343344 (1)

7/25/2019 343344 (1)

1/113

UKUROVA NVERSTESFEN BLMLERENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Zbeyde Burcu MERCAN

SEVESO II KAPSAMINDA KABUL EDLEBLRLK (ALARP)SEVYESDEERLENDRME METODOLOJLER

MADEN MHENDSLANABLM DALI

ADANA, 2013

7/25/2019 343344 (1)

2/113


SEVESO II KAPSAMINDA KABUL EDLEBLRLK (ALARP) SEVYESDEERLENDRME METODOLOJLER

Zbeyde Burcu MERCAN

YKSEK LSANS TEZ


Bu Tez 23/09/2013 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii /Oyokluu le Kabul Edilmitir.

.Prof. Dr. Suphi URALDANIMAN

Prof. Dr. Oktay BAYATYE

..Prof. Dr. Mehmet Emin CALYE

...Do. Dr. zen KILIYE

.Yrd. Do Dr. NilYAPICIYE

Bu tez enstitmz Maden Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.Kod No:

Prof. Dr. Mustafa GKEnstit Mdr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge ve fotoraflarnkaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere

tabidir.

7/25/2019 343344 (1)

3/113

I

Z

YKSEK LSANS TEZ

SEVESO II KAPSAMINDA KABUL EDLEBLRLK (ALARP) SEVYESDEERLENDRME METODOLOJLER

Zbeyde Burcu MERCAN



Danman : Prof. Dr. Suphi URALYl: 2013, Sayfa: 102

Jri : Prof. Dr. Oktay BAYAT: Prof. Dr. Mehmet Emin CAL: Do. Dr. zen KILI: Yrd. Do Dr. Nil YAPICI

1960-1985 yllar arasnda meydana gelen byk endstriyel kazalarsonrasnda, AB lkelerinde uygulanmas zorunlu olan ve kaza nleme zerinesistematik bir almay hedefleyen SEVESO Direktifleri yaynlanmtr. AB

mktesebat

na uyum erevesinde lkemizde de ilgili direktif 18.08.2010 tarihli ve27676 sayl Resmi Gazetede Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol HakkndaYnetmelik adaltnda yaynlanarak yrrle girmitir.

Bu alma, ilgili ynetmeliin ngrd dzenlemeler kapsamnda, ihtiyaduyulan kabul edilebilirlik (ALARP) seviyesinin hesaplanmas ve uygulanmas ileilgili kaynak dokman niteliinde hazrlanmolup kabul edilebilirlik seviyesinin ABlkelerindeki kullanm amalar ile arazi kullanm planlamas uygulamalarn daiermektedir.

Ayrca lkemizde Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol HakkndaYnetmelik kapsamnda belirlenmi st seviyeli kurulularn hazrlamak zorundaolduu gvenlik raporunda, proses riskleri ile ilgili kantitatif risk deerlendirme

yaplmas ve deerlendirme sonucunda elde edilen gvenlik seviyelerine dayalolarak izilecek izorisk haritalar iin kabul edilebilir risk (ALARP) seviyesininbelirlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, Trkiye statistik Kurumundan eldeedilen veriler deerlendirilmi olup uygulanabilecek ALARP seviyesi iin uygunteorik bir deer nerilmitir.

Anahtar Kelimeler:SEVESO, COMAH, Risk, Risk deerlendirme, ALARP

7/25/2019 343344 (1)

4/113

II

ABSTRACT

MSc THESIS

ACCEPTABILITY LEVEL (ALARP) ASSESSMENT METHODOLOGYWITHIN SEVESO II DIRECTIVES

Zbeyde Burcu MERCAN

CUKUROVA UNIVERSITYINSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

DEPARTMENT OF MINING ENGINEERING

Supervisor : Prof. Dr. Suphi URALYear: 2013, Pages: 102

Jury : Prof. Dr. Oktay BAYAT: Prof. Dr. Mehmet Emin CAL: Assoc. Prof. Dr. zen KILI: Asst. Prof. Dr. Nil YAPICI

After major accidents occurred between 1960-1985, Seveso Directives, whichaimed a systematic study, has been published and mandatory to implement in EUcountries. Under the study of the adaptation of EU legislation to Turkey, Regulation

on Control of Major Industrial Accidents has been published on August18, 2010.This study which is prepared as a guide document about acceptability level(ALARP) calculation and implementation within the scope of the regulation inTurkey. It also include intended purpose of acceptability level and land use planning.

Furthermore, acceptability level has to determine according to Regulation onControl of Major Industrial Accidents and the upper tier sites have to prepare SafetyReport which include quantitative risk assessment and risk mapping based uponsafety and acceptability levels around the sites. In this context, using datas fromTurkish Statistical Institute, it proposed a theoretic acceptable value for level ofALARP which can be apply for Turkey.

Keywords:SEVESO, COMAH, Risk, Risk assessment, ALARP

7/25/2019 343344 (1)

5/113

III

TEEKKR

Bu alma srecinde youn itemposuna ramen anlaynve hogrsn

benden esirgemeyen tez danmanm Prof. Dr. Suphi URALa, bilgi ve tecrbesi ile

her zaman destek olan deerli stadm zlem ZKILIa, her an yanmda olup beni

cesaretlendiren sevgili eim mit MERCANa, isalve gvenliini bilincini ok

kk yalarda bana da alayan, meslektam, babam merhum Mehmet KURLe,

yetimemde byk emei geen annem Nuray KURL ile kardeim arKURLe

teekkr eder, sevgi ve sayglarmsunarm.

7/25/2019 343344 (1)

6/113

IV

NDEKLER SAYFA

Z ................................................................................................................................. I

ABSTRACT ................................................................................................................ II

TEEKKR ............................................................................................................... III

NDEKLER .......................................................................................................... IV

ZELGELER DZN.............................................................................................. VI

EKLLER DZN................................................................................................. VIII

1.

GR....................................................................................................................... 1

1.1.

Seveso II Direktifleri ......................................................................................... 1

1.2.

Risk Analizi ve Risk Deerlendirme ................................................................. 3

1.2.1.Sfr Risk .................................................................................................. 3

1.2.2.Kantitatif Risk Deerlendirme ................................................................. 4

1.2.3.

Risk Trleri .............................................................................................. 5

1.2.3.1.

Bireysel Risk .................................................................................. 5

1.2.3.2.

Sosyal Risk ................................................................................... 13

1.3.

Kabul Edilebilir Risk ....................................................................................... 14

1.4.

ALARP Metodolojisi ...................................................................................... 16

1.5.

ALARP Seviyesi Hesaplama Metodolojisi ..................................................... 18

1.5.1.

ALOHA Programile Risk Konturlerinin Hesaplanmas...................... 19

1.5.2.

FN Erilerinin izilmesi ........................................................................ 31

2.NCEKALIMALAR ...................................................................................... 37

2.1.ngilterede Kabul Edilebilir Risk Seviyesi .................................................... 37

2.2.

Hollandada Kabul Edilebilir Risk Seviyesi ................................................... 41

2.3.

Fransada Kabul Edilebilir Risk Seviyesi ....................................................... 44

2.4.

Macaristan ve ek Cumhuriyetinde Kabul Edilebilir Risk Seviyesi ............. 48

2.5.

Avusturya, Finlandiya, spanya ve Yunanistanda Kabul Edilebilir Risk

Seviyesi ............................................................................................................ 48

3.MATERYAL VE METOD .................................................................................... 49

3.1.Trkiye statistik Kurumu Verileri .................................................................. 49

3.2.

Ulusal ALARP seviyesinin belirlenmesi ......................................................... 49

7/25/2019 343344 (1)

7/113

V

4.BULGULAR VE TARTIMA .............................................................................. 51

5.

SONULAR VE NERLER ............................................................................... 57

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 59

ZGEM............................................................................................................... 63

EKLER ....................................................................................................................... 64

Ek I ............................................................................................................................. 66

Ek II ............................................................................................................................ 93

Ek III ........................................................................................................................ 100

7/25/2019 343344 (1)

8/113

VI

ZELGELER DZN SAYFA

izelge 1.1. Kmlatif frekansn hesaplanmas......................................................... 32

izelge 1.2. Kantitatif risk deerlendirmesi sonular............................................... 32

izelge 1.3. Azalan N deerlerine gre verilerin sralanmas................................... 33

izelge 1.4. Kmlatif frekans deerleri ................................................................... 33

izelge 2.1. PAHDI karar verme matrisi ................................................................... 41

izelge 2.2. Olay sonularnn ciddiyetinin belirlenmesi .......................................... 44

izelge 2.3. Risk snflandrmas............................................................................... 45

izelge 2.4. Fransa karar verme matrisi..................................................................... 45

izelge 2.5. Toplam tehlike seviyesinin belirlenmesi ............................................... 46

izelge 2.6. Fransa'da yeni kurulacak iletmeler iin alan planlamas...................... 47

izelge 2.7. Fransa'da faaliyette olan iletmeler iin alan planlamas....................... 47

7/25/2019 343344 (1)

9/113

VII

7/25/2019 343344 (1)

10/113

VIII

EKLLER DZN SAYFA

ekil 1.1. Papyon (bow tie) analizi genel emas....................................................... 4

ekil 1.2. rnek olay aacanalizi............................................................................. 6

ekil 1.3. rnek bireysel risk konturu ....................................................................... 8

ekil 1.4. Modelleme admlar................................................................................. 10

ekil 1.5. Aloha - Cameo (EPA) programile toksik yaylmn modellenmesi ....... 11

ekil 1.6. Phast programile jet yangndurumunun modellenmesi ....................... 12

ekil 1.7. Fluidyn programile yangn durumunun modellenmesi .......................... 13

ekil 1.8. rnek FN erisi ....................................................................................... 15

ekil 1.9. Kabul edilebilir risk ve ALARP .............................................................. 18

ekil 1.10. ki blgeli tek snr deerli ALARP kriteri .............................................. 19

ekil 1.11. Yerleim yeri ekleme (ALOHA) ............................................................. 20

ekil 1.12. Yerleim yerinin seilmesi (ALOHA) ..................................................... 21

ekil 1.13. Kimyasal maddenin seimi (ALOHA) .................................................... 21

ekil 1.14. Rzgar ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ......................................... 22

ekil 1.15. Hava koullarile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ............................. 23

ekil 1.16. Tank ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ............................................ 23

ekil 1.17. Kimyasal maddenin hali ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ............. 24

ekil 1.18. Tankn iindeki kimyasal madde miktarile ilgili verinin

girilmesi (ALOHA) ................................................................................. 25

ekil 1.19. Meydana gelen durum ile ilgili seimin yaplmas.................................. 26

ekil 1.20. Szntnn olduu delik ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ................ 27

ekil 1.21. Szntnn olduu deliin yeri ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ...... 27

ekil 1.22. Szntnn yaylmile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA) ....................... 28

ekil 1.23. Yaplacak analizin seimi (ALOHA)....................................................... 29

ekil 1.24. Risk erileri snr deerlerinin seilmesi (ALOHA) ................................ 29

ekil 1.25. ALOHA programile modellemenin yaplmas...................................... 30

ekil 1.26. Modelleme sonucu elde edilen deerler .................................................. 31

ekil 1.27. rnek kantitatif risk analizi deerlerine gre izilmiFN erisi ............. 34

ekil 1.28. Hesaplanan sosyal riskin deerlendirilmesi (ngiltere)............................ 35

7/25/2019 343344 (1)

11/113

IX

ekil 1.29. Hesaplanan sosyal riskin deerlendirilmesi (Hollanda) .......................... 36

ekil 2.1. Farmer erisi ............................................................................................ 38

ekil 2.2. ngiltere iin kabul edilebilir sosyal risk kriteri ....................................... 39

ekil 2.3. ngiltere'de alan planlamas..................................................................... 41

ekil 2.4. Groningen blgesi iin sosyal risk kriterleri ............................................ 42

7/25/2019 343344 (1)

12/113

1. GR Zbeyde Burcu MERCAN

1

1. GR

Avrupa Birliine uyum srecinde uygulanmas gereken direktiflere

uyumlatrma almalar kapsamnda kabul edilen direktiflerden biri de 96/82/EC

saylSeveso II Direktifleridir. Bu amala 18.08.2010 tarihli ve 27676 saylResmi

Gazetede Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik

yaynlanm olup iyerinde bulunan kimyasal maddelerle ilgili bildirim konularn

ieren yedinci maddenin birinci, ikinci, nc ve beinci fkralar ynetmeliin

yayn tarihiyle yrrle girmitir. 31.07.2012 tarihli ve 28370 sayl Resmi

Gazetede yaynlanan Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda

Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik ile dier maddelerin

yrrle girmesi 01.01.2014 tarihine kadar ertelenmitir.

Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik kapsamnda

allm i sal ve gvenlii nlemlerinin tesinde proses gvenlii ile ilgili

sistematik nlemler ngrlmektedir. Bu dorultuda yaplacak almalarn

gelitirilmesi iin zellikle AB lkelerindeki uygulama rneklerinin ve rehber

kitaplarn incelenmesi ile kullanlan metodolojilerin renilmesi olduka nemlidir.

Yaplan almada, baz AB lkelerinde uygulanan kabul edilebilir risk

seviyesinin (ALARP) hangi deerler olduu incelenerek konuya ilikin uygulama

rnekleri dorultusunda lkemiz iin ulusal bir seviyenin belirlenmesi iin yol

gsterici olmasamalanmtr.

1.1.Seveso II Direktifleri

zellikle Avrupada, 1960l yllarn sonunda ve 1970li yllarn banda

yaanan byk endstriyel kazalar sonrasnda tehlikeli kimyasal maddelerle allan

iyerlerinde gvenli iletmeyle ilgili dnceler yaygnlamve bu kazalarn iyeri

evresinde yaayan insanlar zerinde yaratacaetkilere dikkat ekilmitir.

1976 ylnn Temmuz aynda talyann Seveso kasabasnda yaanan ve

evreye yksek miktarda dioksin yaylm ile sonulanan kaza sonrasnda, yaplan

gvenlik almalarnn belirli bir sistematik iinde yrtlmesi gr ne kmtr.

7/25/2019 343344 (1)

13/113


2

Bu kapsamda Avrupa Birlii bakanlnda bir alma yrtlmve 1982 ylnda

Seveso Direktifleri (82/501/EEC) yaynlanmtr. Bu direktif ile byk kazalarn

meydana gelmeden nlenmesi ya da meydana gelmesi durumunda felaketin kontrol

altnda tutulabilmesi iin gvenlik raporunun hazrlanmas, byk kazalar ile ilgili

sonu ve frekans analizinin yaplmas, dahili ve harici acil durum planlarnn

hazrlanmasngrlmtr.

1984 ylnda yaanan Bhopal (Hindistan) felaketi ve 1986 ylnda yaanan

Basel (svire) felaketi sonrasnda Seveso Direktiflerinde byk deiikliklerin

yaplmasna ihtiya duyulduu ortaya km ve 1996 ylnda Seveso Direktifleri

gncellenerek Seveso II Direktifleri (96/82/EC) yaynlanmtr. Seveso II Direktifleri

1999 ylnda btn AB yesi lkelerde uygulanmaya balamve bu yllk sre

ierisinde her lke, konu ile ilgili uygulanmasgereken esaslarbelirten ulusal rehber

kitaplar hazrlamtr. Seveso II Direktifleri, gvenlik ynetim sistemleri ve btn

iletmeyi kapsayan byk kaza nleme politikasna odaklanmakta ayrca kamuoyu

bilgilendirmesine nem vermektedir. Gvenlik raporlar ve acil durum planlarnn

belirli zamanlarda revize edilmesi, arazi planlamas ve iletme ii denetimler yine

Seveso II Direktifleri ile ngrlmtr.

lkemizde Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik

kapsamnda deerlendirilen byk kaza, herhangi bir kuruluun iletilmesi

esnasnda, kontrolsz gelimelerden kaynaklanan ve kurulu iinde veya dnda

evre ve insan sal iin annda veya daha sonra ciddi tehlikeye yol aabilen bir

veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduu byk bir emisyon, yangn veya

patlama olaydr. Byk kazalarn oluabilecei iyerleri sz konusu ynetmelik

kapsamnda belirlenen eik deerlerin iyerinde bulunan tehlikeli madde miktar ile

karlatrlmasna gre alt seviyeli kurulular ve st seviyeli kurulular olarak

adlandrlmaktadr. st seviyeli kurulularda bulunan tehlikeli kimyasal madde

miktar alt seviyeli kurululara daha fazla olup ynetmelik kapsamnda yerine

getirilmesi gereken ykmllkler de deimektedir.

7/25/2019 343344 (1)

14/113


3

1.2.Risk Analizi ve Risk Deerlendirme

Risk, en genel anlamda bir tehlikenin gerekleme olaslile gereklemesi

durumunda yol aaca sonucun birlikte deerlendirilmesiyle hesaplanr. Risk

ynetimi ise ynetim politikalar, prosedrler, analizler gibi sistematik aralarn

kullanlarak alanlar, evrede yaayan insanlar ve dier evre elemanlariin riskin

azaltlmasiin yaplan almalar btndr.

Risk analizi, riskin mhendislik bilgileri ve matematiksel teknikler

kullanlarak tehlikenin gereklemesi durumundaki sonu ve risk frekanshakknda

bilgi sahibi olmak iin kullanlr.

Risk deerlendirme, yerinde var olan ya da dardan gelebilecek

tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dnmesine yol aan faktrler ile

tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol

tedbirlerinin kararlatrlmas amacyla yaplmas gerekli almalar kapsar. Risk

analizi almalar tamamlandktan ardndan yaplan risk deerlendirme almas

yardm ile risk analizi sonucunda belirlenen risk ile ilgili tahminler yaplr. Bu

tahminler dorultusunda karar verme, risk nleme ya da riski kabul etme

mekanizmalaruygulanr.

alma ortamndaki tehlikeler, zellikle Seveso II kapsamndaki iyerlerinde

gerek alanlar gerekse halk iin riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle,

risklerin her iyerinde her durum iin ayr ayr analiz edilip deerlendirilmesi

uygulanmasgereken en nemli aamadr.

1.2.1.

Sfr Risk

Her zaman ve her yerde tehlikeler hayatmz evrelemitir. Hibir ey

yapmadan evde oturma durumunda bile, gnlk ilerin yaplmasya da evde yangn

kmas gibi durumlarda bile karlalan tehlike sonucu riskin domas

kanlmazdr. Ayrca bu durumun yansra gnlk yaamda yarar douran pek ok

risk de sz konusudur. rnein tatile gitme durumunda aslnda yolda kaza yapma

riski ile aka karkarya kalnmaktadr.

7/25/2019 343344 (1)

15/113


4

Gnlk hayatmzda olduu gibi pek ok proses olaynn ard ardna

gerekletii byk tesislerde de risk kanlmaz bir gerektir.

1.2.2.Kantitatif Risk Deerlendirme

Seveso II Direktifleri kapsamnda yaplan risk analizinin kantitatif olarak

yaplmas, gerek kabul edilebilir riskin belirlenmesi gerekse risk temelli sorulara

(bakm, denetim vb.) cevap vermesi nedeniyle kanlmazdr. Kantitatif risk analizi

yaplrken papyon (bowtie) analizi (ekil 1.1) ile bir felaket senaryosu zerinden

gidilerek ortaya kacak olay sonularnn ve olay frekansnn tahmin edilmesi ile

olay sonucunun etkilerinin deerlendirilmesi ve gerekiyorsa risk azaltma almalar

kolaylkla yrtlebilir.

ekil 1.1. Papyon (bow tie) analizi genel emas

(SGB TeftiKurul Bakanl

,2012)

Olay frekansnn hesaplanmasaamasnda, ncelikle HAZOP ya da what if?

gibi risk analiz yntemlerinin uygulanmassonucu belirlenen en riskli olay zerinden

olay aacanalizi ile felaket senaryosu hazrlanr. Hata aacanalizi ve konu ile ilgili

kaytlar incelenerek kk neden analizi yaplr. Bu durumda artk papyon modelinin

her iki taraf da tamamlanmtr. HAZOP ya da what if? gibi kullanlan risk

analizinden alnan frekans deerleri, olaslksal hesaplama yaplarak olay aac

7/25/2019 343344 (1)

16/113


5

sonundaki felaket durumlarnn da frekanslar belirlenir. ekil 1.2de olaslk

hesaplarna gre belirlenmiolay frekanslargrlmektedir.

yerlerinde, kantitatif risk analizi almas yapacak ekibin, ekipmanlarn

hata oranlar, insan hata oranlar, toksik doz-cevap ilikisi, yangn, patlama, yksek

basn durumlarnn yaanmas halinde fiziksel tepkiler, yaplarn patlama gibi

durumlara dayanm, yaylm modellemesi teknikleri, baskc (yangn iin sprink

sistemleri, sznty izole etme vb. ) bariyerlerin zellikleri gibi ayrntl bilgi ve

eitimlere ihtiyackanlmazdr.

Kabul edilebilir risk seviyesinin belirlenmesinde, kantitatif risk analizinden

elde edilen olaslklarn, felaket senaryosunun papyon (bowtie) analizi ile

deerlendirilmesi sonucu hesaplanan olay frekanslarkullanlr.

1.2.3.

Risk Trleri

Kantitatif risk deerlendirme almasyaplrken bireysel ve sosyal kayglar

dikkate alnarak bireysel risk ve sosyal risk olmak zere iki eit risk

deerlendirilmesi yaplmaktadr.

1.2.3.1. Bireysel Risk

Bireysel risk, hem alanlar hem de iyeri evresinde yaayanlar iin

hesaplanabilir. zellikle iyeri evresinde yaayan bireyler iin hesaplama

yaplrken, sz konusu bireylerin ya, genel salk durumlarve bir tehlike ile kar

karya kalma durumunda kendilerini koruyabilme yetenekleri gibi veriler de

deerlendirilmelidir. Ayrca analizler yaplrken, iyeri evresindeki bireyler iin

alanlardan farkl olarak, felaket senaryosu yaanmas durumunda koruyucu

ekipmanlara sahip olmadklardurumu da unutulmamaldr.

Bireysel risk esas alnarak risk konturlar, maksimum bireysel risk deeri,

ortalama bireysel risk deerleri, lmle sonulanan kaza frekans ve lmcl kaza

oran(FAR) hesaplanabilir.

7/25/2019 343344 (1)

17/113


6

ekil 1.2. rnek olay aacanalizi

7/25/2019 343344 (1)

18/113


7

1) Maksimum bireysel risk:Maksimum bireysel risk, iletme evresindeki

poplasyonda riske en ak bireyin maruz kaldbireysel risktir. Maksimum bireysel

riske maruz kalan birey, iletme faaliyetteyken genellikle en tehlikeli birimde

alanlar, iletme hazrda bekleme durumundayken iyeri evresinde

poplasyondaki bireyler olabilir.

2) Ortalama bireysel risk: Bir alan iin hesaplanan ortalama bireysel risk,

tanmlanan bir alandaki (bina iindeki alanlar, en ok etkilenecek blgedeki

insanlar vb.) bireylerin riskleri toplamnn birey saysna oransonucunda hesaplanan

risk deeridir. Bir alan iin hesaplanan ortalama bireysel risk, ancak alandaki

dalmn homojen olduu durumda doru olarak hesaplanabilir. Eer alanda dier

bireylere gre daha fazla riske maruz kalan bireyler varsa ortalama risk, gerek

durumdan daha yksek kacaktr.

yeri evresindeki poplasyonlarn tamamiin hesaplanan ortalama bireysel

risk, iyeri etrafndaki btn bireyler iin hesaplanm ortalama bireysel risktir.

Ancak risk seviyeleri, farkl seviyedeki bireyler iin hesaplama yapld durumda

ortalama bireysel risk genellikle doru deerler vermez.

Belli bir saat iin hesaplanan ortalama bireysel risk, tanmlanan bir zaman

diliminde (iletme faaliyete yeni balamken, ortalama alma koullarnda vb.)

bireyler iin hesaplanm ortalama bireysel risktir. Belli bir saat iin hesaplanan

ortalama bireysel riskten yola klarak sekiz saatlik alma diliminde maruz kalnan

ortalama bireysel risk de hesaplanabilir. Bu ilem iin 8 saatlik zaman diliminde

alann hangi blmlerde alt deerlendirilir ve her blm iin hesaplanm

ortalama bireysel riskler zerinden hesaplama yaplr.

3) lmle sonulanan kaza frekans: Bireysel riskten yola klarak

bulunan bir baka deer de lmle sonulanan kaza frekansdr. Seveso II

Direktiflerini uygulayan lkeler, bireysel risk ile ilgili kabul edilebilir risk kriteri

koymalargerektiinde bir yl ierisinde lmle sonulanabilecek kazann frekansn

kriter olarak benimsemilerdir.

7/25/2019 343344 (1)

19/113


8

4) lmcl kaza oran (FAR): lmcl kaza oran, 108 saat riske maruz

kalma durumu iin tahmin edilen lmcl kaza saysdr. Genel anlamda 1000

alan iin toplam alma saatlerinin kmlatif toplam olarak dnlmtr.

lmcl kaza oran, ortalama bireysel riski gsteren tek bir deerdir.

5) Risk konturleri ve modelleri: Baz kaynaklarda farkl bir risk tr

corafi risk olarak tanmlanan bireysel risk konturlar yardmyla, bireysel riskin

iletme plan zerinde ayrntl olarak haritalandrlmas ve bireysel riskin corafi

yaylm gsterilir. Bireysel risk konturlarndan faydalanlarak frekans ve sonu

analizinin yapldfelaket senaryolarzerinde belli bir yerleim birimi iin maruz

kalnabilecek tehlike durumu analiz edilebilir. ekil 1.3de bir iletme iin

hesaplanm rnek bireysel risk konturu belirtilmitir (Institute for Systems

Informatics and Safety, 1999).

ekil 1.3. rnek bireysel risk konturu

7/25/2019 343344 (1)

20/113


9

Blgedeki hakim rzgar yn ve hz, corafi koullar gibi pek ok farkl

durum ve patlama, toksik yaylm, yangn gibi pek ok farkl olayn birlikte

deerlendirilmesi risk konturlarnn el ile hesaplanmasn olanaksz klmtr. Bu

nedenle, iyerinde meydana gelmesi muhtemel felaket senaryolarnn bir simlasyon

program araclyla modellenmesi ve risk konturlarnn elde edilmesi olduka

yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.

Felaket senaryolarnn modellemesinin yaplmas iin ncelikle sonu olay

ile ilgili olay analizinden elde edilen veriler dorultusunda tetikleyici olay belirlenir.

Bu tetikleyici olay ara senaryolar (toksik yaylm, patlama, yangn vb.) ile felaket

durumunu oluturmutur. Ara senaryolardaki oluma artlarve evresel faktrlerin

farkllyaplacak modellemenin seimini belirler. Modellemenin yaplmasile risk

konturlarnn belirlenmesinin yansra acil durum planlama ile ilgili dzenlemelerin

yaplmas, emniyet mesafelerin belirlenmesi gibi kaza olmas durumunda kar

karya kalnacak durumlar ile ilgili fikir yrtlebilir (Hata! Bavuru kayna

bulunamad.)

Toksik yaylm, yangn ve patlama modellemeleri yaplrken kullanlan

modellemeler 3 temel yaklam ile yaplmaktadr. Modelleme programna karar

verilmesi bu yaklamlarn kstaslardeerlendirilerek yaplr.

Gauss yaklamna gre, salnmn modellenmesinde uzun sreli bir salnm,

kk paralara blnm gibi dnlr. Meydana gelen etkiler, farkl konumlar

iin toplanr ve dalm Gauss yasas kullanlarak hesaplanr. Genel olarak

reaksiyona girmeyen ntral ve kararlgazlarn modellenmesinde kullanr. Molekler

dfzyon, trblansl difzyon ve konsantrasyon arasndaki balantlar en basit

ekliyle hesaplar. Doru sonular verdii mesafe aral 100 m ile 10 km

arasndadr. Ayrca zaman ve konuma gre hz ve yn asndan dorusal rzgar

alann esas alr, konuma gre engeller ve yeryz ekillerini yok saymtr. Bu

nedenle en basit modelleme eklidir. Acil durumlarn modellemesinde kullanlan

Aloha - Cameo (EPA - ABD) ve INPUFF (EPA) modelleme programlar gauss

yaklamnkullanr (ekil 1.5).

7/25/2019 343344 (1)

21/113


10

ekil 1.4. Modelleme admlar

7/25/2019 343344 (1)

22/113


11

ekil 1.5. Aloha - Cameo (EPA) programile toksik yaylmn modellenmesi

ntegral tipi yaklam, akkanlar dinamii denklemlerinin basitletirilmi

ekilde zlmesi ile oluturulmutur. Hafif, ar, ntral gibi btn gaz

yaylmlarnn modellenmesinde kullanlr. Ancak sabit hava artlarnn kullanlmas,

yeryz ekilleri ve engellerin bulunmamas modellemenin gerekliini zayflatr.

Ayrca molekler difzyonu ihmal etmesi nedeniyle dk hzlsalnmlarn ve zayf

rzgarlarn modellenmesi iin uygun deildir. Doru sonularverdii mesafe aral20 m ile 10 km arasndadr. EFFECTS (TNO - Hollanda), Phast (DNV Software -

ngiltere), SAFER (SAFER System - ABD) modelleme programlar integral tipi

yaklamkullanr (ekil 1.6).

7/25/2019 343344 (1)

23/113


12

ekil 1.6. Phast (DNV Software) programile jet yangndurumunun modellenmesi

CFD (biliimsel akkanlar dinamii) yaklam, akkanlar dinamii

denklemlerinin zlmesi ve trblans modellerinin kullanlmasile oluturulmutur.

Trblansldalgalanmalar, engeller ve yeryz ekillerini dikkate alan karmak bir

evre simlasyonunu ierir. Doru sonular verdii mesafe aral 1 cm ile 2 km

arasndadr. Tercih edilen yntem ve kullanlan dnglere gre olduka doru

sonular vermesine ramen ok sayda veri ve parametre girii, uzun hesaplama

sresi modellemenin olumsuz yanlardr. Atmosferik yaylm modellemede

kullanlan Mercure (EdF), dalm ve patlama durumlarnn modellenmesinde

7/25/2019 343344 (1)

24/113


13

kullanlan FLACS (GexCon), Fluent, Phoenics, Star-CD, Fluidyn modelleme

programlarCFD yaklamnkullanr (ekil 1.7)

ekil 1.7 Fluidyn programile yangn durumunun modellenmesi

1.2.3.2. Sosyal Risk

Sosyal kayglar sz konusu olduunda, tek bir olay ya da olaylar btnnn

byk lekli sonulara yol amas deerlendirilir. Bu durumda hesaplanan risk

sosyal risktir. Nkleer bir kazann olmas, tren ya da uak kazasnn yaanmas

durumlarbu kapsamda deerlendirilebilir.

Sosyal riskin deerlendirilmesi zellikle etkilenen kitledeki tolere edilebilirlik

snrnn tam olarak belirlenememesi nedeniyle (rnein ocuklar gibi riske daha ak

bireyler varl vb.) bireysel riske gre zerinde allmas olduka zordur. Bu

nedenle genellikle katmevzuat dzenlemeleri ile kontrol altnda tutulur.

7/25/2019 343344 (1)

25/113


14

Sosyal risk esas alnarak kmelenmi risk, FN erileri, ortalama lm oran

ve risk integrali hesaplanabilir.

1) Kmelenmi risk: Sosyal riskin, iletme iinde alanlar iin

hesaplanmas kmelenmi risk adn alr. yeri ierisindeki riskin

deerlendirilmesine ilikin hesaplar esas alnmaktadr.

2) Ortalama lm oran: Birim zamanda olas btn kazalar sonucunda

meydana gelebilecek lm saysnn kaza saysna oran sonucunda ortaya kan

deer ortalama lm oranolarak tanmlanr. Ortalama lm oran, kaza lm oran

olarak da bilinir ve sosyal riski len tek bir rakamdan ibarettir.

3) Risk integrali: Risk integrali, felaket senaryosu verileri esas alnarak

izilen FN erisi zerindeki veriler ile hesaplanan ve risk indeksi verisini gsteren

tek bir deerden ibarettir.

4) FN erileri: Sosyal risk, tablolar ve grafikler yardmyla gsterilse de en

yaygn gsterilme ekli FN erileri eklindedir (Health and Safety Executive (HSE),

2004).

FN erileri, ok lml kaza frekanslarnn yaylmn gsterir. Logaritmik

skalada lm saysnn (N), kmlatif olay frekansna (F) gre izilmesiyle elde

edilir. ekil 1.8de modelleme programlarndan biri Phast (DNV Software)

araclyla izilmirnek FN erisi gsterilmitir.

1.3.Kabul Edilebilir Risk

alma hayatndaki btn risklerin yok edilmesi yani sfr riskin

salanmas mmkn deildir. Bu nedenle, baz riskler kabul edilerek iletmenin

devamllsalanr.

7/25/2019 343344 (1)

26/113


15

ekil 1.8. rnek FN erisi

zellikle 1970li yllarda yeni bir kavram olarak ortaya kan kabul edilebilir

risk kavram i sal ve gvenlii alannda sorumluluk almay da beraberinde

getirir. Bu nedenle yaplmas gereken en nemli adm, riski ya nlemek ya da

devaml kontrol altnda tutmaktr. Bu aamada hangi risklerin kabul edilebilir

olabilecei ile ilgili eitli metodolojiler (SFAIRP, ALARP, ALARA) gelitirilmi.

Bu metodolojiler kesinlikle kalite ile ilgili olmayp koruyucu ve nleyici isalve

gvenlii faaliyetlerini hedeflemektedir (Center for Chemical Process Safety, 2010).

SFAIRP (So Far As Is Reasonably Practicable) metodolojisi genel olarak

basit isalve gvenlii faaliyetlerinde uygulanr.ALARP (As Low As Reasonably Practicable) metodolojisine gre baz

kstaslara (zaman, efor, maliyet vb.) bal olarak yarar maliyet analizi yaplarak

(cost benefit analysis - CBA) byk orantszlk durumu oluana kadar risk

indirgemesi yaplmaldr. Byk orantszlk analizi yaplrken alnan gvenlik

nlemlerinin salanacak fayda (meydana gelecek kaza sonularnn analizi vb.) ve

maliyet (gvenlik nlemlerinin alnmas iin harcanan zaman, efor, para vb.)

kar

lat

rmas

yap

l

r. Yap

lan kar

lat

rmada ALARP seviyesindeki bir risk iin

7/25/2019 343344 (1)

27/113


16

kazanlacak faydann harcanacak maliyete gre fazla olmas durumunda gvenlik

nlemlerinin alnmas arttr. Ancak kazanlacak faydann ok az, harcanacak

maliyetin ok fazla olmas durumunun (byk orantszlk durumu) kantlanmas

halinde daha fazla gvenlik nlemi alnmayabilir. Bu durumda dikkat edilmesi

gereken yaplan analizin teknolojik gelimeler, maliyet analizinin deimesi vb.

nedenlerle yaplan ksa zaman dilimlerinde bile deiebileceidir.

ALARA (As Low As Reasonably Achievable) metodolojisine gre byk

orantszlk analizi gibi herhangi bir deerlendirmeye baklmakszn, btn risklerin

genilde kabul edilebilir blgede olmasarttr. Maliyet - yarar ilikisi olmadan

analiz yaplmas nedeniyle olduka uygulanmas zor ve maliyetli bir almadr.

Genellikle baz askeri havaclk almalar ve radyoloji alanlarnda

uygulanmaktadr.

Seveso II kapsamnda kabul edilebilir risk (ALARP) seviyesi belirlenirken

alanlarn yansra evrede yaayan canllara ve evreye verilebilecek zararlar da

dnlmelidir. Etkilenen blgenin belirlenmesinin ardndan riskin ayrntl olarak

tanmlanmas, kantitatif bir risk analizi yntemi ile karakterize edilmesi ve en kt

felaket senaryosu zerinden kabul edilebilir risk seviyesine gre deerlendirmenin

yaplmas gerekir. Yaplan deerlendirmeler ile arazi kullanm planlamas ve acil

durum eylem planile ilgili mdahale planlarnn hazrlanmasiin kullanlr.

1.4.ALARP Metodolojisi

ALARP metodolojisinin uygulanmasnda bilinmesi gereken en nemli nokta

tolere edilebilir risk ve kabul edilebilir risk kavramlarnn farkl durumlar

gsterdiidir. Riskin belirgin bir ekilde yararsaladve kontrol altnda tutulduu

durum tolere edilebilir riski gsterirken, ayn risk herkes iin kabul edilebilir riski

temsil etmeyebilir. rnein bir yerden bir yere uak ile seyahat etmek elde edilen

zaman yararna gre tolere edilebilir bir riske sahiptir. Ayrca uu konusunda

uygulanan standartlar, bakmlar ve gvenlik koullar gz nne alndnda risk

olabildiince azaltlmve kabul edilebilir seviyeye drlmtr.

7/25/2019 343344 (1)

28/113


17

ALARP (As Low As Reasonably Practicable) metodolojisinde kabul

edilebilirlik seviyesinin belirlenmesinde ncelikle hesaplanan riskin olduu blge

belirlenir (Yasseri ve Mahani, 2009).

Bu aamada karar verilmesi gereken riskin geni lde kabul edilebilir,

tolere edilebilir veya kabul edilemez blgede olmasdr.

ekil 1.9da (geni lde kabul edilebilir, tolere edilebilir yada kabul

edilemez) genin tabanna doru artan risk seviyesi gsterilmitir. Krmz

blgedeki risk kabul edilemez riski gsterirken, sar renkle gsterilen blm geni

lde kabul edilebilir riski gstermektedir. Kabul edilemez blgede belirlenen

riskler kesinlikle kabul edilemez olup gvenlik nlemleri artrlarak risk mutlaka

azaltlmaldr. Kabul edilemez blge ile geni lde kabul edilebilir blge

arasndaki blgeye tolere edilebilir blge denir. Bu blgedeki riskler ALARP

metolodojisine gre deerlendirilerek karar verilmedir. Yani ancak risk azaltmnn

gerekletirilemedii ya da byk orantszlk analizi sonucuna gre byk

orantszlk durumu olumashalinde risk tolere edilebilir.

ALARP metodolojisi, kabul edilebilir risk kriteri iin kabul edilemez blgeyi

belirleyen st seviye risk kriterini ve genilde kabul edilemez blgeyi belirleyen

alt seviye risk kriterini ngrr (ekil 1.9).

Baz ALARP uygulamalarnda, iki blgeyi ve tek risk kriterini esas alan

uygulamalara da rastlamak mmkndr. Bu durumda sadece kabul edilemez blge,

ALARP blgesi ve st seviye risk kriteri belirlenmi olup geni lde kabul

edilebilir blge ve alt seviye risk kriteri olmakszn risklerin deerlendirilmesi esas

alnmaktadr (ekil 1.10)

7/25/2019 343344 (1)

29/113


18

ekil 1.9. Kabul edilebilir risk ve ALARP (British Standarts, 2010)

Kabul edilebilir riskin belirlenmesi, birok deiken girdinin birliktedeerlendirildii olduka karmak bir karar verme mekanizmasdr. Maliyet yarar

analizi yaplrken byk orantszlk durumu oluana kadar gvenlik nlemlerinin

artrlmashedeflenir.

Sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir riskin belirlenmesi iin FN erileri

kullanlr. Ulusal olarak belirlenen ALARP seviyesi ile FN erilerinin ayn grafik

zerinde izilmesi ile gerekli deerlendirme yaplabilir.

1.5.ALARP Seviyesi Hesaplama Metodolojisi

ALARP seviyesinin hesaplanmas bir bilgisayar program yardm ile risk

konturlerinin hesaplanmas ve FN erilerinin izilerek analiz edilmesi ile

gerekletirilir.

Genilde kabul

edilebilir blge

Tolere edilebilir blge

Kabul edilemez blge

hmal edilebilir risk

Bireyselriskvetoplumsalkay

glarnartmas

7/25/2019 343344 (1)

30/113


19

1.5.1. ALOHA Programile Risk Konturlerinin Hesaplanmas

Bireysel risk iin kabul edilebilir risk seviyesi ile ilgili deerlendirme yapmak

iin risk konturlar izilir ve izilen izorisk erileri mevzuatta bulunan deerler ile

karlatrlarak gerek alan planlamas, gerekse acil durum eylem planlamalar iin

deerlendirmeler yaplr.

Bu almada lisans kullanm creti olmamasnedeniyle ALOHA program

zerinden modelleme almas yaplmtr. Benzer modellemeler dier programlar

(Phast, Effects, Fluidyn vb.) iin de yaplabilir.

Modelleme almas yapmak iin her durumun kendi ierisinde

deerlendirilmesi ve meydana gelme ekli ile ilgili bilgilerin toplanmas

gerekmektedir. Bu nedenle rnek almada belli bir senaryo zerinden gidilecektir.

Kaza senaryosunda, stanbulda bulunan bir iyerinde ak bir alanda, sv

halde benzen ieren 500 galonluk, 4 feet apl5,32 feet yksekliindeki silindirik bir

tank sz konusudur. 07.05.2013 tarihinde alan ayngn ierisinde dolum yaplm

olan tankn tabanndan 25 cm ykseklikte, 15 cmlik bir delikten szntolduu tespit

Kabul edilemez blge

hmal edilebilir risk

Bireyselriskvetoplumsalkay

glarnartmas

ekil 1.10. ki blgeli tek snr deerli ALARP kriteri (British Standarts, 2010)

7/25/2019 343344 (1)

31/113


20

eder. Szntnn tespit edildii tarihte hava scakl 300C ve rzgr hz 7 mil/h

hznda gneybat ynndedir. Rzgr hz blgede bulunan 10 m ykseklikteki

meteoroloji kulesinden llmtr. Hava durumu bulutlu ve bal nem oran%75

tir. Havada herhangi bir ters aktespit edilmemitir.

Verilen senaryo zerinden meydana gelen sznt nedeniyle oluacak toksik

bulut ile ilgili modelleme yaplacaktr.

Modelleme yapmak iin ALOHA programnn bilgisayara kurulmasndan

sonra verilen kaza senaryosundaki veriler zerinden, yer ve kimyasal madde ile ilgili

seimler yaplmaldr. Program, ABD evre Koruma Agency (EPA Enviromental

Protection Agency) tarafndan yazld iin ABD iindeki yerleim birimleri

otomatik olarak gelmektedir. Trkiye iindeki bir yerleim birimi, denizden

ykseklik, enlem ve boylam deerleri eklenerek programa kolaylkla eklenebilir

(ekil 1.11). Ok butonuna baslarak girilen veriler onaylanr.

ekil 1.11. Yerleim yeri ekleme (ALOHA)

7/25/2019 343344 (1)

32/113


21

Deerler girildiinde stanbulda yerleim yerleri iinde grlecektir (ekil

1.12). Select butonuna baslarak seim yaplr.

ekil 1.12. Yerleim yerinin seilmesi (ALOHA)

Kimyasal madde ile ilgili seim yapmak iin SetUp>Chemicalsmensne tklanarak alan listeden senaryodaki kimyasal olan benzen bulunur

(ekil 1.13.). Select butonuna baslarak seim yaplr.

ekil 1.13. Kimyasal maddenin seimi (ALOHA)

7/25/2019 343344 (1)

33/113


22

Konum ve yer seiminin ardndan, hava koullar ile ilgili veriler programa

girilmelidir. SetUp>Atmospheric>User Input mensne tklanr ve verilen

senaryodaki rzgar hz, rzgar yn, rzgarn lm koullar, iyerinin bulunduu

yerin koullarve hava koullarverileri girilir (ekil 1.14) Ok butonuna baslarak

girilen veriler ve yaplan seimler onaylanr.

ekil 1.14. Rzgar ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

Alan blmdeki hava scakl ve nemlilik deerleri ilgili senaryodakine

uygun olarak girilir (ekil 1.15). Ok butonuna baslarak girilen veriler ve yaplan

seimler onaylanr.

7/25/2019 343344 (1)

34/113


23

ekil 1.15. Hava koullarile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

Genel olarak evre koullar ve kimyasal madde ile ilgili bilgiler programa

girildikten sonra, sznt ile ilgili verilerin programa girilmesi gerekmektedir.

Senaryoda verilen tanktan szntnn modellenmesi iin SetUp>Source>Tank

mens seilir ve tankn ekli, tankn boyutlar ile ilgili veriler programa girilir

(ekil 1.16). Ok butonuna baslarak girilen veriler ve yaplan seim onaylanr.

ekil 1.16. Tank ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

7/25/2019 343344 (1)

35/113


24

Alan mende kimyasal maddenin hangi halde bulunduu ve maddenin

hangi scaklkta sakland ile ilgili veriler girilmelidir (ekil 1.17). Ok butonuna

baslarak yaplan seimler onaylanr.

ekil 1.17. Kimyasal maddenin hali ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

Alan mende tankta ne kadar kimyasal madde bulunduu ile ilgili verilergirilir. Tankn sabah saatlerinde doldurulduu bilindii iin yaklak olarak %100

dolu olduu dnlmtr (ekil 1.18). Ok butonuna baslarak girilen veri

onaylanr.

7/25/2019 343344 (1)

36/113


25

ekil 1.18. Tankn iindeki kimyasal madde miktar ile ilgili verinin girilmesi(ALOHA)

Alan mende senaryoda meydana gelen durum ile ilgili veriyi girmek iin

tanktan sznt olmas ve herhangi bir yangn ya da buharlama durumunun sz

konusu olmaddurum seilir (ekil 1.19). Ok butonuna baslarak yaplan seim

onaylanr.

7/25/2019 343344 (1)

37/113


26

ekil 1.19. Meydana gelen durum ile ilgili seimin yaplmas

Alan mende senaryoda verilmiolan szntnn zellikleri ile ilgili veriler

girilir (ekil 1.20). Ok butonuna baslarak girilen veri ve yaplan seimler

onaylanr.

7/25/2019 343344 (1)

38/113


27

ekil 1.20. Szntnn olduu delik ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

Alan mende szntnn olduu deliin tanktaki yeri ile ilgili veri girilir

(ekil 1.21). Ok butonuna baslarak girilen veri ve yaplan seimler onaylanr.

ekil 1.21. Szntnn olduu deliin yeri ile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

7/25/2019 343344 (1)

39/113


28

Alan mende meydana gelen szntile ilgili veriler girilir (ekil 1.22). Ok

butonuna baslarak yaplan seimler onaylanr.

ekil 1.22. Szntnn yaylmile ilgili verilerin girilmesi (ALOHA)

Senaryo sonucu meydana gelebilecek toksik bulut oluumu ile ilgili

modellemeyi grebilmeyi grebilmek iin Display>Threat Zone mens seilir.

Alan mende toksik bulut seimi ile ilgili analiz seilir (ekil 1.23). Ok butonuna

baslarak yaplan seim onaylanr.

7/25/2019 343344 (1)

40/113


29

ekil 1.23. Yaplacak analizin seimi (ALOHA)

Alan mende izorisk erileri izilirken grlmek istenen risk erileri

seilmelidir. rnek olarak programn nerdii veri tabanndan alnmdeerler iin

izim yaplmtr (ekil 1.24). Ok butonuna baslarak yaplan seimler onaylanr.

ekil 1.24. Risk erileri snr deerlerinin seilmesi (ALOHA)

7/25/2019 343344 (1)

41/113


30

Verilen senaryoya gre belirlenen izorisk erileri ekranda grlmektedir

(ekil 1.25). ALOHA programnda yaplan modellemelerin tmnde rzgar yn

daima satarafa doru grlmektedir. Ancak verilen senaryoda gerek rzgar yn

gneybat verilmitir. Bu durumda izilen modellemenin sa tarafnn gneybat

olduuna dikkat edilerek analiz yaplmaldr.

ekil 1.25. ALOHA program

ile modellemenin yap

lmas

Verilen senaryoya gre yaplan modelleme ile ilgili deerler ekrandaki text

dosyaszerinden de grlebilmektedir (ekil 1.26).

7/25/2019 343344 (1)

42/113


31

ekil 1.26. Modelleme sonucu elde edilen deerler

1.5.2. FN Erilerinin izilmesi

Sosyal risk iin kabul edilebilir risk seviyesinin belirlenmesinde FN erileri

kullanlr. FN erileri kmlatif olay frekansnn (F), olay sonucunda tahmin edilen

lm saysna (N) gre izilmesiyle elde edilir.

FN erileri, eski kaza kaytlar, kantitatif risk analizi sonular ve kabul

edilebilir risk kriterinin deerlendirilmesi ile oluturulur.

Sosyal riskin tahmin edilmesi ile ilgili pek ok gr vardr. Sonu olarak

tahmini bir olay frekans (f) ve olaydan etkilenecek kii says (N) belirlenir. Eer

izilen grafikte olay frekansnn (f), kii says ile deiimi gsterilirse, grafik fN

erisi adnalr. Ancak olay frekanskmlatif toplam yaplarak (F), kii says ile

deiimi gsterilirse, grafik FN erisi adn alr. FN erileri, kk olay

frekanslarnn da hesaplara katlmasasndan daha kullanldr. Ayrca sosyal risk

ile ilgili tahminler logaritmik skalada kk deerlerin etkisi daha fazla grlebildii

iin ok daha doru sonulargstermektedir.

FN erisi izmek iin, btn olaylara (Ex) ait frekanslar (fx) ve sonular (Nx),

azalan N deerlerine gre listelenir. Kmlatif toplam yapmak iin azalan N

deerlerine gre sralanan f deerleri toplanr (izelge 1.1).

7/25/2019 343344 (1)

43/113


32

izelge 1.1. Kmlatif frekansn hesaplanmas

Olaylar

Olay frekans

(yllk)

Olaylarn

sonular

Kmlatif frekans

(yllk)

E1 f1 N1 F1=f1

E2 f2 N2 F2=f1+f2

E3 f3 N3 F3=f1+f2+f3

E4 f4 N4 F4=f1+f2+f3+f4

.. . . .

En fn Nn Fn=f1+f2+f3+f4++fn

rnek bir kantitatif risk deerlendirmesinde 10 olay frekans deerleri ve

hesaplanan lm saylarverilmitir (izelge 1.2)

izelge 1.2. Kantitatif risk deerlendirmesi sonular

Olaylarlm says

(N)

Olaylarn frekans

(f, yllk)

1 12 4,8x10-3

2 123 6,2x10-6

3 33 7,8x10-3

4 33 9,1x10-4

5 29 6,3x10-3

6 16 7,0x10-4

7 67 8,0x10-5

8 10 4,0x10-3

9 52 1,2x10-6

10 3 3,4x10-4

Verilen kantitatif risk analizi sonular, olaylar sonucunda meydana gelen

lm saysna gre azalan bir ekilde sralanmtr (izelge 1.3).

7/25/2019 343344 (1)

44/113


33

izelge 1.3. Azalan N deerlerine gre verilerin sralanmas

Olaylar

lm says

(N)

Olaylarn frekans

(f, yllk)

2 123 6,2x10-6

7 67 8,0x10-5

9 52 1,2x10-6

3 33 7,8x10-3

4 33 9,1x10-4

5 29 6,3x10-3

6 16 7,0x10-4

1 12 4,8x10-3

8 10 4,0x10-3

10 3 3,4x10-4

Azalan N deerlerine gre listelenen olay frekanslarndan kmlatif frekans

deerleri hesaplanmtr (izelge 1.4)

izelge 1.4. Kmlatif frekans deerleri

Olaylarlm says

(N)

Olaylarn frekans

(f, yllk)

Kmlatif frekans

(F, yllk)

2 123 6,2x10-6 6,2x10-6

7 67 8,0x10-5 8,6x10-5

9 52 1,2x10-6 8,7x10-5

3 33 7,8x10-3

7,9x10-3

4 33 9,1x10-4 8,8x10-3

5 29 6,3x10-3 1,5x10-2

6 16 7,0x10-4 1,6x10-2

1 12 4,8x10-3 2,1x10-2

8 10 4,0x10-3 2,5x10-2

10 3 3,4x10-4 2,5x10-2

7/25/2019 343344 (1)

45/113


34

Hesaplanmkmlatif frekans (F) ve lm says (N) deerlerine gre FN

erisi izilmitir (ekil 1.27)

ekil 1.27. rnek kantitatif risk analizi deerlerine gre izilmiFN erisi

Kabul edilebilir risk kriteri ile birlikte FN erisinin deerlendirilmesi iin

ngilterenin ulusal ALARP seviyeleri FN erisi ile ayngrafik zerinde izilmitir

(ekil 1.28)

7/25/2019 343344 (1)

46/113


35

ekil 1.28. Hesaplanan sosyal riskin deerlendirilmesi (ngiltere)

Hesaplanan FN erisi deerlendirildiinde, ngilterenin ulusal ALARP

seviyesi deerlerine gre sosyal risk kabul edilemez blgede belirlenmitir. Bu

durumda ilave gvenlik nlemleri al

nmas

zorunludur.Kabul edilebilir risk kriteri ile birlikte FN erisinin deerlendirilmesi iin

Hollandann ulusal ALARP seviyesi FN erisi ile ayn grafik zerinde izilmitir

(ekil 1.29)

7/25/2019 343344 (1)

47/113


36

ekil 1.29. Hesaplanan sosyal riskin deerlendirilmesi (Hollanda)

Hesaplanan FN erisi deerlendirildiinde, Hollandann ulusal ALARP

seviyesi deerlerine gre sosyal risk kabul edilemez blgede belirlenmitir. Bu

durumda ilave gvenlik nlemleri alnmaszorunludur.

7/25/2019 343344 (1)

48/113

2. NCEKALIMALAR Zbeyde Burcu MERCAN

37

2. NCEKALIMALAR

AB lkelerinde, kabul edilebilir risk kriteri iin belli bir deerin belirlenmesi

aamasnda genel olarak iki temel yntem kullanlmtr. Baz lkelerde (rnein

ngiltere) daha ok deneyime dayanan bir yntemle byk kaza analizlerini ve

gemi yllarn verileri kullanlarak kabul edilebilir risk kriterinin deeri

belirlenmitir. Bazlkelerde (rnein Hollanda) ise daha ok teknolojiye dayanan

belli hedeflere gre geliimi amalayan risk kriteri deeri belirlenmitir (Trbojevic,

2009).

Ayrca bazAB lkelerinde sosyal risk seviyelerinin yan sra bireysel risk

seviyeleri ile ilgili kriterler de konulmutur. Felaket senaryosundan yola klarak

hesaplanan bireysel risk seviyelerine gre iyeri etrafnda risk konturlar (isorisk

erileri) belirlenir. Risk konturlar, iyeri evresindeki ayr risk seviyesine sahip

noktalarn birletirilmesiyle oluturulur. Risk konturlarnn belirlenmesiyle

oluturulan haritalar iyeri etrafndaki yerleimin planlamasnda (land use planning)

kullanlr (Health and Safety Authority, 2010). zellikle Seveso III Direktifleri

kapsamnda bu konuda ok daha detaylalmalar yaplmasngrlmektedir.

2.1.ngilterede Kabul Edilebilir Risk Seviyesi

ngilterede kabul edilebilir risk kriteri ile ilgili ilk alma 1967 ylnda

F.R. Farmer tarafndan yaplan nkleer enerji reaktrleri iin hazrlanan olay-frekans

grafii (ekil 2.1) olarak kabul edilmektedir. Bu grafik frekans deerini kmlatif

olarak gstermemesi nedeniyle tam anlamyla FN erisi olarak

deerlendirilememektedir.

1974 ylnda Flixboroughda yaanan byk endstriyel kazadan sonra

yaplan almalarda ilk defa sosyal risk ile ilgili kriter nerilmive nkleer olmayan

iyerleri iin tolere edilebilir maksimum byk kaza frekansnn ylda 10-4 olmas

dnlmtr. Bu kriter, FN erisinin st seviye risk kriteri olarak halen Hong

Kong, Brezilya (Sao Paulo Eyaleti) ve Avustralyada (Victoria ve Yeni Gney Giller

Eyaletleri) kullanlmaktadr.

7/25/2019 343344 (1)

49/113


38

ekil 2.1. Farmer erisi (Center for Chemical Process Safety, 2009)

Bireysel risk ile ilgili 1983 ylnda yaplan kabul edilebilir risk seviyesi

belirleme almalar sonucunda st seviye risk kriteri iin 10-3kaza/yl, alt seviye

risk kriteri iin 10-6kaza/yl dnlmtr.

Sosyal risk iin alt seviye risk kriteri 1988 ylna kadar gndeme gelmezken,

ALARP metodolojisinin ne srlmesi ile bu kriter iin de bazdeerlerin sunulmas

ihtiyac domutur. Buna gre meydana gelmi byk endstriyel kazalarn

deerlendirilmesi ile geni lde kabul edilebilir risk kriterinin, st seviye risk

kriterinden 10 kat dk olmas, yani 10-5 kaza/yl olarak belirlenmesi

ngrlmtr.

zellikle kantitatif risk analiz tekniklerinin glenmesi ile kabul edilebilir

risk seviyesinin de iyerinde yaplan ie gre (zellikle nkleer ve nkleer olmayan

iletmeler iin) ayrayrbelirlenmesi gr ne kmtr. 1992 ylnda HSE (Health

and Safety Executive) yaptalmalar ile nkleer olmayan iletmeler ve faaliyette

olan nkleer iletmeler iin bireysel risk iin st seviye risk kriterinin 10 -3 kaza/yl,

sosyal risk iin st seviye risk kriterinin 10 -4 kaza/yl olmasnn, alt seviye risk

kriterinin ise hem bireysel risk hem de sosyal risk iin 10-6kaza/yl olmasnn uygun

7/25/2019 343344 (1)

50/113


39

olacanbelirtilmitir. Yeni kurulacak olan nkleer tesisler iin ise sosyal risk iin

10-5 kaza/yl, bireysel risk iin 10-4 kaza/yl deerleri st seviye risk kriteri olarak

nerilmitir.

Gnmzde ngiltere Seveso II Direktifleri kapsamnda tek bir kaza iin

nerilen kabul edilen risk seviyesi, sosyal risk iin FN erileri zerinden (50,2x10-4),

-1 erileri (ekil 2.2) yani 10-4kaza/yl, iletmede alanlar iin de 10-3kaza/yldr.

Ayrca ALARP blgesi olarak belirlenen 10-4 - 10-6kaza/yl risk erileri arasndaki

riskler iin yaplacak byk orantszlk analizi kapsamnda maliyet-yarar orannn

yaplmas ngrlmtr. Ancak maliyet-yarar analizinin sadece tek bir olay iin

uygun olduu grlmektedir. Yani birden fazla olay iin risklerin ALARP

blgesinde kmasdurumunda risk azaltmnn uygulanmaszorunludur.

ekil 2.2. ngiltere iin kabul edilebilir sosyal risk kriteri (Center for ChemicalProcess Safety, 2009)

7/25/2019 343344 (1)

51/113


40

Ayrca ngilterede alan planlamaskiilerin dayanm, o blgede geirilecek

zaman, alanda bulunan kii says, acil duruma mdahale durumlar ve alanda

bulunan yaplarn zelliklerine gre 4 kategori belirlenmitir.

Kategori A, evler, oteller ve tatil alanlar gibi bir kiinin 24 saat alanda

bulunduu, gen, yal gibi bir nfus iinde ayrmn yaplamad ve acil bir

durumda tahliyenin ok zor olduu alanlargstermektedir.

Kategori B, 100 alandan daha az fabrikalar, depolar gibi alma alanlar

ile 200 aratan daha az kapasiteli park alanlarn gstermektedir. Bu kategoride

almaya daha uygun olan gen ve salklnfus bulunmakta ayrca acil durumlarda

tahliye ok daha kolay yaplabilmektedir.

Kategori C, halka ak 250 m2den daha byk olan iletmeler ile restoran,

gsteri alan gibi sosyal faaliyet blgelerini gsterir. Bu kategorideki alanlarda

yerleim yoktur ancak bulunan insanlar belli dnemlerde oradadr ve nfus

younluu nedeniyle acil bir durumda koordinenin salanmasolduka zordur.

Kategori D, bir tehlikeden kolaylkla etkilenebilecek fazla nfuslargsterir.

Hastahaneler, okullar bu kategoride deerlendirilebilir ve acil bir durumda tahliye

neredeyse imkanszdr.

yeri evresindeki alanlar ise i alan (IZ), orta alan (MZ) ve d alan (OZ)

blgelerine ayrlr. Bu alanlarda risk konturlar, i alanda 10x10-6, orta alanda 1x10-

6, dalanda 0,3x10-6deerleridir (ekil 2.3).

7/25/2019 343344 (1)

52/113


41

ekil 2.3. ngiltere'de alan planlamas(Center for Chemical Process Safety, 2009)

yeri evresindeki alanlarn, kategorisi belirlenmi blgelere gre karar

verilmesinde PAHDI karar verme matrisi (izelge 2.1) kullanlr (Health and Safety

Executive (HSE), 2009).

izelge 2.1. PAHDI karar verme matrisi (Health and Safety Executive (HSE), 2009)

Duyarllk Alan (IZ) Orta Alan (MZ) DAlan (OZ)

1 - Kategori A evet evet evet

2 - Kategori B - evet evet

3 - Kategori C - - evet

4 - Kategori D - - -

PAHDI karar verme matrisine gre evet yazlan alanlarda, duyarllk

gsterilen deerler olan yerleim birimlerinin olmas uygun olarakdeerlendirilmekte, - yazlan alanlarda, duyarlgsterilen deerler olan yerleim

birimlerinin olmastavsiye edilmemektedir.

2.2.Hollandada Kabul Edilebilir Risk Seviyesi

Kabul edilebilir risk seviyesiyle ilgili en eski almay yapan lke olarak

bilinen Hollandada, bu almalar 1953 ylna kadar dayanr. Limanda yaplan

7/25/2019 343344 (1)

53/113


42

almalar srasnda kabul edilebilir risk faktrnn, bireysel risk iin 10 -6 olmas

uygun grlmtr.

1970li yllarda Avrupa Birliinde zellikle proses gvenliinden kaynakl

kazalarn ard ardna meydana gelmesi ile Hollandann Groningen blgesi iin

bireysel ve sosyal risk iin kriteri belirleme almalar hz kazanmtr. Bu

kapsamda Groningen nfusunun kazadan kaynaklanan bireysel ortalama lm riski

toplamnn %1i olan 10-5kaza/yl deeri bireysel risk iin st seviye kriteri olarak

belirlenmitir. Sosyal risk iin ise ekil 2.4de gsterilen FN erisi esas alnmtr.

Tehlikeli rnler iin kullanlmasngrlen eri iin hesaplanacak N deerleri iin

edeer veriler kullanlmasuygun grlmtr. Bu durumda N iin ifade edilen 1

deeri byk endstriyel kazaya, 10 deeri kazaya, 100 deeri hafif kazaya ve 1000

deeri ok hafif kazaya karlk gelecek ekilde deerlendirilmelidir (Casal, 2008)

ekil 2.4. Groningen blgesi iin sosyal risk kriterleri (Casal, 2008)

1980li yllarda zellikle sosyal risk iin planlamalar nem kazanmtr. 1982

ylnda Rijnmond blgesinde bulunan iyerlerinde kantitatif risk deerlendirmenin

yaplmas, hem bireysel hem de sosyal risk iin belirli standartlara uyulmasve her

iki risk iin kabul edilebilir risk seviyesine uyulmaszorunluluk haline gelmitir.

7/25/2019 343344 (1)

54/113


43

1989 ylnda yaplan almalarla, 1953 ylnda belirlenen bireysel risk oran

revize edilmive limanda yaplan almalar iin bireysel risk kriteri Hollandada 10-

14 ya arasndaki bireylerin doal nedenli lm riskinin %1i olan 10-6 kaza/yl

seviyesinde olmas onaylanmtr. Ayrca faaliyette olan iyerleri ve yeni kurulan

iyerleri iin farkl deerler olmas gr ne kmtr. nk faaliyette olan

iyerlerinin, belirlenen daha gvenli dzeye uymas olduka zordur. Bu nedenle

faaliyette olan iyerleri iin kabul edilebilir bireysel risk kriteri 10-6 kaza/yl iken

yeni kurulan iyerleri iin 10-5kaza/yl deeri benimsenmitir.

1996 ylnda yaplan mevzuat almalar ile tehlikeli madde tanmas ile

ilgili bireysel risk kriteri 10-6kaza/yl olarak belirlenmitir. Buna balolarak sosyal

risk kriteri de FN erisi zerinden tama yaplan kilometre bana (10,10-4),-2

erileri olarak belirlenmitir.

1999 ylnda yaplan almalarda bireysel risk kriteri belirlenirken hassas ve

hassas olmayan blgelerinin belirlenmesi gr ne kmtr. Hassas blge olarak,

evler, apartmanlar gibi yerleim birimleri, hastahaneler ve okullar gibi salk ve

eitim hizmetlerinin verildii yerler ve stratejik deeri olan binalarn bulunduu

yerler tanmlanmaktadr. Hassas olmayan blge olarak, maaza, otel, restoran, kafe

gibi dinlenme ve elence alanlar ile dier iyerlerinin bulunduu blgeler

tanmlanmtr. Buna gre bireysel risk iin faaliyette olan ve yeni kurulan iyerleri

iin hassas olmayan blgelerde uygulanacak risk kriteri 10-5kaza/yl iken hassas olan

blgelerde uygulanacak risk kriteri 10-6olarak belirlenmitir.

Hollandada iyeri dndaki gvenlik ile ilgili zellikle Enchede ve

Toulousede yaanan byk endstriyel kazalar byk admlar atlmasna neden

olmutur. Bu kapsamda bireysel risk ile ilgili kriter aynzamanda bir yerin riskinin

de belirlenmesinde nem kazanmtr. Corafi risk diye de adlandrlan bu yntem

faaliyette olan ve yeni kurulan iyerleri iin uygulanmaya balamtr. Bu uygulama

iin yeni kurulan iyerleri iin 10-6 risk kontoru esas alnrken, faaliyette olan

iyerleri iin bireysel riskin kriterine zamana gre kademeli gei ngrlmtr.

Buna gre faaliyette olan iyerleri iin Ekim 2007ye kadar 10-5 risk kontoru esas

alnrken, Ocak 2010 tarihinden itibaren 10-6risk kontoru esas alnmtr.

7/25/2019 343344 (1)

55/113


44

2.3.Fransada Kabul Edilebilir Risk Seviyesi

Fransada zellikle Toulouse felaketi sonrasnda yaplan almalar

dorultusuna 2003 ylnda kabul edilebilir risk seviyesi ile ilgili daha kat kurallar

uygulanmaya balanmtr. Yaplan mevzuat deiiiyle alan planlama konusunda

teknolojik riskleri nleme plan (PPRT) ad verilen bir uygulama ile iletmenin

etrafndaki blgeler risk blgesine ayrlmtr. Kamulatrlm blgede, maruz

kalnan riskin ok yksek olmasnedeniyle, herhangi bir yerleimin olmad iyeri

tarafndan garanti altna alnmaktadr. Vazgeilmiblge olarak belirlenen yerlerde

maruz kalnan risk yksektir ve blgede yaayanlarn gnll olarak tanmalar

durumunda tazminat alma haklarvardr. nalm blgesinde, riskin dier blgelere

gre daha az olduu grlmekte ancak sz konusu blge halen ciddi oranda riske

maruzdur. Bu blgede yaayanlarn mmknse baka yerlere tanmasistenmektedir

(Center for Chemical Process Safety, 2009).

2005 ylnda yaplan mevzuat deiiklii ile, yaplan risk analizinin yar

kantitatif olmas gerektii belirtilmi ve yeni kurulan iyerleri iin sosyal risk

faktrnn yan sra bireysel risk faktr iin de deerler belirlenmitir. Olay

sonularnn ciddiyeti ile bireysel riskin deerlendirilmesi (izelge 2.2)

yaplmaktadr.

izelge 2.2. Olay sonularnn ciddiyetinin belirlenmesi (Kirchsteriger, 1998)

Olayn ciddiyetiCiddi

lmcl etki

Birincil

lmcl etkiKalcetki

Ar IR>10 IR>100 IR>1000Felaket 1

7/25/2019 343344 (1)

56/113


45

izelge 2.3. Risk snflandrmas(Kirchsteriger, 1998)Risk snflandrmas A B C D E

Frekans (ylda) >10-2 10-3-10-2 10-4-10-3 10-5-10-4

7/25/2019 343344 (1)

57/113


46

izelge 2.5. Toplam tehlike seviyesinin belirlenmesi (Kirchsteriger, 1998)

Toplam tehlike seviyesinin belirlenmesi ile yeni kurulacak (izelge 2.6.) vefaaliyette olan iletmeler (izelge 2.7.) iin alan planlamasyaplr.

Maksimumetki

younlukseviyesi

Ciddi lmcl

etki

Birincil lmcl

etkiKalcetki

Geici

etki

Risksnflandrmas

toplamlar

>D 5E-D D 5E-D D 5E-D D >D

Toplamtehlike

seviyesi

ok

yksek+

o

kyksek

yksek+

yksek+

yksek

orta+

orta+

orta

dk

dk

dk

7/25/2019 343344 (1)

58/113


47

izelge 2.6. Fransa'da yeni kurulacak iletmeler iin alan planlamas(Kirchsteriger,1998)

okyksek

+

ok

yksek

Yksek

+Yksek Orta + Orta Dk

Termal

yada

toksik

etki Yeni iletme kurulmasyasaktr

artlara

gre

yetki

verilebilir

Yeni iletme

kurulabilir

Yksekbasn

etkisi

artlara gre yetki

verilebilir

Yeniiletme

kurulabilir

izelge 2.7. Fransa'da faaliyette olan iletmeler iin alan planlamas(Kirchsteriger,1998)

ok yksek + ok yksek Yksek + Yksek

Kamulatrlm

alan

Evler iin

zorunluluk

alan, dier

yerler iin risk

azaltm

uygulanabilir

Yerel olarak

belirlenmi

kriterler

uygulanr

Uygulanmaz

Vazgeilmi

alan

Evler iin zorunluluk alan, dier yerler iin

risk azaltmuygulanabilir

Yerel olarak

belirlenmi

kriterleruygulanr

7/25/2019 343344 (1)

59/113


48

2.4.Macaristan ve ek Cumhuriyetinde Kabul Edilebilir Risk Seviyesi

Macaristan ve ek Cumhuriyetinde iletmelerin evresindeki yerleim

alanlar iin kabul edilebilir risk kriterinde, blgenin belirlendii ALARP

metodolojisi esas alnmolup eski ve yeni iletmeler iin st seviye risk kriteri 10-5

kaza/yl, alt seviye risk kriteri 10-6kaza/yl olarak belirlenmitir.

2.5.Avusturya, Finlandiya, spanya ve Yunanistanda Kabul Edilebilir Risk

Seviyesi

Avusturya, Finlandiya, spanya ve Yunanistanda uyulmaszorunlu ulusal bir

kabul edilebilir risk snrbelirlenmemiolup iyerlerinin kendi snrlarnbelirlemesi

ngrlmtr.

7/25/2019 343344 (1)

60/113

3. MATERYAL VE METOD Zbeyde Burcu MERCAN

49

3. MATERYAL VE METOD

Yaplan almada Trkiye statistik Kurumu araclyla ulalan birey ve

lm saylar materyal olarak kullanlm olup ulusal ALARP seviyesinin

belirlenmesi Hollandann sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir risk kriterini

belirlemede kullandmetot esas alnmtr.

3.1.Trkiye statistik Kurumu Verileri

Yaplacak analize esas olmak zere Trkiye statistik Kurumu verilerinden

yararlanlmtr.

Nfus bilgilerinin belirlenmesi amacyla kullanlan istatistik verileri, 2007

ylnda nfus bilgilerinin gncel tutulmas ve nfus hareketlerinin dzenli olarak

izlenilmesi kapsamnda kurulan adrese dayal nfus kayt sisteminden (ADNKS)

yararlanlmtr.

lm saylarnn belirlenmesi amacyla kullanlan istatistik verileri, 2008

ylnda 5428 saylTrkiye statistik Kanunu kapsamnda derlenmiolup seilmi

150 neden, cinsiyet ve yagrubuna gre lmler balaltnda yaynlanmtr.

3.2.Ulusal ALARP seviyesinin belirlenmesi

lkemiz iin ALARP seviyesinin belirlenmesi aamasnda, dier Avrupa

Birlii lkelerinin konu ile ilgili yaptalmalar deerlendirilmitir. Bu kapsamda

elde edilen en nemli veri, Hollandann sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir risk

kriterini belirlemede kulland10-14 ya arasndaki bireylerin doal nedenli lm

riskinin %1i olan deerin, sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir risk seviyesi olarak

belirlenmesidir.

Kullanlan metotta esas alnan 10-14 ya arasndaki bireyler, insan yaam

dngs iinde doal nedenli lm oran zerinde analiz yapmann en doru

sonular verecei zaman dilimidir. Daha kk yalarda insann hayatn doal

akna uyum salama srecinde olmasnedeniyle, daha byk yalarda ise evre ile

7/25/2019 343344 (1)

61/113

3. MATERYAL VE METOD Zbeyde Burcu MERCAN

50

etkileimin olduka yksek olmas ve bu durumun lm saylarn etkilemesi

nedeniyle doal nedenli lm oran zerinden yaplan analizler doru sonular

vermeyecektir (Ale, 1991).

Kullanlan metotta bahsi geen doal nedenli lm riski kavram doal

nedenlerle yaanan lm ifade etmektedir. Doal nedenler, hastalk, kaza ile kayp

dme gibi gnlk yaantda karlalan riskler sonucu gerekleen lmlerdir.

Doal olmayan nedenler ise insanlarn bilerek ya da isteyerek kabul ettii nedenler

olup rnek olarak intihar etme durumu verilebilir (Ale, 1991).

Doal lm oran,

forml ile hesaplanr (Center for Chemical Process Safety, 2009)

7/25/2019 343344 (1)

62/113

4. BULGULAR VE TARTIMA Zbeyde Burcu MERCAN

51

4. BULGULAR VE TARTIMA

Adrese Dayal Nfus Kayt Sisteminden alnan 31.12.2008 tarihli verilere

gre il ve ile merkezlerinde yaayan 10-14 yalar arasndaki bireylerin says

4.729.015dir (Trkiye statistik Kurumu, 2013).

Doal nedenlerle gerekleen lm saylar ile ilgili kullanlm olan

istatistiksel veriler Ek I izelge 4.1de gsterilmitir.

Uygulanan metoda gre nemli olan doal nedenli lm saylarnn

belirlenmesidir. Bu kapsamda elde edilen seilmi 150 nedene gre lm nedenler

arasndan doal nedenli lmler olarak hastalk kaynakl olan kolera, tifo, paratifo

veya dier salmonella enfeksiyonlar, basilla dizanteri ve amoebiasis, enterit ve

diyareli dier hastalklar, solunum sistemi tberklozu, menejnlerin ve merkezi sinir

sisteminin tberklozu, basaklar, periton ve mezanter gangliyonlar tberklozu,

kemik ve eklem tberklozu, ge etkileri dahil dier tberkloz ekilleri, veba,

arbon, bruselloz, lebra, difteri, bomaca, streptokoksin anjin ve kzl, ylanck,

meningokok enfeksiyonlar, tetanoz, dier bakteri hastalklar, akut poliyomiyelit,

akut poliyomiyelitin ge etkileri, iek, kzamk, sarhumma, virutik ansefalit, veba,

enfeksiyoz hepatit, dier virs hastalklar, tifs ve dier rickettsia hastalklar, stma,

trypanosomiasis, hummay racia, doutan gelme frengi, erken frengi semptomatik,

merkezi sinir sistemi frengisi, frenginin dier ekilleri, gonokok enfeksiyonlar,

schistosomiasis, hydatidosis, filaria enfeksiyonu, anchylostomiasis, dier barsak

hastalklar, btn dier enfeksiyon ve parazit hastalklar, az boluu ve farenksin

habis, oesophagusun habis uru, midenin habis uru, rektum hari barsan habis uru,

rektum ve rekto sigmoid birleme yeri habis urlar, larenksin habis uru, trachea,

bronve akcierin habis uru, kemiin habis uru, derinin habis uru, memenin habis

uru, cerviks uterinin (uterus boyunun) habis uru, uterusun dier habis urlar, prostatn

habis uru, btn dier yerlerdeki ve tasrih edilemeyan yerlerdeki habis urlar, lsemi,

lenfatik ve hematopoiyetik dokunun dier habis urlar, selim urlar ve tabiat

belirtilmeyen urlar, toksik olmayan guatr, guatrlya da guatrsz tirotoksikoz, ekerli

diyabet, vitaminsizlik ve dier beslenme yetersizlii, i salg bezlerinin ve

metabolizmann dier hastalklar, anemiler, kan ve kan yapc organlarn dier

7/25/2019 343344 (1)

63/113


52

hastalklar, psikozlar, nevrozlar, ahsiyet bozukluklarve psikoloza balolmayan

dier akl bozukluklar, akl gerilii, menenjit, skleroz an plak, sara, iltihapl gz

hastalklar, katarakt, glokom, orta kulak iltihabve mastoiditis, sinir sistemi ve duyu

organlarnn dier hastalklar, akut romatizma, kronik romatizmal kalp hastal,

hipertansiyon, kan yetersizliine bal (isemik) kalp hastal, kalbin dier

hastalklar, serebrovaskler hastalk, arter, arteryol ve kapillerin hastalklar, vena

trambozu ve emboli, dolam sisteminin dier hastalklar, solunum sisteminin akut

enfeksiyonlar, grip, virs pnmonisi, dier pnmoni ekilleri, bronit, anfizem ve

astma, bademciklerin ve adenoid vejetasyonlarn hipertrofisi, ampiyem ve akcier

absesi, solunum sisteminin dier hastalklar, di ve dileri destekleyen dokularn

hastalklar, mide lseri, gastrit ve duodenit, apandisit, barsak tkanmas ve ftk,

karacier sirozu, safra tave kolesistit, sindirim sisteminin dier hastalklar, akut

nefrit, dier nefrit ve nefrozlar, bbrek enfeksiyonlar, idrar sistemi talar, prostat

hiperplazisi, meme hastalklar, ro genital sistemin dier hastalklar, gebelik

lohusalk hali toksemileri, gebelik ve doum kanamalar, adli endikasyonlarla

yaptrlan dk, dier ve tasrih edilmeyen dk, dourma ve lohusalk hali

enfeksiyonlar, gebelik, dourma ve lohusalk halinin dier komplikasyonlar,

komplikasyondan bahsedilmeksizin dourma, deri ve deri altdokusu enfeksiyonlar,

deri ve deri altdokusunun dier hastalklar, artrit ve spondilit, kas romatizmasve

belirtilmeyen romatizma, osteomyelit ve periyostit, ankiloz ve sonradan olma kemik

kas biimsizlikleri, kemik kas sistemi ve ba dokusunun dier hastalklar, spina

bifida, kalbin doutan gelme anomalileri, dolam sisteminin doutan gelme dier

anomalileri, yark damak ve yark dudak, doutan gelme btn dier anormaliler,

doum travmatizmasve g doum, plasenta ve kordon hastalklar, yeni doann

hermolitik hastal, baka yere girmeyen anoksi ve hipoksi halleri, perinatal

morbidite ve mortalitenin dier sebepleri, psikozdan sz etmeksizin ihtiyarlk,

semptomlar ve iyi tanmlanmayan dier hastalklar ile motorlu tat kazalar, dier

tat kazalar, kaza sonucu zehirlenmeler, kaza sonucu dmeler, yangnlarn sebep

olduu kazalar, kaza sonucu suda boulma ve suda batma, ateli silah mermilerinin

sebep olduu kazalar, balca sinai cinsten olan kazalar, btn dier kazalar ve harp

harekatnn sebep olduu travmatizma belirlenmitir. Dier nedenler olan kendini

7/25/2019 343344 (1)

64/113


53

ldrme (intihar) ve kendini travmatizae etme (yaralama), bile bile yaplan adam

ldrme ve adli mdahale ile bireylerin bilerek ya da isteyerek kabul ettii nedenler

olmasnedeniyle doal nedenli lmler olarak belirlenmemitir.

Ayrca uygulanan metoda gre sadece 10-14 ya arasndaki bireyler iin

doal nedenli lm sonucu gerekleen lmler saylar zerinden analiz

yaplacaktr. 10-14 yaaralnda bireylerin doal nedenler sonucu gerekleen lm

saylarEk II izelge 4.2de gsterilmitir.

Ek II izelge 4.2de grld gibi baz doal lm nedenleri 10-14 ya

aralndaki bireylerde grlmemektedir. Yaanan lm saylar dorultusunda

belirlenecek kabul edilebilir risk seviyesine etki eden 56 doal lm nedenleri enterit

ve diyareli dier hastalklar, bruselloz, meningokok enfeksiyonlar, kzamk, virutik

ansefalit, enfeksiyoz hepatit, dier virs hastalklar, merkezi sinir sistemi frengisi,

dier barsak hastalklar, btn dier enfeksiyon ve parazit hastalklar, midenin

habis uru, trachea, bronve akcierin habis uru, kemiin habis uru, memenin habis

uru, btn dier yerlerdeki ve tasrih edilmeyen yerlerdeki habis urlar, lsemi,

lenfatik ve hematopoiyetik dokunun dier habis urlar, ekerli diyabet, vitaminsizlik

ve dier beslenme yetersizlii, i salg bezlerinin ve metabolizmann dier

hastalklar, anemiler, nevrozlar, ahsiyet bozukluklar ve psikoza bal olmayan

dier akl bozukluklar, menenjit, skleroz an plak, sara, sinir sistemi ve duyu

organlarnn dier hastalklar, hipertansiyon, kan yetersizliine bal (isemik) kalp

hastal, kalbin dier hastalklar, serebro vaskler hastalk, arter, arteryol ve

kapillerin hastalklar, vena trambozu ve emboli, dolam sisteminin dier

hastalklar, virs pnmonisi, dier pnmoni, solunum sisteminin dier hastalklar,

dive dileri destekleyen dokularn hastalklar, milde lseri, barsak tkanmasve

ftk, karacier sirozu, sindirim sisteminin dier hastalklar, ro genital sistemin

dier hastalklar, dourma ve lohusalk hali enfeksiyonlar, kemik kas sistemi ve ba

dokusunun dier hastalklar, semptomlar ve iyi tanmlanmayan dier hastalklar,

motorlu tat kazalar, dier tat kazalar, kaza sonucu zehirlenmeler, kaza sonucu

dmeler, yangnlarn sebep olduu kazalar, kaza sonucu suda boulma ve suya

batma, ateli silah mermilerinin sebep olduu kazalar, balca sinai cinsten olan

kazalar, btn dier kazalardr.(Ek III izelge 4.3)

7/25/2019 343344 (1)

65/113


54

Ek III izelge 4.3de listelenmiolan 10-14 yaaralndaki bireylerin doal

nedenler sonucu meydana gelen lm saylartopladnda 770 bulunur.

Bu durumda 10-14 yaaralndaki bireyler iin;

olarak bulunur.

Bulunan deerin % 1i olan 1,62x10-6 deeri lkemizde kabul edilebilir risk

seviyesi iin tavsiye edilen deer olarak bulunmutur.

Bulunan bu deer, Hollandann sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir risk

seviyesini belirlemede kulland analize dayal teorik bir deer olup iyerlerinin

gvenlik seviyesi ile ilgili herhangi bir analizi iermemektedir.Ayrca hesaplama yaplrken kullanlan istatistik verilerindeki,

Trkiye statistik Kurumunun derledii lm nedenleri ile ilgili verilerde,

yakriteri belli olmayan bazlm kaytlarnn olmas,

Kayt dlmlerin ya da nedenleri doru olarak belirlenememilmleri

istatistiksel analizde kk de olsa bir fark yarataca,

Yaplan analizin sadece il ve ile merkezlerindeki istatistiksel verilere

dayanmas,

Yaplan analizin 2008 ylndaki verilerek dayanmas, belirlenen kabul

edilebilir risk seviyesinin uygulamaya geirilmesi aamasnda dikkat

edilmesi gereken hususlardr.

7/25/2019 343344 (1)

66/113


55

Bazlkelerde uygulanan kriterler aada karlatrlmtr:

ngilterede sosyal risk iin kabul edilebilir risk seviyesi uygulamas

duyarlla dayalolup ilgili blgede yaayan kii saysna gre belirlenen

deerler iinde kalmaldr. Bireysel risk iin ise 10-4-10-6 snr deerleri

tanmlanmolup iki snr deerli ALARP kriteri uygulanmaktadr. Bu iki

snr deeri arasnda kan deerlerde ise olduka zor bir analiz olan byk

orantszlk analizini uygulamak gerekmektedir. Ayrca bu blgede kan

bir risk iin bu analizin srekli olarak yenilenmesi ve teknolojik

gelimelerin de takip edilerek ALARP blgesinde kalnp kalnmadna

karar verilmesi gerekir.

Hollandada kabul edilebilir risk seviyeleri ile ilgili ngiltereye gre

nispeten daha kolay bir uygulama olan tek snr deerli ALARP kriteri

uygulanmaktadr. Ayrca eski ve yeni iyerleri iin ayr snr deerlerinin

belirlenmesi uygulamayolduka kolaylatrmaktadr.

Fransada kabul edilebilir risk seviyesi uygulamas ngilteredeki

uygulamaya benzer olarak duyarlla dayanmaktadr. Ancak zellikle

frekans ve etki seviyelerin analiz edilmesi ile alan planlamasuygulamalar

daha keskin izgilerle belirlenmitir.

Macaristan ve ek Cumhuriyetinde kabul edilebilir risk seviyesi

uygulamasngilteredeki uygulamaya benzer ancak olarak iki snr deerli

blgeli ALARP olarak uygulanmaktadr. Ancak bu uygulamada byk

orantszlk analizinin yarattsorunlar yaanmaktadr.

Avusturya, Finlandiya, spanya, Yunanistanda kabul edilebilir risk

seviyesi ile ilgili herhangi bir deer belirlenmemi olmas iyerlerine

olduka byk bir sorumluluk yklemekte ve her iyerinin gvenlik

kltr dahilinde nlem almasbeklenmektedir.

Yaplan bu karlatrma dorultusunda, alma kapsamnda belirlenen 10-6

deerinin gvenlik seviyesi olarak kabul edildii iki blgeli tek snr deerli ALARP

uygulamas lkemizdeki ilk seviye uygulamas iin daha uygun olduu aka

grlmektedir. Ayrca eski ve yeni iyerleri iin farkl gvenlik seviyelerinin

7/25/2019 343344 (1)

67/113


56

belirlenmesi uygulamay kolaylatracaktr. Gvenlik kltrnn iyerlerinde

yerlemesi ile zamanla uyulmas gereken minimum gvenlik seviyesi artrlarak

byk endstriyel kaza olma riskinin azalmassalanmaldr.

7/25/2019 343344 (1)

68/113

5. SONULAR VE NERLER Zbeyde Burcu MERCAN

57

5. SONULAR VE NERLER

Yaplan almada baz Avrupa Birlii lkelerindeki kabul edilebilir risk

(ALARP) seviyesi ile ilgili belirlenmi ulusal deerler zerinde durulmu, izorisk

erileri ve FN erilerinin nasl hesaplanacana ilikin uygulama rnekleri zerinden

analiz yaplmtr.

lkemiz iin ALARP seviyesinin belirlenmesi aamasnda, dier lkelerin bu

deerleri nasl belirlediine dair detayl bir aratrma yaplmtr. Bu kapsamda

Hollandann sosyal risk ile ilgili kabul edilebilir risk kriterini belirlemede kulland

10-14 yaarasndaki bireylerin doal nedenli lm riskinin %1i olan deerin, sosyal

risk ile ilgili kabul edilebilir risk seviyesi olarak belirlenmesi metodu seilmi ve

analizin lkemiz verilerine gre yaplmassonucunda sosyal risk iin kabul edilebilir

risk seviyesi 10-6olarak bulunmutur. Ancak bu deerin kabul edilebilir risk seviyesi

olarak kullanlmas aamasnda corafik, sosyo ekonomik, kltrel ve teknolojik

koullar da mutlaka gz nnde bulundurulmal ve hesaplanan deerin deien

zaman dilimlerinde farkllk gsterecei unutulmamaldr.

Kabul edilebilir risk seviyesinin (ALARP) lkemiz iin belirlenmesi, standart

ve kriterlerin ortaya konulmas ile meydana gelmesi muhtemel felaket senaryolar

sonucunda izorisk erilerinin snrlarna gre maruz kalnabilecek etkiler ve alnmas

gerekli tedbirler daha net bir ekilde belirlenebilecektir. Ayrca lkemizin Seveso II

Direktiflerine uyumu aamasnda, bazAB lkelerinde uygulanan alan planlamasnn

yan sra acil durum planlama ile ilgili emniyet mesafeleri belirlenmesi, felaket

annda bilgilendirme ve alan boaltma planlarnn uygulanmas gerekmektedir. Bu

aamada belirlenmiolan kabul edilebilir risk seviyesi dorultusunda izilmiizorisk

erileri esas alnarak uygulanma yaplmadr.

7/25/2019 343344 (1)

69/113

5. SONULAR VE NERLER Zbeyde Burcu MERCAN

58

7/25/2019 343344 (1)

70/113

59

KAYNAKLAR

ALE B. J. M. , 1991. Risk Analysis and Risk Policy in Netherlands and the EEC. J.

Pss Prev. Process Ind. Vol. 4.

AVEN T. , 2011. Quantitative risk assessment: the scientific platform. Cambridge

University Press, New York, USA. 211 s.

BALL D. J. , FLOYD P. J. , 1999. Societal risks. London, UK. 96 s.

BOWLES D. S. , ANDERSON L. R. , GLOVER T. F. , 2009. Comparison of hazard

criteria with acceptable risk criteria. Utah State University, Utah, USA. 10 s.

BRITISH STANDARDS, 2010. BS EN 61508-5:2010. BSI Standards Publication,

UK. 50 s.

CAMERON I. T. , RAMAN R. , 2005. Process systems risk management. Elsevier

Inc. USA. 614 s.

CASAL J. , 2008. Evaluation of the effects and consequences of major accidents in

industrial plants. Elsevier Inc. Amsterdam, The Netherlands. 379 s.

CENTER FOR CHEMICAL PROCESS SAFETY, 2009. Guidelines for developing

quantitative safety risk criteria, USA. 211 s.

CENTER FOR CHEMICAL PROCESS SAFETY, 2010. Guidelines for quantitive

risk analysis. American Institute of Chemical Engineers, USA. 755 s.

SGB TEFT KURULU BAKANLII, 2012. Seveso II Direktifi

kapsamndaki endstrilerde kaza riski deerlendirme metodolojisi: ARAMIS

kullancrehberi. Ankara. 124 s.

DAVID R. , WILKINSON G. , 2009. Back to basics: risk matrices and ALARP.

Safety Assurance Services Ltd. , Atkins Defence. Farnham, UK. 15 s.

DAVID R. S. , 2009. Safety risk aggregation: the bigger Picture. Surrey, UK. 25 s.

ELLIS G. , 2009. The ongoing challenge of demonstrationg ALARP in COMAH

safety report. Warrington, UK. 11 s.

GOOSE M. , 2004. All measures necessary under the EC Seveso II Directive,

demonstration of safety, step by step. 7 s.

HEALTH AND SAFETY AUTHORITY, 2010. Policy and approach of the health

and safety authority to COMAH: Risk based land use planning. 62 s.

7/25/2019 343344 (1)

71/113

60

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 1999. A guide to the control of

major accident hazards regulations. 145 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 1999. Preparing safety reports. 109

s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2000. A simplified approach to

estimating individual risk. 120 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2001. Reducing risks, protection

people, HSEs decision-making process. 88 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2003. Transport fatal accidents and

FN curves: 1967-2001. 36 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2004. Development of an

intermediate societal risk methodology. 152 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2007. Proposals for revised policies

to address societal risk around onshore non-nuclear major hazard

installations. 42 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2009a. Evidence or otherwise of

scale aversion: public reactions to major disasters. 45 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2009b. PADHI HSEs land use

planning methodology. 27 s.

HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE (HSE), 2009c. Societal risk: initial briefing

to societal risk technical advisory group. 74 s.

HEINRICHS P. , FELL R. , 1995. Acceptable risks for major infrastructure. A. A.

Balkema. , Brookfield, USA. 86 s.

HENDERSHOT D. C. , 2009. A simple problem to explain and clarify the principles

of risk calculation. Bristol. 20 s.

INSTITUTE FOR SYSTEMS INFORMATICS AND SAFETY, 1999. Guidance on

land use planning as required by council directive 96/82/EC (Seveso II). Italy.

35 s.

KIRCHSTEIGER C. , 1998. Risk assessment and management in the context

7/25/2019 343344 (1)

72/113

61

MAGUIRE R , 2009. So how do you make a full ALARP justification? Introducing

the accident tetrahedron as a guide for appreoaching completeness.

Burlington, USA. 8 s.

MAGUIRE R. , 2006. Safety cases and safety reports: meaning, motivation and

management. Ashgate Publishing Company. Burlington, USA. 179 s.

MANNAN S. , 2005. Lees loss prevention in the process industries. Elsevier Inc.

Texas, USA. 3708 s.

MAZUREK J. V. , 1996. The role of health risk assessment and cost benefit analysis

in environmental decision making in selected countries: an initial survey.

Washington DC, USA. 43 s.

MELCHERS R. E. , 2001. On the ALARP approach to risk management. Australia.

15 s.

MINISTERIA VAN VERKEER EN WATERSTAAT, 2005a. Guidelines for

quantitative risk assessment. Publication Series on Dangerous Substances

(PGS 3).237 s.

MINISTERIA VAN VERKEER EN WATERSTAAT, 2005b. Methods for the

calculation of physical effects. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 2. 870 s.

MINISTRY OF DEFENCE, 2007. Safety Management Requirements for Defence

Systems. Defence Standard 00-56. 22 s. of the Seveso II directives. Elsevier

Inc. Amsterdam, The Netherlands. 536 s.

OKSTAD E. , HOKSTAD P. , 2009. Risk acceptance criteria for the regulation of

dangerous substances. SINTEF Industrial Management, Department of Safety

and Reliability, Trondheim, Norway. 8 s.

OLSSON F. , 1999. An engineering approach to determine acceptable risk. Lund

University, Sweden. 12 s.

REDMILL F. , 2010. ALARP explored. University of Newcastle upon Tyne,

Computer Science, Claremont Tower, England, 45 s.

TRBOJEVIC V. M. , 2009. Risk criteria in EU, London, UK. 6 s.

YASSERS. , MAHANR. B. , 2009. Examining the ALARP principle. UK. 18 s.

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 (Eriim tarihi: 08.07.2013)

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060 (Eriim tarihi: 08.07.2013)

7/25/2019 343344 (1)

73/113

62

7/25/2019 343344 (1)

74/113

63

ZGEM

Zbeyde Burcu Mercan, 1985 ylnda Ispartada d

Documents

343344 (1)