3. Hiến Pháp Trị Là Gì

Su tm bi Khaiminhvn.org Hin php tr l g?

P a g e 1 | 16

Hin php tr l g? _L Ba_

Ngun: http://www.icevn.org/en/node/128

Tc gi: L Ba

Trong bi lun trc, ti bn v ngha ca php tr. Bt u t bi ny, ti s phc

ha nhng nh ch khin cho php tr kh thi. c bit, trong tiu lun ny, ti s tho

lun v khi nim quan trng trong vic nghin cu php tr, l l thuyt hp hin t

do. Trong bi k (s pht hnh trn s thng 8 ca Perspectives), ti s phn tch quan h

gia l thuyt hin php tr v php tr.

L thuyt hp hin t do l g? tr li cu hi ny, trc ht chng ta phi tr li mt

cu hi c bn: hin php l g? Hin php l mt hp ng gia chnh quyn v ngi

dn theo quyn cai tr ca chnh quyn do ngi dn trao cho (theo T in Lut

Php ca Black). Hin php ra hnh th ca chnh quyn. N ch nh mc ch ca

chnh quyn, quyn hn ca mi nha, b trong chnh quyn, quan h chnh quyn v x

hi, quan h gia cc c quan trong chnh quyn, v nhng gii hn ca chnh quyn. L

thuyt t do c in cho rng quan h gia chnh quyn l kh c x hi to ln. Theo l

thuyt ny th, trong mt t nc dn ch t do, hin php l b phn ch yu ca kh

c x hi ny; n chnh l kh c c bn gia chnh quyn v x hi dn s.

Chng ta cn c th xem hin php nh bng lit k cng tc. Trong quc gia dn ch t

do, ton th nhn dn thu mt s vin chc iu hnh chnh quyn lo cho cc li ch

cng cng, v hin php chnh l hp ng cng vic v bng lit k cng tc. D nhin,

cc lut l khc cng l bng lit k cng tc cho chnh quyn, nhng hin php l ti cao.

Hin php chnh l bn hng dn cho cng vic lp php v cho vic din gii php lut.

Trong h thng hin php t do, cn mt im khc bit quan trng gia hin php v

lut php thng thng. Lut php thng thng c th c c quan lp php quc gia


P a g e 2 | 16

sa i hoc hy b, hay b c quan t php tuyn b l bt hp php hoc bt hp hin,

nhng c quan lp php quc gia khng c quyn n phng sa i hoc hy b hin

php, v c quan t php khng c quyn tuyn b hin php l bt hp php. Th d

nh ti Hoa K, Bn Hin Php ch c th c sa i sau khi ba phn t c quan lp

php ca cc tiu bang chp thun, hoc sau khi cc hi ngh hin nh ti ba phn t cc

tiu bang chp thun. C quan lp php lin bang khng th n c thay i Bn Hin

Php Hoa K. Trong nhng h thng hin php khc, i khi cn phi c cc cuc trng

cu dn ton quc sa i hin php.

Mt cch khc nhn bn hin php l xem n nh cng c cam kt. quc gia dn ch

t do, bn hin php khng nhng ch rng buc chnh quyn, m cn nhn dn na.

Thng qua hin php, tp th dn chng cam kt tun theo mt th tc t chc nht nh

v cch thc qun tr cng vic chung v gii quyt xung t x hi. Bn hin php khng

ch hn ch s chuyn quyn ca chnh quyn, m cn ngn nga i vi vic qun tr

chnh quyn b u c bi tnh kh v cm xc ngn hn ca dn chng. Qua bn hin

php, ton th nhn dn cam kt tun theo nhng s kim sot c quy nh hu c

th ngn nga cc cm xc tht thng ca cng chng.

Trong qu trnh thit lp hin php theo th thc dn ch c mt iu c bit. Trong qu

trnh ny, tht kh phn bit u l a s v u l thiu s v ngi dn b bc mn v

minh che mt (cho d khng hon ton nh th) khi h hoch nh hin php. Ngha l

ti thi im thit lp hin php, khng ai c th no tin on c vo lc no v bng

cch no mt ngi s thuc v phe thiu s hay a s i vi nhng vn ca tng

lai. Do , mc nguy him ca a s chuyn ch c gim thiu mt cch ng k trong

qu trnh thit lp hin php. y l l do khin qu trnh thit lp hin php dn ch a

ti hnh thc dn ch c bit v cao cp hn (xin tham kho l thuyt v lp php cao

ng ca Bruce Ackerman).

By gi chng ta c th tr li vi cng vic nh ngha thuyt hin php tr. Tng t

nh t do hay dn ch, thuyt hin php tr cng l mt t ng l m, v mi ngi

khc nhau li c nim khc nhau v ngha ca l thuyt ny. Giovanni Sartori nh


P a g e 3 | 16

ngha thuyt hin php tr t do phi c cu to bi nhng yu t sau y: (1) c mt

b lut cao ng, hoc c vn bn hoc khng, gi l hin php; (2) c s gim st php

l; (3) c c quan t php c lp gm cc chnh n c lp chuyn v l lun lut php;

(4) nu c th, c th tc t tng nht nh; v cn bn nht, (5) c th tc lin kt thit

lp phng php to lut v n c xem nh ci hm phanh hiu qu trong vic hnh

thnh lut php ch bng l tr (Sartori, 1987, trang 309). nh ngha ca Sartori nhn

mnh mt php tr ca thuyt hin php tr t do.

Trong phm vi bi ny, thuyt hin php tr (c hiu theo khi nim miu t) l h

thng c nhng nh ch chnh tr vi b lut ti cao (thng c gi l hin php),

trong tt c (c bit l ton b h thng chnh quyn) c cai qun bi b lut ti

cao ny, m ch c dn (c nh ngha qua th tc nh ch c n nh trc,

thng l qua c cu bu c tuyt i a s) mi c th thay th v sa i b lut ti cao;

b lut ti cao ny cng kh thay i v khng d g thu thp s ng h a s cn thit,

v thm vo c phn ngn, kim sot v cn bng quyn lc, v c quan t php c

lp chuyn v l lun lut php bo tn s ti cao ca hin php. Mt s tc gi, v ngh

rng c nhiu l thuyt v hin php v nh ngha thuyt hin php tr mt cch lng lo

l bt c h thng chnh tr no c hin php ( loi), s gi nh ngha v thuyt hin

php tr ca chng ta l thuyt hin php tr t do. Trong tiu lun ny, ti s dng

thuyt hin php tr v thuyt hin php tr t do c cng ngha nh nhau, bi v cc

h thng hp hin, c trong qu kh ln hin ti, u ... chnh l cc ch t do (Sartori,

1987, trang 309).

Chng ta c th rt ra nhiu hm t nh ngha trn ca thuyt hin php tr. Th nht,

thuyt hin php tr l ch ngha t do c th hin thnh nh ch. Qua vic ch ng v

kim sot quyn lc ca chnh quyn bng hin php ti cao, v qua vic bo tn quyn

ti thng ca nhn dn, thuyt hin php tr bo m rng quyn lc ca chnh quyn

b hn ch. Th nh, thuyt hin php tr khng tha nhn quyn ti thng ca c quan

lp php. Thay vo , n ch tha nhn quyn ti thng ca nhn dn. Di thuyt hin

php tr t do, khng c quan lp php no cao cp hn bn hin php. C quan lp php

do hin php to ra v c cai qun bi bn hin php. Th ba, thuyt hin php tr t


P a g e 4 | 16

do da vo quan im c th ca ch ngha t do v bn cht con ngi, l khuynh

hng lo t li ca tt c mi ngi. Tin cn bn ca thuyt hin php tr t do, nh

Stephen Holmes vit, l s tht sau y: l ngi bnh thng, k cm quyn cng cn

phi c cai tr (Holmes, 1995, trang 5). C ngha l, v quyn li c nhn l iu ph

thng, cho nn ngi cm quyn cng khng l ngoi l. Bi v ngi cm quyn, cng

nh mi ngi thng, lun c quyn li c nhn, ngi cm quyn cng cn phi c

khp vo khun kh ca php tr.

Ngoi ra, on vn sau y, trch dn t quyn sch c o v ch ngha t do ca

Holmes, gip cho chng ta hiu thm v khi nim thuyt hin php tr t do:

Bt c c quan no s dng quyn lc bo v ti khi b hng xm cp bc, tt c

th s dng quyn lc ph hy hoc n l ha ti. Nghch l ny nm trong gc r

ca l thuyt hin i v tnh trng thin nhin: Lm sao chng ta thot khi tnh trng

v chnh ph m khng sa vo chnh th chuyn ch? Lm cch no chng ta n nh

quyn lc cho ngi cm quyn iu khin ngi b tr, m vn c th ngn nga quyn

hnh tch ly ny khng b lm dng?... Gii php dn ch t do cho vn nn ny l thuyt

hin php tr. Ngy nay, vn cn mt s chnh th dn ch t do [chng hn Anh Quc]

hot ng vi b lut c bn bt thnh vn v hp php. Tuy nhin, h vn t chc chnh

quyn theo cch hp hin rng ri, t dn chng di chc trch ca chnh quyn v

cng mt lc t chnh quyn di chc trch ca nhn dn. L do ny khin chnh quyn

t do l sng kin xut sc, bi v mc ch ca n l gii quyt vn v chnh ph v

vn chuyn ch trong mt h thng lut php duy nht v cht ch (Holmes, 1995,

trang 270-271).

Cn c hai iu lu ti y. Th nht, mt quc gia vi bn hin php thnh vn khng

hn s thc thi thuyt hin php tr. Chnh quyn hp hin l chnh quyn b hn ch,

trong khi a s cc hin php x hi, mc d thnh vn, li khng t gii hn cho nhng

g chnh quyn c th lm. Th hai, mt quc gia vi hin php bt thnh vn, mt khc,

c th thc s hot ng di thuyt hin php tr. Vng quc Anh khng c vn kin


P a g e 5 | 16

mang tn Bn Hin Php Hong Gia, nhng chng ai nghi ng rng chnh quyn Anh

khng phi l chnh quyn theo hin php tr. Tuy Anh Quc khng c bn hin php

thnh vn no, h li c mt s vn kin vi sc mnh ca hin php. Nhng vn kin

ny gm c i Hin Chng (1215), o Lut Dn Quyn (1689), o Lut nh C

(1701), v mt s cc o lut c bit ca Quc Hi Anh. Cc vn kin ny, cng vi

truyn thng chnh tr v php l ca Anh Quc, to thnh nn mng cho chnh quyn

hp hin. Tri li, Hoa K c vn kin c nht gi l Bn Hin Php. Bn Hin Php

thnh vn ca nc M, cng vi din gii v khai trin tip theo ca c quan t php,

to thnh nn mng cho chnh quyn hp hin. Cu trch dn sau y t quyn Chnh tr

i chiu ca Gregory Mahler lm sng t hn:

Khi tho lun v chnh quyn hp hin, k thc chng ta khng ni ti c vn kin c

nht v c th hay khng, m chng ta ch n mt loi thi chnh tr, vn ha chnh

tr, truyn thng chnh tr, hoc lch s chnh tr ... Hnh thc c th bin i, nhng kt

qu v cung cch lun ging nhau: chnh quyn ch c th lm nhng g trong gii hn

c cho php. (Mahler, 2000, trang 28).

Thuyt hin php tr ni v mc ti cao ca bn hin php. Lm cch no bo m

quyn ti thng ca hin php? Chng ta thy quyn ti thng ca Bn Hin Php

Hoa K mt phn c duy tr nh mt nguyn tc n nh rng c quan lp php lin

bang (hay bt c c quan no thuc v chnh quyn lin bang) l sn phm ca Bn Hin

Php lin bang, v khng c quyn n phng sa i Hin Php (mc d chnh quyn

lin bang c th ngh cc iu khon sa i). Ni mt cch khc, cc c quan chnh

quyn khng c n phng thay i cc gii hn quyn lc do hin php t ra. Nu

khng, hin php khng cn g l thng tn na.

Tuy vy, gii hn thnh vn ca hin php khng t tri buc chnh n. Bo cha s khng

tr thnh ngi cm quyn rng lng ch v hin php bo h phi lm nh vy. Hu

phng vi phm ln ngn t ln tinh thn ca hin php, cn phi c mt s nh ch.

Louis Henkin nh ngha thuyt hin php tr gm c nhng yu t sau y: (1) chnh


P a g e 6 | 16

quyn ph hp vi hin php; (2) phn ngn quyn lc; (3) ch quyn ca nhn dn v

chnh quyn dn ch; (4) gim st php l; (5) c quan t php c lp; (6) chnh quyn

hn ch bi o lut dn quyn; (7) kim sot cnh st; (8) qun i nm di s iu

khin ca dn s; v (9) khng quyn lc no ca nh nc, hoc quyn lc no ca nh

nc d rt hn ch c th nh ch hot ng ca mt phn hoc ton th hin php (xin

xem Henkin, 2000).

Ni mt cch tng qut, chn yu t trong thuyt hin php tr ca Henkin c th chia

thnh hai nhm, tng ng vi hai chc nng c bn ca hin php t do: mt chc nng

lin quan ti xy dng quyn lc v cung cp quyn lc; cn chc nng kia lin h n

bo v dn quyn. Hai nhm trong nh ch ny h tng bo m mc ti cao ca

hin php, s hin hu ca mt chnh quyn c gii hn nhng vng mnh, v s bo v

quyn t do cn bn.

Chc nng th nht ca hin php t do l xy dng quyn lc v cung cp quyn lc.

Di thuyt hin php tr t do, ton b h thng chnh quyn c to dng bi hin

php. Bn hin php nh ngha, phn phi v chnh n quyn hn chnh quyn. Trong

h thng hp hin, thng c cc cuc bu c nh k duy tr ch quyn ca qun

chng. ng thi cng hin hu nguyn tc phn ngn cng kim sot v cn bng quyn

lc. Thuyt hin php tr t do cng ngh php tr l quy tc tiu chun trong vic thc

thi quyn lc ca chnh quyn. Cui cng, hin php t do t gii hn ln quyn ty nghi

v khn cp ca nh nc.

Yu t th nh ca thuyt hin php tr t do l bo v [dn] quyn. Di thuyt hin php

tr t do, phi c quyn t do hin nh v ngn lun, nhn thn, v ti sn. Thm vo

cn c c quan t php c lp hoc cc c quan c lp c thm quyn t php lm

nhim v gim st php l nhm xem xt tnh hp hin ca cc o lut ca lp php v

ngh nh ca hnh php. Vic ti xt tnh hp hin ca cc c quan c lp, thng

di dng gim st php l, tht cn thit cho vic bo v quyn ca c nhn, v n cng

l yu t quan trng cho vic duy tr nguyn tc phn ngn quyn lc cng kim sot v

cn bng quyn lc c hin php y thc.


P a g e 7 | 16

Chng ta c th dng Bn Hin Php Hoa K minh ha hai thnh t ca thuyt hin

php tr. Bn Hin Php u tin nm 1787 c bit quan tm ti vic xy dng quyn lc

v cung cp quyn lc. Quyn lc ca chnh quyn M c phn phi theo hai chiu:

mt l chiu ngang, v mt l chiu dc. i theo chiu ngang, quyn lc chnh quyn c

phn phi gia ba nhnh ca chnh quyn: lp php, hnh php v t php. i theo chiu

dc, quyn lc ca chnh quyn c phn phi gia chnh quyn lin bang v tiu bang.

Hin` Php Hoa K c b sung vo nm 1791 vi o Lut Dn Quyn, nh tng

cng cho Hin php chc nng bo v dn quyn. o Lut Dn Quyn u tin bao

gm 10 Tu chnh n. Trong vng hai trm nm qua c cc Tu Chnh n khc c b

sung vo hu cung cp thm vic bo v dn quyn v ci thin c cu quyn lc ca

chnh quyn.

Dng Hin Php Hoa K lm th d, nay ta hy phn tch mi thnh phn ca hin php

t do k lng hn. Cn c trn nguyn tc xy dng v cung cp quyn lc, ta c hai khi

nim chnh yu l phn ngn quyn lc v kim sot v cn bng. Mt s tc gi Trung

Quc hiu lm v tin rng phn ngn quyn lc ngha l hon ton tch ring quyn

hn lp php, hnh php v t php. Mt hc gi Trung Quc tng hi ti ti sao Tng

thng Hoa K li c quyn hn ph quyt cc o lut ca c quan lp php? Khng phi

quyn ph quyt ca bn hnh php vi phm chn l cn bn ca nguyn tc phn ly

quyn lc sao? Mt hc gi khc hi ti sao Thng Ngh Vin li iu khin phin ta xt

x tng thng Hoa K? Khng phi vic ny xm phm vo quyn t php ca Ta n

hay sao? Nhng cu hi ny c a ra ch v s hiu lm v nguyn tc phn ngn

quyn lc ni trn. Tht ra s hiu lm ny l nn mng cho mt phn i trng i

i vi Bn Hin Php Hoa K 1787. Trong c cu t chc ca chnh quyn lin bang,

[nhm phn i ch trng Lin bang ni]1 hnh nh khng h c quan tm no n

s phng cn thit bo v t do, [ngha l c quan lp php, hnh php v t php

cn phi c cch ly v khc bit]. [Nhm ny lp lun rng] nhiu c quan thm quyn

c phn phi v ha nhp khin cho cng mt lc chng ph hy tt c tnh cch i

xng v p v hnh thc, ng thi to nguy c cho mt s phn t quan trng ca


P a g e 8 | 16

cu trc [chnh tr] b bp bi sc nng khng cn bng ca cc phn t khc (Lun

cng Lin bang (LCLB), s 47). Nhng nh ph bnh ca Bn Hin Php 1787 hnh nh

hiu lm Montesquieu khi cho rng cch ly quyn lc c ng l phn cch hon ton

cc quyn lp php, hnh php v t php.

Tuy nhin, cc thnh vin Nhm Lin bang, c bit l James Madison, c hiu bit

khc bit v phn ngn quyn lc. Theo Madison, nhm phn i Hin Php 1787 din

gii sai l thuyt v cch ly quyn lc ca Montesquieu. ngha tht s ca l thuyt

Montesquieu l khi quyn lc ton b ca mt c quan c thi hnh bi cng bn tay

ang nm gi quyn lc ton b ca mt c quan khc, nguyn tc c bn ca hin php

t do b lt ... Nu chng ta nhn vo hin php ca nhiu quc gia, chng ta s thy

rng ... khng c tnh hung no m quyn lc ca nhiu c quan li c gi cho cch

bit v khc bit mt cch tuyt i (Lun cng Lin bang (LCLB), s 47).

Theo cc thnh vin ca Nhm Lin bang, khi nim phn ngn quyn lc khng th hiu

ring bit vi khi nim kim sot v cn bng quyn lc. Phn ngn quyn lc khng c

ngha l cch ly ton b v phn chia gii tuyn tuyt i gia cc nhnh ca chnh quyn.

Cch ly ton b s khin cho chnh quyn hn lon, khng hot ng v c th tr thnh

nguy him. y l l do khin phn ngn quyn lc phi c kt hp vi kim sot v

cn bng quyn lc. Qua vic giao ph cho mi nhnh ca chnh quyn mt s quyn hn

trn nhng nhnh khc, hay theo Madison ni, mt phn chc nng ca cc nhnh khc,

h thng hp hin v kim sot v cn bng quyn lc c to nn phng mt

nhnh ca chnh quyn tr thnh qu hng mnh v v th nguy him. Tc l, nguyn tc

kim sot v cn bng quyn lc lm vic phng nga s tp trung quyn lc chuyn

ch. Chng hn nh, Nhm Lin bang lp lun rng nu khng c quyn ph quyt ca

bn hnh php, th bn lp php s dn dn chim ht quyn hnh ca chnh quyn. Theo

Madison, ch phn chia gii tuyn trn giy v gii hn hp hin ca cc c quan khng

phng nhng xm phm dn n s tp trung chuyn ch ton b quyn lc

chnh quyn vo cng bn tay. i vi Madison, tr khi cc c quan ny c s lin h

v ha nhp n mi bn u c quyn kim sot hp hin i vi bn kia, th mc


P a g e 9 | 16

cch ly, m nguyn tc (phn ngn quyn lc) i hi, v cng l iu cn thit cho mt

chnh quyn t do, s khng th gi vng c trong lc thi hnh (LCLB, s 48).

Ngoi chuyn phng chuyn ch, nguyn tc kim sot v cn bng quyn lc gia cc

nhnh, chng hn nh quyn ph quyt ca bn hnh php, quyn ph quyt ca bn lp

php i vi mt s b nhim ca Tng thng, v quyn lun ti cc thm phn ca bn

lp php, cng c thit lp cho chnh quyn nh mt c cu ton b c khn

ngoan hn v phi chu trch nhim cho quyn li lu di ca qun chng. Th d, quyn

ph quyt ca bn hnh php khin cho cc o lut ca bn lp php phi chu gim st

ca c bn lp php ln Tng thng trc khi chng tr thnh lut thc th, nh vy xc

sut ca mt o lut xu c ban hnh s gim thiu. Vic p t quyn ph quyt hnh

php khng da trn gi thuyt vu v rng Tng thng thng minh hn c quan lp php;

thay v vy, n da trn im c quan lp php c th sai lm.

Ni tm li, ngha tht s ca nguyn tc [phn ngn quyn lc] ... hon ton thch hp

vi mt hn hp cc b [tc l mt hn hp bao gm mt phn chc nng ca nhng

c quan khc nhau] c to thnh cho nhng mc ch c bit, v bo ton cho chng,

mt cch tng qut,vn c ring r v khc bit. Trong vi trng hp, hn hp ny

khng nhng thch ng, m cn cn thit cho vic phng th ln nhau gia ca cc thnh

vin trong chnh quyn (LCLB, s 66).

C l nhiu ngi nhn thy phin ta lun ti cu tng thng Bill Clinton c iu

khin bi Thng Ngh Vin Hoa K, ch khng phi Ti Cao Php Vin.2 Sao li nh

th? Ti sao c quan lp php li c quyn t php? C phi s sp xp ny vi phm

nguyn tc cch ly quyn lc? i vi cu hi cui, cu tr li do thnh vin Nhm Lin

bang a ra l khng. Cc thnh vin Nhm Lin bang a ra nhiu l do ti sao Thng

Ngh Vin thay v Ti Cao Php Vin li hp l khi t tng tng thng. Th nht, vic lun

ti v cch chc mt v Tng thng v bn cht l mt vn chnh tr. Vn chnh tr

cn phi c gii quyt bng qu trnh chnh tr trong chiu hng c trch nhim mt

cch dn ch. Lun ti [mt vin chc dn c] bng thm phn, vn khng c dn bu

ln, khng phi l mt gii php dn ch . Th nh, Tng thng do dn bu ln, nhng


P a g e 10 | 16

quan ta li khng phi vy. i din vi vn cc k khc thng ny l c nn cch

chc mt tng thng c tuyn c dn ch, cc quan ta khng c dn bu s thiu

hn s vng mnh, uy tn v c phong thi quyn lc ra quyt ngh. Th ba, vi vn

c tm quan trng nh th, c c s ng h ca qun chng rt quan trng. thu thp

s ng h ca qun chng, cn phi nh hng c d lun qun chng. Ta n, gm

cc thm phn khng do dn bu ra, khng c trang b gy nh hng ti qun

chng. Tht ra, thm phn trn nguyn tc phi cch ly khi cc xc cm ca qun chng.

Tri li, cc Thng Ngh S, vn l i biu cho nhn dn ti cc tiu bang, rt thch hp

gy nh hng ti kin qun chng. Th t, cn phi v cng thn trng khi quyt

nh xem c nn cch chc Tng thng khng. i vi vn nguy kch nh th v vi

qu nhiu thn trng, tt nht l nn lm cho qu trnh to quyt nh cng an ton cng

hay. Cng c nhiu ngi tham gia vo qu trnh to quyt ngh cng an ton hn. Ti

Cao Php Vin, theo Hamilton, c qu t thnh vin (tng cng ch c chn v chnh n).

Th nm, phin ta t tng iu khin bi Thng Ngh Vin ngn nga tnh trng bt

kh trng t.3 Ni cch khc, Tng thng s khng b xt x hai ln bi Ta n. Nu Tng

thng b cch chc, ng ta vn c kh nng b khi t v trng pht theo tin trnh lut

php thng thng. Nu Ta n c php x c ti danh phn bi ln ti danh php l

thng thng, theo Hamilton, th thnh kin mnh m ca mt quyt nh s c khuynh

hng bc b nh hng ca bt k nh sng mi no c th l ra sau phin ta ti phn

bi nhng trc khi cc ti danh thng thng c xt x (LCLB, s 65 v 66).

C t nht hai bi hc m chng ta c th rt ta t phng thc lun ti tng thng ti

nc M. Th nht, nguyn tc phn ngn quyn lc khng bao hm phn ngn ton b

v tuyt i ca cc chc nng trong chnh quyn. Hn hp cc b trong quyn lc i

khi c mong c v ngay c tht cn thit phc v cho mt s mc ch c bit.

Th nh, c mt s suy xt xc ng cho hnh thc hp hin ca chnh quyn, v bn hin

php cng phc v mt s mc ch khc nhau. Qu trnh to dng hin php thc s

chnh l s cn bng gia nhng yu cu i khng trong mt chnh quyn c trch nhim

v hu hiu.


P a g e 11 | 16

Bc tng quan trng bo v c cu hp hin t do chnh l c ch c lp c thm

quyn duyt xt tnh hp hin ca mt o lut hp hin, v thng di dng gim st

php l c lp. Gim st php l l g? Gim st php l l quyn hn ca ta n duyt

xt li quyt ngh ca c quan khc hoc cc cp chnh quyn khc [xem c hp hin hay

khng] (theo T in Lut Php ca Black). Mt cch c th, gim st php l l quyn

hn ca ta n xem li o lut c quan lp php v ngh nh (quy nh chung hoc

cc o lut c trng) ca bn hnh php. Trong h thng lin bang nh ti Hoa K,

gim st php l cn bao gm quyn hn ca ta n lin bang trong vic duyt xt cc o

lut ca chnh quyn tiu bang (k c lp php ln hnh php) xem c kh nng vi phm

vo Hin Php ca lin bang v cc o lut khc ca lin bang khng. Tt nhin, mun

c gim st php l, trc ht mt c nhn hay thc th phi tin hnh vic t tng ra ta

v khng tha nhn mt o lut ca lp php hay mt quyt nh hnh chnh no .

Hoa K, mt trong nhng thm quyn chnh v thm quyn ti thng m ta n da

vo iu khin vic gim st php l chnh l Bn Hin Php Hoa K. Ta n Hoa K

c quyn v hiu ha cc o lut lp php hay hnh chnh ca cc c quan khc v n vi

phm vo Hin Php. Ta n Hoa K cng c hng c quyn din gii Hin Php.

Ni chung y l s tht ti c hai cp lin bang v tiu bang. Tc l, tng t nh ta n

lin bang, ta n tiu bang thng c quyn din gii hin php tiu bang v ti xt cc

o lut ca c quan lp php tiu bang v nhng nhnh khc trong chnh quyn tiu

bang. Nh vo quyn gim st php l c lp, ta n Hoa k, gm nhng chnh n c

lp chuyn vo vic suy lun lut php, tr thnh bc tng che chn cho nhng xm

phm lp php hoc hnh chnh trn ngn t v tinh thn ca Bn Hin Php Hoa K. Do

, mc ti thng ca Hin Php c bo v.

Tt nhin c cu hi ni ln ti y. Lm th no kim ch cc quan ta? Lm cch no

ngn nga cc xm phm t php ln ngn t v tinh thn ca hin php? Trong Bn

Hin Php Hoa K, c rt nhiu iu hn ch thm quyn ca cc quan ta. Th nht,

chnh n lin bang c th b Quc Hi lun ti v b Thng Vin cch chc bi v lm

quyn. Th nh, s t ch t php v tun theo cc tin l l nn vn ha lut php ca

M v cng chnh l tiu chun hnh x t php trong h thng thng lut ca Hoa K.


P a g e 12 | 16

Th ba, cc iu l v din gii lut php p t mt hn ch t php khc ln quyn hn

ca quan ta [ch khng phi quan ta mun din gii th no cng c]. Th t, s

ph bnh sc bn v ng lc ca cc hc gi v cc lut gia v cc quyt nh v l lun

ca cc thm phn, cng vi s theo di rng ri ca gii truyn thng, cng khin cho

vic k lut quan ta c hu hiu. Cui cng, cc t chc chuyn mn ca cc thm

phn v lut s cng thng c cc bin php ch ti ngh nghip i vi cc hi vin

phm k lut.

C l so snh h thng hin php Trung Quc vi h thng hin php Hoa K s lm vn

sng t hn. Trung Quc, c quan lp php quc gia (Quc Hi Nhn Dn) c quyn

vit, sa i v thm tht vo Hin Php. Ni cch khc, Hin Php Trung Quc l sn

phm ca Quc Hi Nhn Dn, l ra phi ngc li mi ng. Quc Hi Nhn Dn cng

c c quyn din gii Hin Php. Quc Hi Nhn Dn, b phn ti cao ca quc gia, nm

trn c quan hnh php (Hi ng Quc Gia) v t php (Ta n Nhn Dn). Khng c

nguyn tc cch ly quyn lc hay kim sot v cn bng quyn lc bi v Quc Hi Nhn

Dn nm trn tt c v trn l thuyt l tuyt i. C quan t php khng ng c lp

ngoi mun ca Quc Hi Nhn Dn, v hu nh khng h c gim st php l (ngoi

tr o Lut T Tng Hnh Chnh ch cho php ta n duyt xt li mt s lut hnh

chnh c th ca cc c quan hnh php trong chnh quyn). Cui cng, c quan gim st

php l hin hnh, [hot ng] trong phm vi rt gii hn, li khng c dng hin php

phn xt cc iu tranh tng c hp hin hay khng. Ni cch khc, Trung Quc khng

c nn lut hc v hin php.

Chng ta hy quay sang thnh t th nh ca thuyt hin php tr t do, l bo v dn

quyn. Bn Hin Php Hoa K nm 1787 khng c o Lut Dn Quyn. Tht ra, s vng

mt ca o Lut Dn Quyn chnh l iu m nhng nh i lp vi Hin Php 1787

phn i. Nhm Lin bang, khi bo v cho Hin Php 1787, lp lun rng vo nm 1787

khng cn c o Lut Dn Quyn trong Hin Php. Mt trong nhng l do Nhm Lin

bang nu ra l mt o lut lit k dn quyn tht ra c th b mt chnh quyn c ti li

dng lm l do bo cha cho s xm phm nhng quyn khng nm trong bng lit k

cc quyn c bo v. Nhm Lin bang thng th nm 1787, nhng n nm 1791, quan


P a g e 13 | 16

im ny khng cn c chp nhn na v Hin Php Hoa K c sa i thm vo

o Lut Dn Quyn, vi mi tu chnh n tin khi.

Nhn t chnh yu trong h thng hp hin v quyn dn s v quyn chnh tr l cc quan

ta. c lp t php v gim st php l khng nhng quan trng cho vic bo tn mc

ti thng ca Hin Php v h thng kim sot v cn bng quyn lc hp hin, m cn

quan trng trong vic bo v cc quyn c nhn. Chnh n Hoa K khng nm di s

kim sot ca bt k c quan chnh quyn no, v h cng khng b hn ch bi mun

tm thi ca qun chng v h khng phi l vin chc c tuyn c v h c nhim k

sut i. H c th bo v quyn li dn chng v duy tr cng l, i khi c th i ngc

li mun ca qun chng, chnh v h khng phi lo u n chuyn ti tuyn c hay ct

gim lng bng lng bng ca chnh n ch gia tng trong sut nhim k ca h v

h khng b ty nghi qun ch bi cc c quan khc trong chnh quyn. c lp t php

v gim st php l l phn t chnh yu trong h thng bo v dn quyn ti Hoa k.

Lm th no to n bo v cc quyn hin nh? Mt th d c th gip chng ta. Tu

Chnh n Th Nm trong Bn Hin Php Hoa K ni rng khng c nhn no b ... tc

ot mng sng, t do, hay ti sn m khng theo ng th tc t tng. Tu Chnh n Th

Mi Bn ni khng chnh quyn no c ... tc ot mng sng, t do, ti sn ca

bt c ai m khng theo ng th tc t tng. Vy th tc t tng l g? Ni tm tt, th

tc t tng ngha l cc quyn [ca ngi dn] c ghi trong mt th tc nht nh, nh

quyn c thng bo, quyn c hu ta, quyn c hi tho vi lut s, quyn c

c quan ta chnh trc v t, v.v..., m mi cng dn u c khi mng sng, t do hay ti

sn ca ngi phi trc din vi vic b tc ot bi chnh quyn theo cc iu lut

no . (Cn mt khi nim gi l th tc t tng bn th trong lut hc hin php

M, nhng hc thuyt ny phn ln mai mt). Th tc t tng cn c nhng bo v

bng th tc khc nhau trong phm vi khc nhau, nhng ngha ct li ca n vn tng

t. Khi nim cn bn l mi c nhn tha hng s bo v theo mt th tc nht nh

khi ngi phi i din vi quyn lc cng ch ca chnh quyn. Trn c bn, khi

nim ny rt phng khong. Chnh n Hoa K, c lp vi cc nhnh khc trong chnh

quyn cng nh khng b kin qun chng nh hng, c ton quyn bo m cho


P a g e 14 | 16

mi c nhn u c hng nhng bo v theo th tc trc khi mng sng, t do hay

ti sn ca h b chnh quyn tc ot.

Th tc t tng l mt khi nim nm di mt khon ln hn, l cng-l-theo-th-

tc. Nh chng ta bn tho trong tiu lun trc, c hai loi cng l. Mt l cng-l-

theo-th-tc, v mt l cng-l-theo-bn-th. Cng-l-theo-th-tc ngha l ch c th tc

v tin trnh, cng-l-theo-bn-th ngha l ch c kt qu v p s. Th d, nu qu tht

c k st hi ngi khc, cng-l-theo-bn-th i hi k st nhn phi b trng pht

bi lut php. Tuy nhin, nu k st nhn b cnh st tra tn bt hp php khin hn th

ti v, nh vo li t th ny, cnh st tm ra chng c thuyt phc (chng hn nh n

kh, xc cht nn nhn, v.v...) khin ta n buc ti k st nhn (kt qu l c cng-l-

theo-bn-th), nhng khng c cng-l-theo-th-tc v qu trnh tm ra ti trng vi

phm quyn cn bn ca k st nhn, mt cng dn, trc khi b kt n, vn tha hng

trn vn s bo v ca o Lut Dn Quyn.

Nh th, mt kt qu c th xy ra trong th d st nhn ca chng ta l bi thm on s

khng c chng c buc ti k st nhn. Di b lut hon chnh v tin trnh hnh

lut ti Hoa K, li t th ca k st nhn cng nh cc chng vt tm c nh vo li

t th s khng c chp nhn l bng chng ti ta, v chng u l hu qu trc

tip ca vi phm to ln vo cc quyn c nhn cn bn. Ni cch khc, quan ta s loi

tr li t th cng nh cc chng vt ra khi chng c hu , th nht, bo m qu

trnh lun ti cng bng v ng n; th hai, bo v quyn li c nhn hp hin. iu

lut cho php quan ta loi b cc chng c thu thp khng ng lut chnh l s bo v

mnh m cho dn quyn ti Hoa K.

Xin c li bnh lun ti y. Mun cho vic bo v nhn quyn hp hin c hot ng

v hu hiu, cn phi c mt s cc nh ch cn bn. Th d, iu khon hin php i

hi thc thi lp php v din gii t php. Lut php, hoc c to ra bi c quan lp

php hay tm c bi quan ta, bt buc phi nu r trch nhim lut php khi vi phm

quyn li cng nh vic bi thng v th tc cho nn nhn. Ti Trung Quc, c hai vn

kh khn vic bo v quyn c nhn v thnh qu cng l trong phm vi iu tra hnh


P a g e 15 | 16

s, khi t v tuyn n. Th nht, tuy l c tuyn b chung v quyn c nhn trong Hin

Php Trung Quc, nhng trong lut thnh vn c rt t lut l cp n hu qu lut

php ca vic vi phm dn quyn (th d nh s lm quyn ca cng an trong iu tra

hnh s). V th, nn cng an lm quyn trong iu tra hnh s v khi t lan trn, th tc

v lut l thit lp thng b vn vo v vi phm, dn quyn khng c bo v hu

hiu, v kt qu thng l s bt cng. Th nh, v khng c iu khon r rt no v uy

tn ca chng c tm c bt hp php (chng hn nh tra kho) trong vic khi t hnh

s, cc quan ta hng quyn ty nghi mt cch rng ri. Quyn ty nghi khng gii hn

ca quan ta Trung Quc gp phn vo nhng quyt nh mu thun v c on cng

s h hoi ca t php. Ti s tho lun v nhng nh ch c th cn thit cho v bo v

mt cch hu hiu hin php tr v dn quyn tiu lun trong tng lai.

Trong bi ny ti gii thch ngha ca thuyt hin php tr t do. Trong bi k (pht

hnh vo thng 8), ti s tho lun ti lin h gia thuyt hin php tr v php tr. Lun

ca ti s v, th nht, thuyt hin php tr l nn mng cn thit cho php tr; th nh,

thuyt hin php tr t do bo m cng l trn c ni dung ln hnh thc ca lut php;

th ba, thuyt hin php tr t do to ra cn bng thch ng gia php tr v nhn tr; v

cui cng, thuyt hin php tr c bo v bi php tr.

L Ba l mt lut s hin ang lm vic ti T hp lut Davis Polk & Wardwell ti New York.

Ti liu tham kho

1. Hamilton, Alexander, James Madison and John Jay. The Federalist Papers. London:

Everyman, 1996.

2. Henkin, Louis. "Elements of Constitutionalism." Unpublished Manuscript, 2000.

3. Holmes, Stephen. Passions and Constraint: On the Theory of Liberal Democracy. Chicago:

University of Chicago Press, 1995.

4. Mahler, Gregory. Comparative Politics: An Institutional and Cross-National Approach.

Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, 2000.

5. Sartori, Giovanni. The Theory of Democracy Revisited. Chatham, New Jersey: Chatham

House, 1987.


P a g e 16 | 16

Ngun: What is constitutionalism?

Ghi ch

1. Khi hin php ca M c son tho nm 1787, chnh gii Hoa K chia lm hai nhm.

Nhm th nht gm nhng ngi ch trng thnh lp mt chnh quyn lin bang mnh

gm rt nhiu quyn lc. i biu cho nhm ny, cn gi l nhm Federalists, l James

Madison, Alexander Hamilton v John Jay. Nhm th hai gm nhng ngi ch trng

bo v quyn ca tiu bang, bng tr thnh nhng ngi chng ch trng thnh lp

chnh quyn lin bang, d cng nhn thc c nhu cu phi thnh lp mt chnh quyn

lin bang mnh. i biu cho nhm ny, cn gi l nhm anti-Federalists, l Patrick

Henry v George Mason. Khi bn hin php c trnh cho cc tiu bang ph chun, phe

anti-Fedralists cho in trn bo ch cc lun cng chng li ch trng lin bang, cc tc

gi ng k mt tn chung l Brutus. Phe ng h lin bang bn cho n hnh cc lun cng

trn bo ch phn bc lp lun ca phe anti-Federalist, v cng k mt tn l Publius.

Tt c cc tiu lun ca c hai phe u c n hnh thnh sch sau ny. Lun cng v

Chnh quyn Lin bang (the Federalist Papers) c xem l mt l thuyt chnh tr v

Hin Php Tr. [HVCD].

2. Theo hin php M, cc vin chc chnh quyn tiu bang cng nh lin bang u c th

b a ra lun ti (impeachment), tc l tr li co buc v phn quc hay c hnh vi hnh

kim xu. H vin l c quan do Hin php ch nh lm nhim v ny. Sau khi H vin

lun ti v kt lun l c ti, Thng vin s x v n ny. Cc trng hp phm php

khc (hnh s v dn s) u do ta n thng th l.

3. Bt kh trng t (double jeopardy) l quy lut mt ngi khng b x hai ln v mt ti.

Documents

3. Hiến Pháp Trị Là Gì