Μαστίχι Χριστιάνα Φτούλη

Το Μαστιχόδεντρο

Η Μαστίχα είναι ο καρπός του Μαστιχόδεντρου. Το Μαστιχόδεντρο είναι θάμνος αειθαλής με ύψος 2-3 μέτρα και φύλλωμα βαθυπράσινο. Η πλήρης ανάπτυξη του επέρχεται σε 40-50 χρόνια. Το δέντρο αρχίζει να δίνει Μαστίχα μετά τον 5ο χρόνο. Ο κύκλος ζωής του δέντρου είναι 100 χρόνια αλλά υπάρχουν αναφορές για δέντρα 200 ετών.

Στην Αρχαιότητα η Μαστίχα Λατρεύονταν ως Θεά.

Διοσκουρίδης "Γεννάται δε ρητίνη εξ'αυτής (της σχίνου) χρησιμεύοντας προς αίματος αναγώγας και προς παλαιάν βήχα πινόμενη. Μιγνύται δε και σμίγμασιν οδόντων και επιχρίσμασι προσώπου στιλβοποιούσα, και ούλων εστι σταλτική"

Η Μαστίχα καρποφορεί μόνο σε ένα σημείο του πλανήτη (στο Νότιο τμήμα της Χίου). Καμμιά έρευνα δεν μπόρεσε ποτέ να αποδείξει, την αιτία αυτού του φαινομένου. Η παράδοση αναφέρει ότι η Μαστίχα ήταν το "δάκρυ" του σχίνου στα μαρτύρια που υπέστη ο Άγιος Ισίδωρος (253 μ.Χ.) κάτω από ένα Μαστιχόδεντρο. "Καθ'ήν ο σχίνος φύεται είς την γήν εκείνη μονήν της Χίου, τήν επότισαν τα δάκρυα και το αίμα του μάρτυρος Ισιδώρου" (Μιχαήλ Ιουστινιάνης 1667 μ.Χ.) Αυτό βέβαια αφορά την Χριστιανική παράδοση και μόνο, μιας και η Μαστίχα χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Είναι χαρακτηριστικό, ότι έχουν βρεθεί φύλλα σχίνου, που χρονολογούνται σε 6 εκατομμύρια έτη!

Παλαιότερες αναφορές τονίζουν ότι η μοναδικότητα της γης στα Νότια της Χίου οφείλεται σε υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής.

Από την αρχαιότητα μέχρι και την Νεωτέρα Ελλάδα η Μαστίχα αντιμετωπίζονταν με απίστευτο σεβασμό ανά τον Κόσμο. "εκ δε των προς τους καθ'ημάς χρόνους επισκεφθέντων την Χίον, ουδείς παρέλιπε να περιγράφη εκθειάζων το δε φυτόν και τον καρπόν."

Για την Μαστίχα πραγματεύονται οι Διοσκουρίδης, Θεόφραστος, Γαλήνος, Ιπποκράτης, Απολλόδωρος, Πλίνιος, Ερμόλαος κ.α.

ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ (1ος Αιώνας Ιατρός-Βοτανολόγος "Πατέρας της Φαρμακολογίας").

Δίνει λάμψη στο πρόσωπο.

Προστατεύει τα ούλα.

Ασπρίζει τα δόντια.

• Ιδανική κατά των εγκαυμάτων. Βοηθά στην δυσπεψία, την αναπαραγωγή του αίματος και μαλακώνει τον βήχα, τονώνει τις φωνητικές χορδές, θεραπεύει τις κοιλιακές διαταραχές και τα καρκινώματα τα εμφανιζόμενα στο στομάχι.

Παθήσεις της μήτρας.

Οι Ρωμαίες χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από ξύλο Μαστιχιάς, το οποίο το βουτούσαν σε Μαστιχέλαιο(Sonnini)

"Το Μαστιχέλαιον εκ του καρπού ή του κόκκου του δέντρου συνθλιβομένου, ήτο δε θεραπευτικόν κατά της τριχοπτώσεως και της φλεγμονής του στόματος".

Η μαστίχα ήταν το κύριο συστατικό ταρίχευσης για τις μούμιες στην αρχαία Αίγυπτο! (Ηρόδοτος-Διόδωρος) "Κόκκου το ενδόν το λευκόν μέλιτι δεύσας και μίξας, αλείφειν την ρίνα ή σχίνον λευκόν ή δάκνυται" Ιπποκρατης.

Η GATEFOSSE, (η μεγαλύτερη εταιρεία Χημικών της Γαλλίας) αναφέρεται, σε μια εργασία που έγραψε, σχετικά με την Χίο και την Μαστίχα, η οποία δημοσιεύτηκε, στο Γαλλικό περιοδικό "Σύγχρονα Αρώματα" ότι οι Οδοντίατροι, χρησιμοποιούν την μαστίχα, στα χαλασμένα δόντια ,για να δυναμώσουν τα ούλα και σαν στοματικό αντισηπτικό.

Τόνισε επίσης, ότι,όλες οι Οδοντόκρεμες, θα μπορούσαν να περιέχουν μαστιχέλαιο.

Οι μεταφραστές της Αγίας Γραφής υιοθετούν την άποψη ότι ο όρος "σχίνος", που υπάρχει στα κείμενά της αναφέρεται στο Μαστιχόδεντρο. Η Μαστίχα αναφέρεται και στην αποκάλυψη. Αποτελεί δε και συστατικό του Άγιου Μύρου. Η Μαστίχα αποτελούσε ανέκαθεν, το ανάχωμα στην τυρρανία των κατακτητών για το νησί της Χίου. Στα Βυζαντινά χρόνια το εμπόριο της Μαστίχας ήταν μονοπώλιο του αυτοκράτορα. Η Μαστίχα την εποχή εκείνη ήταν πασίγνωστη και πολύ δημοφιλής στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης. Κατά την κυριαρχία του νησιού από τους Γενοβέζους ιδρύθηκε η "Μαόνα",ένα είδος μονοπωλιακής επιχείρησης, που είχε την ευθύνη της διαχείρησης της Μαστίχας. Αντιμετωπίζονταν με την αξία του χρυσού και όσοι δοκίμαζαν να κλέψουν ή έκλεβαν Μαστίχα τιμωρούνταν με αυστηρότατες ποινές (από πρόστιμο μέχρι απαγχονισμό!)

"Όστις αν σώος έν Χίω ζην εθέλης. Μαστίκων φυλάξας μη ποτέ κλέπτης πέλης."

Η μεγάλη αξία που είχε η Μαστίχα εκείνη την εποχή φαίνεται και από το γεγονός ότι την έδιναν και σαν προίκα. "…των δίνουν και μαστίχιν κεφαλισιμιόν πεντάρια (τόσα)… Και μαστίχι λίτρες δέκα…"

Στην Τουρκοκρατία οι κάτοικοι που ασχολούνταν με την Μαστίχα είχαν ειδικά προνόμια. Τα Μαστιχοχώρια είχαν πετύχει αυτοδιοίκηση και απλά υποχρεούνταν να καλλιεργούν τη Μαστίχα και να την αποδίδουν στον "Σακιζ-εμινι" (φοροεισπράκτορα της Μαστίχας). Στο κοράνιο ο Μωάμεθ συνιστά την χρήση της Μαστίχας στους πιστούς του. Το μεθυστικό άρωμα της Μαστίχας ήταν η αιτία που χρησιμοποιούσαν οι μωαμεθανοί την Μαστίχα στο ψωμί τους. Οι Αιγύπτιοι έριχναν την Μαστίχα στα πήλινα δοχεία που χρησιμοποιούσαν για το νερό. Πολλές φορές αναγκάζονταν να πίνουν νερό κακής ποιότητας και το άρωμα της Μαστίχας το έκανε πιο εύγεστο.

Ο μεγάλος εξερευνητής Χριστόφορος Κολόμβος ήταν μεταξύ άλλων και προμηθευτής Ιατρικών βοτάνων. Ήταν γνώστης των Φαρμάκων από τα ταξίδια του και τις επισκέψεις του σε διάσημα Φαρμακεία της εποχής. Από τα πολλά φυτά τα οποία είχαν ιατρική αξία, ο ΚΟΛΟΜΒΟΣ πίστευε ότι είχε αναγνωρίσει την αλόη, η οποία χρησιμοποιείτο ως καθαρκτικές παστίλιες τον 15ο αιώνα και την ΜΑΣΤΙΧΑ, που είχε πολύ υψηλή τιμή, χάρη στις αντιβακτηριακες της δράσεις και για την εκτεταμένη χρήση της, κατά της χολέρας. Σε κάποιο από τα ταξίδια του, επισκέφτηκε, το νησί της Χίου, (διασώζεται το σπίτι όπου λέγεται ότι έμεινε κατά την παραμονή του εκεί, στο Πυργί, κεφαλοχώρι των Μαστιχοχώρων.) όπου στρατολόγησε, πολλούς ναυτικούς.

H Ισαβέλλα και ο Φερδινάνδος ήταν σε πολλές περιπτώσεις, οι χρηματοδότες των ταξιδιών του Κολόμβου. Εις αντάλαγμα ο Κολόμβος τους προμήθευε με δώρα και ό,τι ξεχωριστό και πολύτιμο εύρισκε στα μέρη που επισκέπτονταν.

Στις 15 Φεβρουαρίου του 1493, ο Κολόμβος, έγραψε γράμμα, στον Luis De Saιnt Angel, θησαυροφύλακα του Aragon, γνωστοποιώντας του την ανακάλυψη της Μαστίχας, στον Νέο Κόσμο. "Για να μιλήσω συμπερασματικά, μόνο για αυτά που έγιναν κατά την διάρκεια του ταξιδιού μου, οι Μεγαλειότητές τους (Η Ισαβέλλα και ο Φερδινάνδος της Ισπανίας) θα δουν, ότι μπορώ να τους δώσω όσο χρυσό θέλουν, εάν μου δώσουν λίγη βοήθεια, μπαχαρικά και μετάξι, όσο οι μεγαλειότητές τους έχουν την δυνατότητα να φορτώσουν, και ΜΑΣΤΙΧΑ (έμφαση από τον Κολόμβο) όση οι μεγαλειότητές τους θελήσουν, η οποία μέχρι τώρα έχει ανακαλυφθεί μόνο στην Ελλάδα, στο νησί της Χίου."

Εάν η αξία των άλλων προϊόντων υπολογίζονταν, βάση του βάρους τους σε ασήμι, ο Κολόμβος υπολόγιζε, την αξία της Μαστίχας σε χρυσό!

Το θαύμα της φύσης!

Η μαστίχα είναι μια φυσική ρητίνη που βγαίνει από τον κορμό του μαστιχόδενδρου. Έχει χρώμα υπόλευκο- υποκίτρινο και είναι διαφανής έως ημιδιαφανής. Το μαστιχόδενδρο είναι ένας αειθαλής θάμνος που έχει την επιστημονική ονομασία: «Pistacia Lentiscus var. Chia». Παίρνει την πλήρη ανάπτυξή του στα 40-50 χρόνια και ζει περίπου 100 χρόνια. Από τον 5o έως 6ο χρόνο δίνει την ρητίνη του (μαστίχα) και μετά τον 15ο χρόνο παράγει από 60 έως 250 γραμμ. και σε σπάνιες περιπτώσεις μέχρι 400 γραμμ.

Καλλιέργεια.

Το μαστιχόδενδρο ευδοκιμεί αποκλειστικά και μόνο στην Νότια Χίο. Σύμφωνα με θεωρίες αυτό οφείλεται στο εύκρατο κλίμα και ειδικότερα στο μικροκλίμα της περιοχής αλλά και στα υποθαλάσσια ηφαίστεια, και στο ασβεστολιθικό έδαφος. Από το παρελθόν έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να καλλιεργηθεί ο μαστιχοφόρος σχίνος σε άλλες περιοχές και της Ελλάδας και σε άλλα κράτη αλλά πάντα χωρίς επιτυχία. Μαστίχα, μαστιχα, ΜΑΣΤΙΧΗ, ΜΑΣΤΙΧΑ ΧΙΟΥ.

Η προετοιμασία του Σχίνου και η συλλογή της μαστίχας είναι πολύ επίπονες εργασίες που αρχίζουν Ιούνιο με το καθάρισμα του εδάφους κάτω από τον σχίνο. Το έδαφος αφού καθαριστεί επιμελώς, στρώνεται με ένα ειδικό άσπρο χώμα καλά κοσκινισμένο. Κατόπιν αρχίζει το «κέντημα» στον κορμό του δένδρου, το οποίο είναι τομές 10-15mm, μία φορά την εβδομάδα για 6-8 εβδομάδες. Ο αριθμός των τομών ποικίλει από 20-100 ανάλογα με την ηλικία και το μέγεθος του δένδρου. Η μαστίχα αρχίζει σιγά σιγά να ρέει από τις τομές σαν δάκρυ. Η μεγαλύτερη ποσότητα πέφτει στο ασπρόχωμα και κάνει 15-30 μέρες να στερεοποιηθεί, αναλόγως των καιρικών συνθηκών.

Μετά, αρχίζει η συλλογή της χοντρής μαστίχας (των μεγάλων κομματιών), τις πρώτες πρωινές ώρες, στα μέσα Αυγούστου, και της ψιλής μαστίχας από τις αρχές Σεπτέμβρη. Το καθάρισμα της μαστίχας αρχίζει τον Οκτώβριο - Νοέμβριο, αμέσως μετά την συλλογή. Είναι μια δύσκολη, χρονοβόρα, και εξειδικευμένη διαδικασία που γίνεται κομμάτι κομμάτι με το χέρι, μέχρι η μαστίχα να πάρει την τελική εμπορική της μορφή, και να διατεθεί προς πώληση.

Ιστορία

Από τα πολύ παλιά χρόνια, η μαστίχα χρησιμοποιείται για φαρμακευτικούς σκοπούς. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας. Απολίθωμα φύλλου μαστιχόδενδρου που βρέθηκε σε ανασκαφές, έχει ηλικία έξι εκατομμυρίων ετών.

Χρήσεις μαστίχας

Σήμερα η μαστίχα χρησιμοποιείται ως τσίχλα για μάσημα, με ευεργετικά αποτελέσματα στην υγιεινή των δοντιών. Επίσης η μαστίχα βρήκε εξαιρετική εφαρμογή στην Σαπουνοποιϊα το 2001 από την εταιρία ''ΑΝΕΜΟS'' με τα σαπούνια Μυροβόλος που ήταν τα πρώτα και μοναδικά σαπούνια με μαστίχα στον κόσμο και το 2004 με την νέα σειρά Mastic & herbs (μαστίχα & βότανα)

Aλλες χρήσεις της μαστίχας Χίου

Στην παρασκευή καλλυντικών και αρωμάτων (κρέμες, σαμπουάν). Στην λιθογραφία, ζωγραφική, ποτοποιία, υφαντουργία, βαμβακουργία, βιομηχανία. Στην οδοντοϊατρική για το δυνάμωμα των ούλων και την αντισηψία του στόματος. Η μαστίχα επίσης χρησιμοποιείται με επιτυχία στην μαγειρική και στην ζαχαροπλαστική (λουκούμια, μαστιχοκαραμέλες, μαστιχάτο, ψωμί).

Η Μαστίχα ως φάρμακο

Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται και πάλι στην Φαρμακευτική και στην Ιατρική για θεραπεία του σακχαροδιαβήτη, της χοληστερίνης, και ειδικά του στομαχόπονου.

Σε συνέδριο Ιατρικής (Αθήνα 1999) ανακοινώθηκε ότι η μαστίχα, εκτός των υπολοίπων ευεργετικών ιδιοτήτων της, θεραπεύει και το έλκος στομάχου.

Έχει επίσης βρεθεί ότι διαθέτει και αντικαρκινικές ιδιότητες οι οποίες δεν έχουν ακόμη βρει εφαρμογή, λόγω έλλειψης απαραίτητης έρευνας.

*Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας:

∙ Μάρκελος Εμπειρικός (4ος‐5ος αιώνας Π.Χ.) συνταγή για φλόγωση στομάχου, εντέρων και συκωτιού.

∙ Ορειβάσιος Σαρδηνίας (4ος αιώνας Π.Χ.) Η μαστίχα είναι φάρμακο για την ουροδόχο κύστη και το στομάχι.

∙ Γαληνός (2ος αιώνας Π.Χ.) ανεβάζει τις συνθήκες του αίματος και θεραπεύει τον χρόνιο βήχα.

∙ Σκριμπόνιους Λάργκους (1ος αιώνας Π.Χ.) Η μαστίχα είναι καλή για στομάχι , έντερα, συκώτι.

∙ Ο προφήτης Μωάμεθ στο Κοράνιο συνιστά την χρήση της μαστίχας.

Αναφορές στην μαστίχα και τις θαυματουργές ιδιότητες της, κάνουν επίσης και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Πλίνιος, ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης, ο Παύλος της Αίγινας κ.α

Αρχαιότητα ‐ Πηγές

Η ιστορία της Χιώτικης Μαστίχας είναι πολύ παλιά και πρέπει να αναζητηθεί στην αρχαιότητα. Έξι εκατομμύρια χρόνια αριθμεί σε έξι εκατομμύρια χρόνια υπολογίζεται η ηλικία απολιθώματος απολίθωμα φύλλου σχίνου, που βρέθηκε στη Χίο. Για τη χρήση, τις ιδιότητες και το φυτό που παράγει τη Μαστίχη κάνουν λόγο πολλοί αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς (Ιπποκράτης, Διοσκουρίδης, Γαληνός, Πλίνιος κ.α.) και οι περιηγητές αφιερώνουν ολόκληρα κεφάλαια στις αναφορές τους(Κολόμβος, Nic De Nicolay, John Covel, Olfert Dapper, Julien Galland).

Η Χιώτικη Μαστίχα μέσα απ΄ τις ΠΗΓΕΣ.

- ΗΡΟΔΟΤΟΣ

- ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ : Ο Ιπποκράτης, πατέρας της ιατρικής, συνιστά τη Μαστίχα ως θεραπευτικό μέσο:

« Κόκκου το ένδον το λευκόν μέλιτι δεύσαν και μίξης, αλείφειν τη ρίνα ή σχίνον λευκόν ή δάκνυται»

3. Ο Γαληνός στο «περί συνθέσεως Φαρμάκων» περιγράφει τη Μαστίχα ως εξής:

« Μαστίχη η μεν λευκή και χία συνήθως ονομαζόμενη, σύνθετος πως εστίν εξ εναντίων δυνάμεων, στυπτικής και μαλακτικής διό και στομάχου, και κοιλίας, και εντέρων, και ήπατος φλεγμοναίς αρμόττει, κατά την δευτέραν απόστασιν θερμαίνουσα και ξηραίνουσα. Η δε μέλαινα, η αιγυπτία προσαγορευομένη, ξηραίνει τε μάλλον αυτής, και ήττον (επί) στυπτικής μετέχει δυνάμεως , όθεν επιτηδειοτέρα πως εστί, προς τα (επί) διαφορήσεως ισχυροτέρας δεόμενα. Ταύτη γουν και των (δοθικύων) αγαθόν εστί φάρμακον. Το μέντοι μαστίχινον έλαιον τε και μύρον, εκ μεν

της χίας σκευάζουσιν, εκ δε της αιγυπτίας ου πάνυ τι. Παραπλησίας δε εστίν, αυτό δηλονότι τη μαστίχη δυνάμεως.» (Γαλ.98,41-47).

«Σχίνον ου μόνον το θαμνώδες φυτόν, αλλά και είδος τι σκίλλης. Ει μη άρα και πάσης σκίλλης τον βολβόν. (Γαλ.11,78)»

Ο Γαληνός (Galenus Claudius) γεννήθηκε το 131μ.Χ. στην Πέργαμο της Μ. Ασίας και πέθανε το 202 μ.Χ. στη Ρώμη. Ήταν ο προσωπικός γιατρός του Αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου και χρησιμοποιούσε τόσο τη χιώτικη όσο και την αιγυπτιακή μαστίχα. Στο έργο του, De comp. Med. 7.13, αναφέρει ότι η αιγυπτιακή μαστίχα είχε δράση κυρίως πεπτική, αλλά δεν ήταν κατάλληλη για την παραγωγή του μαστίχινου (De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus 12). Το μαστίχινο ήταν ένα σκεύασμα από μαστίχα και λάδι, το οποίο συγκέντρωνε όλες τις ιαματικές ιδιότητες της μαστίχας. Τη θεωρεί χρήσιμη για κατάποση και άλλες ιατρικές συνθέσεις. Το φυτό από το οποίο ρέει η Μαστίχα το ονομάζει «Σχίνο», όνομα που υπάρχει μέχρι σήμερα. Αναφέρει δε ότι το όνομα αυτό φέρει και ο βολβός της σκίλλης , το κοινώς λεγόμενο Σκιλλοκρόμμυδο.

4. Διοσκουρίδης «De material medica»

περί Σχίνου (I,70)

«Σχίνος, δένδρον γνώριμον, στυπτικόν όλον. Και γαρ ο καρπός αυτής και το φύλλον και ο φλοιός των κλάδων και της ρίζης ισοδυναμεί. Γίνεται δε και χύλισμα εκ του φλοιού και της ρίζης και των φύλλων εψημένοων συν ύδατι εφ ικανόν . είτα μετά το εψηθήναι των φύλλων ριπτομένων, του ύδατος δε πάλιν εψομένου μέχρι μελιτώδους συστάσεως. Ποιεί δε στύφων προς αίματος αναγωγάς και ρώσεις κοιλίας και δυσεντερίας πινόμενος και προς τας εκ μήτρας αιμορραγίς και προπτώσεις υστέρας και δακτυλίου. Και καθόλου αντί ακακίας και υποκιστίδος ένεστιν αυτώ χρήσθαι. Και ο χυλός δε των φύλλων εκθλιβέντων τα αυτά ποιεί. Και το αφέψημα δε αυτών καταντλούμενον τα ασυμπλήρωτα πληροί και τα απώρωτα πωροί οστέα, και τας εκ μήτρας ρύσεις στέλλει, και των νομών αποτρεπτικόν και ουρητικόν εστίν. Τα δε ξυλάρια χλωρά αντί καλαμίδων παρατριβόμενα τοις οδούσι, σμήχει τούτους. Γίνεται δε και εκ του καρπού αυτού έλαιον στυπτικόν, αρμόζον προς τα στύψεως δεόμενα».

Περί ρητίνης σχινίνης

«Γεννάται δε ρητίνη εξ αυτής σχινίνη καλούμενη, υπ ενίων δε μαστίχη, χρησιμεύουσα προς αίματος αναγωγάς και προς παλαιάν βήχα πινόμενη. Έστι δε ευστόμαχος, ερευτική. Μίγνυται δε και σμήγμασιν οδόντων και επιχρίσμασι προσώπου στιλβοποιούσα . Ανακολλά δε και τρίχας εν οφθαλμοίς, στόματος τε ευωδίαν ποιεί διαμασσομένη, και ούλων εστί σταλτική. Γεννάται δε και καλλίστη και πλείστη εν Χίω τη νήσω. Διαφέρει δε αυτής η λαμπυρίζουσα και τυρρηνικώ κηρώ ομοία. Τη λευκότητι, αδρά και καπυρά και ευθρυβής και ευώδης, η δε χλωρά ήττων. Δολούται δε λιβάνου και ρητίνης στροβιλίνης μιγνυμένων αυτή».

Περί Σχινελαίου

«Το δε σχίνινον ομοίως εκ του καρπού πεπείρου σκευασθέν, ως το το δάφνινον, προστυφθέν, υγιάζει ψώρας κτηνών και κυνών. Και εις πεσσούς και εις άκοπα και λεπρικά επιτηδείως μίγνυται. Στέλλει δε και ιδρώτας. Και το τερεβίνθινον ομοίως σκευάζεται. Ψύχει δε και στύφει».

Περί Μαστιχελαίου (I,42)

«Το δε μαστίχινον εκ της μαστίχης σκευάζεται λείας σκευάζεται. Ποιεί δε προς τα εν υστέρα πάντα, ηπίως θερμαίνον, στυφόν, μαλάσσον, και προς τα περί τον στόμαχον επιρριπτόμενα σκιρρώματα και κοιλιακά και δυσεντερικά και τα επί του προσώπου καθαίρον και ευχροίαν ποιούν. Συντίθεται δε Χίω τη νήσω κάλλιστον».

Ο Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) «πατέρας της φαρμακολογίας» ήταν ιατρός και βοτανολόγος από την Κιλικία.. Διατηρούσε φαρμακείο επί 35 χρόνια και κατάταξε τα φάρμακα σε 5 κατηγορίες. Το έργο του «περί ύλης ιατρικής» δεν είχε ξεπεραστεί μέχρι τον 16ο αιώνα. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει τις θεραπευτικές ιδιότητες της Σχινίνης, τις οποίες καμιά άλλη Ριτίνη ουδέποτε εμφάνισε. Η Μαστίχα βοηθά στις περιπτώσεις δυσπεψίας, στην αναπαραγωγή του αίματος, στον χρόνιο βήχα ενώ δρα ως ηρεμιστικό φάρμακο. Το μάσημα της Μαστίχας εκτός από τη στοματική υγιεινή και την ευχάριστη αναπνοή τονώνει τις φωνητικές χορδές στον ουρανίσκο. Μάλιστα αναφέρει και το Μαστιχέλαιον (olium soavissimum) που παρασκευαζόταν από τη Μαστίχα και επισημαίνει τη χρησιμότητα του για την αντιμετώπιση ασθενειών. Δηλαδή, το μαστιχέλαιο είναι χρήσιμο σε μερικές ασθένειες, παρασκευάζεται από καλή Μαστίχα και χρησιμεύει ποικιλοτρόπως για της παθήσεις της μήτρας, ως ήπιο, θερμαντικό, στυπτικό και μαλακτικό.

5.Πλίνιος

Σύμφωνα με τον Πλίνιο, η Μαστίχα εμφανιζόταν και στην Ινδία και την Αραβία αλλά η πιο φημισμένη ήταν αυτή της Χίου: «et in India et in Arabia ?.laudatissima autem Chia candida , cujus pretium in Libras XX, nigrae vero XII. Chia e lentisco, traditur gigni gummi modo. Adulteratur, ut thura, resina..». Έτσι, ήδη από εκείνη την εποχή είχε τόσο μεγάλη αξία που άξιζε τη νοθεία . Επίσης ο Πλίνιος (ΧΙΙ,36) αναφέρει ότι μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου, που απέχει 8 ώρες από την πόλη της Χίου, καλλιεργείται το μαστιχόδεντρο. Ο Πλίνιος (23-79 μ.Χ.) ήταν συλλέκτης βοτάνων και έγραψε τη «Φυσική Ιστορία» ένα έργο 37 τόμων.

Μαστιχοχώρια και η πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα‐ Ήθη και Έθιμα

ΞΕΝΗ ΦΥΛΛΑ‐ΓΙΟΥΡΓΗ Συγγραφέας, πρόεδρος Ομοσπονδίας πολιτιστικών Σωματείων Ν. Χίου

Αλήθεια πως θα ήταν το Νησί μου χωρίς το μαστίχι; Δεν μπορώ ούτε να το φανταστώ. Πώς θα ήταν η ιστορία του; Πώς θα ήταν τα χωριά του, οι άνθρωποί του, οι συνήθειές τους, η ομιλία τους οι φορεσιές τους. Πώς θα ήταν τα βουνά του, τα λιμάνια του, οι πόλεις του; Αυτό το μοναδικό αγαθό με το οποίο η φύση προίκισε τον τόπο μου, σφράγισε και καθόρισε την Ιστορία του Νησιού μέσα στους αιώνες. Αυτό ήταν που έκανε τους ανά τους αιώνες κατακτητές του να το διεκδικούν με τόση επιμονή και ο καθένας απ΄ αυτούς, να χαράσσει την ιστορία του Νησιού με τη δική του παρουσία. Πέρσες, Ρωμαίοι, Φράγκοι, Πειρατές από κάθε γωνιά της Μεσογείου, Τούρκοι. Όλων ο στόχος τα πλούτη που προσπόριζε η καλλιέργεια του Μαστιχιού.

Ευλογία και κατάρα μαζί.

Οι συμπατριώτες μου απέδωσαν την εύνοια αυτή της φύσης στον Άγιο Ισίδωρο, ένα Ρωμαίο αξιωματικό του Ναυτικού που αποβίβασαν οι Ρωμαίοι στο Νησί, καθώς το καράβι που είχε ξεκινήσει από την Αίγυπτο με προορισμό την Κωνσταντινούπολη περνούσε από τη Χίο. Εδώ ο Ισίδωρος μαρτύρησε για την χριστιανική του πίστη, και σε όλο το μήκος της διαδρομής του μαρτυρίου του φύτρωσε το δένδρο που δακρύζει τα άγια δάκρυα.

Το πολύτιμο μαστίχι.

Θα μπορούσαμε να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο με τα έθιμα που σχετίζονται με την καλλιέργεια του μαστιχιού, αυτά που η καταγραφή τους θα ήταν πολύτιμη για τους κοινωνιολόγους, ερευνώντας τις συνθήκες δημιουργίας μιας εξαιρετικά πρώιμης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Θα περιοριστούμε όμως σε ορισμένα έθιμα που έχουν σχέση με το μαστίχι.

Επειδή το κέντημα του σχίνου δεν είναι εργασία που απαιτεί μυϊκή δύναμη, γίνεται συνήθως από γυναίκες και κυρίως κοπέλες. Επίσης το κέντημα πρέπει να γίνεται αξημέρωτα έτσι που όταν βγει ο ήλιος να ζεσταθεί η πληγή και να τρέξει το μαστίχι. Είναι λογικό λοιπόν οι κοπέλες να φοβούνται να γυρίζουν στα βουνά μόνες τους, τα ξημερώματα. Για το λόγο αυτό μαζεύονταν παρέες-παρέες και κεντούσαν τους σχίνους με αμοιβαία ανταλλαγή εργασίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η συντροφικότητα μεταξύ των γυναικών της κοινότητας σε νεαρή ηλικία, έτσι γίνονταν τόσο ισχυρή, καθορίζοντας και τη συντροφικότητα όλων των μελών της κοινότητας. Αλλά το κέντημα του σχίνου ήταν ακόμα μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να συναντήσουν οι νέοι τις κοπέλες, που λόγω των αυστηρών ηθών, δεν ήταν εύκολο να τις συναντήσουν μόνες. Έτσι, πριν ακόμα πάνε οι κοπέλες στους σχίνους που θα κεντούσαν, οι νέοι πήγαιναν πρώτοι και άφηναν στις ρίζες των δένδρων φρούτα, γλυκά, αλλά και σημειώματα με μηνύματα και στίχους που μιλούσαν για τα αισθήματά τους. Τώρα πώς ήξεραν οι νέοι σε ποιο χωράφι θα πήγαιναν οι κοπέλες;Εδώ παίζει το ρόλο της η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του χωριού.

Σε περίπτωση που οι εισβολείς έμπαιναν στο χωριό-φρούριο και κατάφερναν να μπουν στο σπίτι-κάστρο, η μόνη διέξοδος σωτηρίας που έμενε στους ενοίκους του σπιτιού ήταν η διαφυγή από τις ταράτσες προς τον κεντρικό πύργο του φρουρίου, από όπου θα πολεμούσαν πολιορκημένοι τους εισβολείς μέχρι αυτοί να φύγουν από το χωριό. Οι ταράτσες των σπιτιών λοιπόν επικοινωνούσαν μεταξύ τους, και αυτή την επικοινωνία εκμεταλλεύονταν οι νέοι για να φτάσουν στην ταράτσα της αγαπημένης τους και να ακούσουν τα σχέδια της οικογένειάς της για το κέντημα των σχίνων. Χαράματα λοιπόν έβλεπε κανείς επάνω στα βουνά παρέες-παρέες κοριτσιών με άσπρα γάντια και κουκούλες, που φορούσαν για να προφυλάσσουν τα χέρια τους από τα χτυπήματα του αιχμηρού εργαλείου που κένταγαν τους σχίνους, και τα κεφάλια τους από το μαστίχι που έσταζε.

Εικόνες που έφτιαχναν στη φαντασία των ανθρώπων μαγικές ιστορίες με νεράιδες και

ξωτικά που διηγιόταν με ζωντάνια οι γιαγιάδες στα παιδιά και οι γριές στα παρακάθια

τις μεγάλες χειμωνιάτικες νύκτες. Θέλετε να ακούσετε μερικά στοιχάκια που βρήκαν κάτω από το σχίνο η γιαγιά μου;

«Ρήγισσα χαμογελαστή, του μαχαλά του πάνω

απ' όταν σ' έχω στοχαστεί δυό χρόνια τώρα πιάνω»

«Περδικοπούλα μου γλυκιά, τ' Απρίλη ορεξάτη,

πώς δεν γυρίζεις να με δεις μόνο κρατείς γινάτι»

«Εικόνα μου ζωγραφιστή, 'Αγγελε των Αγγέλλω

Για να φτυχίσω στη ζωή συντρόφισσα σε θέλω».

Μα το μαστίχι έπαιζε το ρόλο του όχι μόνο στην εκδήλωση των αισθημάτων ανάμεσα στους νέους, αλλά και στην καθημερινή ζωή και τις λατρευτικές συνήθειες των καλλιεργητών του. Και πρώτα απ' όλα να αναφέρουμε την συμβολή του μαστιχιού στην κοινωνική συνεύρεση, στην οικογενειακή συνεργασία και τη διατήρηση της παράδοσης και του λόγου. Ο καθαρισμός του μαστιχιού γινόταν το φθινόπωρο στη γειτονιά, που μαζεύονταν παρέες-παρέες οι γυναίκες και δούλευαν σχολιάζοντας τα γεγονότα, αλλά και μεταφέροντας από γενιά σε γενιά ιστορίες, τραγούδια λαϊκά, ποιήματα κλπ. Το χειμώνα ο καθαρισμός του μαστιχιού μάζευε γύρω από το τζάκι την οικογένεια, όπου οι γιαγιάδες και οι παππούδες σε μιαν ατμόσφαιρα αγάπης και ζεστασιάς, μετέφεραν στα μέλη της οικογένειας τις εμπειρίες της δικής τους ζωής και των προηγούμενων γενεών.

Οι χωρικές κολλούσαν τα τρύπια οικιακά σκεύη τους (χρειές) με μαστίχι. Τα παιδιά έκαναν διάφορα χειροτεχνήματα χρησιμοποιώντας αντί κόλλα μαστίχι. Τα ξερά κλαδιά των σχίνων τα έκαιγαν στο τζάκι και στη φωτιά που μαγείρευαν για να μοσχοβολά το σπίτι. Το μαστίχι το χρησιμοποιούσαν και στη λαϊκή ιατρική. Έφτιαχναν ένα διάλυμα από μαστίχι και λάδι με το οποίο έτριβαν τα μέλη του σώματος που πονούσαν. Μαστίχι έβαζαν και στα διάφορα αφεψήματα που έπιναν για να προλαβαίνουν στομαχικές παθήσεις .Έβαζαν μέσα στο καιόμενο μαστίχι ένα μοσχοκάρφι που αν εκραγόταν σήμαινε πως το άτομο το οποίο ονομάτιζαν ήταν ματιασμένο. Και φυσικά χρησιμοποιούσαν το μαστίχι για θυμίαμα και όπου αλλού η φαντασία του καθενός θα μπορούσε να βρει τρόπο χρήσης.

H Χιώτικη Μαστίχα από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Γιάννης Κολλιάρος (Λυκειάρχης‐ Θεολόγος)

Νεαρός φοιτητής ήρθα εδώ και ένιωσα το άρωμα της Νότιας Χίου. Άρωμα πάνω από όλα της μαστίχας, της ρίγανης, του θυμαριού, της φασκομηλιάς. Όλες αυτές τις μυρουδιές των θάμνων. Αρώματα γοητευτικά, που οδηγούν στην αγάπη. Στην αγάπη με τις δύο έννοιες, τη βέβηλη και την ιερή. Την αγάπη για τη γυναίκα και την αγάπη για το Θεό.

Λόγια του καθηγητή Paolo Emilio Taviani, απέραντα κολακευτικά και συγχρόνως ειλικρινή, φορτισμένα με το ίδιο συναίσθημα, που κατείχε τον Χριστόφορο Κολόμβο ,όταν επισκέφτηκε το νησί μας. Ένοιωσα τη μυρουδιά της μαστίχας.

Κάπως έτσι είναι η Χίος. Η πλουσιότατη και λαμπρότατη των νήσων της θαλάσσης κατά τον Όμηρο. (Ύμνος στον Απόλλωνα). (Η Χίος παρά τοις γεωγράφοις και περιηγηταίς. Φ. Αργέντη σελ.1172).

Η μαστίχη ή μαστίκη ή σχινίνη ή χία ρητίνη είναι το κόμμι, που παράγεται από το σκίνο(σχίνο), στην περιοχή αυτή της Νότιας Χίου, που είναι γνωστή και με τις ονομασίες άσπρα και κόκκινα χώματα(Γ.Ζολώτα: Ιστορία της Χίου τόμος Α Αθήναις 1921 σελ. 245), Κάτω Μερέας, Κάβο μάστικο (Κάπο μαστίτσε).(Περιηγητές έ. Αν.σελ.425).

Τα μαστιχόχωρα αριθμούνται από 21, που είναι σήμερα , μέχρι και 32. Η μείωση οφείλεται στο γεγονός ότι άλλα συγχωνεύτηκαν, άλλα εγκαταλείφθηκαν και άλλα έπαψαν να καλλιεργούν σκίνους , λόγω της ασύμφορης παραγωγής. (Βλ. Ζολώτα έ.αν. σελ.254 και Περιηγ. Σ.850).

Ο σκίνος που φύεται σε παραφυάδες, είτες με καταβολάδες, διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στον άγριο και στον ήμερο. Ο ήμερος, που λέγεται και θήλυς, είναι αυτός που παράγει την αρίστην μαστίχην. Κυριότερες ποικιλίες του είναι ο άσπρος σκίνος, ο βοτόμος και το πισκάρι(Περιηγ.έ.αν. σελ.673,701).

Κατά τους Ευρωπαίους Περιηγητές και Γεωγράφους, που επισκέφτηκαν τη Χίο από τον 11ο έως τον 19ο αιώνα και οι πληροφορίες, που μας παρέχουν, στηρίζονται είτε σε προσωπικές τους γνώσεις, είτε και σε αφηγήσεις αρχαιοτέρων, ο σκίνος δε φύεται μόνο στη Χίο. Υπάρχει και σε άλλα νησιά, όπως στην Κρήτη, στη Μήλο, στην Αμοργό και στην Κύπρο. Απαντάται επίσης και σε άλλες ευρωπαϊκές, ασιατικές και αφρικανικές χώρες και συγκεκριμένα στην Ιταλία, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Λιβύη, Αραβία, Μεσοποταμία, Συρία, Πόντο και αλλού. (Περιηγ. Έ.,αν.σ.17,428,487,673,1698). Όμως παρόλο που οι σκίνοι αυτοί ομοιάζουν πολύ με τους σκίνους της Χίου, είτε δεν παράγουν διόλου μαστίχην, είτε η παραγωγή είναι ανάξια λόγου και η μαστίχη έχει ολίγην φήμην και μικροτέραν δύναμιν. (Περιηγ.έ.αν.σ.428,448). Είναι προφανές ότι η παραγωγή της μαστίχης στο νησί μας εξαρτάται από το κλίμα της περιοχής, τις βροχοπτώσεις και τη σύσταση του ηφαιστειογενούς εδάφους της.

Θεωρώ σκόπιμο να μην αντιπαρέλθω τη χιακή παράδοση, κατά την οποία Ο σχίνος φύεται εις την γην εκείνην μόνην της Χίου, ην επότισαν τα δάκρυα και το αίμα του αγίου Ισιδώρου, παράδοση, που προσπάθησε να αποδείξει ως ιστορικά αποδεκτή ο καθολικός επίσκοπος Piedro de Natalibus, και αποδέχεται ωσαύτως ο Έλληνας λόγιος Νικόλαος Πεπαγωμένος, τονίζοντας ότι η μαστίχη είναι θαύμα του αγίου, από το οποίο εξαρτάται η θεραπευτική της δύναμη. Τέλος ο Χίος Λέων ο Αλάτιος προσθέτει ότι κατά την δόξα των Χίων μαστίχη υπήρχε και προ του μαρτυρίου του Ισιδώρου, όμως ρευστή και υδαρής, μετά δε το μαρτύριο εγένετο στερεωτέρα και πυκνοτέρα, επομένως δ άκρως χρησιμοτέρα.(Ζολώτας)

Τον μύθον της παράδοσης αποκρούει ως πλασθέντα ο αββάς Μιχαήλ, σημειώνοντας συν τοις άλλοις ότι το μαρτύριο του αγίου έλαβε χώραν επί Δεκίου το έτος 253, ο δε Πλίνιος ο τοσαύτα γράφων περί μαστίχης είχε αφιερώσει το βιβλίον του εις τον Ουσπεσιανόν, ζήσαντα μέχρι του 150μ.Χ.(Ζολώτα)

Η μαστίχη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι γιατροί της έδωσαν την ονομασία αυτή, λέξη που προέρχεται είτε από το μαστίζω(το δέντρο, για να την παράγει), είτε από το μασώ.

Ο Γεώργιος Ζολώτας στην Ιστορία της Χίου γράφει: Περί της μαστίχης πραγματεύονται εκ των παλαιών οι Διοσκουρίδης, Θεόφραστος, Γαληνός, Απολλόδωρος, Πλίνιος, Ερμόλαος και οι Ρωμαίοι καθόλου, στους μεταγενέστερους δε χρόνους κανείς περιηγητής , που πέρασε από τη Χίο, δεν παρέλιπε να περιγράψει το τε φυτόν και τον καρπόν.(De Nicolay, Cyriaco Anconitano, Galland, Olivier κ.ά)(Ζολώτας).

Άξιες λόγου είναι οι απόψεις ορισμένων για τις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχης:Κατά τον Διοσκουρίδη γεννάται ρητίνη εξ αυτής (της Σχίνου), σχινίνη καλουμένη, υπ ενίων δε μαστίχη Έστι δ ευστόμαχος, ερευτική, μίγνυται δε και σμίγμασιν οδόντων και ούλων έστι σταλτική. Γεννάται δε καλλίστη και πλείστη εν Χίω τη νήσω.(Ζολώτας)

Ο Ιπποκράτης παραγγέλλει εις υστερικά τινά πάθη τον σχίνον: Κόκκου το ένδον το λευκόν μέλιτι δεύσας και μίξας, αλείφειν την ρίναν ή σχίνον λευκόν ή δάκνυται(Ζολώτας)

Τέλος ο Γαληνός αποδίδει στη μαστίχη πολλές αρετές, λίαν αποτελεσματικώς ωφελούσας εις πολλάς και διαφόρους ασθενείας(Περιηγ.)

Γνωστό ήταν στους αρχαίους και το μαστιχέλαιο, το μαστίχινον έλαιον, το οποίο ωσαύτως χρησιμοποιούνταν στην ιατρική ως ηπίως θερμαίνον, στύφον, μαλάσσον και προς τα περί τον στόμαχον επιρριπτόμενα σκιρρώματα, και κοιλιακά και δυσεντερικά και τα επί του προσώπου καθαίρον και εύχροιαν ποιούν(Διοσκ.). Ο Ρωμαίος δε αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος κατασκεύασε από το μαστιχέλαιο κρασί, που το επονόμασε μαστίχινο ή μαστίχοινο(Ζολώτας)

Η ευρεία χρησιμότητα της μαστίχης την καθιέρωσε ως το σημαντικότερο σε εξαγωγή χιακό προϊόν και πλέον προσοδοφόρο από το μάρμαρο, το μετάξι, το τερεβινθέλαιο(τσικουδέλαιο) και τον γνωστόν ακόμα και στους Ρωμαίους αυτοκράτορες αριούσιον οίνον.

H Χίος στα χρόνια του Βυζαντίου ακμάζει στην οικονομία. Ήταν πασίγνωστη στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης και της Ανατολής. Ήταν όλως απίθανο, λοιπόν, να μείνει άγνωστη στους Γενουάτες. Έτσι, λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους σταυροφόρους της 4ης σταυροφορίας(1204) και συγκεκριμένα το έτος 1261, αναγκάζεται ο Μιχαήλ Παλαιολόγος να εκχωρήσει προνόμια εις Γενουάτας εμπόρους εν Χίω, να αναγνωρίσει δηλ. γενοατικήν εμπορικήν αποικίαν Η Χίος ήτο εκ των μερών τα οποία απήτησαν να εκμεταλλευθώσιν οι λιγούριοι, γράφει ο Ζολώτας. Και ο όρος ετέθη εις την επίσημον συνθήκην την του Νυμφαίου, δια πάσαν ασφάλειαν. Και συμπληρώνει ο καθηγητής Taviani: Οι Γενουάτες σ ότι αφορά το χρήμα δεν έχουν το ταίρι τους, ακόμα και σε σύγκριση με τους Εβραίους.. Η παρουσία τους λοιπόν στη Χίο έχει σχέση με τον πλούτο της(Χίος, Γένοβα)

Το νησί μας, το εκμεταλλεύτηκε μονοπωλιακά η γενοατική εταιρεία Μαόνα. Η παραγωγή και η πώληση της μαστίχης ανήκαν αποκλειστικά σ αυτήν. Και το γεγονός αυτό πολύ σύντομα δημιούργησε το σκληρό καθεστώς για τους μαστιχοκαλλιεργητές, μέχρι τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Οι παραγωγοί ήταν υποχρεωμένοι, ανάλογα με τους σκίνους που καλλιεργούσαν, να παραδώσουν στους κυρίους τους κάποιο ποσό μαστίχης. Αν δεν κατόρθωναν να το συγκεντρώσουν, τιμωρούνταν με πρόστιμο, διπλάσιο της αξίας της τιμής, όπως το καθόριζαν οι αφθέντες.

Οι ποινές για τους κλέφτες της μαστίχης ήταν παραδειγματικές. Κόψιμο μύτης, αυτιού, ποδιού, χεριού, στιγματισμός με πυρακτωμένο σίδερο, ακόμα και τύφλωση, κατ αρέσκειαν του ποτεστάτου(Ζολώτας). Για το μάζεμα της μαστίχης δημοσίευαν προκήρυξη. Τιμωρούνταν δε με θάνατο όστις θα μετέβαινε να συλλέξει προ της προκηρύξεως, ή ήθελε κλέψει εξ αυτής μετά την συλλογήν.(Περιηγ.) Ο Κολόμβος αναφέρει ότι η Δημοκρατία της Γένοβας έπαιρνε από τη μαστίχα 50.000 δουκάτα. Πενήντα χιλιάδες δουκάτα αντιστοιχούν με 2.000.000 δολλάρια σήμερα(Χίιος Γένοβα)

Οι οικισμοί, σύμφωνα με την άποψη του καθηγητή Βασιλείου Φίλια, οργανώθηκαν στον τύπο των φρουρίων (καστροχώρια), για να αποκρούονται αφενός οι ενδεχόμενες επιθέσεις από τα έξω και να ελέγχεται αφετέρου ο αγροτικός πληθυσμός. Να ελέγχεται τόσο στο επίπεδο προσφοράς εργασίας, όσο και στις ενδεχόμενες εξεγέρσεις. Τα κτήματα αφαιρέθηκαν αυθαίρετα από εκείνους στους οποίους παραδοσιακά ανήκαν, στους καλλιεργητές, στους οποίους επετράπη στοιχειωδώς απλά και μόνο να καλλιεργούν τη γη, σε μια σχέση ιδιαίτερα βαρειάς κολληγίας.(Χίος Γένοβα).

Με την κατάληψη της Χίου από τους Τούρκους, η Μαόνα υποχρεώθηκε να πληρώνει μέρος του ετήσιου φόρου στον Σουλτάνο εις μαστίχην.(Ζολώτας).

Η τουρκική κατοχή δημιούργησε μια διαφορετική σχέση ανάμεσα στον κατακτητή και τον παραγωγό της μαστίχης. Αυτή η σχέση ήταν πολύ πιο ανακουφιστική για τον δεύτερο. Γιατί οι Τούρκοι δεν ανεγνώριζαν σε καμιά περίπτωση καθεστώς δουλοπαροικίας. Ο αγρότης μπορεί να είναι ραγιάς, δηλ. να άνηκε σε ηττημένο, κατακτημένο, δοριάλωτο Έθνος, αλλά όμως δεν ήταν δουλοπάροικος. Η εκμετάλλευση του αγρότη στο Οθωμανικό σύστημα γινόταν μέσα από τη φορολογία(Χίος Γένοβα).

Οι Τούρκοι ονομάζουν τη Χίιο Sakiz ada, δηλ.νησί της μαστίχης. Ο Σουλτάνος ιδιοποιήθηκε χάριν του χαρεμιού του τα μαστιχοχώρια(Περιηγ.). Η Χίος γίνεται ένα από τα σπουδαιότερα πασσαλίκια. Ο Τούρκος διοικητής του νησιού έχει υφ εαυτόν έναν Κεχαγιάν, έναν Καδήν, έναν Βοϊβόδαν και έναν Τελώνην. Ο τελευταίος έχει εδώ πολύ περισσοτέρας ασχολίας ή αλλαχού ένεκα της μαστίχης(Περιηγ.).

Κατά την περίοδο της συγκομιδής κλείνουν οι πόρτες των μαστιχοχωρίων, από τις οποίες έβγαιναν οι κάτοικοιγια τα χωράφια τους και τοποθετούνται φύλακες, οι οποίοι ελέγχουν πάντας τους διερχομένους. Όσοι δε συλλαμβάνονται φέροντες μαστίχην τιμωρούνται παραδειγματικά.(Δήμευση περιουσίας, φυλάκιση, ισόβια κάτεργα, θάνατος).(Περιηγ.).

Για την πάταξη του λαθρεμπορίου, υποχρεώνονταν οι χωρικοί να επιτηρούν αλλήλους.(Περιηγ.)

Τη μισή παραγωγή οι καλλιεργητές την παραδίδουν ως κεφαλικόν φόρον, την δε υπόλοιπη είναι υποχρεωμένοι να την πουλήσουν στον τελώνη, σε ευτελή τιμή, από τον οποίο επιτρέπεται, αν θέλουν, να αγοράσουν για δική τους χρήση, σφραγισμένη, για να μη θεωρηθεί κλοπιμαία, σε διπλάσια τιμή εκείνης που του την πούλησαν.

Ο τελώνης, που παραλαμβάνει μαστίχη, γίνεται δεκτός στα χωριά με μουσική και συμπόσια και μετά την παραλαβή, οδηγείται από τους χωρικούς πανηγυρικά στο Φρούριο, στη Χώρα.(Περιηγ.).

Από τα 100.000 μαστιχόδεντρα, που καλλιεργούνται στο νησί, παραδίδονται στο Σουλτάνο κατ έτος 300 κιβώτια μαστίχης, συνολικού βάρους 27.000 οκάδων(δηλ. 34.500 κιλά περίπου).

Από αυτήν, η καλύτερη ποιότητα σφραγισμένη σε πήλινα αγγεία, προορίζεται για τα ανάκτορα του Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη, η δε δεύτερη ποιότητα για τα χαρέμια των Μαμελούκων στο Κάιρο.(Περιηγ.).

Η Υψηλή Πύλη έδωσε στους μαστιχοπαραγωγούς ιδιαίτερα προνόμια για να τους ενθαρρύνει, ώστε να εργάζονται πιστώς(Περιηγ.), όπως να μη γίνεται παιδομάζωμα στο νησί, να έχουν τη δυνατότητα να εμπορεύονται στην Ευρώπη και μ αυτούς ακόμη τους εχθρούς του Σουλτάνου, να ασκείται η λατρεία τους χωρίς κανένα σχεδόν περιορισμό, να χρησιμοποιούνται καμπάνες στις εκκλησιές, να κυβερνά ο επίσκοπος το ποίμνιό του στα πνευματικά μετά πλήρους εξουσίας, να πληρώνουν σε μαστίχη κατά το ήμισυ το χαράτσι (κεφαλικό φόρο), και μάλιστα μόνο ο αρχηγός της οικογένειας και όχι όλοι οι άρρενες που υπάρχουν σ αυτήν, όπως συνέβαινε στην υπόλοιπη επικράτεια, να φέρουν λευκό σαρίκι ή λευκή ταινία στο κεφάλι, όπως φέρουν όλοι οι προνομιούχοι Τούρκοι κληρικοί και να φέρουν την επωνυμία Μαφέρ Μουσελλίμ(Περιηγ.).

Η ελευθερία του εμπορίου της μαστίχης χορηγήθηκε στους Χίους καλλιεργητές από το Σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ το 1840.(Ζολώτας).

Οι χρήσεις της μαστίχης, σύμφωνα πάντα με τους Γεωγράφους και Περιηγητές, που επισκέφτηκαν τη Χίο από τον ΙΑ΄ έως τον ΙΘ΄αιώνα, ήταν πολλές και άξιες λόγου.

Κυρίως η μαστίχη χρησιμοποιούνταν ως άπωμα ή καρύκευμα, ως σημαντικά φαρμακευτικό είδος και για μάσημα.

Σπανίως θα συναντήσετε εν Κωνσταντινουπόλει ή Χίω κυρίαν μη μασώσαν, γράφει κάποιος περιηγητής, ενώ σχολιάζει κάποιος άλλος δεν είναι ευχάριστον να βλέπει κανείς σιαγόνας, αι οποίαι ένεκα δυσεκριζώτου συνηθείας, ευρίσκονται πάντοτε εις κίνησιν και φαίνονται ως συνεχώς μυρικάζουσαι. Μεγάλες ποσότητες μαστίχης κατανάλωναν οι γυναίκες του σεραϊου, οι σουλτάνες και γενικά οι Ελληνίδες, Αρμένισσες, Εβραίες και Μουσουλμάνες όλης της αυτοκρατορίας(Περιηγ.). Οσάκις δε όμιλος γυναικών συγκεντρώνεται εν Τουρκία, προσφέρεται μαστίχη επί δίσκου(Περιηγ.) κι αυτό γιατί, καθώς πιστεύεται, παρασύρει από τα δόντια τον ρύπο, δυναμώνει τα ούλα και καθιστά την αναπνοή ευχάριστη.

Για καθαρισμό των δοντιών έφτιαχναν από το ξύλο του σκίνου άριστες οδοντογλυφίδες, παλαιότερα εις ιδιοτροπίαν των Ρωμαίων δεσποινίδων και μεταγενέστερα για την αγορά της Κωνσταντινούπολης.

Η μαστίχη χρησιμοποιούνταν επίσης ως κύριο συστατικό στα καθαρά και διαφανή βερνίκια και για την αρωματική της γεύση, στα γλυκίσματα, στο κρασί, στο ρακί(μαστίχα), στο πόσιμο νερό, στα φαγητά, στα παξιμάδια και στο ψω μί. Το ψωμί γίνεται εύγευστον , ευστόμαχον και διεγερτικόν. Για το τελευταίο τούτο λέγεται ότι ο μεγαλύτερος τραπεζοκόμος κάποιου σουλτάνου,ο Τσεσνιτζίρ μπασί, δια να σύρει τουτον (τον Σουλτάνον) εις την άμεττρον και αχαλίνωτον ακολασίαν, συνήθιζε να παρασκευάζει τον προς διατροφήν του άρτον με ωρισμένην ποσότηταν της κ΄΄ονεως

ταύτης. Είναι δε αύτη εερεθιστικόν, το οποίον έχει την μυστηριώδην αρετήν να αφυπνίζει κατά θαυμαστόν τρόπον και τας μάλλον νυσταλέας και απενεναρκωμένας αφροδισίους ορέξεις.(Περιηγ.).

Στην ιατρική χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο με ιδιότητες θεραπευτικές, δυναμωτικές, προληπτικές, καταπραϋντικές, αντισηπτικές.

Χρησιμοποιήθηκε, εν ολίγοις, για το στομάχι, την καρδιά, την αιμόπτυση, το χρόνιο βήχα, τα ούλα, τον πονόδοντο, τον πονοκέφαλο, την καταρροή, την πνευμονική φθίση, την ποδάγρα, τις πληγές και τα τραύματα.(Περιηγ.).

Είναι εμφανές, ότι η χρήση της έχει περάσει κάπου στην υπερβολή, όμως είναι ταυτόχρονα αδιαμφισβήτητο, ότι η μαστίχη είναι προϊόν αξιολογότατο, δεδομένου ότι και στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιείται στην ιατρική και φαρμακευτική σε παγκόσμια κλίμακα. Ευελπιστούμε ότι σχετικές επιστημονικές έρευνες θα την καταστήσουν περισσότερο χρήσιμη.

Η μαστίχη χρησιμοποιήθηκε επίσης στην παραγωγή βερνικιών υψηλής ποιότητας, στην αρωματοποιία, στην ποτοποιία, στην κατασκευή λιβανιού, στην τσίχλα, στο Άγιο Μύρο, στις μάσκες των ηθοποιών και ως σταθεροποιητής χρωμάτων, κυρίως για ζωγράφους και αγιογράφους.

Λίγες ασυνήθιστες περιπτώσεις χρήσης σε σύγχρονες μουσουλμανικές χώρες, πέραν από τη χρήση της για θρησκευτικούς λόγους, σύμφωνα με το Κοράνιο:Στο Πακιστάν ταϊζουν τις κότες, για αρωματικά αυγά, στο Χονγκ Κογκ χρησιμοποιείται για εντονότερη σεξουαλική δραστηριότητα και στη Σαουδική Αραβία ως άρτυσμα σε φαγητά και κατά τους γάμους ως δώρο του γαμπρού στη νύφη, γιατί πιστεύουν ότι διώχνει τα κακά πνεύματα και τους αντιζήλους.

Ο τρόπος που παράγεται σήμερα η μαστίχη είναι σχεδόν ο παραδοσιακός, με εξαίρεση την ορμόνη που χρησιμοποιείται σε περιοριμένη κλίμακα.

Γίνονται , δηλονότι, εντομές στο δέντρο από πέντε μέχρι και δέκα φορές, σε δύο περιόδους, από τον Ιούνιο έως και τον Σεπτέμβριο, με κεντητήρι, ή ματσακόνι(σφυράκι), ή παπαγαλάκι, ενώ παλαιτόεραγινόταν με πέλεκυ, ή κοπτερό μαχαίρι, ή μαχαίρι οξύ και αμφίστομο, ή με το καλούμενο τεμέτρι, εργαλείο που μοιάζει με σουβλί με δύο λεπίδες.(Περιηγ.).

Από τον σκίνο ρέει ρευστή και μετά από αρκετές μέρες στερεοποιείται η κρυστάλλινη μαστίχη, που διακρίνεται στην πίττα, τη χοντρή, την ψιλήκαι τη σκόνη, για να καθαριστεί με επίπονες και πολύμορφες εργασίες και να παραδοθεί από τους καλλιεργητές σήμερα στους 20 τοπικούς συνεταιρισμούς κι απ αυτούς στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του γιατρού Γεωργίου Σταγκούλη, για να κτυπηθεί η εκμετάλλευση από τους εμπόρους το έτος 1938.

Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών, που αριθμεί περί τα 5000 μέλη, συγκεντρώνει τις 90 με 100 χιλιάδες κιλά μαστίχης, πληρώνοντάς την προς 10.000 δρχ. το κιλό περίπου, τιμή που δεν ανταποκρίνεται σίγουρα στα έξοδα της καλλιέργειας και στα μεροκάματα παραγωγής και καθαρισμού της, για να τροφοδοτήσει τις αγορές τηςΑσίας, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Αμερικής και της Αυστραλίας με μαστίχη, μαστιχέλαιο, τσίχλα και κολοφόνιο.

Θα τελειώσω με το στίγμα που έδωσε ο Περιηγητής Giraudeau τον περασμένο αιώνα: Η μαστίχη , ο Όμηρος και η τερεβινθίνη, τρία κλεϊσματα δια μίαν τόσον μικράν γωνίαν της γης(Περιηγ.).

Άρθρο στο βιβλίο Η Μαστίχα της Χίου Παράδοση και Σύγχρονες Πρακτικές, Διεθνές Συμπόσιο 3-5 Οκτωβρίου 1997

Υπουργείο Αιγαίου

• Τον 1ο αιώνα μ.Χ. η μαστίχα ήταν φάρμακο για τη φλεγμονή του στομάχου, σύμφωνα με ιστορικές πηγές.

• «Η μαστίχα είναι φάρμακο που θεραπεύει τους πόνους του στομάχου και της ουροδόχου κύστης» λέει ο Μάρκελλος Εμπειρικός (4ος αι. μ.Χ.).

• «Η μαστίχα ανεβάζει τις συνθήκες του αίματος, θεραπεύει το χρόνιο βήχα, χρησιμοποιείται σε συνταγές για τα δαγκώματα φιδιών, την ψώρα και τη... φαλάκρα, χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της φλόγωσης του στομάχου και των εντέρων» λέει ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.).

• «Η μαστίχα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για το στομάχι, τα έντερα και το συκώτι» λέει ο Παύλος ο Αιγινήτης (7ος αι. μ.Χ.).

Οι πολλαπλές χρήσεις της μαστίχας σήμερα

Ιατροφαρμακευτική

• Σε νοσοκομεία της Αγγλίας διαπιστώθηκε πως η μαστίχα έχει θεραπευτική επίδραση στους ασθενείς με πεπτικό έλκος.

• Σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού γίνονται μελέτες για την ευεργετική δράση της μαστίχας στο ζαχαρώδη διαβήτη, τη χοληστερίνη και στα τριγλικερίδια.

• Η μαστίχα χρησιμοποιείται σε αλοιφές για εγκαύματα, κρυοπαγήματα, δερματικές παθήσεις και στην παρασκευή εμπλάστρων.

Χειρουργική

• Η μαστίχα Χίου χρησιμοποιείται για την παρασκευή χειρουργικών ραμμάτων, που απορροφώνται από τον οργανισμό.

Οδοντιατρική

• Η μαστίχα συμβάλλει στην καλή υγεία των δοντιών, των ούλων και στην αντισηψία του στόματος.

• Χρησιμοποιείται ως συστατικό για το σφράγισμα των δοντιών. • Η ευγενόλη που βρίσκεται στο μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται ως αντισηπτικό.

Αρωματοποιία

• Ως συστατικό των αρωμάτων αλλά και ως σταθεροποιητής αρώματος.

Αισθητική

• Το μαστιχέλαιο, λόγω της ιδιότητάς του να καθαρίζει το δέρμα και να του δίνει λάμψη, χρησιμοποιείται στην παρασκευή πολλών καλλυντικών.

Ζαχαροπλαστική

• Ως γλυκό του κουταλιού σερβίρεται μέσα σε νερό (υποβρύχιο). Χρησιμοποιείται επίσης σε λουκούμια, καραμέλες, στο γλασάρισμα των γλυκισμάτων κ.α.

Ποτοποιία

• Το ποτό «Μαστίχα» πίνεται ως απεριτίφ. Παράγεται και λικέρ μαστίχας, ενώ η μαστίχα περιέχεται και σε άλλα ποτά.

Επίσης

• Η μαστίχα και τα παράγωγά της χρησιμοποιούνται ως σταθεροποιητές χρωμάτων κυρίως στα χρώματα ζωγραφικής.

• Και για του λόγου το αληθές Στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ της 2ας Νοεμβρίου 2000 δημοσιεύτηκε η εξής είδηση από τους TIMES του Λονδίνου: «Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ ανέφεραν στην Ιατρική Επιθεώρηση της Νέας Αγγλίας ότι η μαστίχα (η αρωματική ρητινώδης ουσία που βγαίνει από το μαστιχόδενδρο) ακόμη και σε ελάχιστες ποσότητες εξουδετερώνει το ελικοβακτήριο του πυλωρού. Όλα δείχνουν ότι μπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό, οικονομικό και ασφαλές μέσο θεραπείας του πεπτικού έλκους». Επιμύθιον Το να μασάς μαστίχα κάποτε μας έλεγαν πως δείχνει έλλειψη σεβασμού. Από τα παραπάνω αποδεικνύεται ότι το να μασάμε μαστίχα αποτελεί απόδειξη σεβασμού στον εαυτό μας και φροντίδα για την υγεία μας.