1

บทท่ี 6: โครงสรางเบีย้ Gary Kasparov แปลโดย ศล ถึงแมวาเบี้ยเปนตัวหมากรุกท่ีออนแอที่สุด แตบอยครั้งที่มันเปนตัวกําหนดความกาวหนา และผลลัพธของเกม ถาฝายใดไดเปรียบเบี้ยสองหรือสามตัว โดยมากการไดเปรียบเพียงเทานี้ก็เพียงพอที่จะทําใหไดรับชัยชนะ สถานการณยิ่งซับซอนมากขึ้นหากจํานวนเบี้ยของทั้งสองฝายเทากัน ดังน้ันการประเมินสถานะจะถูกกําหนดโดยตําแหนงของเบี้ย กอนเกมเริ่ม เบี้ยของคูตอสูเรียงกันเปนแถวบนชองตั้งตนของมัน ขณะที่เดินบุกมาขางหนา พวกมันสนับสนุนกันและกัน และจํากัดความสามารถในการเคลื่อนที่ของตัวหมากฝายตรงขาม บอยครั้ง นักเลนหมากรุกผูมีประสบการณจะยอมเสยีสละตัวหมากเพื่อแลกกับการเคลื่อนที่และแนวที่ยืดหยุนของเบี้ยที่ปกปองกัน ตัวอยางดังรูป

T. Petrosian – H. Pfeger USSR v West Germany 1960

1 d5!! ed 2 cd

ตอนนี้เบี้ย d5 และ e5 กลายเปนตัวประกอบที่ช้ีขาด

2 ... c8

3 e6! 0-0 4 c3 f6 5 d6 a4 5 ... xe6 ไมดี เพราะจะทําใหเสียควีน 6 c4 6 xc8 fxc8 7 a1 c2 8 de xe2 9 d8+ g7 10 c1 ถาเดิน 10 e8 พลาดทันที เพราะหลังจากนั้น 10 ... xg2+ 11 h1

g3+ จนแบบมิทันตั้งตัว

2

(หมายเหต ุรูปขางบนนี้ไดปรบัแกไขจากรูปตนฉบับที่หมากขาวยังไมเดินททีี่ 10 เปนหลังจากเดินทีที่ 10 เพ่ือใหสอดคลองกับลําดับเนื้อหาตามหนังสอืยิ่งข้ึน – ผูแปล) 10 ... xe6 11 c7 ตอนนี้ขู 12 e8 + 11 … h6 12 xf6 ฝายดํายอมแพ เราจะจัดการกับกลุมเบี้ยที่ทรงพลังน้ีไดอยางไร? ตองใชการเยียวยาถึงรากถึงโคน มันจําเปนตองทําลายทั้งแนวเสน หรืออยางนอยก็ทําลายตัวเช่ือมตรงกลาง พูดงาย ๆ วาตองตัดโซใหมันแยกกันเปนสวนยอย ๆ ที่ไมอาจปกปองกันและกันได อยางไรก็ตาม บอยครั้ง วธิีที่มีประสิทธิภาพสูงสุดสําหรับรับมือกับแนวเบี้ยเคล่ือนที่คือการจํากัดการเคลื่อนของมัน หรือจัดเตรียมสิ่งกีดขวาง ในบางกรณีสามารถทําไดโดย ‘ปด’ ชองหนาเบี้ย ตัวอยางเชน แนวเสนเบี้ยดําบนชอง c4, d5 และ e6 สามารถจํากัดมันไดดวยบิชอบขาวหนึ่งตัวที่ยืนบนแนวเสนทแยง a1-h8

แตถานอกเหนือจากเบี้ยขางบนดังกลาวแลวยังมีมาดําหนุนหลังอยูที่ c6 เมื่อเปนเชนน้ีลําพังบิชอบดําเพียงตัวเดียวก็ไมอาจหยุดยั้งการเคลื่อนที่ของสายเบี้ยได วิธีที่ดีที่สุดสําหรับกั้นเบี้ยคือก้ันเบี้ยดวยเบี้ย ถาเบี้ยดําบน c4, d5 และ e6 ถูกขวางไวดวยเบี้ยบน c3, d4 และ e5 แทนที่จะเปนบิชอบหนึ่งตัว จะกอใหเกิดกําแพงที่ไมอาจทําลายได

ในหมากรุกสมัยใหม คูตอสูตางฝายก็พยายามจะจาํกัดแนวเบี้ยในชวงตนเกม ลองดูการเปดหมากแบบนี้เปนตัวอยาง 1 d4 f6 2 c4 e6 3 c3 b4

3

4 e3 c5 5 d3 c6 6 f3 xc3+ 7 bc d6 8 e4 e5 9 d5 e7

อยางที่คุณเห็น เบี้ย c4, d5, e4 ถูกขวางโดยการกอรูปของดํา c5, e5 ที่คุมกันโดยเบี้ยบนชอง d6 แคน้ีก็พอทําใหตําแหนงในศูนยกลางเสถียร แตอยางไรก็ตาม ใชวานักหมากรุกทุกคนพยายามจะจํากัดการเคล่ือนที่ของเบี้ยอยางตายตัวแบบนั้น เพราะคุณสมบัติที่เปนพลวัตของเสนแนวเบี้ยมอบโอกาสอันยิ่งใหญสําหรับเกมผสมที่นําไปสูความซับซอนที่นาสนใจ โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อคูตอสูมีความชอบใจในเกมเปด สวนอีกดานหนึ่ง มีบอยครั้งที่สายโซเบี้ยที่ถูกสกัดกั้นใหแนน่ิงทําใหการพัฒนาของเกมเชื่องชาและไมนาตื่นเตน คุณอาจจะเคยอานตําราหมากรุกหรือบทวิเคราะหเกมแลวพบกับคําวา ‘เบี้ยออนแรง’ ‘เบี้ยโดดเดี่ยว’ ฯลฯ ทั้งหมดแสดงถึงความบกพรองของโครงสรางเบี้ยที่จํากัดความสามารถในการเคลื่อนที่และเพิ่มความออนแอใหกับตัวมันเอง น่ีเปนตัวอยาง

โดยท่ีไมตองไปกังวลกับคิงดําที่ทําตัวเปนจระเขขวางคลอง หากขาวถาเลนอยางถูกตอง ไมเพียงปกปองเบี้ยไดเทานั้น แตยังคุมครองเบี้ยจนไปถึงแถวสุดทายไดอีกดวย แตถาคิงขาวถูกยายไปไวที่อื่น เชนแนว h เบี้ยขาวจะออนแอทันที เพราะมันสามารถถูกโจมตีจากคิงดําไดงาย รูปเบี้ยที่ออนแอแบบอื่นที่พบเห็นบอยคือเบี้ยซอนสองชั้นหรือสามชั้นในแนวเดียวกัน ดวยเหตุน้ี บอยครั้งจึงมีคนจับมันวางในแถวอินเดียนอยางเต็มใจ เบี้ยพวกที่ซอนกันน้ีเราปกปองมันไดยาก โดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงปลายกระดานที่พวกมันมักจะกลายเปนตนตอของปญหาหลากหลาย แตอยาลืมวามีขอยกเวนในทุกกฎ ในเกมหมากรุกก็เชนกัน ลองมาดูเหตุการณตอไปน้ีจากชวงปดเกมที่นาทึ่ง โดยนักหมากรุกชาวโปล Tulkowski กับ Wojciewski ใน Poznan ประมาณ 55 ปที่แลว

4

หลักจากตาเดินที่ดูเรียบงาย 1 ... d2 2 a4 ปาฏิหาริยก็บังเกิดขึ้นบนกระดาน 2 ... xb2 มันกลายเปนวาความบกพรองของโครงสรางเบี้ย (ดูเบี้ยดําที่ซอนกัน) อาจจะชดเชยไดดวยการเลนที่เต็มไปดวยกําลังความคิดริเริ่มสรางสรรค ดํายอมสละเรือสําหรับเหตุผลที่ไมธรรมดาไมวามันจะเปนอะไรก็ตาม 3 xb2 c3 ปรากฏวาหลัง 4 d3 c4+ บิชอบ‘ที่กําลังหลับอยู’ แผลงฤทธิ์ และทําให 5

xb6 cd 6 f2 c2 7 c6 d2 มีเบี้ยเล่ือนขั้นเปนควีนหนึ่งตัว

4 xb6 เห็นชัดวาถาเลน 4 ... ab ขาวจะตามดวย 5 d3 ขาวชนะเพราะมีหมากศักดิ์ใหญมากกวาหนึ่งตัว 4 ... c4! คราวนี้มาขาวไป d3 ไมไดละครับ และถาขาวเลน 5 xc4 จะไมมีใครยับยั้งเบี้ยแนว c เล่ือนเปนควีน เปนไปไดหรือท่ีหมากศักด์ิใหญสองตัวไมอาจกักกันเบี้ย ‘เป’ สองตัวจากการคลานตวมเตี้ยมบนแนว c? 5 b4 ดูเหมือนขาวจะชนะเพราะไมมีอะไรขัดขวางมิให 6 xc4 5 … a5! น่ีคือบทกวีที่แทจริงสําหรับเบี้ย เบี้ยโดดเดี่ยวที่ไมไดทําลายเรือจัดต้ังกลยุทธโดยการกระโจนที่ดูเหมือนลวงตา ถา 6

xc4 จะตามดวย 6 … cb และเรือไมอาจกลับไปยัง b4 ทําใหเบี้ยแนว b กลายเปนควีน หรือ 6 xc4 ก็จะตามดวย 6 ... c2 โปรโมตควีนเหมือนกัน จบเกมอยางงดงามและนาประหลาดใจ

5

แมแตการจบเกมคลาสสิกแบบนี้ก็ยังสามารถถูกวเิคราะหแบบจับผิดได คือ จะเกิดอะไรขึ้นหากขาวเลน 2 a4 เพื่อเตรียมแกลํา 2 ... xb2 ดวย 3 a5? เกมจบที่คลายกันนี้ระหวาง Sanz-Ortueta, มาดริด ตําแหนงเบี้ยฝงคิงตางกันเล็กนอยเกิดขึ้นสองปหลังจากนั้น เราจะสรุปบทนําโดยยอเกี่ยวกับคุณสมบัติเฉพาะของโครงสรางเบี้ยดวยตัวอยางนี้ คุณจะพบคําบรรยายรายละเอียดเกี่ยวกับพจน กฎ และขอยกเวนตาง ๆ ที่กลาวถึงในบทนี้ในคูมือหมากรุกท่ัวไป ผมอยากแนะนําสําหรับผูเริ่มเลนใหมใหยึดหลักการรวมของการตั้งรูปและการสรางปอมหวงโซเบี้ย และใหหลีกเล่ียงความออนแอของมันใหมากที่สุดเทาที่จะทําได ผูเลนที่มากประสบการณอาจจะใชขอยกเวนของกฎ มันคือความสามารถที่จะดื่มด่ําเมื่อขอยกเวนแสดงใหเห็นถึงระดับที่ยิ่งใหญ ทําใหหมากรุกเปนเกมที่สวยงามและเต็มไปดวยความแปลกประหลาดใจ