Gelişim Psikolojisine Giriş1. Gelişim ve Değişim2. Gelişime Farklı Bakış Açıları

* Tarihsel Bakış Açısı* Evrimsel Bakış Açısı* Normatif Bakış Açısı* Ekolojik Yaklaşım

3. Gelişimle ilgili temel kavramlar* Gelişim * Deneyim* Büyüme * Öğrenme* Olgunlaşma* Hazırbulunuşluk

4. Gelişimi Etkileyen Faktörler* Kalıtım, Çevre ve Zaman

5. Gelişim İlkeleri6. Gelişim Ödevleri

1. Gelişim ve DeğişimGelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak

bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönlerden belli koşulları olan en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden düzenli değişimidir.

Gelişim, olgunlaşma, yaşantı ve öğrenme sonucunda organizmada ortaya çıkan, döllenmeden ölüme kadar farklı gelişim alanlarında devam eden, düzenli ve sürekli değişiklikleridir.

Gelişim, birbiriyle etkileşim halinde bulunan biyolojik, bilişsel ve psiko-sosyal süreçlere bağlı olarak bireyde döllenmeden ölüme kadar olan zaman içinde ortaya çıkan düzenli ve sürekli değişmelerdir.

UYARI: Gelişim ve değişim arasındaki ilişkiye dikkat edilmelidir. Her gelişim bir değişimdir, ancak her değişim bir gelişim değildir.

* Değişim kelime anlamı olarak farklılaşma, bir durumdan başka bir duruma geçiş ifade eder. Olumlu, istendik olabileceği gibi olumsuz, istenmeyen olabilir.

* Gelişim ise DÜZENLİ, SÜREKLİ, SİSTEMLİ ve İSTENDİK olmalıdır. Bir değişime gelişim denilebilmesi için bu özellikleri taşımalıdır.

* Gelişme, gelişim bir süreç olarak değerlendirilirse, gelişme de bu sürecin ürünüdür. Organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi ile sürekli olarak ilerleme kaydeden değişimidir.UYARI: Olgunlaşma ve öğrenme olmadan gelişim sağlanamaz.

Değişme, değişim bir süreç olarak düşünüldüğünde, bu süreç sonunda elde edilen üründür. UYARI: Gelişim, organizmanın belli bir düzen içerisinde uzun süre ve kalıcı olan değişimini kapsar.

* Kısa süreli, organize olmamış, rastlantı veya hastalık sonucu ortaya çıkan değişimler gelişim değildir.

* GELİŞİM;- Düzenli değişiklikler,- Sürekli ve uyumlu ilerleme,- Bedensel ve yaşa bağlı değişimleri kapsar.

Gelişim Süreçleria) Biyolojik Süreçler: Büyük ölçüde bireyin fiziksel yapısındaki

değişikliklerle ilişkili olarak, insanların kendi türlerine özgü tipik davranış örüntülerini, anne ve babadan genler yoluyla geçen özelliklerini ve bireylerin doğuştan sahip oldukları öğrenilmemiş davranış kalıplarını kapsar.

b) Bilişsel Süreçler: Zihinsel gelişimle doğrudan bağlantılı olan dil gelişimi, bellek, öğrenme, algıla ve problem çözme gibi bilişsel etkinlikleri kapsar. Bilişsel yapı büyük oranda kalıtımla ilgilidir. Çevre koşulları bireyin zihinsel kapasitesi üzerinde büyük etkiye sahip değildir.

c) Psiko-Sosyal Süreçler: Bireyin büyük oranda çevresi ile etkileşimi ve ilişkisine bağlı olarak belirlenene kişilik özellikleri, duygusal ve sosyal gelişimlerindeki değişimleri kapsamaktadır.

2. GELİŞİME FARKLI BAKIŞ AÇILARIa) Tarihsel Bakış Açısı: Tarihsel bakış açısına dayalı 3 temel

yaklaşım vardır;• Hristiyan bakış açısı: Bu bakış açısına göre;

- Çocuklar kötü huylu olarak dünyaya gelirler.- Kendilerini kötülüklerden koruyamazlar.- Bu nedenle Tanrı’ya boyun eğmeli ve

cezalandırılmalıdırlar.- Öğretmen ve ebeveynlerin görevi ruhu kötülüklerden

temizlemektir. Buda sıkı disiplin ile olur.• John Locke ait görüş: Bu görüşe göre;

- Birey iyi yada kötü değildir. Doğuştan boş bir levha gibidir.

- İnsanın nasıl biri olacağını yaşantıları belirler.- Sosyal çevre çocukların kişiliğini ödül, ceza, tekrarlar ve

taklitler yolu ile şekillendirir.

• Jean-Jacques Rousseau ‘ ya ait görüş:* Bu bakış açısı «SOYLU VAHŞİ» kavramına dayanmaktadır.* Rousseau’ ya göre çocuklar aslında doğru ve yanlışı ayırt

edebilen soylu vahşilerdir. Buna bağlı olarak gelişimleri olumlu yöndedir. Bu nedenle yetişkinlerin yönlendirmeleri ve eğitim çocuğun doğal gelişimine müdahale etmektir.

* Rousseau bebeklik, çocukluk, geç çocukluk ve yetişkinlik olmak üzere 4 gelişim dönemi belirtmiş ve olgunlaşma kavramını ilk kez ortaya atmıştır. b) Evrimsel Bakış Açısı: Evrimse bakış açısı insan davranışını uyum sağlamaya yönelik olarak ele almaktadır.

* İnsanlar ve diğer canlılar arasındaki fark nicelik değil nitelik farkıdır. İnsan ve diğer canlılar arasında temelde zihinsel süreçler açısından fark yoktur.

* Darvin bireysel farklılıkları ilk kez vurgulamıştır.* Bilimsel gözlemin bilgi toplama için son derece önemli olduğu

görüşü üzerinde durmuştur.* Darvin insan davranışını, çevreye uyum tarzı olarak ele almıştır.

c) Normatif Yaklaşım(Genel geçer standartları ve yaklaşımları belirleme yaklaşımı)

* G. Stanley Hall gelişimi, herkes için geçerli kuralları, standartları belirleyerek anlamaya çalışmıştır.

* Hall çocukların farklı dönemlerdeki gelişimlerini incelemiş ve bunlarla ilgili kayıtlar tutarak standartlar belirlemeye çalışmıştır.

* Gelişim ödevleri kavramın ortaya atan Robert Havighurst’da normatif kuramcıdır. d) Ekolojik Kuram: Bronfenbrenner tarafından geliştirilmiştir.

* Gelişim üzerindeki çevresel faktörlerin etkisini ön plana alıp, bu çerçevede araştırmalar yapmıştır.

3. Gelişimle İlgili Temel Kavramlar

1. Büyüme: Olgunlaşmanın alt boyutu olan büyüme, insan gelişiminin gözlenebilir boyutudur. Boy, kilo ve hacimdeki artış, bedensel değişimlerdir. • Büyüme bedenin hem iç hem de dış organlarında meydana

gelir. • Büyümenin en hızlı olduğu dönem anne karnındaki (doğum

öncesi) dönemdir. Daha sonra en hızlı olduğu dönem bebeklik ve ergenlik dönemidir.

KPSS 2008:

2. Olgunlaşma: Organizmanın temelindeki potansiyel güçlerin görev yapabilecek düzeye ulaşmasını ifade eder.

* Vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelmesidir.

* Olgunlaşma öğrenmeden ve çevresel koşullardan bağımsız olarak meydana gelir. Organizmanın doğuştan getirdiği potansiyellerin öğrenme ve çevresel koşullardan bağımsız olarak ortaya çıkmasıdır.

* Çevre olgunlaşma üzerinde değil, olgunlaşma neticesinde ortaya çıkan davranış üzerinde etkilidir.

* Olgunlaşma üzerinde sadece KALITIM etkilidir. Kalıtımla getirilen özellikler hiçbir müdahale olmadan zamanı geldiğinden kendiliğinden ortaya çıkar. Fizyolojik yapı ile ilgilidir.ÖR: Kol ve bacakların direksiyon ve pedallara ulaşacak kadar gelişmesi ile birlikte nörobiyolojik sistemlerin bisiklet sürmeye imkan verecek şekilde gelişmesi olgunlaşma ile ilgilidir.

• Olgunlaşma, bireyin psikomotor, bilişsel ve sosyal gelişim boyutlarında insan metabolizmasındaki gen haritasına bağlı farklılaşmadır.

• Hastalık, yanlış ve yetersiz beslenme gibi çevresel faktörlerden etkilenmez.

• Büyümede boy ve kilodaki artış, olgunlaşmada ise kalıtıma bağlı öğrenme ve çevresel faktörlerden bağımsız olarak ortaya çıkan değişimler söz konusudur.

• Olgunlaşma zamanla kendiliğinden meydana gelir. • Olgunlaşmanın yaş, zeka ve sinir sistemi koordinasyonu

olmak üzere üç temel alt kavramı vardır. • Olgunlaşma= Büyüme + Yaş + Kas ve Sinir Sisteminin

gelişimi + Ortaya konulabilen fiziksel davranış formülü ile açıklanır.

3. Hazırbulunuşluk: Bireyin herhangi bir organının vazifesi olan işi yapabilecek düzeye erişmesinin yanı sıra; o iş için gerekli olan ön bilgi, beceri ve tutuma yani ön öğrenmelere sahip olmasıdır.

* Hazırbulunuşluk gelişimin hem niceliksel hem de niteliksel boyutunu kapsar.

* Hazırbulunuşluk, bir işin yapılabilmesi için gerekli şartların yerine gelmesidir. Bir iş hazırbulunuşluk düzeyinde amatörce yerine getirilir. İşin profesyonelce yapılması ise deneyim (yaşantı) yolu ile gerçekleşir.

* Bir konunun tam olarak öğrenilebilmesi için gerekli gelişim düzeyine, ön bilgilere ve güdülenmeye sahip olmasıdır.

* Hazırbulunuşluk, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi ile bir davranış ve becerinin başarılması için gerekli şartların oluşmasıdır.

* Hazırbulunuşlukta yaş, olgunluk seviyesi, motivasyon ve duygu durumları etkilidir.

*Hazırbulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme etkileşiminin sonucudur.

4. Deneyim(Yaşantı): Bireyin çevresi ile etkileşimi sonucunda kazandıklarıdır. 5. Öğrenme: Bireyin çevresi ile belli bir düzeydeki etkileşimi neticesinde meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişiklikleridir. Bir davranışın öğrenme olarak kabul edilmesi için;

1. Davranışta gözlenen bir değişimin olması,2. Bu değişimin kalıcı izli olması,3. Bu değişimin yaşantı sonucu oluşması,4. Değişimin büyüme ve olgunlaşmaya bağlı olması,5. Bu değişimlerin geçici durumları(hastalık, ilaçlar,

içgüdüsel davranışlar, refleksler v.b) kapsamaması gerekir.

4. Gelişimi Etkileyen Faktörler- Gelişimi etkileyen faktörler 3 başlık altında

toplanmaktadır. Bunlar; kalıtım, çevre ve zaman(kritik dönem) dır.

- Gelişim üzerinde bu 3 faktörün ortak etkileşimi neticesinde oluşan yapının etkisi söz konusundur.

1. KALITIM: Bireyin anne ve babasından genler yolu ile geçen bazı özel yetenek ve özelliklerdir. Bunlar;

* cinsiyet, göz rengi, zeka kapasitesi, fiziksel özellikleri, çeşitli hastalıklar, bazı kişilik özellikleri, yaratıcılık ve düşünme kapasitesi v.b

* Anneden gelen yumurta hücresi ile babadan gelen sperm hücresinin birleşimi ile zigot meydana gelir.

* Annenin yumurtasında ve babanın sperm hücresinde 23’er kromozom bulunur.

* Kişinin tüm özelliklerinin kodlandığını DNA ‘lar genlerde bulunur.

* Genler baskın ve çekinik genler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirirler.

GENOTİP: Bir canlının sahip olduğu bütün gen topluluğu yada anne ve babadan gelen genetik yapıdır. FENOTİP: Fenotip ise yukarıda bahsedilen genetik yapının dışarıdan gözlenebilen şeklidir. Fenotip bir canlının gözle görülebilen , dış görünüşü ile ilgili tüm özellikleridir. GENOTİP – FENOTİP FARKLILIĞIBu farklılığın 2 sebebi vardır.

* Birincisi genlerin ve kromozomların dizilişinde zayıf genlerin bulunması. Sağlıklı bir gelişimin ilk ve en önemli şartı zigotun genetik yapısında bozukluk olmamasıdır. Akdeniz anemisi, hemofili, down sendromu gibi genetik bozukluklar genotip ve fenotip farklılığına neden olur.

• İkincisi ise çevredir. Genetik olarak herhangi bir sorun olmamasına rağmen doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrasında meydana gelen çevresel etkenler (beslenme, kaza, ilaç v.b.) dir.

FENOTİP : GENOTİP + ÇEVRE

KPSS 2010:

2. Çevre: Döllenmeden itibaren insanın içinde yaşadığı ve etkilendiği tüm dış uyarıcılar çevreyi meydana getirir.

* Çevresel faktörler doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olarak toplan 3 grupta toplanır.

* Bireyin genetik özellikleri dışında çevresi ile etkileşimi ve öğrenmesi neticesinde geçen özelliklerden bazıları;

- bazı fiziksel görünümler,- zekanın kullanım oranı,- dil gelişimi, - yetişme tarzı- eğitim düzeyi- bazı kişilik ve karakter özellikleri.

Çevresel Faktörlerin 3 Temel Kaynağıa) Doğum Öncesi: Annenin beslenmesi, yaşı, kan grubu,

zararlı alışkanlıkları, geçirdiği hastalıklar, radyasyon, ilaçlar, psikolojik sorunlar, kaza, travma v.b.

b) Doğum Anı: Erken veya geç doğum, sağlıksız ortam, bebeğin oksijensiz kalması, kordon dolanması, zorlanma v.b.

c) Doğum Sonrası: Beslenme, bebeklik hastalıkları, iklim, kardeş sayısı, kazalar, eğitim, çocuk yetiştirme tarzı, kitle iletişim araçları, ekonomik, sosyal ve kültürel koşullar v.b.

UYARI: Gelişim üzerinde kalıtım ve çevrenin hangisinin daha etkili olduğu tartışılmakla birlikte herhangi bir görüş birliği bulunmamaktadır.

*Gelişim bu iki temel bileşenin karşılıklı etkileşiminden etkilenmektedir.

* Kalıtım bir özelliğin alt ve üst sınırını belirler, çevre ise bu özelliğin kalıtımla gelen sınır içinde nerede olacağını belirler.

KPSS 2010 İPTAL:

3. Zaman/Kritik Dönem: gelişimde bazı önemli olayların belirli zaman aralıklarında önemli bir etkiye sahip oldukları, ancak bu zaman aralıklarından sonraki zaman aralıklarından daha önceki ve sonraki zamanlarda aynı etkiye sahip olmadıkları yada daha az etkiye sahip oldukları savunulmaktadır. Ör: Bebeğin gelişiminde ilk 3 ayın önemli olması ve annenin bu dönemde ilaç alması ve radyasyona maruz kalmasının etkileri önceki ve sonraki dönemlere göre daha fazladır.

Tarihsel Zaman: Bireyin yaşadığı toplumda o zaman diliminde meydana gelen olgu ve olaylardan etkilenmesi tarihsel zaman etkisi olarak nitelendirilir.

* Bireylerin gelişimleri üzerinde bireyin yaşadığı toplumu ilgilendiren olgu ve olaylar vardır.

* Tarihsel zaman kavramında;- Sınırlandırılmış bir zaman dilimi,- Belirlenmiş bir fiziksel ve kültürel çevre,- Sadece o fiziksel ve kültürel çevrede

yaşayanları etkileyen bir faktör üzerinde durulmaktadır. * Yukarıda sayılan özellikler tarihsel zaman kavramını

kritik dönemden ayırır.

ÖR: 1980 yılında meydana gelen Çernobil faciası tarihsel zaman kavramına en güzel örnektir. Radyo aktif maddeler Karadeniz bölgesine yayılmış ve o bölgedeki insanların sağlığını olumsuz etkilemiştir. Diğer bölgelere ise etki etmemiştir. Örnekte;

* 1980 denerek zaman sınırlaması yapılmış,* Karadeniz denilerek belli bir fiziksel çevreden

bahsedilmiştir,* Sadece Karadeniz bölgesini etkilediğini, diğer

bölgeleri etkilemediğini belirterek sınırlı bir çevreden bahsetmiştir.

Bu örnek;* Bir becerinin kazanımından,* Becerinin kazanımı ile ilgili zaman diliminden, * Becerinin sonradan kazanılmasının zorluğundan ve

imkansızlığından, * Çevresel uyarıcıların öneminden söz etmediğinden

kritik dönem örneği olamaz.

KRİTİK DÖNEM: Kritik dönem; organizmanın farklı gelişim dönemlerinde öğrenmeye ve gelişmeye en çok eğiliminin olduğu, istekli ve çevredeki uyarıcılara en açık ve alıcı olduğu dönemi ifade eder.

* Söz konusu beceri ilgili dönemde kazanılmadığı zaman, daha sonraki dönemlerde kazanılamaz veya kazanılması çok zor. Bu tip dönemlere kritik dönem denir.

* Kritik dönem, organizmanın çevrenin etkilerine daha duyarlı oldukları zaman dönemlerine işaret eder.

* Kritik dönemim temel belirleyicisi; çevresel uyarıcı ve olayların çocuğun gelişim ve öğrenme süreci üzerinde daha kuvvetli ve kalıcı etki göstermesidir.

* Kritik dönemlerde eğer organizma gerekli kalıtsal potansiyele erişmiş ve yeterli uyarıcı(çevresel düzenleme) ile karşılaşıyorsa bazı davranışları daha rahat öğrenir. • Kritik dönemde ZAMANLAMA ve DUYARLILIK önemli iki

kavramdır. • Çocuklar belli dönemlerde belli uyarıcılara, çevresel

düzenlemelere ve öğrenme yaşantılarına karşı daha duyarlı olurlar.

Kritik Dönemin Özellikleri;* İnsanın herhangi bir organı veya davranışının

herhangi bir yönü sabit zamanda gelişir.* Organizma belli türdeki davranışları, belli yaş

aralıklarında kazanır.* Organizma bu yaş aralıklarında öğrenmeye ve

çevreye karşı yüksek bir duyarlılık gösterir.* Bu yaş aralığında kazanılamayan bir davranışın

sonradan kazanılmasında zorlanmalar görülür.* Anne-baba ve öğretmenler kritik dönemin (duyarlı

zaman aralıkları) gereklerine dikkat etmelidir.

KPSS 2010:

Kritik Dönem

Çevre Uyaranlarının Düzenlenmesi

Yaşantı

Kritik Dönem

5. Gelişim İlkeleri

• Gelişimin evrensel nitelik taşıyan bir düzeni vardır ve gelişimin temel ilkeleri bu düzen içinde açıklanır. Bu ilkeler şu şekilde sıralanabilir;

a) Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru gerçekleşir.

b) Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir(Gelişim nöbetleşe devam eder).

c) Gelişim kalıtım, çevre ve zamanın ortak etkileşimi ile gerçekleşir.

d) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.e) Gelişim bir bütündür.f) Gelişim süreklidir ve belli aşamalardan geçer.g) Gelişimde kritik dönemler vardır.

6. Gelişim Görevleri• Havighurst tarafından kritik dönemin öneminden

hareketle geliştirilmiştir. • Havighurst belli dönemlerde başarı ile kazanılması

gereken, başarıldığı zaman mutluluğa ve çevreye uyuma yol açan, başarılmadığında ise mutsuzluğa ve zorlulara yol açan gelişim ödevlerinden(görevlerinden) bahsetmiştir.

• Gelişim psikolojisinde belirli özelliklerin kazanılmasının önem kazandığı sürece DÖNEM denir. Dönem kavramı ile organizmada gerçekleşmesi beklenen özelliklere vurgu yapılır.

Döllenmeden ölüme kadar geçen zamanda gelişim süreci belli gelişim alanlarında meydana gelir. Bunlar;

* Fiziksel Alan* Bilişsel Alan* Sosyal alan* Duygusal Alan* Kişilik Alanı* Törel (Ahlaki ve vicdan) alandır.