339 NUMARALI BOZKIR ŞERİYE SİCİLİ ÜZERİNDEN … Döndü Çavdar 339 NUMARALI... · tarihli 339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili, Bozkır Şeriyye Mahkemesinin en son tuttuğu

Öz

Osmanlı Devletinde kadılar şehir ve kaza merkezlerindeki Şeriye Mahkemelerinin başkanı olarak

devletin şerî, adlî, beledî, noterlik ve bir takım idarî işlerini görmüşlerdir. Bu mahkemelerde tutulan

defterlere Şeriye Sicili denilmiştir. Şeriye sicillerinden günümüze kadar gelen en eski tarihliler 15.

yüzyılın ikinci yarısından başlar ve 1 Mayıs 1924 tarihine kadar devam eder. Tanzimat’a kadar zengin

bir içeriğe sahip olan şeriye sicillerinde 19. yüzyıldan itibaren, Osmanlı hukukuna Batı hukukunun da

girerek yeni mahkemelerin kurulmasıyla, konu çeşitliliği azalmıştır. Buna rağmen yerel tarih

çalışmaları, aile tarihi, sosyal tarih, kadın tarihi, çocuk tarihi gibi konularda önemini korumuşlardır.

Bu çalışmada Ekim 1923-Nisan 1924 arasında Konya’nın Bozkır kazasındaki Şeriye Mahkemesinde

tutulan kayıtlar üzerinden Bozkır, dolayısıyla Konya sosyal tarihine katkılar sağlanması

hedeflenmiştir. Bu tarihin Milli Mücadele Dönemindeki savaşlardan sonraya denk gelmesi, savaşların

etkisinin yerel halka yansımasını da gösterecektir. Aynı zamanda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş

sürecinde, 8 Nisan 1924 tarihinde kaldırılana kadar Şeriye Mahkemelerinin görevlerine devam ettiği

gözlemlenmiştir.

•

Abstract

The kadis, or Muslim judges, conducted the sharia or canonical, judicial, municipal, notarial and

some administrative affairs of the state as the head of the Sharia Courts in city and district centers of

the Ottoman State. The books kept in those courts were called Şeriye Sicili, or sharia court records. The

oldest of the sharia court records that have reached today begin in the second half of the 15th century

and continue to 1 May 1924. The diversity of the topics in the sharia court records, which had a rich

content until the Tanzimat, or Reformation, decreased as a result of the incorporation of Western Law

into the Ottoman Law and formation of new courts beginning in the 19th century. Despite this, studies

on local history maintained their importance in topics such as the family, social history, women’s

history and children’s history. This study aimed to make contributions to the social history of Bozkır,

and hence Konya, via the records kept at the sharia Court in the Bozkır district of Konya between

October 1923 and April 1924. The fact that this period covered the time following the wars that occurred

during the National Struggle Period will reflect the reflections of the effects of these wars on people. At

the same time, it was observed that sharia courts continued to function for their dissolution on 8 April

1924 to the formation of new courts during the transition from the Ottoman State to the Republic.

* Arş. Gör. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. [email protected].

339 NUMARALI BOZKIR ŞERİYE SİCİLİ ÜZERİNDEN

KONYA/BOZKIR’IN SOSYAL TARİHİNE KATKILAR (1923-1924) CONTRIBUTIONS TO THE SOCIAL HISTORY OF BOZKIR/KONYA

VIA THE BOZKIR SHARIA COURT RECORD 339 (1923-1924)

Döndü ÇAVDAR *

274 CONTRIBUTIONS TO THE SOCIAL HISTORY OF BOZKIR/KONYA VIA THE BOZKIR SHARIA

COURT RECORD 339 (1923-1924)

ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR

GİRİŞ

Bozkır günümüzde Türkiye Cumhuriyeti devletinin Konya iline bağlı bir ilçedir.

Konya’nın güneyinde, Konya Ovasıyla Toros Dağlarının arasında, Çarşamba Irmağının

uzandığı vadi boyunca 37° 11' 16¨ enleminde, 32° 14' 53¨ boylamında yer almaktadır1.

Bu çalışmada günümüze ulaşan 11 tane Bozkır Şeriye Sicilinden2 1923-1924 tarihli 339

numaralı Bozkır Şeriye Sicili incelenerek bölge halkının, Bozkır kazası Şeriye

Mahkemesine intikal eden davaları ve hüccetleri üzerinden, yöredeki sosyal hayat

incelenecektir. Konuya girmeden önce iki hususun üzerinde durmamız gerekir.

Bunlardan ilki Türkiye’de 1923-1924 tarihleri arasında mevcut siyasi durumun nasıl

olduğu, ikincisi Şeriye Sicilinin ne olduğudur.

İlk durum çerçevesinde, 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesinin

imzalanmasıyla Osmanlı Devleti fiilen sona ermiş, 19 Mayıs 1919 tarihinde Türk

milletinin bağımsızlık savaşına başlamasıyla 23 Nisan 1920’de İstanbul dışında

Ankara’da, bir millet meclisi toplanmıştır. Millî Mücadelenin kazanılmasıyla 1 Kasım 1922

tarihinde saltanat ve halifelik birbirinden ayrılarak saltanat kaldırılmış, Osmanlı Devleti

resmen sona ermiştir. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edilmiştir. Türkiye

Cumhuriyetinin benimsediği laiklik ilkesi doğrultusunda 3 Mart 1924 tarihinde halifelik

ile Şeriye ve Evkaf Vekâletleri kaldırılmıştır. Devamında, konumuzla ilgisi olması

bakımından, 8 Nisan 1924 tarihinde kabul edilen ve Mayıs ayında yürürlüğe giren 469

numaralı "Mehakim-i Şer'iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilatına Ait Ahkâmı Muaddil

Kanun" ile Şeriyye Mahkemeleri ilga edilerek kazalarda Mehâkim-i Asliyeler

kurulmuştur3. Böylece ilkini Osmanlı Devletinin kurucusu Osman Bey’in yargı yetkisini

kullanmak için atadığı kadıların4 şehir ve kaza merkezlerinde kurdukları şeri

mahkemeler5 yerini yeni mahkemelere bırakarak tarihe karışmıştır.

1 https://maps.google.com/maps?ll=37.188912,32.245393&z=14&t=m&hl=tr&gl=US&mapclient=apiv3,

22.04.2016, 11:44; http://www.e-sehir.com/turkiye-haritasi/konya-bozkir-ilce.html, 22.04.2016, 11:44. 2 Ahmet Akgündüz, Şer’iye Sicilleri, C.1, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988, s. 178-179. 337

numaralı Bozkır Şeriye Sicili yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bkz. Hikmet Tepeli, 337 Numaralı Bozkır Şer’îyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Danışman: Muhittin Tuş, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2010, (xi+420 sayfa).

3 Resmi Gazete, S.69, 26.04.1924, s.5-6. 4 İlber Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Turhan Kitabevi Yay., Ankara 1994,

s.8, 12; Ahmet Akgündüz, “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer‘iye Mahkemeleri ve Şer‘iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.14, Ekim 2009, s.14.

5 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988, (1. Baskı 1965), s.108-109.

275 339 NUMARALI BOZKIR ŞERİYE SİCİLİ ÜZERİNDEN KONYA/BOZKIR’IN SOSYAL TARİHİNE

KATKILAR (1923-1924)


İkinci durum çerçevesinde; Şeriye Sicili, Osmanlı Şeriye Mahkemelerinde görülen

işlerin, davaların kayıtlarının tutulduğu uzun ensiz defterlerdir. Şeri mahkemelerin

başkanı/hâkimi olan kadılar ilmiye sınıfındandılar ve Osmanlı hukukunun

uygulayıcısıydılar. İlk zamanlarda çoğunlukla Arapça tutulan defterler, daha sonraları

Türkçe tutulmaya başlanmıştır. Bu sicillerden günümüze ulaşanlarının en eski tarihlileri

15. yüzyılın ikinci yarısından başlar ve Osmanlının yıkılışına kadar devam eder6. Osmanlı

Devletinin ana kaynaklarından olan şeriye sicillerinin içeriği Tanzimat’ın ilanına kadar çok

zengindir. Kadı’nın insanlar arasındaki anlaşmazlıklarının çözülmesinde hüküm vermesi,

hukuki hakların tescillenmesi, esnafın kontrolü, narh koyma, sokakların temizliği vb. gibi

hukukî, sosyal, iktisadî, beledî olaylar ve noterlik gibi uygulamalarla dolu olduğu gibi,

merkezden bildirilen emirlerin bu defterlere kaydedilmesi idarî, siyasî, askerî, hukukî

tarih araştırmaları için bu defterleri vazgeçilmez kılıyor. Yerel tarih çalışmaları için

öneminin zikredilmesi bile gereksizdir. Ancak şeriye sicilleri üzerinden bir bölgenin sosyal

hayatına dair yapılan çalışmalarda, yerel hayat tamamen gözler önüne

serilememektedir. Bununla birlikte yerel hayattan tamamen habersiz kalmamamızı da

sağlamaktadır7. Şeriye sicillerinin öneminden dolayı pek çok çalışmalar yapılmış ve

yapılmaya da devam etmektedir8.

Osmanlı hukuk sistemi, literatürde Tanzimat’tan önce ve sonra olmak üzere ikiye

ayrılır9. Tanzimat’tan önceki sistemde Şeriye Mahkemeleri tek mahkeme olması ve

kadıların görev alanının genişliğinden dolayı, bu döneme ait şeriye sicilleri konu

bakımından çok zengin bir içeriğe sahiptir. Tanzimat’tan sonra gittikçe büyüyen

bürokrasi ve karmaşıklaşan işler arasında ayrım yapılmış, bazı hukuk dalları, Batı tarzında

kurulan yeni Nizamiye Mahkemelerine verilerek Şeriye Mahkemelerinin yetkili olduğu

alanlar kişiler, miras ve aile hukuku ile sınırlandırılmıştır. Her iki mahkeme arasında görev

ve yetki çatışması çıkmış olmasına rağmen imparatorluğun yıkılışına kadar her ikisi de

yan yana devam etmiştir10. Bu bağlamda incelediğimiz 1923-1924 tarihli sicil Tanzimat

6 Akgündüz, age, s.11. 7 Uzunçarşılı, “Şer’i Mahkeme Sicilleri”, s.365-368. 8 Akgündüz, age, s.11. Şeriye Sicillerinin önemine ilk değinenler İ. H. Uzunçarşılı ve T. M. Yaman’dır. Bkz.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Şer’i Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C.5, S.29, Temmuz 1935, s.365-368; Talat Mümtaz Yaman, “Şer’î Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Dergisi, XII/68, Ulus Basımevi, Ankara İlkteşrin 1938, s.153-164. Şeriye Sicilleri ile ilgili literatür çalışmaları için bkz. Yunus Uğur, “Mahkeme Kayıtları (Şer‘iye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S.1, Bilim ve Sanat Vakfı Yay., 2003, s.305-344; Aynı yazar, “Şer‘iyye Sicilleri”, DİA, C.39, 2010, s.8-11; Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer‘iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3, S.5, 2005, s. 187-213.

9 Halil Cin- Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya 2003, 24-25. 10 Akgündüz, age, s.76-78; Cin-Akyılmaz, age, s.162-168; Münir Atalar, “Şer’iye Mahkemelerine Dâir Kısa

Bir Târihçe”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, C.IV, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1980, s.303-328; Muhammed Ceylan, “Tanzimat Dönemi Sonrası Şer‘iye Sicil Defterlerinin Muhteva ve Diplomatik Açıdan Tahlili”, OTAM, 29/Bahar 2011, s.57-63.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


ile birlikte yetkileri kısıtlanan Şeriye Mahkemelerinde tutulan kayıtlar olduğu için içeriği

Tanzimat öncesine ait olanlar kadar zengin değildir. Ancak yerel tarih çalışmaları

açısından birinci elden kaynak olarak önemli bir konuma sahiptir.

Günümüze intikal eden 11 adet Bozkır Şeriye Sicilinden incelediğimiz 1923-1924

tarihli 339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili, Bozkır Şeriyye Mahkemesinin en son tuttuğu sicil

olmalıdır. Konya Şeriye Sicilleri çalışmaları için de 339 numaralı Bozkır Şeriye Sicili’nin

önemi 1923-1924 yıllarına ait Konya şeriye sicilinin şimdiye kadar ele geçmemiş

olmasındandır11. 1923-1924 tarihine ait Konya şeriye sicilinin bulunmayışı incelediğimiz

sicilin dönemin üslubunu yansıtması açısından daha önemli kılmaktadır. Çünkü bu tarih

Türkiye’de büyük dönüşümlerin olduğu bir tarihtir ve yeni devlet ideolojisiyle kurumların

tekrar gözden geçirildiği Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçildiği dönemdir. Ayrıca Milli

Mücadele Dönemindeki savaşların Bozkırlılara etkisi, bazı Bozkırlı şehitlerin isimleri ve

kaldırılmadan önce Şeriye Mahkemelerinde tutulan son kayıtların neler olduğu dikkate

değer konulardır.

Günümüzde şeriye sicillerini okuma ve inceleme ayrı bir çalışma alanı olarak

sijillografi veya sicilbilimi adıyla bir derinliğe ulaşmıştır. Bu doğrultuda hazırlamış

olduğumuz çalışma bilimin bu koluna önemli bir katkıdır12.

I. 339 Numaralı Şeriye Sicilinin Tavsifi

339 numaralı Bozkır Şeriye Sicili, 49 sayfadır. Defterin orijinalinde Arap rakamları

ile “sahife 1”den başlamak üzere sayfa 49 ‘a kadar defterin sağ sayfasının sağ üst

köşesine sol sayfasının ise sol üst köşesine sayfa numarası verilmiştir. 13. sayfadan

itibaren sahife yazısı da çıkarılmıştır. Sadece rakam kullanılmıştır. Ayrıca sonradan da

sayfalara 1’den başlamak üzere 49’a kadar sayfanın ortasında sayfa numarası verilmiştir.

Muhtemelen defterin sonradan ciltlenmesi esnasında bazı sağ sayfaların başlangıcında

yazılı olan yerlerin bir kısmı kesilmiştir13. Bu durum konunun anlaşılmasını zorlasa da

kalıp ifadeler ve bazı bilgilerin aynı kayıtta tekrarı gibi durumlar buradaki bilgi eksikliğinin

büyük oranda giderilmesini sağlamıştır. Defterin ebatı 23x28’dir. Yazısı, el yazıyla rika

tarzında yazılmıştır. Bizim incelediğimiz nüshanın orijinali Başbakanlık Osmanlı Arşivinde

bulunmaktadır. Biz Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Erol Güngör Kütüphanesindeki dijital

kopyasına ulaştık.

11 Şeriye Sicilleri Kataloğunda Konya Şeriye Mahkemelerine ait 152 adet kayıtlı sicil bulunmaktadır

Akgündüz, age, 198-199; Halil Erdoğan-Yusuf Küçükdağ, Konya Kadı Sicili 1916-1921, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya 2011.

12 Gedikli, agm, s.189; Mehmet İpşirli, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer‘iyye Sicilleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28-29 Mayıs 1990 Bildiriler, İÜ Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1991, s.161.

13 Bkz. 339 numaralı BŞS, s.11, 39, 41, 45.




Bu defterde toplam 73 kayıt vardır. Defterde 1-12 sayfalar arasında kayıtlara

Numero 1’den başlamak üzere Numero 18’e kadar sayı verilmiştir. 13. sayfanın ortasına

doğru biten kaydın devamına “bidayeti” [başlangıcı] yazılarak kayıtlara Numero 1’den

başlamak üzere Numero 53’e kadar yeniden birden başlanılarak sayı numarası

verilmiştir. Muhtemelen bunun nedeni Rumi 1339’daki (1923) kayıtların defterin

başlangıcında 1’den başlaması; 1340 (1924) senesinden itibaren kayıtların tekrar bir

numaradan başlatılmasıdır14. Arada defter-i mahsusuna kaydedildiği için iptal edilen

kayıt vardır. Biz bu iptal edilen kaydı, yazılı olduğu defterin telef olma ihtimaline karşı

çalışmaya dahil ettik. Kendimiz sayfa 13’ten önceki kayıtların başına 1339 senesine atfen

tarihin son iki rakamını getirdik ve taksim işareti ile orijinal kayıt numarasını ‘39/’ da

yazarak hem defterin orijinalindeki numaralandırmaya sadık kalmaya çalıştık hem de

aynı numara vermenin doğuracağı sıkıntıları ortadan kaldırdık. Dolayısıyla 1340’tan

itibaren yazılan kayıtların başına da ‘40/’ işareti koyarak aynı usulü takip ettik. Numarası

görülmeyen yerlere ise sıralamaya uygun sayıyı verdik. Sadece bir yerde 40/40 nolu

kayıttan sonra iptal edilen bir belge numarasız olarak belirtilmiş, ardından sayfanın başı

kesilmiş olan iki dava kaydından sonraki dava 42 olarak adlandırıldığından biz 41.

sayfadaki kayıtlardan ilkini sıraya göre 40/41a, sonrakini 40/41b olarak numaralandırdık.

Defterdeki kayıtlar, iki istisna15 dışında Ekim 1923-Nisan 1924 (R.1339-1340)

tarihleri arasındaki yedi aylık dönemi kapsamaktadır. Hatırlanacağı üzerine 8 Nisan 1924

tarihinde Şeri mahkemeler kaldırılmış, kanun ise Mayıs 1924 başında yürürlüğe girmişti.

Buradaki kayıtların Nisan ayının sonunda bitmesi, kanunun uygulandığının da bir

göstergesidir. Bununla birlikte kayıtların kronolojik sıralanışında tam olarak sıraya

uyulmamışsa da tamamen karmaşık bir sıralama da yoktur.

Bozkır kazası mahkemesi kadısının kimliğini ayrıca belirten bir ifade yoktur.

Kayıtların altına resmen onaylamak için kâtip ile birlikte ya mührü ya da imzası

bulunduğundan, buradan kadı’nın ismini çıkarabiliyoruz. Buna göre mahkemenin kadısı

İsmail Hakkı’dır. Mahkeme başkâtibinin ismini öğrenmede ise daha şanslıyız. Çünkü

çeşitli nedenlerde yerinde mahkeme kurarak sorunun çözülmesi için kadı naip olarak

Mahkeme başkâtibini görevlendiriyor. Ayrıca bütün kayıtların altında kadı ile birlikte

imza ya da mührü bulunuyor. Bu bilgilerden yola çıkarak görüyoruz ki mahkeme

başkâtibi Mustafa Sabri Efendi bin Ömer’dir (bkz. Fotoğraf 1, 2, 3).

14 1340 tarihinden başlatılan kayıtların birkaçı 1339 tarihlidir. Bunlar için bkz. 339 Numaralı BŞS, 40/5, 3

Aralık 1923, s.15; 40/6, 3 Aralık 1923, s.15; 40/41a, 17 Ekim 1923, s.41; 40/47, 8 Temmuz 1921, s.44; 40/48, 11 Ekim 1923, s.45.

15 Bunlardan ilki 12 Eylül 1923 tarihiyle 39/8 numaralı davadır. İkincisi 8 Temmuz 1921 tarihli 40/47 numaralı davadır (339 Numaralı BŞS, s.6, 44)


COURT RECORD 339 (1923-1924)


Fotoğraf 1 Fotoğraf 2

Fotoğraf 3

Fotoğraf 1, 2, 3: Bozkır Şeriye Mahkemesi Kadısı ve Başkâtibine Ait Mühür ve İmzalar

(sırayla bkz. 39/4, s.4; 40/32, s.33; 40/28, s.30).

Bozkır Şeriye Mahkemesi kadısı, şeri özrün gerçekleşmesi üzerine bizzat ilgili köye

bir memurunu naip olarak görevlendirerek orada gezici mahkeme kurulmasını onaylardı.

Biz burada dört Kuruçay (40/32, 40/33, 40/34, 40/35), iki Ahırlı (39/17; 39/18) ve bir

Hoca (40/47) köyünden talep üzerine Bozkır mahkemesi kadısının, yerinde şeri

mahkeme kurması için mahkeme başkâtibi Mustafa Sabri Efendi’yi görevlendirdiğini

görüyoruz.

Başkâtip Mustafa Sabri Efendi’nin Ahırlı köyüne giderek köy muhtar-ı evvelinin

evinin misafirlere mahsus odasında, kaydın altında yazılan müminlerin huzurunda

mahkemeyi toplaması şu şekilde belgede yer almaktadır:

Tahakkuk-ı özr-i şer‘iyyeye binâ’en husûs-ı atîyü’l-beyânın mahallinde ketb ü tahrîri içün cânib-i şer‘den me’zûnen bi’l-hakem i’zâm kılınan Mustafa Efendi bin Ömer Konya vilâyeti dâhilinde Bozkır kazâsının Ahırlı karyesinde vâki’ muhtâr-ı evveli Ahmed Efendi oğlu Mehmed Feyza Efendinin misafîrine mahsûs odasında zeyl-i kitâbda muharrerü’l-esâmi mü’minîn huzurlarıyla akd-i meclis-i şer‘-i ‘âlî edildikde (39/18)

Yerinde mahkeme kurulan diğer bir köy Kuruçay’dır. Burada gezici mahkeme

kurulduğuna dair ifadeler aşağıdadır:

Tahakkuk-ı özr-i şer‘iyye binâ’en husus-ı atiyü’l-beyânın mahallinde ketb ü tahrîri içün me’zûnen iğram kılınan mahkememiz başkâtibi Mustafa Sabri Efendi Kuruçay karyesine bi’l-‘azîme karye-i merkûmede vâki‘ Hacı Süleyman Ağazâde Hâfız Hasan Efendinin misafirîne mahsûs odasında zeyl-i vesîkada muharrerü’l-esâmî müslimîn huzûrlarıyla akd edilen meclis-i şer‘de (40/35)

Konya vilayetinin Bozkır kazasının Şeriye Mahkemesine, 28 farklı idari birimden

(kasaba, köy, mahalle) 73 müracaat yapılmıştır (Bkz. 1. Tablo). Bugün bu köylerden




bazıları Ahırlı, Akören ve Hadim ilçesine bağlanmıştır16. Buna göre yetmiş üç başvurudan

on ikisi Bozkırın merkezi olan Siristad/Sırıstad kasabasındandır. Onu dokuz başvuru ile

Kuruçay takip etmektedir. Ayrıca Kuruçay’da dört kayıtta şeri özrün gerçekleşmesinden

ötürü mahkemenin yerine giderek toplandığı görülmüştür. Beş kişi ise doğrudan

merkeze giderek mahkemeye müracaat etmiştir. Daha sonra üçüncü sırada yedi kayıtla

Akçapınar yer almaktadır. Dördüncü sırada ise altı kayıtla Ahırlı köyü vardır. Ahırlı

köyünden iki kayıt da yerinde mahkeme kurularak tutulmuştur. Onu beş kayıtla Çat;

dörder kayıtla Bozdam ve Dere; ikişer kayıtla Acılar, Akkise, Armudlu, Eğiste, Erdoğan,

Kayacık; son olarak birer kayıtla Akkise, Aliçerçi, Avdan, Bademli, Balıklava, Hoca,

Hocaköy, Karacaardıç Köyü Cami ve Çeşme Mahallesi, Karayahya, Kovanlık, Kuşça,

Mürüvvetli, Özikebir, Sorkunun İsali Mahallesi, Taşbaşı takip etmektedir.

1. Tablo: Sicilde Adı Geçen İdari Birimler ve Onlardan Mahkemeye Yapılan

Müracaatların Adeti

Sıra

No

Bo

zkır

dak

i

köyl

er

Gü

nü

mü

zde

Bağ

lı O

ldu

ğu

İdar

î Bir

im

Mü

raca

at

Ad

eti

Sıra

No

Bo

zkır

dak

i kö

yle

r

Gü

nü

mü

zde

Bağ

lı O

ldu

ğu

İdar

î Bir

im

Mü

raca

at

Ad

eti

1 Siristad Bozkır 12 15 Avdan Akören 1

2 Kuruçay Ahırlı 9 16 Bademli Ahırlı 1

3 Akçapınar Bozkır 7 17 Balıklava Ahırlı 1

4 Ahırlı Ahırlı 6 18 Hoca 1

5 Çat Bozkır-Çağlayan

5 19 Hocaköy Bozkır- Üçpınar

1

6 Bozdam Bozkır 4 20 Karacaardıç Köyü Cami Mahallesi

Bozkır 1

7 Dere Bozkır- Dereköy

4 21 Karacaardıç Köyü Çeşme Mahallesi

Bozkır 1

8 Acılar Bozkır, Hacılar

2 22 Karayahya Bozkır 1

9 Armudlu Bozkır 2 23 Kovanlık Bozkır 1

10 Eğiste Hadim, Bağbaşı

2 24 Kuşça Bozkır 1

11 Erdoğan Ahırlı 2 25 Mürüvvetli Önce Yazılıyurt, sonra Küçükhisarlık

1

12 Kayacık Ahırlı 2 26 Özikebir Ahırlı- Büyüköz

1

16 Ahırlı Kaymakamlığı resmi internet sitesi, “İlçenin Tarihçesi”,

http://www.ahirli.gov.tr/default_b0.aspx?content=97, 02.05.2016, 15:43.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


13 Akkise Ahırlı 1 27 Sorkun / İsâli Mah.

Bozkır 1

14 Aliçerçi Ahırlı 1 28 Taşbaşı Bozkır 1

Defterdeki mahkeme kayıtlarının bazılarında (özellikle miras kayıtlarında) köyün imamı,

muhtar-ı evveli ve muhtar-ı sanisinin belirtilmesinden dolayı bazı köylerdeki imam ve

muhtar-ı evvel ve muhtar-ı sanilerin kimler olduğu tespit edilmiştir (Bozkır’ın

köylerindeki bu görevlilerin isimleri için bkz. 2. Tablo).

2. Tablo: Sicilde Geçen Bazı Köylerin Muhtarları ve İmamı

Köy Muhtar-ı Evvel Muhtar-ı Sani İmam

Acılar Seyyid oğlu İbrahim İsmail oğlu Ali Hacı Mehmet Efendi oğlu Hüsnü Efendi

Ahırlı Ahmed Efendizâde Mehmed Feyza Efendi

Ali Ağazâde Musa Ağa Sonra Hasan oğlu Ali Efendi

Emin Efendizâde Müderris Ali Rıza Efendi

Akçapınar Mehmed Ağa oğlu Hacı Ahmed Ağa

Hüseyin oğlu Emrullah Efendi

Mevlüd oğlu Hacı Said

Aliçerçi Abdurrahman Hoca oğlu Melik

Ahmed oğlu Halil İbrahim Ağa

Mehmed oğlu Ahmed

Armudlu Mehmed oğlu Mustafa - Hacı Osman Efendi oğlu Süleyman

Bademli Ali bin Mehmed - Mümin Efendi bin Hasan

Balıklava Ramazan oğlu İsmail Ağa

Battal oğlu Ali Ağa Hacı Ahmed oğlu Ömer

Boyalı Yusuf Efendi oğlu Abdülhalim Efendi

- -

Bozdam Abdullah oğlu Hasan Adıgüzel oğlu Halil Gölgeli oğlu Hüseyin Efendi

Çat Mahmud oğlu Sadık Efendi

Gök Hüseyin oğlu İbrahim Ali oğlu Ali Rıza

Dere Hacı Hasan oğlu Osman Hacı Mustafa oğlu İbrahim Mehmed oğlu Ali Efendi

Eğiste Mustafa oğlu Ali Mehmed oğlu Mehmed Yusuf Efendi oğlu Abdullah Efendi

Erdoğan 11 Ekim 1923’te Ali oğlu Mehmed Ağa 18 Şubat 1924’te Ahmed Onbaşı

Mehmed Efendi oğlu Ali Efendi

Mustafa oğlu Şevki Efendi

Fart Yusuf oğlu Mustafa - Osman oğlu Mustafa

Hoca Nurullah Ağa bin Mevlüd

- -

Karacaardıç Köyü Cami Mahallesi

Mahmud oğlu Hasan Nurullah oğlu Mehmed Abdullah Efendi oğlu Mehmed Ali Efendi

Kayacık Ömer oğlu Yakub Ahmed oğlu Hafız Ömer Mehmed oğlu Abdullah

Kocaş Ali oğlu Mustafa Tekaüd oğlu Ahmed

Kovanlık Nasûh oğlu Mehmed Çavuş

- Veli Efendi [bin ya da oğlu] Mehmed Efendi

Kuruçay Hacı İsmail oğlu Mustafa Efendi

Hacı Ömer oğlu Abdurrahman Efendi

Emir Ali oğlu Abdurrahman




Kuşça Bayram Hoca oğlu Veli Hasan oğlu Hasan Efendi Halil oğlu Mehmed

Mürüvvetli Ali [Mehmed] Çavuş Halil oğlu Ahmed Mustafa oğlu Mehmed Ali

Siristad Ahmed Ağa oğlu Mehmed Efendi

Mehmed Hoca oğlu Kasım Efendi

Mustafa Efendi oğlu Bayram

Taşbaşı Yusuf oğlu Ali Efendi - Ali Efendi oğlu Nazif Efendi

Özetle sicilde geçen bazı köylerin muhtarlarının ve imamının isimlerini tespit

ettikten sonra sicilin içeriğini ayrıntılı olarak değerlendirebiliriz.

II. 339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicilinin İçeriği

Sicildeki kayıtların sıralanışı, konu bakımından tasnifli değildir. Tanzimat’tan

sonra kişiler, miras ve aile hukuku dallarında görevlendirilen şeri mahkemeler bazen her

konuya ait özel defterler de tutardı. Bizim burada incelediğimiz defterin içeriğindeki

konular ise şunlardır: Miras taksimi (miras anlaşmazlığı da bu konunun içinde ele

alınmıştır), vasi tayini, vekil tayini, nafaka takdiri, mehir davası, vakfiyedir. Hatta bazı

kayıtta iki konuyu iç içe görebilmekteyiz: Miras taksimi-vasi tayini, miras taksimi-vekil

tayini. Defterde 73 mahkeme kaydı vardır. 73 mahkeme kaydının konularına göre sayısı

ve yüzdesi 3. Tablo’da gösterilmiştir. İkili davaların da bölünmesiyle ortaya çıkan 85

kaydın konularına göre sayısı ve yüzdesi ise 4. Tablo’da gösterilmiştir.

3. Tablo: Sicildeki kayıtların konusuna göre sayısı ve yüzdesi

4. Tablo: Sicildeki konuların müstakil olarak sayısı ve yüzdesi

Konular Sayısı Yüzdesi %

Miras Taksimi 32 44

Vasi Tayini 14 19

Nafaka Takdiri 8 11

Miras Taksimi-Vekil Tayini

8 11

Miras Taksimi-Vasi Tayini

4 5

Mehir Davası 4 6

Vekil Tayini 2 3

Vakfiye 1 1

Toplam 73 100

Konular Sayısı Yüzdesi %

Miras Taksimi 44 52

Vasi Tayini 18 21

Vekil Tayini 10 12

Nafaka Takdiri 8 9

Mehir Davası 4 5

Vakfiye 1 1

Toplam 85 100

85 kaydın 48’inde kadın, 36’sında erkek mahkemeye başvurmuştur. Ayrıca bir

kadın da vekili aracılığı ile dava açmıştır. Bu veriler doğrultusunda Bozkır Şeriye

Mahkemesine müracaat edenlerin % 58’i kadın, % 42’si ise erkektir. Bu oran bize şunu

göstermektedir: Adalet dağıtılması ve bazı konuların tescillenmesi için toplumun yarısını

oluşturan kadınlar da erkekler kadar mahkemeye başvurarak hukukî haklarını

kullanmışlardır. Hatta %58’lik oranla erkekleri bile geçmişlerdir. Bu arada özellikle miras


COURT RECORD 339 (1923-1924)


taksimi için mahkemeye müracaat eden kadınların bazılarının ailesinde kadınlardan

başka müracaat edecek kimse kalmamıştır (40/2; 40/12, 40/13). Bu durum da 1911’den

itibaren 1922 yılına kadar sürekli savaşların yaşandığı bir ortamda erkek nüfusun

azaldığını hatırlatmaktadır.

İncelediğimiz defterde genel olarak konu başlıkları üzerine bu bilgilendirmeden

sonra özel olarak sicildeki konu başlıklarına ayrı ayrı değinilecektir. Akabinde sicilden

çıkarılan Bozkırlı şehitler için ayrı bir başlık açılacaktır.

A. Miras Taksimi

İncelenen defterdeki kayıtlar konu olarak bölündüğü zaman mahkemeye en fazla

44 kayıt %52 oranla miras taksimi hususunda müracaat yapılmaktadır. Diğer bir ifade ile

defterin neredeyse yarısı konu olarak miras taksimi ile ilgilidir. İncelenen defterde

müstakil olarak 30 tane miras taksimi, 2 tane de miras anlaşmazlığı ile ilgili kayıt vardır.

4 tane vasi, 8 tane de vekil tayini ile birlikte miras taksimi yapılmıştır. Miras taksimi için

mahkemeye müracaat edenlerden 21’i erkek, 22’si kadın ve 1’i de kadının vekilidir17.

Osmanlı Şeriye Mahkemelerinde miras taksimi için feraiz olarak adlandırılan

miras hukuku külliyatı kullanılırdı. Osmanlı hukukunda bazı miras taksimlerinde örfî

hukuk kullanılsa da incelediğimiz şeriye sicilinde örfi miras hukukunun uygulanmasına

dair bir durum söz konusu olmamıştır. 4 Ekim 1926 tarihinde Medeni Kanun Yürürlüğe

girene kadar özel durumlar hariç miras taksimi, İslam hukukuna yani şeri hukuka göre

yapılmıştır18.

Mirastan/terekeden ödenmesi gereken masraflar (techiz19 ve defn masrafları),

borçlar ve vasiyet çıkardıktan sonra kalan kısım mirasçılar arasında paylaştırılırdı20.

Bunun için varislerden birinin mahkemeye müracaat etmesi gerekirdi. İncelediğimiz

miras taksimi kayıtlarında öncelikle ölenin kimliği köyüne atfen belirtilmektedir. İkinci

olarak murisin varisleri sıralanmaktadır. Bu esnada varislerden ölenler varsa, onların da

varisleri dile getirilmektedir. Genelde varisler baba, dede, zevce, zevç, valide, büyük

kız/erkek çocuk, küçük kız/erkek çocuk, ana-baba bir kız/erkek kardeşler, baba bir

kız/erkek kardeşler, ana bir kız/erkek kardeşler, kardeşlerin çocuklarıdır. Miras taksimi

belgelerine bir örnek olarak 40/5 numaralı kaydı burada aktaracağız:

17 Ahırlı köyünden Fatma yine Ahırlı karyesinden Ahmed Efendi oğlu Sadık Efendi’yi vekâletname vererek

vekil tayin etmişti. 339 Numaralı BŞS, Kayıt numarası: 40/23, s.26-27. 18 Bu konuda bkz. Cin-Akyılmaz, age, s.381-420; Sevgi Gül Akyılmaz, “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının

Statüsü”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XI, S.1-2, 2007, s.471-502. 19 Techiz: (Fık.) Cenazenin yıkanmasından defnetmeye kadar yapılması lazım gelen şeyler ve bunları tedarik

etme. 20 Cin-Akyılmaz, age, 388-402.




Konya vilâyeti dâhilinde Bozkır kazâsına tâbi‘ Hocaköy karyesi ahâlisinden iken bundan akdem vefât eden Ahmed bin İsmail Hoca bin Hacı Halil Ağanın verâseti zevce-i menkûha-i metrûkesi Fatma bint-i Mehmed ile li-ebeveyn er karındaşı Abdülkerim ve Ömer ve Hacı Osmana münhasıra olduğu (40/5, s.15)

Buna göre Hocaköy karyesinden Ahmed bin İsmail Hoca bin Hacı Halil Ağa vefat

etmiştir. Varisleri zevcesi Fatma bint-i Mehmed ve ana-baba bir erkek kardeşleri

Abdülkerim, Ömer ve Hacı Hasan’dır.

Varislerden biri mahkemede vefatın söz konusu olduğunu belirtirdi. Mahkemede

konuşan kişi, köyünün imam ve muhtar-ı evvel varsa muhtar-ı sanisinden de murisin

varislerinin adlarını ve akrabalık bağlarını içeren özel ve resmi mühürleriyle onaylı

ilmühaberi arz eder. Ardından konuşmasının ilmühaberdeki bilgilerle aynı olduğu teyit

edilirdi. Sonradan da aynı köyden iki erkek şahidin mirasta hak sahibi olanların yukarıda

geçtiği gibi olduğuna şahitlik etmesiyle mahkeme tarafından varislerin onlar olduğu

onaylanırdı. 40/5 nolu kayıtta bu konu şöyle dile getirilir:

verese-i mezbûrûndan mezbûr Abdülkerim bin İsmail Hoca kazâ-i mezkûr mahkeme-i şer‘iyyesinde ma‘kûd meclis-i şer‘-i şerîf-i enverde takrîr ve karye-i merkûme imamı Mehmed oğlu Hacı Abdullah Efendi ve muhtâr-ı evveli Mevlûd oğlu Ahmedin mühr-i zâtı ve resmîleriyle mahtûm ibrâz eylediği fî 23 Teşrin-i Sânî sene 339 tarihli bir kıta ilmühaber mündericâtı takrîr-i mezkûru te’yîd eylemiş verâset-i mezkûre vech-i meşrûh üzere idüğü yine karye-i merkûmeden Hafız Hüseyin oğlu Mustafa Çavuş ve Mustafa oğlu Mehmed Efendinin bi-tarîkı’ş-şehâde ihbâr ve imzâlarıyla lede’ş-şer‘i’l-enver zâhir ve mütehakkık olmağın

Bu konuda mahkemeye müracaat eden bir kadını da görecek olursak; burada

önemli bir nokta İslam hukukunda kadının mahkemede iki erkeğin şahitliği ile kimliğinin

tasdik edilmesidir:

verese-i mezbûrûndan müteveffâ-yı evvel Mehmed Çavuş kerîmesi ve zâtı kasaba-i mezkûreden Mehmed Efendi oğlu Mehmed Efendi ve Mehmed Bey oğlu Mehmed Emin Efendi ta‘rîfleriyle mu‘arrefe mezbûre Fatma kazâ-i mezkûr mahkeme-i şer‘iyesinde ma‘kûd meclis-i şer‘-i şerîfi’l-enverde takrîr ve kasaba-i mezkûre imamı Mustafa Efendi oğlu Bayram ve muhtâr-ı evveli Ahmed oğlu Mehmed Efendilerin mühr-i zâtı ve resmîleriyle mahtûm ibrâz eylediği fî 8 Kanun-ı Evvel Sene 1339 tarihli bir kıt‘a ilmühaber mündericâtı takrîr-i mezkûru te’yîd eylemiş ve verâset-i mezkûre vech-i meşrûh üzere idüğü yine kasaba-i mezkûre ahâlisinden ve mevsûkü’l-kelim zevâttan Hatîb Mehmed Efendi oğlu Mehmed Efendi ve Mehmed Beyzâde Mehmed Emin Efendinin bi-tarîkı’ş-şehâde ihbâr ve imzâlarıyla lede’ş-şer‘i’l-enver zâhir ve nümâyân olmağın (39/15)

Miras taksimi kayıtlarında varisler belli olduktan sonra mirasın kaç hisseye

(sehime) bölündüğü ve bu hisselerden kaçının hangi varise isabet ettiği yer alarak kayıt

tamamlanır. 40/5 nolu kaydımıza göre mirasın varisler arasında bölünmesi şu şekilde

olmuştur:


COURT RECORD 339 (1923-1924)


bu suretde mes’ele-i mîrâsları dört sehimden olup bundan bir sehmi zevcesi mezbûre Fatmaya ve birer sehimden cem‘an üç sehmi er karındaşları mezbûrûn Abdülkerim ve Ömer ve Hacı Osmana isâbeti iktizâ eylediği ketb ü imlâ olundu (40/5)

Kaydın sonuna ise yazıyla Hicri, rakamla Rumi tarih yazılır. Ardından kadı ve kâtip

tarafından kaydın altı mühürlenir, mühür yoksa imzalanır.

fî’l-yevmü’s-sâdis ve’l-‘ışrîn min şehr-i Rebi‘ü’l-âhir li sene isnâ ve erba‘în ve selâse-mi’e ve elf ve fî 3 Kanun-ı Evvel Sene 1339. (40/5)

İncelediğimiz defterde mirasın hisseye bölünmesinde ayrıntısına yer

verilmemiştir. Bazen miras taksimi için terekenin yazımı ve değerinin tespiti, Şeriye

Sicilleri arasında Kassam Defterleri olarak adlandırılan özel defterlere yazılabilmektedir.

Bozkır kazasının mahkemesinde tutulan kassam defterlerinden günümüze kalan bir

örnek ise 340 numaralı Bozkır Şeriye Sicili’dir21. Terekenin ayrıntısına incelediğimiz

defterde girilmediği için biz de murisin geride bıraktığı mal varlığının ayrıntısına

girmeyeceğiz. Ancak 39/18 numaralı kayıttan murisin mallarının satılarak bir para

havuzunun oluşturulduğu ve varislerin bu paradan hisselerine düşeni aldığını anlıyoruz.

Miras anlaşmazlığı davalarında ise mirasın içeriği hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz.

Mesela askerde vefat eden Karacaardıç köyünün Cami mahallesinden Mehmed bin Said

bin Ali’nin tanesi 2.000 kuruş değerinde iki öküzü vardı (40/30). Bununla birlikte miras

taksiminde meydana gelen anlaşmazlıkları, varislerin karşılıklı anlaşarak da

çözebilmişlerdir. Miras anlaşmazlığında sulh22 ile ilgili kayda göre Hoca köyünden

Mehmed Zühdü Efendi’nin ölümü üzerine onun karısı ve çocuklarının vasisi olan anneleri

Ayşe ile müteveffanın erkek kardeşi arasında miras anlaşmazlığı ortaya çıkar. Bu dava

kaydından Mehmed Zühdü’nün zengin biri olduğu anlaşılmaktadır. Terekesi içinde nakit

paraları, malları, mülkleri, bağı, bahçesi, kahvehanesi ve dükkânı vardı (40/47, s.44).

Örnek üzerinde yazım üslûbunun kısımlarını gösterdikten sonra bu konudaki

varisler az ya da çok olmasına göre farklılık arz eden seçilmiş birkaç örneği 5. Tablo’da

özetleyeceğiz:

21 340 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili. Kassam Defterleri ile ilgili Yozgat örnekleminde yapılan bir çalışma için

bkz. İsmail Cansız-Uğur Ünal, “Kassam Defterlerine Göre Yozgat’ta İdârî ve Kültürel Durum”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 3, 2002, s.149-169

22 Şeriye Sicilleri odaklı sulh yani barışma veya uzlaşma ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu konuda yapılmış müstakil birkaç araştırma için bkz. Abdülmecid Mutaf, “Amicable Settlement in Ottoman Law: Sulh System”, Turcica, 36, 2004, s.125-140; Zeynep Dörtok Abacı, “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S.20/Güz 2006, Ankara 2009, s.105-115; Işık Tamdoğan, “Sulh and the 18th Century Ottoman Courts of Üsküdar and Adana”, Islamic Law and Society, 15, 2008, s.55-83.




5. Tablo: Miras Taksiminden Örnekler

Hüküm No

Tarih Özet

39/7 1 Aralık 1923 Aslında Konya vilayetinin Bozkır kazasının Çat köyünden iken Manisa Sancağının Amedli nahiyesine yerleşen Mehmed Efendi bin Mustafa vefat eder. Varisleri zevcesi Arife bint-i Hacı Ahmed, validesi Emine bint-i Ali, kız kardeşleri Ümmü, Saliha ve erkek kardeşleri beldeden kaybolan Abdülkerim Ağa’dır. Ancak miras paylaşılmadan önce zevce Arife vefat eder. Mirası kız kardeşi Hayriye Hanıma kalır. Sonra kız kardeş Ümmü de vefat eder, mirası büyük oğlu Abdülkadir bin Ali ile küçük oğlu Abdülkerim’e, büyük kızı Fatma ve küçük kızları Ayşe ve Mihriye’ye kalır. Sonuçta, miras 48 hisseye bölünür. Bundan 8 hissesi validesine, 7’si kız kardeşi Saliha’ya, 14’ü beldeden kaybolan erkek kardeşi Abdülkerim’e, 12’si ölen zevcesinin kız kardeşi Hayriye’ye, 2’şer hisseden 4’ü ölen kız kardeş Ümmü’nün oğulları Abdülkadir ve Abdülkerim’e, 1’er hisseden 3’ü de yine onun kızlarına Fatma, Ayşe ve Mihriye verilir.

39/13 10 Aralık 1923

Bozkır kazasının Eğiste köyünden olan Mustafa bin Mustafa vefat eder. Varisleri eşi Fatma bint-i Hacı Mehmed, küçük çocuğu Mehmed ve büyük kızı Ayşe’dir. Ancak varislerinden Ayşe vefat eder. Ona kalan miras eşi Hacı Ömer bin Masum’a kalır. Buna göre 144 hisselik mirasın 32’si eşi Fatma’ya, 21 hissesi damadı Hacı Ömer bin Masum’a ve 91 sehmi oğlu Mehmed’e kalır.

39/16 13 Kasım 1923

Bu kayıtta çok bilinmeyenli bir denklem gibi varisler, varislerin bazılarının da ölmesiyle onun varisleri hatta varisin varisi ölünce onun varisleri gibi bir silsile ortaya çıkarmaktadır. Buna göre Konya vilayetinin Bozkır Kazasının Mürüvvetli köyünden olan Başdeli oğullarından Hasan Ağa vefat eder. Varisleri oğulları Ali, Mustafa; kızları Fatma, Emine, Körgöz Fatma ve Ümmü’dür. Kızlarından Ayşe daha önce ölmüştür. Ayşe’nin Ali bin Abdülbaki, Saliha bint-i Abdülbaki, Mehmed bin Musa olmak üzere üç çocuğu vardır [buradan bu kızının iki evlilik yaptığını da görüyoruz]. Kızlarından Körgöz Fatma da vefat eder, mirası çocukları Yusuf ve Durmuş benân Mustafa’ya kalmıştır. Kızlarından Ümmü de ölür. Mirası kocası Hüseyin bin Ahmed, oğulları Mahmud, Abdülbaki ve kızları Emine, Ayşe ve Saliha’ya kalır. Büyük kızı Fatma da vefat eder. Mirası Ali Hoca kızları Fatma, Mümine, Saliha, Ayşe ve Emine’ye kalır. Ancak ondan önce vefat eden oğlu Mehmed’in çocukları Ali ve Saliha’dır.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


Sonradan kızlarından Emine de vefat eder. Mirası ana tarafından çocukları Abdullah, Mehmed, Hatice, Fatma’ya kalır. Sonradan oğlu Mustafa da vefat eder. Mirası zevcesi Abdülkadir kızı Emine, oğlu Hasan, kızları Ayşe ve Ümmü’ye geçer. Sonra diğer oğlu Ali de öllür. Mirası zevcesi Teslime bint-i Ali, kızı Ümmü, küçük kızı Fındık, küçük oğulları Hasan ve Ali’ye kalır. Ayşe bint-i Hasan Ağa’nın oğullarından Mehmed bin Musa miras taksimi için mahkemeye müracaat eder. Buna göre paylaşım şu şekilde olur: Hasan Ağanın mirası 1.680 hisseye bölünmüştür. 80’er hisseden toplam 240’ı Ayşe bint-i Hasan Ağa’nın oğulları Mehmed bin Musa ve Ali bin Abdülbâkî ve kızı Saliha bint-i Abdülbaki’ye; 120 hisseden toplam 240 hissesi Körgöz Fatma’nın oğulları Yusuf ve Durmuş’a; 60 hissesi Ümmü’nün kocası Ahmed oğlu Hüseyin’e; 180 hissesi Ümmü’nün oğulları Mehmed, Abdülkâdir, kızları Emine, Ayşe ve Saliha’ya; 200 hissesi Büyük Fatma’nın kızları Fatma, Mümine, Saliha, Ayşe ve Emine’ye; 20’şer hisseden toplam 40 hissesi büyük Fatma’nın oğlu Mehmed’in çocukları Ali ve Saliha’ya; 60’ar hisseden toplam 240’ı Emine’nin oğulları Abdullah, Mehmed, kızları Hatice ve Fatma’ya; 60’şar hisseden toplam 240’ı Mustafa zevcesi Emine, oğlu Hasan, kızları Ayşe ve Ümmü’ye; 60 hissesi Ali’nin karısı Teslime’ye ve 45’er hisseden toplam 180’i kızları Ümmü, Fındık; oğulları Hasan ve Ali’ye verilir.

Miras taksimi ile ilgili bilgileri çoğaltmak mümkündür. Ancak birbirinin benzeri

olan bütün kayıtları burada vermek, çalışmanın hacmini gereğinden fazla artıracağından

buraya alınmamıştır.

Miras taksiminde Bozkırlı olup başka yerde ikamet ederken vefat eden kişiler de

belirtilmiştir. Buna göre aslında Konya vilayetinin Bozkır kazasının Çat köyünden olan

Mehmed Efendi bin Mustafa, Manisa Sancağının Amedli nahiyesine yerleşerek orada

vefat eder (39/7). Yine aslen Bozkır kazasına bağlı Çat köyünden Karakabak oğullarından

Ali oğlu Mehmed Ali, Aydın’ın Söke kazasının Burunköy karyesinde ikamet ederken vefat

eder (40/3, s.14). Yine Konya vilayetinin Bozkır kazâsının merkezi Siristad kasabasından

olan Hasan Efendi bin Ömer bin Mehmed, Mısır’da ikamet ederken vefat eder (40/4,

s.14-15). Yine Ayşe bint-i Ahmed Ağa Konya vilayetinin Bozkır kazasının Ahırlı

karyesinden iken Manisa’da ikamet ederken vefat eder (40/25, s.28). Başka bir kayıtta

aslen Konya’nın Bozkır kazasının Eğiste köyünden olan Cezâyirli oğullarından Mehmed

bin Arslan Ali bin Mehmed, İzmir vilâyetinin Kemalpaşa kazâsının Kızılcalı köyünde

ikamet ederken vefat eder (40/40, s.39). Ahırlı köyünden olup Manisa sancağına




yerleşen Hasan Hüseyin bin Mehmed bin Abdullah orada vefat eder (39/18). Bozkır

kazasının Kuruçay karyesinden olan Hüseyin bin Veli İzmir’in Kemalpaşa ilçesinin Kızılcalı

köyünde ikamet ederken vefat eder (40/34).

Bu vefatlar değerlendirildiğinde görülecektir ki Bozkır’dan Ege bölgesine özellikle

Manisa, İzmir, Aydın ve Mısır’a doğru bir hareketlilik vardır. Muhtemelen geçim sıkıntısı

nedeniyle bu göçler yapılmış zamanla Manisa, Aydın ve İzmir gibi yerlere yerleşilmiştir.

337 numaralı Bozkır Şeriye Sicilini inceleyen Hikmet Tepeli bu durumu Bozkır’da kışların

uzun ve sert geçmesi nedeniyle erkeklerin kışın da tarım alanlarında çalışabilecekleri Ege

bölgesine (Manisa, İzmir, Aydın) gittiğine değinir23. Biz kadınların da Manisa’ya gittiğini

görüyoruz. Miras taksimi ve vekil tayininin birlikte yapıldığı kayıtlarda varislere muristen

intikal edenler arasında Manisa’da taşınmaz mal olan dükkânlar vardır. Muhtemelen

tarım işçisi olarak gidilen yerleri yurt tutan Bozkırlılar, artık oranın bir esnafı da

olmuşlardır. Ayrıca Manisa’da bulunan taşınmaz malların hepsi yanmıştır. Bunların

onarılması ve kiraya verilmesi ile ilgili kayıtlardan Yunanların Anadolu’yu terk ederken

her yeri yakıp yıktığının başka bir delilidir. Ayrıca savaşın getirdiği kötü sonuçların

yaralarının da sarılmaya başlandığının bir göstergesidir.

Bozkır’dan özellikle Ege bölgesine doğru bir hareketliliği tespit ettikten sonra, bir

kişinin de yaşamak için Bozkır’a göç ettiğini görüyoruz. Bu kişi Nevşehri kazasının

Karacakürd mahallesinden olup Bozkır’da evlenmiş ve ikamet etmiştir. Ancak sonradan

doğduğu yer olan Nevşehri kazasının Karacakürd mahallesine giderek orada vefat eder.

Bu durum Bozkırın göç alan bir yer olduğuna dair tek başına yeterli bir örnek olmadığı

için istisnai bir örnektir.

B. Vasi Tayini

İncelediğimiz defterde konu bakımından ikinci sırada vasi tayini yer almaktadır.

Müstakil olarak defterdeki 73 hükümden 14’ü, yüzde olarak ise %19’u vasi tayini ile

ilgilidir. Vasi tayini ve miras taksiminin iç içe olduğu kayıtlar parçalandığında ise 18 kayıt

ve %21’lik dilimle yine ikinci sıklıkta karşılaşılan konu olma durumuyla vasi tayini

korumaktadır. Vasi tayininde iki örnek vasi değişimi ile alakalıdır. Bu da toplumun öksüz

ya da yetim çocuklara hem devlet hem de toplum tarafından sahip çıkıldığının bir

göstergesidir. Osmanlı hukukunda vasi tayini, hidane hakkı üzerine şeriye sicilleri odaklı

çalışmalar yapılmıştır24.

23 Tepeli, agt, s.52. 24 Haldun Eroğlu, “On Dokuzuncu Yüzyılda Yetim Çocuklara Vasî Tayini: Antalya Örneği”, Çocuk Sağlığı ve

Hastalıkları Dergisi, S.50, 2007, s.285-288; İrem Karakoç, “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne


COURT RECORD 339 (1923-1924)


İncelediğimiz defterde vasi tayini başlığı altında, 16 vasi tayini, 2 tane de vasi

değişimi vardır. Vasi tayinlerinde ölen kişinin kimliği hangi köyden olduğu belirtilerek

açıklanır, sonra küçük çocuklarının isimleri sıralanarak onların işlerini görmek üzere bir

vasi atanmasının gerekliliği üzerinde durulur.

Konya vilâyeti dâhilinde Bozkır kazâsının merkezi olan Siristad kasabası ahâlisinden iken bundan akdem vefât eden Mehmed Ali Efendi oğlu Talib Efendinin sulbî sagîr oğulları Hilmi ve Alim ve Memduh ve sulbiyye sagîre kızları Nazire ve Hayriyenin tesviye-i umûrlarına kıbel-i şer‘den bir vasî nasbı lâzım ve mühimm olmağın (40/42)

Devamında bu işe layık olacak kişinin sıfatları açıklanır, kaydın altında yazılı

Müslümanların haber vermesiyle çocukların rüşt yaşına ermesine (Osmanlı’da

Tanzimat’tan sonra rüşd yaşı 20’dir25) kadar mahkeme müracaat eden kişiyi vasi tayin

eder. Aşağıdaki örnekte ana tarafından dedeleri Ahmet Ağa oğlu Mehmet Ağa çocuklara

vasi tayin edilmektedir:

emânetle mu‘arrefe ve istikâmetle mevsûfe ve her vecihle vesâyet ‘uhdesinden gelmeğe kâdir idüğü zeyl-i vesîkada muharrerü’l-esâmi müslimîn ihbârlarıyla lede’ş-şer’i’l-enver zâhir ve mütehakkık olan sigâr-ı mezbûrûnun li-ümm cedleri Siristad kasabasından Ahmed Ağa oğlu Mehmed Ağa sigâr-ı mezbûrûnun vakt-i rüşd ve sedâdlarına değin kıbel-i şer‘den vasî nasb ve ta‘yîn olundukta olduğu (40/42)

Son olarak da vasi tayin edilen kişi gerekli hizmetleri yapmayı taahhüt

etmesinden sonra vasi tayini mahkemede kaydedilir. Ardından hicri tarih yazıyla, rumi

tarih ise rakamla verilir. Kadı ve kâtibin hükmün altında mühür ya da imzası olur.

vesâyet-i mezkûru kabûl ve hidmet-i lâzımelerine kemâ-yenbagî edâya ta‘ahhüd ve iltizâm etmeğe gıbbe’t-tasdik mâ-hüve’l-vaki ketb ve imlâ olundu (40/42)

fî’l-yevmü’r-rabi‘ ve’l-‘ışrîn 8min şehr-i Ramazanü’l-mübârek li sene isnâ ve erba‘în ve selâse-mi’e ve elf ve fî 29 Nisan 1340. (40/42)

Bu örnek incelemenin ardından diğer vasi tayini kayıtlarına 6. Tablo’da özetle yer

verilmiştir.

Hakkının ve Osmanlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XIX, S.3, 2015, s.151-206.

25 Cin-Akyılmaz, age, s.252-254; Saffet Köse, “Rüşd”, DİA, C.35, 2008, s.298-300.




6. Tablo: Vasi Tayini ile İlgili Kayıtlar

Hüküm No

Tarih Özet

39/17 15 Aralık 1923

Ahırlı köyünden olan Mehmed oğlu Hasan Hüseyin Ağa’nın vefat etmesi üzerine küçük oğlu Adıgüzel’in işleri görmek üzere mahkeme tarafından vasi olarak annesi Emine bint-i Ali tayin edilir.

40/8 28 Ocak 1924

Siristad kasabasından olan kardeşi Mehmed’in ölümü üzerine küçük çocuğu Mehmed’in baba tarafından hem velisi hem de vasisi yoktur. Bundan dolayı çocuğun amcası Mehmed oğlu Mustafa Efendi kaza mahkemesine giderek yeğenine vasi olarak atanmasını ister. Mahkeme bu tayini onaylar.

40/9 28 Ocak 1924

Konya vilayetinin Bozkır kazasının merkezi olan Siristad kasabasından Hacı Mustafa oğlu Hacı Mehmed Ağa vefat etmesi üzerine küçük kızı Asiye’nin rüşt yaşına gelinceye kadar erkek kardeşi Ali Efendi bin Hacı Mehmed vasi tayin edilir.

40/10 30 Ocak 1924

Konya vilayetinin Bozkır kazasının Çat köyünden olan Kırlı Ahmed oğlu Kâtib Mustafa vefat etmesi üzerine küçük oğlu Bekir ile küçük kızı Huriye için valideleri Ayşe bint-i Mehmed vasi tayin edilir.

40/15 9 Şubat 1924 Bozdam köyünden olan ve vefat eden Süleyman bin Hasanın küçük kızı Ayşe rüşt yaşına erene kadar annesi Fatma bint-i Hamza Hatun vasi tayin edilir.

40 / 17 11 Şubat 1924 Siristad kasabasından olan Ahmed Efendinin kızı Fatma vefat eder. İki küçük kızı Fatma Ulviye ve Güzide Ülker rüştlerine erene kadar babaları Mehmed Efendizâde Mehmed Emin Efendi vasi tayin edilir.

40/37 1 Nisan 1924 Akçapınar köyünden olup, vefat eden Abdullah oğlu Emrullah’ın iki küçük çocuğu Süleyman ve Havva’ya dayıları, Abdurrahman oğlu Mehmed Emin Efendi, rüşt yaşına değin vasi tayin edilir.

40/42 29 Nisan 1924 Siristad kasabasından olan Mehmed Ali Efendi oğlu Talib Efendi vefat eder. Küçük çocukları Hilmi, Alim, Memduh, Nazire ve Hayriye’nin işlerini görmek için anneleri tarafından dedeleri olan Ahmed Ağa oğlu Mehmed Ağa çocukların “vakt-i rüşd ve sedâdlarına değin” vasileri olarak atanır.

40/44 15 Mart 1924

Bozdam köyünden olup vefat eden Süleyman oğlu Süleyman’ın küçük kızı Fatma’ya dayısı (daisi) Erdoğan köyünden, Mehmed oğlu İsmail Ağa vasi tayin edilir.

40/45 4 Nisan 1924

Bozdam köyünden olan müteveffa Süleyman oğlu Ali’nin küçük oğlu Ali ve küçük kızı Ayşe’ye rüşt yaşına erene kadar emmioğullarından Abdullah oğlu Hasan vasi tayin edilir.

40/46 22 Nisan 1924

Karayahya köyünden iken vefat eden Hasan oğlu Abdullah’ın küçük oğulları Hasan ve Mehmed’in rüşt yaşlarına kadar amcaları Hasan oğlu İbrahim vasi tayin edilir.

39/1 13 Kasım 1923 Acılar karyesinden olan Mısırlıoğullarından Osman oğlu Hüseyin askerde şehit olur. Geride zevcesi Ali kızı Teslime, validesi Ali kızı Ümmü küçük oğulları Mustafa ve Osman ile küçük kızı Fatma kalır.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


Mirası bu kişiler arasında taksim edilir, sonra da anneleri üç küçük çocuğuna vasi olarak atanır.

39/2 17 Kasım 1923 Kayacık köyünden olan Hacı İsmail Efendi oğlu Ahmed askerdeyken vefat eder. Onun küçük oğlu İsmail’e işlerini görmek için emmisi Hacı İsmail oğlu Mustafa Efendi vasi tayin edilir.

39/4 18 Kasım 1923 Kayacık köylü olan Mustafa bin Mehmed bin Cafer askerde şehit olur. Onun küçük oğlu Abdullah’ın rüştüne kadar emmisi Mehmed oğlu Cafer vasi tayin edilir.

40/7 23 Ocak 1924 Özikebir köyünden Mahmud oğlu Hasan’ın askerde vefat ettiği anlaşıldığından geride kalan iki küçük çocuğuna vasi tayin edilmek için yeğeni Durmuş oğlu Mahmud mahkemeye bir arzuhal sunmuştur. Müteveffa amcası Mahmud oğlu Hasan’ın küçük oğlu Hasan ve küçük kızı Mümine’nin babaları tarafından velileri ve vasileri yoktur. Durmuş oğlu Mahmud çocuklara vasi tayin edilir.

40/21 5 Mart 1924 Kovanlık köyünden olan Bedikoğullarından Mustafa bin Osman askerde vefat etmiştir. Varisleri zevcesi Ayşe bint-i Mehmed ile küçük oğlu Mehmed ve validesi Cemile bint-i Mehmed’dir. Miras 24 hissedir. Bundan 3’ü zevcesine, 17’si oğluna, 4’ü validesine kalır. Küçük oğlu rüştüne kadar annesi ve hafız Ayşe bint-i Mahmud vasi tayin edilir.

40/41b 29 Nisan 1924

Ana-babanın ayrılmasından sonra küçük kızı Nemide’nin işlerini görmek üzere vasiliğin babaya (Siristad’tan Abdülgaffar oğlu Talib Efendi bin Mehmed Ali Efendi) verilir, ancak babanın ölümünden sonra ise vasiliğin hidanesi olan anneye (Fatma bint-i Rıza) geçer.

39/3 17 Kasım 1923

Akçapınar köyünden olan Hacı Mehmed oğullarından Mustafa oğlu Yusuf askerde şehit olur. Geride Fatma ve Nazife adında iki küçük kızı kalır. Muhtemelen anneleri de vefat etmiş olmalı ki çocukların vasisi hidane hakkından dolayı anneanneleri Abdullah kızı Havva’dır. Ancak çocukların dokuz yaşını doldurmaları üzerine hakk-ı hidâne (besleyip büyütme, yetiştirme hakkı; süt hakkı) biterek vasilik Havva’dan alınıp veliyy-i mücbir olan baba tarafından dedeleri olan Hacı Mehmed oğlu Mustafa’ya geçer.

Buna göre on sekiz vasi tayininin altısında anne, dördünde amca/emmi, ikisinde

dayı, ikisinde amcaoğlu/emmioğlu, ikisinde dede (biri baba tarafından, diğeri anne

tarafından), birer tane de baba, erkek kardeş vasi olarak atanmıştır.

Özetle çocukların hem velayeti hem de vesayeti Bozkırlılar için önemliydi. Yetim

ya da öksüz kalan çocuklara annelerinden dede, anneanne, baba, amca, dayı, erkek

kardeş ve amcaoğluna kadar, geniş bir akrabalık ilişkisi çerçevesinde, rüşt yaşı olan 20

yaşına kadar vasi tayin edilmiştir.




C. Vekil Tayini

İncelediğimiz sicilde müstakil olarak vekil tayini sekiz konu başlığından 7. sırada

ve %3’lük dilimdedir. Bazı iç içe hükümlerin konularına göre bölünmesi sonrası 10 hüküm

%12’lik dilimle altı konu arasında 3. sıraya geçmektedir. Şeriye Sicillerinden yola çıkılarak

Osmanlı’da vekâlet müessesesi ile ilgili çalışmalar yapılmıştır26.

İncelediğimiz sicilde vekil tayini için müstakil olarak iki örnek vardır (Bkz. 40/11,

40/32). Bu iki örnekten ilkinde vekil, dava açmak için tayin ediliyor, diğerinde miras

taksiminden sonra gereken işlemlerin yapılması için vekâlet veriliyor. Diğer sekiz vekil

tayininde ise miras taksiminin yapılmasından sonra mirastan alacağı olanların işlerini

takip etmesi için görevlendirilen vekiller konu edilmiştir. Esasında defterde var olan 10

vekil tayini kaydından dokuzunda birinci konu olan miras taksimi ikinci konu olan vekil

tayinini doğurmuştur. Çünkü mirası kabul eden varis murisinin özellikle yaşadığı bölge

dışında kalan mirastan taşınmaz mallarının işleri ile bizzat ilgilenemeyip yerine birini

tayin ediyordu. Bu kişi de genelde taşınmaz miras malının olduğu bölgede ikamet eden

akrabalarından biriydi. Hatta köyden kasaba merkezine sürekli gidemeyenler de

mahkemedeki işlerini takip etmek, mahkemede gereken işlemleri yapmak üzere vekil

tayin ediyorlardı. Sicilde vekâlet verenlerin hepsi de kadındır. Vekâlet verdikleri kişiler

ise erkektir. Genelde vekâlet verilen kişi akrabaları arasındandır. Bir kayıtta da mirastan

payına düşenleri almak için tayin edilen vekilden memnun olunmayıp vekilin

değiştirildiğini görmekteyiz (40/38).

40/11 numaralı kayda göre Bozkır kazasının Kuruçay köyünden Abdi oğlu Hacı

Hüseyin’in nikahlı zevcesi Sultan bint-i Abdüssamed Bozkır mahkemesine gelip 15 yıldır

nafakasını ve zaruri ihtiyaçlarını ödemeyen kocası o gün kazanın zâhire loncasında ticaret

yapan Bozkırın Kuruçay köyünden Hacı Mahmud oğullarından Abdi oğlu Hacı Hasan

hakkında dava açmıştır. Gereken nafakanın ödenmesini istemiştir. Bu davadan dolayı

meydana gelecek her hususta kendisine vekil ve naib-i menab olarak da kazada yerleşik

olan vükelâ-yı de‘âvîden Hocazâde Hafız Nuri Efendi’yi atamıştır. Mahkeme de bu

durumu onaylamıştır.

Sultan mahkemede kendini tanıtarak konuşmaya başlar:

Konya vilâyeti dâhilinde Bozkır kazâsına tâbi‘ Kuruçay karyesi sâkinelerinden ve zâtı karye-i merkûmeden Hacı İsmail oğlu Mustafa Efendi ve Sandı karyesi imâmı Abdülkerîm oğlu

26 Muhittin Tuş, “Konya Şer’iye Sicil Belgelerine Göre Osmanlılarda Temsil Müessesesi: Vekâlet”, Tarih

İncelemeleri Dergisi, S.XIV, İzmir 1999, s.135-155; Mustafa Akbel, “Osmanlı’da Vekâlet; Bir Kaza Örneği Olarak Kula Mahkemesine Müracaatlar”, Turkish Studies, Volume 10/13, Ankara Fall 2015, p.1-28; Abdullah Demir, Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi, Yitik Hazine Yay., İstanbul 2000, s.101-105.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


Mustafa Efendi ta‘rîfleriyle mu’arrefe Abdi oğlu Hacı Hüseyin zevcesi Sultan bint-i Abdüssamed nâm hâtûn kazâ-i mezkûr mahkeme-i şer‘iyyesinde ma‘kûd meclis-i şer‘-i şerîf-i enverde bi-tav‘iha takrîr-i kelâm ve tâbi‘r-i ‘ani’l-merâm idüp (40/11)

Daha sonra vekil tayini sebebini izah eder:

zevc-i nâkih ve dahilim olup on beş seneden beri nafaka vesâ’ir levâzım-ı zarûriyemi te’mîn etmeyen ve el-yevm kazânın zâhire loncasında ticâretle meşgûl bulunan Bozkırın Kuruçay karyesinden Hacı Mahmud oğullarından Abdi oğlu Hacı Hasan ile miyânemizde tekevvün idecek badehu nafaka ve levâzım-ı zarûriyenin te’mîni da‘vâsından dolayı (40/11)

Sonra da kişinin hangi konularda vekil olacağı ayrıntılı olarak açıklanarak onaylar.

Mahkeme bu husus kaydedilir:

da‘vâsından dolayı kazâ mahkeme-i şer‘iyesinde bi’l-cümle mehâkim-i şer‘iye ve nizâmiyenin kâffe-i aksâm ve tabâkâtında lehâ ve ‘aleyhâmda vuku‘ bulmuş ve bulacak de‘âvide müdde‘î ve müdde‘î-i aleyh ve şahıs-ı sâlis tarîk ve haklarıyla bidâyeten ve i‘tirâfen ve temyîzen ve i‘âdeten ve tashîhen muhâkeme ve muhâsama ve müdâfa‘aya ve istihsâl kılınacak mukarrerât ve i‘lâmâtı mevki‘-i icrâya vâz‘ ve ahkâmını tenfîze ve takdîr olunacak nafakadan terâküm ettikçe zevcim mezbûrdan ahz ve kabza ve bana irsâl ve ibtâle ve’l-hasıl husus-ı mezkûrun mütevakkıf olduğu umûrun küllisini îfâ ve icrâya tarafımdan me’zûn olmak üzere kazâda mukîm vükelâ-yı de‘âvîden Hocazâde Hafız Nuri Efendiyi kabûlüne mevkûfen vekâlet-i hâssa-i sahîha-i şer‘iye ile vekîl ve nâ’ib-i menâb nasb ve ta‘yîn eyledim didikde gıbbe’t-tasd’iki’ş-şer‘i mâ-hüve’l-vâki’ ketb ü imlâ olundu

fî selh-i Cemâziye’l-ahir li sene isnâ ve erba‘în ve selâse-mi’e ve elf fî 6 Şubât 1340. 6 Şubat 1924. (40/11)

15 Ocak 1924 tarihli ve 40/51 numaralı kayıt bir vekil tayini belgesi değildir. Ancak

vekil aracılığıyla dava açıldığından vekilin önceden atandığına dair bir kayda rastlıyoruz: Konya vilâyeti dâhilinde Bozkır kazâsının Akçapınar karyesinden Mehmed oğlu Ahmed zevcesi Ayşe bint-i Mehmedin bidâyeten ve i‘tirâzen ve temyîzen ve i‘âdeten ve tashîhen vekil-i müseccel-i şer‘iyyesi kasabada mukîm Hâfız Mehmed Şevki Efendi ibn-i İbrahim (399 numaralı BŞS, 40/51, s.46-47)

Miras taksimi ve vekil tayini olaylarının birlikte geçtiği kayıtları aşağıdaki tabloda

verdik.

7. Tablo: Vekil Tayini ile İlgili Kayıtlar

Hüküm No

Tarih Özet

40/11 6 Şubat 1924

Kuruçay köyünden Abdi oğlu Hacı Hüseyin’in nikahlı zevcesi Sultan bint-i Abdüssamed kaza merkezinde ikamet eden vükelâ-yı de‘âvîden Hocazâde Hafız Nuri Efendi’yi vekil tayin etmiştir.

40/32 21 Mart 1924

Kuruçay köyünden müteveffâ Hacı Süleyman zevcesi Devran bint-i Ahmed, oğlu Hâfız Hasan Efendi’yi vekil tayin eder. Vekili olduğu konuları da açıklamıştır: Ölen erkek kardeşi Hacı Ali bin Ahmed’in kalan




malından hissesine isabet eden miktarı, el koyanlardan alınması, ona ulaştırılması, mirastan dolayı lehinde ve aleyhinde meydana gelmiş ve gelecek olan bütün mahkemelerdeki davalara bakmak.

39/18 15 Aralık 1923

Ahırlı köyünden olup Manisa sancağına yerleşerek orada vefat eden Hasan Hüseyin bin Mehmed bin Abdullah’ın varislerinden ilk zevce Emine kendi adına ve şeri hüccet ile vasisi olarak atandığı oğlu Adıgüzel adına ve murisin kızı Ayşe kendi adına vekil tayin eder. Manisa’da murislerinden kalan malların alınması ve kendilerine gönderilmesi ile ilgili bütün işler için mirasçılardan Manisa’da ikamet eden murisin oğlu Mehmed vekil tayin edilir.

40/12 6 Şubat 1924

Kuruçay köyünden olan Süleyman bin Durmuş Ağa’nın varisleri Arzu ve Teslime babalarından miras kalan Manisa’daki dükkânın işlerini görmek ve çıkan meseleleri halletmek üzere Manisa’da buğday loncasında olan Bozkır’ın Kuruçay karyesinden Ekici Hasan oğlu Mehmed’i vekil tayin eder.

40/13 6 Şubat 1924

Kuruçay köyünden olan Durmuş Ali oğlu Hasan Efendi vefat eder. Kızı Kiraze babasından kalan ve amcasının varisleri ile ortak olan Manisa’da yanan dükkânın bütün işlerini görmek üzere Manisa’nın Recai Mahallesinden Hacı Ahmed oğlu Abdülehâd Efendiyi vekil ve naib-i menâb tayin eder, bu tayin mahkemede onaylanır.

40/33 21 Mart 1924

Kuruçay karyesinden iken vefat eden Hacı Hasan bin İnce Abdullah’ın zevcesi Cennet bint-i Hacı Süleyman, kızları Şerife ve Hanife, kız kardeşi Râziye bint-i İnce Abdullah, Hacı Hasandan onlara miras kalan Manisa’nın Balık pazarında yanan dükkânın tamirine ve kiralanmasına ve kiranın gönderilmesine dair bütün işlemler için; ayrıca, müteveffanın alacağına el koyanlardan alacakların tahsili konularında açılmış ve açılacak olan her türlü davada Manisa’da mukîm Bozkırın Kuruçay karyesinden ve akrabalarından İnce Abdullah oğlu Ahmed vekil-i umumi olarak tayin eder ve bu tayin kayda geçirilir.

40/34 21 Mart 1924

Kuruçay karyesinden iken İzmir’in Kemalpaşa ilçesinin Kızılcalı köyünde ikamet eden müteveffa Hüseyin bin Veli’nin kızı Kezban, babası ve mûrisi müteveffa Hüseyin’in Kızılcalı köyünde bulunan menkul ve gayrımenkul mallarından hissesine isabet eden miktarı, el koyanlardan almaya, ona ulaştırmaya, bu konuda lehinde ve aleyhinde açılmış ve açılacak olan bütün davalarda kocası Bozkırın Kuruçay karyesinin Halil oğlu Yusuf’u vekîl-i umumi tayin eder.

40/35 21 Mart 1924

Kuruçay karyesinden iken İzmir’in Kemalpaşa ilçesinin Kızılcalı köyünde ikamet eden müteveffa Hüseyin bin Veli’nin kızlarından Dudu Kızılcalı köyünde babasının mirasından düşen malların idaresi, bu konu ile alakalı olarak açılan ve açılacak olan davaların görülmesi için Kızılcalı karyesinde mukim Bozkırın Kuruçay karyesinden ve akrabasından Ali oğlu Hüsnü’yü vekil-i umumi olarak atamak ister. Mahkeme tarafından bu durum onaylanarak kaydedilir.

40/38 10 Nisan 1924

Kuruçay köyünden olan müteveffa Hacı Ali bin Hasan Çavuş’un kızı Ayşe, babasının Manisa’da bulunan mallarından hissesine düşeni almak ve kendisine ulaştırmak ve gereken işlemleri yapmak üzere önceden Hasan oğlu Hacı Ali’yi vekil tayin etse de, vekâleti yerine getirmediğinden onun


COURT RECORD 339 (1923-1924)


azledilerek yerine Manisa’nın Cami‘-i Kebîr mahallesinden Hacı Ahmed oğlu Müslûh Efendinin kabulünü ister ve bu istek onaylanır. Adı geçen kişi Ayşe’nin vekîl-i ‘umûmî ve nâ’ib-i menâbı tayin edilir.

40/39 10 Nisan 1924

Kuruçay köyünden olan Hacı Hasan bin İsa’nın kız kardeşi Ayşe bint-i İsa Hatun, erkek kardeşinin mirasından Manisa’da hissesine düşen malların alınması ve kendisine gönderilmesi, bu konuda meydana gelecek her türlü davada vekil olmak üzere Manisa’nın Recai Mahallesinde ikamet eden erkek kardeşinin oğlu Mümin Çavuşu vekîl-i ‘umûmî ve nâ’ib-i menâb olarak atar.

Bu incelemeden anlaşılmaktadır ki vekil tayini talebinin hepsi kadınlardan

gelmiştir. Günümüzdeki avukatlar gibi iş yapan iki vekil tespit edilmiştir. Avukat olarak

atananlar ise kazada ikamet eden vükelâ-yı deaviden Hocazâde Hafız Nuri Efendi, diğeri

Hâfız Mehmed Şevki Efendi ibn-i İbrahim’dir. Geri kalan vekiller çoğunlukla akrabalık bağı

dolayısıyla tayin edilmiş kimselerdir. Ayrıca vekillerin özellikle miras taksiminde mirasın

bulunduğu yerde yani Manisa ya da İzmir’de ikamet etmesi tercih sebebiydi. Vekil tayini

için başvurulan yerlerin 9’u Kuruçay köyünden, 1’i ise Ahırlı’dandır. Buralar ise Bozkır

kaza merkezine uzaktır. Dolayısıyla vekil tayinine kaza mahkemesine uzak yerde ikamet

edilmesi de önemli bir sebeptir.

D. Nafaka Takdiri

İncelediğimiz defterde konu başlıklarına müstakil olarak bakıldığı zaman nafaka

takdiri 73 kayıttan 8’inde geçmektedir. Bu oran toplam hüküm sayısının %11’ine tekabül

etmektedir. İki içeriğe sahip hükümler bölündüğü zaman sayı değişmese de oranı %9’a

düşmektedir. İncelediğimiz sicilde nafaka, aile hukukundan doğan bakma yükümlülüğü

kapsamında yapılan harcamaları kastetmektedir27. Aşağıdaki 8. Tablo’da sicilde geçen

nafaka takdiri ile ilgili kayıtlar özetle gösterilmiştir.

8. Tablo: Nafaka Takdiri ile İlgili Kayıtlar

Numara Tarih Özet

40/24 27 Şubat 1924

Çat köyünden Kâtib Mustafa bin Kırlı Mehmed bin Osman’ın ölümü üzerine 13 yaşındaki oğlu Bekir ve 6 yaşındaki kızı Huriye’nin annesi Ayşe bint-i Mehmed vasileridir. Ayşe vasileri bulunduğu iki çocuğunun her biri için ölen babalarının geride kalan mallarından yetecek kadar nafaka takdirine ve mallarının harcanmasına izin verilmesi için dava açmıştır.

27 Celal Erbay, “Nafaka”, DİA, C.32, 2006; s.282 (282-285); Cin-Akyılmaz, age, s.350; Mümtaz Aydın,

“Osmanlı'da Örnek Uygulamalarıyla Evlilik Hayatında Kadının Ekonomik Hak ve Hürriyetleri”, http://www.yeniumit.com.tr/konular/detay/osmanlida-ornek-uygulamalariyla-evlilik-hayatinda-kadinin-ekonomik-hak-ve-hurriyetleri 4 Mayıs 2016, Saat: 15:35.




Oğlana günlük 25, kızına 15 kuruş, aylık 1.200 kuruş nafaka takdir edilir. Ayşe’nin bu kadar miktarı harcamasına izin verilir.

40/28 15 Ocak 1924

Akçapınar köyünden olan Hacı Ali oğlu Mehmed Ali, eşi Miyase bint-i Ali Hoca’yı terk etmiştir. Mehmet Ali dört sene önce İstanbul’a gidip evlenmiştir. Miyase adı geçenin nikâhlı eşidir ve ondan bir çocuğu vardır. Açılan davaya koca gelmemiştir. Nafakaları olmadığından mahkeme Mehmet Ali’ye eşi Miyase’ye 15, küçük çocuğuna da 15 kuruş, toplam günlük 30 kuruş nafaka ödenmesine o günden itibaren hükmedilmiştir.

40/29 18 Şubat 1924

Akçapınar köyünden Dersaadet’te ticaretle uğraşan Mehmed Efendi oğlu Abdürrahim’in eşi Ayşe bint-i Râşid Çavuş’a günlük 40 kuruş nafaka takdiri. Kocası dört senedir nafakasını ödemediği gibi İstanbul’da bir daha evlenmiştir.

40/31 28 Ocak 1924

Avdan köyünden Mehmed Onbaşı oğlu Ahmed’in eşi Şerîfe bint-i Hüseyin’i boşaması üzerine günlük 15 kuruş nafakası takdiri.

40/41a 17 Ekim 1923

Siristad kasabasından Köse Hacı Mehmed oğlu Hacı Mehmed Efendi’nin ölümü üzerine küçük oğlu Mehmed Fahreddin’e günlük 50 kuruş nafaka takdiri.

40/43 8 Ocak 1924

Siristad kasabasından Hacı Hasan oğlu Aksekili müteveffâ Mehmed Usta’nın ölümü üzerine küçük oğlu Hacı Hasan günlük 16 kuruş, küçük kızı Fatma’ya günlük 8 kuruş nafaka takdiri.

40/48 11 Ekim 1923

Erdoğan köyünden Veli Efendi bin Mehmed Ağa’nın ölümü üzerine kızları 6 yaşındaki Ayşe Dudu ve 9 yaşındaki Ümmühan’a günlük beşer kuruş nafaka takdiri.

40/49 24 Şubat 1924

Dere köyünden Ahmed oğlu Mehmed’in eşi Fatma bint-i Mehmed’i terk etmesi üzerine Fatma’ya günlük günlük 15 kuruş, iki çocuğuna günlük 15 kuruş nafaka takdiri.

40/52 23 Mart 1924

Akkise’den Fadime’yi kocası Abdülbaki oğlu Ahmet talak-ı selase ile boşamıştır. Mahkeme Fadime için iddet nafakası olarak günlük 30 kuruş takdir eder.

Sonuç olarak Bozkır kaza mahkemesinde kocanın aile hukuku ilişkisinden doğan

karısına ve çocuklarına bakma yükümlülüğünden dolayı, bu görevi yerine getirmeyenlere

karısı ve çocuklarına nafaka olarak belli bir miktarı ödemesine hükmedilmiştir. Babaları

ölen çocukların vasileri de miras malından bakım masrafları için günlük bir nafaka

belirlenmesini ve belirlenen meblağ kadar miras malından harcamalarına izin verilmesini

istemişlerdi. Günlük nafaka miktarı konusunda ailenin gelirine göre bir miktarın


COURT RECORD 339 (1923-1924)


belirlendiğini görsek de Bozkır’da ortalama olarak kadına 23 kuruş, erkek çocuğa 20

kuruş, kız çocuğa 8 kuruş günlük nafaka takdir edildiği söylenebilir.

E. Mehir Davası

Mehir erkeğin evlenirken kadına verdiği ve vermeyi taahhüt ettiği mal veya

paradır. Mehir kadının mal varlığıdır. Mehir ödeme biçimine göre mehr-i muaccel ve

mehr-i müeccel olarak ikiye ayrılmıştır. Evlenmeden önce nişanlanırken peşin ödenen

mehre, mehr-i muaccel (peşin mehir), ödenmesi sonraya bırakılan, belli bir vadeye

bağlanmış mehre de mehr-i müeccel denir. Mehr-i müeccel evliliğin, ölüm ya da

boşanmayla sona erdiği zaman kadına verilir. Bu hal önemli olduğundan kocası

öldüğünde terekeden öncelikle mehr-i müeccel ödenir, sonra miras varisler arasında

paylaştırılırdı28. Şeriye Mahkemelerinde çeşitli sebeplerle mehr-i müecceli veya mehr-i

muacceli ödenmeyen kadınlar, bunların ödenmesi için mahkemeye müracaat ederek

dava açmışlardır. İncelediğimiz sicilde mehir davası ile ilgili dört kayıt vardır. Bu davanın

mahkemede görülme oranı ise %5’dir. Sicildeki altı konu içerisinde beşinci sırada yer

almaktadır. Mehir davalarını uzun olmasından dolayı burada örnek bir okunuş

aktarmayacağız. Bununla birlikte özetlerini aşağıdaki 9. Tablo’da vereceğiz:

9. Tablo: Sicilde Geçen Mehir Davalarının Özetleri

Hüküm No Tarih Özet

40/Nosuz29 22 Nisan 1924

Konya’nın Bozkır kazasının Armudlu köyünden olan Musa bin Resîl bin Musa vefat eder. Buna göre varisleri zevcesi Ümmügülsüm bint-i Osman Çavuş, kızı Anakız ve validesi Kezban bint-i Mehmed ve babası Resil bin Musa’dır. Zevce Ümmügülsüm, kayınbabası Musa oğlu Resil üzerine dava açar. Ümmügülsüm mahkemede konuşmaya başlar: Resil Ağanın oğlu Musa’nın 101 kuruş mehr-i müeccel ile karısı oldum. Kocam askerde vefat etmiştir. 101 kuruş mehr-i müeccel hakkımı kocasının malına el koyan babasından talep ederim. Davalı Resil Ağa’ya yöneltilen sorunun cevabında; davacı Ümmügülsüm’ün, oğlu Musa’ya adı geçen mehir ile karısı olduğunu kabul eder. Ancak oğlunun malına el koyduğunu inkâr eder. Oğlunun ölmediğine dair ifadesi üzerine davacıdan şahitler getirilmesi istenir. Getirilen şahitlerin dinlemesi ile Ümmügülsüm’ün kocası Musa’nın öldüğüne ve Resil Ağa’nın, 101 kuruş mehr-i müeccel hakkını Ümmügülsüm’e ödemesine hükmedilir.

40/51 Akçapınar köyünden Mehmed oğlu Ahmed’in zevcesi Ayşe bint-i Mehmed vekili olan Siristad’ta ikamet eden Hâfız Mehmed Şevki

28 Cin-Akyılmaz, age, s.346. 29 339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili, 40/Nosuz, s.39-40)




Efendi, Ayşe’nin kayınbabası Akçapınar köyünden Mehmed oğlu Mehmed’e dava açar. Müvekkilesi Ayşe 101 kuruş mehr-i müeccel ve 3.750 kuruş kıymetinde eşya karşılığı (iki yatak, altı adet puşide yastık, bir yorgan, bir kilim, bir sandık) mehr-i muaccele Mehmed Ağa oğlu Ahmed ile nikâhlanmıştı. Kocasının askerde ölmesiyle zimmetinde kararlaştırılan mehirlerin müteveffanın malına el koyan babası davalı Mehmed Ağa’dan tahsilini talep eder. Bazen yüz yüze bazen de gıyabi gerçekleşen muhakeme ve yürütülen tahkikat neticesinde 101 kuruş mehr-i müeccel ile davacı Ayşe’yi oğlu Ahmed’e nikâhladıklarını babası onaylıyor. Ancak oğlunun vefatıyla mehr-i muaccele ait eşyaları inkâr ediyor. Davacı vekili Mehmed Şevki Efendi, Mehmed oğlu Ahmed’in askerde vefatını dair getirdiği şahitlerin şehadetiyle ispat etmesine rağmen ölenin babasında olduğu iddia edilen mehr-i muaccele ait eşyaları şahitleri ile ispatlayamadığından talebi kabul edilmez. Ayşe’nin müvekkilesinin şeri tarifler üzerine yemin ederek açıklama istemesi üzerine Ahmed’in askerde vefatına ve 3.750 kuruşluk mehr-i muaccel için davacı vekilinin davalı Mehmed’e şahitsiz makamlara dava açması men edilir. 101 kuruş mehr-i müeccelin davacıya davalının vermesi “kâbil-i i‘tirâz ve temyîz olmak üzere” kararlaştırılır.

40/52 23 Mart 1924

Akkise köyünden olan Hacı Ahmed kızı Fadime kaza şeriyye mahkemesinde aynı köyden boşandığı kocası Abdülbaki oğlu Ahmed huzurunda konuşmaya başlar. Davalı Ahmed’in 101 kuruş mehr-i müeccel ve eşya değeri olan 1.000 kuruş mehr-i muaccel ile nikâhlı eşidir. Ancak kocası bir ay önce talak-ı selase ile onu boşamıştır. Onun zimmetinde kalan toplam 1.101 kuruş mehrinin alıverilmesini talep eder. Ayrıca iddet nafakası ve ikamet giderlerinin temini için yetecek kadar miktarın takdirini ister. Mahkemede kocası gerçekten Fadime’yi talak-ı selase ile boşadığını itiraf eder. Mehr-i müeccel konusunda ise 50 kuruş vereceği noktasında anlaştığını söyler. Diğer yarısını inkâr eder. Karısını 2 Aralık 1923 tarihinde boşar. Bu konu üzerine şahitleri var ise de onların uzak köylerinden gelmesinin zor olduğunu belirtir. Mehir hakkının şimdilik bu noktada tutulmasını; öncelikle iddet nafakası ve mesken giderlerinin takdir olunmasını ister. Fadime’ye iddet nafakası ve mesken giderleri olarak günlük 30 kuruştan aylık 900 kuruş ödenmesine karar verilir.

40/53 Karacaardıç köyünün Çeşme Mahallesinden olan Hâfize bint-i Mehmed kaza mahkemesine gelerek aynı mahalle sakinlerinden kayınvalidesi Fatma bint-i Ömer’e dava açar. Mahkemede şöyle konuşur. Nikâhlı zevcim Hatîb Mahmud Râtib oğlu Nurullah Karacaardıç karyesinin Çeşme mahallesi ahalisinden iken İstiklâl Muhârebesi esnâsında İzmir havâlisinde şehit olmuştur. Zevcimin mirası benimle vâlidesi Fâtıma bint-i Ömer, kızı Meryem, erkek kardeşleri Mustafa ve Ahmed’e aittir. Ancak kocasının malına validesi Fatma el koymuştur. Kocasının 48 hisselik mirasından


COURT RECORD 339 (1923-1924)


üzerine isabet eden 6 hisseyi ve kocasının zimmetinde olan 171 kuruş mehr-i müeccelini Fatma’dan talep eder. Davalı Fatma sual üzerine davacıya Hâfız oğlu Nurullah’ın 171 kuruş mehir ile anlaşılarak nikâh edildiğini, malına el koyduğunu itiraf eder. Ancak davacının oğlu Nurullah’ın vefatını inkâr eder. Davacıdan kocasının vefatını ispatlamasını istenir. Bunun üzerine şahitlerle şehadet ispatlanır. Nurullah’ın adı geçen tarihte vefatına hükmedilir. Bunun üzerine 171 kuruş mehrinin müteveffadan alamadığı, aldıttırılmadığı, onu temize çıkartmadığı, başkası üzerine havale etmediği, başkası tarafından ödenmediği, karşılığında müteveffanın rehini olmadığına dair yemin etmesi teklif olunmuş. Yemini kabul ettikten sonra 171 kuruş mehir ve terekeden kendisine isabet eden altı hissenin davacı Hafize’ye teslimine davalı Fatma’ya hükmolunur.

Sonuç olarak mehir davası incelediğimiz sicilde, genelde kocanın askerde ölmesi

üzerine onun malına el koyanlara karşı açılır. Dört davadan iki vakada kayınbaba, bir

vakada kayınvalide bir vakada ise kocaya dava açılmıştır. Yukarıdaki verilerden

anlaşılmaktadır ki yörede mehr-i müeccel genelde 101 kuruştur. Üç olayda 101, bir

olayda 171 kuruş mehr-i müeccel belirlenmiştir. Mehr-i muaccel ise iki olayda vardır:

Birinde eşya karşılığı 1.000, diğerinde eşya karşılığı 3.750 kuruştur. Ancak ikinci mehir

şahitlerle veya delille ispatlanamadığından hükümsüz kalır.

F. Vakfiye

İncelenen sicilde sadece bir kayıtta vakfiye vardır (40/14). Vakfiye hüccetinin

kenarına Konya Evkaf sicillatına da kaydedildiğine dair not düşülmüştür. İsmail Kıvrım

Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu’nda sunduğu “XIX. Yüzyıl Sonları ile XX. Yüzyıl

Başlarında Bozkır Vakıfları” adlı bildirisinde buradaki vakfiyeyi incelemiştir. Ancak bütün

bilgiler buradaki kayıtla uyuşmakla birlikte vakıf yeri elimizdeki bilgilerle

uyuşmamaktadır. Kayda göre 13 Şubat 1324’te 5.000 lira parayı vakf eden kişi Sorkun

köyünün İsali mahallesinden Ayşe bint-i Abdullah adlı bayandır. İsmail Kıvrım’ın

bildirisine göre vakıf yeri Bozkır kazasına tabi Çukurkavak köyü Aşağı Mahallesi olarak

belirtilmiştir30. Ancak 339 Numaralı Bozkır Şeriye Siciline göre vakıf yeri Bozkır kazasına

bağlı Sorkun köyünün İsali Mahallesi’dir:

Bozkır kazâsına tâbi‘ Sorkun karyesinin ‘İsâli Mahallesinde sâkine ve zâtı zeyl-i

vesikada muharrerü’l-esâmî müslimîn ta‘rîfleriyle mu‘arrefe sâhibü’l-hayât ve’l-

hasenât Ayşe bint-i Abdullah nâm Hatun meclis-i kazâ-i mezkûr mahkeme-i

şer‘iyesinde ma‘kûd şer‘-i şerîf-i enverde ve vakf-ı atiyü’l-beyâna li-ecli’t-tescîl

30 İsmail Kıvrım, “XIX. Yüzyıl Sonları ile XX. Yüzyıl Başlarında Bozkır Vakıfları”, Bozkır’ın Dünü ve Bugünü

Sempozyumu, 12 Kasım 2006, Konya 2007, s.107-136. 125.




mütevelli nasb ve ta‘yin eylediği Kara Hasan ibn-i Hacı Ali Ağa mahzarında ikrâr-ı

tam ve ta‘bîr-i ‘ani’l-merâm ile atyeb-i malımdan ifrâz eylediğim beş bin kuruş evrak-

ı nakdiyeyi hasbeten lillâhi’s-samed vakf-ı sahîh-i müebbed ve habs-i sarîh-i

muhalled ile vakf ve habs idüb şöyle şart eyledim ki meblağ-ı mezbûr beş bin

kuruşun alâ vechi’l-helâl bâ-yed-i mütevelli rehn-i kâvî veya kefil-i melî ile senevi

ziyâde ve noksân eyleyüb ve kalemiyye namıyla dahi bir nesne almayub hâsıl olan

rıbhı karyemiz Sorkun karyesinin ‘İsâlî mahallesinde icrâ-yı hitâbet edecek zâta

verile (40/14, s.20-21).

G. Askerde Şehit Olanlar veya Vefat Edenlerden Geriye Kalanların Mahkemeye

Başvuruları

1911 Trablusgarp Savaşı, 1912-1914 Balkan Savaşları, 1914-1918 I. Dünya Savaşı,

1918-1922 Milli Mücadele Dönemi; yaklaşık bu on yıllık savaş dönemi Anadolu insanını

çok yıpratmıştır. Pek çok vatandaş şehit olmuş, birçoğundan da geriye ailesi kalmıştır31.

İngilizlerin ve Damat Ferit Paşa hükümetinin Kuva-yı Milliye aleyhtarı propagandaları ile

Bozkır’da Millî Mücadele döneminin başlarında (27 Eylül-Kasım 1919) “Bozkır İsyanları”

yaşanmıştır32. Bu olaydan sonra Bozkırlılara yapışan “isyancı” etiketi bölgenin Millî

Mücadele aleyhtarı gibi görünmesine neden olsa da isyanın bastırılmasından sonra bölge

halkı Millî Mücadele’ye katılmış ve şehitler vermiştir.

Biz bu bölümde mahkemeye müracaat konusu ne olursa olsun, askerde şehit

veya vefat haberinin alınması üzerine onlardan geriye kalan yakınlarının mahkemeye

yaptıkları müracaatlar sonucu ortaya çıkan hususlardan Bozkırlı şehitleri tespit edeceğiz.

Öncelikle 73 kayıttan 12’si yani %16’sı askerde şehit veya vefat olarak belirtilen kişilerin

geride bıraktıkları ile ilgilidir. Biz bu belgelerden yola çıkarak Bozkır ve çevresinde

askerde vefat eden veya şehit olanların listesini 10. Tablo’ya çıkardık.

31 Bu süreçte Bozkırlı şehitlerimizin tespitini, şeriye sicilinde tutulan kayıtlar üzerinden ortaya koyacağız.

Ancak şehitlerimiz tespiti başka kaynaklardan da yapılabilmektedir. Bkz. Milli Savunma Bakanlığının askerlik şubesi kayıtlarından faydalanarak hazırladığı eseri bunlardan ilkidir (Şehitlerimiz, C. I-V, Milli Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998). Diğeri ise il nüfus müdürlüklerinde bulunan “Vefayata Mahsus Vukuat Defterleri”dir (Nuri Köstüklü, “Balkan Savaşlarından Millî Mücadeleye “Şehitler” Üzerine Yapılacak Bilimsel Araştırmalarda Metod ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, 22-24 Ekim 2003, Genelkurmay Yayınları, Ankara 2006). Şeriye Sicillerinden faydalanılarak şehitler üzerine yapılan bir araştırma için ise bkz. Mehmet Güneş, “Afyonkarahisar Şer‘iyye Sicillerindeki Çanakkale Şehitleri ile İlgili Belgeler Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Tarih Okulu Dergisi, S.XIX, Eylül 2014, s.561-580.

32 Ahmet Avanas, Milli Mücadele’de Konya, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1998, s.101-119; Taha Niyazi Karaca, “Milli Mücadele’de Bozkır İsyanları”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.16, 2004/1, s.169-190.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


10. Tablo: Sicilden Tespit Edilen Millî Mücadele Döneminde Askerde Vefat Eden veya

Şehit Olan Bozkırlılar

Sıra no

Köy Askerde Şehit Olanlar KAYNAK (339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili)

1 Acılar Mısırlıoğullarından Osman oğlu Hüseyin

39/1, 13 Kasım 1923, s.1

2 Kayacık Hacı İsmail Efendi oğlu Ahmed 39/2, 17 Kasım 1923, s.2

3 Akçapınar Hacı Mehmed oğullarından Mustafa oğlu Yusuf

39/3, 17 Kasım 1923

4 Kayacık Mustafa bin Mehmed bin Cafer 39/4, 18 Kasım 1923, s.3-4

5 Çat Sarı İmam oğullarından Ömer bin Ali 40/1, 8 Ocak 1924, s.13

6 Öz-i Kebir Mahmud oğlu Hasan 40/7, 23 Ocak 1924, s.16

7 Kovanlık Bedik oğullarından Mustafa bin Osman

40/21, 5 Mart 1924, s.31-32

8 Dere Ali bin Hüseyin bin İsa 39/5, 24 Kasım 1923, s.4

9 Karacaardıç köyünün Cami mahallesi

Mehmed bin Said bin Ali 40/30, 5 Mart 1924, s.31-32

10 Armudlu Musa bin Resîl bin Musa 40/Nosuz, 22 Nisan 1924, s.39-40

11 Akçapınar Mehmed oğlu Ahmed 40/51, 15 Ocak 1924, s.46/47

12 Karacaardıç köyünün Çeşme mahallesi

Hatîb Mahmud Râtib oğlu Nurullah 40/53, 28 Nisan 1924, s.48-49

Buna göre Akçapınar, Karacaardıç ve Kayacık’tan ikişerden altı; Acılar, Çat, Öz-i

Kebir, Kovanlık, Dere, Armudlu’dan da birer olmak üzere altı, toplamda Bozkır

kazasından Millî Mücadele zamanında on iki kişinin askerde vefat ettiğini ya da şehit

olduğunu tespit ettik.

Askerde vefat edenlerin veya şehit olanların kiminin geride küçük çocukları

kalmıştır: 39/1 nolu kayda göre geride eşi, validesi, iki küçük oğlu ve bir küçük kızı; 39/2

nolu kayda göre geride bir küçük oğlu ile validesi; 39/4 nolu kayda göre bir küçük oğlu

ve validesi; 40/1 nolu kayda göre zevcesi, validesi ve bir küçük oğlu, 40/7 numaralı kayda

göre bir küçük oğlu, bir küçük kızı; 40/21 numaralı kayda göre zevcesi, validesi ve bir

küçük oğlu kalmışlardır.

Kimi ise hiç evlenmemiştir: 39/5 nolu kayda göre şehidin mirası validesi Rukiye

ile kardeşleri Hafız Mehmed Efendi, Osman, Ayşe ve Emine’ye kalmıştır.

Kimisinin varisleri arasında, murisin ölmediği düşünülerek anlaşmazlıklar çıkmış

ve bu anlaşmazlıklar mahkemeye taşınmıştır. Sonuçta mahkeme davacıdan murisin




askerde vefat ettiğini/şehit olduğunu ispatlamasını istemiş, davacı da sözüne güvenilir

iki erkek şahitle bu durumu ispatlamıştır. İşte bu nokta, yani askerde ölüm hâlinin

şahitlerle ispatlanması kişilerin savaşa gönüllü olarak gittiklerini düşündürtmektedir.

Çünkü askere gidenlerin askerlik şubesinde kaydı olmalıdır. Bu konu ile alakalı

mahkemede görülen davalarda şahitlerin nasıl ifade verdiklerini 11. Tablo’da

özetleyeceğiz:

11. Tablo: Askerde Vefat Edildiğine veya Şehit Olunduğuna Şahitlik Edilmesi

Hüküm No

Tarih Özet

40/30 5 Mart 1924 Karacaardıç köyünün Cami mahallesinden olan Mehmed bin Said bin Ali askerde vefat ettiğine dair şahitler, Fart köyünden Veli oğlu Mehmed ve Karacaardıç köyünden İbrahim oğlu Mehmed’dir. Onlar mahkemede “Karacaardıç karyesinin Câmi‘ mahallesinden Said oğlu Mehmed Ankara’da Sarıkışla? hatırhanesinde üç yüz otuz altı senesi Nisan [Nisan 1920] ayı zarfında vefâtını ‘aynen gördüm” diyerek şahitlik ederler. Ayrıca onlara köylerinin imamı ve muhtarları da şahitliklerini onaylayan yazılı bir evrak verir.

40/Nosuz 22 Nisan 1924

Armudlu köyünden olan Musa bin Resil bin Musa’nın askerde vefat ettiğine dair Boyalı karyesinden Ali oğlu İsmail ve Koçaş karyesinden Hacı oğullarından İsmail oğlu Mehmed’i şahit gösterilir. İki şahit mahkemede ifade verirler: “Fî’l-hakîka işbu zâtını ‘ârif olduğumuz müdde‘iye-i mezbûre Ümmügülsümün zevci Armudlu karyesinden Resil oğlu Musa ile Haymana Cephesinde yirmi beşinci alâyın üçüncü taburunun on birinci bölüğünde Yunan ile muhârebe etmekte iken merkûm Musaya mavzer mermisi isâbet ederek üç yüz otuz yedi senesi Eylül [Eylül 1921] ayı zarfında şehiden vefâtını gördüm”. Yani gerçekten zatını bildiğimiz davacı Ümmügülsüm’ün zevci Armudlu köyünden Resil oğlu Musa Haymana cephesinde 25. Alayın 3. Taburun 11. Bölüğünde Yunanlılarda savaşırken, mavzer mermisi isabet ederek Eylül 1921 ayı içinde şehit olmuştur.

40/51 15 Ocak 1924

Akçapınar köyünden Mehmed oğlu Ahmed’in askerde şehit olduğu önceki davalarda ispatlanır.

40/53 28 Nisan 1924

Karacaardıç köyünün Çeşme mahallesinden Hatib Mahmud Ratib oğlu Nurullah İstiklâl Muharebesi esnasında İzmir civarında şehit olmuştur. Mahkemede onun şehitliğini ispatlamak için Süleyman oğlu Mustafa ve Cami‘ mahallesinden Bayram Hocazâde İsmail şahit olarak dinlenir: Gerçekten davacı Hafizenin kocası Karacaardıç karyesinde Çeşme mahallesinden Mahmud Efendi oğlu Nurullah “Eskişehir civârında Kazâncı bayırında düşmanla muhârebe itmekde iken merkûme isâbet iden top mermisi merkûmun belinden aşağısını ber-hevâ ederek üç yüz otuz sekiz senesi [Ağustos 1922] Ağustos gâyelerinde vefâtını aynen görerek” diyerek her biri ayrı ayrı şahitlik ederler.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


SONUÇ

İncelediğimiz 339 numaralı Bozkır Şeriye Sicili, Bozkır kazası Şeriye mahkemesine

yapılan müracaatlar sonucu, kadı’nın aldığı kararların kaydedildiği defterdir. Bazen şeri

özrün gerçekleşmesi üzerine kadı İsmail Hakkı, yerinde mahkeme kurarak sorunları

çözmesi için mahkeme başkâtibi Mustafa Sabri Efendi’yi ilgili yere naip olarak

göndermiştir. Bu nedenle Kuruçay, Ahırlı ve Hoca köylerinde gezici mahkeme

kurulmuştur. Mahkemeye 28 farklı idari üniteden müracaat yapılmıştır. Bu köyler bugün

Bozkır, Ahırlı, Akören ve Hadim ilçelerinde yer almaktadır ve bazılarının adı değişmiştir.

Defter iki istisna dışında Ekim 1923-Nisan 1924 arasındaki yedi aylık dönemdeki

kayıtları içerir. 29 Ekim 1924’te Cumhuriyet ilan edilmiş, yeni devletin kabul ettiği laiklik

ilkesi doğrultusunda devlet teşkilatında çeşitli düzenlemeler yapılmış, şeriye

mahkemeleri de bu bağlamda 8 Nisan 1924 tarihinde kaldırılmış, kanun ise Mayıs

ayından itibaren yürürlüğe girmiştir. Kazalarda Asliye Mahkemeleri kurulmuştur.

Muhtemelen Bozkır Şeriye Mahkemesinin tuttuğu son kayıtlardan biri, belki de en

sonuncusu incelediğimiz defter olmalıdır. Ancak konularına göre özel defterlerin

tutulduğu da hatırda tutulmalıdır.

49 sayfadan oluşan defterde 73 kayıt vardır. Bu kayıtlar; miras taksimi, vasi tayini,

vekil tayini, nafaka takdiri, mehir davası ve vakfiye konusunu içerir. Bazı kayıtlar miras

taksimi-vekil tayini, miras taksimi-vasi tayini gibi ikili konuları içermektedir. Bu konular

da ikiye bölünürse sicilde toplam 85 kayıt vardır. 85 kaydın içerinde en çok rastlanan

konu ise %52’lik oranla miras taksimidir. İkinci sırada %21’lik oranla vasi tayini, onu

%12’lik oranla vekil tayini, % 8’lik oranla nafaka takdiri, %5’lik oranla mehir davası, %1’lik

oranla vakfiye takip eder.

85 kayıttan 48’inde kadın, 36’sında erkek, 1 tane de bayanın vekili mahkemeye

başvurmuştur. Diğer bir ifade ile % 58 oranında kadın, % 42 oranında erkek mahkemeye

müracaat etmiştir. Bu oran bize şunu göstermektedir: Adalet dağıtılması ve bazı

konuların tescillenmesi için toplumun yarısını oluşturan kadınlar da erkekler kadar

mahkemeye başvurarak hukukî haklarını kullanmışlardır. Hatta %58’lik oranla erkekleri

bile geçmişlerdir. Bu arada özellikle miras taksimi için mahkemeye müracaat eden

kadınların bazılarının ailesinde, kadınlardan başka müracaat edecek kimse kalmaması

1911’den itibaren 1922 yılına kadar sürekli savaşların yaşandığı bir ortamda erkek

nüfusun azaldığını hatırlatmaktadır.

Mahkemeye müracaat etmede en önemli sebep vefattır. Miras taksimi, ölenin

çocuklarına vasi tayini, sonra çocuklara kalan mirastan nafaka takdiri ve vasinin mirastan

takdir edilen nafaka kadar harcamasına için izin istemesi, miras taksimindeki zamanla




meydana gelecek bir ihtilafın her türlü mahkemede çözülmesi ya da hissesine isabet

eden mirasın kendisine gönderilmesi gibi şeyler için vekil tayini, askerde vefat

edenlerin/şehit olanların yakınlarının açtıkları çeşitli davalar insan yaşamında kaçınılmaz

son olan ölüm vakasından sonra meydana gelmiştir. Miras paylaşımındaki anlaşmazlığın

çözümü, evini terk eden kocanın eşine ve çocuğuna nafaka takdiri gibi kayıtlar bu sicilde

çok azdır.

Miras taksiminden sonra ikinci sıklıkta görünen vasi tayini, yetim ve öksüz

çocuklara rüşt yaşına yani yirmi yaşına kadar devletin ve toplumun sahip çıktığının bir

göstergesidir. Bu bağlamda sicilde 16 vasi tayini belgesinin beşinde anne, dördünde

amca/emmi, ikişer kaydında dayı ve amcaoğlu, birer hükümde ise baba, erkek kardeş,

dede (anne tarafından) vasi olarak atanmıştır.

Vekil tayini konu olarak sicilde üçünde sırada yer almaktadır. Vekil tayini

taleplerinin hepsi kadınlardan gelmiştir. Günümüzdeki avukatlar gibi iş yapan iki vekil

olduğu anlaşılmaktadır. Geri kalan vekiller çoğunlukla akrabalık bağı dolayısıyla tayin

edilmiş kimselerdir. Ayrıca vekillerin özellikle miras taksiminde mirasın bulunduğu yerde

yani Manisa ya da İzmir’de ikamet etmesi tercih sebebidir. Bugün Ahırlı ilçesinde

bulunan Kuruçay ve Ahırlı köylerinde hem gezici mahkemenin kurulması hem de

kadınların vekil tayinin çoğunlukla oralardan yapılması, Kuruçay ve Ahırlı’nın Bozkır kaza

mahkemesine uzak olduğunu da göstermektedir.

Bozkır’dan Manisa, Aydın, İzmir, İstanbul ve Mısır gibi yerlere göç edildiğini de

Sicil’den anlıyoruz. Özellikle mevsimlik tarım işçisi olarak Ege bölgesine giden Bozkırlılar

orayı yurt edinmişler, orada ölmüşlerdir. Orada ölenler arasında artık Bozkırlı kadınlar da

vardır. Murisi orada ölen varisler, babalarından kalan taşınmaz malların -ki bunlar

arasında yanan dükkânlar vardır- onarılması, tamiri ve kiraya verilmesi için vekiller tayin

ediyorlar. İki vakada ise İstanbul’a giden koca orada bir daha evleniyor, geride kalan

Bozkır’da hanımına ve çocuğu varsa ona da, nafaka temin etmesi gerekirken bunu

yapmıyor. Bunun üzerine kadınlar mahkemeye müracaat ederek kocasının nikâhlı

kadınları olduklarını belirtmiş kocasının ödemesi için günlük nafaka belirlenmesini

istemiştir. Nafaka miktarı mahkeme tarafından belirlenerek kocasının bu miktarı o

günden itibaren ödemesine hükmediliyor. İstanbul’da giden ve geride karısını bırakan

iki davada kocaların gidişi ve nafaka ödemeyişi dört sene öncedir. Hatta duruşmaya bile

gelmediklerinden ve vekil de göndermediklerinden dava gıyaben görülmüştür.

Aile hukuku ilişkisinden doğan karısına ve çocuklarına bakma yükümlülüğünden

dolayı, bu görevi yerine getirmeyen Bozkırlıların karısı ve çocuklarına nafaka olarak belli

bir miktarı ödemesine hükmedilmiştir. Babaları ölen çocukların vasileri de miras

malından bakım masrafları için günlük bir nafaka belirlenmesini ve belirlenen meblağ


COURT RECORD 339 (1923-1924)


kadar miras malından harcamalarına izin verilmesini istemişlerdi. Günlük nafaka miktarı

konusunda ailenin gelirine göre bir miktarın belirlendiğini görsek de Bozkır’da ortalama

olarak kadına 23 kuruş, erkek çocuğa 20 kuruş, kız çocuğa 8 kuruş günlük nafaka takdir

edildiği söylenebilir.

Mehir davasının açılmasına ana sebep, kocanın askerde ölmesi üzerine onun

malına el konulmasıdır. Dört davadan iki vakada kayınbaba, bir vakada kayınvalide, bir

vakada ise kocaya dava açılmıştır. Sicil’de geçen üç kayıtta mehr-i müeccel 101, bir

kayıtta 171 kuruştur. Bu da yörede genelde mehr-i müeccelin 101 kuruş olduğunu

gösterir. Mehr-i muaccel ise iki davada belirtilmiştir: Birinde eşya karşılığı 1.000,

diğerinde eşya karşılığı 3.750 kuruştur. Ancak ikinci mehir şahitlerle veya delille

ispatlanamadığından hükümsüz kalmıştır.

Ayrıca Milli Mücadele döneminde yöreden 12 kişinin askerde vefat ettiği veya

şehit olduğu tespit edilmiştir. Bu kişiler ya küçük çocuklara sahip ya da hiç evlenmemiş

genç insanlardır. Ayrıca askerde ölen kişilerin bazı davalarda şahitlerle ispatlanması bu

kişilerin cepheye gönüllü olarak gittiği hissini uyandırmaktadır. Çünkü askerde ölen

kişilerin askerlik şubesinde kayıtları olmalıdır.

Son olarak Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan bir hukuk kurumu Şeriye

Mahkemeleri, devlet teşkilatının yeniden gözden geçirilip kaldırılmasına karar verildiği 1

Mayıs 1924 tarihine kadar görevlerine devam ettirilmiştir.




KAYNAKÇA

339 numaralı Bozkır Şeriye Sicili.

340 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili.

ABACI, Zeynep Dörtok, “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı

Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi

Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S.20/Güz 2006, Ankara 2009, s.105-

115.

Ahırlı Kaymakamlığı resmi internet sitesi, “İlçenin Tarihçesi”,

http://www.ahirli.gov.tr/default_b0.aspx?content=97, 02.05.2016, 15:43.

AKBEL, Mustafa, “Osmanlı’da Vekâlet; Bir Kaza Örneği Olarak Kula Mahkemesine

Müracaatlar”, Turkish Studies, Volume 10/13, Ankara Güz 2015, s.1-28.

AKGÜNDÜZ, Ahmet, “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer‘iye Mahkemeleri

ve Şer‘iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.14, Ekim 2009, s.13-48.

AKGÜNDÜZ, Ahmet, Şer’iye Sicilleri, C.1, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988.

AKYILMAZ, Sevgi Gül, “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”, Gazi Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XI, S.1-2, 2007, s.471-502.

ATALAR, Münir, “Şer’iye Mahkemelerine Dâir Kısa Bir Târihçe”, İslâm İlimleri Enstitüsü

Dergisi, C.IV, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1980, s.303-328.

AVANAS, Ahmet, Milli Mücadele’de Konya, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1998.

AYDIN, Mümtaz, “Osmanlı'da Örnek Uygulamalarıyla Evlilik Hayatında Kadının

Ekonomik Hak ve Hürriyetleri”, http://www.yeniumit.com.tr/konular/detay/osmanlida-

ornek-uygulamalariyla-evlilik-hayatinda-kadinin-ekonomik-hak-ve-hurriyetleri, 4

Mayıs 2016, 15:35.

CANSIZ, İsmail -Uğur Ünal, “Kassam Defterlerine Göre Yozgat’ta İdârî ve Kültürel Durum”,

G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, 2002, s.149-169.

CEYLAN, Muhammed, “Tanzimat Dönemi Sonrası Şer‘iye Sicil Defterlerinin Muhteva ve

Diplomatik Açıdan Tahlili”, OTAM, 29/Bahar 2011, s.49-82.

CİN, Halil - Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya 2003, 24-25.

DEMİR, Abdullah, Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi, Yitik Hazine Yay.,

İstanbul 2000.

ERBAY, Celal, “Nafaka”, DİA, C.32, 2006; s.282-285.

ERDOĞAN, Halil -Yusuf Küçükdağ, Konya Kadı Sicili 1916-1921, Konya Büyükşehir

Belediyesi Yay., Konya 2011.

EROĞLU, Haldun, “On Dokuzuncu Yüzyılda Yetim Çocuklara Vasî Tayini: Antalya

Örneği”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, S.50, 2007, s.285-288.

GEDİKLİ, Fethi, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer‘iyye Sicilleri”, Türkiye

Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3, S.5, 2005, s. 187-213.

GÜNEŞ, Mehmet, “Afyonkarahisar Şer‘iyye Sicillerindeki Çanakkale Şehitleri ile İlgili

Belgeler Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Tarih Okulu Dergisi, S.XIX, Eylül 2014, s.561-

580.

http://www.e-sehir.com/turkiye-haritasi/konya-bozkir-ilce.html, 22.04.2016, 11:44.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


https://maps.google.com/maps?ll=37.188912,32.245393&z=14&t=m&hl=tr&gl=US&mapclient

=apiv3, 22.04.2016, 11:44.

İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tarihi Hakkında Mühim Bir Kaynak”, AÜ DTCF Dergisi, C.1, S.2,

1943, s.89-96.

İPŞİRLİ, Mehmet, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer‘iyye Sicilleri”, Tarih ve Sosyoloji

Semineri, 28-29 Mayıs 1990 Bildiriler, İÜ Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1991,

s.157-162.

KARACA, Taha Niyazi, “Milli Mücadele’de Bozkır İsyanları”, Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, S.16, 2004/1, s.169-190.

KARAKOÇ, İrem, “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının ve Osmanlı Aile

Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği

Üzerinden İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XIX, S.3, 2015,

s.151-206.

KIVRIM, İsmail, “XIX. Yüzyıl Sonları ile XX. Yüzyıl Başlarında Bozkır Vakıfları”, Bozkır’ın

Dünü ve Bugünü Sempozyumu, 12 Kasım 2006, Konya 2007, s.107-136.

KÖSE, Saffet, “Rüşd”, DİA, C.35, 2008, s.298-300.

KÖSTÜKLÜ, Nuri, “Balkan Savaşlarından Millî Mücadeleye “Şehitler” Üzerine Yapılacak

Bilimsel Araştırmalarda Metod ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler”,

Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, 22-24 Ekim 2003, Genelkurmay Yayınları,

Ankara 2006.

MUTAF, Abdülmecid, “Amicable Settlement in Ottoman Law: Sulh System”, Turcica, 36,

2004, s.125-140.

ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Turhan Kitabevi

Yay., Ankara 1994.

Resmi Gazete, S.69, 26.04.1924.

Şehitlerimiz, C. I-V, Milli Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998.

TAMDOĞAN, Işık, “Sulh and the 18th Century Ottoman Courts of Üsküdar and Adana”,

Islamic Law and Society, 15, 2008, s.55-83.

TEPELİ, Hikmet, 337 Numaralı Bozkır Şer’îyye Sicilinin Transkripsiyonu ve

Değerlendirilmesi, Danışman: Muhittin Tuş, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2010,

(xi+420 sayfa).

TUŞ, Muhittin, “Konya Şer’iye Sicil Belgelerine Göre Osmanlılarda Temsil Müessesesi:

Vekâlet”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.XIV, İzmir 1999, s.135-155.

UĞUR, Yunus, “Mahkeme Kayıtları (Şer‘iye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve

Bibliyografya”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S.1, Bilim ve Sanat Vakfı

Yay., 2003, s.305-344.

UĞUR, Yunus, “Şer‘iyye Sicilleri”, DİA, C.39, 2010, s.8-11.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Şer’i Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C.5,

S.29, Temmuz 1935, s.365-368.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988,

(1. Baskı 1965).




YAMAN, Talat Mümtaz, “Şer’î Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C.XII/S.68, Ulus

Basımevi, Ankara İlkteşrin 1938, s.153-164.


COURT RECORD 339 (1923-1924)


Documents

339 NUMARALI BOZKIR ŞERİYE SİCİLİ ÜZERİNDEN … Döndü Çavdar 339 NUMARALI... · tarihli 339 Numaralı Bozkır Şeriye Sicili, Bozkır Şeriyye Mahkemesinin en son tuttuğu