazi aldezedo moldez. Sarkozyk eskuinarennagusitasunarekin gobernatu du, etaez dute arazorik ikusi. Hori eskuina-ren ohiko joko maltzurra da.

Nola ikusten dituzu hauteskundeak? Legebiltzarreko hauteskundeetanezkerrak berriz ere garaitzea esperodut. Hartara, Hollande presidenteaksenatari eta diputatuen ganberengehiengoaren laguntzaz bestelakopolitika egin ahal izango du. Bestelanekez. Egokiena hori litzateke. Bosturteko agintaldiaren ondoren ezbadugu deus egin, gurea izanen daporrota. Alegia, boterea izan dugueta ez dugu deus lortu. Aitzitik,botere horiek gabe, krisia tarteko,ezkerrak ezin baditu bere legeakatera eta bere politikak gauzatu,bada etsipena nagusituko da.

Hollandek François Bayrou zentrista-ren laguntza jaso du. Horrek zer aldadezake Frantziako politikan? Bayrou biziki kuraiosa izan da, berealderdia oso egoera zailean jarri du,behingoz, zentroko buruzagi batekesan du ezkerra bozkatuko duelaeta horren zergatia azaldu du. Hale-re, MoDem-ekiko impassea zabalduda, Bayrourena jarrera pertsonalabaita. PSk eskertu dio, baina ez dio,

esaterako, Departamenduari buruz-ko auzian sinesgarritasunik ematen.Bayrou oso zentrista izan da orainarte: ez eskuin ez ezker, zentrista.Zentroaren arazoa da bakarra iza-tea. Ezkerra badira anitz, eta eskui-na ere bai. Frantzian zenbait zentrodaudela diote, nik ez ditut ikusten.

Pirinio Atlantiarretan 4. 5. eta 6. hau-tes-barrutiak daude. PSk nola joka-tuko du? Berriz ere, hautagaitza denak joko-an izanen dira: FN, UMP, MoDem,Ezkerreko Frontea, Berdeak, ezkermuturra, baita abertzaleak ere. PStarteko, noski. Lehen itzuliko bozakbihotzeko bozak dira. Kontzientegara ez dugula ukanen Hollandekbigarren itzulian ukan dituen bozak.Hollanderen aldeko bozak bainoSarkozyren aurkakoak izan dirahemen ere. Antisarkozysta horienartean Bayrou zale eta abertzalezenbait ere badaude. Hasteko, lehenitzulian ez da aliantzarik izanen.Horrek badu bere arriskua, bainahobe garden jokatzea, aniztasu-nean. Emaitzak ezagututa, erabaki-ko dugu bigarrenean nola jokatu.

EH Bai koalizioarekin akordioak izanlitezke?Ez dira Departamenduko hautes-kundeak. Ni ez naiz hautagaia, nikez dut ezer ordezkatzen. Nirebarrutian, 6.ean Sylviane Alaux dahautagai sozialista. EuskararenBulegoan engaiatu da, eta Garapeneta Hautetsien kontseiluetan Lurral-de Elkargo berri baten alde ari da.4. eta 5. barrutietan Frantxoa Maitiaeta Collete Capdevielle aurkeztendira PSren izenean. Beraien jarrerakezagunak dira. Beraz, abertzaleekeskuina eta ezkerraren artean eraba-ki behar dute bigarren itzulian.

Nik abertzaleekin izan dudanesperientzia ez da ona. Udal boze-tan [Battitte Salaberri da Hendaiakoauzapeza] zentro-eskuinaren aldekoboza eman zuen abertzale askok.Udalbatzan UMPko kideak daude,eta abertzaleak ondo moldatzendira eskuinarekin. Abertzaleetanzentro-eskuineko asko ikusten dut,denak ez dira ezkerrekoak. Familiaabertzaletan, ez gutxi, tradizionalakdira. Ez omen dira eskuindarrak:“Ez naiz ez eskuin ez ezker, aber-


T E R M O M E T R O A - K o t t e E z e n a r r o

“‘Ez naiz ez eskuin ez ezker, abertzalea naiz’ diote. Errespetatzen dut, baina, nire ustez, ezkerra eta eskuina izan, badaude”.

tzalea naiz” diote. Errespetatzendut, baina, nire ustez, ezkerra etaeskuina izan, badaude.

Lassallette auzapez sozialistarengaraian abertzale gisa aritu zinenudalean. Nazioa, frantsesa alegia,zure mintzoan ez zaizu bitxia egiten?Ni errepublikarren semea naiz,heziketa errepublikarra dut. Munduabertzalean aritu nintzen hogeiurtez, abertzaleen politikan. Lagu-nak izan nituen ETAn. Une batezbaina, ezin nuen aitzina egin. ETA-ren historia hauxe da: gazteak onakdira, zahartu eta historikoak bihur-tzen dira. Orduan, gazteak bilaka-tzen dira onak. Lehenago aritu zire-nak ez dira jada onak. Horreketsiarazi nau. Nik ez dakit abertzaleeta errepublikarra izan daitekeen,dena den, ni egungo egitura institu-zionala aldatzearen aldekoa naiz.

Departamenduko presidenteordeazara eta zein egituraren aldekoa?Euskal Herria Lurralde Elkargoa-ren egituraren aldekoa naiz. Etabertan biarnesak eta euskaldunakgaude. Beraz, ezin dut alde baterautzi oraingo Departamenduarenaldeko ardura eta lana, biarnesenaldekoa. Anartean, nola aitzinarazidaiteke Iparraldea, nola Hegoaldea,gatazka konpondu gabe? Lehenikauzi historikoa gainditu behar dugu.Horren arabera egitura berriak defi-nitu eta sortuko dira.

Hollanderen politikak lagunduko aldu norabide horretan?Sarkozyk Departamenduetako kon-tseilu nagusiak kendu nahi zitueneta Hollandek, aldiz, mantendu

nahi ditu. Sarkozyk departamendueta erregioetako finantza bitarteko-ak apaldu zituen eta gure betebeha-rrak gehitu. Hollandek, aldiz, esku-duntzak hitz eman dizkigu.Hollandek Lurralde Elkargoarenegiturei buruzko eztabaida indartu-ko du. Horiek horrela, kontsultenaroa zabalduko da. Senatuan bada-go batzorde bat, Georges Labazéekberak [Departamenduko presiden-tea] du ardura. Hasteko, kontsultakeginen dira zerbitzu guztietan, Eus-kal Herrian eta Biarnon, baina bere-ziki gurean, jakiteko jendeak zernahi duen.

Abertzaleen galdera hauxe liteke:Mitterrandek hitzeman zuena Hollan-dek beteko al du? Hollandek ez du deus hitzeman,baina egitura instituzionalaren ezta-baida jarri du abian. Alabaina,oraingo egiturak aldatzeko lege batbehar da, eta berau ez du presiden-teak sortzen, diputatuek baizik.Gure aldetik, sozialisten aldetik,borondatea badago. Euskal Herrikonortasun berezkoa baita.

Baterak proposatzen duen kontsultaegin liteke? Zu Baterako kide zara. Bai. Baina galdera ongi planteatubehar da. Hots, lehenik komeni dajakitea ea kontseilarien eta hautetsiengehiengoa Lurralde Elkargo berribaten alde dagoen. Ondoren, popu-

lazioaren gehiengoa ados ote dago-en berresteko. Nire ustez, egun erre-ferenduma egingo balitz, ez genukeirabaziko. Agian tronpatzen naiz.Egungo hautetsien nahikariaren ara-bera bada, ez da aurrera aterako.

Euskal Herrian ere ez? Hori puntu erabakiorra da. Orainlanean ari gara udazkenean bideorria abian jartzeko. Herri txikietakohautetsien gehiengoa alde dago,baina Miarritze eta Angeluko auza-pezak isilik daude. Baionako JeanGrenetek aldeko zerbait esan du.Alliot-Marie itzuli da hona, bosturteren ondoren. Kasu. Dena den,gehien ardura didana Herrien Elkar-goen presidenteen jarrera da. Erre-gioaz eta Departamenduaz ari gara,baina horiek ere badute boterea etalaxatu behar dute. Ez dute garbi hitzegiten. Alta, bada, eztabaida segitubehar dugu, udazken aldean irits gin-tezke adostasun puntu batera.

Sarkozyk euskal presoen hurbilketaposiblea aurreikusi zuen. Hollandekzer egin dezake alor horretan? Gu lanean ari gara. FrederiqueSpagnac da Pirinio Atlantiarrekosenataria. Oso laguna dut. Hollan-deren kabinetean egon da orainarte. Hollande entzuten gaituenpertsona da. Spagnac, FrantxoaMaitia eta Sylvia Alauxen mezuakondo ezagutzen ditu. Izan ere, guremezuak paristarrek hartu eta zabal-tzen badituzte, mezua eraldatuaizan daiteke, aldiz, guk mezu zuze-na helaraziko diogu Hollanderi.Gure problematiken berri emandiogu jada, ezkerrekoak, humanis-tak eta errepublikarrak garen alde-tik, baita Hegoaldeko egoeraz hitzegiteko beharra azaldu ere.

Abertzaleekin ez gaude ados pro-posamen guztietan, baina gaien%80an ados gaude. Alderdi sozialis-tan jende askok biziki eboluzionatudu. Gurean badago aldaketen kon-tra daudenak, egia da. Baina, Spag-nac, Maitia, Alaux... alderdi sozialis-taren mailetan gora ari dira.Pertsona hauek bertako gaien eledu-nak dira edota gara.Pauen, Bordelen etaParisen hemengo sozia-listek dioguna arretazentzuten dute. n

- T E R M O M E T R O AK o t t e E z e n a r r o


“Hollanderen aldeko bozak baino Sarkozyren

aurkakoak izan dira hemen ere”

T E R M O M E T R O A -


Finantza krisia

Corralitoaren itzal luzeaPaul Krugman Ekonomia Nobel saridunak egin berri dituen adierazpenek, Bankiaren

porrotaren testuinguruan, Grezia eurotik ateratzeaz eta Espainiako Estatuko bankuetancorralito bat izateko aukeraz, alarma piztu dute herritarren artean. Zer da banku-corralito

bat? Gerta al liteke horrelakorik Espainian?

Daniel Udalaitz

PAUL KRUGMAN nazioarteko eko-nomista ospetsu eta EkonomiaNobel saridunak analisi larria egindu Europako ekonomiaren egoerariburuz, eta, bereziki, Grezia etaEspainiako Estatuari buruz. Ban-kiaren porrotak eragindako krisilarriaren testuinguruan egin du ana-lisi hori, porrot horrek islatzenbaitu Espainiako banku eta finantzasistemaren egoera. Izan ere, icebergarriskutsu baten punta izan litekeBankia. Laburbilduz, Krugmanekberetzat oso errealak eta gertukoakziren bi aukerez ohartarazi zuen:Grezia eurotik ateratzeaz eta Espai-niko bankuetan corralitoa gertatzeaz.Logikoki, trumilka atera dira aukerahori baztertzera –baita teknikokiere– Espainiako Gobernua, berelaguntzaileak eta bozeramailemediatikoak. Ekonomia eta finan-tza analista batzuek berretsi egitendute gaur egun Espainiako Esta-tuan halako zerbait ez dela posibledioen Gobernuaren tesia; bestebatzuek, ordea, posible dela diote,baita teknikoki ere.

Argentinako corralitoaHorregatik, inolako alarmismorikgabe, gertutik ezagutu nahi duguzer esan nahi duen banku-corralito-ak, zer suposatzen duen, eta herrita-rrei zer ondorio ekar diezaiokeen.Corralitoaz hitz egiteak Argentinadakarkigu gogora –han sortu bai-tzen termino hori–, herrialde har-tan 2001eko abendutik aurrera biziizan zuten egoeraren argazkia atera-tzeko. 21.000 milioi pesoren balioazuten gordailuak atxiki zituzten.

Neurri horrekin batera etorri zirenkanbio-kontrolak, eta, ondorioz, ezzitzaion utzi inori –ez pertsonari ezenpresari– 100.000 dolar bainogehiago eskuratzen. Egoera hark2002ko abenduaren 2an izan zuenamaiera, gordailuak askatzean.

Antonio Laje ekonomia-kazeta-riak sortu zuen corralito terminoa2001. urtean, irrati baterako eko-nomia-zutabe bat idazten zuenean.Argentinan corralito esaten zaiosarearekin itxitako barruti txikibati, hodi edo egurrezko egituraduenari; bertan jartzen da haur txi-kia atseden har dezan edo jolastudezan, eta haurrak ezingo du han-dik alde egin. Analogia horrenbidez, kazetariak nabarmendu nahi

izan zuen nola murriztu zuenGobernuak banku-sistemaren era-biltzaileen askatasuna, hartatik ihesegiteko. Beraz, Argentinan corrali-to esan zitzaion dirua libre xeda-tzeko murrizketari, eskudirutanepe jakinean, kontu-korronteetaneta aurrezki kutxetan; murrizketahori Fernando de la Rua buru zuengarai hartako Gobernuak ezarrizuen 2001eko abenduan. Geroago,gaztelaniaz hitz egiten den herrial-de guztietara hedatu zen terminohori.

Murrizketa horien bidez, diruabanku-sistematik ateratzea saihestunahi zen, eta modu horretan,banku-izuaren olatua eta sistemageldiaraztea eragozten ahalegindu.

Fernando De la Ruak ezarritako corralitoaren kontrako jubilatuen protesta.

HO

YSE

CU

MPL

EN

.CO

M


- T E R M O M E T R O AF i n a n t z a k r i s i a

Gobernu haren ekonomia-ministro Domingo Cavallorenarabera, neurri hori positiboazen ordainketa elektronikobidezko bitartekoak gehiagoerabiltzea lortzeko, horrelasaihestuko baitzen zergei ihesegitea eta eragingo baitzen biz-tanleriaren bankarizazioa.

Atzeraldiaren eta defizitaren testuinguruaEkonomia-atzeraldiko eta defi-zit goreneko testuinguruan era-baki zen corralito hori ezartzea;1999an 7.350 milioi pesokoaizatera iritsi zen defizit hori.Kanpo zorraren pisu astunakito egiten zuen Argentinakoekonomia eta Gobernua, etaareagotu egiten zuen defizita.Estatua ordainketa-etenduransartuko zen zalantzak areagotuegin zuen “banku-korritu”baten –edo gordailuen ihesa-ren– aukera, eta, ondorioz,2001eko martxoan, bankuetakogordailuen ihesa hasi zen, bere-ziki Uruguai aldera. Horrek guz-tiak gizarte-tentsio handia era-gin zuen.

Gauzak horrela, Gobernuakdekretu bat argitaratu zuenabenduaren 3ko datarekin,debekuak ezarriz finantza-era-kundeei eta jendeari. Jendearigalarazi egin zitzaion astean250 peso edo 250 dolar estatu-batuar baino gehiago ateratzeaeskudirutan, finantza-erakundebakoitzean zituzten kontu guz-tietatik, bai titular bakarrak baititular batek baino gehiagok,elkarrekin edo bereizirik. Eraberean, debekatu egin zituztenkanporako transferentziak, bal-din eta ez baziren kanpo-mer-kataritzako eragiketei zegozkie-nak, kanpoan egindako gastuakordaintzeari zegozkienak–herrialdean bertan jaulkitakokreditu-txartelen edo zorduntxartelen bidez–, finantza-era-giketak baliogabetzeari zegoz-kienak, edo beste kontzeptubatzuen araberakoak. Azkenkasu horretan, Banco Centralde la República deArgentina bankuakbaimena ematearenbaitan egongo litza-teke. n

Paul Krugman Ekonomia Nobel saridunen hitzek lurrikara sortudute ekonomia aditu eta finantza-analisten artean. Batzuen ustezteknikoki ez da posible eta Rajoyren Gobernuaren planteamen-duak babestu dituzte. Baina beste aditu batzuek Krugmanek beza-la pentsatzen dute. Gerta liteke corralito hori, eta teknikoki ereposible da.

Gaur egun Espainian ezin dela horrelakorik gertatu uste dute-nek banku-corralito bat gertatzeko gordailuen ihes masiboa beha-rrezkoa litzatekeela jotzen dute, eurotik ateratzea eta pezetaraitzultzea, eta hori gaur egun bideraezina eta gertaezina dela ustedute. Gainera, Gordailuen Berme Funtsak babesten ditu aurreztai-leen gordailuak, zeinak gehienez 100.000 euro berdintzen baititubezeroko eta kontuko.

Banku-corralito bat gerta daitekeela diotenek bere garaianArgentinan izan zen egoera parekatzen dute gaur egungo Espai-niako Estatuko egoerarekin: zorduntze maila altua; langabeziahandia, bai pribatua bai publikoa; Nazioarteko Diru Funtsaren(NDF) finantza-presio altua, eta interes altuak zorra dela-eta. Gai-nera, analista horientzat, banku-gordailuak ateratzearen uholdeaeragin lezake kostu guztia bezeroaren gain jartzearen banku-filo-sofiak, banku-sistemarenganako konfiantza ezak –Lehman Bro -thers erortzearen eta Madoff eskandaluaren ondoren–, eta euroa-renganako konfiantza ezak. Horrela sor liteke “banku-korritu”deritzona.

Gerta liteke corralitoa Espainian?



Raper euskaldunak

Hizkuntza normalizatzea zerbait bada, hizkuntza horretan gainontzekoetan egiten den guztianaturaltasunez eta normaltasunez egitea da. Musika ere bai, eta nola ez, rapa.

Aitor Zabaleta Merino

DUELA HAMABI URTE, SelektahKolektiboa, lehen rap talde euskaldu-na sortu zenetik asko kostatu da eus-kaldun talde multzoa osatzea. Alabai-na, bere bidea egin du rapak eta Info7 irratiak, duela gutxi, hedatzen ariden uzta bildu eta zakuan jasotzeaerabaki du Rap Herria diskoan. 16musika taldek hartu dute parte.

Bilduma horretan parte hartuduten hiru talderekin (Goienetxeanaiak, 121 krew eta MAK) aritugara berriketan, rapa eta euskaranola ezkontzen dituzten jakiteko.

Goienetxe anaiak: “Euskal rapakizan dezakeen arazorik handienaeuskal hiztun falta da”. Ekaitz Astiz Goienetxe anaiak(Iruñerria) taldeko kidea da. Bertsomundutik dator, nahiz eta ez dituensekula biak uztartu. Rapak bertsola-ritzak ematen ez dion askatasunaeskaintzen dio, azken hau “institu-zionalizatuago” dagoelako. Rapeanaldiz, “zu zara epailea eta muga”.

Rapa gustuko zuela antzemanda,halako batean zer egiteko gai zenprobatzea erabaki zuen. Euskaraz:

Eskuinean Goienetxe anaiak taldeko Ekaitz Astiz eta Aritz Gonzalez. Beheanezkerrretik bigarrena Endika Lahaine, laugarrena Ruben Mateo Rufoh etabosgarrena Eneko Axpe Maisha.

Rapa amu euskarara biltzeko

GO

IEN

ET

XE

AN

AIA

K-E

KU

TZ

IA12

1 K

RE

W-K

UT

ZIA


“Ez nuen pentsatu ere egin, nirehizkuntza euskara baita”.

Hizkuntza eta aurrekaririk eza ezziren arazo edo zailtasun izan:“Erreferente bakarra SelektahKolektiboa zen. Horrek errespetuaematen du, baina baita zure bideaegiteko erraztasuna ere, inor kopia-tu gabe”. Egitea baino hastea delazaila gogorarazi du raper nafarrak,baina bertigoa gaindituta, euskalrapak izan dezakeen arazorik han-diena hiztun kopuruarena dela pen-tsatzen du. Bere aburuz, “euskalrapak ez du aurrera egingo euskalhiztunik ez badago, euskarak aurre-ra egiten ez badu”.

Bidenabar, kritika edo eskaerabat du. Euskaraz aritzen diren taldegutxi egoteak ez du esan nahi hiz-kuntza trakets erabil daitekeenik.Galbahea pasatzea ezinbestekotzatjotzen du, “badaude min ematendidaten akatsak”. Dena den, aitor-tzen du errealitate guztiek dituztelañabardurak eta batzuentzat rapabada euskaraz egiteko izan dezake-ten edo duten gune bakarra, “ezindaiteke ezer esan, baina ez dadilautzikeriagatik izan”.

121 krew: Rapa, euskara zabaltzeko eta gazteak erakartzeko Bilbo eta Barakaldo artean sortu zenduela hamabi urte talde bizkaitarra.Aurreneko pausoak gaztelaniazeman bazituzten ere, apurka euska-raranzko bidea jorratzen hasi ziren,“natural, gure egunerokotasuneaneuskarak gora egin zuen heinean”.

Hamabi urteotan, taldea pixka-naka handituz joan da. Hori daEneko Axpe Maisharen adibidea.Maisha taldea sortu eta gero batuzen proiektura. Ordurako 121 kreweuskaraz ari zen, eta beraz, betida-nik euskaraz rapeatu du: “Koheren-tzia puntua da, euskalduna naiz etaeuskara defendatzen dut, zer gutxia-go”. Berak rapa euskara zabaltzekoeta gazteak erakartzeko tresna ezin

hobea izan daitekeela pentsatzendu. Horren adibide garbia da RubenMateo Rufoh, taldeko abeslarietakobat. Euskara ikasi du, rapak euska-rara ekarri du, “eredugarria eta aldiberean polita da hori”. Dena dela,Euskaltzaindiarekin gogoratu dirataldekideak eta haien ustez, “Eus-kaltzaindiako euskararekin rapa egi-tea ezinezkoa da”.

Irratientzako eskaera ere badute,ingelesezko eta gaztelaniazko raparilekua egiten diotela esan dute, eus-karazkoari aldiz, ez.

MAK: “Euskaraz? Beste hizkun-tzetan egiten den modura”. Jon Eyherabidek (Aiherra, Lapurdi),MAKeko kantariak, hitza, erritmoaeta dantza maite ditu eta hori da

rapa beretzat. Raparen Ez dok amai-ru ote diren galdetuta zera esan du:“Ez dok amairu, rock radical vasco,hainbat lagun egiteko manera antze-koarekin, maite dut hori, zergatikez? Elkarrekin indar gehiago izangodugu gure mezua eta erritmoa pla-zaratzeko eta entzutera emateko”.Eta zein da mezua? “Eszenatokiraigotzen gara erakusteko euskaragaztea, bizia dela eta egin daitekeelanahi duzun maneraz”.

Rapak euskarari freskotasuna ekardakiokeelakoan dago, eta ondorioz,jende gehiago gerturatu dezakeelaeuskarara eta euskal rapera. “Euska-ra ikasi eta euskalduna zara. Berriaksartuko dira komunitatera, eta horinahi dugu, ezta?”. Eyherabidekondoko mezua igorri die musikariei:“Hala sentitzen baduzue, egin euska-raz. Nik espero dut euskaraz egitekogrina izango dutela”.

Musikariak euskarara gerturatudirelako rapa euskaraz egiten hasidira eta raparen munduan euskaratopatu dutelako euskaraikasteari ekin diote.Rapa euskararen nor-malizazioaren termo-metro ere bada. n

Babeslea: Getxoko Udala

Duela hamabi urte,Selektah Kolektiboa, lehenrap talde euskalduna sortu

zenetik asko kostatu daeuskaldun talde multzoaosatzea. Alabaina, bere

bidea egin du rapak

Jon Eyherabide MAK taldeko kantariak dioenez, euskara bizia eta gaztea azaldunahi dute agertokian.

LAN

DE

RA

RB

ELA

ITZ

- T E R M O M E T R O AR a p e r e u s k a l d u n a k



Bero-beroan ONINTZA IRURETA AZKUNE

Duela urte batzuetatik sufritzen ari garen finantza eta ekonomia krisiasortu zuten Merkatuek (banku handiak, nazioarteko inbertsio funtsak,multinazionalak…) eta euren bozeramaile mediatikoek, murrizketasozialez eta laboralez gain, honako botika jarri dute martxan: biztanlerianazkatzea, kapitalismoaren aurrean beste irtenbiderik ez dagoela irentsibehar izateraino; amore ematea beste erremediorik ez dagoela sinesta-raztea alegia. Merkatuen “botika” jakintsu eta produktibo horrek segur-tatzen die biztanleriaren zati bat besoak gurutzatuta geratuko dela etamatxinatzea baztertuko duela.

Ez da egia alternatibarik ez dagoenik. Badago. Eta gainera, haiek aurre-ra eramateko bitartekoak ere badaude, baliabide horiek herritarren gehien-goarentzat onuragarriak izango dira politika sozialetan aplikatzeko boron-date politikorik baldin badago behintzat. Euskal Herrian proposamenzentzuzkoa eta zehatza egin dute alderdi soberanistek (EA, Alternatiba,Aralar eta ezker abertzaleak). Proposamen horrek sei neurri dakartza eta“bidezkoagoa, emakumeen eta gizonezkoen artean berdina, ingurumena-rekin adeitsuagoa, eta parte-hartzaileagoa den eredu sozial berrirantz” lanegiteko aukera ematen du: erreforma fiskala, azpiegitura handien morato-ria berehalakoa, sektore publikoaren aldeko apustua, I+G+B biderkatzeaekarriko duen inbertsio funtsa sortzea, garapen sozialari eta ekonomikoariburuzko eztabaida eskualdeetan, eta banku nazional publikoa.

Lehenengo bi neurriek 1.000 milioi euro aurreztu lezakete, beste politikasozial eta ekonomikoak egin ahal izateko. Ez dago alternatibarik? Utopiakdira? Ez. Baina, gure subiranotasun politiko eta ekonomikoa erabili behardugu beste eredu sozioekonomiko bat lortzeko, krisitzar hausortu duenaren erabat ezberdina. Alternatibak badaude. Etahoriek aplikatzeko bitarteko ekonomikoak, ere bai.

Juan�Mari�Arregi

Alternatibak eta baliabideak badaude

tALAIAN

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz:www.argia.com/harpidetza_haria.php

‘Gazteak, aisialdia etaeuskara Ipar EuskalHerrian‘ liburuaEUSKALTZAINDIAK argitaratu duJean-Baptiste Coyos eta ErramunBaxokek egindako lana. Bi euskal-tzainek ikerketaren ondoren esan-dakoaren arabera, “gazteek gero etaeuskara gehiago ikasten dute, esko-lan etxean baino gehiago. Euskaramaite dute, baina ez dute bizikibaliatzen kultur ekintzetan etamugaz gaineko harremanetan”.Zinema, joko elektronikoak etakirola jo dituzte gazteen artean eus-kararen erabilera sustatzeko baliabi-

derik eraginkorrentzat. Kulturanberriz, bertsolaritza, antzerkia etadantza dira aukera usatuenak.

Euskara SustatzekoEkintza Plana aurkeztu du JaurlaritzakEUSKO JAURLARITZAK jendaurreanaurkeztu du Euskara SustatzekoEkintza Plana (ESEP), Jaurlaritzarenhizkuntza politika osoaren ardatza.ESEP, Hizkuntza Politikarako Sailbu-ruordetzak eta Euskararen AholkuBatzordeak elkarlanean egindakosarrera dokumentua da. HPSko sail-buruorde Lourdes Auzmendik adie-

Luistxo Fernandezek sustatu.com-en esanak: “Ekitaldi batera joan, etajakin ez ea euskaraz artatuko zaituz-ten. Euskaraz bizi nahi izanez geroordaindu behar izaten duzun dese-rosotasun horietako bat. Umeekinjoanda, deserosoa baino gehiago,mingarria izan daiteke. Iristen zara,eta... edo gaztelaniaz da, edo‘bilingüe’ txafardero batean. Gertaliteke, gainera, galdera iristea: eus-karaz ala gaztelaniaz egingo dugu?Ez dakit horrekin ze espero densustatzea, herri-demokrazia edo zer,baina oso deserosoa da talibantzatagertu behar izatea eta euskaraz,mesedez aldarrikatzea, ze, betidago, nola ez, erdaldunik zu taliban-tzat hartu eta, kexaren aurrean, gaz-telaniara eroango duena jarduna.Hablemos en castellano, no me impongastu lengua”.

BAHEA

razi duenez, 1999an onartutako Eus-kara Biziberritzeko Plan Nagusia osa-tzera dator ESEP eta Euskara 21 duabiapuntu. ESEPek hiru helburuditu: euskararen jabekuntza, erabileraeta elikadura; eta esparru guztiak uki-tuko ditu: irakaskuntza, administra-zioa, lan mundua, hedabideak, kirola,aisia, kultura, teknologia berriak...

Plana dagoeneko hainbat gizartesektoreri aurkeztu zaio eta edozeinherritarren eskura dago Euskara 21blogean. Ekainaren 24ra arteko epeaizango da iradokizunak egiteko etaondoren proposamenak EuskararenAholku Batzordean aztertuko dituz-te. Jaurlaritzak espero du uztaileanplana onartzea eta 2013 hasieranabian jarri ahal izatea.

Tokikom jardunaldiakekainaren 15eanTOPAGUNEAK ETA TOKIKOMEK jar-dunaldiak antolatu dituzte Arrasa-ten, tokiko euskal hedabideen egoe-ra eta etorkizuna arakatzeko asmoz.Tokikom SL martxoan sortu zen,tokiko hedabideen arteko elkarlanabideratu eta estrategiak garatzeko.


- T E R M O M E T R O AB e r o - b e r o a n

XABIER LETONA

maltzagatik

MERKATUAK ALA DEMOKRAZIA,horra koska, egungo ereduan biakez dira posible. Kalifikazio agen-tzien notak, zor subiranoei egitenzaizkien erasoak, EBko gailurretanduten eragina… Eta guztiaren gai-netik, bankuen salbamendu opera-zioek erakusten dute argien norkagintzen duen.

Hezkuntza, osasuna eta ikerke-taren hondoratzea edo milioika lan-gabeturen porrota baino garrantzi-tsuagoa da Bankia infernukosugarretatik libratzea, bestela hon-damendia askoz handiagoa izangoei delako. Eta iruzur horretan gaudeharrapatuta gaur egun finantza kri-siak bizi dituzten herrialdeetakoherritarrak, Greziakoak, Irlandako-ak, Espainiakoak, EBkoak oro har,eta mundukoak ere bai, azkenfinean, era batean edo besteankatea mundu osora zabaltzen baita.Eta beldurra ere bai.

Ez da gutxiagorako: EspainiakoGobernuak, esaterako, dagoeneko23.500 milioi eurorekin erreskatatudu Bankia. Kalkulatzen da Espainia-ko bankuak osasun egoeran jartze-ko 60.000 milioi bat euro jarribeharko dituela. Eta horiek aurrei-kuspenak besterik ez dira, beti oke-rrak, bukaeran erabiltzen den diruabaino gutxiago erakusten dute eta.Gainera, lasai, oraindik Rajoy-kbadu tarterik eta, aipatutako kopu-rua Espainiako BPGren %5-6 bes-terik ez da, eta Irlandan adibidez,Gobernuak bere BPGaren %30 era-bili zuen Allied Irish Banken nazio-nalizazioan.

Moldea ere bitxia da: estatuakez dio dirua zuzenean emango Ban-kiari, horretarako merkatuei eskatubeharko liekeelako eta ezin du.Beraz, Bankiaren akzioak erosikoditu, baina ez zuzenean, zor jaulki-penaren bidez baizik. Hau da, ezindu dirua egin eta bankuei eman,baina bai zorra handitu. Gero Ban-kiak Estatuaren zor hori berme gisa

erabili dezake beste bankuetan edoEBZn dirua lortzeko, edo, besterikgabe, merkatuetan zuzenean saldezake. Azken erantzulea, alabai-na, Estatua da, eta honek ere egindezake porrot, Grezia, Portugal edoIrlandaren erreskateek erakustenduten moduan.

Azken finean, Bankiarako zorjaulkipen honekin PPren GobernuaEBZren zeharkako erreskate batbideratzen ari da. Eta bai oraingofinantza krisian, bai hirugarrenmundukoaren kanpo zorrareneanargi ikusi den gisan, zorrarenzurrunbiloa beti amaitzen da erres-katean.

ZENBAT DA 23.500 milioi euro?Adibide batzuk: Gipuzkoako2012ko foru aurrekontuen laukoitzaedo Bizkaikoaren hirukoitza bainogehiago; Euskal Herrian diren abia-dura handiko hiru proiektuetangastatu nahi dena (10.000 milioibat euro) bider bi; Espainiak ikerke-tan urtebetean gastatzen duenabaino lau aldiz gehiago… Eta bai,badirudi Espainiako ekonomiaministro Luis de Guindosek ondoikasiko zuela Lehman Brothersekohondamenditik, 2007an AEBetakoGobernuak erortzen utzi zuenean,bera baitzen banku haren buruEspainian eta Portugalen.

Baina ez da nahiko bankaria iza-tea dena libre izateko, ez, bankuhandi bat behar da, bere erorketak

herrialde oso baten finantza siste-ma edo ekonomia osoa baldintza-tzen duena. Orduan bai, orduan,Islandian ez baina Espainian libreda dena: iruzur egitea, kontuakgaizki ematea, kudeaketa ezin txa-rragoa egitea, etxegabetuen bizkaraberastea… Dena da posible, bes-tela ondorioak txarragoak izangodirelako.

BEDEINKATUAK zordun handiak,haien hondamendia besteena ereizanik, salbamendua bermatuaizango dutelako. Hara gertuagokoadibide bat: ARGIAk, adibidez, ezluke luze iraungo 100.000 eurokozorrarekin, inork parte hartuezean, hiruzpalau urtetan kito. ElPaís argitaratzen duen Prisak,ordea, urteak darama 5.000 milioieuroko zorrarekin arrastaka (publi-koki 2008tik), baina urtetik urteraatzeratzen ditu ordainketak ban-kuekin, 2011ko abenduan erelortu zuen zorra 2016ra arte atze-ratzea.

Baina nola? Zergatik? Erantzunasko bere editorialetan dira. Berezorrarena ezagututa, irakurleakhobeto uler dezake egunkarihonek zein grinarekin defenditzenduen PP eta PSOEren arteko itunorokor bat, baita bankuen erreska-terako ere: “Diru publikoaren ekar-pena da banku baten kaudimenaberreskuratzeko prozedurarik era-ginkorrena, beti ere Estatuakondoren berau berreskuratzekoahalmena badu” (El País,2012/5/27, 32. orrialdea). Ondo-rioa: bere larrian, KomunikazioBiziagoa SAL Prisa baino osasun-tsuago dagoela. Euskal hedabi-deei eta euskal kulturari emanda-ko laguntza publ ikoestimatu baina urriakkritikatzen direnean,barregura ematen du.Eta lotsa.

Bedeinkatuak zordun handiak

El País argitaratzen duenPrisak, ordea, urteakdarama 5.000 milioieuroko zorrarekin

arrastaka, publikoki2008tik, baina urtetikurtera atzeratzen dituordainketak bankuekin

Hartmut Rosa –Anne Güntherren irudian–soziologoarentzako Karl Marxekkapitalismoaz egindako analisi ekonomikoafuntsean oso baliagarri izanik ere, harigehitu behar zaizkio gizarte modernoenbestelako ikuspegiak, berak proposatzenduen abiadurarena esaterako, errealitateaondo ulertu ahal izateko: historia modernoahobeto konprenitzen da aztertuz aldebatetik azelerazioa nahi duten indarren etabestetik horientzako frenu bilakatzen direninstituzioen –ximeltzera kondenatutadaudenen– arteko dialektikaren barruan.Indar horien arteko sintesia ez da errazaizanen. Kontrolik gabe, abiadurazaleekplaneta hondamendira eramango dute.Aldiz, instituzioek horien kontrola hartzeakkoste ekonomiko eta sozial handiaklekarzke. Rosak ikertzen darrai, aldatubehar baina ezin duguna gutxiegiezagutzen dugulakoan.

Net HurbilPello Zubiria

HARTMUT ROSA (1965) SOZIOLO-GIA, filosofia eta zientzia politiko-ak ikasi ondoren irakasle da Jenako(Alemania) unibertsitatean. Berriki-tan frantsesera itzuli dute harenazken liburua: Aliénation et accéléra-tion. Vers une théorie critique de lamodernité terdive.

Elodie Wahlek Lectures aldizka-rian plazaratu iruzkinean dioenez,Frankforteko Eskola famatutik ate-ratako Teoria Kritikoan koka daite-ke Rosa. “Proposatzen digu ezbakarrik historia modernoa berrira-kurtzea azelerazio sozialaren ikus-pegitik, baita gainera ikerketa kriti-koak garatzea ere, modernitatearenproiektua (autonomiaren garapena)azelerazioak errotik mehatxatudezan saihesteko”.

Hartmut Rosaren bi elkarrizketadaude erraz eskuragarri, bata Goet-he institutuak ingelesez egina, Thefinancial crisis as a speeding accident. Aninterview with Hertmut Rosa; bigarrenaLe Monden frantsesez Loic Venan-cek argitaratua, Au secours! Tout vatrop vite! Ondorengo lerroetan bilduditugu Rosak batean eta besteanesanetako batzuk.

Zergatik behar dugu azeleratzea?Gizarte modernoen ezaugarrietakobat da dinamikoki baizik ezin direlaegonkortu, hau da, derrigor hazi etaazeleratu beharra daukatela. Ilustra-zioaren promesa nagusietakoa zen

horrek askeago egingo gintuela.Baina bat batean ohartu gara haz-kundea eta azelerazioa gaurko statusquoa bere horretan atxikitzeko dire-la beharrezko. Progresoarekikoitxaropena ilundu egin da. Azelera-tu nahi horretan ez dugu jokatzengauzak hobeto joan daitezen, oke-rragotu ez daitezen baizik.

Ekonomia kapitalisten oinarriz-ko ezaugarri bat da kapitalaren zir-kulazioaren abiadura gero eta han-diagoaren mende daudela. Zukerosi eta saldu dezakezu segundozati batean, baina produzitu etakontsumitu ez. Horrek eragin dufinantzen merkatuak ekonomiaerrealetik urruntzea, ondoriotzatekarriz finantzen krisi erraldoiaeta ondoren krisi ekonomiko oro-korra.

Ekonomia neoliberalen etafinantza politiken helburua izan dakontrolak kentzea, argudiatuz librezirkulatuz ekonomia fiteago garatu-ko zela. Kontrol politikoak denborakontsumitzen du, batik bat demo-kratikoa baldin bada. Baina horrezgain, ekonomia arinago doanezkontrol politikoak behar duenabaino, finantzen merkatuak eta eko-nomia erreala ere sinkronizatu gabedaude. Gaur etekinak lortu ditzake-gu ezer produzitu gabe, soilik sal-duz eta erosiz oinarri errealik ezdaukaten akzioak.

Ekonomiak lortu du erostea etakontsumitzea elkarrengandikbereiztea. Jendeak gero eta gehiagoerosten du, baina ez gero eta gehia-go kontsumitzen. Erosten ditugujanzkiak sekula jantziko ez ditugu-nak, liburuak inoiz leituko ez ditu-gunak, CDak inoiz ez entzutekoak.Arazoa sortzen da erosten ditugu-nak jadanik gauzak ez baina finan-tza produktuak direnean, honelalaguntzen baitugu finantzak ekono-mia errealetik bereizten.

Krisia sortu duten aditu berakomen dira orain konponduko dute-nak. Hori litzateke esaera zahar harijarraituz sinestea katuak zaindukoduela esnea. Arrisku handiena dadenak berdin segitzea. Eta ez daikusten politikak aski indar izangoduenik kontrola berreskuratu etakapitalaren zirkulazioa mantsotzeko.

Bizitzeko denborarik ezPetrolioaren ondoren denbora dagauzarik urriena, honek dakartzanondorio patologikoekin. Jendeekinoiz baino gehiago sufritzen dutehazkundeagatik eta azelerazioagatik.

Denborak txikiagotu du espa-zioa. Garraiobideen, kontsumoa-ren, komunikazioaren azaleratzea-rekin, badirudi planeta txikiagotuegin dela. Edozein lekura, azkar,merkeago eta neka handirik gabeiritsi daiteke, baina gainera, komu-

Ilustrazioak jendeei promestu zien hazkundeak etaazelerazioak bizitza hobea ekarriko ziela, askeagoa.

Abiadura handiagotze horren orain arteko azken ahaleginak,neoliberalismoak, krisirik sakonenean murgildu gaitu,

kontrol politiko guztiak suntsitu dituelako. Demokraziakdenbora eskatzen du eta apenas dagoen.

Krisitzarra bizi dugun abiadak

eragin digula



nikazioen azelerazioarekin, posibleda Internetetik jaistea nahi denherrialdeko edozein musika, liburuedo film, klik bakan batzuetan.

Alabaina, gero eta arinago hartu-tako erabaki bakoitzak murriztendizkigu zeharkatzen dugun herrial-deaz edo kontsumitzen dugun pro-duktuaz gozatzeko aukerak. Opo-rretan bertan, dena egin behar duguoso azkar, gimnasia, errejimena,aisialdia, liburua irakurri, diskoaentzun, leku bat bisitatu. Bizi errit-moaren azeleratze honek estres etafrustrazio asko eragiten ditu. Azkenfinean, kontsumoa bera ezin baitu-gu gehiegi azeleratu.

Oporretatik itzulita postontziabeteta daukagu, faktura berriak iri-tsi dira, haurrek material berria

behar dute eskolarako, halako ikas-taro profesional batean izenaeman beharko genuke, profesio-nalki hobetuko nindukeen hiz-kuntz eskolan, jubilazio planazaindu, osasun aseguru ahalik etaonena, telefono konpainiarekingustura ez nabil, eta ohartu naizgorputza ahaztu dudala, ez dutaski ariketa egiten, arriskua daukatgaltzeko nire gazte itxura, hainkonpetitiboa.

Azken finean, denbora unitatebakoitzeko ekintza kopurua handi-tzeak, bizitzeko erritmoaren azele-ratzeak, denok astintzen gaitu. Gurebaitan eta “kanpoan”. Laburragoakdira otorduak, atsedenaldiak, fami-liarekiko tarteak, hiletak, paseoak,loaldia bera. Beraz, une horiek den-

tsoago bihurtu behar ditugu. Azka-rrago bizi, otoitz egin, jan... Distan-tziak laburtzen dira, mugimenduakazeleratzen, multitareak ugaritzen,aldi berean gauza bat baino gehiagoegiteko. Horrek larriagotzen dituezintasuna, errunduntasuna, estre-sa, ordutegien itolarria, ezin jarraituahal izatearen beldurra. Ohartzengara ez dugula ikusten nola pasa-tzen den gure bizia, esku artean ihesdoakigula.

Azelerazioaren aroan, orainaezegonkorra da, laburtzen doa,dena zaharkitzen da berehala, ofi-zioak, teknologiak, objektuak, biko-teak, familiak, programa politikoak,pertsonak, jakintza, kontsumoa.

Gizarte premodernoan, XX.mendera arte, orainak gutxienezhiru belaunaldi hartzen zituen,mundua ez zen asko aldatzen aito-naren eta bilobaren artean. Moder-nitate garaian, XX.eko lehen erdian,belaunaldi bakarrera estutu zen:aitonak bazekien bilobek bestelakobizimodua eramango zutela, ezinzien askorik irakatsi, hauen eskuzegoen mundu berria sortzea, 68komaiatzean, esaterako.

Gure modernitate berantiarrean,mundua aldatzen da behin bainogehiagotan belaunaldi bakoitzeko.Gurasoak ezin dio asko erakutsihaurrari ez eten gabe aldatzen doanfamiliaz, ez etorkizuneko ofizioez.18 urteko gazteak entzungo dituzuaipatzen “lehen” nola ziren gauzak,10 urte zituztenean alegia. Orainalaburtuz doa, ihesi.Berarekin mehetzen daerrealitatearekiko, nor-tasunarekiko, daukagunsentimendua. n

N e t H u r b i l - T E R M O M E T R O A



uskaldun gehienek uste dute Isil-isi-lik abestia herri abestia dela. Etaegia da. Baina ez da egia. Alegia,orain berrogeita hamar urte inguruEibarren jaio eta Ordizian hil zen

Fernango Goenaga Iribarrenek sortua da.Alde honetatik egiledun abestia da. Bainaharrez geroztik, isil-isilik, Euskal Herriarenbihotzeraino sartu da eta gaur egun osogutxi izango dira inoiz doinu horren kulun-kan samurtu ez diren euskaldunak. Horrelabegiratuta, beraz, herri abestia da”.

Halaxe zioen, orain dela hamar urte ia,Jose Ignazio Ansorenak aldizkari honetanbertan argitara emandako Ixil ixilik izenbu-ruko artikuluan. Egia da, kanta horrenkulunkan edonor samurtzen da (hori izangenuen sehaska-kantarik eraginkorrenagurean alabarekin nahiz semearekin), etaegia da, baita ere, abestia, “egileduna” iza-nik, herrikoi bilakatu dela erabat eta aspaldi.

Euskaldunon artean, kantak oso erraz, etaoso azkar, bilakatzen dira herrikoi. Propor-tziorako, batzuek herrikoi jotzen dituzteEgun da Santimamiña edota San Simon eta SanJuda. Eta bai, egia da, herrikoiak dira, herriak,jendeak, bere egin dituelako. Baina noriberea eman eta kanta horien hitzak GabrielArestik idatzi zituela eta lehenaren doinuaArrizabalaga batek egina dela guztiok jakin-go bagenu ere, kantek diren bezain herrikoisegituko lukete izaten, eta, aldi berean, gurekultura aberastuko genuke hein batean bede-ren, edozein festa-afari-ospakizun-parranda-tan kantatzen diren abestien eta euskal litera-turaren arteko lotura estuak agerian utzita.

Aurtengo Aste Santua baino lehentxeagoKarl Jenkins eskoziarraren Stabat Matermusikalanaren latinezko hitzak euskaratzekoenkargua iritsi zitzaigun lantokira. Latineznork egina zen (Jacopone da Todi, omen)esaten zuen agiriak, eta gaztelaniara eginda-ko itzulpenaren egilea Lope de Vega zela ereazaltzen zuen. Euskaraz ere baziren pasartebatzuk, eta horiei buruz agiriak “anonimo-ak” zirela esaten zuen. Bilatzen hasi eta ikusigenuen jada euskaraz emanda ziren pasartegehienen itzultzailea Nikolas OrmaetxeaOrixe zela, eta testuan bazirela, tartekaturik,beste pasarte batzuk non ezinezkoa izan bai-kenuen itzultzailea identifikatzea.

Orain hilabete bat-edo berriro gertatuzen: itzultzeko iritsi zitzaigun kontzertubaten programan herrikoitzat jotzen zituz-ten Euskal Herrian euskaraz, Xalbadorrenheriotzean, Txoria, txori, Gora ta gora beti etaIsil-isilik dago.

Dudarik gabe, euskal herritarrok kantahoriei hain harrera ona egin izanak XabierAmuriza, Natxo de Felipe, Xabier Lete,Joxean Artze, Mikel Laboa, Gabriel Arestiedota Fernando Goenaga ohoratzen ditu,baina ohore horren erdia herrikoitasunarenputzu sakon-ilunean hondoratzen da(Urkoren baimenarekin...) herrikoitasunaeta anonimotasuna nahasten ditugunean,eta altxorraren parte bat galtzen dugu eus-kal kulturaren itsaso zakarrean.

Ez dakit nola zuzen daitekeen egoera,baina uste dut egin beharko genukeelanola edo hala. Euskal kantak aipatzeankontu pitin bat gehiago eman egiletzarenaferari. Eta euskal literatura irakastendenean euskal musikagintzari lotzen diz-kion hariak nabarmendu. Gure tradizioaongi ezagutzeko, iraganean egindakoakmagma bereizigabe eta lauso batean ezgaltzeko.

Gure kulturak sustrai sakonak eta harianitz eta luzeak baititu, etamerezi du horiek guztiak ahaliketa modu zehatzean helarazteagaur egungo mundura eta gero-ko belaunaldietara. n

- A Z K E N A -Inma�Errea

E

Nori berea

«Euskaldunon artean, kantak oso erraz, eta oso azkar,

bilakatzen dira herrikoi. Proportziorako, batzuek herrikoi

jotzen dituzte Egun da Santimamiña edota San Simon eta San Juda. Eta bai, egia da, herrikoiak dira, herriak, jendeak,

bere egin dituelako. Baina nori berea eman eta kanta

horien hitzak Gabriel Arestik idatzi zituela...

»

Documents

2325 Isabel Celaa