6. PRELIVI6.1.Klasiofikacija prelivaPrelivi su specijalne hidrotehnike konstrukcije kojima se kontrolisano evakuiu vode u odreenom profilu. Ovi objekti neizbjeni su kod brana, melioracionih sistema, regulacije rijenih tokova i u ureajima za tretman pitkih i otpadnih voda.

Sl.4.15. Karakteristi~ni parametri preliva

Kao to vidimo na slici 4.15 (Agroskin, 1969), karakteristini parametri preliva su:duina preliva (b),irina krune preliva (s),visina prelivnog praga (brane) u zoni gornje i donje vode (p1, p),oblik ili profil preliva.

Karakter teenja na prelivu zavisi od oblika prelivne graevine. Prema obliku, prelivi mogu biti razliiti:a)Preliv sa otrom ivicom i tankim zidom (otroivini preliv). Ovaj preliv dat je na slici 4.16.b)Preliv praktinog profila ije su konture pravolinijske (sl. 4.17).Za ovaj preliv vrijedi odnos:

c)Preliv sa irokim pragom (sl. 4.18)irina praga s dovoljno je velika da se na samom pragu moe uspostaviti strujanje sa paralelnim strujnicama. irina praga se odabira u granicama:

.(4.25)

d)Preliv praktinog profila sa krivolinijskim konturama najbolje se prilagoava strujnim linijama (sl. 4.19).

Sl. 4.16. O{troivi~ni preliv

Sl. 4.17. Prakti~ni preliv sa pravolinijskom konturom

Sl. 4.18. Preliv sa {irokim pragom

Sl 4.19. Preliv prakti~nog profila sa krivolinijskom konturom

Prema poloaju prelivnog objekta u odnosu na tok vode (sl. 4.20), prelivi mogu biti:a)upravni na smjer toka,b)pod uglom u odnosu na smjer toka (kosi prelivi), c)boni prelivi,d)krivolinijski prelivi.

Ako je duina preliva manja od irine kanala ili rijenog korita, takvi prelivi su sa bonim suenjem ili kontrakcijom. Ukoliko je duina preliva jednaka irini kanala ili rijenog korita, onda se takvi prelivi nazivaju normalni prelivi.Prema nainu spajanja prelivnog mlaza sa donjom vodom, prelivi mogu biti potopljeni i nepotopljeni. Kod potopljenih preliva (sl. 4.21) donja voda znatno utie na protok preko preliva, pa se kod prorauna mora uzeti u obzir koeficijent potopljenosti.

Sl.4.21. Potopljeni preliv

Opta jednaina za prelivanje glasi: (4.26) ili (4.27) U jednaini (4.26) u obzir je uzeta dolazna brzina, odnosno (4.28)

Za proraun protoka na prelivima esto je pogodnija jednaina (4.27), jer se visina vode H moe neposredno izmjeriti.Bezdimenzionalni koeficijenti m i m0 zovu se koeficijenti prelivanja. Oni zavise od geometrijskih karakteristika preliva i odreeni su eksperimentalno.

Kod potopljenog preliva obrazac za protok je:

(4.29) odnosno,

(4.30)

gdje je - koeficijent potopljenosti koji je uvijek manji od jedinice.