191

3.20. Postupci za dijagnostiku stanja kotrljajnih ležaja Vek eksploatacije kotrljajućeg ležaja je nepredvidiv. Mogućnosti otkaza ovog elementa su veoma velike. Analize pokazuju da se moguća odstupanja kreću i do 20 puta u odnosu na teorijski vek ležaja.

Slika 3.190. Vek trajanja ležaja – odstupanja

Uzroci otkaza su prikazani na slici 3.161.

zamor materijala

34%Neadekvatno podmazivanje

36%

loša montaža 16%

necistoce 6%

Slika 3.191. Uzroci otkaza (Podaci na osnovu istraživanja kompanija SKF i SPM , Švedska)

13.20.1. Osnovi SPM metode Da bi se "upravljalo" životnim vekom ležaja, mora se uvesti praćenje stanja ležaja u toku njegove eksploatacije, kao i odgovarajući sistem preventivnih aktivnosti održavanja na osnovu utvrđenog stanja. U tom cilju je razvijena i u svetu široko primenjena metoda udarnog impulsa, ili takozvana SPM Metoda (The Shock Pulse Method). Osnovna razlika između postupka dijagnosticiranja kotrljajućih ležajeva preko metode vibracija i SPM Metodom je ta da se SPM postupci baziraju na analiziranju kotrljajućeg ležaja kao generatora udarnih impulsa a ne kao generatora vibracija. Za razliku od "običnog" akcelerometra koji se koristi za vibracije, a koji je pre svega konstruisan za detekciju problema na nižim frekvencijama

192

(debalans, nesaosnost, labavost, …), firma SPM je konstruisala specijalan akcelerometar koji se pobuđuje na frekvenciji od 32 kHz. Tako je obezbeđeno da se udarni impulsi iz ležaja, koji se javljaju na višim frekvencijama, mogu lako detektovati još u prvoj fazi razvoja otkaza ležaja, koja se uglavnom odnosi na manji sloj maziva ili povećanu hrapavost površina. Korektivne aktivnosti održavanja u ovoj fazi su od presudnog značaja za dužinu veka ležaja i uglavnom se odnose na obezbeđenje potrebnog sloja maziva u datim uslovima. Udarni impulsi se stvaraju u ležaju kao rezultat kotrljanja elemenata ležaja po svojoj stazi (prstenu) u prisustvu realne hrapavosti njihovih površina. Sloj maziva samo umanjuje ali ne eliminiše potpuno pojavu udarnih impulsa, što omogućava da se metoda koristi u toku celog veka ležaja. Intenzitet i oblik signala udarnog impulsa je u direktnoj vezi sa debljinom sloja maziva između kotrljajućih elemenata i prstenova ležaja i mehaničkog stanja njihovih površina. Razvoj oštećenja ležaja će biti postepen, a neko značajnije povećanje intenziteta udarnog impulsa će biti nagoveštaj oštećenja ležaja.

Slika 3.192. Definisanje udarnog impulsa – karakteristična područja

Kriva prikazuje normalan razvoj maksimalne vrednosti jednog kotrljajućeg ležaja. Pod "normalnim" podrazumevamo prethodnu pravilnu ugradnju ležaja, ispravno održavanje i podmazivanje u toku radnog veka i njegov rad bez preopterećenja. Devijacije izmerene vrednosti, koje se zapažaju na grafikonu, potiču od manjih oštećenja ležaja izazvanih zamorom materijala. Ceo proces životnog veka ležaja je podeljen na 3 karakteristična područja, obeležena sa A, B, I C. Dijagram udarnih impulsa A tipičan je za ležaj sa dobrim pogonskim stanjem. Niska donja vrednost odraz je pravilne ugradnje, kao i normalnog podmazivanja i opterećenja. Maksimalna vrednost, koja je još u zelenom polju, znači da nema oštećenja ležaja. Stalan uspon linije maksimalne vrednosti jeste prvi alarmni signal. Pojavljuju se manja oštećenja i pogonsko stanje se pogoršava. Maksimalna vrednost prelazi u žuto polje (dijagram B). Maksimalne vrednosti u crvenom polju ukazuju na veća oštećenja ležaja (dijagram C). Približavanje maksimalne vrednosti dBm gornjoj granici crvenog polja upozorava nas na to da postoji velika opasnost da ležaj otkaže.

193

Znači, metoda se zasniva na principu merenja amplitude mehaničke smetnje, koja se utvrđuje kada je u ležaju prisutno oštećenje. Kada je smetnja uzrokovana oštećenom površinom ležaja, prouzrokovanom bukom dolazi do rezonance pri čemu se dobija signal koji zavisi od vibracija.

Slika 3.193. Definisanje udarnog impulsa – fizička pojava impulsa

Apsolutni nivo udarnih impulsa nekog ležaja meri se u dBsv (decibel) i zavisi kako od broja obrtaja tako i od stanja ležaja. Osnovni ulazni parametri su prečnik osovine na mestu ležaja i broj obrtaja ležaja. Izračunava se inicijalna vrednost ležaja dBi pri cemu je skala za ocenu podeljena u standardne vrednosti udarnih impulsa dBn.

t

dBc

dBm

dBn60

50

40

30

20

10

0

100

908070

60

50

40

30

20

10

0

-9

dBsv

dBi

dBsv-dBi=dBn

Slika 3.194. Definisanje udarnog impulsa – indikacija stanja ležaja

Maksimalna vrednost dBm odredjuje indikaciju stanja ležaja na višebojnoj skali za ocenjivanje. Razlika izmedju dBm i dBc primenjuje se za tačnija istraživanja uzroka smanjenog ili lošeg radnog stanja. Iskustvo korisnika ovog instrumenta, što se tiče donje vrednosti dBc, ukazuje na to da se ova vrednost u skoro 100% slučajeva moze vezati za podmazanost odnosno nepodmazanost ležaja.

194

Primenom tehnika SPM Metode moguće je već na nivou detekcije stanja, brzo i jednostavno, deklarisati eksploataciono stanje kotrljajućeg ležaja. U tu svrhu se koriste dve SPM tehnike (dBm/dBc i LR/HR tehnika) sa jasno definisanim kriterijumima za brzu ocenu stanja. Pri tome se može utvrditi: da li je ležaj u startu dobro montiran, da li na uslove rada ležaja utiče loša montaža mašine (centriranje), da li je proces podmazivanja korektan u datim radnim uslovima (da li je obezbeđen dovoljan sloj maziva) i konačno da li je aktiviran proces oštećenja ležaja i u kojoj meri. Zavisno od koncepcije prediktivnog sistema održavanja, na raspolaganju je mobilna merna oprema ili instalirani on-line sistemi.

Slika 3.195. Starija generacija SPM instrumenta T30

Slika 3.195. Novija generacija SPM instrumenta Leonova SPM Metoda je patentirana 1969. godine i od tada se uspešno koristi u industriji, saobraćaju, rudarstvu i energetici ... Pokazala je odlične rezultate i u najtežim radnim uslovima za ležaj (velika vlažnost, prašina, temperatura, velike brzine). Jednostavna primena za brzu detekciju ekspolatacionog stanja, uz jasno definisane kriterijume i paralelni prikaz rezultata kao numerički podatak i odgovarajuća boja (zelena, žuta, crvena), omogućila je da se metoda primenjuje na svim operativnim nivoima održavanja. Sa druge strane SPM Spectrum analiza sa Ekspertskim podsistemom za automatsku identifikaciju simptoma prisutnih standardnih grešaka, omogućava maksimalan komfor u radu timova za tehničku dijagnostiku. 3.21. Postupak geometrijske kontrole (utvrđivanje dimenzija delova sistema) Za utvrđivanje dimenzija može se koristiti:

- Mehanički postupak, - Optički postupak, - Pneumatski postupak, - Električni postupak i - Vibroakustički postupak.

195

3.21.1. Postupak merenja zazora Statičko merenje zazora – ekscentričnosti Pri merenju radijalnog zazora kod ugrađenih osovina – vratila, sabira se radijalni zazor ležaja i elastične deformacije u ležaju prouzrokovane radijalnim opterećenjem ležišta.

Slika 3.196. Statičko merenje zazora: K – komparator, Z – radijalni zazor, F – opterećenje ležaja

Prvo se meri položaj ose vratila u odnosu na neku tačku bez dodatnog opterećenja (samo sopstveno opterećenje). Zatim se vratilo opterećuje jednom silom koja deluje u istom pravcu ali je suprotnog smera i čiji je intenzitet jednak dvostrukom opterećenju ležišta. Iz razlike rezultata utvrđuje se radijalno odstupanje. Ovo statičko merenje ponavlja se okrećući svaki put vratilo za 120O. Uzima se srednja vrednost. Dinamičko merenje zazora Dinamičko merenje radijalnih zazora bazira se na ponašanju vratila – osovina pri okretanju u ležištima sa zazorom. Za jedan sistem vratilo – osovina sa konstantnim brojem obrtaja u karakteristične parametre spadaju radijus neuravnoteženosti i radijalni zazor. Kod oscilatornog kretanja sabira se osnovna oscilacija u frekvenciji broja obrtaja vratila sa karakterističnom višom oscilacijom čija frekvencija uglavnom zavisi od broja obrtaja vratila, od radijusa neuravnoteženosti i od radijalnog zazora. Jedan elektromagnetski merač brzine meri bez dodira kretanje upravno na smer opterećenja u neposrednoj blizini ležišta. Iz električnog signala izlučuju se posle pojačavanja signali frekvencije iznad 150 Hz, pa se onda u preostalom signalu meri frekvencija. Postupak utvrđivanja je relativno tačan i tek kod većih radijalnih zazora može doći do grubljih grešaka. U ovakvim slučajevima može se greška utvrditi i bez uređaja za merenje. 3.21.2. Postupak kontrole i odstupanja oblika i položaja površina delova sistema U proizvodnji ili u procesu održavanja, primenjuju se sledeći osnovni postupci kontrole:

- Stoprocentna kontrola gotovih (ili ispitivanih) komada, - Delimična kontrola (kontrola uzoraka) gotovih (ili ispitivanih) komada,

196

- Statistička kontrola, - Aktivna kontrola ili kontrola komada u procesu izrade (ili u procesu funkcionisanja), - Kontrola proizvodnih tehničkih sistema.

Odstupanje oblika Pri posmatranju odstupanja obilka realne površine od geometrijskog oblika, hrapavost površine ne uzima se u obzir.

Slika 3.197. Odstupanje oblika Geometrijska površina datog oblika, koja je po svojim dimenzijama i položaju najbliža realnoj površini, naziva se naležućom površinom (uzima se kao baza za očitavanje odstupanja oblika). Za realnu površinu naležuća površina je dodirna ravan, postavljena tako da rastojanje od najudaljenije tačke površine do nje bude najmanje. Za spoljnu cilindričnu površinu, naležuća površina je opisani pravi kružni cilindar (slika 3.198).

Slika 3.198

Odstupanje oblika profila, koji nastaje presecanjem realne površine sa ravnima datoga pravca, očitavaju se od naležućih linija (slika 3.199).

Slika 3.199

Odstupanja oblika ravnih površina Neuravnjenost se ocenjuje pomoću najvećeg rastojanja između tačaka realne površine i naležuće površine. Nepravolinijnost se ocenjuje pomoću najvećeg rastojanja između tačaka realnog profila i naležuće prave. Elementarni oblici neuravnjenosti i nepravolinijnosti su ispupčenost, ugnutost.

197

Neuravnjenost: tuširane (brušene) površine se proveravaju kontrolnim pločama i bojenjem, te se određuje broj pega u kvadratu sa datom dužinom strane. Nepravolinijnost: profil koji se kontroliše ne stavlja se tako da rastojanja krajnjih tačaka profila od baze ravni budu jednaka – razlika najvećeg i najmanjeg rastojanja tačaka profila od baze ravni usvaja se za meru nepravolinijnosti. Odstupanja oblika ravnih površina delova Necilindričnost se ocenjuje pomoću najvećeg rastojanja između tačaka realne površine i naležućeg cilindra. Odstupanje od kruga se ocenjuje pomoću najvećeg rastojanja između realnog profila i naležućeg kruga, mereno na poluprečniku naležećeg kruga (slika 3.200.a). Najveći i najmanji prečnik postavljeni su približno u dva međusobna upravna pravca: za veličinu ovalnosti usvaja se razlika između najvećeg i najmanjeg prečnika preseka (slika 3.200.b). Profil predstavlja približno pravilnu višestranu figuru sa lučnim stranama (slika 3.200.c).

a) b) c)

Slika 3.200 Odstupanje profila uzdužnog preseka Usvaja se najveće rastojanje između tačaka realnog profila uzdužnog preseka i izvodnica naležuće figure. Naležuća figura formira se sa dve paralelne prave, koje tangiraju realni profil sa spoljne strane komada i koje su postavljene tako da odstupanje obilka bude najmanje. Elementarni oblici odstupanja profila uzdužnog preseka su dati na slici 3.201.

Slika 3.201

198

Približno udvostručena vrednost necilindričnosti određuje se kao razlika između najvećeg i najmanjeg prečnika, izmerenih pomoću pribora u različitim tačkama površine (npr. u šest tačaka – u tri preseka duž ose, a u svakom preseku u dva međusobno upravna pravca. Odstupanje od kruga se meri makroprofilografom ili prstenom koji može da se reguliše, a kroz njega prolazi pipak uređaja za očitavanje (slika 3.202.a). Višeugaono odstupanje sa neparnim brojem strana određuje se obrtanjem komada u prstenu ili na prizmi; veličina višeugaonog odstupanja dobija se kada se vrednost koju pokaže komparator pomnoži koeficijentom k, koji zavisi od ugla prizme i broja uglova profila (slika 3.202.b).

Slika 3.202 Odstupanje položaja; Odstupanje površina od pravilnog položaja određuje se u odnosu na baze (bazne površine, linije, tačke). Ako nema baza, onda se posmatra međusobni položaj površina. Neparalelnost Neparalelnost ravni se određuje pomoću razlike rastojanja između tačaka naležuće ravni na datoj dužini. Neparalelnost ose cilindrične površine i ravni određuje se pomoću razlike rastojanja između ose naležuće površine i naležuće ravni na datoj dužini (slika 3.203.a.b). Neparalelnost osa cilidričnih površina posmatra se kao neparalelnost projekcija osa naležućih površina u dvema međusobno upravnim ravnima (slika 3.203.c).

Slika 3.203

Neparalelnost osa u ravni Q, upravnoj na ravan H, naziva se zakošenje osa (∆x).

Slika 3.204

199

Neupravnost Neupravnost ravni je odstupanje ugla, koji nastaje između dve naležuće površine, od pravog ugla, izraženo u linearnim jedinicama na datoj dužini (slika 3.205.a). Neupravnost ose cilindrične površine i ravni je razlika rastojanja od ose cilindrične površine, od pravog ugla, izraženo u linearnim jedinicima na datoj dužini (slika 3.205.b). Neupravnost osa cilindričnih površina je razlika rastojanja ose jedne dodirne površine do ravni, upravne na osu drugu dodirne površine (slika 3.205.c). Čeono bacanje je razlika najvećeg i najmanjeg rastojanja tačaka čeone površine od ravni, upravne na osu obrtanja (slika 3.205.d).

Slika 3.205

Neupravnost se kontroliše ravnim i cilindričnim ugaonicima (odstupanja se određuju pomoću svetlosnog procepa ili pomoću komparatora) i indikatorima. Položaj osa otvora određuje se pomoću umetnutih čepova. Nesaosnost Nesaosnost u odnosu na baznu osu je najveće rastojanje između ose cilindrične površine koja naleže na baznu cilindričnu površinu i ose površine koja naleže na baznu cilindričnu površinu, u granicama dužine posmatrane površine (ili rastojanje između tih osa u datom preseku). Nesaosnost dveju cilindričnih površina u odnosu na zajedničku osu je najveće rastojanje između osa dodirnih cilindričnih površina i zajedničke ose površina, u granicama dužine posmatranih površina (slika 3.206.a). Za zajedničku osu usvaja se prava koja prolazi kroz centar srednjih poprečnih preseka cilindričnih površina. Određivanja nesaosnosti uzimaju u obzir mogućnost paralelnog i ugaonog pomeranja osa (slika 3.206.b). Radijalno bacanje je razlika najvećeg i najmanjeg rastojanja tačaka realne cilindrične površine od bazne ose u datom ili ma kom poprečnom preseku u granicama dužine posmatrane površine (slika 3.206.c).

Slika 3.206

Radijalno bacanje nastaje kao rezultat ekscentriciteta kontrolisanog preseka u odnosu na osu obrtanja i odstupanja i odstupanja od kruga njegovog profila.

200

Pri zavisnim tolerancijama, nesaosnost se kontroliše kompleksnim merilima. Stvarna veličina nesaosnosti u odnosu na osu bazne površine, određuje se merenjem radijalnog bacanja pri obrtanju komada oko te ose. Komad se postavlja na prizme, oslonce, u čauri ili na šiljke. Nesaosnost izaziva dvostruko veće radijalno bacanje (slika 3.207).

Slika 3.207

Šema merenja nesaosnosti u odnosu na zajedničku osu rukavca vratila (slika 3.208). Meri se radijalno bacanje u presecima 1 i 2. Nesimetričnost je najveće rastojanje između ravni (ili ose) simetrije jedne površine ili grupe površina i ravni (ili ose) simetrije druge površine (grupe površina na datoj dužini ili u datom preseku).

Slika 3.208 Mimoilaženje osa je najkraće rastojanje između osa. U otvore se stavljaju odgovarajući čepovi i meri se razlika rastojanja od gornjih izvodnica čepova u tački preseka do kontrolne ploče (slika 3.209).

Slika 3.209

Slika 3.210. Lasersko centriranje

201

3.22. Postupci ispitivanja (kontrole) bez razaranja Klasifikacije Kontrola bez razaranja ili defektoskopija uključuje razradu tehnologije grešaka i procene uticaja grešaka na kvalitet materijala sastavnih delova sistema. Metode kontrole bez razaranja se baziraju na fizičkim svojstvima materijala koji se ispituje. Osnovne prednosti metoda kontrole bez razaranja su:

- Mogu se sprovoditi direktno na na delu ili konstrukciji, nezavisno od cene iste i bez uticaja na funkcionalnost,

- Moguće je sprovesti 100% kontrolu, - Uzorak je reprezentativan, - Isti objekat može se ispitivati sa više metoda ili ponoviti ispitivanje, - Može se vršiti kontrola objekta u eksploataciji, - Mogu se pratiti kumulativni efekti uticaja greške, - Može se pratiti mehanizam loma delova sistema, - Nije potrebna priprema objekta za sprovođenje kontrole osim čišćenja, - Kontrola se često može sprovesti ne zaustavljajući pogon, - Oprema za ispitivanje je u principu mobilna (instrumenti za ispitivanje).

Osnovna ograničenja:

- Svojstva objekta (tehničkog sistema) u većini se mere indirektno, - Pojedine metode zahtevaju pojačanu zaštitu na radu, - Interpretacija rezultata kontrole zahteva odgovarajući obučeni kadar.

Razlikujemo 10 osnovnih grupa metoda (postupaka) zasnovanih na fizičkim svojstvima materijala:

1. Zvučne metode, 2. Metode kapilarnosti, 3. Magnetske metode, 4. Optičke metode, 5. Radijacijske metode, 6. Radiotalasne metode, 7. Toplotne metode, 8. Proticajne metode, 9. Električne metode, 10. Elektromagnetske metode.

Unutar svake kontrole potoji niz metoda zavisno od karaktera energetskog polja koje se koristi u metodi. Karakteristični postupci su dati u tabeli 3.39.

202

Tabela 3.39 Postupak ispitivanja bez razaranja ili uređaj za te svrhe Glavne oblasti primene

Radiografija Debljina zida, kvalitet vara, naprsline, skrame, oblici korozije, talozi, blokade, itd. Ultrazvuk Debljina zida, kvalitet vara, naprsline, skrame, slojevite pukotine, oblici korozije. Mehanička kalibracija Debljina zida. Vrtložna struja Debljina zida, oblici korozije, otkrivanje naprslina. Magnetni prah Otkrivanje naprslina. Penetracija boje Otkrivanje naprslina. CaCO2 (H2O) test sa krečnim mlekom Otkrivanje naprslina (pri višoj temperaturi). CaCO3 (test – benzin) Otkrivanje naprslina (na temperaturi okoline). Prigušivanje zvuka Otkrivanje naprslina, promene na finim strukturama, krtost, apsorpcija vodonika. Emitovanje zvuka Otkrivanje naprslina i curenje. Otisak Otkrivanje naprslina, opšte pogoršanje stanja kod finih struktura (sklopova). Portabl mikroskop Otkrivanje naprslina, opšte pogoršanje stanja kod finih struktura (sklopova). Test-trake za koroziju (Coupon) Relativan rast korozije. Električna sonda Relativan rast korozije. Hidrostatički opit (ispitivanje pod pritiskom) Opšte otkrivanje curenja.

Vakuum – test Opšte otkrivanje curenja. Tes pomoću mehura sapunice Opšte otkrivanje curenja. Izotopi (tečni / gasoviti) Opšte otkrivanje curenja. Izotopi (čvrste kuglice) Zapušenje. Pirometar Temperatura (merenje spolja). Termometar Unutrašnja upotreba. Bimetalna traka Unutrašnja upotreba. Termoboje (termokolori) Temperatura površine. Termolak Temperatura površine. Termovizija (termografija) Temperatura površine. Termometarski papir Temperatura površine. Mikrotester Debljina nemetalnih slojeva. Električni tester pora (sunđer) Curenje u neprovodničkim zaštitinim slojevima. Električni tester pora (četka) Curenje u neprovodničkim zaštitinim slojevima. Unutrašnje televizijsko posmatranje Procena stanja površine. Spoljno televizijsko posmatranje Procena stanja površine. Endoskopija Procena unutrašnjeg stanja površine Opšte vizuelno ispitivanje Procena stanja površine, konstrukcije, izolacije, itd. Merenje tvrdoće Mehaničko pogoršanje. Zvučno testiranje Mehaničko pogoršanje i otkrivanje curenja (i pod zemljom). Analiza površinskih naslaga Određivanje hemijske agresivnosti. Analiza strujanja Otkrivanje nečistoća, turbulencija. Analiza proizvoda Određivanje hemijske agresivnosti. Merenje otpora Određivanje stanja unutrašnjeg dela u neprovodničkim materijalima. Merne trake za istezanje Opšte naprezanje, zamor, pucanje.

Ispitivanje bez razaranja je skup metoda tehničke dijagnostike kojima je, uprkos potpuno različitim fizičkim osnovama, zajednički cilj otkrivanje skrivenih defekata u materijalu, čime se, blago-vremenom zamenom ili opravkom, predupređuje otkaz sastavnog dela ili sistema.

203

Najviše primenjivane metode bez razaranja su date u tabeli 3.40. Tabela 3.40 Metoda Mogućnost primene Dobre osobine Nedostaci

Magnetska metoda

Otkrivanje površinskih i bliskih podpovršinskih defekata fero-magneticima

Principijelno jednostavno, lako, brzo ispitivanje, uređaj prenosiv.

Delovi se moraju pre ispitivanja dobro očistiti, a posle ispitivanja razmagnetisati da bi indikacija bila pouzdana. Magnetni fluks mora biti normalan na površinu defekta.

Prodiruće tečnosti (penetranti)

Otkrivanje površinskih naprslina i pukotina u odlivci-ma, otkivcima i varovima.

Metoda je jednostavna, pouzdana i brza, interpretacija je veoma jednostavna.

Defekt mora biti na površini i pristupačan, predmet ispitivanja mora biti dobro očišćen pre i posle ispitivanja.

Ultrazvuk

Otkrivanje površinskih i podpovršinskih defekata: naprslina, šupljina, razdvajanja laminata (npr. dvoslojni limovi) i određivanje debljine za sve metale puls eho metodom.

Pouzdano, brzo, jednostavno za rukovanje, rezultat je odmah poznat, visoka tačnost i osetljivost, prenosiv uređaj.

Zahteva obučenog operatora i električni izvor, pravac prostiranja ultrazvučnog talasa mora biti upravan na površinu defekta.

Vrtložne struje

Detekcija površinskih i bliskih podpovršinskih oštećenja: naprslina intergranular-korozije i oštećenja izazvanih dejstvom površine temperature gasnih mehurića itd.

Izuzetno visoka osetljivost, velika brzina rada, prenosiv instrument, rezultat je odmah poznat.

Osetljivost na nehomogenost materijala, za svako ispitivanje potrebno je izraditi specijalnu sondu.

X - zraci Otkrivanje dimenzija i oblika defekata u unutrašnjosti materijala: naprsline, korozija, promene debljine itd.

Rezultat ispitivanja trajno ostaje zabeležen na snimku sa tačnom pozicijom defekta; često nije potrebna demontaža – snima se na licu mesta.

Rizik zbog radijacije, zahteva obučenost rukovaoca. Potrebni: laboratorija za razvijanje filmova, jak električni izvor i pribor za pozioniranje opreme. Defekti manji od 2% debljine uzorka ostaju nevidljivi.

γ - zraci

Otkrivanje defekata u unutraš-njosti: naprslina, korozije, greške u kristalnoj rešetki i promena debljine itd. Primena u komorama za sagorevanje, sus motora, turbinama itd.

Mogu se praviti radiografije onih objekata gde nije moguće upotrebiti x-zrake, ne zahteva električni izvor napajanja.

Rizik zbog radijacije, zahteva obučenost rukovaoca. Potrebni: laboratorija za razvijanje filmova. Mali kontrast na snimku, otežano interesovanje.