3. KİTAP BALKAN SAVAŞLARI

8/6/2019 3. KTAP BALKAN SAVALARI

1/129


2/129

MODERN GNEYDOU AVRUPA TARH RETMAlternatif Eitim Materyalleri

Balkan Savalar


3/129

zgn balk: Teaching Modern Southeast European History, Alternative Educational Materials,The Balkan Wars, Thessaloniki 2005.Dil Editr: Dr. Seluk ErezDzeltmen: Niyal AkmanalpTasarm (Trke Uygulama): APA Tasarm Yaynclk ve Bask Hizmetleri A.., stanbul TrkiyeBask: Petros Ballidis and Co., Atina, YunanistanBask adedi: 1000Ortak Tarih Projesi Ynetim Kuruluna kar sorumlu CDRSEE Raportr: Costa Carrascra Direktr: Nenad ebekProgram Direktr: Corinna Noack-AetopulosProje Koordinatrleri: George Georgoudis ve Biljana Mekovska

Ortak Tarih Projesinin Trke basmn yayna hazrlanmasndaki dnsel ve mesleki katklarndan dolayDr. Seluk Ereze en iten teekkrlerimizi sunarz.

Trke basmn sponsorlar:

zgn ngilizce basmn sponsorlar: ABD Dileri Bakanl, ABD Uluslararas Gelime Kurumu (USIAD),Almanya Dileri Bakanl, Gney Avrupa stikrar Pakt (SPC).

Yasal Uyar: Bu kitapta kullanlan tanmlamalar ve materyalin sunuluu, yaync (Center for Democracy andReconciliation in Southerast Europe Gneydou Avupa Demokrasi ve Uzlama Merkezi) ya da sponsorlar(ABD Dileri Bakanl, ABD Uluslararas Gelime Kurumu, USIAD, Almanya Dileri Bakanl, Gney Avrupastikrar Pakt ve UNDP) tarafndan bir gr bildirimi anlamn tamamaktadr. Kitapta yer alan grler yazarlarnkendilerine aittir ve her zaman CDRSEE ve sponsor kurulularn grleriyle rtmeyebilir.

Yayn hakk: Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe - Gneydou Avrupa Demokrasi ve UzlamaMerkezi (CDRSEE)Krispou 9, Ano Poli, 54634 Selanik, Yunanistan

tel.: +30 2310 960820-1, fax: +30 2310 960822email: [email protected], web: www.cdsee.org

ISBN SET: 978-960-88963-2-1ISBN: 978-960-88963-5-2


4/129

MODERN GNEYDOU AVRUPA TARH RETMAlternatif Eitim Materyalleri

ALIMA KTABI 3

Editrler: VALERY KOLEV ve CHRISTINA KOULOURI

Dizi Editr: CHRISTINA KOULOURITrke Editr: HAYRETTN KAYA, MUTLU ZTRK

Trke'ye eviren: GVEN BAKIREZER

Selanik 2008

C e n t e r f o r D e m o c r a c y a n dR e c o n c i l i a t i o n i n S o u t h e a s t

E u r o p ew w w . c d s e e . o r g


5/129

5

GR ............................................................................................................................ 12

KRONOLOJ ......................................................................................................................... 16

BLM I: EKONOMLER VE TOPLUMLAR........................................................................ 22

Ia. nsanlar ............................................................................................................................ 23

TABLO 1: Balkan nfusunun bymesi, 1878-1912 ...............................................................................23g1. Manastr/Bitola .......................................................................................................................23TABLO 2: Balkan Ulus-Devletlerinde kentlerin ve bakentlerin nfusu, 1860-1910 .....................................24g2. Kastoriada kadnlar, 20. yzyl balar ...........................................................................................24TABLO 3: 1911 yl iin Osmanl mparatorluunun Avrupa eyaletlerinin nfus tahminleri ............................25g3. ar sokaklarnda gnlk yaam, Selanik .....................................................................................25g4. stanbulda koyun pazar ..................................................................................................................26TABLO 4: stanbul nfusunun etnik dalm, 1897..........................................................................................26g5. Epirde obanlar, 1912 ....................................................................................................................27TABLO 5: Balkan ulus-devletleri denizar g, 1876-1915 ..........................................................................27I-1. Yunan gmen Steve Hadzis A.B.Dye gn anlatyor ..............................................................28

Ib. Ekonomi ........................................................................................................................................... 29

TABLO 6: Balkan devlet bteleri, 1898-1912 ........................................................................................29TABLO 7: 1911de kii bana devlet harcamalarnn yaps .................................................................29I-2. Osmanl Makedonyasnda iftilik, 1900ler .........................................................................30g6. Selanikte Saias kardelerin iplik eirme imalathanesi .........................................................30

TABLO 8a: Balkan ihracat, 1901-1911 ................................................................................................... 31TABLO 8b: Balkan ithalat, 1901-1911 ....................................................................................................31g7. Arnavutlukta 20. yzyl banda ulam aralar .................................................................... 32

TABLO 9: Hizmetteki Balkan demiryolu hatlar, 1870-1912 ..................................................................331-3. Genelkurmay bakan general Fichev tarafndan Bulgar demiryollar sisteminin analizi ......33TABLO 10: 1910da telgraflar ..................................................................................................................34g8. Selanikte Allatini villas, 1913 ............................................................................................... 34

NDEKLER


6/129

NDEKLER

6

Ic. Kltr ........................................................................................................................................... 35

g9. Bir kz ortaretim okulunda tarih dersi, Atina 1911 ...............................................................35I-4. Bir Yahudi delikanl Selanikteki okul yllarn anlatyor, 1904.................................................36TABLO 11: 20.Yzyl banda mmilik (okur-yazar olmayanlarn yzdesi) ..............................................37

TABLO 12: Avrupada ilkokullar ve renciler (19.yzyl sonlar 20. yzyl balar) .............................37g10. Yahudi kadnlar dans ediyor, Selanik .....................................................................................38g11. Kadn dokumaclar, Avdela 1907 lk Balkan filmi ................................................................38

BLM II: POLTKALAR ..................................................................................................................39

IIa. Hareketlendirici deolojiler.............................................................................................................. 40

Harita 1: Balkan lkelerinin milli zlemleri ............................................................................................40g12. Romanyann taban Rumen karikatr, 1913 ....................................................................40TABLO 13: Makedonyaya ilikin eliik istatistikler .................................................................................41

II-1. Bir Srp askerinin beklentileri .................................................................................................41II-2. Rumen bir askerden kurban ideolojisi ....................................................................................42II-3. Trkler ve Osmanlclk ..........................................................................................................42II-4. Osmanl Makedonyas'nda Jn Trklere kar Hristiyan kyllerin hisleri ............................42g13. Kastoria blgesinde komitaclar, 20. yzyl balar ................................................................43II-5. Bulgar air Ivan Vazovdan bir Balkan ttifak fikri ..................................................................43II-6. Srp Sosyal Demokrat Partisine gre Balkan birlii ...............................................................44II-7. Bulgar Sosyal Demokrat i Partisi (sol-kanat) Merkez Komitesinin ESBye raporu ...........44II-8. Selanik Sosyalist Federasyonunun ESBye gnderdii rapor, 1913 ....................................45TABLO 14: 1912-1913 Balkan Savalar srasnda insan kaynaklar .......................................................46

II-9. Makedonya zerine Srp-Bulgar anlamazl hakknda, Bulgaristanda hkmet partisiningazetesinden, 1913 ................................................................................................................46

g14. Arnavutluk kodra ve Yanyay maymun Karada, kaplan Yunanistan ve ylan

Srbistana kar savunuyor ....................................................................................................47g.15. Romanya Avrupa uygarlnn vekletini tayormu gibi sunuluyor ......................................48II-10. Balkan Savalarnn hemen ertesinde profesyonel bir tarihi tarafndan Rumen

karlarnn aklan .............................................................................................................49

IIb. Dou Sorunu...................................................................................................................................... 49

II-11. Bir Fransz tarihinin Dou Sorununu tarifi, 1898 .................................................................49

g16. Muhteem korkuluk, E. Muanovicten karikatr (Belgrad, 1912) ............................................51g17. Samal inek(Osmanl karikatr, 1909) ................................................................................52II-12. Velesli Makedon bir devrimcinin tarifiyle Byk Glerin rol ..............................................52II-13. Rus Dileri Bakan Sazonovun yurtdndaki Rus diplomatik temsilcilerine genelgesi,

18 Ekim 1912 .........................................................................................................................52II-14. yi bir hkmdar ...................................................................................................................53II-15. Bir Rumen gazetesindeki makale, 16 Haziran 1913 Bulgaristann Srbistana saldrd gn .....53


7/129

BALKAN SAVALARI

7

II-16. Bir Rumen siyasetinin yazd kitaptan alnt .......................................................................53II-17. Sava ganimetini paylama ...................................................................................................54g18. Avrupa ve kzgn ocuklar(Rumen karikatr, 1913) ............................................................54

IIc. Sava Beklerken ve Savan lan................................................................................................... 55

III-18. Osmanl mparatorluunda sava beklenmiyor .....................................................................55II-19. I. Georgeun Osmanl mparatorluuna sava ilan ettii duyuru, 5 Ekim 1912 .....................55II-20. Bulgar kral Ferdinand sava ilan ediyor ................................................................................55g19. Oralarda yiyecek ekmeimiz iecek suyumuz varm (Osmanl karikatr, 5 Ekim 1912) ....56II-21 Trk Dou ordusu komutan Abdullah Paann askerlere bildirisi .........................................56g20. Balkanlar zorbaya kar, 5 Ekim 1912 (Yunan tabasks) .....................................................57II-22. Srbistanda sava beklerken, 8 Ekim 1912 ..........................................................................57II-23. Bir Bulgar, savatan nce halk arasnda yaygn hisleri tarif ediyor ........................................58II-24. Yurtdnda Arnavuta yaymlanan iki gazeteden Birinci Balkan Savana kar iki

farkl tutum ifade eden paralar .............................................................................................58g21. Hoa kal derken Sofyada ve stanbulda ..........................................................................59II-25. Yunan Krall ve Srbistan Krall arasnda imzalanan 19 Mays (1 Haziran) 1913

tarihli ttifak Anlamasndan paralar ....................................................................................60g22. Karadallar sava ilann kutluyor, 1912 ...............................................................................60II-26. Karada kral Nikolann bildirisi, 27 Temmuz 1913 ...............................................................60II-27. Yunanistan kral Konstantinin bildirisi, 21 Haziran 1913 .......................................................60II-28. kinci Balkan Sava srasnda Romanyann Bulgaristan istilas arifesinde Romanyada

gazeteler ve kamuoyu ............................................................................................................61g23. Bulgaristan yolunda Rumen askerlerin oynad Rumen geleneksel ember dans Hora ..62

II-29. Bir Rumen gazetesindeki makale, Romanyann Bulgaristan istilasnn nedenlerini vehedeflerini aklamaya alyor .............................................................................................62II-30. Romanyann Bulgaristan istilas zerine Bulgar babakan Stoyan Danevin bildirisi .........62

BLM III: SAVATA TOPLUMLAR ...............................................................................................63

IIIa. Sava Cepheleri............................................................................................................................... 64

g24. Bulgar ordusu .........................................................................................................................64III-1. Srp ordusunun Kumanovoda kazand zafer anlatlyor .....................................................65g25. Son selam (Kumanovo muharebesi) ......................................................................................65III-2. Yunan ordusunun Selaniki al .............................................................................................65g26. Yunan veliaht Selanike yryor ............................................................................................66g27. Bulgar kral Ferdinand, Kavala kalesi ykntlar zerinde ......................................................67g28. Yunan-Bulgar kardelii .......................................................................................................68III-3. Bir Srp askeri Trk ocuklarna yardm ediyor ......................................................................68g29. Trk ocuklar Srp askerlerini selamlyor, 1912 ....................................................................69III-4. Rza Nur Osmanl yenilgisinin sebeplerini aklyor ...............................................................69III-5. Binba Milovan Gavrilovi kr paay nasl yakaladn anlatyor ...................................70


8/129

NDEKLER

8

III-6. Fransann Sofya askeri ataesinin raporu Edirne kalesinin Bulgar ordusu tarafndan ele

geirildiini ilan ediyor ............................................................................................................71III-7. Edirne dt!- Bir Rumen gazetesinden makale ...................................................................71g30. Trk-Bulgar anlamazlnn zlmesi, Rumen karikatr 1913 ..........................................72

IIIb. Cephede hayat................................................................................................................................. 73

III-8. Stara Dandan Manastr'a: Tuna Tp Kolunda askere alnm bir erin gnl Srp

ordusunun durumunu gsteriyor (Kumanovo Muharebesi) ....................................................73III-9. Atlarn acs bir Trk temeni tarafndan tarif ediliyor ............................................................73g31. Yaral askerlerin Selanik limanndan nakli .............................................................................74III-10. Trakyada Bulgar ordusunun durumu bir Fransz tarafndan tarif ediliyor ..............................74g32. ek hekim Dr. Jan Levit, Srp Kzkardeler evresi Hastanesinde ......................................74III-11. Hrvat bir doktor Meri nehri yaknlarndaki muharebe meydann ziyareti sonrasnda

hislerini ifade ediyor ...............................................................................................................74

III-12. zzet-Fuat Paa Trk askerlerinin ekmek yoksunluunu tarif ediyor ......................................76III-13. Bir Rumen askerin hatralarndan alnt .................................................................................76g33. skee dnda Yunan kamp ..................................................................................................76III-14. Yunan gnll Vassilios Sourrapasn gnlnden alnt .....................................................77III-15. Bulgar ordusunun morali savatan yllar sonra genelkurmay bakan tarafndan analiz ediliyor .....77III-16. Bir Rumen askerin, Corabiada Tuna nehri zerindeki dubal zel askeri kpry

geie dair hatralarndan ......................................................................................................77III-17. ehrin tesliminden sonra kodra'da Trk ve Karada askerlerinin karlamas ..................78

IIIc. Paralel Sava.................................................................................................................................... 79

III-18. Ippokratis Papavassilioudan kars Alexandraya mektup .....................................................79III-19. Milletleraras Bar iin Carnegie Vakf, kylerin yanmasndan ve insanlarn hicretinden

kaynaklanan paralel kayplar zerine yorum yapyor ..........................................................79g34. Serez ykntlar ......................................................................................................................80III-20. Mslmanlarn ka, Ekim 1912 ..........................................................................................81III-21. Bulgar Eksarhl Bulgarca konuan Mslmanlar Hristiyanla dndrmeye alyor ......81g35. Bir Bulgar Kzl Ha konvoyu .................................................................................................81III-22. Bulgar Generali HQ tarafndan iddet uygulamalarnn resmi knan ..................................82III-23. kodra yaknndaki kylerde savan sebep olduu ykm ve yaadklar sefalet iin geerli

bir neden bulmaya alan insanlarn acs Mary Edith Durhamdan bir muhasebe ...........82

g36. talyan konsolosluu bahesini istila eden yoksul, a insanlar, kodra (1913 Ocak ortalar) ...83g37. Edirne'nin alktan len insanlarna Bulgarlar tarafndan ekmek datm, Nisan 1913 .........83

IIId. Cephe Gerisinde.............................................................................................................................. 84

III-24. Bir Hrvat gazete muhabirinin Belgrad tarifi ..........................................................................84III-25. Bir Fransz gazetecinin stanbulu tarifi ..................................................................................85g38. Rumen-Bulgar savanda seferber edilen askerlerin ailelerine yardm datm, 1913 ..........86


9/129

BALKAN SAVALARI

9

III-26. Kuatlmas srasnda kodra'daki durum talyan bir gazeteci tarafndan tarif ediliyor..........87g39. etinede kadnlar, ocuklar ve yaral askerler ...................................................................87III-27. Srp kadn ...........................................................................................................................88III-28. st snftan Yunan bir kadn hemire olarak hizmet sunuyor ve deneyimini kaydediyor .......88g40. Srp kadnlar tfek talimi yapyor, 1912 .................................................................................89g41. Hemire, asker hastalarla, yaklak 1913 ..............................................................................89g42. stanbulda Trk kadnlar hemire olarak hizmet sunuyor .....................................................89III-29. Bir Bulgar meyhanesinde Bulgar siviller ve silahl Rumen askerler arasndaki olay

bir Rumen askeri tarafndan anlatlyor ..................................................................................89III-30. Birinci Balkan Sava srasnda Belgradda Trkler ve Yahudiler ..........................................90III-31. Belgradda ocuklar sava oyunlar oynuyor .........................................................................90g43. Srbistan, Vranjede ocuklar sava oyunlar oynuyor ...........................................................91g44. Podgoritsada ocuklar hemire olarak hizmet veriyor ...........................................................91g45. New Yorkta yarallara yardm toplamak iin rgtlenmi Kzl Ha Srp Kadnlar Komitesi 92III-32. Hrvatistanda Gney-Slav kardeleri iin para toplama faaliyetleri .....................................92g46. Balkan Savalarnda Kbrsl gnll ....................................................................................92III-33. Kbrstan gnlller ve para teklifleri .....................................................................................93III-34. stanbulda Bulgar stleri ....................................................................................................93g47. Yunanistanda st reklam ......................................................................................................94

BLM IV: SAVA MEYDANLARI VE SEYRCLER ...................................................................96

IVa. Osmanlmparatorluunun Balkan Eyaletleri ............................................................................. 96

IV-1. Bir Balkan Sava kmas durumunda Arnavutlarn taknmas gereken tutuma dair kararlar -

skp, 14 Ekim 1912 .............................................................................................................97

IV-2. Balkanlara seyahat eden gen bir tarih rencisi iken Balkan Savalar srasnda KzlHa iin alan Herbert Adams Gibbons Arnavutlarn kodra savunmas

hakknda yazyor ....................................................................................................................97g48. kodra'y terk etmeden nce: Karadal bir anne ve olu, babann mezar nnde, Mays 1913 ..97IV-3. Arnavut Geici Hkmeti bakanndan Karada, Srbistan, Bulgaristan ve Yunanistan

dileri bakanlarna gnderilen telgraf, 29 Kasm 1912 ........................................................98g49. Mirdital Arnavut asiler Trk ordusuna kar savaa gitmeye hazr, 1912

(Balkan Savandan nce) ....................................................................................................98IV-4. Avusturya-Macaristan konsolosundan Avusturya-Macaristan Dileri Bakanlna

gnderilen resmi mesaj, Avlonya, 30 Kasm 1912 .................................................................98

IV-5. Avrupa bar iin Arnavutluk snrlarn izmenin tehlikeleri bir Fransz perspektifi ............99IV-6. Saint Petersburgda yaayan bir grup Makedon entelektelin 7 Haziran 1913 tarihli ve

Mttefik Balkan devletleri toplumlarna ve Hkmetlerine hitaben yazdklar muhtra ........99g50. Makedonyann bllmesinde snrlarn belirlenmesini tartmak zere Kaymakalan

danda bir araya gelen Yunan ve Srp diplomat ve askeri temsilciler ................................ 100IV-7. zerk bir Makedonya fikri bir Fransz gazeteci tarafndan sorgulanyor, Austos 1912 ..... 100


10/129

NDEKLER

10

IVb. Avusturya-Macaristann Balkan Topraklar............................................................................. 101

IV-8. 1914te yaymlanan Balkanlarda Sava 1912/13 adl kitap savata yer alan milletlerin,

savan sebep ve sonularnn derin bir analizini yapyor ................................................... 101IV-9. Makedonyadaki durum zerine bir Sloven perspektifi ........................................................ 102

IV-10. Zagrebde gnlk gazete Obzor(Ufuk), 10 Ekim 1912 ....................................................... 102g51. Hrvat karikatr, 1912 ........................................................................................................ 103IV-11. Habsburg eyalet yetkilileri Bosna ve Hersekte zel nlemler gelitirdi .............................. 103IV-12. Bosna ve Hersek iinde gnll hareketinin snrlanmas .................................................. 104IV-13. Bosna ve Hersekte Srp gnlller ..................................................................................... 104

BLM V: SAVA SONRASINDA .................................................................................................105

Va. Siyasi Sonular ............................................................................................................................... 105

TABLO 15: Savatan nce ve sonra Balkan devletlerinin yzlm ve nfusu .................................. 105

Harita 2 ve 3: Balkanlarda toprak deiiklikleri. Londra anlamas ve Bkre anlamas ........................ 106V-1. Finis Turquiae? Bir Fransz gazetecinin yorumu, ubat 1913 ......................................... 107V-2. Bir Bulgar gazetesindeki makaleden alnt, 26 Temmuz 1913 ............................................ 107V-3. Yazar ve milletvekili Jovan Skerliin 18 Ekim 1913te Srbistan Milli Meclisindeki

konumasndan ................................................................................................................... 107g52. Esir Yunanistann Kurtuluu - Yunan Tabasks ................................................................ 108g53. Bkre bar konferans Rumen karikatr ...................................................................... 109V-4. Rumen tarihi Constantin Kritescu'nun gznden Balkan Savalarnn Romanya iin

sonular ............................................................................................................................. 109g54. kodra kalesinde Byk Glerin bayraklar, Mays 1913 ................................................ 109

g55. Manastr'da Srp ordusu .......................................................................................................110V-5. Martulkovun 1912 knda Srp ordusu ile doup byd Veles kenti sakinleriarasndaki ilk karlamaya dair anlar .................................................................................110

g56. simlerde deiiklik: skpten Skopjeye ............................................................................110V-6. Srp kral Petar Srbistana katlan topraklarda yaayan farkl etnik kkenlerden tm

halklara eit haklar vaat ediyor ............................................................................................111V-7. Bir Rumen gazetesindeki makale II. Balkan Savann bir sonucu olarak yeni ilhak

edilmi Gney Dobruca halknn tepkilerini bildiriyor ...........................................................111V-8. Bulgaristann milli karlar ..................................................................................................111

Vb. Sosyo-ekonomik Sonular............................................................................................................. 112

TABLO 16: Balkan Savanda Kayplar .................................................................................................112g57. Balkan Savann ilahlatrlmas Rumen karikatr .......................................................113V-9. Balkan Savalarnda Srp ordusunun kayplar ...................................................................114V-10. Birinci Dnya Sava: Farkl trden bir sava ......................................................................114V-11. Yeni Srbistan Nfus saymnn sonular .........................................................................114


11/129

BALKAN SAVALARI

11

V-12. Babakan V. Radoslavovun 17. Milli Meclise verdii rapora gre Bulgaristanda mltecilerin

says ve yerlemesi .............................................................................................................115V-13. Selanikte Mslman mlteciler ...........................................................................................115g58 ve g59. Mlteciler ..............................................................................................................................116V-14. Selanik Sosyalist Federasyonu tarafndan tarif edildii haliyle Selanik iin ekonomik

sonular, 1913 ......................................................................................................................116TABLO 17: Trkiyeye Balkan gmenleri ..............................................................................................117

Vc. deolojik Sonular........................................................................................................................... 117

V-15. lkokul beinci snflar iin bir okuma kitabndan, 1914 ........................................................117g60. lkokul beinci snf iin bir okuma kitabnn n sayfas ........................................................118V-16. Pedagog ve halk dili (konuulan dil) yanls D. Glinosun 1926da Yunan okul kitaplar

zerine yazd rapordan eletirel bir yorum ........................................................................118V-17. Bulgaristanda milli duygularn radikallemesi, Ivan Vazovun iirlerini takip ederken .........119

V-18. Halk Partisinden Bulgar siyaseti Mihail Madjarovun anlarndan bir alnt, olunun lmzerine acsn ifade ediyor ..................................................................................................119

V-19. Birinci savan balangcnda tannm Hrvat yazar Antun Gustav Matos bir

savata len Srp arkadalar iin duyduu acnn olduka ideolojik grlerle

kart bir yorum yazd ...................................................................................................... 121V-20. Milletleraras Balkan Savalarnn Nedenlerini ve Yrtln Aratrma Komisyonu'nun

gznden Savalarn sonular ........................................................................................... 121V-21. Balkan Savalarndan sonra Kilkis blgesi ........................................................................ 122V-22. Korku. Balkan Savalarnn miras hakknda Necati Cumaldan bir hikaye ....................... 123Harita 4: Balkan Savalar sonrasnda Gneydou Avrupa .............................................................. 125

Kaynaka .........................................................................................................................................127


12/129

GR

12

1912-1913 Balkan Savalar 20. yzyl Gneydou Avrupa tarihinde byk nem tayan bir ha-disedir. Uzun dnemli sonular on yllardr blgenin politik, sosyo-ekonomik ve kltrel gelimesi-ni etkilemektedir, baz sonular da hala bilimsel ve hatta kamusal tartmalarn konusu olmaktadr.Bu savalara katlan devletlerin tarihyazmlar sadece lkeden lkeye deil, lkelerin kendi iinde defarkllaan, eliik yorumlar sunmaktadr. Bulgaristan ve Trkiye gibi lkelerde savan sebeplerininsaptanmas siyasi hedefler ierirken, yenilgi travmas da bir sorumlular arayn tetikledi. Savangalipleri Srbistan ve Yunanistanda Balkan Savalar, farkl nedenlerle, ilk rnekte Birinci DnyaSavan ve ikinci rnekte Kk Asya Savan ieren daha uzun bir zaman dilimiyle btnletirildi.

Balkan Savalar'nn kkleri u mehur Dou Sorunu tarihinin en ciddi krizlerinden biri olan 1875-1878 Dou Krizini bitiren 1877-1878 Rus-Osmanl savann sonularna uzanmaktadr. Dou Sorunu ana unsurdan oluuyordu: Osmanl topraklarnda nfuz elde etmek iin Byk Gler arasndakidiplomatik mcadeleler, Sultann imparatorluunun giderek gerileyii ve Balkan halklarnn kendi ulusdevletlerini kurmak iin yrttkleri ulusal kurtulu hareketleri. 1875-1878 krizi Byk Gler tarafndanBerlin Kongresinde zld. Yunanistan yeni topraklar kazand, yine tm yeni topraklar elde edenKarada, Romanya ve Srbistann bamszl ilan edildi, Bulgar Prenslii ve Dou Rumeli zerkeyaleti yaratld. Babalinin Arnavutluk, Makedonya, Epir gibi dier Avrupa topraklarnda reformlar ya-placak , zerklik uygulanacakt. Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek ve Yeni Pazar igal ederken,Kbrs, Britanya idaresine brakld.

te yandan Berlin anlamas Balkan lkeleri arasnda bir miktar eliki ve gerilim de yaratt; ziraanlama yeni snrlar yaratrken modern milliyet ilkesini takip etmemiti. Bir ok yerde bu ilkeyi takipetmek mmkn deildi, nk farkl milliyetler yzyllardr yan yana ayn yerde yayordu. Balkan mil-

letlerinden hibiri milli birliine tek devlet iinde ulaamad, dolaysyla bu birlik, d politikalarndakitemel hedef haline geldi. Bu gidi bir dizi krizle sonuland: 1885'te Dou Rumelinin Bulgaristan ilebirlemesi ve ardndan kan Srp-Bulgar sava, 1897 Trk-Yunan sava, 1903te Makedonyadaayaklanma, 1908de Bosna ve Hersekin Avusturya-Macaristan tarafndan ilhak ve Bulgar bamszl-nn ilan, 1910-1912 Arnavutluk ayaklanmas ve baka baz kk gerilimler.

Buna karn, Balkan lkeleri tarihindeki ana eilim barl kalknma ve modernlemeydi. Modern li-beral anayasal kurumlar ve siyasi sistemlerin kurulmas, demiryolu ve karayolu inasna zel bir vurguile yaygn iletiim alarnn yaratlmas, sanayi ve aktif i ve d ticaret balantlarnn inas iin abagsterildi. Balkan lkeleri her alanda Avrupa dnyasyla btnlemeyi ngrd. Milli kltrn gelimesimodernleme ve rekabet iin temel alanlardan biriydi. Burada devlet milli kimliin esas kurucusu olarakhareket ediyordu. Btn Balkan milletleri kendi ulus-devletlerini yaratrken ulus-devletlerin milletlerini

salamlatrmalarnn da vakti oktan gelmiti. Kullanlan aralar kamusal eitim, milli bayramlar vekutlamalar, askerlik hizmeti ve milli kiliselerdi. Milliyetiliin ruhu her olaya ve srece hakimdi.Ayn zamanda, btn Balkan devletleri, komular ve en ok da Osmanl mparatorluu aleyhine

daha fazla toprak kazanc perspektifiyle varlklarn salamlatrmaya altlar. Bunun motivasyonu et-nografik, jeopolitik ve ekonomik gereklerden tarihsel ve kltrel haklara kadar deiiyordu. Bu devletmilliyetilii politikasnn en etkin aralar Osmanlnn Avrupa eyaletlerindeki millet okullar ve cemaatyaplar ile Ekmenik Patriklikle Bulgar Eksarl arasndaki atmayd. Her trl sivil ve irredantist(Kendi memleketinin kaybettii topraklar geri isteyen .n) giriimlerce de desteklendiler.

G R


13/129

BALKAN SAVALARI

13

20. yzyln ilk on ylnda Avrupadaki durum bu gelimeyi hzlandrd. Uzlamaz iki askeri blok ola-rak tilaf Devletleri ve Merkezi Glerin tesisi Balkanlardaki i ilikileri derinden etkiledi. Silahlanmayar ve militarizm Gneydou Avrupa toplumlarnn da karakteristik bir zellii haline geldi. Gneydo-u Avrupa hkmetlerinin sava bteleri devlet harcamalarnn te birine ulamt. Ordularn byk-

l iki katna kt, Avrupadan yeni silahlar satn alnd. Sava iin her ey hazrd. tilaf devletlerininve en ok da Rusyann srekli basks altnda, Balkan devletlerinin ortak sorunlarn ibirlii suretiylezecek bir Balkan birliinin yaratlmas fikri olduka popler hale geldi. Libya ve On ki Adalarntalyanlarca ele geirilmesi ile sonulanan 1911-1912 Osmanl-talya sava ve Osmanlnn Avrupatopraklarnda sregiden istikrarszlk, Balkan siyasetilerini daha da kkrtt.

Osmanl mparatorluunun paralanmas 1908 Jn Trk devriminden sonra hzlanmt. ttihat veTerakki Cemiyetinin Trk milliyetilii Hristiyanlarn husumetini arttrrken geleneksel olarak rejimesadk yegane halk olan Arnavutlar da yabanclatrd. 1911deki Arnavut isyan Balkanlardaki gdengelerinde radikal deiiklikler olacann iaretiydi. Byk Gler, zellikle talya ve Avusturya-Macaristan, Arnavutlukun kaderi ile ilgili iken, komu Balkan devletlerinin de ayn blgede toprak z-lemleri vard. Osmanl-talya savandaki Osmanl yenilgisi sonrasnda Arnavutlukun pekala muhtemelgrnen komular arasnda bllmesi kabusunun gereklemesinden nce Arnavut liderler zerkkonumlarn tesis etmek zere byk apl bir ayaklanmaya karar verdiler. Temmuz 1912 ortasndaArnavut asiler Trk birlikleri karsnda muzafferdi ve 30 temmuzda Osmanl parlamentosunun 48 saatierisinde datlmasn talep ediyorlard.

ubat 1912de Srbistan ile Bulgaristan arasnda bir ittifak anlamas imzaland, mays 1912dede Yunanistan ile Bulgaristan arasnda benzer bir anlama yapld. Austos 1912de Bulgaristan ileKarada arasnda szl bir anlamaya varld. Romanyay Balkan Birliine katma abalar ise bo-una kt. Birlik tilaf Devletlerinin yakn kontrol altnda kuruldu ve planlar birlii yaklaan DnyaSavanda kullanmak ynndeydi, fakat Balkan Mttefiklerinin karlar her eyi deitirdi. Arnavutlukve Makedonyada reform ve zerklik iin Osmanl hkmeti zerine bask uygulama giriiminde bulun-dular. Babali bu teebbsleri reddettiinde Byk Glerin erteleme abalarna ramen ekim 1912desava balad.

Savan ilk safhasnn bittii kasm bana kadar, Balkan Mttefikleri zaferi kazanmt. Bulgar or-dusu stanbul ve Selanike yaklam, Yunan ordusu Selanike girmi ve Epir ile Makedonyann birksmn kontrol ediyordu, Srp ve Karada ordular ise Kosovay, Yeni Pazar, Kuzey Arnavutluu veMakedonyann bir ksmn ele geirmilerdi. Yunan donanmas Ege Denizinde Osmanl iletiimini felederken, Bulgar donanmas ayn eyi Karadenizde yapmt. Kasm sonlarnda bir atekes imzaland,fakat Yunanistan buna katlmad, savaa devam etti, Dou Egedeki Limni, Midilli, Sakz ve Sisamadalarn ald ve Gney Arnavutlukta ilerledi.

Bar grmeleri aralk 1912 banda Byk Glerin bykelilerinin kendi konferanslarn d-zenledii ve bar koullar zerinde alt Londrada balad. Balkan Mttefikleri Midye [Kyky]

Tekirda izgisinin batsna kadar Osmanlnn btn Avrupa topraklarn ve Girit dahil Ege adalarnalmaya altlar. Babali Makedonya ve Arnavutluka zerklik vermeyi teklif etti, fakat toprak kayb-

na yanamad. Byk Gler tarafndan nerilen anlama mttefikler tarafndan nerilen anlama ilebenzerdi. Durum stanbulda bir darbeye sebep oldu, yeni hkmet grmeleri kesti ve ocak 1913ortalarnda yeniden dmanca hareketler iine girdi.

Savan ikinci safhas hemen hemen ay srd. Dou Trakyadaki Osmanl kar hcumlar Bulgarordusu tarafndan geri pskrtld; Karada ordusu kodra Kalesini, Yunan ordusu Yanya Kalesinive Bulgar ordusu Edirne'yi ald.

Londrada bar grmeleri tekrar balad ve 17 Mays 1913te bar imzaland. Mttefikler Midye-Enez hattnn batsna kadar Avrupadaki Osmanl topraklarnn tmn ve ayrca Giriti aldlar. Ka-

BALKAN SAVALARI


14/129

GR

14

zanlan topraklar kendi aralarnda paylamak zorundaydlar; ite bu hayati problem Balkan birliininparalanmasna yol at. Bu srada Romanya Gney Dobrucada hak iddia etti. Bulgaristan ilk andatalebi reddetti, fakat sonra Nisan 1913te Saint Petersburg Konferansnda Silistre kasabasnnRomanyaya braklmasn kabul etti. Sava ganimetlerinin gerek paylam hla bir sorun olarak

ortada duruyordu.Tm Balkan devlet adamlar olas tm argman trleriyle silahlanm olarak hep daha fazla topraktalep ettiler. Kimsenin paylaamad para Makedonya'yd. Burada snrlarn belirlenmesinin hemenhemen zlemez bir problem olduu kantlanmt. Srbistan ve Yunanistan arasnda paylam dahakolay iken Bulgaristann istekleri yatay olarak uzanyor, Yunan ve Srp igal blgelerini kesiyordu. Bal-kan devletlerinde muhalefet partileri ar derecede radikaldi ve bu kez eski mttefiklere kar yeni birsava istiyorlard. rredantist rgtler kendi bakanlarn eer tavize yanaacak olurlarsa lmle tehditediyorlard. Buna ramen hkmetler ordular arasna snr koyacak anlamalara ulamaya alyor-lard ve bir ok bakmdan da baarl oldular. Byyen gerilim Mttefikler arasndaki kk atmalarlakendini gsteriyordu.

19 Mays 1913te Yunanistan ile Srbistan bir ittifak ve genel toprak anlamas imzalad. Rusyanntoprak anlamazlklarn zmek iin Saint Petersburgda bir baka Balkan babakanlar konfe-rans dzenleme giriimi ge ve etkisiz kald. 16 Haziran 1913te Kral Ferdinand General SavovaMakedonyadaki Srp ve Yunan hatlarna saldrma emri verdi. kinci Balkan Sava (mttefikler ara-s) balad. Yunanistan, Srbistan ve Karada Bulgaristana sava ilan etti ve Romanya tarafndandesteklendiler. Osmanl mparatorluu da ordularn Bulgaristana srd. Bir ay geen iddetli mu-harebelerden sonra, Byk Gler yeniden mdahale etti ve askeri hareketleri durdurdu. Bkre vestanbul Anlamalar Gneydou Avrupadaki yeni toprak dzenlemelerini belirledi. Romanya G-ney Dobrucay ald. Srbistan Kosova, Yeni Pazar ve Vardar Makedonyasn elde etti. YunanistanEpir'i ve Ege Makedonyasn ald. Karada bir miktar komu topra kendine katt. Bulgaristan PirinMakedonyasn ve Bat Trakyay ald. Osmanl mparatorluu Dou Trakyay yeniden ele geirdi. Ar-navutluk bamsz bir lke ilan edildi.

Balkan Savalar yarmadada yeni bir durum yaratt. Tatminsizlik Osmanl mparatorluu, Bulga-

ristan ve Arnavutlukta daha byk idiyse de hibir lke yeni snrlardan tmyle memnun deildi.Yunanistan, Ege Adalarn talep ediyordu, Srbistan bir denize k kaps ile Bosna-Herseki arzu edi-yordu; Karada kodray istiyordu, Romanya ise Transilvanya ve Beserabya ile ilgiliydi. Balkanlardabalayan ve o gnn bir ok insan ve bugnn bir ok tarihisi tarafndan bu kez Byk Glerin dekatld bir sonraki Balkan Sava olarak dnlen Birinci Dnya Savann arifesinde, Balkan dev-letlerinin politikalarn bu emeller biimlendiriyordu.

Ayn zamanda, Balkan Savalar Balkan halklar arasnda nefret, kuku ve korku yaratt. Milli anlat-lar kiisel hatralar ve ortak hisleri yok etti , komu milletlerde dman imajn biimlendirdi. Savalarnsavaan lkelerin her birinde yaratt yllarca sren psikolojik travma Birinci Dnya Savann nedenolduu yeni bir travmayla birleti. Bu travma zellikle Osmanl mparatorluu ve Bulgaristanda arderecede glyd. On yllar boyunca mlteci aileleri bunu tad ve her Balkan milletinin kolektif haf-

zas bundan etkilendi. te bu temelde, savalar milli dayanma ve ortak bir kader nosyonunu artrarakmilli hisleri ve milli kimlii kuvvetlendirdi.Bu alma kitab Balkan Savalarnn okullarda ve niversitelerde arlkla siyasi bir olay olarak,

balca figrlerinin krallar, bakanlar ve generaller olduu geleneksel sunulu biimi ile arasna mesa-fe koymay amalar. Kukusuz bu figrler nemli roller oynamlardr, fakat askeri hareketler normalhayatta sivil olan alt dzeyden insanlar tarafndan yerine getirildi ve savalar btn toplumun gndelikhayatn etkiledi. Savan sadece muharebe alanlar, galipler ve maluplardan olutuu yaygn fikriningerideki sradan insanlarn en sevdiklerini kaybetme korkusu altnda savan zorluklarn ektii ger-


15/129

BALKAN SAVALARI

15

eklikle ok az ilgisi vardr. O zor zamanlarda vahet ve zulm kadar insanlk ve dayanma da vard.Hatta siperlerde ve atekes esnasnda, ortak strap altnda insani ilikiler sava hatlarnn tesinegeerek geliti.

Amacmz savalarn farkl ehrelerini yan yana gstermek ve Gneydou Avrupa boyunca farkl

gruplardan halklar tarafndan nasl kavrandn gstermektir. Bu karlatrmal yaklam sadece dev-let ve milletlerin farkl konumlarn dnerek tarihsel srelerin ok ynlln anlamamz deil,ayn zamanda tanm gerei homojen olduu dnlen tekil bir toplumdaki farkl eilimleri takip et-memizi de mmkn klacak. O gnn ve bugnn farkl bak alarn karlatrarak, hakikatin gre-liliinin gemii anlamaya engel olarak grld monolitik bir tarih yanlsamasndan saknacaz.

Bu alma Kitab dier alma Kitab ile paralel ve karlatrmal olarak okunacaktr. lk ola-rak, Osmanl mparatorluunun paralanmasnn balangcn tarif eden alma Kitab 1in tamamla-ycsdr. kinci olarak, Gneydou Asyada ulus ina srecini takip eden alma Kitab 2 ile rtr.Balkan Savalar Balkan ulus-devletlerinin salamlamasnda ve uzlamaz milliyetiliklerin nihai sonavarnda nemli bir olayd. Nihayet, II. Dnya Savan kapsayan alma Kitab 4, 20. yzyldasava olgusunu ve deneyimini daha iyi anlayabilmek iin bir referans noktas olarak kullanlabilir.


16/129

16

Kronoloji

Yl Ay Olay

1911

Yaz Arnavut milli hareketinin faallemesi

Haziran ortas Makedonya tipte, Dahili Makedon Devrimci rgt (DMD)nn

saldrs. Osmanl misillemesi Bulgaristan ve Srbistan arasndaki ilk

grmeler iin uyarc olur

16 Eyll talya Libyay elde etmek iin Osmanl mparatorluuna sava ilan eder

191216 Mays Gizli Yunan-Bulgar savunma ittifak anlamas

21-27 Mays talya On ki Adalar alr

19 Haziran Makedonya Kozanide Dahili Makedon Devrimci rgt (DMD)

saldrs. Osmanl misillemesi Balkan Hristiyan devletlerini infiale srkler

30 Haziran Arnavut asiler 48 saat iinde Osmanl Parlamentosunun datlmasn

talep ederler ve zerklik iin zel taleplerde bulunurlar (kodra, Kosova,

Yanya ve Manastr vilayetlerinin tek eyalet iinde birletirilmesi; Arnavut

askerlerin sadece bu eyalette hizmet etmesi; Arnavutann idare ve

eitim dili olmas; tm Arnavutlarn silah tama hakkna sahip olmas)

15 Austos(yaklak) Bulgaristan, Srbistan ve Karada arasnda szl anlama: Bulgaristan,Karadaa askeri bor verecek ve sava zamannda Karada ordusunun

masraflarn ekecektir. Karada Babaliye sebep aramakszn

saldrmay kabul eder

15 Eyll Srp hkmeti tarafndan Ohri ve Prilepi Srbistana katmalar iin

eliliklerine 5669 numaral gizli talimatname gnderilir

17 Eyll Balkan Birliinin (Bulgaristan, Yunanistan, Karada, Srbistan) Babaliye

ltimatomu: Berlin Anlamas gereince Makedonyaya derhal zerklik.

Trkiyede ve Balkan lkelerinde acil durum ve genel seferberlik ilan

edilir (18 Eyll)

18 Eyll Makedonya ve Trakyada keif ve sabotaj eylemleri iin Sofyada DMD

eylemcilerinden 70 kk grup oluturulmas

22 Eyll Bulgaristan ve Yunanistan arasnda gizli askeri anlama


17/129

BALKAN SAVALARI

17

Yl Ay Olay

23 Eyll General Petar Darvingovun mltecilerinden Makedon-Edirne Gnll

Yardm Mfrezeleri (GYM)nin oluturulmas yaklak 14.600 katlmc

26 Eyll Karada ordusu Babaliye saldrr

2 Ekim talya ve Osmanl mparatorluu arasnda Uide Bar Anlamas

imzalanr

3 Ekim Babali ltimatomu reddeder ve Bulgaristan, Karada ve Srbistan ile

diplomatik ilikileri keser fakat Yunanistan ile ilikileri gelitirmeye alr

19124 Ekim Osmanl mparatorluu Mttefiklere sava ilan eder. Ertesi gn

Bulgaristan, Yunanistan, Karada, ve Srbistan (7 Ekim) Babaliye sava

ilan eder. Askeri faaliyetin balangc. Romanya tarafszln ilan eder

7-15 Ekim Bulgar birlikleri Dou Rodopu alr ve Osmanl kar hcumunu durdurur

(15-25 Ekim)

8-13 Ekim 1. ve 3. Bulgar ordular eski Polos-Petradaki ilk Osmanl savunma hattn

yarar, Krlareli'yi alr; 2. Bulgar ordusu Edirne'yi kuatr. 13 Ekimde Srp

ordusu Makedonyada skp, Kumanovo, Veles ve tipi alr

9-10 Ekim Yunan ordusu Sarantaporodaki muharebeyi kazanr

15 Ekim Srp idaresinin Makedonya ve Kosovadaki yeni topraklarda yrrlegirmesi

16 Ekim Askeri tarihte ilk uak bombalamas Bulgar hava kuvvetleri tarafndan

Edirne kalesinin bombalanmas

17-20 Ekim 1. ve 3. Bulgar ordular Lleburgaz-Pnarhisardaki ikinci Osmanl

savunma hattn yarar

19-20 Ekim Yunan ordusu Yanya muharebesini kazanr

27 Ekim Romanyada Titu Maiorescunun bakanlk ettii yeni bir hkmet kurulur

28 Ekim Yunan ordusu sabah ve Bulgar Rila tmenleri leden sonra Selanike

girer (27 Ekimde teslim olmutu). Selanik anlamazlnn balangc


18/129

KRONOLOJ

18

Yl Ay Olay

29 Ekim Babali Sofyada atekes ister, fakat Bulgar hkmeti Kral I. Ferdinandn

zoruyla teklifi dikkate almaz ve Mttefiklerden saklar

1 Kasm Rodopta Pomaklarn Hristiyanlatrlmaya balanmas. Resmi Bulgarkilise heyeti Aralkta gnderilir

4-5 Kasm 1. ve 3. Bulgar ordular atalcadaki nc Osmanl savunma hattna

baarsz bir hcumda bulunur

4-9 Kasm Dahili Makedon Devrimci rgt (DMD) Merkez Komitesinin

Makedonyadaki Srp ve Yunan faaliyetlerine kar deklarasyonlar

9 Kasm Bulgar idaresinin yeni topraklarda yrrle girmesi

14 Kasm Makedon-Edirne GYM Bat Trakyadaki Osmanl kuvvetlerini bozguna

uratr

18 Kasm Makedon-Rumen cemiyeti hkmete eylem iin bask yapar

20 Kasm Mttefikler ve Babali arasnda atekes. Yunanistan atekesi reddeder ve

Kuzey Epirde askeri faaliyetine devam eder.

1912

20-21 Kasm Selanik yaknlarnda Bulgar ve Yunan birlikleri arasnda ilk gerginlik, aysonunda yattrlr

28 Kasm Avlonyada toplanan milli bir kongre Arnavutlukun bamszln ilan

eder

3 Aralk Elly Adasnda Osmanl-Yunan deniz muharebesi

3-24 Aralk Londra bar konferans. Mttefikler Midye-Tekirda hattnn batsna

kadar Osmanlnn tm Avrupa eyaletlerini ve Giriti isterler. Babali

Makedonyaya zerklik vermeyi teklif eder ve toprak vermeyi reddeder.

Noelde [25 Aralk, .n.] Babali grmelerden ekilir, Byk Glerbask uygular (4 Ocak 1913ten itibaren nota) ve mttefiklerin teklifleri

kabul edilir. Londra bykeliler konferans Arnavutlukun bamsz bir

devlet olacan duyurur (20 Aralk)

8-17 Aralk Osmanl mparatorluu ile ayr bir bar iin Bulgar gizli heyeti

stanbulda


19/129

BALKAN SAVALARI

19

Yl Ay Olay

19135 Ocak Limnide Osmanl-Yunan deniz muharebesi

16 Ocak Dobrucadaki konumlarn gzden geirilmesi iin Londrada Bulgar-

Rumen protokol. Rus basks altnda, Sofya snrlar gzden geirmeyehazrdr

21 Ocak Babali atekesi reddeder ve ya Sofya ya lm! sloganyla hasmane

hareketler balatr

26-28 Ocak Gelibolu ve atalcadaki Osmanl kar hcumlar ve arkydeki

karma Bulgar birlikleri tarafndan geri pskrtlr

30 Ocak -

2 ubat

Sofyada Dobruca zerine sonusuz Bulgar-Rumen grmeleri

5 ubat Romanya ve Avusturya-Macaristan arasndaki gizli anlama yenilenir

21 ubat Yunan ordusu Yanyay ele geirir. Nigritada Yunan-Bulgar atmalar

5 Mart Selanikte Yunan kral I. Georgea suikast

11-13 Mart Bulgar ordusu Edirneyi ele geirir

18 Mart -

26 Nisan

Dobruca anlamazl stne Byk Glerin Saint Petersburg

konferans. Bulgaristan Silistreyi Romanyaya brakr ve MakedonyadaUlahlarn ayrcalklarn garanti eder, fakat gerilim srer

10 Nisan Karada ordusu kodra kalesini alr

13 Nisan Babali ve Balkan birlii arasnda atekes

22 Nisan Askeri bir anlamay (1 Mays 1913) takiben Srp-Yunan protokol

imzalanr

19-21 Mays Selanikte Yunan-Bulgar snr komisyonu grmeleri anlamaya varr.

Ay sonunda snrlarn tayini baz istisnalarla tamamlanr

191317 Mays Londra Bar Anlamas

19 Mays Selanikte Srp-Yunan Anlamas

30 Mays Srbistan, Bulgaristan ile demiryolu balantlarn koparr


20/129

KRONOLOJ

20

Yl Ay Olay

1 Haziran Bulgar babakan Iv. Ev. Geshov istifa eder ve yerine Stojan Danev

geer. Belgradta babakan N. Pashich istifa eder. Her iki eylem de

hakemlik zm ile ilgili olarak Rusyay bask altna alr

5-13 Haziran Zletovo civarnda Srp-Bulgar askeri atmalar

15 Haziran Bulgar genel komutasnn rzasyla Srp ordusu arkasnda Dahili

Makedon Devrimci rgtnn DMDnn Tikve ayaklanmas

16 Haziran Kral I. Ferdinandn szl emriyle, ayaklananlara yardm iin Bulgar

birliklerinin Srp ordusuna hcumu. Dier Bulgar birlikleri Leftera limann

alr ve oradaki Yunan kruvazrlerini bombalar. kinci Balkan Savann

balangc

18 Haziran Bulgar hkmeti tm askeri eylemleri iptal eder, yksek komuta

generalini deitirir ve Rusya yanls general Radko Dimitrevi atar

19-21 Haziran Yunan-Bulgar Kukush/Kilkis muharebesi

21 Haziran -11 Temmuz

Dou Makedonyada Yunan saldrs Simitliye ular (13 Haziran), orada

Bulgar ordusu tarafndan durdurulur. 15 Hazirana dek Yunan ordusu Bat

Trakyay alr

22-28 Haziran Bulgar ordusu Srbistanda Pirotu alr

28 Haziran Romanya Bulgaristana sava ilan eder ve 5 Hazirana dek direnile

karlamakszn kuzey Bulgaristan igal eder. 15 Haziranda

Avusturya-Macaristan Rumen ilerleyiini durdurur

30 Haziran Babali Dou Trakyada ilerleyiini balatr ve Edirne'yi alr (10 Haziran)

3 Temmuz Rumen ordusu Bulgaristanda Varnay igal eder. 6 Temmuzda, bir

Rumen svari mfrezesi Sofyaya varr

4 Temmuz Vassil Radolavov bakanlnda Avusturya yanls yeni bir Bulgarhkmeti kurulur

13 Temmuz Geri ekilmekte olan Bulgar birliklerine kar Bat Trakyada Mslman

ayaklanmas Gmlcine Cumhuriyeti

15-17 Temmuz Kresna yaknlarnda Yunan ordusuna Bulgar kar hcumu


21/129

BALKAN SAVALARI

21

Yl Ay Olay

29 Temmuz Bykeliler Konferans Arnavutlukun bamsz, egemen bir prenslik

olacana karar verir. Byk Gler 35 yandaki Alman yzba prens

Wiedli William Arnavutlukun hkmran olarak seer. 3 Eyll 1914te

prens William lkeden kaar

191317 Temmuz-16 Austos

Bkre bar konferans; 18 Temmuzda atekes

25 Temmuz-15 Austos

Rumen ordusunun Bulgaristandan ekilmesi

16 Eyll Babali ile Bulgaristan arasnda stanbul bar anlamas. Babali Dou

Trakyay Bulgaristan lehine snr dzeltmeleri yaplarak geri alr ve

Bulgaristan da Bat Trakyay alr

1 Kasm Babali ve Yunanistan arasnda Atinada imzalanan bar anlamas

19 Aralk Floransa protokol. Londra bykeliler konferans tarafndan atanan

snr komisyonu Arnavutlukun gney snrn izer ve Yunanistan

tarafndan igal edilen Grice ve Argyrokastroyu Arnavutluka verir

191413 ubat Yunanistan Gkeada, Bozcaada ve Meis dnda btn dou Ege

adalarn elde eder ve birliklerini Arnavutluka verilen topraklardan geri

eker

28 ubat Gney Arnavutluk Yunanlar (onlar blgeye kuzey Epir diyorlard)

Yunanistan eski dileri bakan G. Ch. Zographosun liderlii altnda

bamszlklarn ilan ederler

28 Temmuz Saraybosna'da veliaht Franz-Ferdinanda suikast. Viyana Belgrada

ltimatom verir Temmuz krizinin balangc

1 Austos Avusturya-Macaristan Srbistana sava ilan eder Birinci Dnya

Savann patlak vermesi. Tm dier Balkan lkeleri tarafszlklarn ilan

eder


22/129

EKONOMLER VE TOPLUMLAR

22

20. yzyln bandaki savalar (Balkan Savalar ve Birinci Dnya Sava) esas olarak Avrupadaykselen milliyetilikler nda yorumlanmlarsa da, yalnz politikalara ve ideolojilere dayanarakanlalamazlar. Gneydou Avrupa haritasn yeniden izen bir savaa dair perspektifimizi sorunsalla-trmak iin ekonomik ve toplumsal deiimleri hem kresel hem yerel dzeyde derinlemesine kavramakzorundayz.

19. yzyln sonu ve 20. yzyln banda tm Balkan lkeleri, sosyal yaplar, ekonomik zelliklerive politik sistemleri bakmndan farkllklarna ramen, hzl bir sosyo-ekonomik gelimenin rnekleriydi.Nfus art ve kentlerin bymesi, etkileyici kamusal inaatlar, snai kalknmann balatlmas, faal ticariilikiler ve eitimin yaygnlamas modernleme srecindeki en nemli eilimlerdi. Bu eilimler BalkanSavalarndan nceki on yllarda ordu ve donanmalarn inas ve gerek bir silahlanma yar ile yan

yana yrd.Buna karn ekonomik bymenin dier yan btn Balkan lkelerinin borlarnn artyd; ki bu, iflas-

tan kanmann arac veya onun bir sonucu olarak (1893te Yunanistan rneinde olduu gibi) milli eko-nomiler zerindeki yabanc kontrolne sebep oldu. Hem Osmanl imparatorluu hem Balkan devletleri,emperyalizm ve kapitalizm anda - L.S Stavrianos'un deyiiyle - sanayilemi Batnn imparatorlukyar ve yabanc pazar aray ile kendini gsteren youn ekonomik nfuzuna maruzdu.

Hkmet borlar Batnn Gneydou Avrupadaki ekonomik ve siyasi karlarna cevap veren veonlar tatmin eden demiryolu inaatyla yakndan ilikiliydi. Britanya karlar Balkan sahil limanlarndani kesimlere demiryollar inaatlarn tercih ediyordu, ki bu Britanya ticari faaliyetinin yarmadaya giriinikolaylatracakt. Buna karn, Avusturya, Bosna ve Srbistan zerinden Selanike bir kuzey-gney hat-t inasyla ilgiliydi. Balkanlarda demiryolu inas hakim Bat ekonomik gelime modelini rneklemek

ve fakat ayn zamanda Byk Glerin elikili ekonomik ve politik karlarn yanstmak zere KrmSavandan sonra balamt.

Ayrca, piyasa ekonomisinin ykselii ve ardndan geleneksel ekonomiden para-temelli ekono-miye gei nfus artyla birlikte toprak al eken ve ge zorlanan Balkan kylleri iin ktsonular dourmutu. Snai gelime olduka yavat ve tm Balkan lkeleri arlkla tarm lkeleri olarakkalmt.

Buna karn kentleme, yeni teknolojilerin ve ulamn gelii, ve ilkretimin yaygnlamas insanlarnhayatlarn sadece kentlerde deil krda da hatr saylr ekilde etkiledi. Fikirlerde, gndelik hayatta veyaam biimlerindeki deiiklikler modern brokratik devletin tesisi ile birlikte geleneksel toplumu zayf-latyordu.

Bu blm Bat, Merkez ve Gney Avrupadaki paralel deiikliklerle karlatrmal olarak sava nce-

si Balkan toplumlarnn genel bir grnn sunuyor. lk alt blm demografik ve sosyal deiim ve de-vamllklar zerine odaklanyor: tipik bir ok dilli Osmanl liman ehri olan Selanik gibi geleneksel olarakok etnisiteli kentlerde yaayan insanlara, daha iyi bir hayat ryasnn peinde Amerikaya gen insan-lara, topran eken veya koyununu yetitiren kyllere odaklanyor. kinci alt blmde, devlet bteleri,ticari ilikiler, tarm, endstri ve demiryolu inas gibi farkl ynleriyle ekonomik evrimler belgeleniyor.Nihayet nc alt blmde insanlarn hayatn byk lde etkileyen kltrel ve teknolojik deiiklik-leri izliyoruz: okullama ve okur-yazarlk, sinema ve telgraf, bisiklet ve yeni elenceler Balkan Savalarncesindeki on yl daha iyi anlamamza yardm etmek zere incelenen konulardan sadece birka.

BLM I: EKONOMLER VE TOPLUMLAR


23/129

BALKAN SAVALARI

23

Ia. nsanlarTABLO 1

Balkan nfusunun bymesi, 1878-1912

Romanya Bulgaristan Srbistan Yunanistan

Saym tarihi (bin olarak)

1878-79 4.486 1.679

1880 2.823

1884 1.902

1887 3.154

1889-90 5.038 2.162 2.1871

1892 3.311

1894 5.406

1895-96 2.312 2.434

1899-1900 5.957 3.744 2.494

1905 4.036 2.689

1907 2.632

1910 4.338 2.912

1912 7.235

Kaynak: Jackson-Lampe, s.166. lke bana yzdelik byme oranlarn hesaplaynz. Bulgularnz karlatrnz ve lkelerarasndaki farkllklar aklamaya alnz. Hangi faktrler Balkan lkelerindeki nfusunbymesini etkilemitir?

g1. Manastr/Bitola

Milli Tarih Mzesi, Atina, K2, 1581Bu ehirde yaayan insanlarn hangi dinden olduunudnrsnz?

1 1881de Yunanistan, Teselya ve Arta vilayetlerini ilhak etti, ki bu nfusun byme hzndaki art aklar. Genel olarak demografikdeiiklikleri daha iyi deerlendirmek iin deiimleri o dnemdeki devletlerin snrlar iinde dnmeliyiz.


24/129


24

TABLO 2Balkan Ulus-Devletlerinde kentlerina ve bakentlerin nfusu, 1860-1910


Toplam Nfus

(bin olarak)Kentsel % Toplam Nfus Kentsel % Toplam Nfus Kentsel % Toplam Nfus Kentsel %

1860-61 3.918 121874 1.354 11

1877-79 4.486 3.024 18 1.700 1.654 18

1884 4.862 3.232 19 1.902 12

1889-90 5.318 17 3.441 2.162 13 2.187

1895-96 5.710 3.716 19 2.312 14 2.434

1899-1900 5.957 19 1.493 14

1907 6.684 4.306 19 2.632 24

1910 6.996 18 2.912 14Kentsel

Nfus Bkre

Kentsel

Nfus Sofya

Kentsel

Nfus Belgrad

Kentsel

Nfus Atina

1860-61 313 122 41

1874 174 27

1877-79 177 543 20 293 63

1884 236 35

1889-90 220 610 45 286 54 465 108

1895-96 319 59 526

1899-1900 1.120 276 700 67 351 70 111

1907 628 167

1910 1.195 341 829 103 483 90(a) En az 2.000 kiilik Kaynak: Jackson-Lampe, s. 240.

Bir btn olarak Balkan nfusunun bymesiyle karlatrmal olarak kentsel nfus artlarnyorumlaynz. Niin bakentlerin nfuslar dier nfuslardan daha hzl artma eiliminde olmutur?

Bu verileri bugnk verilerle karlatrnz: Bugn nfuslarn yzde ka kentseldir?

g2. Kastoriada kadnlar, 20. yzyl balar

Fotoraftaki kadn nasl giyinmi?Geleneksel giysilerle batllam giysilerin

birarada bulunmasndan ne sonu karabilirsiniz?

Papazoglou2, 51.

2 Fotoraf Leonidas Papazoglou (1872-1918) Kastoriadayaad ve alt. Gen bir adam olarak, anne-babas ve kkkardei Pantelis ile birlikte, stanbula tand; orada iki kardefotoraf sanatn rendiler. Fotoraf olarak kariyerlerine 1898veya 1899da Kastoriada baladlar ve tm blgenin fotoraflkilerini tekelleri altna almay baardlar.


25/129


26/129


26

g4. stanbulda koyun pazar

Yunan Tarih ve Etnoloji Cemiyeti, Atina

TABLO 4stanbul nfusunun etnik dalm, 1897

Etnik Gruplar Say

Trkler 597.000

Arnavutlar 10.000

Krtler 5.000

Rumlar 236.000

Ermeniler 162.000

Yahudiler 47.000

Srplar 1.000

Hristiyan Araplar 1.000

Toplam 1.059.000

Kaynak: Karpat, s. 104.


27/129

BALKAN SAVALARI

27

g5. Epirde obanlar, 1912

Boissonas, Limage de la Grce (Cenevre: 1913), Hadjiiossif iinde, cilt A1, s. 57.

TABLO 5

Balkan ulus-devletleri denizar g, 1876-1915

AVRUPAdndakialanlaraa

ROMANYABrt

BULGARSTANBrt

SIRBSTANBrt

YUNANSTANBrt

1876-85 1,224 530

1886-90 5,224 1 881

1891-95 2,211 4 790

1896-1900 10,541 160 11,189

1901-05 37,225 6,661 42 51,479

1906-10 20,707 37,643 228 122,275

1911-15 15,295 35,836 1,117 127,811

ROMANYA BULGARSTAN SIRBSTANb YUNANSTAN

Sadece A.B.Dye Brt Netc Brt Netc Brt Brt Netc

1876-85 1,224 530

1886-90 5,135 1,881

1891-95 2,209 4,790

1896-1900 10,541 160 11,189

1901-05 35,181 6,662 42 49,962

1906-10 17,823 14,239 32,643 21,889 228 117,557 84,355

1911-15 11,187 9,057 21,487 1,575 1,052 118,916 46,577

(a) Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Arjantin, Brezilya ve A.B.Dyi kapsamaktadr; Kaynak: Jackson-Lampe, s. 196.(b) Srbistan ve Karada tek lke gibi hesaplanmtr;(c) 1908-1910 verileri temelinde tahmin edilmitir.


28/129


28

Ne tr gler biliyorsunuz? rnein ekonomik, kltrel, etnik, dinsel nedenlerle, veyaistemeden/zorunlu gler (rnein savatan kaan mlteciler olarak veya deien snrlar

nedeniyle) veya bakalar? Denizar g nasl karakterize edersiniz?

I-1. Yunan gmen Steve Hadzis3 A.B.Dye

gn anlatyor

ABDye nce iki kardeim geldi ve ikagodaalmaya balad. Alt erkek kardetik. ikagoyagelen iki kardeim Yunanistanda ailemizin bor-larn demek iin beklediimiz para havalesi-ni yapmadlar. Sonra babamz hasta dt veikagodaki ocuklarna Yunanistana gelip onuson kez grmeleri iin mektup yazd. Kardele-rimden sadece biri, Perikles, en bonkr olan

bor buldu ve Yunanistana geldi. Geldiinde ba-bam hastalndan kurtulmutu. Bir hafta sonrababam aile iin bir uval un satn almak istedi.Amerikadan gelen kardeime sordu: Perik-les, biraz un satn almak iin bana bor verecekparan var m? ABDden gelmi olmasna ra-men kardeimin hi paras yoktu. Sonra babamzkyde dolap amcalarmzdan birinden un satnalmak iin bor almak zorunda kald. Fakat kkkyde, Hadzisin Amerikadan gelen olunun hiparasnn olmad laf yayld. Perikles kylle-

rin bu fsltlarn duyduunda bozuldu ve babamadedi ki: Benimle Amerikaya gel de para kazanpbu ahmaklara ne mal olduklarn gsterelim. Gerikalanmz g etmeye ite byle karar verdi. []Yunanistandan ayrlmadan nce Amerika banakaleydoskopik renkli bir resim ve paras bol biryer gibi gelirdi. Burada olacam hibir zamandnmemitim. Tek bildiimiz her eyden bolcaolduuydu.

Vlachos, s. 122.

1890 civarnda Yunanistandan g,gmenlerin ounun Amerikaya gittii

kitlesel bir olay haline gelmiti. Bu hicret bakabaz Avrupa lkelerindeki dzeye ulamamaklabirlikte, tahminlere gre, 19. yzyln son onyllarndan 1924e kadar yaklak 500.000

Yunan ABDye g etmitir . Yunanlar gesrkleyen faktrler ayn dnemde dier Avrupatopluluklarn ABDye ynlendirenlerle benzerdir:Sanayilemenin tm hzyla srd Amerika'dai bulma ve ekonomik konumunu iyiletirmeolasl ile anavatandaki toplumsal-ekonomikkoullar. Piyasa glerinin geleneksel kk mlksistemi iine nfuzu yznden Peloponnez tarmzellikle kuru zm reten blgelerde ksa birrefah dneminin ardndan birok iftinin yksekfaiz oranlar ve daha yksek emek ve retimmaliyetleri sebebiyle vergilerini deyemedikleri

ok iddetli bir kriz iine girmiti. Bu durum,Yunanistann bir sanayi sektr yaratamadgerei, g istei - ounlukla Amerikadakirefaha dair sylentilerden kaynaklanyordu -ve g imkan - iyileen ulam koullarndankaynaklanyordu- ile birlikte, pek ok Yunannuzaktaki yabanc bir lke iin kylerini terketmesine yol aan balca nedenler arasndayd.G edenlerin ou fabrikalarda, imalathanelerde,madenlerde ve demiryollarnda ie ameleliklebalayan erkeklerdi. Buna karn ilk gmenlerin

nemli bir ksm kendi ilerini kurarak ienkentsel nfusun ihtiyalarn karlad.

3 Steve Hadzis 20. yzyln banda Mora yarmadasndan ABDye gitmi Yunanl bir gmendi. Hadzis, ABD'de birka ylgeirdikten sonra, ndiana eyaletinin Anderson kasabasna, giderek artan alan nfusa hizmet verecek bir dkkan amannekiciliine kaplarak yerlemi az saydaki Yunandan biriydi.


29/129

BALKAN SAVALARI

29

Kaynak: Jackson-Lampe, s. 234.

E. Kazann Amerika, Amerika filmindenblmler izlemeye alnz. Amerikan

Ryasn, bunun eitli Balkan devletlerinde krsalalanlara nasl yayldn, g tevik ediindekive gmenlerin korkularn yenmelerindeki rolntartnz. 20. yzyln banda lkenizden ABDyegenlerin hayatlar hakknda bilgi bulmaya alnz.Oradaki yaamlarnn ilk yllarnda sahip olduklarbeklentilerle yaadklar deneyimleri karlatrnz.Belge III-19, III-20yi okuyunuz ve ge zorlanminsanlarn deneyimini yukardaki belgede tarif edileng deneyimiyle karlatrnz.

Blm Ia zerine genel sorular

Kendi kentinizin 20. yzyl balarndaki duru-munu ile ilgili biraz aratrma yapnz. Bir Osmanlkenti miydi, bir ulus-devletin kenti mi? O dneminkent hayatn anlatan bir roman biliyor musunuz?Selanik veya stanbul gibi ok etnisiteli kentleri ulus-devletlerin bakentleri veya baka kentsel merkezleriile karlatrnz. Mimaride, gndelik hayatta, elen-cede veya baka herhangi bir eyde farkllklar varm? Dier blmlerden farkl belgelerle yukardakitablolar bir araya getirerek, Gneydou AvrupannBalkan Savalar ncesindeki ve Balkan Savala-r srasndaki nfus hareketlerini snflandrmayaalnz.

TABLO 6Balkan devlet bteleri, 1898-19124


Gelir Har. G-H Gelir Har. G-H Gelir Har. G-H Gelir Har. G-H

1900 210 237 -27 81 96 -15 75 84 -9 120 109 +11

1905 308 263 +45 128 125 +3 95 87 +8 130 116 +14

1910 583 525 +58 81 198 -17 126 128 -2 175 141 +34

1911 644 533 +111 199 181 +18 140 125 +15 240 181 +59Kaynak: Jackson-Lampe, s. 234.

Drt lkenin rakamlarn karlatrnz. Yorumlarnz nelerdir?

TABLO 71911de kii bana devlet harcamalarnn yaps 5

Harcamalar ToplamKamuBorcu

Ordu AltyapKamusalEitim

Tarm veEndstri

Romanya 75 13 12 13 7 1Srbistan 43 12 10 5 3 1Bulgaristan

42 9 9 10 5 2Yunanistan 67 28 11 2Avusturya-Macaristan 62 10 2Almanya 55 5 16Fransa 114 32 25 8Byk Britanya 126 19 11 1

Ib. Ekonomi

4 Milyon olarak ley, leva, dinar, drahmi.5 Frank karlklaryla.


30/129


30

Ltfen farkl lkeler arasndaki harcama farkllklarn karlatrnz ve yorumlaynz.

Balkan devletlerinin harcama eilimleri ile Byk Glerinki uyuuyor mu? Neden askeri

harcamalar bu kadar yksek?

I-2. Osmanl Makedonyasnda iftilik,

1900ler

Hukuki adan iftiler u gruplardan oluur:1-Toprak sahipleri,2-Ortaklar,3-iler ve hizmetiler.

Ortaklarn efendileri olan birinci grup Mslmanbeylerden oluur; ikinci gruba ise Hristiyankyller girmektedir. Hristiyan toprak sahipleride vardr, fakat 200 dnm (bir dnm yaklak1.200 metre kareye karlk gelir) amayan

kk mlklere sahiptirler; bu snrn stndekitoprak sahiplii esas olarak beylerin elindedir.Kk mlkler dalk blgelerde, byk mlklerovalarda oktur. Serez, Drama ve Selanikinkazalarndaki geni mlklere sahip Yunanlartarafndan temsil edilen byk Hristiyan topraksahipleri istisnadr.[] Ortaklk, Hristiyan krsal nfusun korkunsefaletinin balca sebeplerindendir, zira beyinsrekli keyfiliine ve suistimaline aktr ve bunakar mracaat edilecek bir merci de yoktur.Teoride ortaklk yle iler: topraa sahip olan

bey iftlikteki aile saysyla uyumlu olarak (bir aileye saysna bal olarak 60-100 dnm toprakiler) topra parseller halinde datr. Yine, beytohumu avans olarak verir ve cretsiz barnacakyer salar. rn, onda birlik r ktktan sonratoprak sahibi ve ortak arasnda eit olarakbllr. Byle bir paylam toprak sahibinesermayesinin yzde 18'i ile 25i arasndadeien bir kr salar. Fakat, bazen de topraksahibi bu paydan tatmin olmaz ve emeinikeyfine gre smrecei Hristiyan ortaknnkaderinin mutlak efendisi olarak ortaknn

hakknn byk ksmn tehdit ve iddetle gaspetmeyi baarr.[] Hristiyan toprak sahipleri esas olarakBulgarlardr. Daha nce sylediimiz gibi,mlkleri nadiren 200 dnm aar. Toprakendileri ekerler. Eer vergiler daha insafltespit edilseydi, daha hilesiz toplansayd veyine eer gvenlik yokluu Hristiyanlarn hayat

ve mlklerine srekli bir tehdit oluturmasayd,belirli bir refaha sahip olabilirlerdi.Draganof, La Macdoine et les Rformes (Paris: 1906),

ss. 43-53, ssawi iinde, ss. 225-7.

Osmanl Makedonyasnda Hristiyankyllerin durumu nasld?g6. Selanikte Saias kardelerin iplik

eirme imalathanesi

Megas, Souvenir, s. 86, resim 92.

Saias kardelerin iplik eirme ima-lathanesi 1873te kuruldu. 350si ya-lar 14 ile 18 arasnda deien gen Yahudikzlarndan oluan yaklak 470 ii istihdamediyordu. 1902de ehri sarsan bir depremdefabrika hasar grd. 1917 yangnnda isetamamen ykld.

Niin fabrikada bu kadar ok genkz alyordu? alma koullarnnneye benzediini biliyor musunuz? Okulagitmek yerine bir iplik eirme imalathanesindealsaydnz ne hissederdiniz?


31/129

BALKAN SAVALARI

31

TABLO 8aBalkan ihracat, 1901-1911

Ortalama

hracatAvusturya-

Macaristana (%)Almanyaya

(%)Fransaya

(%)Birleik

Krallka (%)Belikaya

(%)

Osmanl

mparatorluuna(%)

Romanya (milyon ley)

1901-05 361 13 7 3 9 29

1906-10 501 10 6 7 10 30

1911 692 9 5 7 8 28Bulgaristan (milyon leva)

1901-05 120 10 9 6 16 19

1906-10 119 8 12 6 12 18 27

1911 185 6 12 6 13 28 16Srbistan (milyon dinar)

1901-05 66 86 5 1 6

1906-10 84 28 25 1 10

1911 117 41 25 1 8Yunanistan (milyon drahmi)

1901-05 87 14 8 10 27 6

1906-10 120 10 10 8 26 11

1911 141 10 11 10 24 4

Kaynak: Jackson-Lampe, s. 174.

TABLO 8bBalkan thalat, 1901-1911

Ortalamathalat

Avusturya-Macaristandan (%)

Almanyadan(%)

Fransadan(%)

BirleikKrallktan (%)

Osmanlmparatorluundan

(%)

Romanya (milyon ley)

1901-05 299 27 28 6 17

1906-10 409 25 34 5 15

1911 570 24 32 6 15Bulgaristan (milyon leva)

1901-05 95 27 15 6 17 14

1906-10 140 27 17 6 16 14

1911 199 24 20 13 15 8Srbistan (milyon dinar)

1901-05 53 58 13 9

1906-10 70 33 33 121911 115 41 27 8Yunanistan (milyon drahmi)

1901-05 140 14 9 8 21 10

1906-10 149 12 9 7 22 9

1911 174 17 9 8 4 5

Kaynak: Jacson-Lampe, s. 181.


32/129


32

Balkan lkelerinin d ticaretindeki eilimler nelerdir? Ltfen farkllklar yorumlaynz.6

Bulgaristan ile karlatrldnda, neden Romanya ve Srbistann Osmanl mparatorluu ile ticariilikileri bu kadar snrlyd? D ticaret ekonomik bymeyi nasl etkilemitir?

g7. Arnavutlukta 20. yzyl banda ulam aralar

Gjurme te Historise Kombetare ne Fototeken e Shkodres, s. 60.

6 Yunanistan'n zaten bir tamaclk fazlas olabilecei ihtimalini de dnnz.


33/129

BALKAN SAVALARI

33

TABLO 9Hizmetteki Balkan demiryolu hatlar7, 1870-1912

ROMANYA BULGARSTAN SIRBSTAN YUNANSTAN

1870 248 221 0 12

1880921 224 0 12

1885 1.356 224 253 222

1890 2.424 803 540 697

1895 2.534 861 540 916

1900 3.100 1.566 571 1.033

1905 3.179 1.567 707 1.351

1910 3.437 1.897 892 1.573

1912 3.532 2.109 976 1.584Kaynak: Jackson-Lampe, s. 211.

Demiryollar ekonomik bymenin bir arac olarak m, yoksa bir kant olarak m dnlyordu,niin? Ekonomik kayglarla ilikisiz nedenlerden dolay ina edilmi olabilirler mi?

1-3. Genelkurmay bakan general Fichev8 ta-rafndan Bulgar demiryollar sisteminin analizi

1911 ve 1912de Operasyon ProjeleriSon aratrmalar gstermitir ki, demiryollarmzsava halinde askeri ihtiyalara cevap veremeye-cektir. Dolaysyla, ordunun seferberlii ve savaalannda toplanmas esnasnda gerekli olan ula-ma ilikin operasyon projelerimizin uygulanma-s gtr.Bulgar Krallnn kuruluunun zerinden ok azbir sre getiinden demiryolu sistemi geliiminitamamlayamad, dolaysyla milli savunma iingvenilir bir ara haline gelemedi.

Kuzey ve Gney Bulgaristan boyunca giden ikiana demiryolu hatt ve trans-Balkan hatt Gor-na Oryahovitsa, Turnovo (Trnova), Stara Zagora(Eski Zara), seferberlik zamannda ordu ulam

iin en nemli hatlar haline geldi.Teknik olarak konuursak yalnzca ticari ihtiya-larla ina edilmi olan demiryolu hatlarmz birokolumsuzlua sahiptir: dik yokular, kk yarap-

lar, ok az ve dar istasyonlar, askeri trenler iinykleme platformlarnn yokluu, istasyonlarnounda yetersiz su mevcudu, az saydaki ma-nevra alanlar.

Fichev, [Seme Eserler].

Bu kaynakta anlatlanlara gre, Bulgardemiryolu sisteminin durumu hangi askeri

sorunlar dourmutur?Demiryollar ile baarl bir sava olasl arasn-

da nasl bir iliki kurulabilir?Demiryolu sistemindeki yetersizlik nasl giderile-bilirdi?

7 Kilometre olarak.8 General Ivan Fichev (1860-1931) 1910da Bulgar ordusunun genelkurmay bakanyd; Trkiyeye kar yeni bir sava plan

gelitirdi. kinci Balkan savann balamasna kar kt. Temmuz 1913te Bkreteki bar anlamas grmelerine katlanBulgar heyetinin yesiydi.


34/129


34

TABLO 101910da telgraflar

lkeler Telgraf ofisleriTelgraf a

Km olarak hat uzunluu Km olarak kablo uzunluu

Srbistan 208 4.350 8.289Bulgaristan

350 5.935 12.760Romanya 3.127 7.321 20.641Rusya 8.423 199.502 705.752sve 2.489 9.317 32.220Danimarka 559 3.644 12.842Hollanda 1.393 7.526 36.884Belika 1.634 7.880 41.858Byk Britanya ve rlanda 13.959 98.625 931.532Fransa 20.303 182.794 690.636spanya 1.902 42.935 92.109

talya 7.664 49.443 203.711svire 2.361 3.614 26.021Almanya 45.116 274.593 2.050.332Avusturya 6.970 46.952 235.493Macaristan 4.592 23.068 144.124Bosna ve Hersek 173 3.231 7.374

Kaynak: Sundhaussen, s. 523.

Ge 19. yzyl ve erken 20. yzylda Avrupada iletiimi ve hayat deitiren baka teknolojikaralar biliyor musunuz? lkenizde ilk telefon ne zaman kullanld? Sizce, nsanlarn bu yeniliklere

tepkileri neydi?

g8. Selanikte Allatini villas, 1913

Megas, Souvenir, s. 107, resim 120.


35/129

BALKAN SAVALARI

35

Allatini villas 1895te Charles Allatini tarafndan talyan mimar Vitaliano Posellinin tasarmlarna gre zelbir ikametgah olarak ina edildi. 1909da malikane Osmanl nc ordusu tarafndan satn alnd. 1912deise Yunan ordusunun eline geti. II. Abdlhamit Nisan 1909da kardevrim (31 Mart Ayaklanmas, .n.) baarszolup da tahttan indirilince Allatini villasnda yaamaya mecbur braklmt. Ekim 1912de Yunan birlikleri Selanik'eyaklarken stanbula geri gnderildi. Allatininin Yahudi ailesi Selanikin en zengin ailelerindendi ve ehrin en byk

snai giriimlerinden ikisi onlarnd (1880'de Allatini tula fabrikas ve 1882de kurulan Allatini un fabrikas).

Resimde kimleri gryorsunuz? Nasl giyinmiler? Bisiklet o sralar Gneydou Avrupadayaygn olarak kullanlyor muydu? Ne amala kullanlyordu? Elenmek iin mi, ulam iin mi?

Bisiklete binen kadnlara ne tr tepkiler gsterildiini biliyor musunuz?

Blm Ib zerine genel sorular19. yzyl sonlar ve 20. yzyl balarnda lkenizde meydana gelen teknolojik deiiklikleri -

elektrik, otomobil, gaz, telefon vb - ieren bir kronoloji oluturunuz.

19. yzyl sonlar ve 20. yzyl balarnda lkenizde bulunan tama aralar hakknda bilgi edininiz.

Ic. Kltrg9. Bir kz ortaretim okulunda tarih dersi, Atina 1911

renciler naslgiyinmiler?

lkenizde kzlar ve

erkekler iin ayrokullar olup olmadnbiliyor musunuz?Sizin snfnz resim-dekine benziyor mu?Duvarlarda ne asl?

Statistiki tis Dimosias

ekpaideuseos

(Atina: 1912), Koulouri, storia,

iinde, s. 12..


36/129


36

I-4. Bir Yahudi delikanl9 Selanikteki okulyllarn anlatyor, 1904

Le Petit Lyce Franais kaplarn 1904 y-lnn balarnda at. Kentin dou ucundakiKampaniada kk bir meskenin alt katndahizmet veriyordu.

lk iki snf oluturan yirmi ocuk Selanikinheterojen nfusundan olduka dengeli bir ke-siti temsil ediyordu. Benim de dahil edildiimalt grup Fransz, bir Yunan, drt spanyolYahudisi, bir Srp, bir Dnme10, bir Ermeni, birTrk, ve etineden bize katlmak iin gelen birKaradaldan oluuyordu.

Hepimiz Franszcay akc konuuyorduk,fakat farkl cemaat okullarndan ve zel hocalar-dan ders alarak gelmitik ve hibirimizin kendi

milliyetimiz dndaki ocuklarla tesadfn te-sinde bir karlamas olmamt. Ve burada, ilkkez yeni sralarda yan yana oturarak, ayakltahtaya bakarak krmz-yzl, mavi-gzl vesar bykl mdr Msy Thierryyi alma s-recimizin erevesini izerken dinliyorduk. []

lkenin geleneklerine olan sahici ilgisi ara-mzdaki en utangalarn ve en ekingenlerinbile dillerini zmt. Ksa zamanda Trk o-cuu Mehmet, Ramazan takip eden KurbanBayram trenlerini aklamaya gnll olmu-

tu; Karada kral Nicholasn akrabas Yovano-vich, halk ve dalar hakknda serbeste konu-uyordu; ve konsolosun olu Ivan, bize kendilkelerindeki Paskalya yortusu kutlamalarnanlattnda, Papopoulos ile birlikte Yunanla-

rn Srplar ile birok ortak gelenei olduunukefettik. Birlikte serbeste konutuka ve oy-nadka, scak arkadalklar kurup birbirimizinevlerini ziyaret eder ve srlarn paylar halegeldike birbirimizin dardan bakldnda tu-haf ve anlamsz grnebilecek adetlerini dahayakndan anlamaya baladk.

Sciaky, ss. 152-153, 154.

1908de Selanikte 48 Yahudi okulu,32 Trk okulu, 20 Yunan Ortodoksokulu, 7 Fransz okulu ve farkl talyan, Bul-gar, Srp ve Rumen kurumlar vard. Fran-szca konuulan balca okullar unlard: Al-liance Isralite Universelle, Mission Laque,

Lyce, St Vincent de Pauln Erkek ve KzKardeleri. ehrin Yahudi ocuklarnn o-unluu eitimlerini kendi dinsel otoritelerininkontrol dndaki kurumlardan alyorlard.

20. yzyl balarnda Selanikin etnikyaps nasld? renciler okul tecr-

belerinden etkilenmiler miydi? Nasl?Sizin snfnzn etnik yaps nasl? Farklmilliyetlerden arkadalarnz var m?

9 Bu parann yazar Leon Sciaky 1893te Selanikte dodu. Ailesi 1492de spanyadan, 1493te talyadan, 1497de Portekizdensrlen Yahudilerin soyundand. Selanik Yahudileri Ladino olarak bilinen bir on beinci yzyl spanyol lehesi konuuyorlard.1915te Leon New Yorka g etti. Ksa zaman sonra ailesi de onu takip etti (Babas Salomon, annesi Paloma, kzkardeleri Eldave Laure ve erkek kardei Maurice). Trkiyede siyasi alkant sona erdiinde dnmeye niyetliydiler, fakat dnmediler. LeonBrooklynde Pratt Enstitsnde Makine Mhendislii okudu. 1922de Litvanya'dan Frances Hillmann ile evlendi. 1958de MexicoCityde ld. Selanikteki ocukluk anlarn ilk kez 1946da yaymlad.

10 slama dnen Sabetay Zevinin takipileri.


37/129

BALKAN SAVALARI

37

TABLO 1120. yzyl banda mmilik (okur-yazar olmayanlarn yzdesi)

lke* Toplam Erkekler Kadnlar ocuklara

Fransa (1901) 17,4 14,8 19,8 16,9

Avusturya (1900) 23,8 22,1 25,5 31,3b

Macaristan (1900) 40,7 34,4 49,6 36,2

Yunanistan (1907) 60,8 41,8 79,8 55,0

Bulgaristan (1900) 72,1 57,9 86,9 68,4

Rusyann Avrupa ksm (1897) 73,0 62,5 83,1 77,5

Romanya (1899) 78,0 70,6

Srbistan (1900) 79,7 67,3 92,9 78,3

Bosna ve Hersek 87,8 82,9 93,4 87,3c

* Ampirik aratrmann yapld yl Kaynak: Mayer, s. 102.a Okula gitme yanda genellikle 5-14 yab 6-10 yac

7-20 ya

Sizce, okur-yazarlk bakmndan erkeklerle kadnlar arasnda niin byle bir fark var?

TABLO 12Avrupada ilkokullar ve renciler (19.yzyl sonlar 20. yzyl balar)

lke** Okullar 1000 kiiye den renci5-15 ya aralndaki 1000 kiiye

den renci

Srbistan (1904) 1.267 46 175

Yunanistan (1902) 3.263 81 376

Bulgaristan (1898) 4.686 96 436

Romanya (1903) 4.207 75 351

Rusya (1903) 84.500 44 187

Belika (1905) 7.144 121 608

Fransa (1903) 85.437 155 899

Portekiz (1890) 5.339 47 238

spanya (1901) 33.763 105 525

talya (1901) 61.777 84 393

Avusturya (1903) 21.292 146 670

Macaristan (1905) 18.976 133 598Bosna ve Hersek (1899) 293 18 76

** Ampirik aratrmann yapld yl Kaynak: Sundhaussen, s. 555.

Tablo 11 ile 12yi karlatrnz: okullama ile okur-yazarlk arasnda bir iliki grebiliyor musunuz?Bat, Gney ve Gneydou Avrupa lkelerinden verileri karlatrnz. Okullama dzeylerinilkeleri bir nceki cmlede - snflandrdmz gibi snflandrabilir miyiz?


38/129


38

g10. Yahudi kadnlar dans ediyor, Selanik

Megas, Souvenir, s. 27, resim 11.Selanikte, dnlerde, snnetlerde vedier sosyal bulumalarda sanatlar-n icra eden birok profesyonel arkc grubuvard. Yahudi mzisyenler algc olarak bili-nirdi. Balkan Savalarnn arifesinde 150.000nfuslu Selanikte yaayan yaklak 60.000Yahudi vard.

g11. Kadn dokumaclar, Avdela 1907

lk Balkan filmi

Kaynak: Chr. K. Christodoulou, s. 39.

Ulah kkenli Yiannis (1878-1954) ve Mil-tiadis (1883-1964) Manakia kardelerAvdelada (Grevena blgesi) dodular ve 1905ekadar Manastrda yaadlar. ken Osmanlmparatorluunda birok olay, insan, tren vegelenei filme ektiler. Balkanlardaki sinema sa-natnn babalar olarak dnlrler. 1921/22deManastrda ilk srekli sinema salonunu atlar.Filmleri Kadn Dokumaclar (1907) Balkanlardaekilen ilk film olarak dnlr.

Grsel malzeme 2, 10 ve 11ikarlatrnz. Bu resme deinen iki

soru oluturmaya alnz.

Blm Ic zerine genel sorular1900lerde lkenizdeki eitim sistemi hakknda bilgi edininiz: ilk ve ortaretim okullar,mfredatlar, okula devamllk, ders kitaplar vb.20. yzyl balarna ait bir ders kitab bulunuz ve kendi ders kitabnz ile karlatrnz.Benzerlikler ve farkllklar tanmlaynz.


39/129

BALKAN SAVALARI

39

Savalar ounlukla belli bir devletin veya ortak karlara sahip bir grup devletin politikalarnn

sonucu kmtr. Balkan Savalar bu kuraln bir istisnas deildir. Temmuz 1878de Berlin anla-masndan sonra Gneydou Avrupadaki milletlerin ana problemi milli birlik veya o zaman bilindiiekliyle milli sorundu. Tarihsel ve demografik nedenlerle bir millete ait olduu dnlen btn top-raklar kapsamas gereken tek milletli homojen bir devlette yaama fikri, kolektif tahayyle hakimdi.Anlamalar tarafndan belirlenen snrlardan duyulan memnuniyetsizliin ve bunlarn geiciymi gibidnlmesinin nedeni budur. Yarmadann geni bir ksm sultann hakimiyeti altnda kalmt veburalar komu lkeler tarafndan toprak kazanlacak bir alan olarak dnlyordu. atmac poli-tikalar, bir diplomatik veya askeri atma durumunda yarmadadaki etkilerini artrmaya gayret edenByk Glerin blgedeki politikalar tarafndan tetikleniyordu.

Bir Avrupa sava korkusu ve statkoyu koruma kararll nedeniyle, 19. yzyl balarndan beri

u mehur Dou Sorunu diplomatik gndemin tepesinde yer almt. Osmanl mparatorluununparalanmasn Avrupa gler dengesi ile uzlatrma abas potansiyel bir zm iin saysz planlardourdu. Osmanl mparatorluunun devam veya Byk Gler arasnda paylalmas alternatif-lerine, topraklarn geniletmek suretiyle milli btnleme ngren yeni Balkan devletleri tarafndankar kld. Berlin Kongresinden sonra Byk Gler nfuz alanlarn paylamak suretiyle Balkandevletlerinin geleceini kendi politikalarna eklemlemek zorunda kaldlar.

Tm Balkan toplumlarnda Balkan hkmetlerinin savaa yol aan politikalarna sadece bireylerve kk siyasi gruplar tarafndan kar kld. Sosyal-demokratlar sava politikasna kar kanyegane iyi rgtlenmi siyasi gruptu. Gneydou Avrupa lkelerinin siyasi ve toplumsal sorunlarnntmne genel bir zm olarak bir Balkan federasyonu fikri oluturdular. Ancak bu gruplarn etkisi

nemsizdi, hakim politikalara gerek bir alternatif yaratamad.19. yzyldan beri Osmanlclk modernlemi bir Osmanl mparatorluunda btn farkl milletle-rin bar iinde birarada yaamasn vaadetmeye almt. Ancak, 1877de ilk Osmanl parlamento-sunu datan Abdlhamitin otokratik rejimi hem Hristiyan hem de Mslman tebaas arasnda muha-lefeti ve gizli tertipleri kkrtt. Otuz yllk bir otokrasinin ardndan Jn Trk devrimi hem seimler hemde Trk milliyetilii getirdi; dolaysyla gayrimslim tebaay Osmanl idaresi ile uzlatrmak yerineimparatorluun paralanmasna hizmet etti. Balkan irredantizmi ttihat ve Terakki Cemiyetinin Trkmilliyetilii ile karlat. Balkan Savalarndaki Osmanl yenilgisinin daha kalc sonucu aslndaOsmanlcn saldrgan bir milliyetilik lehine terk edilmesiydi.

Hareketlendirici ideolojiler sadece rakip milliyetiliklerde deil, ayn zamanda 19. yzyl biterkenAvrupann tmnde ortaya kan ideolojik deiikliklerde de grleceklerdir. Genlik klt, yeniinsan aray, yeni militan erkeklik ideali, sosyal Darvinizm ve nihayet savan olumlu imaj Avrupatoplumlarn ngrlen ve beklenen bir sava iin hazrlayan ideolojik eilimler arasndayd.

Bu blmdeki kaynaklar, Balkan devletlerinin i politikalarnn ve Dou sorunu balamnda d po-litikalarnn birok cephesini detayl olarak belgelemeye almamaktadr. 19. yzyl biterken ve 20.yzyln balangcnda blgede gelien farkl ideolojik eilimleri de kaydetmeyi hedeflemezler. AncakBalkan halklarn kendi aralarnda bir savaa srkleyen siyasi ve ideolojik faktrlerin karmaklnanlamamza yardm ederler.

BLM II: POLTKALAR


40/129

POLTKALAR

40

IIa. Hareketlendirici deolojiler

Harita 1: Balkan lkelerinin milli zlemleri

Carnegie, s.38.

g12. Romanyann taban Rumenkarikatr, 1913

Furnica, IX, no. 20, 17 Ocak 1913, s. 1.

eviri:-Carol usta; niin bo yere yle yama

yapmaya alyorsun, eer taban da tamiretmeyeceksen?-Hangi taban?-lkenin taban, ne durumda olduunu grmyormusun?!


41/129

BALKAN SAVALARI

41

TABLO 13Makedonyaya ilikin eliik istatistikler

BULGARSTATSTKLER(Kantchev, 1900)

YUNANSTATSTKLER(Delyani, 1904)(Kosova vilayeti

atlanmtr)

SIRPSTATSTKLER(Gopcevic, 1889)

Trkler 499.204 634.017 231.400

Bulgarlar 1.181.336 332.162 57.600

Yunanlar 228.702 652.795 201.140

Arnavutlar 128.711 - 165.620

Eflakllar 80.767 25.101 69.665

Yahudiler 67.840 53.147 64.645

ingeneler 54.557 8.911 28.730

Srplar 700 - 2.048.320

Dierleri 16.407 18.685 3.500TOPLAM 2.258.224 1.724.818 2.870.620

Carnegie11, s. 28, 30.

Makedonya denilen bir Osmanl idarialan yoktu. Dolaysyla eliik istatis-

tikler Makedonyay oluturan corafi blge-lerin farkl tarifleri zerinde temellenmitir. Ge-nel olarak, Makedonyann Selanik, Yanya veManastr vilayetlerinden olutuu dnlrd.

Neden Bulgar istatistiklerine greBulgarlarn, Yunan istatistiklerine gre

Yunanlarn ve Srp istatistiklerine gre Srplarnnfusun ounluunu oluturduunu aklamayaalnz. Harita 1i kullanarak Balkan lkelerininkarlarnn kesitii topraklar tarif ediniz.Edirne ve kodra eyaletlerini bir kenara braka-rak, yukardaki istatistikler ile tablo 3' karla-trnz.

II-1. Bir Srp askerinin beklentileri

Srp askeri, Yunan askeri gibi, Makedonyada kendidilini konuan ve ona Jivio veya zito diye hitap eden

yurttalar bulacana inandrlmt. Kendisininkin-den farkl bir dili konuan, hourrah diye ran insan-lar buldu. Ya yanl anlad ya da hi anlamad. SrpMakedonyas veya Yunan Makedonyasnn varlhakknda ocukluundan beri rendii soyut bilgi-ler doal olarak yara ald; fakat Makedonyann uan Yunan veya Srp deilse bile yle olmas gerek-tiine ilikin yurtseverce inanc etkilenmeden kald.Kukusuz Gl Duan* veya Bizans imparatorlarzamannda Makedonya imdi olmasn istedii gi-biydi. Halka Bulgar olduklar fikrini alayanlar sa-dece Bulgar kkrtclar ve propagandaclaryd.Ktrtclar lkeden srlmeliydi ve lke yeniden,daima olduu gibi, Srp veya Yunan olacakt. Herikisi de bu temelde hareket etti.

Halka Yunan ve Srp dillerini unutturan bu kkr-tclar kimlerdi? lkin papazlard; sonra retmen-ler; nihayet eski rejim altnda rgt kuran devrimciunsurlar; ete balar ve yeleri, onlara para ve yi-yecek salayan kyller, -tek kelimeyle eitimli vebilgili olduu srece

Documents

3. KİTAP BALKAN SAVAŞLARI