27.2 OTOMATİK KUMANDA DEVRELERİ°K...27.2 OTOMATİK KUMANDA DEVRELERİ Şekil 27.1 Şekil 27.2 652 BÖLÜM - 27 eleri İŞARETİ MANASI İŞARETİ MANASI DİN NORMU OTOMATİK KUMANDA

651Otomatik Kumanda Devreleriwww.kar-el.com.tr BÖLÜM - 27

27.2 OTOMATİK KUMANDA DEVRELERİ

Şekil 27.1

Şekil 27.2

652 Otomatik Kumanda Devreleri www.kar-el.com.tr www.kar-el.com.trBÖLÜM - 27

İŞARETİ MANASI İŞARETİ MANASI

DİN NORMU OTOMATİK KUMANDA ELEMANLARI

ÖNCE SÜRTÜNEREKKAPAYICI KONTAK

SONRA SÜRTÜNEREKKAPAYICI KONTAK

ANİ AKSEDİCİ KONTAK

ÖNCE SÜRTÜNEREKAÇICI KONTAK

SONRADAN SÜRTÜNEREKAÇICI KONTAK

DOĞRULTAÇ

DEĞİŞTİRİCİKONTAK

ŞASE

AYARLANABİLİR DİRENÇ

TOPRAKLAMA

TERMİKRÖLE

ELEKTROMANYETİK AŞIRIAKIM ROLESİ

AÇICIKONTAK

ANAHTARLI KAPAYICIBUTON

KORNA

AÇICI MANTAR BUTON

KADEMELİ GÖSTERGE

TERMİK ZAMAN RÖLESİ

ELEKTROMOTORLUZAMANROLESİ

DÜŞÜKGERİLİMROLESİ

AŞIRIAKIMROLESİ

Elektromıknatısla kumandalıselenoit valf ele kumandalı

Elektromıknatısla kumandalıselenoit valf 2 kumandalı

Elektromıknatısla kumandalıselenoit valf 3 kumandalı

Şekil 27.3

Tablo 27.6


Şekil 27.4


MOTORLARIN DEVİR YÖNÜ DEĞİŞTİRİLMESİ

Devreye LS1 ve LS2 sınır anahtarı eklenmiştir. Bu tip uygulama, hareketli sistemlerde (planya, var-

gel, freze tezgahları, yürüyen nizamiye kapıları, ray üzerinde yürüyen vinç sistemleri gibi) kullanılır.

Şekil 27.5

Şekil 27.6


Şekil 27.8

Şekil 27.7

MOTOR KLEMENS BAĞLANTILARITrifaze motorların statorunda üç adet bobin vardır. Bu bobinlerden çıkan uçlar toplamı 6’dır. bu

uçlar dışarı çıkarılarak hemen motor üzerindeki kelemense aşağıdaki şekilde bağlanır. Yani avomet-re ile ölçtüğümüzde motor sargı uçlarının belli bir düzen üzere bağlandığını görürüz.

RST


tor akımına uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Şekil ....’de tambur tip yıldız – üçgen şalterin motor

Mekanik Tipli (Kollu Tip) Şalterlerle Yıldız – Üçgen Yol VermeSakıncalarına rağmen, uygulamada bazı yerlerde bu tip şalterler kullanılarak yıldız – üçgen yol ver-

menin yapıldığı görülmektedir. Çok büyük güçlü olmayan motorlarda uygulanır. Kullanılacak şalterin mo-

L2L1

L3

devresine bağlantısı, şekil ...’te ise paket tipi yıldız – üçgen şalterin şeması gösterilmiştir. Bu şalterlerleyol vermede yıldız bağlama süresi, şalteri kullananın kontrolundadır. Motor, normal hızına ulaştığı anda,şalter üçgen konumuna getirilmelidir. Durdurma anında, hızlı bir şekilde sıfır konumuna alınmalıdır.

N

Y0

U0 Y

R

Z

V

S

X

W

T

Y

w2 u2 v2

u1 v1 w1

1 3 5 7 9 11 13 15

2 4 6 8 10 12 14 16

0

0

L1

A 410

L2

L3

1 5 141362

T1 T2 T3

T4 T5 T6

10 7 4

T1 - T4 = U1 - U2T2 - T5 = V1 - V2T3 - T6 = W1 - W2

Paket tipi A – 410 yıldız – üçgen şalterin şeması

Kollu tambur yıldız-üçgen şalterin motor devresine bağlanışı.

Şekil 27.9

Şekil 27.10


Şekil 27.12

L1L2L3

1 3 5

642

1 3 5

4 62

4 62

642

1 3 5

1 3 5

31 5

2 4 6

642

2 4 6

K1M

Düşük hız

K2M K3M

TH 2TH 1

PE

Ua

Yüksek hız hız

VaWa

UbYbWb

Şekil 31: Tek dahlender sargılı iki hızlı motor çıkışı üç kutuplu şema.( / YY veya Y/YY bağlantısı için.)

M3

L1L2L3

1 3 5

42 6

2 4 6

31 5 31 5

42 6

Düşük hız

K1M K2M K3M

TH 2TH 1

PE

Yüksek hız hız

UaVaWa

UbVbWb

M3

Q1F Q2F

Şekil 32: Tek dahlender sargılı iki hızlı motor çıkışı üç kutuplu şema.(YY/ sargı bağlantısı için.)

Şekil 27.11


KONTAKTÖR SEÇİMİ:

Yüksüz halde yıldız – üçgen yol vermede yıldız kontaktöründen, motor nominal akımın yaklaşık 1/3’ü

YILDIZ – ÜÇGEN YOL VERME

Yol verme esnasında, motor sargıları önce yıldız bağlandıklarından her sargıya şebeke geriliminin1/√3’ü yani % 58’i değerinde düşük bir gerilim uygulanır. Yol alma akımı motora uygulanan gerilimle oran-tılı, yol alma momenti ise gerilimin karesi ile orantılı azalır.

Yıldız bağlamada motor yol alırken motor akımı ve dönme momenti, direk yol almadaki değerlerinin1/3’üne düşerler. Yani yol alma akımı yaklaşık % 66,6 azalır. (Örneğin motor akımı 24 Amp. yol alma akı-mı 155 Amp. olan bir motora yıldız – üçgen yol verilirse yol alma akımının 155/3 = 52 Amp. olur.)

YILDIZ BAĞLANTI SÜRESİ:

Yıldız bağlı olarak yol verilen motorun devir sayısı, yaklaşık nominal değerine (nominal değerin %93’ü) çıktığında, sargılar üçgen bağlı durumuna getirilirler. Yıldız üçgen yol vermede en ideal yol vermesüresi en çok 10 sn dolayındadır. Yıldız bağlı iken motorun akımı da en çok 2IN değerinde olmalıdır.

YILDIZ–ÜÇGEN YOL VERME GÜÇ DEVRE ŞEMALARI

RST

geçeceğinden yıldız kontaktörü, AC3 kategorisinden nominal motor gücünün 1/3’ü değerinde seçilir.Enerji ve üçgen kontaktörü, motor sargıları ile seri bağlı olduğundan işletme esnasında bu kontaktörler ileseri bağlı olduğundan işletme esnasında bu kontaktörlerden motor sargı akımı geçer. Onun için bu kon-taktörler AC3 kategorsine göre motor nominal gücünün 1/√3’ü yani % 58’i değerinde seçilir.

Yük altında yol alan motorlara yıldız – üçgen yol vermede bütün kontaktörler AC3 kullanma katego-risine göre ve motor nominal gücünün 1/√3’ü yani % 58’i değerinde seçilir.

TERMİK ROLE AYARI:

Yıldız – üçgen yol vermede termik role, motor sargılarına seri bağlanır. Üçgen bağlamada termik rö-leden motor naminal akımının 1/√3 = 0,58 katı kadar bir akım geçer. Onun için röle 0,58 IN değerine ayar-

lanır.

C1

C2

C3

e1

u v w

z x y

ALMAN NORMUNDA ÇİZİLMİŞ GÜÇ DEVRESİ

Şekil 27.13


Yukarıdadaki şekilde de görüleceği üzere yıldız – üçgen devresi üç kontaktör bir zaman rolesindenoluşan bir kontaktör kombinasyonudur.

Böyle bir devrenin Alman ve Amerikan normunda çizilmiş güç devresi görülmektedir.Başlatma butonuna basıldığında enerji hat kontaktörü ile yıldız kontaktörü enerjilenerek motorun yıl-

dız bağlantılı yol alması sağlanmıştır. Uygun ayarlanan zaman süresi sonucunda zaman rolesi yıldız kon-taktörünün devresini açarak üçgen kontaktörünü enerjilendirir.

Yıldız kontaktörünün devreden ayrı-lıp, üçgen kontaktörü kapanıncaya kadargeçen sürede yıldız kontaktörü açma ar-kı sönmüş olmalıdır.

Bazı durumlarda olumsuz Yıldız –Üçgen bağlama örneği de görülebilir. buolumsuz bağlamada, üçgen bağlantıyageçişte yıldız kontaktörü açılmadan üç-gen kontaktörünün kapanmasıdır. Budurumda yıldız kontartöründen kısa dev-re akımı geçer ve kontaktör kontakları kı-sa sürede harap olur.

C1 KONTAKTÖRÜ,

1 Kapar kontaklı

C2 KONTAKTÖRÜ,

1 Açar, 1 Kapar kontaklı

C3 KONTAKTÖRÜ,

1 Açar kontaklı

Zaman rolesi, üçgen çalışmada dev-reden ayrılıyor.

Zaman rölesinin zaman gecikme ileaçılan ve kapanan iki kontağı kullanılıyor.

h1 = Arıza lambası

h2 = Yıldız lambası

h3 = Üçgen lambası

Şekil 27.14

Şekil 27.15


İKİ DEVİRLİ İKİ YÖNE ÇALIŞIR MOTOR BAĞLANTISI(Sağa – Sola Yavaş, Sola Hızlı)

BİLEZİKLİ MOTÖRLERE YOL VERME REOSTASIYLA OTOMATİK OLARAK BİRYÖNLÜ YOL VERME

Şekil 27.16

Şekil 27.17


SAĞ – SOL DEĞİŞİMLİ OTOMATİK YILDIZ – ÜÇGEN ŞALTER

Şekil 27.18

Şekil 27.19


ZAMAN ROLELERİ

Role bobin akımı kesildikten bir müddet sonra açılıyor.

Role bobin akımı kesildikten bir müddet sonra kapanıyor.

Role bobininden akım geçince bir müddet sonra kapanıyor.

Role bobininden akım geçince bir müddet sonra açılıyor.

ZAMAN ROLELERİ YAPIM ŞEKİLLERİ

T.R.

T.R

T.R

T.R

T.O.

a) Senkron motorlu zaman roleleri

b) Elektronik zaman roleleri

c) Pistonlu zaman roleleri

d) Programlı zaman roleleri

e) D. Akım zaman roleleri

f) Isınan kontaklı zaman roleleri

g) Pinomatik zaman roleleri

T.C.

T.C

T.O

Şekil 27.20


Şekil 27.21

TİPİ EVS102 EVS142 EVS162

NORMAL

VAKUM KONTAKTÖRLERVakumlu elektrik kesicileri ilk defa orta ve yüksek gerilim kesicilerinde kullanılmaya başlanmıştı.

fi imdi ise 1 kV yani 380 V şebekelerde kullanılan kontaktörlerde hizmet vermektedir. Bu vakum kon-

taktörlerin maliyetleri diğer kontaktörlere göre yüksektir.

Maliyetin yüksek olmasına karşın vakum kontaktörler yüksek güçlerde, rutubetli ve çok tozlu yer-

lerde aranan bir eleman olmaktadır.

AKIM 100A 140A 160A

EVS161 EVS321

160A 320A

EVS401 EVS631

400A 630A

Bu kontaktörler her fazda ayrı ayrı kontaktör kullanılmaktadır. Yani 1200 Amp akım çeken bir alıcıyı

beslemek için her fazla EVS631 (630A) vakum kontaktörden iki adet yani 6 adet kontaktör kullanılır.

HER FAZDA PARALELKONTAKTÖR SAYISI In

2 (630 A x 2) 1200 A

3 (630 A x 3) 1500 A

4 (630 A x 4) 1800 A

6 (630 A x 6) 3000 A faz başıEVS 631(630 A)

1. Hareketli enerji girişi2. Seramik izolatör3. Metalik körük4. Muhafaza5. Hareketli enerji kontağı6. Sabit disk kontağı7. Sabit enerji girişi


NL1L2L3

Q1 1 3 5

2 4 6

31

2 4K1 K3

1

42

1 3

2K2

X1 21 3

U1 V1 W1 PE

NL1L2L3

Q1 1 3 5

2 4 6

1 3 5

2 4 6

1 3

42K1 K3 K2

1 3 5

2 4 6

K2

K2

K3

K3

K3

K3K1

K1K4

K4

F1

0

I

İKİ YÖNLÜ ASENKRON MOTOR

KONTAKTÖR MOTOR GÜCÜEVS 161/160 85 kWEVS 321/320 165 kWEVS 401/400 210 kWEVS 631/630 330 kW

YILDIZ - ÜÇGEN MOTORLARA YOL VERMEKVakum kontaktörlerde yıldız üçgen olarak yol verebilmek için 8 adet basit kutuplu kontaktör kullanılır.

Kontaktör Besleme Üçgen )ratS(zıdlıYKontaktörü Kontaktörü Kontaktörü

250 A EVS 160/160 EVS 160/161 EVS 160/161

Bu sistemde beş adet vakum kontaktör kullanıl-maktadır.

Vakum kontaktörleri elektrik, start ve stop arasındakısa geri kalma süresine sahiptir. Bu düzen yüksekoperasyonu kısa devre ve faz çalışmasından sakınır.Özellikle mağnetik devre mekanizmasının çınlayanyükselişinin bir zerresi tarafından her iki kontaktörünelektrik düğmesini açma ve kapaması arasında 50 -100 m/sn geri kalma süresi yerleştirilmiş. Motor devre-si aşırı akım rolesi ve termik role üzeinden beslenir. Budevre bağlantıları K2 ve K3 kontaktör grupları içindir.

500 A EVS 320/321 EVS 320/321 EVS 160/161650 A EVS 400/401 EVS 400/401 EVS 320/3211000 A EVS 630/631 EVS 630/631 EVS 400/401

Şekil 27.22


KUMANDA HATTI ÇEKİLMEDEN SİSTEMİN KONTROL EDİLMESİ

R

6 Amp WL

(NO) < P e

P

CSTOP C

START C Z RZ R e

CO

c ve e kontak akımları motorgücüne göre seçilir.

< P

Z R Gecikmeli kapamalı(zamanı depo kapasitesi vekullanıma göre tesbit edilecek)

M

P

RST

Çift kontaklı manometrenindüşük basınç kontağı (NO)

Çift kontaklı manometrenindüşük basınç kontağı (NC)

Kuyu ile su deposunun arasındaki mesafeler genellikle 1 km ve üzerinde olmaktadır. Pompa motoru-nun depo dolunca durması aşağıdaki şekilde yapılmaktadır. Su deposunun dolum ağzına, gelen boru ça-pına göre şamandıralı flatör konur. Depoda su dolduğu zaman şamandıra kalkar ve gelen suyun akışı,flatör sayesinde kapatılır. Flatör suyun akışını önlediği halde pompa çalışmaya devam eder ve sisteminiçindeki basınç artar. Pompanın yakınına konan çift kontak çıkışlı bir manometrenin kontakları hareketegeçerek motordevresinin akımını keserken manometrenin diğer kontağıda kapanarak bir zaman rolesinikurar. Zaman rolesinin ayarlanddığı süre 15 – 20 dakika sonra kapandığında basınçta düştüğü için NCkontağı da kapalı olduğundan start butonuna paralel olan ZR kontağı ise pompa tekrar devreye girereksu basmaya devam eder. Zaman rolesinin süresi depodaki suyun 1/3’ünün azalması süresidir. Yerindetesbit edilir. Bu sayede iki tesis arasına kablo çekilmemiş olur. Seçilecek manometrenin basıncı; pompanormal şartlarda su basarken başka bir manometre ile ölçülür. Ona göre o değerin 1 bar üzerinde olançift kontak çıkışlı manometre alınır.

ÇİFT KONTAKLI MANOMETRE İLE SU DEPOSU TAŞMASINI ÖNLEMEK

Şekil 27.23

Şekil 27.24

Documents

27.2 OTOMATİK KUMANDA DEVRELERİ°K...27.2 OTOMATİK KUMANDA DEVRELERİ Şekil 27.1 Şekil 27.2 652 BÖLÜM - 27 eleri İŞARETİ MANASI İŞARETİ MANASI DİN NORMU OTOMATİK KUMANDA