Вулканите се отвори или пукнатини на земјината кора низ кои магмата избива на површината како лава. Вообичаено, тие се јавуваат по должината на границите на плочите на кората: повеќето вулкани се наоѓаат во појас нареченОгнен Прстен, кој се протега по должината на работ на Тихиот Океан. Вулканите може да бидат класифицирани според јачината и честотата на нивните ерупции. Неексплозивните вулкански ерупции, главно, се јавуваат таму каде што плочите на Земјината кора се одвојуваат една од друга. Овие ерупции создаваат многу течна базалтна лава, која брзо се шири низ пространата област и создава релативно рамни конуси. Најјаките ерупции создаваат густа лава и можат да исфрлат во вид на експлозии, облаци од прав и пироконгломерати. Лавата тече непосредно пред да се излади и затоа гради конусни вулкани со стрмни страни. Некои вулкани создаваат лава и ерупции од пепел, што градат сложени вулкански конуси. Вулканите што имаат чести ерупции се наречени активни, а тие што имаат ретки ерупции се нарекуваат заспани и тие што прекинале со еруптирање се наречени угаснати вулкани. Освен вулканите, во други појави поврзани со вулканските региони се и гејзерите, жешките минерални извори, солфатарите, пукнатините во вулканскиот конус од кои избива само чад и пареа и врелите базени со кал.

Создавање на вулкани

Вулканите се места каде што излегува вжарен карпест материјал од внатрешноста на земјата. Овој материјал понекогаш доаѓа од длабоките зони на кората, каде се стопил како последица на покачување на температурата и притисокот. Во други случаи, стопената маса потекнува директно од внатрешната обвивка. Вулкани нема на сите места, туку само на оние каде активноста за соединувањата (фузија) е посилна затоа што една плоча на кората се урива. Ова се случува, на пример, на сите брегови на Тихиот Океан, каде што кората навлегува под континентите. Во Атлантсиот Океан активноста е многу помала зашто се создава нова кopa. Има активни и неактивни вулкани

Видови на вулкани

Начинот на кој лавата излегува од вулканот не е секогаш ист, при тоа се создаваат разни форми на вулканите. Тие се:

Стромболијански: создаваат приближно правилен конус, имаат единствен канал за излевање и ерупцијата е многу бурна.

Вулкански: создаваат приближно правилен конус, но главниот излезен канал се шири во неколку помали канали, а ерупцијата, исто така, е многу бурна.

Хавајски: создаваат широк конус и мала височинка, со многу течна лава и не многу бурна ерупција.

Пелеански: лавата е многу густа и како што излегува создава цврст столб.

Некои од најголемите вулкани во светот

* Сеуште активни

Вулкан Височина Место

Котопакси 0 m Еквадор

Еребус 0 m Антарктик

Ерта Але* 0 m Етиопија

Етна* 0 m Италија

Фуего 3763 m Гватемала

Фуџијама 3776 m Јапонија

Килаоа 1237 m Хаваи

Килиманџаро 5895 m Танзанија

Кракатао (нов)* 832 m Индонезија

Ласен Пик 3186 m Калифорнија

Лјулјаилако 6583 m Чиле

Мануа Лоа 4158 m Хаваи

Невадо дел Руиз 5400 m Колумбија

Нирагонго 3469 m ДР Конго

Ојос дел Саладо* 6893 m Чиле - Аргентина

Оризаба 5700 m Мексико

Попокатепетл 5452 m Мексико

Стромболи* 926 m Италија

Теиде 3718 m Канарски Острови

Везув 1270 m Италија

Вилјарика 2840 m Чиле

Вулкан е отвор, или пукнатина во површината на планетата, или кора која дозволува врели растопени смеси од метали, пепел и гасови да излезат од под површината. Вулканската активност вклучувајки го истиснувањето на карпите (разлевање) има тенденција да формира планини или некакви форми на планини во одреден период на време. Вулканите обично се наоѓаат онаму кај што имаме разделување или судирање на тектонските плочи. Средно - океански гребен, на пример Средно-Атланскиот гребен има примери за вулкани кои се

предизвикани од „дивергентни тектонски плочи“ кои се разделуваат, а додека Пацифичкиот Огнен Прстен има пример за вулкани кои се предизвикани од „конвергентни тектонски плочи“ кои се судираат. За контраст, вулканите обично не се создадени каде две тектонски плочи се лизгаат една покрај друга. Вулканите истотака може да се формираат онаму кате имаме истегнување и истенчување на земјината кора како кај афричките раседи, изворот на сиво-чистоводните вулкански јазови и јазот на Рио Гранде во Северна Америка, како и јазовите на реката Рајна во Европа со нејзините Ајфелови вулкани. Вулканите истотака можат да бидат предизвикани од „мантилни пера“. Овие тн. жешки точки, на пример Хаваите, можат да настанат далеку од границите на плочите. Жешки точки - вулкани истотака можат да се најдат билокаде во сончевиот систем, посебно на планетите и месечините на кои има многу карпи.

Тектонски плочи и жешки точки

Дивергентни граници на плочите Во средно-океанските гребени, две тектонски плочи се раздвојуваат една од друга. Нова океанска кора се формира од жешката лава, која бавно се лади и се стврднува. Кората е многу тенка во средно-океанските гребени, како последица на теглењето кое настанува од двете плочи. Ослободувањето на притисокот, поради тенката кора води кон адијабатска експанзија, и парцијално растопување на крилото. Ова топење го произведува новиот океански гребен. Повеќето плочи што се разделуваат се наоѓаат на дното на океаните, па по тоа може да се заклучи дека поголемиот дел од вулканската активност се одвива подводата, формирајки нови подводни подови. Црните димни завеси или длабоките морски шахти се пример за овој тип вулканска активност. Каде средно-океанскиот гребен се наоѓа над морската висина, таму имаме појавување на вулкански острови, на пример Исланд.

Конвергентни граници на плочите

Подземно-канални зони се места кадешто две плочи, најчесто океанска плоча и континентална плоча се судруваат. Во овој случај, океанската плоча прави канали или ги спојува, под континенталната плоча, притоа формирајки длабок океански ров вон копното. Кората тогаш е стопена од жештината од мантилот и така настанува магмата. Тоа е така поради составот на водата кој ја намалува температурата на топење. Магмата создадена овде има тенденција да биде многу леплива поради големото присуство на кварц во нејзиниот состав, па многу често не стигнува на површината и се лади на дното. Кога стигнува на површината се формира вулкан. Типичен пример за овој тип на вулкани е планината Етна и вулканите од Пацифичкиот Огнен Прстен.

Жешки точки

Жешките точки вообичаено не се лоцирани на гребените од тектонските плочи, но над мантилните пера, каде се случува пренесувањето на жештината (во гас или течност), каде од земјиниот мантил се создава колона од жешок материјал кој расте додека не стигне до кората, која има тежнее да биде потенка за разлика од други места на Земјата. Температурата на перото ја топи кората и со тоа го предизвикува создавањето на канали преку кои ке тече магмата. Бидејки тектонските плочи мрдат таму каде што мантилните пера остануваат на исто место, секој вулкан на тоа мест станува прекриен и после некое време нов вулкан е формиран како резултат од преминувањето на плочата над жешката точка. Хавајските острови се смета дека се настанати токму така, истотака и рамнината Снејк Ривер, со Јелоустонската калдера (кратер кој настанал од езерото Тоба, калдерска експлозија или колапс во средината на вулканот), како дел од Северо-американската плоча која во моментот е над жешка точка.

Карактеристики на вулканот

Најопштата форма на вулканот претставува конусната планина, која исфрла лава и отровни гасови од кратерот на врвот. Ова опишува само еден од типовите на вулкани, па и карактеристиките на вулканите кои се повеке комплицирани. Структурата и однесувањето на вулканот зависи од бројни фактори. Некои вулкани имаат грапави врвови формирани од куполи лава, наместо врв и кратер, бидејки некои претставуваат форми на копното, како на пример масивни висорамнини. Каналите од кои излегува вулкански материјал (лава - тоа е магма која излегла на површината), пепел и гасови (најчесто пареа и гасови од магмата), можат да бидат лоцирани билокаде на површината. Повекето од овие канали ги раѓаат помалите вулкански конуси како Пуу Оо на островот Хаваи. Други типови вулкани вклучуваат криовулкани (или ледени вулкани), како повекето од месечините на Јупитер, Сатурн и Нептун и кал вулкани, кои се создадени по пат кој не асоцира на познатите магматски активности. Активните калливи вулкани тежнеат кон помали температури отколку огнените вулкани, освен во случај кога калливиот вулкан е канал од огнен вулкан.

Штитовидни вулкани

Хаваи и Исланд се примери за места каде вулканите исфрлиле големи количини на базална лава во големи отворени ерупции, кои потоа создале широка планина со профил на штит. Нивните изливи на лава се најчесто многу жешки и многу течни. Најголемиот штитовиден вулкан на

Земјата, Мауна Лоа, расте од 9000m од дното на океанот и има дијаметар од 120km. Така го формира големиот остров Хаваи, долж други штитовидни вулкани како Мауна Кеа и Килауеа. Олимп на Марс е најголемиот штитовиден вулкан и истотака е познат како најголема планина во соларниот систем. Помалите верзии на штитовидните вулкани вклучуваат и лава конуси и ритчиња.

Јагленисани конуси

Вулканските конуси или јагленисаните конуси се резултат на ерупции кои најчесто еруптираат мали парчиња згура (материјал што останува по изгорувањето на руда) и пирокластици и се оградуваат околу каналот. Овие можат да бидат релативно кратки ерупции кои создаваат конусовиден врв со височина од 30 до 400 метра висок. Повеќето јагленисани конуси еруптираат само еднаш. Јагленисаните конуси можат да се создадат како канално крило од поголеми вулкани, или да настанат сами. Парикутин во Мексико и Сансет кратерот во Аризона се примери за јагленисани конуси.

Стратовулкани (мешовити вулкани)

Стратовулканите се високи конусовини планини формирани од смеси на лава и други изливи од различни слоеви, а стратата (слој од камења и почва) го раѓа името. Страто/мешовитите вулкани се направени од згура, пепел и лава. Вулканите се настанати од други вулкани. Згурата и пепелта обично се натрупуваат на врвот на конусот, па потоа лава поминува над нив и се лади, а потоа истиот процес повторно започнува. Класичен пример е Фуџи во Јапонија, Мајон во Филипините, како и Везув и Стромболи во Италија.

Супервулкани

Супервулкан е популарен поим за голем вулкан кој има голема калдера и е потенцијален опостошувач на енормна, понекогаш континентална скала. Такви ерупции би можеле да направат големи промени во глобалната температура за неколку години подоцна затоа што испуштаат големи количини на сулфур и пепел. Овој е најопасниот тип на вулкан. Примери се Јелоустонската кандера во паркот Јелоустоун во западен САД, езерото Таупо во Нов Зеланд и езерото Тоба во Суматра, Индонезија. Супервулканите тешко се идентификуваат по неколку векови, поради големите површини што ги зафаќаат. Најчесто местата каде имаме големи количини на магматски карпи се смета дека се вулкани.

Подводни вулкани

Подводните вулкани се многу чести особини за океанското дно. Некои се активни, а во близина на плитки води често се разоткриваат со тоа што исфрлаат пареа и каменовидни остатоци високо над морската површина. Повеќето се сместени на толку големи длабочини, така што тежината на водата над нив не им дозволува да исфрлаат пареа и гасови. Инаку можат да бидат пронајдени со помош на хидрофон и многу често ја обојуват водата од вулканските гасови. Сплавови од пемза можат да се појават. Дури и големите ерупции можат да не ја ремети површината на океанот. Бидејки има рапиден оладувачки ефект поради водата и зголемена моќ на држење на површина, подводните вулкани многу често формираат стрмни столбови преку нивните вулкански канали, што е голема разлика од надповршинските вулкани. Тие можат да станат толку големи што можат да ја расцепат океанската површина и да формираат нови острови. Перници лава се најчестиот продукт од подводните вулкани.

Субглацијални вулкани

Субглацијалните вулкани се развиваат под ледените покривки. Тие се направени од рамни протеци на лава на површината на екстензивни перници од лава и палагонит (мешавина од вода вулканско стакло). Кога ледената покривка се топи, лавата на врвот пропаѓа и со тоа остава рамно-врвна планина. Потоа, перниците лава истотака пропаѓаат, давајки агол од 37.5°. Овие вулкани се нарекуваат и маса (рамни) планини, туја или моберг. Многу добри примери од овој тип на вулкани можат да бидат видени во Исланд, како и во Британска Колумбија. Па и самиот термин туја доаѓа од местото Туја Бут, кое е едно од неколкуте туја во областа на реката Туја во северниот дел на Британската Колумбија. Туја Бут е првата таква форма на копното што е анализирана, па така ова име е влезено во геолошката литература за овој вид фулканска формација. Паркот на Туја Планините беше неодамна оформен за да ја заштити оваа невообичаен предел, кој се наоѓа северно од езерото Туја и јужно од реката Џенингс, во близина со границата на територијата.

Еруптиран материјал

Друг начин за класифицирање на вулканите е според составот на еруптираниот материјал (лава), бидејки има влијание врз формата на вулканот. Лавата може да се класифицира според 4 различни состави:

Ако еруптираната магма содржи висок процент (>63%) на кварц, лавата се нарекува фелсик. Фелсичките лави (или риолити) имаат тенденција да бидат високо виконтни (не многу течни) и се

еруптирани како куполи или како мали смеси. Висконтата лава тежнее да создава стратовулкани или купови лава. Врвот Ласен во Калифорнија е пример за вулкан формиран од кварцна лва и е вусшност голема купола лава.

Бидејќи кварцните магми се толки виконтни, тие тежнеат да ги заробат гасовите со ниски точки на испарување, кои потоа предизвикуваат магмата да еруптира катастрофално, најверојатно формирајки стратовулкан. Пирокластичните смеси (ингимбрит) се високо опасни продукти од таквите вулкани, бидејки се составени од стопен вулканска пепел, кој е претежок да оди горе во атмосферата, па се згушнуваат со нагибите на вулканот и патуваат далеку ов нивните канали за време на големите ерупции. Температури до 1,200 °C се можни во пирокласничните смеси, па ќе запали сè што е запалливо по патот на лавата, а дебелите слоеви на пирокластични смеси се таложат на подолните делови, најчесто формирајки талог неколку метри широк. Долината на десет илјади чадови во Алјаска е пример е формирана од ерупцијата од Новарупта, во близина на Катмаи во 1912 годдина, е пример за широк ингимбридски депозит. Вулканската пепел е доволно лесно за да биде еруптирана високо во Земјината артмосфера и може да патува многу километри пред да падне на земјата како туф.

Ако еруптираната магма има состав од 52% до 63% кварц, лавата е од средни состојки (среден состав). Овие „андезитни“ вулкани можат да се најдат само над зони каде имаме судирање на континентална и океанска плоча. (пр. Мерапи во Индонезија).

Ако еруптираната магма содржи помеѓу 52% и 45% кварц, лавата се нарекува мафик (бидејки содржи високи проценти на магнезиум (Mg) и железо (Fe) или базалтска. Овие лави се вообичаено помалку виконтни за разлика ов риолитските лави, во зависност од нивната ерупциона температура, но сепак имаат тенденција да бидат пожешки отколку фелсичките лави. Мафичките лави се појавуваат под овие опкружувања: На средно-океанските гребени, каде две тектонски океански плочи се разделуваат, базалтската лава еруптира како перници за да ја пополни празнината.

Штитовидните вулкани (пр. Хавајските острови, вклучувајки Мауна Лоа и Килауеја), на две океански или континентални - како континентални примабазалти. Некои ерупции на магма содржат помалку од 45% кварц и даваат ултрамафичка лава. Ултрамафичките смеси, попознати како коматити, се многу ретки, всушност, многу малку се еруптирани од Земјината површина од времето на Протеозоик, кога температурата на Земјините смеси била повисока. Тие се (или беа) најжешките лави и најверојатно најтечните мафички лави.

Два типа на лава се именуван според составот на површината: ʻAʻa и пахоехое), двата со потекло од Хаваите. ʻAʻa е карактеризирана со груба површина и е највисконтата и најтечната лава. Како и да е и базалтски и мафички смеси на лава можат да бидат еруптирани особено ако процентот на ерупцијата е висок и ако нагибот е стрмен. Пахоехое е карактеризирана со мазна и често набрчкана површина и е најмногу формирана од течни лавни смеси. Обично. само мафичките смеси ќе еруптираат како пахоехое, затоа што еруптираат на повисоки температури или имаат соодведни хемиски својства што им дозволуваат на смесите поголема течност.

]Вулканска активност

Популарен начин за класифицирање на магматските вулкани е според нивната честота на ерупција, па оние што еруптираат регуларно се викаат активни, а оние што еруптирале во минатото, а сега се тивки се нарекуваат поспани (скриени), а оние кои не еруптирале ниту во минатото се нарекуваат изгаснати. Како и да е, овие популарни класификации - изгасен во поединечна смисла - се практично незначајни за научниците. Тие користат класификации кои се однесуваат на поединечни вулкани за создавачките и еруптирачките процеси и резултираните форми, што е објаснето погоре. Не постои вистински консензус помеѓу вулканолозите за дефинирање на „активен“ вулкан. Животниот век на вулканот може да варира од неколку месеци до повеке милиони години, па правејќи таква разлика е незначајна за разлика од животниот век на луѓето па и цивилизациите. На пример повеќето од Земјините вулкани имат еруптирано неколку пати во последните две илјади години, но моментално не покажуваат знаци на ерупција. Ако ги разгледуваме на подолг период (повеке милиони години) тие се активни, но ако ги гледаме на пократок (човечки живот) не се.

Научниците обично сметаат дека вулканот е активен ако моментално покажува

знаци на ерупција или немир, како невообичаена земјотресна активност или

значајни нови емисии на гас. Многу научници сметаат дека вулканот е активен

ако еруптирал во минато време. Важно е да се забележа дека распонот на

пишаната историја варира во различни места. Во средоземјето оди назад до

3,000 години но Северо-западниот Пацифик на САД доаѓа до само 300 години,

како и во Хаваи - малку повеке од 200 години. Според дефиницијата на

Смитсон, активни вулкани се оние кои еруптирале од пред најмногу 10000

години.

Скриените вулкани е оние кои не се моментално активни (како што е дефинирано погоре), но може да станат немирни или повторно да еруптираат. Може да настане збунување бидејки многу научници сметаат дека некои вулкани се активни, но всушност мислат на скриени. Изгаснати вулкани се оние кои научниците сметаат дека не е можно да еруптираат повторно.Дали некој вулкан е изгаснат е тешко да се утврди. Бидејки супервулканските калдера може да имаат еруптивни животни векови од неколку милиони години, веројатно е да се сметаат за скриени место за изгаснати. Пример е Јелоустонската калдера која е стара најмалку 2 милиона години и не еруптирала отприлика 640000 години, имала хидротермални ерупции од пред 10000 години последен пат и како и смеси на лава од пред 70000 години, сепак не се смета за изгасната бидејки има чести земјотреси и активен геотермален систем.

]Забележливи вулкани

Моменталните 16 декадни вулкани се:

Авачински-Корјакски, Камчатка, Русија Колима , Мексико Етна, Сицилија, Италија Галерас, Колумбија Мауна Лоа, Хаваи, САД Мерапи, Индонезија Нирагонго, ДР Конго Реиниер, Вашингтон, САД Сакураџима, Јапонија Сантамарија, Гватемала Санторини, Грција Тал, Филипини Теид, Канарски Острови, Шпанија Улавун , Папуа Нова Гвинеја Унзен, Јапонија Везув , Италија

[Последици од вулканската активност

Постојат повеке видови вулканска активност и ерупции: подземни ерупции (ерупции што се створени од пареа), експлозивни ерупции од жешка кварцна лава (тн. риолит), отворени ерупции на слабо-кварцна лава (тн. базалт),пирокластични смеси, лахари (смеси на кал со пирокластични материјали) и јаглеродно-диоксидни емисии. Секоја од овие активности може да предизвика опасност за луѓето. Земјотресите, жешки изливи на вода, фумаролите, калливите вулкани (солфатари) често се придружувани со вулканска активност. Концентрацијата на различни вулкански гасови може значајно да варира од еден вулкан до друг. Водената пареа е најчесто најобилниот вулкански гас, пота следи јаглеродниот диоксид и сулфур диоксид. Други гасови се сулфуроводород, хлороводород и флуороводород. Голем број помали емисии од други гасови може да бидат најдени кај вулканските емисии како водород, јаглероден моноксид, органски смеси и друго. При големите, експлозивни вулкански ерупции се исфрла водена пареа (H2O), јаглероден диоксид (CO2), сулфур диоксид (SO2), хлороводород (HCl), флуороводород (HF) и пепел во стратосферата до висини од 16–32 km (10–20 mi) над земјината површина. Најзначајните удари од овие исфрлања доаѓаат од претварањето на сулфур диоксидод во сулфурна киселина (H2SO4), која брзо се кондензира во стратосферата и создава сулфатни аеросоли. Аеросолите го зголемуваат земјиното албедо (слој кој ја рефлектира радијацијата од сонцето) и со тоа ги лади ниските слоеви на земјината атмосфера, поточно тропосферата, истотака ја абсорбираат топлината од земјината радијација, со што ја затоплуцаат стратосферата. Неколкуте ерупции за време на минатиот век предизвикаа намалување на средната температура на земјината површина дури за еден степен (според Фаренхајт скалата) за период од една до три години. Сулфатните аеросоли истотака ги забрзаа и изменија комплексните хемиски реакции на нивните површини, поточно ги изменија гасовните видови како хлор и азот. Овој ефект, заедно со зголемените статосферски хлорови нивоа од

хлорофлуоројаглерод, предизвика стварање на хлор моноксид (ClO), кој го уништува на озонот (O3). Како што аеросолите растеа и коагулираа, се сместија во горната тропосфера каде служат како нуклеи за цирусните облаци и со тоа дополнително го модифицираат земјениот радијационен баланс. Повеќето хлороводород (HCl) и флуороводород (HF) дисоцираат во капките вода во ерупционниот облак и бргу паѓаат на земјината површина како кисел дожд. Исфрлената пепел истотака паѓа рапидно од стратосферата, а повеќето исчезнува преку неколку дена. На крај, експлозивните вулкански ерупции ослободуваат јаглероден диоксид и со тоа се големи снабдувачиare на јаглерод во биохемичките циклуси. Емитувањата на гасови од вулканите се природни снабдувачи на кисел дожд. Вулканската активност емитува околу 130 to 230 тераграми (приближно 145 милиони до 255 милиони тони) јаглероден диоксид секоја година. Вулканските ерупции можат да исфрлат аеросоли во земјината атмосфера. Големи исфрлања може да предизвикаат разни бојни визуелни ефекти како невообичаедно обоени зајдисонца и истотака да влијаат врз глобалната клима, воглавно ладејки ја. Вулканските ерупции истотака ја снабдуваат земјата со корисни хранливи материи преку временските (метео) процеси. Овие плодни почви го поттикнуваат растот на повеке растенија и разни култури. Вулканските ерупции можат да креират нови острови, откако магмата се оладува и вцрстнува после конактот со вода.