7/29/2019 42375649-kat-atk

1/39

NDEKLER

GRBLM I

1. KATI ATIK NEDR?2. KATI ATIK YNETM NEDR?3. KATI ATIK ZELLKLER VE DEM

3.1. Fiziksel zellikler3.1.1. Kat Atk Kompozisyonu3.1.2. Fiziksel Parametreler

3.2. Kimyasal zellikler4. KATI ATIK KAYNAKLARI NELERDR?

4.1. Evsel Atklar4.2. Endstriyel Nitelikli Kat Atklar

4.3. Tbbi Kat Atklar4.4. zel Nitelikli Kat Atklar5. EVSEL KATI ATIKLAR

5.1. Kat Atklarn Toplanmas/Tanmas/Geri KazanmVe Bertaraf

5.2. Yasal ereve6. ENDSTRYEL ATIKLAR

6.1. Tehlikeli Endstriyel AtklarnToplanmas/Tanmas/Geri Kazanm

Ve Bertaraf6.2. Yasal ereve

7. KATI ATIKLARIN EKONOMK YN VE GER KAZANILMASI7.1 Kat Atklardan, Artk Maddelerin Geri Kazanlmas7.1.1. Merkezi Ayrma7.1.2 Kaynakta Ayrma Sistemi

7.2 Geri Kazanlabilecek Atklar7.2.1 Cam ve Cam Kkenli Atklar7.2.2 Kat Kkenli Maddeler7.2.3 Yanabilecek Odun, Tahta ve Eya Paralar7.2.4 Her Trl Metal Paralar, Teneke AmbalajMaddeleri ve Teneke

Kutular

7.2.5 Plastik Kkenli Kat Atklar7.2.6 Organik Kkenli Kat Atklar

3 ATIKLARIN BERTARAF EDLMES4 KATI ATIKLAR VE HALK SALII

KAYNAKLAR

7/29/2019 42375649-kat-atk

2/39

GR

nsanlar var olduklar gnden bu yana evre ile etkileimiindedirler. Hzl nfus art, plansz kentleme, srekligelien teknoloji ve artan talep sonucunda evre zarargrmeye kirlenmeye balamtr. evre kirliliine yol aan ve

Yirminci Yzyln dnyasnda en nemli sorunlardan biri olarakkarmza kan kat atklar; insanlarn sosyal ve ekonomikfaliyetleri sonucunda ie yaramaz hale gelen ve akc olabilecekkadar sv iermeyen her trl madde ve malzemeyi iermekte

ve evre zerinde byk bir bask oluturmaktadr. Katatklarn, eit ve bileimi lkelerin gelimilik dzeyine grefarkllklar oluturduu gibi ayn lke iinde kentsel yada krsalve sanayi blgelerine gre de byk farkllklargstermektedir.(OKTAR 1992, ERDN 1980)

nsan doada varoluundan bu yana, doadanyararlanm, doay ilemi, bilgi birikimine ve teknikilerlemeye kout olarak doaya egemen olmaya almtr.Doada stnlk kurmaya ynelen bu anlay, insan ile insanniinde yaad evresi arasnda varolagelen uyumu bozmutur.

Bilimin olanaklarna brnen insan, kendini yeterince glgrd zaman, doay snrszca kullanmaya hattasmrmeye balam, uzun sre doaya verdii zarardanhabersiz yaamtr.

nsan faaliyetleri sonunda evreye verilen zararlar,doann kendini yenileyebilme yetenei sayesinde balangtafarkedilmemi, hatta evrenin zamanla bu kirlilii yok edeceikans yaygnlamtr. Ancak zaman iinde, sanlann tersine,evreye braklan kirliliin nicel ve nitel olarak artmas,evrenin kendini yenileyebilme yeteneinin ok stne km,

evre hzla bozulmaya balamtr.

Refah art olarak nitelendirilen tketim art sonucundagerekli ham madde ve enerji kaynaklar smrlm, evreyeverilen zararlar kalknmann bedeli olarak grlmtr.Toplumun hayat seviyesinin ykselmesi ile kat atklarnmiktar artarak ierii deimitir. Oluan bu kat atklarnevreye en az zarar verecek ekilde yok edilmesi zellikle

7/29/2019 42375649-kat-atk

3/39

byk kentlerde nemli bir sorun haline gelmitir. Kentsel katatklarn denetlenmesi, kontrol altna alnarak salkl veekonomik zmler getirilmesine ynelik almalar kapsayanatk ynetimi ile kentte yaayan insanlara uluslararasstandartta hizmet sunulmas ve evre kalitesinin korunmas

amalanmaktadr.Daha temiz ehirlere sahip olunmas, salk asndan

tehlikeli olabilecek kentsel kat atklara hijyenik ve ekonomikzmler bulunmas, konunun bilimsel olarak ele alnmasnnyansra, mevcut tecrbelerden de yararlanmaygerektirmektedir.

Srekli bir mal akm olarak dnlen ekonomikfaaliyetler srasnda evreden bitki, hayvan ve mineral kkenligirdi alnp ilenerek ekonomik nitelikli mal elde edilir ve

tketilir. Tketim esnasnda fiziki ve kimyevi deiikliklereurayan bu mallarn bir ksm istenmeyen maddeler olarak geriverilirler. Atklar retim faaliyetleri sonucunda da ortaya kar.Grld gibi atklar retim ve tketim srecinin birolgusudur. (DPT 2005)

BLM I

1. KATI ATIK NEDR?

Tm canllar yaamlarn srdrebilmek amacylabeslenmek ve atklarn bertaraf etmek iin yeryzndekikaynaklar kullanrlar. Bu kapsamda gerekletirilen her trlinsan (evsel, tarmsal, endstriyel) ve hayvan faaliyetlerindenkaynaklanan, reticisi yada kullancs iin herhangi bir

kullanm deeri kalmad iin "istenmeyen" yada "kullansz"olarak atlan ve normal halde kat olan tm atklar kat atkolarak nitelendirilir(ALPASLAN 1995)2. KATI ATIK YNETM NEDR?

KAY atklarnn oluumundan nihai bertarafna kadar(beikten-mezara) devam eden aamalarda (atklarn oluumu,biriktirilmesi, toplanmas, tanmas, ilenmesi, depolanmas)

7/29/2019 42375649-kat-atk

4/39

eitli disiplinlerin (halk sal, ekonomi, mhendislik, evrekoruma gibi) prensipleri kullanarak uygun zmler reten birsretir. KAYnin bileenleri ematik olarak ve karlklilikileriyle beraber gsterilmitir. ekilde grld gibiKAYnin ilk aamas kat atk retimidir. Her gn miktar olarak

art, nitelik olarak eitlilik gsteren kat atk retimi,gnmz kat atk ynetiminde, birok aratrc veuygulaycnn azaltma ilkesiyle

ekil 2.1: Kat atk ynetiminin ana bileenleri

younlat aamadr. Herkesin birletii nokta, bir taraftanatk toplama ve bertarafna gre en ileri teknolojiler

gelitirilirken, dier taraftan kan atn azaltlmasnn birgereklilik olduu eklindedir. Bu halkn eitimiyle ve ayrcareticinin (sanayicinin) bilinlendirilmesi ve ynlendirilmesiylegerekleir.

KAYnin ikinci aamas retilen kat atn, retildiimekanda biriktirilmesidir. Biriktirme ilemi, en basit ptoplama kaplarndan, en karmak p bacalarna kadar eitliyntemlerle yaplmaktadr. Bu aamada nemli olan hususlar,biriktirme kaplarnn hacimsel, malzeme ve kullanabilirlikasndan uygun bir ekilde hazrlanmas, konumlandrlmas ve

bunlarn toplama sistemiyle olan uyumudur.

KAYde nc ve drdnc aamalar toplama, tama (vegerektiinde aktarma)dr. Tama ve aktarma bileeni,genellikle byk lekli kentler ve metropoller iin nem arzetmektedir. KAYde parann en ok harcand, idare ile halknen ok kar karya geldii, muhatap olduu toplama tamaaamas, son derece karmak aama olup, optimize edilmesihalinde tm paydaalarn lehine byk avantajlar salanabilir.Bu aama eskiden kat atklarla ilgili olarak yerel ynetimlerinyapmas gereken yegane ilem olarak grlr ve dolaysyla

pler sadece toplanp bir yere tanr ve atlr. Bugn bilegelimemi yreler ve yerel ynetim anlaylar iinde aynekilde dnlen ve deerlendirilen bir aama zelliindedir.

KAYde pler retilip, biriktirilip, toplanp, tandktansonra, ksa sre ncesine kadar, gelimi lkelerde bile,dorudan dzenli(veya dzensiz) p depolama alanlarnagtrlr burada depolanr. Ancak gnmz modern KAY

7/29/2019 42375649-kat-atk

5/39

sistemleri retim-biriktirme-toplama/tama-depolama ksayolunu reddetmekte, bu ksa yolun ncesine, mutlaka birileme-geri kullanm/geri dnm/ geri kazanm- aamaskoymaktadr. Gnmz KAY felsefesinin ana temasnoluturan bu aamada, kat atk tanmnda yer alan ie

yaramaz ifadesi reddedilmekte ve oluan atk, o maddeninyaam dngs iinde bir blm olarak kabul ederek,maddenin yaamna devam etmesi ve dngy srdrmesi iingerekli teknolojiler gelitirilmekte ve uygulanmaktadr.

Geri kazanm veya baka sreler uygulansn veyauygulanmasn, gnmz koullar ve uygulamalar iinde,KAYde olmazsa olmaz bileenlerden biri de kat atk dzenlidepolama alanlardr. Kat atklarn usulne gre depoland,bu balamada kan sznt sularnn toplanp artld, oluangazlarn usulne uygun uzaklatrld, iletme mr sona

erince sahann arazi kullanmlarna uygun ekilde kapatld,iletme sresince gerekli kurallarn uyguland, bylelikleevreye verilebilecek olumsuz etkilerin en aza indirildiialanlar, plerin depoland dzenli depolama alanlardr. Buaama nceki ekilde de grld gibi KAYde nihai aamaolarak da deerlendirilir.

Tm bu bilgilerden sonra KAYnin ana ilkeleri zetlenmekistenirse, gnmz yaklamlarnda aadaki iki nemlikavramn n plana kt grlr.

5 Kat atk miktarn azaltmak ve atk oluumu6 evreye zarar vermeden bertaraf mmkn olmayanmaddeleri retim srecinde kullanmamak veretmemektir

Bu iki ana ilkeyi takiben KAYni srdrlebilir klacakynetim enstrmanlarn ilevsel hale getirmek gereklidir. Bunoktada srdrlebilirlik hakknda da ksa bir tanm vermekteyarar grlmtr. Srdrlebilirliin literatr tanmgnmz ihtiyalarnn gelecek kuaklarn haklarn koruyarakkarlanmas eklindedir. Genel tanm olarak ise herhangi bir

faaliyetin doal kaynaklarn retme ve zmleme (yok etme)kapasitesini amakszn gerekletirilmesi eklinde ortayakonmaktadr. Bir baka deyile; herhangi bir faaliyetingereklemesini salayan her trl bileenlerin srekli olmastanm da verilebilir. Buradan hareket edilerek kat atkynetiminin srdrlebilir olmas, ynetimin evresel, teknik,ekonomik, soysa-kltrel, yasal, politik, vb. bileenleri gznne alarak, yukarda belirtilen srdrlebilirlik kavram ile

7/29/2019 42375649-kat-atk

6/39

uyumlu bir program uygulamas eklinde tanmlanabilir.Kat atk ynetimi, kat atk sorunlarnn zmnde etkin

ve ilgili olan tm idari, mali, yasal, evresel, teknik, vb.bileenleri entegre (btnleik) bir anlayla iine alacak birekilde oluturulmaldr. Entegre kat atk ynetimi, ynetim

hedeflerini yerine getirmek amacyla uygun teknik, teknoloji veynetim programlarnn seimi ve uygulanmas olaraktanmlanabilir. Dier bir ifadeyle entegre kat atk ynetimi,

7 Ynetimde enerji asndan en verimli8 evresel adan en az kirlilik oluturan9 Ekonomik olarak en dk maliyetli sistemi belirlemeyi

hedef alan bir ynetim tarzdr. Entegre kat atk ynetimindenetkilenen veya ynetimde sorumluluu olan, kii,organizasyon yada kurumlar etkin taraflardr. Bu durumda

entegre KAY muhtemel taraflar (paydalar):

10Yerel ynetim11 Merkezi ynetim12Sivil Toplum rgtleri13Hizmeti kullananlar14zel sektr15V.d

eklinde sralanabilir. Kat atk ynetiminde taraflar ok farkletkinliklere ve rollere sahip olabilir; ancak ynetimde genel bir

ama iin birlikte alrlar. Bu kapsamda etkin olan aktrleridareciler, politikaclar, mhendisler, evre bilimciler,ehir veblge planclar, ekonomistle, halk sal uzmanlar,sosyologlar, vb. disiplinler aras bir dalm gsterir. Kat atkynetiminde dier kesimler ise gayri-resmi olarak sokaklardakikati atk toplama kaplarndan ve kat atk dkm sahalarndanatk toplayanlar, evlerden kullanlm eya satn alanlar, atksatn alp ayrarak satanlar, geri dnm olan materyalleriileyerek orta lekli endstrilere satan giriimciler, v.d. dir.

KAYni son yllarda aada ekilde verildii gibi bir atk

ynetimi hiyerarisi kavram ile de aklamaktadr. Bu ekildegrld gibi entegre atk ynetimi hiyerarisinde en stseenek, ilk noktada kat atk retmektedir. Daha nce debelirtildii gibi son gnlerde konuyla ilgili birok kii, kurum vekurulu bu noktaya younlamaya balamtr. Hiyerarisinindaha sonraki basama olan atk azatlm birka ekildegerekletirilebilir:

7/29/2019 42375649-kat-atk

7/39

16retim proseslerinin daha az yada hi atk retmeyecekekilde dzenlenmesi.

17 Tketicilerin satn alma ve kullanm alkanlklarndadeiimler: ar ambalaj malzemesi kullanan rnleriveya ok fazla miktarda enerji ve hammadde kullanlarak

retilen gereksiz yada lks saylabilecek rnleri satnalmamalar

Hiyerarinin daha sonraki basamaklar ise:

Geri kullanm - Bir rnn ayn formda ve ayn yada benzeramalarla birok kere kullanlmas.Geri dn m Bertaraf edilecek bir materyalin ilenmesi veayn veya benzer bir rn olarak yeniden retimiGeri kazanm Malzemenin fiziksel, kimyasal veya biyolojikolarak form deitirilmesiyle baka bir faza dnmesidir.

A t kA z a l t m

G e r i D n mG e r i K a z a n m

A r t m a v e l e m e

A r a z i d e D e p o l a m a ( K

D z e n s i z D e p o l a m

A t k O l u t u r m a m

D a h a y t e k n o l o

D a h a d k t e k n o l o j i

ekil 2.2: Atk ynetim hiyerarisi

te yandan, Entegre Kat Atk Ynetiminin bir bakazellii, probleme farkl alardan bakarak deiik kesimlerdenoluan taleplerin sistematik olarak incelenmesi ve zm

retilmesidir. Sz konusu bak alar aada verildii gibi

18Halk sal ve evresel19Politik/Yasal20Kurumsal21Sosyo-Kltrel22Finansal/Ekonomik23Teknik

7/29/2019 42375649-kat-atk

8/39

olmak zere alt balk altnda inceleyebiliriz.

Halk Sal ve evresel

24 salgn veya lokal hastalk kontrol25 toprak, su ve hava ortamlarndaki etkiler26 yenilenmeyen kaynaklarn korunmas27estetik, gresel hususlar

Politik/Yasal

28hedef ve nceliklerin saptanmas29aktrler ve yetkilerin belirlenmesi30 yasal ve dzenleyici evrenin oluturulmas31temel (makro) karar verme srelerinin belirlenmesi

Kurumsal

32 fonksiyon ve sorumluluklarn datlmas33 rgtsel yapnn, prosedrlerin ve yntemlerin

belirlenmesi34mevcut kurumsal kapasiteler35 ynetime dahil edilecek dier aktrlerin (zel sektr gibi)

belirlenmesi

Sosyo-Kltrel

36 konutlarda, ticarethanelerde ve kurumlarda atk oluumuve ynetimi ile ilgili davran ve alkanlklarnynlendirilmesi

37 toplumun atk ynetiminde yer almas (halkn katlm)

Finansal/Ekonomik

38 zelletirme39maliyet azatlm40evresel hizmetlerin ekonomik faaliyetler zerindeki

etkiler41 geri dnm altyapsnn kurulmas ve ticari Pazar ile

ilikilendirilmesi42 kat atk ynetimi sisteminin verimliliinin snanmas43mali kaynak kullanm ve bunun yerel, ulusal ve uluslar

aras boyutlar

Teknik

7/29/2019 42375649-kat-atk

9/39

44 hangi ekipman ve tesislerin kullanmnda olduu vehangilerinin kullanmnn planlad

45 bu ekipman ve tesislerin nasl tasarlanaca46 hangi amala tasarlandklar

47 srekli olarak kentin nasl temiz tutulacakonularyla ilgilenir. Sonu olarak KAY ardk olmayan biroksreten meydana gelmektedir. Bu sreler bir taraftan kendiiinde bamsz, dier taraftan karlkl olarak etkileimiindedirler. Srelerin en iyilenmesi ve optimum zmlerinbulunmas iin, probleme ok disiplinli alarla baklmasgerekmektedir.(ALPASLAN 1995)

3. KATI ATIK ZELLKLER VE DEM

Kat atk zellikleri dendiinde pek ok mhendislikdalnda olduu gibi aklmza fiziksel ve kimyasal zelliklergelmektedir. Bunlar aada sras ile aklanmtr.

3.1 Fiziksel zellikler

Fiziksel zellikler iki ana grup halinde incelenmelidir; katatk kompozisyonu ve fiziksel parametreler.

3.1.1. Kat Atk Kompozisyonu

Evler, iyerleri, sanayi kurulular veya hastanelerdeoluan atklar kompozisyon olarak birbirlerinden ok farkldr.Birbirlerinden farkl olmalarnn tesinde, her evde veiyerinde oluan atk, ayn sanayi kuruluunun farklproseslerinde oluan atklar veya hastanelerin farkldepartmanlarnda oluan atklar da kendi aralarnda az ya daok farkllklar gstermektedir. Bu farkllklar ehirden ehreve lkeden lkeye daha da belirgin hale gelmektedir. Ele alnankat atk retim sahas ne olursa olsun mhendis genel durumutemsil eden atk kompozisyonunun ortaya koymak zorundadr.Zira atk kompozisyonu, bir dier deyile atk bileim, atn

ynetimine karar vermede etkin tm parametreleri belirleyenbir karmdr.

Evsel kat at ele alacak olursak, genel kompozisyondayer alan bileenler yiyecek artklar, kat ve karton, plastikler,metaller, cam, tekstil, deri, odun, bahe artklar ve kl olaraksralanabilir. Sanayiden bir rnek olarak domates salasreten bir iletme sz konusu olduunda ise karmza

7/29/2019 42375649-kat-atk

10/39

fabrikann eitli birimlerinde farkl kompozisyonlar kacaktr.n ilem blmnde posa ve ayklama artklar, paketlemeblmnde plastik, cam, metal ve kat artklar gibi. Atkkompozisyonunu, miktarn ve bunlarn deiimini etkileyenfaktrler ok eitlidir. Bunlar srasyla aklayalm:

Nfus: Bilhassa kentsel ve evsel kat atk bileimini etkileyenbir faktrdr. Nfus genellikle geim kaynaklarnn elveriliolduu blgelerde youn ve yksektir. Bu durumda civardasanayi kurulularnn varl sz konusudur. Sanayikurulularnn varl ise domino talar gibi birbirini tetikleyenekilde pazarda rn eitliliini ve tketime ynelik itkide birykselmeyi beraberinde getirir. Atk kompozisyonu zenginleir.Buna ilaveten yerleimdeki nfusa hizmet eden sektrlerde desay ve eitlilik art olur. Bu iki durum bir araya geldiindehem evsel kat atk miktar hem de kentsel kat atk miktarnda

bir art sz konusu olacaktr.

Ekonomik durum ve gelir seviyesi: ekonomik durum yerleimimkanlarna bal olarak deiir. Yukarda da akland zerenfusun yksek olduu blgelerde yerleim ekonomisinin iyiolduu dnlmektedir. lkenin ekonomik durumu iyiletikegeri kazanlabilir atklarda bir artma, yeil pte ise bir azalmagrlr. Hane halknn gelir durumu ise atk kompozisyonunubelirleyen en nemli etmenlerden birisidir. Kii bana retilenp miktarnn ve ambalajl rn tketiminin gelir seviyesinebal olarak artmas beklenir.

Corafi konum ve iklimsel zellikler: Corafi konum geimkaynaklarnn belirlenmesini etkiledii iin atk tr ve miktarnda etkilemektedir. rnein ky kasabalarnda balklkyaplrken daha i blgelerde tarm veya hayvanclk yaplr.klim de corafi konum kadar etkindir. Souk veya yasziklimlerde daha ok hayvanclk yaplrken ayn corafikoullardaki lman ve yal blgelerde tarm ekonomisi szkonusudur. Corafi konum ve iklimsel zelliklerin belirledii birdier etmen olan mevsimsellik aada ayrca aklanmaktadr.

Sosyal etmenler: Eitim durumu, kltrel altyap, gelenekler,inanlar, tatil ve bayram gnleri evsel kat atkkompozisyonunu etkileyen unsurlardandr.

Mevsimsellik: Gerek evsel gerek sanayi iin kat atk miktar vekompozisyonunun zaman iinde deiimini belirleyen ennemli faktr mevsimlerdir. St, tekstil, makine ve benzerirnleri reten iletmeler mevsimsel deimelerden fazla

7/29/2019 42375649-kat-atk

11/39

etkilenmezler. Ancak ttn, zeytinya, pamuk gibi tarmrnlerini ileyen fabrikalarda hasat mevsimini takiben younsezon yaanr ve sonrasnda durgun bir dneme girilir.

Evsel kat atk sz konusu olduunda durum biraz daha

karktr. Yerleim halknn yaamnda etkin tmparametrelere ilaveten k ve yaz gibi ana mevsimlerde vegei mevsimlerinde kompozisyon srekli deiiklikgstermektedir. rnein yaz aylarnda p kompozisyonundayer almayan kller sonbahar itibar ile atk iinde grlmeyebalamakta, k aylarnda iyice artarak pik yapmakta veardndan bahar aylarnda azalmaktadr.

3.1.2. Fiziksel Parametreler

Birim hacim arl: Atn birim hacminin arl (younluu)

biriktirme, tama ve toplama sistemlerinin planlanmasndaetkin rol oynar. Toplama arac says ve trnnbelirlenmesinde kullanlr. Ayrca bertarafn eitliaamalarnda ne ekilde deitii de sistemlerin etkinliiasndan nemlidir.

Tane bykl dalm: atk iindeki paralarn aplarnagre dalm atk ynetimi asndan nemlidir. Tanebykl boluk oran ve skabilirlik gibi dier fizikselfaktrleri etkilemektedir. Ayrca kompostlama ve anaerobikdepolama gibi proseslerde de etkindir. pn dier zellikleri

kompostlama iin uygunluk gsteriyorsa n hazrlkaamasnda ne kadarnn elenerek uzaklatrlacana ve pnne lde paralanmas gerektiine dair fikir verir. Ayrcakompostlamaya uygun olmayan fazla kk partikllerin oranda nem tamaktadr. Eer bir n paralama sz konusudeilse ok byk paralar anaerobik depolamada skntlarasebep olur. Organik ierikli atklarn paralanmas yavagerekleir. nk atn su ve mikroorganizmalarla temasyzeyi azdr.

Boluk oran: Boluk oran atn su tutma zelliini etkiler.

Boluk oran tane byklk dalmna bal bir faktr olarakortaya kar ve bu iki zellik birlikte birim hacim arln veskabilirliini belirlerler.

Skabilirlik: Atk bileenlerinin tr ve miktarlarna balolarak deien bir faktrdr. Genellikle cam dndaki tmambalaj atklar iyi skrlar. Camn buruabilme zelliiolmadndan en az skabilen geri kazanlabilirdir. Cam sras

7/29/2019 42375649-kat-atk

12/39

ile metal ve kat izler. Plastikler ise en iyi derecede skmagsterirler. Yeil pler ise ierdikleri su ve kuru havaya balolarak farkl seviyelerde skrlar. Su ierii fazla olan yeilatklar iyi skrlar, ancak sknca suyu salverdiklerindenbiriktirme, toplama tama srasnda sorun yaratrlar. Bahe

atklar gibi kuru maddece zengin yeil atklar ise daha azskrlar. Bu durumda da biriktirme, tama ve toplamasistemlerinde fazla hacim kaplar.Su ierii: Atn su ieriinin bilinmesi skabilirlii hakkndabir fikir verecei gibi bertaraf sistemlerine karar vermede deok nemlidir. Su ierii dk olan inorganik atklar dahakolay ynetilebilirken su ierii yksek olan organik atklarnynetimi zordur. Bunun sebebi suyun iyi bir solvent olmasdr.norganik atklarn iinde suyun az olmas zlmesi muhtemelkimyasallarla bir engel tekil edecek, buna ilaveten baaklmas gereken sznt suyu miktar az olacaktr. Organik

atklar iinde suyun ok olmas yakma sistemleri iin uygun birdurum deildir.

Gene suyun zc zellii sebebiyle znebilirorganiklerin suya gemesi artlmas gereken sznt suyumiktarn artracaktr. te yandan kompostlama sistemlerindesuyun az olmas mikroorganizma faaliyetlerini durdurmakta,fazla olmas ise suyun az olmas ise boluklarn su ile dolmasve atk ktlesinin hava alamamasna sebebiyet verecektir.

Depolama alanlarnda ise yksek su ierii sznt suyu

sorununun yan sra hzl egzotermik paralanma nedeni ilealanda yangnlara sebebiyet vermekte, ayrca depolamazeminindeki atn kaygan bir balk haline gelmesi sebebi iledeponi stabilitesini bozmaktadr.

Anlatlanlardan anlalaca zere kat atn fizikselzelliklerinin ynetim sistemlerinin oluturulmas veplanlanmasnda pay byktr. Ancak karar mekanizmasndaetkin rol oynayan dier bir zellik grubu da atn kimyasalzellikleridir.

3.2 Kimyasal zellikler

Organik madde ierii: atk karm iki ana bileendenmeydana gelir.su ve kuru madde. Kuru madde ise yanabilenksm (organik madde veya yanma kayb) ve klden ( inertmadde ) oluur. Organik madde yanma sistemlerinde atnenerji kayna olan ksm olmas asndan nemlidir. Biyolojiksistemlerde ise rnn ham maddesi organik maddedir.

7/29/2019 42375649-kat-atk

13/39

Kompostlamada son rnn topraa yarayl olabilmesi iinbelli bir orannn organik madde olmas gerekmektedir, busebeple balang deeri nem arz eder.anaerobik depolamadaise biyolojik olarak paralanarak, ierdii metan gaz sebebienerji kayna olan biyogaz oluturan ksm gene organik

fraksiyondur.Kl (kalnt) miktar: Atn toplam ktlesinin ne kadarnn klolduu bilhassa yakma sistemleri sz konusu olduundanemlidir. Zira yakma ilemi srasnda atk ktlesindeki su veorganik madde uzaklatrlmakta ve geriye iletmedenuzaklatrlmas ve bertaraf gereken kl kalmaktadr. Organikmadde yksek karbon ieriyor fakat kuru madde ktlesindedk bir orandaysa bertaraf edilecek yksek miktarda klsebebi ile yakma sistemine karar vermek sakncalardourabilir.

pH: pH deeri atn asitlik bazlk dzeyini ifade eder vebilhassa sanayi atklarnn ynetiminde etkin bir parametredir.rnein ar metal ieren bir kat atn pH deeri ykseksemetallerin atk ktlesinden tanmas sz konusu olmaz. Ancakdk pH deerlerinde metaller mobilize olabilir ve alcortamlara ulaabilirler.

Ayrca fazla dk ya da yksek pH sahip atklarn biyolojikproseslerle baarl olarak ilenebilmeleri mmkn olamaz.Eer biyolojik prosesler uygulanacaksa pH dzenlemesi

yaplmal ve atk ntrale yakn pH deerine getirilmelidir.

Toplam karbon (TC): Atk kuru maddesi iinde bulunan karbongerek yanma gerek yakma sistemlerine karar vermede nemlibir parametredir.

Yakma: yakma sistemlerinde atk ktlesinde bulunan suyunbuharlaarak uzaklaabilmesi iin ncelikle tm atn suyunbuharlaarak uzaklaabilmesi iin ncelikle tm atn suyunbuharlama scaklna gelmesi gerekir. Suyun buharlapuzaklamas iin gerekli enerjinin verilmesini takiben kalan

kuru madde tutuma scaklna dek ykseltilir. Tutuma teminedildikten sonra kuru maddenin organik fraksiyonu yanarakenerji aa kartr. Bu proses srasnda sistemin adyabatikolamamas sebebiyle elbetteki enerji kayplar da olmaktadr.

Yakma sistemlerinin iletim maliyeti asndan aklcolabilmesi kuru maddedeki organik fraksiyonun kalorifikdeerinin tm sistemin enerji harcamalarnn stnde enerji

7/29/2019 42375649-kat-atk

14/39

retebilmesi durumunda mmkndr. Organik maddeninkalorifik deeri bnyesindeki karbon miktarna baldr.Karbonca zengin organik maddeler egzotermik bir reaksiyonolan oksijenli yanma ile enerji aa karrlar. Bu bakmdankuru maddenin karbon ieriinin bilinmesi nem arz

etmektedir.Toplam organik karbon (TOC) ve znebilir organik karbon(TOCd): toplam organik karbon aerobik ve anaerobik biyolojikstabilzasyon sistemlerine karar vermede kullanlan birparametredir.

Kompostlama ve deponi: mikroorganizmalar karbonu hemyaamsal enerji kayna hem de yeni hcre materyali(substrat) olarak kullanrlar ve bu sre boyunca atnstabilzasyonu salanr. Ancak mikroorganizmalar ancak suda

znebilir formda olan besin maddelerinikullanabildiklerinden sadece TOC deeri mhendise yeterincebilgi veremez. Toplam Organik Karbonun ne kadarnn sudaznebilir formda olduunun da bilinmesi gerekmektedir.

TOC bakmndan yksek deerler gsteren bir atn TOCddeeri dk olabilir ve bu durumda kompostlamasistemlerinde iyi bir stabilizasyon ve son rn kalitesi ya dadeponi sistemlerinde yksek dzeyde biyogaz retimi vedepolama ktlesinde hzl bir oturma beklenemez. Deponitesislerinin ounlukla kanlmaz olduu dnlecek olursa

gaz uzaklatrma ve deerlendirme sistemlerinin tasarmndaTOCd deeri mutlaka dikkate alnmaldr.

Toplam azot (TN) ve znebilir azot (TNd): Azot biyolojikstabilzasyon sitemlerinde mikroorganizmalar tarafndan yenihcrelerin yapmnda kullanlmaktadr. Ancakmikroorganizmalar azotu da ancak znm formdakullanabilecekleri iin TN ve TNd deerlerinin bilinmesigerekmektedir.

C/N oran: karbon azot oran znm formdaki deerlerkullanlarak hesaplanabilir. Mikroorganizmalar karbonuazottan ok daha fazla tketirler. Bunun iki nedeni vardr.Bunlardan ilki karbonun azottan farkl olarak sadece yani hcreyapsnda deil ayn zamanda yaamsal enerji kayna olarakkullanlmasdr. kinci neden ise organizma hcresinin kimyasalformlnde karbon saysnn azotun yaklak 20 kat kadarolmasdr. Dolaysyla C/N deerinde karbonun azota gre

7/29/2019 42375649-kat-atk

15/39

olduka fazla olmas gerekmektedir.

Bu deerin kompostlama sistemlerinde balangta 30civarnda olmas stabilizasyonun baars ve nihai rn kalitesiasndan karbonca zengin materyaller (saman, bahe atklar)

azota fakir atklara ise azota zengin malzemeler (stabilizeolmam artma amuru, tezek) kartrlmaldr. Ancak kararaamasnda takviye malzemelerin tesis yaknlklarndan teminedilip edilemeyecei mutlaka aratrlmaldr.

Kalorifik deer: kalorifik deer pn yaklmas sonucu ortayakacak enerji miktarn ifade eden bir parametredir. Bu deeriki ekilde ifade edilebilir; st sl deer ve alt sl deer. stsl deer atn kuru maddesinin verecei enerji miktardr.Analiz kolayl asndan genellikle st sl deer ile allr vedaha sonra atn su ieriinden yararlanlarak hesaplama yolu

ile alt sl deer bulunur. Kalorifik deeri belirleyen kurumaddede bulunan karbon miktardr.

Hidrojen, oksijen ve kkrt miktar: Bu elementlerin varl tamyanmann gereklemesi iin temin edilmesi gereken hava veoksijen miktarnn tespitinde kullanlr. Kkrt miktar ayrcayanma srasnda oluacak baca gazlarndaki SO2 miktarnntespitinde kullanlr.

Ar metaller: Eer kaynakta iyi bir ayrm yaplmyorsa evlerdeoluan kat atklar iinde kadmiyum, civa, nikel, kurun gibi

ar metallerin bulunmas sz konusu olabilir. Bu metallerinkayna genellikle piller, bataryalar ve baz metal aksamdr.Ar metaller sanayi kaynakl kat atklarn bnyesinde desklkla rastlanan kirleticilerdendir. Belli bir konsantrasyonunzerindeki ar metaller biyolojik faaliyeti inhibe edici etkilergsterebilirler ve kompostlama gibi proseslerde baarszlayol aarlar. Ayrca n,-ihai rn kalitesinin de dmesine nedenolurlar.

Kompostlama srasnda aerobik ayrma rnleri (CO2 ve su)atk ktlesinden ayrlacak ve bu yzden toplam atk ktlesindeoluacak azalma ile ar metal konsantrasyolarnda bir artsz konusu olacaktr. Bu art rn ar metalkonsantrasyonlarnn standartlarda belirtilen snrlar amasnayol aabilir.

Ar metallerin bir baka sakncas da yksek scaklktayakma sonucu vazlarnn buharlaabilmeleri,

7/29/2019 42375649-kat-atk

16/39

buharlamayanlarn da yanma kalnts (kl) iinde kalmasdr.Bu durum ileri baca gaz artma teknikleri ve atk olarak oluankln zel yntemlerle bertarafn gerektirir.

Klorr: Klorr kat atktaki tuzlarn miktarn ifade eden bir

parametredir. Yksek konsantrasyonlarda tuzun varlinhibisyon sebebi ile biyolojik proseslerde atn stabilizeolmasn engelleyecei gibi, sznt suyunun artmn dazorlatracaktr. te yandan kompostlamada son rnnkalitesini drecektir. Zira zirai topraklarda tuzluluk hiistenmeyen bir durumdur.

Dier toksik maddeler: Ata kaynanda organik ya dainorganik kirleticilerin kart dnlyorsa bu maddelerinanalizleri mutlaka yaplmaldr. (ALPASLAN 1995)

4. KATI ATIK KAYNAKLARI NELERDR?

Kat atklar kaynaklarna gre 4 snfta deerlendirebiliriz.

48 Evsel kat atklarOrganik evsel atklarnorganik evsel atklar

49 Endstriyel nitelikli kat atklarTehlikeliTehlikesiz

50 Tbbi kat atklar ve51zel kat atklar

4.1 Evsel Atklar:

Konutlardan atlan, tehlikeli ve zararl atk kavramnagirmeyen, bahe, park ve piknik alanlar gibi yerlerden gelenkat atklar ifade eder. Evsel kat atklar toplam kat atkretimi ierisinde olduka yksek bir dzeye sahip olup, insansal asndan da olduka nemli bir yer tutmaktadr. Buatklarn toplanmadan nce ve sonra depolanma yerlerininhastalk tayc organizmalar iin uygun bir reme ortamolmas, toplum sal asndan byk bir sorunyaratmaktadr.(DPT 2005)

7/29/2019 42375649-kat-atk

17/39

Evsel kat atklar iki grup halinde gstermek mmkndr:

Organik evsel atklar : Mutfak ve yemek atklar, kat, ambalajmalzemeleri gibi atklardan oluur.

norganik evsel atklar: Kl , curuf, ev eyas krklar ( cam,porselen toprak, demir v.b.) gibi atklardan olumaktadr.

Evsel kat atklarn hacmi ve eitlilii toplumlarntketicilik alkanlklarkonusunda da kesin sonular vermektedir. Tablo 1de; Evselatklarn baz lkelerdekibileimleri % olarak verilmitir.(OKTAR1992)

Tablo 4.1- Evsel Atklarn Yzde Olarak Bileimi

KATIATIK Belik a Almanya Fransa stanbul ve ABD

Kl 48 30 24 45 0 10Kat 21 19 30 10 55 42OrganikMadde

23 21 24 36 12 23

Metal 2 5 4 1 6 8Cam 3 10 4 1.5 15 6Dierleri 3 15 14 6.5 12 11Kaynak: KARPUZCU, s.119 (4).

Gnlk yaamda p olarak bilinen evsel kat atklarnkontrol insan ve evre sal asndan byk nemtamaktadr. Bunun balca sebebi, bu atklarn biriktirildikleriyerlerin hastalk yapc ve tayc organizmalar iin ok msaitbir reme ortam meydana getirmesidir. Yerleimmerkezlerinde, evsel kat atklarn kk bir alan iinde younbir nfus ile i ie bulunmalar bu problemin nemini daha daarttrmaktadr (OKTAR1992).

Evsel atklarn poetler iinde ve snflandrlarakkonutlardan toplanmalar ile kontrol altnda tutulmalar

mmkndr.Gelimi lkelerde evsel atklar bu ekildetoplanmakta ve yeniden deerlendirme yoluna gidilmektedir(GKDAYI 1997).

4.2 Endstriyel Nitelikli Kat Atklar:

Endstriyel nitelikli kat atklar tehlikeli ve tehlikesizolmak zere ikiye ayrabiliriz. Tehlikeli atklar; patlayc,

7/29/2019 42375649-kat-atk

18/39

parlayc, kendiliinden yanmaya msait, suyla temas halindeparlayc gazlar karan, oksitleyici, organik peroksit ierikli,zehirli, korozif, hava ve suyla temasnda toksik gaz karan,toksik ve ekotoksik zellikler tayan atklardr. Endstriyelzararl atk kaynaklarnn byk bir blmn ise kimyasal

madde retimlerinin ve bunlarla ilikili endstrilerinoluturduu grlmektedir. Tehlikesiz atklar; endstrilerdenkaynaklanan ancak tehlikeli ve zararl zellii olmayan evselnitelikli atklardr ve evsel atklarla ayn kategoridedeerlendirilir.( DPT 2005)

Her tr endstri tesisleri ile eitli imarehanelerde aakan istenmeyen nitelikteki kat madde ve amurlarendstriyel kat atklar kapsamna dahildir. Bu tr atklarkaynaklarna gre iki ana grup altnda toplamak mmkndr:

Endstriyel birim, ilem ve srelerden kaynaklanmayanatklar; Genelde, cam, kat, tahta, ve metal gibi eitliambalaj atklar ile baz sprnt artklar

Endstriyel ilemler veya sreler sonucu ortaya kanatklar; youn bir amur niteliinde olan kat atklar ise zararlatklar olarak tanmlanmaktadr (TV 1995).

4.3 Tbbi Kat Atklar:

Patalojik, jinekolojik, toksik, enfeksiyonlarla ilgili, korozif,

yanc, kesici, delici v.b. zelliklere sahip her trl atk veyahasta ile temas etmi olan enjektr, pansuman malzemesi gibimalzemelerden oluan atklar olarak tanmlanmaktadr. Bu tratklarn kaynaklar olarak; tp, di hekimlii ve veterinerhekimlii eitimi veren ve aratrma yapan kurulular, kanbankas ve kan nakil merkezleri, tbbi tahlil laboratuvarlar,salk ocaklar ve muayenehaneler, revirler, seyyar salkbirimleri, eczane ve ila depolar saylabilir.

4.4 zel Nitelikli Kat Atklar:

Uzaklatrlmas zel nem arzeden, radyoaktif atklar,piller, akler, atk yalar ve inaat-ykm, hafriyat atklar gibiatklar bu gruba girmektedir. (DPT 2005)

5. EVSEL KATI ATIKLAR

5.1. KATI ATIKLARIN TOPLANMASI/TAINMASI/GERKAZANIMI

7/29/2019 42375649-kat-atk

19/39

VE BERTARAFI

1997 nfus saym sonularna gre lkemizin nfusutoplam 62.810.111 kiidir. Nfusun yaklak 41 milyon kiiehirlerde yaamaktadr. Bu nfusun atk ynetimi hizmetleri

toplam 3215 belediye tarafndan yrtlmektedir. lkemizdekii bana gnde ortalama 0,7-1,0 kg atk retildii kabuledilmektedir. lkemiz nfusu dikkate alndnda gndeortalama 63.000 ton evsel kat atk retilmektedir.

Kat atklara ynelik olarak lkemizde yaplan ilk alma,1992 ylnda Devlet statistik Enstits tarafndangerekletirilmi ve takip eden 1994, 1995 ve 1996 yllarndabaz blmleri tekrarlanmtr. Tm kaynaklarda, basl yaynolarak 1992 yl envanteri olduundan, bu tarihe ait olanalmalar kullanlm, dier senelere ait olanlara yer

verilememitir. Bu nedenle bu raporda bu yllara ait almalaraksaca deinilmesinde fayda grlmektedir.

1994, 1995 ve 1996 yllarnda Belediye evre EnvanteriAratrmasnn kat atk soru katlar srasyla 2133, 2278 ve2322 belediyeden derlenmi ve bunlardan 1969, 2111 ve 2157belediyenin mcavir alan snrlar iinde ikamet eden nfusakat atk hizmeti verdii saptanmtr.

Szkonusu yllarda srasyla 1882, 2028 ve 2062sinebelediyenin kendisi tarafndan 15, 6 ve 3ne byk ehir

belediyesi tarafndan ve 88, 116 ve 116sna da zel sektrtarafndan kat atk toplama hizmeti verildii belirlenmitir.

Aratrma sonucunda bulunan toplam kat atk miktarlar1994, 1995 ve 1996 yllar itibariyle srasyla 17595, 20561 ve22816 ton/yldr.

Gnde kii bana retilen kat atk miktar yllara greart gstermitir. 1994 yl yaz mevsimi iin 0,9 kg/kii.gn,k mevsimi iin 1,0 kg/kii.gn ve yllk ortalama 0,97kg/kii.gn olarak bulunmasna ramen, 1995 ylnn yaz

mevsimi iin 1,2 kg/kii.gn, k mevsimi iin 1,3 kg/kii.gn veyllk ortalama 1,23 kg/kii.gn tesbit edilmitir. 1996 ylndaise yaz mevsimi iin 1,3 kg/kii.gn, k mevsimi iin 1,4kg/kii.gn ve yllk ortalama 1,39 kg/kii.gn olarakbelirlenmitir.

Trkiyede 1994, 1995 ve 1996 yllarnda srasyla 252, 66ve 48 plk alm, 230, 104 ve 64 adet plk de

7/29/2019 42375649-kat-atk

20/39

kapatlmtr.

1994, 1995 ve 1996 yllar iin srasyla Kat AtkYnetmelii hkmlerini yerine getirmeyen 1914, 1563, 1544belediyenin 1273, 1101 ve 974 bu durumun maddi

imkanszlklardan, 774, 580 ve 533 aralarnnyetersizliinden, 814, 665 ve 639u personel yetersizliindenkaynaklandn belirtirken, 532, 452 ve 521 belediye Kat Atk

Ynetmelii hakknda bilgileri olmadn beyan etmilerdir.

Devlet statistik Enstitsnn 1992 ylnda kat atklaraynelik olarak yapm olduu alma sonucunda bulmuolduu atk kompozisyonu aadaki gibidir.

Atk Cinsi (%)

Organik atk (mutfak, park, bahe) 65.45Kl, cruf, ta, toprak 22.48Geri kazanlabilir malzeme 12.05

Geri kazanlabilir atk kompozisyonu ise;

Atk Cinsi (%)

Kat, karton 45,48Metal 8,62

Cam 18,46Plastik 3,19PET, PVC 6,15Lastik, kauuk 3,35Tekstil 4,88

lkemizdeki kat atk kompozisyonu verilerine gre, evselkat atklar iindeki geri kazanlabilir atklar (ambalaj veorganik atk) tam bir ayrtrmaya tabi tutulduklar takdirdedepolanacak atk hacminde yaklak toplam % 35 orannda bir

azalma sz konusu olacaktr. Bylelikle depo sahasnn mrortalama % 30 uzayacaktr. Arlk olarak ise toplam evselatklarmzn yaklak % 12si geri kazanlabilir atklardr. Bu dayllk olarak yaklak 2-2,5 milyon tona karlk gelmektedir.

Ayrca pler ierisindeki maddelerin geri kazanlmas,ham madde kaynaklarnn korunmas, dviz giderlerinin hammadde veya mamul madde temininde en aza indirilmesi, gelir

7/29/2019 42375649-kat-atk

21/39

elde edilmesi ve depo sahalarnn evreye olan etkilerininazaltlmas ynnden de ok nemlidir.

Bu amala, evre Kanununun ngrd Kirleten derPrensibi dorultusunda kullan-at tr sv gda ve temizlik

rnlerinin ambalajlarnn geri toplanmas ve kazanlmaskonularnda kota uygulamas ile zel sektre yasalykmllkler getirilmitir. 1992 ylndan bu yana sv gda,deterjan ve ampuanlar gibi sv temizlik rnlerini plastik,metal, cam ve lamine karton kutu ambalajlarda piyasaya sreniletmelere bu rnlerin bo ambalajlarnn belirli oranlardageri toplama ve kazanma zorunluluu getirilmitir. Firmalaraher yl geri kazanacaklar ambalaj miktarlar evre Bakanltarafndan bildirilmektedir. Maksimum toplama miktar, 1997ylnda 98.000 ton olarak gereklemitir. Ancak bu deer 1997yl toplam geri kazanlabilir atk miktarnn ancak yaklak %

3,5idir.

Geri kazanlabilir atklar byk bir oranda sokaktoplayclar tarafndan sokak konteynerlerinden veya dzensizdepolama alanlarnda pn iinden ayrlmaktadr. Bununyannda lkemizde baz belediyelerin evko Vakf ile ibirliiiinde yrtt geri kazanm uygulamalar ile gerikazanlabilir atklar kaynanda pten ayr toplanmaktadr. Buuygulamalar pilot blge kapsamnda srdrlmekte olup,toplam 50 belediye 130.000 konuta ulamtr.

Kat atklar geri kazanabilmek adna yaplan bualmalarn yansra lkemiz koullar deerlendirildiinde,atlacak en byk admn kota uygulamasnn kaldrlp yerinedepozito sisteminin yaygnlatrlmas olduu anlalmaktadr.lkemizde ambalaj atklarnn toplanmasnda gsterilen baaryurt dndaki seviyeye ulaamamaktadr. Ayrca ambalajatklarnn fazla oluu, kota uygulamasnn ambalajmalzemesini azaltc ynde herhangi bir fonksiyonu olmadnda grtermektedir. Kota uygulamasnn tamamen kaldrlp,depozito uygulamasna geilmesi halinde tketici rnkullanp, rn ambalajn para karlnda iade ederek

sanayiye geri gnderecektir. Bylelikle ambalaj atklarnntoplanmas sorunu da bir lde ortadan kalkacaktr.

Geri kazanmn bir baka eiti olan kompost, kk aptabasit teknoloji kullanldnda ekonomik bir yntemdir.Trkiyedeki kat atklar yksek organik madde ieriklerindendolay kompostlatrmaya elverilidir. Elde edilen komposterozyonun nlenmesinde kullanlabildii gibi depolama

7/29/2019 42375649-kat-atk

22/39

sahalarnn mrnn uzamasn da salar. Atklarn % 30-50sihumusa dntrlebilir.

Kompost tesislerinin lkemizdeki uygulamalar snrlsayda olup, imdiye kadar beklenen baar elde edilememitir.

Bir kompost tesisi kurmadan nce mutlak surettefayda/maliyet analizinin yaplmas ve kompost pazarnnaratrlmas gerekmektedir. Fayda/maliyet analizi yaplmamya da pazar aratrmas tamamlanmam tesislerden beklenenverim alnamamakta, hatta kompost maliyetinin pazar fiyatngetii durumlarda tesis belediye tarafndan iletilmemektedir.

Trkiyede Antalya, Giresun, Edirne, stanbul, zmir,Kemer, Mersin, Turgutlu ve Yalovada kurulmu komposttesisleri vardr. Ancak bu tesislerin pek ou tam kapasitealtrlmamaktadr.

lkemizdeki kompost tesislerinde karlalan en nemlisorunlar;

52dari sorunlar

53 Eitimsiz personel54 Siyasi istikrarszlk55letme giderlerinin karlanamamas56 Kompostun ve ayklanan dier malzemelerin satlamamas

57Teknik sorunlar

Dk kompost kalitesi (yetersiz rme, yetersizayrma)

Eski teknolojiAk tesislerde yamur ve nem problemiYedek para skntsYksek enerji giderleriFizibilite eksiklii eklinde sralanabilir.

Turizm Bakanlnn ATAK Projesi kapsamnda yaptrlanKemer Kompost Tesisi 1999 yl itibariyle iletmeye alnmtr.Blgede kurulan Gney Antalya Turizm Gelitirme ve Alt yapletme Birlii (GATAB), tm turistik tesis ve iletmeler ileyerleim birimlerinin alt yap hizmetlerini yrtmektedir. Dieralt yap hizmetleri ile birlikte p toplama ve bertarafhizmetlerini de kurmu olduu ALTA isimli irket aracl ileyrtmektedir. Yrede corafi konumun uygun olmamas

7/29/2019 42375649-kat-atk

23/39

nedeniyle dzenli depolama tesisi kurulamam, kat atklarngeri kazanm iin bir ayrtrma tesisi ile Kemerde komposttesisi kurulmutur. Tesis kapasitesi 50.000 ton/yldr. 540.000DM iletme gideri olan tesisden 8 ayda 19,5 milyar gelir eldeedilmitir. Bir yl iin 135 milyar gelir beklenmektedir. Tesisin

toplam yatrm maliyeti 8 milyon DM olup, bunun 2 milyon DMd kredi, 6 milyon DM GATAB tarafndan karlanmtr.

Kemerde kurulan kompost tesisine gelen atklarn %44,3 organik atk, % 26,7si geri kazanlabilir nitelikteki atk,% 19u bahe imi ve % 10u ise talatr. Gelen toplam 7173ton atktan 601,53 ton kompost elde edilmektedir.

Elde dilen kompostun pazarlanabilmesi iin nceliklekylye parasz verilmi ve artan taleple birlikte kompostpiyasadaki fiyatn bulmutur.

Kentlerimizde plerin toplanmas, tanmas, gerikazanm ve bertaraf edilmesi belediyelerin sorumluluundadr.Tm belediyeler iin ortak olan bu sorunun zmlenmesi iinnemli bir personel ve parasal kaynak ayrlmaktadr.

Byk ehir belediyesi sistemine dahil belediyelerde katatk ynetimi asndan ilgin bir grev blm getirilmibulunmaktadr. Buna gre, byk ehir belediyesi kat atklarndepolanmas ve atklarn deerlendirilmesi almalarndansorumlu iken, ile belediyeleri atk toplama ve tama ilemleri

ile genel temizliin salanmasndan sorumlu bulunmaktadr.Bylelikle, iki ayr dzeydeki belediye arasnda bir i blmyaplm olmaktadr.

Gnmzde belediyeler tarafndan toplanan plerinbyk bir ounluu tedbir alnmadan oluturulan sahalarageliigzel ylmakta ve atlmaktadr. Btelerinin yaklak %40n temizlik giderlerine ayran belediyeler, kat atkynetiminde kendilerine verilen grevleri toplama ve tamakonularnda yerine getirirlerken, deerlendirme ve bertarafkonularnda gereken nemi gstermemektedirler. zellikle

bertaraf iin yaptklar vahi depolama sahalarnn yerseiminde yaplan hatalar ve iletme koullarndakiolumsuzluklar gn getike byyen problemlere sebepolmaktadr.

Trkiyede halen 7 adet dzenli depolama tesisimevcuttur. Bunlar; stanbul, Gaziantep, Bursa, zmit, zmir,Foa ve Gcektir. Bu saynn sratle Arttrlmas ve dzensiz

7/29/2019 42375649-kat-atk

24/39

p depolama sahalarnn rehabilite edilmesi gerekmektedir.(DPT2005)

5.2. YASAL EREVE

lkemizde kentsel kat atklarla ilgili mevzuat ok eskileredayanmakta olup, zaman iinde deien ihtiyalara gre kanunve ynetmelikler karlmtr. Bunlardan en nemlilerinisralayacak olursak;

1580 Sayl Belediyeler Kanunu14.04.1930

1593 Sayl Umumi Hfzsshha Kanunu06.05.1930

2709 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasas09.11.1982

2872 Sayl evre Kanunu11.08.1983 3030 Sayl Byk ehir Belediyeleri Kanunu

09.07.1984 2464 Sayl Belediye Gelirleri Yasas

15.07.1993 3914 Sayl Belediye Gelirleri Kanununda

Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun04.07.1993

evre korumaya ynelik hedefleri, 09.11.1982 tarih ve

2709 sayl yasa olan T.C. Anayasasnda bulmak mmkndr.zellikle Yasann 56. Maddesinde her vatandan salkl vedengeli bir evrede yaamn srdrme hakkna sahip olmasson derece nemlidir. Bu maddenin devamnda, salkl birevrenin gelitirilmesi, evrenin korunmas ve kirlenmesininengellenmesi Devletin ve vatandan grevidir ibaresi yeralmaktadr.

Bir dier nemli yasa, 1593 sayl Umumi HfzsshhaKanunudur. Bu yasa olduka eski olmasna ramen atklarntoplanmasna ve depolanmasna, halk salnn korunmas iin

gerekli nlemlerin alnmasna, yeni yerleim alanlarnnalmasna ve kentsel gelimelere dair hkmler tamas ve bukonularda kamu kurulular ve belediyeler arasnda grev veyetki dalmna ilikin dzenlemeler iermesi itibariyle,eskiden olduu gibi gnmzde de byk neme sahiptir.

1580 sayl yasa ile Trkiyede 2000nin zerinde nfusasahip her yerleim merkezinde belediye kurulmas

7/29/2019 42375649-kat-atk

25/39

ngrlmektedir. Bu yasada, kat atklarn bertarafna ilikinhkmler ierilmekte, belediyelere halk salnn korunmasve yaam koullarnn bu amala iyiletirilmesi hususundagrevler yklemektedir. Atklarn toplanmas, geri kazanlmas,depolanmas ile sokak ve caddelerin temizlenmesi

belediyelerin grevleri arasnda yer almaktadr. Bu yasa,Byk ehir Belediyelerini kapsamamakta, tehlikeli ve zararlatklar iin de herhangi bir hkm getirmemektedir.

Bu yasa 1984 ylna kadar her belediye iin geerli olmu,ancak youn kentleme sonucu zamanla nfusu 1 milyonunzerine kan kentler olumutur. Bu byk merkezler iinstandart belediye ynetim modeli yetersiz gelmeye balamve 1984 ylnda 3030 sayl yasa ile Byk ehir Belediyeleridzenlemesine gidilmitir.

Bu yeni yasal dzenlemeyle, atk hizmetlerine ilikin altyap tesislerinin yapm ve iletilmesi, zellikle dzenli atkdepolama sahalarnn ve atk ileme tesislerinin kurulmas,Byk ehir Belediyeleri yetkisine verilmitir. Buna karlk,atklarn toplanmas ve tanmasna ilikin hizmetler ilebelediyelerinin ykmll altndadr.

2872 sayl evre Yasas bir ereve yasa olup, evrekoruma konusunda kurallar ve

idari organizasyonda dzenlemeler getirmektedir. Yasa aynzamanda evre korumaya ilikin

ynetmeliklerin kartlmas yetkisini de vermektedir.

Yasann ilk blm evrenin korunmas, ekolojik denge,evre kirlenmesi, atk, alc ortam gibi kavramlaratanmlamalar getirmekte, ikinci blmde ise, merkez vetarada idari yaplanma ve grevler belirtilmektedir. ncblmde evre korumann temel esaslar ile grevler veynetsel dzenlemelere yer verilmekte olup, kirlenmeye ilikinyasaklar, evre zerine getirilen etkiler, bavurular, iletmeizinleri ve denetim yetkilerine deinilmektedir.

Yasann drdnc ve beinci blmnde ise kirletender ilkesinden hareketle yaptrmlara ilikin dzenlemeler,gelir kaynaklarn oluturan cezalar ve cretler ile evreKirliliini nleme Fonu ynetimi yer almaktadr. Bu fondan %45 orannda evre yatrmlarnn karlanmas amalanmtr.Ancak fon kaynaklarnn alnacak nlemlerin ve uygulanacakprojelerin finansmanna yetmeyecei hemen anlalmtr.

7/29/2019 42375649-kat-atk

26/39

2464 sayl Belediye Gelirleri Yasas, verilen yerelhizmetler karl alnacak cretleri ve vergi gelirlerinikapsamaktadr. Yerel kat atk ynetimi ile yakndan ilgili dierbir yasa da, 3914 sayl Belediye Gelirleri Kanununda Deiiklik

Yaplmas Hakknda Yasadr. Bu yasa, evre Temizlik

Vergisinin toplanmasna olanak yaratm olup, anlan gelirkayna ile belediyelerin kat atk ve atk su bertaraf hizmetleriile cadde ve sokak temizlik giderlerini karlamalaramalanmtr. Daha nceden belediye btesinden karlananbu hizmet giderleri yasann yrrle girmesinin ardndan bugelirlerle karlanmaya balanmtr. Ancak vergiden eldeedilen gelirler, atklarn toplanmas, tanmas ile cadde vesokaklarn temizlenmesine ynelik hizmetleri ksmenkarlamaktadr.

Ayn yasada, ile belediyelerince toplanan evre Temizlik

Vergisinin % 10una karlk gelen tutarn evre Kirliliininleme Fonuna aktarlmasn, % 20sine karlk gelenksmnn ise byk ehir belediyelerine aktarlmasnngrmektedir.

evre Temizlik Vergisi yllk art oranlar merkeziHkmet tarafndan belirlenmektedir. Bu konuda yasann 44.Maddesinin 3. Bendi, yllk enflasyon orannn ancak yarsdzeyinde bir art mmkn klmaktadr.

Burada aklanmaya allan yasalar, evre ve atk

ynetimine ynelik olmalar asndan en nemli dzenlemelerolup, bunun dnda balayc nitelik tayan ynetmelikler veyasa hkmnde olan uluslararas anlamalar da bulunmaktadr.

lkemizde evre Yasasna dayandrlarak kartlm oksayda ynetmelik ve ynerge vardr. Bunlar, atk hizmetlerineynelik alt yap yatrmlarnn trlerini ve proje kstaslarnbelirlemekte olup, atk tesislerinin planlanmas, yapm veiletilmesine dair hkmler getirmektedir.

Atk toplama hizmetlerini dorudan ya da dolayl olarak

etkileyen ynetmelikler aada sralanmaktadr.

58 evre Kirliliini nleme Fonu Ynetmelii (1985)59Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii (1986)60Grlt Kontrol Ynetmelii (1986)61 Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii (1988)62 Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (1991), ilgili

deiiklikler (1994),

7/29/2019 42375649-kat-atk

27/39

(1998), (1999)63 Zararl Kimyasal Madde ve rnlerin Kontrol

Ynetmelii (1993)64 Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii (1993)65 Tehlikeli Atklarn Kontrol Yentmelii (1995)

66 evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii (1997)Saylan bu ynetmelikler arasnda atk ynetimi asndan

en nemli olan 1991 ylnda yrrle giren Kat AtklarnKontrol Ynetmeliidir. Anlan ynetmelikte, atkhizmetlerinin uygulanmasna ilikin dzenlemeler yer almaktaolup, atk reticilerine, belediyelere, kamu kurumlarna vedier kurululara den grev ve yetkiler belirtilmektedir.

Ynetmelik atk reticilerini; geri kazanlabilir atklarkaynanda ayrmaya, deerli atklar tekrar ekonomiye

kazandrmaya ve atk retim miktarn olabildiince azaltmayaynelmektedir. Kendi snrlar ierisinde belediye ve bykehir belediyeleri, atk hizmetlerinin gerektirdii tesislerinplanlanmasndan, yapmndan ve iletilmesinden sorumludur.Bylelikle ynetmelikte, atklarn toplanmasna, tanmasna,bertarafna ilikin esaslar ve kstlamalar yer almaktadr.Zaman ierisinde baz deiiklikler getirilen ynetmeliktekistandartlarn, Bat Avrupadaki gelimi lkelerde uygulananstandartlarn zerinde olduu dikkat ekmektedir.

1993 ylnda evre Bakanl tarafndan Kat Atk Depo

Alanlar Ynetimi ile lgili Ynerge yaynlanmtr. Buynergede; atk bertarafna ynelik faaliyetlerin etkinliklesrdrlmesi, Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliindekihkmlerin yerine getirilmesini teminen, atk depolarnnkurallara uygun olarak yapm, iletilmesi, faaliyetine sonverilmesi ve slah konularnda hkmler bulunmaktadr.

Yine 1993 ylnda yrrle giren Tbbi Atklarn KontrolYnetmeliinde; hastanelerden ve tbbi tesislerden kanatklarn toplanmasna, tanmasna, ileme tabi tutulmasnave bertaraf edilmesine ilikin talimatlar bulunmaktadr. Burada

nemli olan hastane ve tbbi tesislerde atklarn ayr muhafazaedilmesi ve bertarafnda dikkate alnmas gerekli hususlardr.

1995 ylnda yaynlanan Tehlikeli Atklarn KontrolYnetmelii, bu atklarn bertarafnda stlenilenykmllklere deinmekte, atk kategorilerini tanmlamakta,bertaraf faaliyetlerinin kural ve denetimini aklamakta, bu tratklarn uluslararas ticaretteki konumunu belirlemektedir.

7/29/2019 42375649-kat-atk

28/39

Kat atk tesislerinin evreye verebilecei zararlarnceden tesPit edip nlemek amacyla bu tesisler evresel EtkiDeerlendirmesi Ynetmeliine dahil edilmitir.23 Haziran1997 tarih ve 23028 sayl Resmi Gazetede yeniden yaynlanan

ED Ynetmeliinin Ek I-ED Uygulanacak Faaliyetler ile Ek II-ED n Aratrmas Uygulanacak Faaliyetler Listesinde katatk tesislerine yer verilmitir. Bu ynetmelie gre, katatklar depolama tesisleri 10 hadan byk veya gnlk 100tondan fazla depolama hacmi olan p alanlar EDuygulanacak faaliyetler arasnda, Ek Ide yer almayan kat atkdepolama tesisleri ile p aktarma istasyonlar, kat atk ilemetesisleri veya yakma tesisleri ise ED n aratrmasuygulanacak faaliyetler arasnda gsterilmektedir.(DPT 2005)

6. ENDSTRYEL ATIKLAR

Tehlikesiz endstriyel atklar evsel atklar snfndadeerlendirildiinden bu blmde sadece tehlikeli endstriyelatklar ilenecektir.

6.1. TEHLKEL ENDSTRYEL ATIKLARINTOPLANMASI/TAINMASI/GER KAZANIMI VE BERTARAFI

Endstileme yolunda olan lkemizde tehlikeli atk oran

her geen gn artmaktadr. Miktarlar artan bu endstriyelatklar nemli krfezlerimizi geri dnlmesi g biimde tahripettii gibi insan ve evre salnda da ok ciddi hasarlaraneden olmaktadr. Tehlikeliatklarn depolanmas kadar, atn retildii noktadan sonbertaraf noktasna kadar geen srede gvenli artlardatoplanp, tanmas konusu da nemli bir faktr olarakkarmza kmaktadr. Tehlikeli atklar gnmzde kara, demirve su yollar ile tanmakta olup, lkemizde en ok tercihedilen kara yoludur.

Gelimi lkelerden lkemize olan yasad atk trafiininnlenmesi amacyla Trkiye tarafndan 1989 ylnda BaselSzlemesi imzalanm ve bu szleme 1994 ylndaonaylanmtr.

Devlet statistik Enstits tarafndan hazrlanan 1994 ve1995 yllar imalat sanayi atk envanteri aratrmalar, 25 vedaha fazla kii alan imalat sanayi iyerlerinde, toplam

7/29/2019 42375649-kat-atk

29/39

retimin % 88,33n ve istihdamn % 75,60n temsil edeniyerlerine uygulanmtr. statistik sonular aadaki Tablo1de verilmektedir.

Tablo 6.1: Endstriyel Atk Miktar

Atk Tr yeri Says Miktar (ton/yl)1994 1995 1994 1995

Kl veCruf*

945 859 5.492.070 4.138.180

KimyasalAtk**

2.453.811 3.278.550

TOPLAM ATIK MKTARI 7.945.881 7.416.730*Kl ve Cruf: Yaktlarn yanmasndan demir, esasl ve demir d metallerinilenmesinden kaynaklanan tm atklar iermektedir.**Kimyasal Atk: Organik ve inorganik esasl tm kimyasal maddeleriiermektedir.

Tehlikeli atklarn bertaraf halen evsel atk depolamasahalarnda, evsel ve tbbi atklarla kartrlarakyaplmaktadr. Sanayici tarafndan zel nakliyeciler aracl ilebelediye plne getirilen atklar burada dier atklarlaberaber hibir nlem alnmadan ilem grmektedir.

Tehlikeli atklarn bertaraf yakma ve dzenli depolamaeklinde gereklemektedir. Yakma genellikle organik bileikliatklarn bertaraf iin kullanlan bir yntemdir. Organikfraksiyonlarn yanma srasnda hacimleri nemli ldeindirgenmekte ve iinde zehirli madde bulunan organik ierikli

atklar tehlikesiz bileiklere dntrlerek bunlarn evreyezarar da en aza indirilmektedir. Dnyada kullanlan en yaygnatk bertaraf yntemi dzenli depolamadr. Bu yntem her nekadar atklar kimyasal olarak zararsz hale getirmese de,atklarn evreden izole edilmesini salamaktadr. Ayrcayakma ve geri kazanmdan geriye kalan tehlikeli atklarnbertaraf iin de gereklidir. Bu tesisler lkede gerekli ise de,saylarnn snrl tutularak blgesel lekli ina edilmesineallmaldr.

Hem maliyet ve kullanlabilirlik asndan faydal olmas

hem de evresel ykleri minimumda tutmas asndan tehlikeliatk ileme/bertaraf tesislerinin Trkiyede nfusyounluunun ve endtrileme orannn yksek olduublgelerde hizmet vermesi avantajl grlmektedir. Uzundnemde bu tesislerin saylarnda ihtiyaca bal olarak artlarkaydedilse de zellii bakmndan uzun seneler korunupdenetlenebilmesi iin lke baznda tesis saysna kstlamagetirmek gerekmektedir. Ayrca tesis saysnn arttrlmasndan

7/29/2019 42375649-kat-atk

30/39

ok atk reticilerinin atklarn azaltmalar ynnde tevikedilmeleri daha anlaml olacaktr.

Tehlikeli atk miktarndaki azalma, beraberinde bazproses deiikliklerini de getirecektir.

67retimdeki girdilerde tehlikesiz ya da daha aztehlikeli malzeme seimi,68retim prosesinde teknoloji deiikliklerinin

uygulanmas,69 Atk azaltc ynetim sistemlerinin uygulanmasnn

etkinletirilmesi,70 Alternatif rn retimine gei.

retim prosesinde geri dnm, geri kazanm veatklarn yeniden kullanlmas gibi ilemlerle atklarn yanrnlere dntrlmesi atk azaltmada en etkili yntemlerden

birisidir. Tesis ierisinde atk ve yan rnlerin yenidenkullanm mmkn deil ise en iyi alternatif bu rnlerin bakabir tesise hammadde girdisi olarak verilebilmesidir ki, bu daatk borsasn dourur.

evre Bakanl, Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliierevesinde, sanayicilerden toplamaya balad Atk BeyanFormlarndaki bilgileri bir Atk Borsas oluturma ynndedeerlendirme program balatmtr. evre Bakanl, Tbitak-Marmara Aratrma Merkezi, Trkiye Odalar ve Borsalar Birliiile yaplan almalar sonucunda Kocaeli Sanayi Odas ve

stanbul Sanayi Odas tarafndan oluturulan Atk Borsalarfaaliyete gemitir.

Orta vadede, evre Bakanl ile koordinasyonungelitirilerek oluturulan bu atk borsalarnn daha etkin halegetirilmesi salanmal ve dier sanayi odalarnn giriimleri ileyaygnlatrlmaldr. Sanayi atklarnn retildikleri noktadanhammadde veya baka ekillerde kullanlabilecek kurulularailetilmesi, hem geri dnm ilemini hzl ve etkili bir ekiledntrecek, hem de evre korunmasna katkdabulunacaktr. Bu tr atk borsalarnn faaliyetleri yatrm ve

teviklerle arttrlabilir.

Ortalama 200 $/ton bertaraf harcamas varsaym ilesadece imalat sanayii iin mevcut atk envanteri verilerinedayanlarak hesaplanan dzenli atk bertaraf maliyetinin ylda375 milyon $ mertebesinde olaca tahmin edilmektedir. Butoplam deer uygulama asndan gerei yanstmamasnaramen, tehlikeli atk ynetim maliyeti asndan bir fikir

7/29/2019 42375649-kat-atk

31/39

vermektedir. Uygun atk azaltma, geri kazanm ve bertaraftesislerinin devreye girmesi ve denetim/yaptrmmekanizmalarnn etkin olarak almas halinde ynetilecekatk miktarnda, gelimi lkelerdekine benzer ekilde, bykazalmalar olacaktr. Gelimi lkelerdeki irketlerde, evre

koruma amacyla yaplan harcamalar yllk cironun % 1 ile %3 arasnda deiiklikler gstermektedir. DE imalat sanayiiatk envanteri ve retim deeri verileri kullanlarak yaplandeerlendirmeye gre atk bertaraf maliyeti, kimya sanayii iinretim deerinin % 1.9 ile en fazla harcama faktrne sahipolup, bunu yaklak % 1 ile kat saanayii, % 0.2 ile ormanrnleri ve metal esasl imalat sektrleri takip etmektedir.Tekstil ve makine sanayii iin bu faktrler % 0.2den kkolarak hesaplanmaktadr. Bu faktrlerin tekstil ve malinesanayii iin kk olmas, bu sektrlerdeki atklarn az olarakbeyan edilmelerinin yansra geri kazanlma olanaklarnn

yksek olmasna balanabilir. Trkiye baznda imalat sektrleriiin ortalama atk bertaraf maliyeti faktr % 0.56 olmaktadr.

Gelimi lkelerde tehlikeli atk toplama, tama, ilemeve bertaraf hizmetleri byk ounlukla, zel sektr tarafndansalanmaktadr. Bu konuda, devlet denetimci ve yaptrmcdr.Bu politikann Trkiyede de yrtlmesi uygun olacaktr.

Tehlikeli atk bertaraf, blgesel olarak hizmet verentesislerde yaplmaldr. Trkiyedeki sanayileme younluklargznne alndnda, bu tr tesislerin saysnn 6 ile 8arasnda olmas uygun grlmektedir. Gelimi ve gelimekte

olan lkelerde dzenli tehlikeli atk bertaraf creti ton bana250-350 $ arasndadr. Bu deer zel yakma tesislerinde 1000-3000 $ arasnda deimektedir.

lke baznda tehlikeli atklarn ynetimi iin ksa vadedengrlen faaliyetlerin nyatrm maliyetleri ksaca aadazetlenmitir.

71 Atk ileme/geri kazanm tesisleri : 200milyon $

72 Atk bertaraf tesisleri : 100 milyon $

73 Atk borsas, milli bilgi ve acil nlem 50 milyon $Merkezi, atk kayt/takip mekezi:TOPLAM : 350 milyon $

Trkiyede zmit ilinde 1 adet tehlikeli atk bertaraf tesisibulunmaktadr. Belediyeye bal bir irket olan ZAYDAtarafndan altrlan (bkz.ek1), 35.000 ton/yl kapasitelitesiste, optimum koullarda 2 ton/saat kat, 0.4 ton/saat f,

7/29/2019 42375649-kat-atk

32/39

0.1 ton/saat klinik atk, 1 ton/saat yanabilir sv, 0.1 ton/saatzel sv, 0.5 ton/saat sulu sv atktan oluan men (toplam 4.1ton/saat) Dner frn ve kinci yakma odasnda yaklarakbertaraf edilmektedir. Tesisin enerji ihtiyac 1.2 MW/saatolmakta, tesisten yaklak 2.5 MW/saat enerji retimi

salanmaktadr. Aa kan enerji KEDA ile yaplan szlemegerei enterkonnekte sisteme verilmektedir. Bu tesiste atkbertaraf maliyeti ortalama 450 DM/ton civarndadr.

Trkiyede kimyasal alanlarla kirlenmi sahalarn tespitve slahnda yeralt ve yer st sularnn kirlenmesi birgsterge olabilir. Kimyasallarla kirlenmi sahalarn slahprojeleri, ok uzun sreli ve pahaldr. Bu projeleri Trkiye iinorta ve uzun vadeli evre koruma programna almak uygunolacaktr. Ancak insan sal asndan acil nlem gerektirensahalarda, acil temizleme almalarna da balanmaldr.

Kirlenmi sahalarn slah programlarnn hazrlanmasndaaadaki kavramlarn gz nne alnmasnda yararbulunmaktadr.

74Gelen atk kaynaklarnn durdurulmas,75 Su ve havann, sahadaki atklar iindeki

kimyasallardan izole edilmesi,76 Bir yeri temizlerken dier sahalarn kirletilmemesi,77 Kirlenmi sahann ne dzeyde temizleneceinin

nceden saptanmas.

lkemizde kimyasallarla kirlenmi sahalarn temizlenmesiiin henz bir ynetmelik mevcut deildir. Bu tr birynetmelik almasnn en ksa srede balanmasnda faydagrlmektedir. Konunun yasal, mali ve teknik ynlerinin okkapsaml olmas nedeniyle, ynetmeliin hazrlanmasaamasnda sanayi ile ortak almalar yaplmas zorunludur.( DPT 2005)

6.2. YASAL EREVE

lkemizde tehlikeli atk ynetim sisteminin oluturulmasamacyla evre Kanunu ve Basel Szlemesine dayal olarakTehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii hazrlanm ve 1995ylnda yrrle girmitir. Burada temel ama;

Tehlikeli atklarn, retiminden nihai bertarafna kadarinsan salna ve evreye zarar verecek ekilde dorudan vedolayl biimde alc ortama verilmesinin nlenmesine,

7/29/2019 42375649-kat-atk

33/39

retiminin ve tanmasnn kontrolnn salanmasna, ithalininyasaklanmasna ve ihracatnn kontrolne, ynetimindekiteknik ve idari standartlarn salanmasna, retiminkaynanda en aza indirilmesine, retimin kanlmaz olduudurumlarda retildii yere en yakn mesafede bertaraf

edilmesine, yeterli bertaraf tesisi kurulmas ve bu tesislerinevresel bakmdan salkl bir ekilde kontrolne, evreyleuyumlu ynetiminin salanmasna ynelik prensip, politika veprogramlarn belirlenmesi iin hukuki ve teknik esaslardzenlemektir.

Ayn evsel depolama alanlarnda olduu gibi, burada dahangi atklarn tehlikeli atk olduu, depolama kriterleri,depolama alannn yerinin nitelikleri, tasarmnda depo tabanve yzey geirimsizliinin salanmas, erozyon ve selbasknlarnn nlenmesi, sznt suyu ve depo gazlarnn

toplanmas ve uzaklatrlmas, depolama mrnntamamlandktan sonra baka amal kullanm ve uzun vadeliizleme programlar belirlenmitir. Dzenli depolama alanileten her kurulu bu esaslara uymakla ve istenilen kayt vebelgeleri zamannda evre Bakanlna ibraz etmekleykmldr.

Bu ynetmelikte, tehlikeli atklarn toplanmas vetanmasna ynelik yeterli ayrntda uygulama kurallarbulunmamaktadr. Oysa bu atklarn retildikleri noktadanbertaraf aamasna kadar geen sre, nem verilmedii

takdirde ok ciddi sorunlara yol aabilecek ve bu sebepledikkatle izlenmesi ve kurallar getirilmesi gereken bir sretir.Ynetmelikte tehlikeli atklarn bertaraf tesislerine lisanslirketlerin lisansl aralar ile tanmas zorunluluugetirilmitir. Ayrca evre Bakanlnca yrrle konulan atktama irketlerinin ve aralarnn lisanslandrlmas esaslar ileilgili bir genelge bulunmaktadr.

Atklarn tehlikeli maddeleri tama belgesine sahipofrlerin kullanmnda lisansl aralarla nakliyesi zorunluluuolduu halde etkin denetim noksanlndan her trl tama

aralar ile atk nakliyesi yaplmaktadr. Etkili bir denetimyapld takdirde ise, yeterli sayda nakliye firmasbulunmamaktadr.( DPT2005)

78 KATI ATIKLARIN EKONOMK YN VE GER KAZANILMASI

Kat atklarn toplum ve evre salna zarar vermeyecekekilde toplanmas, tanmas ve imha edilmesi olduka

7/29/2019 42375649-kat-atk

34/39

masrafl bir hizmet olup bu grev yerel ynetimleredmektedir. Kat atklarn toplanmas ve tanmas yerelynetimlere dolays ile lke ekonomisine byk bir ykgetirmektedir. Saysal verilerden yerel ynetimlerinbtelerinin % 20-40n bu hizmete ayrdklar grld halde

hizmetin arzu edilen kalite dzeyinde yerine getirildii biryerleim merkezi yok gibidir.

Toplum sal asndan byk nem tayan kat atklarayn zamanda da kaybolan ekonomik deerdir. Ekonomikgirdilerin temelini oluturan doal kaynaklarn byk ksmnnsnrl ve tkenebilir olmas nedeniyle, zellikle gelimilkelerde kat atklarn yeniden ekonomiye kazandrlmasnaynelik abalar younluk kazanmtr.

Talebin srekli artt ve doal kaynaklarn snrl olduu

dnlrse; kat atklarn deerlendirilerek ekonomik deersalayan birer kaynak durumuna getirilmelerinin zorunluluukanlmaz bir gerek olarak karmza kmaktadr. Bu nedenlekat atklarn ham madde kayna olarak tekrar kullanlmaimkanlarnn aratrlmas gerekmektedir.

Atklarn tekrar ham madde olarak kullanlmas ile; tabiikaynaklarn korunmas ve kaynak israfnn nlenmesi veuzaklatrlacak kat atklarn miktarlarnn azaltlmasgereklemi olacaktr.

Nfusun srekli bymesi ve gelien teknoloji sayesindekat atk miktarlarnda srekli artlar meydana gelmekte vesz konusu artlara en byk sebep olarak ambalajmaddelerindeki eit ve miktarn art gsterilmektedir.Ambalaj maddelerinin nemli bir ksmn plastik kat ve metalkutular oluturmaktadr(LENHAN1975).

7.1 Kat Atklardan, Artk Maddelerin Geri Kazanlmas

I. Merkezi Ayrma: Atlan tm pler ayn kaptatoplanmakta ve merkezi tesislerde eitli metodlar

uygulanarak geri kazanlmaktadr. Bu sistemin gereklemesiiin baz ek yatrmlarn yaplmas zorunludur. Kat atklarnmerkezi biryntemle ayrtrlmas iin kullanlan sistemlerinbanda kompost yapma tesisleri gelmektedir.

Tipik bir kompost yapma tesisinin nemli ilevi vardr.Bunlar; (GKDAYI 1997, KARPUZCU 1994)

7/29/2019 42375649-kat-atk

35/39

plerin organik ve inorganik ksmlarnn elle veyaotomatik olarak ayrtrlmas,

Ayrtrlan organik ksmlarn tlmesi, tme ilemi yaplan maddelerin akta ynlar

halinde veya mekanik olarak humuslatrmaya tabi tutulmas

ile alr.Kat atklar ayrtrarak geri kazanmak, kompost gbre

yapmnda ve enerji retiminde kullanmak mmkndr.

II. Kaynakta Ayrma Sistemi: Atklar atldklar yerde,kaynakta, yurttalarn aktif katlm ile ayr kaplardatoplayarak geri kazanmak mmkndr. Bylece , hem evrekirlilii douran atklar salkl bir ekilde geri kazanlmaktahem de madde rezervleri daha tasarruflu kullanlmolmaktadr (KARPUZCU1994).

Kat atklardan ne gibi maddelerin ayrlaca, bunlarnnasl deerlendirilip yeniden kullanlabilir hale getirilebileceiuzun vadede planlanmaldr. Aada snflandrlarakanlatld gibi, zellikle, kat atklar iindeki; kat, cam,plastik ve metal gibi maddelerin ayrtrlarak tekrarkullanlmas daha kolay olmaktadr.

7.2 Geri Kazanlabilecek Atklar

7.2.1 Cam ve Cam Kkenli Atklar:

Krk cam paralar cam sanayiinde tekrar kullanlmakbakmndan son derece uygun malzemelerdir. Byk ldetemiz olarak toplanan camlarn tekrar iletmeye sokulmalarok kolaydr. letmelerde ilenen cam paralar tekrar camie, pencere cam, araba cam, ayna, bilumum cam eya v.b.gibi bize tekrar dnebilir (NAN 1997)

7.2.2Kat Kkenli Maddeler:

plerden ayrlan katlar; ambalaj kad, karton kutuimalinde, eitli krtasiyelerin imalinde ham madde olarak ok

kullanlr. Eski katlarn hammaddeolarak kullanlmas, gerekliodun miktarn ve dolays ile senede kesilecek aa miktarnbyk lde azaltabilir. Kadn geri kazanlmas durumundaise orijinal hammaddeden kat retiminin gerektirdiinden%25-30 orannda daha az enerji kullanlmas sz konusuolacaktr .Kadn geri kazanlmas evre kirliliini de nemlilde azaltabilecektir. rnein; hurda kadn gerikazanlmas yoluyla kat retimi %74 orannda hava kirlilii,

7/29/2019 42375649-kat-atk

36/39

%35 oranndada su kirliliini azaltmaktadr (LENHAN 1975). Bunedenle kullanlm katlarn mutlaka deerlendirilmesigerekmektedir.

Bugn dnyada kullanlm kadn tam olarak yarsnn

deerlendirilmesi durumunda, yeni kat talebinin yaklak %75inin karlanabilecei ve bu orannda, Avrupa ktas ormanalannn kat retimi iin ayrlmasn nleyecek gte olduune srlmektedir. Bugn bu uygulamaya geen Japonya,Hollanda, Meksika, Gney Kore, Portekiz, Tayland, svire veBat Almanya gibi lkeler yaklak % 40 gibi bir deerlendirmeoranna erimilerdir. Taiwan ise hurda kad % 70 oranndadeerlendirmektedir ( OKTAR 1992).

7.2.3Yanabilecek Odun, Tahta ve Eya Paralar:

Bu zellii tayan maddeler evlerde yakacak olarakdeerlendirildii gibi sunta imalindede kullanlabilir.

7.2.4 Her Trl Metal Paralar, Teneke AmbalajMaddeleri ve Teneke

Kutular:

Metal paralar bilhasa sanayi atklarndan kolaycaayrlabilir ve deiik iletmelerde tekrar kullanlabilir. Bazhallerde bu maddelerin kullanlmas normal ham maddelerinkullanmlarna nazaran ok daha ucuz olabilir. Mesela kat

atklardan ayrlan alminyumun ileme sokulmas iin gereklienerji normal ilemler iin gerekli olann % 5i kadardr.Alminyum retmek iin gerekli olan enerjiden % 90-95tasarruf etmek, hava kirlenmesini % 95, su kirlenmesini % 35azaltmak mmkn olmaktadr (LENHAN,1975).

7.2.5 Plastik Kkenli Kat Atklar:

Bu snfa Giren kat atklar tekrar eritmek sureti ile aynveya farkl amal malzemelerin yaplmas ( plastik panjur ,iek sakss v.s) iin rahatlkla hammadde olabilmektedir.

Ayrca plastik maddeler ok iyi bir enerji vererek yandklar iinyakacak olarak da kullanlabilir. Bylece atldklar ortamdauzun yllar bozulmadan kalabilen plastik kkenli maddelerinortamdaki younluklar da azalarak evreyi grn vekullanma gayeleri bakmlarndan kirletmemeleri de salanmolunur (LENHAN,1975).

7.2.6 Organik Kkenli Kat Atklar:

7/29/2019 42375649-kat-atk

37/39

Organik bileikleri en uygun deerlendirme ekli; katatklarn kompost gbre yaplarak kullanlmasdr. Metallerinve dier maddelerin ayrlmasndan sonra tlen organikmaddeler 2,5-3 metre geniliinde ve 1,5-2 metre

yksekliinde diziler halinde ylr. Oksijenin alt tabakalarainebilmesi iin ynlar zaman zaman kartrlmaldr. Kompostesnasnda ortamn nemi, scakl, ve PH deeri uygundeerlerde olmaldr. Elde edilen gbrenin verim deeriolduka iyidir. Ayrca organik kkenli kat atklar hayvanyiyecei olarakda rahatlkla kullanlabilir (NAN 1997).

8. ATIKLARIN BERTARAF EDLMES

Kat atk ynetiminin en nemli unsurlarndan birisi degeri kazanlmas mmkn olmayan kat atklarn insan ve evre

salna zarar vermeden bertaraf edilmesidir. Bu aamadabertaraf teknolojileri gndeme gelmektedir. Hangi teknolojininnerede, nasl ve hangi kapasitede seilecei, teknik veekonomik aratrmay gerektiren bir konudur.

Teknolojiyi saptayan en nemli parametre ise o yreninkat atnn zelliidir. Dolaysyla kat atn zellii iyicearatrlmadan seilen bertaraf teknolojileri yerel ynetimlerve lke iin byk maddi zararlar dourabildikleri gibi evreyide olumsuz ynde etkileyebilirler.

Kat atklarn ynetiminde yaygn olarak kullanlan ennemli yntem;

79Dzenli depolama,80Kompostlama ve81Yakmadr.

9. KATI ATIKLAR VE HALK SALII

Az gelimi lkelerdeki yerleim yerlerinin ounda p

toplama hizmetleri ya hi yoktur yada ok yetersizdir. Bulkelerde kat atklarn % 30- 50 sinin kontrolsz bir ekildeetrafa brakld sylenebilir (DRCAN 1993). lkemizde depek ok yerleim merkezlerinde kat atklar uygun koullaraltnda biriktirilmemekte ve toplanan atklar imha sahas veyaplk denilen alanlara geliigzel dklp kendi hallerinebraklmaktadr. Baz sahil kentlerinde ise kat atklar denizeatlmaktadr. Bu uygulamalar grnm olarak kt sonular

7/29/2019 42375649-kat-atk

38/39

oluturduu gibi halkn sal asndan da tehlikeyaratmaktadr.

plerin teknie uygun bir ekilde uzaklatrlmamalarhalinde halk sal ile ilgili problemler ortaya kar. Kat

atklar yoluyla en az 20 tip hastaln tanarak bulatbilinmektedir. plerden hastalk tayan en nemli iki faktr,sinekler ve farelerdir (KARPUZCU 1994). Bu p ynlarndankontrolsz bir ekilde yaylan tozlar, sznt sular ve gazlarevreyi nemli lde kirletmektedir. Yine bu plerden kankt kokulu gazlar rzgarlarn etkisiyle yerleim yerlerinetanabilmekte ve insanlar rahatsz etmektedir. Kat atklarntoplama ncesi ve sonras depolanmalar esnasnda yangn vepatlama tehlikesi olduka yksektir. Gelii gzel yerlerdetoplanan bu plerin neden olduu sakncal sonularoaltmak mmkndr.

Kat atklarn yaanlan evrenin kirlenmesine nedenolmamas ve halk sal nedenleri ile yaanlan yerlerdenuzaklatrlmas gerekmektedir. Bu durumda ayr mesleklerdenbir ok uzmann bir araya gelerek , plerin depolanaraktoplanaca, zararsz hale getirilecei ve geri dnmle tekrarkullanlabilir hale getirilecei istasyonlar semeleri gerekir.Uzmanlar istasyonlar seerken;

Yerleim yerlerine olan uzakl ve bykl,

p dkme yerlerinin bykl, Drenaj probleminin zlmesi, Arazi katmanlarnn durumu, plkten ortaya kan sularn veya yamur sularnn akacadereyatann, halkn yaad veya kulland alanlara doruolmamas, Hakim rzgarlarn yn, me ve kullanma suyu havzalarna uzaklgibi birok bilimsel ve teknik konuya dikkat etmelidirler(NAN1997).

7/29/2019 42375649-kat-atk

39/39