1

ปญหาของรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ และรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ อยตรงไหน ท าไมจงแกปญหาการเมองไทยไมได และเราจะมหนทางแกไขอยางไร 1

โดย ปรญญา เทวานฤมตรกล

ความน า : ท าไม “ประชาธปไตย” จงไมประสบความส าเรจในประเทศไทย นบแตวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ เมอ “คณะราษฎรไดขอรองใหอยใตธรรมนญการปกครองแผนดนสยาม เพอทบานเมองจะไดเจรญขน” และ “โดยทไดทรงยอมรบตามค าขอรองของคณะราษฎร” รชกาลท ๗ จงไดทรงลงพระปรมาภไธยใน พระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยาม ชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕ ซงมาตรา ๑ บญญตวา “อ านาจสงสดของประเทศนนเปนของราษฎรทงหลาย” อ านาจอธปไตยอนแตเดมเปนของพระมหากษตรยจงไดกลายเปนของ “ราษฎรทงหลาย” โดยเจาของอ านาจแตเดมไดทรงลงพระปรมาภไธยมอบอ านาจนนโดยพระองคเอง ระบบ”ประชาธปไตย” (ประชา +อธปไตย) ทอ านาจสงสดของประเทศ (อ านาจอธปไตย) เปนของประชาชน กไดเรมตนขนในประเทศไทย นบแตบดนน แตจากจ านวนการรฐประหาร ๑๒ ครง เหตการณนองเลอด ๔ เหตการณ และจ านวนรฐธรรมนญ ๑๘ ฉบบ โดยทยงไมทราบวาจะมการรฐประหารครงหนาอกหรอไม และจะมเหตการณรนแรงนองเลอดเกดขนอกเมอใด เปนสงทท าใหเราสามารถสรปไดวา ประชาธปไตย – อยางนอยจนถงขณะน – ไมประสบความส าเรจในประเทศไทย ค าถามคอวา อะไรคอสาเหตของความลมเหลวของประชาธปไตยในประเทศไทย? หรอจะเปนเพราะคนไทยไมเหมาะกบประชาธปไตย? เราเปลยนแปลงการปกครองเรวเกนไป คนไทยยงไมพรอม? แตเมอเราศกษาประวตศาสตรของประเทศตางๆ ทวโลกทประสบความส าเรจ แลว กบการปกครองในระบอบประชาธปไตย และเปนประเทศตนแบบประชาธปไตยในขณะน ไดแก ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศองกฤษ เราจะพบวาประเทศเหลานลวนแตเคย ลมเหลวกบประชาธปไตย และเคย ฆากน เพราะประชาธปไตยมาแลวทงสน ขอเทจจรงทเราควรทราบคอวา ไมมชนชาตใดในโลกนทเกดมาเปนชนชาตประชาธปไตย ไมมประเทศใดทมความพรอมมาตงแตแรกแมแตประเทศเดยว สงทเราควรจะเรยนรคอ ประเทศเหลานท าอยางไรประชาธปไตยจงประสบความส าเรจ? บทเรยนจากประเทศเหลานคอ ปจจยความส าเรจของประชาธปไตยนน ๕๐ เปอรเซนตเปนเรองของ ระบบ ทตองมการแบงแยกอ านาจและการตรวจสอบถวงดล และอก ๕๐ เปอรเซนตเปนเรองของ คน เนอหาของบทความนคอ ปญหาทเกดจากโครงสรางหรอระบบของสถาบนการเมอง และการแกปญหาท ระบบ ใหมการตรวจสอบถวงดลทด ซงเปนปจจยครงหนงของความส าเรจของประชาธปไตย 1ปรบปรงจากบทความทน าเสนอในการประชมวชาการประจ าปสถาบนพระปกเกลา “คณภาพสงคม คณภาพประชาธปไตย” วนท ๕ พฤศจกายน ๒๕๕๓

2

๑. ระบบ “รฐสภา” และปญหาการแบงแยกอ านาจระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหาร เพอใหการปกครองทอ านาจสงสดเปนของประชาชน และเปนการปกครอง โดยประชาชน ททกคน

มสทธเสรภาพอยางเสมอภาคกน มใหกลายไปเปนการปกครองโดย อ าเภอใจ หรอ ใชก าลง ระบอบประชาธปไตยตองใชหลก “นตรฐ” หรอ การปกครองโดยกฎหมาย (The Rule of Law) ททกคนจะอยภายใตกฎหมาย หรอกตกาอยางเสมอกน รฐบาลกจะตองอยภายใตกฎหมาย และจะมอ านาจกระท าการใดทกระทบตอสทธเสรภาพประชาชนไดตอเมอมกฎหมายใหอ านาจไวเทานน และโดยทประชาชนเปนเจาของอ านาจสงสดของประเทศ กฎหายทใชในการปกครองประเทศจงตองมาจากประชาชน หนาทหลกของสภาผแทนราษฎรทมาจากการเลอกตงของประชาชนจงเปนเรองของ นตบญญต หรอการออกกฎหมายดวยเหตน

ในระบอบประชาธปไตย อ านาจของรฐบาลหรอ ฝายบรหาร จงมาจากกฎหมายทตราขนมาโดย ฝายนตบญญต ทมาจากประชาชน ถาหากรฐบาลละเมดกฎหมาย ฝายตลาการ หรอศาลจะเปนผใชอ านาจตความกฎหมายในการตดสน เพอควบคมการใชอ านาจใหเปนไปตามกฎหมายทมาจากประชาชน และนคอ หลกการแบงแยกอ านาจ ของระบอบประชาธปไตย ทตองมการแบงแยกอ านาจออกเปน อ านาจนตบญญต (ตรากฎหมาย) อ านาจบรหาร (ใชกฎหมาย) และ อ านาจตลาการ (ตความกฎหมาย) เพอใหเกดการตรวจสอบและถวงดลอ านาจ (checks & balances) มใหผมอ านาจใชอ านาจไดตามอ าเภอใจ หากตองใชภายใตกฎหมายหรอกตกาทมาจากประชาชน ระบบการเมองในระบอบประชาธปไตยไมวาจะเปน ระบบรฐสภา หรอ ระบบประธานาธบด จะประสบความส าเรจได ตองอยภายใตหลกการแบงแยกอ านาจน

อยางไรกตาม ระบบรฐสภา ซงเปนระบบทประเทศไทยใชมาตงแตแรกนน เปนระบบทมปญหาในเรองการแบงแยกอ านาจระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหาร เพราะหวหนาฝายบรหารคอ นายกรฐมนตรไมไดมาจากการเลอกตงโดยตรงจากประชาชน แตมาจากเสยงขางมากของ ส.ส. ใครทจะเปนนายกรฐมนตรจงตองมเสยงขางมากในสภาผแทนราษฎร เมอนายกรฐมนตรมเสยงขางมาก นายกรฐมนตรจงสามารถครอบง าสภาผแทนราษฎรได ซงแตกตางจาก ระบบประธานาธบด ทประชาชนจะเลอกทงผแทนปวงชน หรอฝายนตบญญต และเลอกประธานาธบด ซงเปนหวหนาฝายบรหารดวย ท าใหมปญหาในเรองการแบงแยกอ านาจและการตรวจสอบถวงดลระหวางฝายนตบญญตและฝายบรหารนอยกวาระบบรฐสภา

โดยทในระบบรฐสภารฐบาลสามารถครอบง าฝายนตบญญตได ทงนโดยมเครองมอคอ พรรคการเมอง ในการควบคมผแทนปวงชนซงเปนฝายนตบญญต ระบบรฐสภาจงกอใหเกดปญหาสองรปแบบคอ หนง เกดเผดจการโดยพรรคการเมอง โดยรฐบาลใชพรรคการเมองครอบง าสภาผแทนราษฎร เหลอเพยงฝายคานทท าหนาทตรวจสอบถวงดลรฐบาล ซงไมสามารถตรวจสอบถวงดลอะไรไดมากเพราะเปนเสยงขางนอย หรอ สอง ถาไมเกดเผดจการโดยพรรคการเมอง กจะมปญหาเรอง เสถยรภาพและประสทธภาพของรฐบาล โดยเฉพาะอยางยงเมอไมมพรรคใดไดเสยงขางมากเดดขาด รฐบาลจงเปน รฐบาลผสม กรจดสรรต าแหนงตางๆ ในรฐบาลจงกลายเปน ระบบโควตา พรรคการเมองจะแกงแยงกนเปนรฐบาล และนกการเมองจะแยงกนเปนรฐมนตร ปญหาทงสองประการนเกดขนในระบบรฐสภาตางๆ ทวโลก รวมถงในประเทศไทยในขณะน วธแกปญหาทใชกนทวโลกมสามประการ คอ หนง ท าใหสภาผแทนราษฎรเปน

3

อสระจากรฐบาลดวยการไมบงคบให ส.ส. ตองสงกดพรรคการเมอง เพอใหฝายนตบญญตไมถกฝายบรหารครอบง า สอง ประกนเสรภาพในการท าหนาทผแทนปวงชน หรอทเรยกวา หลกอสระจากอาณตใดของผแทนปวงชน (free mandate of representatives)2 เพอมใหรฐบาลใช มตพรรค ในการครอบง าผแทนปวงชน และ สาม สราง หลกประชาธปไตยภายใตพรรคการเมอง (Intra-party democracy) เพอมให เจาของพรรค หรอผน าพรรคไมกคนสามารถครอบง าผแทนปวงชนได มาตรการทงสามประการคอ สงทประเทศทประสบความส าเรจ กบการปกครองในระบอบประชาธปไตยใชในการแกปญหาจดออนของระบบรฐสภาทรฐบาลสามารถครอบง าสภาผแทนราษฎรได และท าใหเกดการตรวจสอบถวงดลระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหารขนมาอกครง3

๒. ปญหาการบงคบ ส.ส. ใหสงกดพรรค กบปญหาของรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ และ ๒๕๕๐ ส าหรบประเทศไทยแตดงเดมไมมการบงคบ ส.ส.ใหสงกดพรรค และมหลกอสระอาณตของผแทน

ปวงชนมาจนถงรฐธรรมนญ พ.ศ. ๒๕๑๗ จงเรมตนบงคบใหส.ส.สงกดพรรค พรอมๆ กนกบยกเลกหลกอสระอาณตทงไป รฐธรรมนญ ๒๕๔๐ ไดท าใหปญหานมมากขนดวยการก าหนดใหผสมครส.ส.ตองสงกดพรรคอยางนอย ๙๐ วน ซงท าใหส.ส.ไมอาจยายพรรคไปลงสมครในพรรคอนได เมอไมสามารถลงสมครในพรรคอนได กจ าตองเชอฟงพรรคการเมองทตนสงกด และเมอประเทศไทยไมม หลกประชาธปไตยภายในพรรคการเมอง คนทส.ส.ตองเชอฟงและจงรกภกดกคอ หวหนาพรรค และเมอหวหนาพรรคเปนนายกรฐมนตร สภาผแทนราษฎร จงตกอยใตนายกรฐมนตร สภาผแทนราษฎณของไทยภายใตรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ จงอยภายใตอ านาจของรฐบาลแทบจะสนเชง และไมเกดการตรวจสอบถวงดลระหวางฝายนตบญญตกบฝายรฐบาลอกตอไป4

ถงแมวารฐธรรมนญ ๒๕๕๐ จะไดแกปญหาดวยการน าหลกอสระอาณตของ ส.ส.กลบมาอกครงในมาตรา ๑๒๒ โดยบญญตวา “สมาชกสภาผแทนราษฎรยอมเปนผแทนปวงชนชาวไทยโดยไมอยในความผกมดแหงอาณต มอบหมาย หรอความครอบง าใดๆ...” และยงบญญตไวในมาตรา ๑๖๒ วรรคสองอกวา “สมาชกสภาผแทนราษฎรมอสระจากมตพรรคการเมองในการตงกระทถาม การอภปราย และการลงมตในการอภปรายไมไววางใจ” แต รฐธรรมนญ ๒๕๕๐ ยงคงบงคบใหส.ส.ตองสงกดพรรค และใหพรรคการเมองสามารถขบส.ส.ออกจากพรรคโดยมผลท าให ส.ส.ตองพนสมาชกภาพ ประเทศไทยเปนประเทศเดยวในโลก ทให ส.ส.มอสระจากอาณตของพรรค แตบงคบใหส.ส.สงกดพรรค ซงท าใหเกดปญหา 2 โปรดด ปรญญา เทวานฤมตรกล, การคมครอง ส.ส.ในฐานะผแทนปวงชนไมใหตกอยภายใตอาณตของพรรคการเมอง, บทความน าเสนอในการประชมวชาการประจ าปคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๙ ธนวาคม ๒๕๔๘ 3ประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตยทเปนระบบอน ไดแก ระบบประธานาธบด (เชน สหรฐอเมรกา) และระบบกงประธานาธบด (เชน ฝรงเศส) ทประสบความส าเรจ กลวนแตใชหลกการทงสามประการเชนเดยวกน 4โปรดด ปรญญา เทวานฤมตรกล, สมาชกสภาผแทนราษฏรและพรรคการเมอง:การแกจดออนของรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ ทใหนายกรฐมนตรมอ านาจเหนอผแทนปวงชนโดยใชพรรคการเมอง, บทความวจย สภาวจยแหงชาต สาขานตศาสตร,น าเสนอในการประชมนตศาสตรแหงชาต ครงท ๖ วนท ๒๘ มนาคม ๒๕๕๐

4

สองประการคอ หนง หลกอสระอาณตไมอาจใชไดจรง เนองจากยงบงคบใหสงกดพรรคหรอ สอง ถาม ส.ส. ใชหลกอสระอาณต กจะเกดปญหาวา ตองอยดวยกนในพรรคตอไป ถงแมจะมความคดเหนและแนวทางทางการเมองไมตรงกนอกตอไปแลว กจะกลายเปน เสรภาพของส.ส.โดยไมตองมวนยพรรค ซงแทนทจะด กลบยงท าใหปญหามมากขนดงเชนทเปนอยในขณะน

๓. จาก “องคกรอสระ” ในรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ ถง “ตลาการภวฒน” ในรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ : ความลมเหลวในการแกปญหาโครงสรางสถาบนทางการเมอง

รฐธรรมนญ ๒๕๔๐ ไดท าใหฝายนตบญญตหมดสภาพไปในการท าหนาทตรวจสอบถวงดลฝายบรหาร และได “ปฏรปการเมอง” โดยสราง “องคกรอสระ” ขนมาท าหนาทตรวจสอบการใชอ านาจ โดยใหวฒสภาทมสมาชกมาจากการเลอกตง โดยตรงเปนผเลอกตวบคคลไปด ารงต าแหนงในองคกรอสระเหลาน แตปญหาทเกดขนคอ คณะกรรมการสรรหาองคกรอสระถกฝายการเมองครอบง า และสมาชกวฒสภาจ านวนมากมสายสมพนธกบรฐบาล องคกร “อสระ” จงไม “อสระ” อกตอไป และไมสามารถตรวจสอบถวงดลอ านาจของรฐบาลได เมอฝายนตบญญตถกครอบง า องคกรอสระถกแทรกแซง รฐธรรมนญ ๒๕๔๐ จงลมเหลวในการแกปญหาการเมองไทยในทสด

ถานวตกรรมของรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ คอ “องคกรอสระ” นวตกรรมของรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ กคอ “ตลาการภวฒน” วธคดงายๆของผรางรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ คอ ผด ารงต าแหนงในองคกรอสระจะตอง “เปนคนดทเปนกลาง” เพอใหได “คนดทเปนกลาง” มาเปนองคกรอสระ กตองหา “คนดทเปนกลาง” มาเปนผ สรรหาองคกรอสระ และ “คนดทเปนกลาง” ของผรางรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ กคอ ฝายตลาการ

ตามรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ ในคณะกรรมการสรรหาองคกรอสระ ๓ องคกร คอ คณะกรรมการการเลอกตง (ม.๒๓๑(๑)) ผตรวจการแผนดน (ม.๒๔๓) และ คณะกรรมการตรวจเงนแผนดน (ม.๒๕๒ วรรคสาม) ซงมองคประกอบของคณะกรรมการสรรหาเหมอนกนนน สมาชกในคณะกรรมการสรรหาซงมจ านวน ๗ คน มาจากฝายตลาการ ถง ๕ คน (ไดแก ประธานศาลรฐธรรมนญ ประธานศาลฎกา ประธานศาลปกครองสงสด ผพพากษาศาลฎกาจากทประชมใหญศาลฎกา และตลาการศาลปกครองสงสดจากทประชมใหญตลาการปกครองสงสด) ในขณะทคณะกรรมการสรรหาองคกรอสระอกองคการหนงคอ คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (ม.๒๔๖ วรรคสาม) นน สมาชกในคณะกรรมการสรรหาจ านวน ๕ คน มาจากฝายตลาการถง ๓ คน (ไดแก ประธานศาลรฐธรรมนญ ประธานศาลฏกา และประธานศาลปกครองสงสด) และจากแตเดมคณะกรรมการสรรหาองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ จะตองสรรหาตวบคคลมาเปนจ านวนสองเทาของจ านวนสมาชกองคกรอสระ มาใหวฒสภาเปนผเลอก รฐธรรมนญ ๒๕๕๐ ไดเพมอ านาจคณะกรรมการสรรหา โดยก าหนดใหคณะกรรมการสรรหา ท าหนาทสรรหาตวบคคลตามจ านวนสมาชกองคกรอสระ โดยวฒสภาเหลอบทบาทเพยงให ความเหนชอบ เทานน ดงนน เราอาจจะกลาวไดวา ผทเปนผเลอกองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ อยางแทจรงกคอฝายตลาการนนเอง

5

นอกจากมอ านาจในการสรรหาองคการอสระแลว รฐธรรมนญ ๒๕๕๐ ยงใหฝายตลาการเปนผสรรหาสมาชกวฒสภาประเภทสรรหา ซงมจ านวน ๗๔ คน จากทงหมด ๑๕๐ คน ถงแมตามองคประกอบของคณะกรรมการสรรหาสมาชกวฒสภาตามมาตรา ๑๑๓ ซงมจ านวน ๗ คน จะเปนฝายตลาการเพยง ๓ คน (ไดแก ประธานศาลรฐธรรมนญ ผพพากษาศาลฏกาจากทประชมใหญศาลฏกา และตลาการศาลปกครองสงสดจากทประชมใหญตลาการปกครองสงสด) แตกรรมการสรรหาอก ๔ คน คอ ประธานองคกรอสระทง ๔ องคกรนน มาจากการสรรหาของฝายตลาการ ดงนนจงเทากบฝายตลาการเปนผเลอกสมาชกวฒสภา และโดยทวฒสภานอกจากจะมอ านาจในการใหความเหนชอบ องคกรอสระ ยงมอ านาจทส าคญอกประการ คอ การถอดถอนผด ารงต าแหนงทางการเมองออกจากต าแหนง การใหฝายตลาการเปนผเลอกสมาชกวฒสภาทมอ านาจมากถงขนาดนจงเปนเรองทเปนปญหา และนเองคอสงทเรยกวา “ตลาการภวฒน” ตามรฐธรรมนญ ๒๕๕๐

ปญหาคอวา ตลาการนนเปนผใชอ านาจ ตความกฎหมาย ตามหลกการแบงแยกอ านาจฝายตลาการจงตองตรวจสอบถวงดลฝายอนดวยอ านาจตความกฎหมาย แตการสรรหาองคกรอสระและการสรรหาส.ว.นนมใชอ านาจตความกฎหมาย รฐธรรมนญ ๒๕๕๐ จงท าใหหลกการแบงแยกอ านาจผดเพยนไป เมอกรรมการตดสนเปนผเลอกตวผเลนแลว การท าหนาทของกรรมการตดสนยอมไดรบความเชอถอนอยลง ตอใหกรรมการตดสนอยางเทยงธรรม แตคนกอาจจะไมเชอถอวาเทยงธรรม ท าใหกรรมการตดสนจะไดรบความเชอถอนอยลงไปเรอยๆ “ตลาการภวฒน” ตามรฐธรรมนญ ๒๕๕๐ ทใหอ านาจตลาการมากเกนไปในเรองทไมควรจะเปนอ านาจของฝายตลาการ จงท าใหเกดผลรายตอการท าหนาทของฝายตลาการทกระทบตอการปกครองโดยกฎหมายตามระบอบประชาธปไตยโดยรวมทงหมด ซงไมเปนผลดตอระบอบประชาธปไตยของประเทศไทยเลย โดยเฉพาะอยางยงในชวงทมความขดแยงแตกแยกในขณะน

๔. ปญหาระบบหรอโครงสรางสถาบนทางการเมองไทยแกไขไดดวยการแบงแยกอ านาจใหเกดการตรวจสอบถวงดล

หนทางทางแกปญหาของระบบรฐสภาของประเทศไทยทดทสดคอ ใหฝายตลาการท าหนาทตความกฎหมายแตเพยงอยางเดยว และไปแกปญหาทตนเหตคอ ท าใหฝายนตบญญตไมถกรฐบาลครอบง าโดยใชพรรคการเมองอกตอไป ดวยการไมบงคบให ส.ส.ตองสงกดพรรค ซงจะเปนการแบงแยกอ านาจระหวางฝายบรหารกบฝายนตบญญต และจะท าให ส.ส.สามารถท าหนาทผแทนปวงชนไดอยางแทจรง ไมอยภายใตการครอบง าของรฐบาล และจะท าใหการตรวจสอบถวงดลระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหารกลบคนมาอกครง

ส าหรบปญหาวา ถาไมบงคบให ส.ส.ตองสงกดพรรคแลว จะเกด ปญหาส.ส.ขายตวนน การบงคบให ส.ส. สงกดพรรคเปนแตเพยงท าใหการขายตวจากแตเดมเกดขนหลงจากการเลอกตง กลายเปน ขายตวกอนการเลอกตง โดยพรรคการเมองตางๆ จะแขงกน “ดด” ส.ส.เกาเขาพรรค เพอใหม ส.ส.มากทสด ซงจะน าไปสการตอรองในตอนตงรฐบาล ใหมโควตาเกาอรฐมนตรใหมากทสด การบงคบสงกดพรรค จง

6

แกปญหาขายตวไมได ทงยงท าใหสภาผแทนราษฎร ตองตกอยภายใตอ านาจของรฐบาล วธการแกปญหาทถกตองคอ การสงเสรมใหส.ส.สงกดพรรค ไมใชการบงคบใหสงกดพรรค โดยใชระบบเลอกตงทสงเสรมให ส.ส.สงกดพรรค ซงไดแกระบบเลอกตงแบบสดสวน ซงรฐธรรมนญ ๒๕๔๐ และ ๒๕๕๐ กมองคกรทท าหนาทนอยแลวคอ ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด ารงต าแหนงทางการเมอง โดยตองท าใหชองทางการฟองรองหรอการน าคดไปสศาลสามารถท าไดงายขน นนคอตองก าหนด ใหประชาชนเปนผเสยหาย และมอ านาจฟองคดได ในเรองการใชอ านาจโดยมชอบของ ส.ส. และ ส.ว. ทงนโดยใหมการคดกรองคดทดดวย สงคมกจะมบทบาทมากขนในการตรวจสอบถวงดลฝายการเมอง

การมระบบการเมองทมการแบงแยกอ านาจและการตรวจสอบถวงดลทด ยอมท าใหการผกขาดอ านาจลดลง เมอการผกขาดอ านาจลดลง สงคมกจะมพลงมากขนโดยตวของมนเอง อยางไรกตามเราสามารถท าใหประชาชนมอ านาจใรการตรวจสอบถวงดลได – ซงเปนการตรวจสอบถวงดลทดทสด เพราะประชาธปไตยคอการปกครองโดยประชาชน – โดยทไมตองสรางองคกรใหมอะไรขนมาอก ดวยการท าใหประชาชนเปนผมอ านาจฟองในกรณการใชอ านาจโดยไมชอบของผแทนปวงชน ซงควรจะรวมถงการใชอ านาจโดยมชอบของรฐมนตร และบรรดาองคกรอสระตางๆ รวมถงศาลรฐธรรมนญดวย นอกจากนควรให ผตรวจการแผนดน รวมถง คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต มบทบาทมากขนในการสงเสรมพลงทางสงคมในการตรวจสอบถวงดลฝายการเมอง โดยเฉพาะอยางยงในการน าคดขนสการพจารณาของฝายตลาการ ซงเปนเรองทมอ านาจหนาทอยแลวตามรฐธรรมนญ แตยงมการด าเนนการนอยเกนไป และยงมความซบซอนกนอยพอสมควร

ทายทสดนจ าเปนตองกลาววา การแกปญหาในเชงระบบหรอโครงสรางแตเพยงอยางเดยวนน ตอใหเราสามารถท าไดทงหมดตามทผเขยนเสนอมา แตถาตราบใดท คน ยงไมเคารพกตกา หรอกฎหมาย ระบบทดกยอมไมสามารถเดนหนาไปไดอยด ดงนนสงทตองท าควบคกนไปดวย ซงเปนปจจยของความส าเรจของการปกครองระบอบประชาธปไตยอก ๕๐ เปอรเซนตทเหลอ คอการสราง “พลเมอง” ของระบอบประชาธปไตย ดวย การศกษาเพอสรางความเปนพลเมอง (Civic Education) ซงผเขยนไดเขยนเปนบทความแยกตางหากไวแลว5 การศกษาเพอความเปนพลเมอง จะท าใหเรามความสามารถในการปกครองในระบอบประชาธปไตย มพลเมองทเคารพผอน และเคารพกตกา สงคมไทยจะกลายเปน “สงคมพลเมอง” (Civic Education) จะเกดพลงทางสงคมอยางแทจรงในการตรวจสอบถวงดลทางการเมอง และประชาธปไตยไทยกจะประสบความส าเรจในทสด. 5 โปรดด ปรญญา เทวานฤมตรกล, การศกษาเพอความเปนพลเมอง (Civic Education) : การสรางประชาธปไตยทคน, บทความน าเสนอในทประชมนตศาสตรแหงชาต ครงท ๗ และการประชมทางวชาการระดบชาตวาดวยงานยตธรรม ครงท ๘, “นตรฐและพลเมอง : ทางออกประเทศไทย”, ๒ กนยายน ๒๕๕๓